Η περσόνα του Διογένους του Κυνικού στο έργο του Δίωνος

Χρυσοστόμου*
Ἰσθμίων ὄντων κατέβη Διογένης εἰς τὸν Ἰσθμόν, ὡς ἔοικεν, ἐν Κορίνθῳ διατρίβων.
παρετύγχανε δὲ ταῖς πανηγύρεσιν οὐχ ὧνπερ οἱ πολλοὶ ἕνεκα, βουλόμενοι θεάσασθαι
τοὺς ἀθλητὰς καὶ ἵνα ἐμπλησθῶσιν, ἀλλ’ ἐπισκοπῶν οἶμαι τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὴν
ἄνοιαν αὐτῶν.
Δίων Χρυσόστομος, 9.1

Η αυτοκρατορική περίοδος (31 π.Χ. - 330 μ.Χ.) σηματοδότησε σημαντικές

αλλαγές στο πολιτειακό σύστημα του ρωμαϊκού κράτους και καθοριστικές θεσμικές
μεταβολές1 βασιζόμενες στη λεγόμενη αυτοκρατορική ιδέα2 , που πρέσβευε την
οικουμενικότητα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αυτή η νεόκοπη αντίληψη για την
πολιτεία και την πολιτειακή εξουσία, βρίσκεται αναπτυγμένη στο έργο του Ζήνωνος
του Κιτιέως Πολιτεία (ή Κοσμόπολις).3 Η συγκεκριμένη καινοφανής πολιτειολογία
υποστήριζε την υποκατάσταση της έννοιας πόλης-κράτους από μίαν οικουμενική
θεώρηση της πολιτείας, στην οποία μέλη ήταν οι σοφοί και οι δίκαιοι, και φορέας τής
εξουσίας ο εντεταλμένος εκπρόσωπος του θεού στον κόσμο, ο αυτοκράτορας.
«Παρά την πνευματική στειρότητα των πρώτων αυτοκρατορικών χρόνων οι
Έλληνες συνέχιζαν να γράφουν, και μάλιστα από τον 1ο μ.Χ. αιώνα άρχισε μια
αναβάθμιση της λογοτεχνικής παραγωγής και της ποιητικής και φιλοσοφικής
σκέψης, ιδιαίτερα στους αιώνες του Κλασικισμού (100 μ.Χ.-300 μ.Χ.)».4 Κατά τους
αιώνες που ακολούθησαν την ρωμαϊκή κατάκτηση των ελληνικών επαρχιών
* Κάποιες πληροφορίες (και παραπομπές) αντλούνται εκ της διδακτορικής μου διατριβής, αφού όμως
έχουν υποστεί την βάσανο της εκ νέου επεξεργασίας, συμπλήρωσης και επικαιροποίησης, ώστε να
ανταποκρίνονται στο εξειδικευμένο θέμα που θίγεται στην παρούσα εργασία.

______________________
1. Βλ. Δίωνα Κάσσ. 55.3.1. και Mackay (2004) . Πβ. Starr AHR 58 (1952) 1-16.
2. Βλ. Καραγιαννόπουλον (1992) 12. Η αυτοκρατορία αντιπροσωπεύει τον κόσμο, την
οικουμένη, που αποτελεί το όριο της κυριαρχίας της, η οποία θεμελιώνεται στην μεταφυσική
ιδέα ότι μόνο μία νόμιμη αυτοκρατορία υπάρχει στον κόσμο, αντανάκλαση της ουράνιας. Βλ.
Baynes – Moss (2001) 384 .
3. Σχετικά με τον Ζήνωνα βλ. Διογ. Λ. Βίοι φιλοσόφων 7. Επίσης πβ. Πόταγα (1984) 384-393,
Magee (2005) 46-47 και. Πελεγρίνη (1995) 111.
4. Τσίπρας (2018) 21.
παρατηρείται σαφώς η απώλεια της ελευθερίας του ελληνισμού, η οποία όμως
επέδρασε αποφασιστικά στον τρόπο σκέψης του και στην πνευματική του εξέλιξη.
