Bài 5.

Các phương thức giải quyết tranh

chấp trong thương mại quốc tế tư

 Trọng
tài
Thươ
ng Hòa giải
lượng
Tòa
án
 1. Thương lượng

TL là s trao đ i qua l i nh m đ t đ c tho thu n gi a

các bên khi có xung đ t v l i ích. TL có th công khai ho c
không công khai, tr c ti p ho c trung gian. Khung thương
lượng được tổng kết g m 7 y u t đ có th đ t đ c hi u
qu t i đa: l i ích; s công b ng; tính chính đáng; quan h ;
các l a ch n, cam k t; và cách th c th c hiện.

Có b n cách ti p c n CB nh t, bao g m:
ả
ự
ố
ố
ự
ọ
ợ
ế
ổ
ậ
ự
ự
ế

ộ
ạ
ồ
ế
ề
ằ
ợ
ấ
ằ
ặ
ế
ạ
ố
ứ
ư
ể
ồ
ợ
ự

ể
ể
ả
ạ

ậ
ư
ợ
ữ
ệ
ệ
ặ
 1.1. M c c quan đi m
Cách th c đ n gi n nh t & thông d ng nh t là tho hi p ho c m c
c v l p tr ng c a các bên. M t bên đ a ra 1 quan đi m cao
(ho c th p) m đ u (theo d ng y/c ho c là đ ngh ) và bên kia đáp
l i b ng m t yêu c u th p (ho c cao). M t lo t các tho hi p trên
c s có đi có l i đ c đ a ra cho đ n khi đ t đ c m t tho
thu n trong quá trình này, ho c không đ t đ c tho thu n nào, và
các bên k t thúc TL đ tìm ki m m t PT gi i quy t tranh ch p khác.
Ưu điểm: đơn giản, dễ dự đoán và bền vững. T vi c đ a ra m t
l i đ ngh d ch u đ/v bên kia, l i ích chi n l c có thể đ t đ c
m t cách hi u qu .
ạ
ờ
ả
ơ
ộ
ậ
ặ
ằ
ề
ề
ở
ặ
ậ
ứ
ấ
ế
ị
ả
ộ
ệ
ư
ơ
ễ
ờ
ở
ả
ị
ạ
ầ
ả
ầ
ủ

ể
ư
ể
ợ
ấ
ấ

ạ
ư
ế
ặ
ặ
ợ
ộ
ộ
ụ
ặ
ạ
ế
ộ
ả
ế
ấ
ư
ư
ề
ợ
ư
ạ
ợ
ế
ừ
ạ
ị
ả
ả
ệ
ư
ệ
ợ
ả
ậ
ư
ấ
ạ
ể
ặ
ộ
ệ
ư
ợ
ặ
ộ
ả

 1.2. Xin đ c ân tr c và ghi n

T n d ng quan h s n có gi a các bên, đ đ t đ c

nh ng k t qu sáng t o h n và mang l i nhi u l i ích
h n. C n b n là s tho thu n v m t k t qu có l i cho
m t bên tr c, đ đ i l i m t s đ n đáp trong t ng
lai. Theo đó, các nhà th ng thuy t s gi ‘s ghi chép’
ai n ai cái gì. K t qu là m t cách th c r t sáng t o đ
làm t ng l i ích, b ng cách giãn th i gian, trao đổi các
s đánh đ i để d n đ n tho thu n.
ự
ơ
ậ
ộ
ữ
ợ
ă
ụ
ă
ế
ặ
ổ
ợ
ư
ả
ớ
ả
ế
ẫ
ể
ư
ự
ệ
ằ
ớ
ổ
ế
ẵ
ả
ạ
ả
ư
ạ
ơ
ơ
ả
ộ
ậ
ộ
ữ
ợ
ậ
ề
ự

ế

ờ
ộ
ề
ứ
ẽ
ế
ạ
ữ
ấ
ể
ả
ổ
ề
ạ
ợ
ợ
ạ
ư
ư
ơ
ợ
ể
 1.3. Cách ti p c n theo ki u “con gà”