Οι Έλληνες των ανατολικών επαρχιών της αυτοκρατορίας στρέφονται προς την
εθνική αυτογνωσία και αντιμετωπίζουν την καταγωγή τους ως ένα πόλο πνευματικής
και ηθικής έλξης, καθώς τους δίνεται η δυνατότητα να διδαχθούν αξίες και να
αφομοιώσουν αρχές που θα μπορούσαν να διατηρήσουν ακέραια τα ελληνικά ήθη
μέσα σε ένα περιβάλλον κατοχής. Αυτή η στροφή είχε ήδη αρχίσει από το 2ο αι.
π.Χ. με τον Πολύβιο και τον Πλούταρχο, και συνεχίστηκε στους εκπροσώπους της
Δεύτερης Σοφιστικής με τον Δίωνα Χρυσόστομο και τον Φιλόστρατο, ο οποίος στο
έργο του Βίοι Σοφιστών ουσιαστικά εισήγαγε τον όρο Δεύτερη Σοφιστική 5, η οποία
δεν έχει σχέση με την αρχαία σοφιστική ή αυτήν της ελληνιστικής περιόδου, καθώς
παρουσίαζε σημαντικές διαφορές ως προς τις συνθήκες και τους λόγους για τους
οποίους αναπτύχθηκε.6 Η αρχαία Σοφιστική (5ος αι. π.Χ.) ήταν αποτέλεσμα της
πολιτικής ωριμότητας των Ελλήνων, ενώ η Δεύτερη Σοφιστική αναπτύχθηκε σε ένα
ειρηνικό περιβάλλον μη αυτονομίας των Ελλήνων της αυτοκρατορίας. Οι σοφιστές
αυτής της εποχής έχουν επίγνωση και βαθιά συνείδηση της πολιτιστικής τους
κληρονομιάς και προσπαθούν ἵνα μηδὲ τῶν βαρβάρων μηδεὶς ἀπογιγνώσκῃ τῆς
ἑλληνικῆς παιδείας (Διων Χρυσ. 37.27). Αναβιώνει το ελληνικό πνεύμα και
καθίσταται πλέον συνειδητή η πνευματική δύναμη του παρελθόντος ως φορέας
ουσιαστικών αξιών για το παρόν και την διαμόρφωση του μέλλοντος.
H πνευματική φυσιογνωμία του Δίωνος7 εξήλθε από αυτή την πρώιμη
νεοσοφιστική, την Δεύτερη Σοφιστική. Υπήρξε ρήτορας, φιλόσοφος και σοφιστής.
Για τον ίδιο η αρετή υπήρξε ο ύψιστος σκοπός του βίου (Φιλόστρ. Βίοι Σοφιστών 1.7
_______________________
5. Βλ. Φιλόστρ. Βίοι Σοφ. Προοίμιον: «ἡ δὲ μετ’ ἐκείνην (Σοφιστική), ἥν οὐχί νέαν, ἀρχαία γάρ,
δευτέραν δὲ μᾶλλον προσρητέον»,) Για την έννοια της ταυτότητας κατά την Δεύτερη
Σοφιστική και κατά την αυτοκρατορική περίοδο βλ. Goldhill (2001) 15-20 και Whitmarsh
(2001) 129-30.
6. Για την γεωγραφία της δεύτερης σοφιστικής βλ. Bowie (2004) 65-83, Lesky (19855) 1142.
Σχετικά με την οικονομική άνθηση και ευημερία της εποχής βλ. Dihle ( 1994) 1-14, Swain
(1996) 2.
7. Στοιχεία για τον βίο του Δίωνος βλ. Φιλόστρ. Βίοι Σοφιστών 1.7, v. Arnim (1898), Cohoon –
Crosby, (LΟΕΒ), vol. I–V, 1932-1950. Εlliger (1967) 54-55, 70-72, introd. Τις πληροφορίες
αυτές τις αντλούμε από τον σημαντικότατο και αυτοβιογραφικό Λόγο του Δίωνος (13)
Ἐν Ἀθήναις περὶ φυγῆς. Στοιχεία για τον ίδιο και το έργο του βλ. στους Συνέσιο, Δίων, Φώτιο,
Βιλβιοθήκη ( codex 209), Desideri (1978) , Swain (2000), Lesky (19855) 1140—1143,
Λεξικόν Σούδα, 305, Swain (1996) 187-241, Martha (1854), Sandys (1906), Schmid in
Pauly,- Wissowa’s Realencyclopädie, v. pt. 1 (1905), Salmeri (1980) 671-715, Harris (1991)
3853-3881. Kennedy (1994) 233- 236.
Δίωνα δὲ τὸν Προυσαῖον οὐκ οἶδ᾽ ὅ τι χρὴ προσειπεῖν διὰ τὴν ἐς πάντα ἀρετήν, Ισοκρ.
1.5 Ἡ δὲ τῆς ἀρετῆς κτῆσις, οἷς ἄν ἀκιβδήλως ταῖς διανοίαις συναυξηθῇ, μόνη μὲν
.
συγγηράσκει πλούτου δὲ κρείττων χρησιμωτέρα δὲ εὐγενείας ἐστί).Βεβαίως,
παρατηρήθηκε και μια διχογνωμία κατά την μελέτη του βίου και του έργου του
Δίωνος για το αν αυτός υπήρξε πραγματικός φιλόσοφος ή σοφιστής, με βάση τις
απόψεις του Φιλόστρατου (Βίοι Σοφιστών 1.7) και του Συνέσιου (Δίων ή περί της
καθ' εαυτόν διαγωγής). Τα δύο πνευματικά πρόσωπα ή αλλιώς οι ήρωες του Δίωνος
ήταν ο Σωκράτης και ο Διογένης ο Κυνικός. Δύο πρόσωπα που συμπλησιάζουν ως
προς τις ηθικές αντιλήψεις, αν και ο Διογένης υπήρξε περισσότερο ακραίος και
δογματικός ( Διογ.Λ. 6.54.1-2 Ἐρωτηθεὶς ὑπό τινος, "ποῖός τίς σοι Διογένης δοκεῖ ;"
"Σωκράτης," εἶπε, "μαινόμενος). Ο Δίων δεν υπήρξε συστηματικός φιλόσοφος 8, με
την έννοια της επεξεργασμένης φιλοσοφικής θεωρίας και ενός συγκεκριμένου
τρόπου σκέψης που συχνά προσκολλάται σε συγκεκριμένες αρχές ή αντιλήψεις.
Υπήρξε ένας διανοητής, άνθρωπος με έντονο σκεπτικισμό για τα τεκταινόμενα γύρω
του, που ακολούθησε τις πλατωνικές, στωικές και κυνικές φιλοσοφικές αντιλήψεις.
Τις ακολούθησε ως ένα απαραίτητο γνωστικό και ηθικό υπόβαθρο για την
ολοκληρωμένη διατύπωση της σκέψης του, αλλά δεν τις ενστερνίστηκε ποτέ ως ένα
καθορισμένο πνευματικό μονοπάτι. Ήταν ένας εκλεκτικός φιλόσοφος. Θα έλεγε
κανείς πως ήταν ένας λαϊκός φιλόσοφος, ο οποίος απεχθανόταν τις φορμαλιστικές
συμβάσεις μιας αριστοκρατικής σοφιστικής τέχνης, η οποία πάσχιζε να διδάξει έναν
συγκεκριμένο τρόπο συζήτησης και να πείσει, χρησιμοποιώντας συχνά σχήματα και
φόρμες που την απομάκρυναν από την λαϊκή βάση και την κατανόηση των
ζητημάτων με απλό και εύληπτο τρόπο. Ο δικός του χώρος πνευματικής δράσης
ήταν το λαϊκό και δημόσιο ακροατήριο. Ο ίδιος (47.22) καταγράφει τον ενθουσιασμό
που λάμβανε από το κοινό όταν επισκεπτόταν τις μεγάλες πόλεις της
αυτοκρατορίας (εἰ δὲ ἄρα ἀποδημῶν ἥδομαι, τὰς μεγίστας πόλεις ἐπιέναι μετὰ πολλοῦ
ζήλου καὶ φιλοτιμίας παραπεμπόμενον, χάριν εἰδότων μοι παρ’ οὓς ἂν ἀφίκωμαι καὶ
δεομένων λέγειν καὶ συμβουλεύειν καὶ περὶ τὰς ἐμὰς θύρας ἰόντων ἐξ ἑωθινοῦ, μηδὲν
ἀναλώσαντα μηδὲ προστιθέντα, ὥστε θαυμάζειν ἅπαντας). Αυτό που κυρίως
κέντριζε το ενδιαφέρον του ήταν η επικοινωνία με τον απλό πολίτη και η

__________________
8. Βerry (1983) 70-80.