T p trung vào nh ng cách th c thay th . Theo đó, đặt ra

vđ nh ng bi n pháp thay th c a bên nào t t h n và bên
nào có th làm cho bên kia b t l i nhi u h n?: Thông
điệp: “Tôi không th ng l ng thì anh m t nhi u h n tôi &
h n th n a cả 2 bên càng b t l i n u...”. Cách này
th ng đ c g i là trò ch i ‘con gà’ – “m t là anh ch p
nh n đ ngh c a tôi, hai là tôi s k t li u c hai chúng ta”.
ơ
ậ
ư
ậ
ờ
ữ
ề
ế
ư
ể
ữ
ợ
ế
ệ
ị
ủ
ọ
ậ
ữ
ư
ơ
ư
ợ
ơ
ể
ế
ứ
ủ
ẽ
ấ
ấ
ế
ợ
ợ
ễ
ế

ấ
ế
ề
ả
ộ
ố
ề
ơ
ơ
ơ
ấ

 1.4. Vòng tu n hoàn c a giá trị d a trên c ch “gi i quy t v n đ ”

Cách ti p c n d a trên c ch “gi i quy t v n đ ” t p trung vào l i ích c a các bên, tìm cách t i đa
hoá l i ích chung & không đ a ra cam k t nào cho đ n khi k t thúc TL; khuy n khích nh ng k t qu
có th lý gi i đ c m t cách h p lý & có th t o ra ti n l lâu dài; các bên duy trì & thi t l p QH
ngay c khi b t đ ng b ng cách tách riêng m c đ thân thi n trong QH & m c đ tho thu n.
Cách ti p c n này còn giúp các bên ki m soát đ c c ng th ng gi a vi c t o ra giá tr & phân ph i
giá tr , g i là “s ti n thoái l ng nan” c a ng i TL (mu n t o ra giá tr thì ph i nói ra nh ng l i ích,
nh ng vi c công khai l i ích tr c có th dẫn đến th b t l i chi n l c) b ng cách t ng c ng QH
làm vi c ph i h p, cho phép s công khai d n d n trên CS có đi có l i v nh ng l i ích c a m i bên
(mà không đ a ra cam k t), giúp các nhà TL cùng nhau gi i quyết v phân ph i giá tr theo nh ng
tiêu chu n khách quan, h n là đ a ra h ch sách đ i kháng & nhận đ nh ch quan.

PT này th ng đ c g i là cách ti p c n theo ki u “vòng tu n hoàn giá tr ”, tâm đi m c a quá trình

này liên quan đ n vi c nhà th ng thuy t c n tìm các l a ch n đ t o ra giá tr và phân ph i giá tr ,
thông qua s ph i h p, cùng nêu & cùng gi i quy t v n đ . Cách th c làm vi c cùng nhau này đòi
h i ph i đ c t o ra & duy trì như m t không gian đ c bi t ho c m t “vòng tu n hoàn”.
ỏ
ư
ợ
ị
ể
ệ
ả
ả
ế
ế
ẩ
ọ
ệ
ư
ư
ờ
ợ
ả
ậ
ậ
ố
ự
ầ
ư
ấ
ự
ợ
ạ
ư
ế
ự
ố
ợ
ồ
ư
ế
ợ
ệ
ợ
ộ
ợ
ằ
ọ
ủ
ơ
ơ
ế
ư
ư
ỡ
ế
ư
ự
ư
ơ
ợ
ớ
ư
ả
ự
ế
ộ
ể
ậ
ủ
ạ
ể
ế
ế
ế
ầ
ấ
ầ
ả
ơ
ứ
ư
ể
ờ
ạ
ầ
ề
ư
ể
ế
ộ
ợ
ố
ế
ậ
ặ
ế
ế
ấ
ả
ă
ề
ự
ấ
ố
ệ
ệ
ề
ợ
ệ
ả
ạ
ầ
ế
ế
ẳ
ọ
ặ
ế
ấ
ợ
ể
ộ
ữ
ư
ạ
ị
ạ
ứ
ề
ề
ợ
ị
ề

ệ
ủ
ị
ủ
ằ
ứ
ạ
ế
ữ
ầ
ả
ệ
ị
ố
ộ
ợ

ể
ả
ă
ị

ị
ủ
ữ
ữ
ủ
ậ
ế
ư
ố
ờ

ậ
ế
ợ
ỗ
ố
ữ
ố
ả
ị
 2. Hoà gi i (Conciliation/ Mediation)