προσπάθειά του να τον προσεγγίσει, να τον συμβουλεύσει και να του μεταφέρει τις
ηθικές, κοινωνικές ή και πολιτικές του αντιλήψεις.
Ο Δίων, λοιπόν, δεν φιλοσόφησε συστηματικά, αν και μέσα στους Λόγους του
αναφέρεται στην φιλοσοφία και στον ρόλο του φιλοσόφου, διακρίνοντας τους
διάφορους τύπους των φιλοσόφων, ιδιαίτερα εξετάζοντάς τους ως προς την δημόσια
ή μη παρουσία τους. Στους Λόγους του διαφαίνεται η στωική επιρροή (Λόγοι
1,2,3,4,14,15,36 μετά την εξορία του) και η κυνική επιρροή (Λόγοι 6,7, 8, 9, 10
κατά την διάρκεια της εξορίας του). Αυτή η πνευματική στάση και υπόσταση του
Δίωνος τον καθιστούν έναν πολυδιάστατο φιλόσοφο, ένα ερευνητικό πνεύμα που δεν
μπορεί να περιοριστεί σε κανόνες · ένα πνεύμα ανεξάρτητο, διερευνητικό, αυτόνομο
και αυτεξούσιο. Υπήρξε ένας φιλόσοφος με ρητορική δεινότητα, αλλά και ένας
ρήτορας με άρτια φιλοσοφική σκέψη και προσέγγιση των πραγμάτων. Κατά τον
Berry (1983, 70-80) o Δίων Χρυσόστομος - και ο Πλούταρχος- δεν θα μπορούσε να
αποτυπωθεί ιστορικά ως ένας φιλόσοφος που ανήκε σε κάποια συγκεκριμένη
φιλοσοφική σχολή. Υπήρξε ένας εκλεκτικός φιλόσοφος, με την έννοια ότι δεν
ακολούθησε κάποια σαφή φιλοσοφική γραμμή, αλλά στο έργο του αναβιώνουν οι
αντιλήψεις του κυνισμού, του στωικισμού και του πλατωνισμού. Χρησιμοποίησε
αυτές τις αντιλήψεις ως έναν οδηγό ζωής και σκέψης, προσπαθώντας να παράσχει
πρακτικές συμβουλές στο ακροατήριό του για ζητήματα ηθικά, κοινωνικά, ακόμη και
πολιτικά. Αναμφίβολα όμως υπήρξε ένας ηθικός και λαϊκός φιλόσοφος. Δεν
υιοθέτησε με απόλυτο τρόπο και ως δόγμα την κυνική ή στωική φιλοσοφία, αλλά
χρησιμοποίησε με ουσιαστικό τρόπο τα διδάγματα των φιλοσοφικών ρευμάτων, για
να μπορέσει να συμβουλεύσει τους πολίτες, κρατώντας όμως πάντοτε βαθιά μέσα του
το κλασικό παρελθόν και την αττική γλώσσα. Ο Hirzel (1895, 2: 84-119) θεωρεί
επίσης ότι ο Δίων υπήρξε εκλεκτικός. Χρησιμοποίησε τις κυνικές αρχές με μια
εκπαιδευτική και πρακτική προοπτική, όχι ως ένα αμιγώς φιλοσοφικό έρεισμα. Με τις
απόψεις γενικότερα του Hirzel διαφώνησε ο von Arnim στο έργο του για τον Δίωνα.
Την ίδια αντίληψη εκφράζει και η Claire Rachel Jackson (2017, 217-232), θεωρώντας
ότι ο Δίων είχε ένα ευρύ πεδίο θεμάτων στο έργο του και σε αυτό συνάρμοσε
διαφορετικές φιλοσοφικές αντιλήψεις. Κατά τον Zeller (18862, 260) ο Δίων δεν ανήκε
σε κάποια φιλοσοφική σχολή, και ενδύθηκε τον κυνικό μανδύα κατά την εξορία του
χωρίς όμως να προβάλλει συγκεκριμένες φιλοσοφικές αρχές αλλά ακολουθώντας μια
πιο πρακτική και λαϊκή ηθική, υιοθετώντας και τα διδάγματα των στωικών. Οι δύο
ήρωές του, ο Διογένης και ο παλαίφατος Σωκράτης, σηματοδοτούν την σκέψη του,
ενώ παράλληλα μέσα στο έργο του αποτυπώνονται οι θέσεις για διάφορα ηθικά,
πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, αλλά και η επικριτική του στάση έναντι των
σοφιστών. Ο Δίων υπήρξε αναμφίβολα ένας φιλόσοφος και ρήτορας που διατήρησε
ακμαίο το κλασικό πρότυπο, μεταφέροντας στους συγχρόνους του τις αξίες τού
παρελθόντος σε μια δύσκολη και μεταβατική εποχή.
9
Ο Διογένης από την Σινώπη υπήρξε ο πιο εντυπωσιακός κυνικός φιλόσοφος, με
οξύ, σαρκαστικό, απέριττο, εύστροφο και αποφθεγματικό λόγο 10 και ελευθεροστομία
(Διογ.Λ.6.69: «ἐρωτηθεὶς τί κάλλιστον ἐν ἀνθρώποις, ἔφη, « Παρρησία.» ). Υπήρξε
ένας φιλοσοφών περιπατητής, που περιφρονούσε τον κόσμο, όπως διαμορφώθηκε
εξαιτίας της επιβολής του υλικού ευδαιμονισμού ως κυρίαρχου στοιχείου του βίου
και της απομάκρυνσης από την φυσική ζωή. Υπήρξε ένας άνθρωπος που πίστευε ότι
ο προδιαγεγραμμένος σκοπός της ζωής του ήταν να αποδομήσει και να αναθεωρήσει
όλες τις αξίες που είχαν κύρος, υποδεικνύοντας την δύσβατη ατραπό μακριά από την
παραπλάνηση ενός πολιτισμού παραφορτωμένου με αξιώσεις (Διογ. Λ. 6.71 δέον οὖν
ἀντὶ τῶν ἀχρήστων πόνων τοὺς κατὰ φύσιν ἑλομένους ζῆν εὐδαιμόνως, παρὰ τὴν
ἄνοιαν κακοδαιμονοῦσι. Καὶ γὰρ αὐτῆς τῆς ἡδονῆς ἡ καταφρόνησις ἡδυτάτη
προμελετηθεῖσα, καὶ ὥσπερ οἱ συνεθισθέντες ἡδέως ζῆν, ἀηδῶς ἐπὶ τοὐναντίον
μετίασιν, οὕτως οἱ τοὐναντίον ἀσκηθέντες ἥδιον αὐτῶν τῶν ἡδονῶν καταφρονοῦσι
Τοιαῦτα διελέγετο καὶ ποιῶν ἐφαίνετο, ὄντως νόμισμα παραχαράττων, μηδὲν οὕτω τοῖς
κατὰ νόμον ὡς τοῖς κατὰ φύσιν διδούς· τὸν αὐτὸν χαρακτῆρα τοῦ βίου λέγων διεξάγειν
ὅνπερ καὶ Ἡρακλῆς, μηδὲν ἐλευθερίας προκρίνων). Ο Διογένης αντικατοπτρίζει ένα
ελεύθερο πνεύμα - συχνά διαφωνούσε και με τις απόψεις των ίδιων των κυνικών
φιλοσόφων - χωρίς φραγμούς ή εγκλωβισμό σε ειωθότα ή κατεστημένες αντιλήψεις.