Trong các tranh ch p TM, PT này th ng đ c k t h p v i các PT gi i quy t tr/c

khác, nh m đáp ng mong mu n c a các bên, cơ chế đc các bên lựa chọn thường
tr ng tài - trung gian (mediation-arbitration mechanism).
Hoà gi i là quá trình trong đó bên th ba, do các bên tr/c ch đ nh, dàn x p gi a các
bên tr/c tr c ho c sau khi h kh i ki n ho c s/d PT tr ng tài. Các n l c hoà gi i
giúp cho các bên th y đ c các m t đ i l p c a tr/c, đ a các bên xích l i g n nhau
& h ng t i m t gi i pháp th ng đ t đ c trên c s s tho hi p c a c hai bên.

Bên hòa giải là 1 bên trung l p, v i ki n th c chuyên sâu liên quan đ n l nh v c

tranh ch p. Bên HG s n l c giúp các bên hi u l p tr ng, quan đi m c a nhau,
l ng nghe quan đi m c a m i bên, nh n m nh các l i ích chung và n l c giúp các
bên ti n t i m t gi i pháp chung. PT hòa giải mang tính bí m t.
ắ

ọ
ư
ớ
ế
ả
ấ
ằ
ớ
ả
ư
ớ
ớ
ộ
ộ
ứ
ặ
ả
ể
ả
ấ
ấ
ẽ
ủ
ư
ợ
ỗ
ỗ
ự
ư
ọ
ậ
ờ
ố
ở
ặ
ớ
ủ
ạ
ứ
ư
ấ
ệ

ố
ờ
ế
ư
ợ
ậ
ạ
ặ
ứ
ư
ủ
ợ
ể
ơ
ế
ậ
ợ
ở
ợ
ư
ư
ọ

ự
ờ
ớ
ỉ
ậ
ả
ị

ệ
ủ
ỗ
ể
ỗ
ả
ạ
ế
ự
ế
ự
ả
ủ
ầ
ĩ
ữ
ế
ự
ả

 Hoà gi i đã đ c đ c p trong các công c: Công

c Washington 1965 về trọng tài; Công ước
Singapore 2017 về hòa giải thương mại.

Hoà gi i c ng đ c đ c p trong Quy t c của các tổ

chức tr ng tài qu c t : Hi p h i tr ng tài Hoa K ; Quy
t c tr ng tài qu c t c a H i đ ng tr ng tài Mi-lan- nô;
y ban tr ng tài th ng m i liên M (IACAC). Quy t c
hòa giải của Vi n hoà gi i thuộc Phòng th ng m i
Stockholm...
VN: Nghị định 22/2017/NĐ-CP về hòa giải thương mại
ư
Ủ
ắ
ớ
ọ
ả
ả
ọ
ọ
ũ

ư
ố
ợ
ệ
ư
ố
ợ
ư
ế
ơ
ề
ế
ủ
ề
ậ
ệ
ậ
ả
ạ
ộ
ộ
ồ
ọ
ỹ
ọ

ắ
ư
ư
ớ
ơ
ỳ
ắ
ạ
 3. Tr ng tài th ng m i qu c t (ICA)

ICA là PT đã và đang đ c a/d từ rất lâu đời. ĐK để s/d ICA là các bên
trong tr/c phải có Thỏa thuận trọng tài.

S phát tri n c a ICA như là gi i pháp cho những b t c p c a PT tòa án:

ICA v i tính có th d đoán và trung l p, và là n i mà các chuyên gia
trong t ng chuyên ngành có th tham gia gi i quy t tr/c (thay vì các th m
phán - nh ng ng i nặng a/h của PL quốc gia và th ng có ki n th c
h n ch v lu t TMQT); ICA c ng cho phép các bên l a ch n và quy đ nh
v quy trình và chi phí c a vi c gi i quy t tr/c và là quy trình tố tụng kín.
ề
ạ
ự
ọ
ớ
ừ
ế
ữ
ề
ể
ậ
ư
ủ
ơ
ư
ể
ờ
ự
ạ
ủ
ư
ợ
ố
ệ
ũ
ể
ả
ế
ả
ậ