Επεδίωκε να γκρεμίσει λόγῳ και ἔργῳ το σαθρό οικοδόμημα ενός πολιτισμού που
αλλοτριώνει το νου και την ψυχή. Στα προοίμια των Λόγων 12, 32, 33, 35 ο Δίων
αναφέρεται στην σχέση του με το κοινό του ως κυνικός φιλόσοφος.
______________________
9. Σημαντικά στοιχεία για την ζωή και το έργο του Διογένους πέρα από την βασική πηγή (Διογ.
Λ. 6.20-81) βλ. στους Dudley (1937), Long (1996) (1), Εasterling- Knox (2000) 833 κ.ἐξ.,
Navia (2005), Yonge – Seddon ( 2008), Desmond ( 2008).
10. Βλ. Σενέκα, De Tranquillitate Animi, 8.7. Αἰλ. Varia Historia, 13.28. Ο Διογένης ήταν
πάντοτε εύστοχος στις παρατηρήσεις του (Διογ. Λ. 6.74 Εὐστοχώτατος δ' ἐγένετο ἐν ταῖς
ἀπαντήσεσι τῶν λόγων, ὡς δῆλον ἐξ ὧν προειρήκαμεν.). Βλ. Long (1996) (1) 28-40 και
Bracht Branham (1996) 86-87. Για την έννοια της παρρησίας στην κυνική πρακτική βλ.
Foucault (1983), 49-57.
 Ο Δίων κατά την περίοδο της εξορίας του υιοθέτησε την κυνική αγωγή σχεδόν εξ
ορισμού, εξαιτίας των δύσκολων συνθηκών διαβίωσής του με πολύ λιγότερα από τα
υλικά αγαθά. Ο κυνικός τρόπος ζωής απετέλεσε το πρότυπο κατά την περίοδο αυτή
του βίου του. Όταν του επετράπη να επιστρέψει στην πατρίδα γύρω στο 97 μ.Χ
αφοσιώθηκε στην συγγραφή των διογενικών του Λόγων, συμπεριλαμβανομένων
και των Διογένης ἢ Περὶ Τυραννίδος και Διογένης ἢ Περὶ ἀρετῆς. Οι Λόγοι αυτοί
προωθούν με τρόπο χαρακτηριστικό τις αξίες των κυνικών, όπως την αυτάρκεια, την
άσκηση και την παρρησία.11 Πάντως, η παρουσία του Διογένους, του βασικότερου
εκπροσώπου του κυνισμού, μέσα στο έργο του είναι υπαρκτή, ιδιαίτερα στον τέταρτο
Περὶ Βασιλείας Λόγο και στους τέσσερεις διογενικούς λεγόμενους Λόγους του
(6,8,9,10) και στον Λόγο Περὶ τοῦ σχήματος (72), αλλά και στον δεύτερο Περὶ Τύχης
Λόγο (64.18 Διογένης δὲ ὁ κύων ἀγροίκως καὶ τέλεον οὐ πολιτικῶς ηὔχει κατὰ τῆς
τύχης, ὡς πολλὰ μὲν βέλη ἐφιείσης αὐτῷ ὡς σκοπῷ, τυχεῖν δὲ μὴ δυναμένης.
οὐ φέρω θρασυνόμενον οὕτω φιλόσοφον) . Ο Δίων, όμως, δεν υιοθετεί την τόσο
ακραία στάση του Διογένους σε ηθικό και κοινωνικό επίπεδο. Θα έλεγε κανείς ότι
πρόκειται για μία διαφορετική αντίληψη του κυνισμού στην πιο ήπια μορφή του, σε
μια πιο εύγεστη και ευγενική εκδοχή. 12 Δεν αποτυπώνει ο Δίων, αλλά χρησιμοποιεί
την φιλοσοφική βάση τού κυνισμού, ώστε να επεξεργαστεί ένα μοντέλο ζωής που
ταίριαζε και στην δική του εκείνη την περίοδο, αλλά και που μπορούσε να
συνεισφέρει στην ηθική διαμόρφωση του ακροατηρίου του. Στα προοίμια των Λόγων
12, 32, 33, 35 αναφέρεται στην σχέση του με το κοινό του ως κυνικός φιλόσοφος.