ế
ả
ơ
ế
ấ
ư
ự
ờ
ậ
ọ
ủ
ế
ứ
ẩ
ị
 ICA cho phép các bên t đ nh đo t & s ki m soát đ/v quá trình gi i quy t tr/c. Các bên
có th lựa chọn t t ng tr ng tài s theo cơ chế “tr ng tài quy ch ” ho c “tr ng tài v
vi c” (ad-hoc); đ c quy n ch đ nh TTV; lựa chọn lu t AD; l a ch n đ a đi m & ngôn
ng t t ng. Đi u này có ý ngh a quan tr ng trong gi i quy t tr/c TMQT, vì mỗi bên đ u
lo ng i v nguy c có s thiên v c a toà án của 1 QG dành cho thương nhân c a mình.

Ưu đi m khác c a ICA là kh n ng thi hành phán quy t tr ng tài t i nước ngoài theo
Công c New York 1958. Theo đó, các toà án có ngh a v ph i thi hành phán quy t
tr ng tài, tr khi có nh ng sai ph m nghiêm tr ng v th t c trong quá trình tố tụng tr ng
tài, d n đ n th c t là h u h t các PQTT đ u đ c thi hành.

Quy trình tố tụng nhanh gọn cũng thu hút sự lựa chọn PT này của các bên trong tr/c thể
hiện qua các Quy tắc tố tụng của các ICA, đặc biệt là tính chung thẩm của phán quyết.
ọ
ệ
ữ
ẫ
ạ
ể
ố
ể
ư
ớ
ụ
ề
ế
ừ
ự
ề
ủ
ư
ơ
ố
ế
ợ
ụ
ữ
ự
ầ
ự
ề
ọ
ị
ế
ả
ỉ
ĩ
ị
ạ
ă
ạ
ị
ủ
ẽ
ự
ọ
ề
ể
ọ
ư
ợ
ề
ọ
ả
ậ
ủ
ế
ĩ
ụ
ế
ọ
ụ

ự
ả
ả
ế
ọ
ạ
ị
ặ
ế
ể
ọ
ủ
ọ
ề
ế

ụ

 Nh c đi m c a phương thức ICA

• Khả năng áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời hạn chế
• Khả năng phán quyết/ QĐ của trọng tài bị hủy bởi tòa án.
• Trong các tranh ch p có nhi u bên tham gia, m t t ch c tr ng tài
th ng không có quy n tri u t p t t c các bên, m c dù t t c các
bên đ u liên quan đ n m t n i dung nào đó c a cùng m t v tranh
ch p. B i vì quy n h n c a tr ng tài ch xu t phát t Tho thu n trọng
tài. Do vậy, n u m t bên thứ ba liên quan không đ ng ý tham gia tố
tụng tr ng tài thì thông th ng h không b b t bu c ph i tham gia.
ư
ấ
ư
ờ
ợ
ề
ọ
ở
ể
ế
ủ
ề
ộ
ấ
ạ
ế
ề
ủ
ư
ộ
ờ
ệ
ọ
ề
ộ
ậ
ọ
ấ

ỉ
ả
ị
ấ
ắ
ủ
ộ
ộ
ừ
ồ
ặ
ổ
ả
ả

ứ
ộ

ấ
ậ
ụ
ọ
ả

 Các hình th c tr ng tài th ng m i qu c t

Tr ng tài vụ việc (adhoc): các bên l a ch n tr ng tài viên và quy

trình tố tụng. Thông th ng, mỗi bên l a ch n m t TTV, các TTV
này s ch n ra m t TTV th ba làm chủ tịch H i đ ng tr ng tài,
hoặc các bên thống nhất lựa chọn một TTV duy nhất. HĐTT ad-hoc
s l a ch n quy t c tố tụng cho tr ng tài hoặc các bên lựa chọn
(Vd: UNCITRAL). Trọng tài ad-hoc có th giúp tr/c đc giải quyết
nhanh h n và tiết kiệm chi phí tr ng tài so v i tr ng tài quy chế ch .
ẽ
ọ
ự
ẽ
ơ
ọ
ọ
ứ
ọ
ắ
ộ
ư
ờ
ư
ơ
ứ
ọ
ạ
ọ
ự
ự
ố
ể
ớ
ọ
ế
ọ

ọ
ọ
ộ
ộ
ồ
ọ
ế

 Tr ng tài quy ch : các bên phải l a ch n m t trung tâm tr ng tài

c th và quy t c t t ng tr ng tài c a trung tâm đó để giải quyết tr/
c.

Ưu đi m c a TT quy chế là th c hi n các ch c n ng hành chính

quan tr ng, đ m b o cho các tr ng tài viên đ c ch đ nh m t cách
k p th i, đ m b o cho ho t đ ng tr ng tài di n bi n h p lí và đ m
b o các kho n l phí và chi phí tr ng tài đ c chi tr tr c (TTV
không ph i làm vi c v i các bên v vđ thù lao); QT tố tụng c a các
trung tâm tr ng tài đã đ c th i gian th thách và khá hi u qu
trong vi c gi i quy t các vđ phát sinh; n u phán quy t tr ng tài
đ c đ a ra b i m t trung tâm tr ng tài n i ti ng, có uy tín đ i v i
c ng đ ng qu c t / toà án, có thuận lợi trong việc công nhận và
cho thi hành.
ụ
ị
ộ
ả
ư

ọ
ợ
ể
ờ
ể
ồ
ọ
ư
ệ
ả
ả
ủ
ọ
ả
ả
ả
ố
ở
ắ
ả
ệ
ế
ế
ệ
ế
ố
ả
ộ
ụ
ớ
ư
ạ
ợ
ọ
ộ
ự
ờ
ọ
ọ
ọ
ự
ề
ọ
ệ
ủ
ử
ế
ọ
ổ
ư
ợ
ễ
ứ
ư
ộ
ế
ợ
ế
ă
ả
ỉ
ế
ợ
ị
ư
ọ
ớ
ệ
ọ
ộ
ủ
ố
ả
ả
ớ
 Một số Toà/ Trung tâm tr ng tài qu c t nổi tiếng:
• Toà tr ng tài qu c t ICC: là m t t ch c tr ng tài n i ti ng và uy tín nh t. Toà tr ng tài
của ICC không ph i là TA, mà là một tổ chức trọng tài, thực hiện chức năng hành chính
của TT quy chế. Thành viên c a Toà tr ng tài ICC bao g m các chuyên gia PL nổi tiếng
trên TG. Khác v i các t ch c tr ng tài khác, các phán quy t của các HĐTT s không
đ c đ a ra các bên cho đ n khi đ c Toà tr ng tài xem xét l i.
• Trung tâm gi i quy t tranh ch p qu c t (ICDR): thuộc Hiệp hội trọng tài Hoa Kỳ (AAA).
• Toà Tr ng tài qu c t Luân-đôn (LCIA): là t ch c tr ng tài QT lâu đ i nh t, có tr s
chính Luân-đôn.
• Tr ng tài c a Stockholm thuộc Phòng th ng m i Stockholm (SCC),đặc biệt n i ti ng
t i Đông Âu và Tây Âu.
• Trọng tài ICSID - Trọng tài giải quyết tranh chấp quốc tế về đầu tư, được thành lập theo
Công ước ICSID – Công ước về giải quyết tranh chấp đầu tư giữa các quốc gia.
• Trung tâm Hòa giải và Trọng tài Wipo: thuộc Tổ chức SHTT Thế giới (Wipo), có trụ sơt
tại Geneva. ; U ban tr ng tài kinh t và th ng m i qu c t Trung Qu c (‘CIETAC’)
• Các trung tâm trọng tài thuộc các hiệp hội ngành nghề: HH Trọng tài TM ng c c & th c
n gia súc (GAFTA), HH Tr ng tài hàng h i Luân-đôn (LMAA), HH v d u, h t gi ng &
ch t béo liên bang (FIOFA), T ch c trao đ i kim lo i Luân-đôn (LME) …
ă
ạ
ư
ọ
ấ
ợ
ọ
ở
ọ
ư
ủ
ả
ỷ
ố
ớ
ố
ả
ế

ế
ế
ọ

ổ
ọ
ọ
ế
ứ
ấ
ổ
ủ
ộ
ọ
ứ
ổ
ố
ế
ư
ố
ợ
ế
ứ
ọ
ế
ả
ư
ư
ơ
ổ
ọ
ơ
ổ
ọ
ứ
ạ
ạ
ạ
ổ
ọ

ố
ế
ồ
ế
ế
ạ

ề
ố
ờ
ầ
ấ
ũ
ấ
ạ
ố
ẽ
ố

ổ
ọ
ụ

ế
ứ
ở

 Quy t c tr ng tài UNCITRAL

Quy t c tr ng tài UNCITRAL đ c phát hành n m 1976 sau 10 n m nghiên c u do

UNCITRAL ban hành hướng tới mục đích đ c thừa nh n t i t t c h th ng PL c a t t
c các n c trên TG, được các DCs ng h & s/d trong quá trình so n th o PL về trọng
tài, các quy t c TTTT.

ND chủ yếu của Quy t c UNCITRAL: quy định vi c ch đ nh TTV (do các bên l a ch n
ho c do T ng th kí c a Toà tr ng tài th ng tr c La Hay chỉ định n u các bên không
thông nhất được); những quy đ nh v yêu c u thông báo, đ i di n c a các bên, phản đ i
tr ng tài viên, ch ng c , các phiên xét x , đ a đi m gi i quy t tranh ch p, ngôn ng , các
tuyên b v yêu sách và bi n h , các yêu c u gi i quy t v th m quy n c a tr ng tài
viên, các bi n pháp kh n c p t m th i, các bi n pháp kh c ph c vi ph m, chuyên gia,
các quy đ nh v v ng m t trong t t ng, quy t c v mi n tr , hình th c và tác đ ng c a
phán quy t tr ng tài, lu t áp d ng, gi i quy t tranh ch p, vi c gi i thích các phán quy t
và chi phí tr ng tài.
ả
ọ
ặ
ắ
ắ
ố
ư
ế
ị
ớ
ổ
ọ
ọ
ề
ọ
ệ
ắ
ọ
ề
ứ
ư
ắ

ứ
ủ
ắ
ẩ
ậ
ặ
ấ
ệ

ụ
ị
ạ
ọ
ư
ộ
ố
ợ
ụ
ề
ờ
ả
ủ
ử
ư
ờ
ộ
ầ
ế
ư
ị
ợ
ầ
ắ
ệ
ể
ự
ă
ệ
ề
ả
ả
ấ
ễ
ỉ
ậ
ế
ị
ắ
ạ
ừ
ế
ệ
ạ
ề
ấ
ệ
ụ
ẩ
ả
ả
ủ
ạ
ứ
ă
ệ
ế
ấ
ạ
ề
ả
ố
ủ
ự
ộ
ọ
ữ
ứ
ủ
ọ
ủ
ấ
ế
ố
 Cùng v i Quy t c tr ng tài m u 1976, UNCITRAL đã ban
hành Lu t m u v Tr ng tài th ng m i qu c t 1985. Lu t
m u đã đ c áp d ng t i Australia, Hongkong. Scotland và
m t s bang c a Hoa K (California, Florida, North
Carolana. Geogia, Ohio, Texas, Oregan, Conecticut).

Đi u kho n tr ng tài m u theo Lu t m u, UNCITRAL: “B t

kỳ tranh ch p, tranh cãi ho c khi u n i nào phát sinh t
ho c liên quan t i h p đ ng này, ho c vi ph m h p đ ng
ho c ch m d t h p đ ng ho c h p đ ng vô hi u, s ph i
đ c gi i quy t b ng tr ng tài theo các Quy t c tr ng tài
UNCITRAL còn hi u l c thi hành”.
ư
ẫ
ộ
ề
ặ
ặ
ợ
ố
ớ
ả
ấ
ậ
ả
ư
ợ
ấ
ẫ
ứ
ọ
ế
ủ
ắ
ớ
ề
ợ
ằ
ệ
ụ
ọ
ợ
ọ
ồ
ự
ẫ
ọ
ạ
ỳ
ồ
ặ
ặ
ẫ
ư
ơ
ế
ợ
ậ
ặ
ạ
ồ
ẫ
ạ
ố
ạ
ắ
ệ
ế
ợ
ọ
ẽ

ồ
ừ
ả
ấ
ậ
Thực hành:

SV soạn điều khoản thỏa thuận trọng tài và luật áp dụng

cho 1 HĐ mua bán hàng hóa quốc tế, trong đó có 1 bên là
thương nhân VN.