Άρα, ο κυνισμός έχει για τον Δίωνα μία διττή χρησιμότητα : συνιστά, αναμφίβολα,
έναν ηθικοπλαστικό τρόπο ζωής με αναφορές στην αναγκαιότητα διαφυγής από μια
ζοφερή πραγματικότητα επουσιώδους βίου, και παράλληλα αποτελεί το απαραίτητο
εργαλείο προσέγγισης του απλού ανθρώπου και επικοινωνίας, στοιχείο που επεδίωκε
ο Δίων ευκρινώς. Το πρότυπο του «περιφερομένου ἐν ὁδῷ» φιλοσόφου, που
κατακεραυνώνει την ηθική διάβρωση και την επιτήδευση του υλικού πολιτισμού
αποκρυσταλλώνεται στους Λόγους του Δίωνος αυτή της δύσκολης περιόδου.

_____________________
11. Διογ. Λ. 6.69 ἐρωτηθεὶς τί κάλλιστον ἐν ἀνθρώποις, ἔφη, « Παρρησία».
12. Laursen ( 2009) 469-482 .
 Οι διογενικοί Λόγοι αποτελούν μία σημαντική πηγή για την κυνική φιλοσοφία
13
στα αυτοκρατορικά χρόνια, αν και για το θέμα αυτό υπήρξαν αρκετές διαφωνίες.
Πολλοί μελετητές είχαν την τάση να βλέπουν στους διογενικούς Λόγους μία
επινόηση των σοφιστών ώστε να επιτρέψουν στον Δίωνα να χρησιμοποιήσει τον
Κυνικό ως φερέφωνο των δικών τους πεποιθήσεων. Οι τέσσερεις αυτοί Λόγοι του
Δίωνος αποτυπώνουν και συνοψίζουν αναμφίβολα το σύνολο των αρχών της κυνικής
φιλοσοφίας : απλότητα του βίου (Δίων Χρυσ. 6.10 πυρὶ δὲ ἢ σκιᾷ ἢ σκέπῃ σπανίως
ἐχρῆτο, προλαμβάνων τὸν καιρόν, οὐδὲ ὥσπερ οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι), εγκράτεια,
λιτότητα (6.8 ἀλλ’ ἐκεῖνοι μὲν ὁρῶντες ῥιγῶντα καὶ θυραυλοῦντα καὶ διψῶντα
πολλάκις ἡγοῦντο ἀμελεῖν τοῦ ὑγιαίνειν καὶ τοῦ ζῆν· ὁ δὲ ταῦτα πάσχων μᾶλλον μὲν
ὑγίαινε τῶν ἀεὶ ἐμπιμπλαμένων, 6.12 Ὁ δὲ λιμῷ μὲν ἐχρῆτο καὶ δίψει πρὸ τῆς τροφῆς
ἑκάστοτε, καὶ ἐνόμιζε τοῦτο ἱκανώτατον καὶ δριμύτατον τῶν ὄψων) καταδίκη της
τρυφής και του πλούτου και της ζωής των τυράννων (6.12 ἀκόλαστοι δὲ ὄντες οὐχ
ἥδονται ἀφροδισίοις διὰ τὸ μὴ περιμένειν ὀρέγεσθαι αὐτῶν· ὅθεν ζητοῦσιν ἀχαρίστους
καὶ ἀτερπεῖς ἡδονάς,.6.35 Ὥστε οὐκέθ’ αὑτὸν ἠξίου τῷ Περσῶν βασιλεῖ παραβάλλειν·
πολὺ γὰρ εἶναι τὸ μεταξύ. τὸν μὲν γὰρ ἀθλιώτατον ἁπάντων τυγχάνειν, φοβούμενον μὲν
ἐν τοσούτῳ χρυσῷ πενίαν), απόρριψη της ηδονής (8.20 Ἑτέρα δὲ δεινοτέρα μάχη καὶ
ἀγών ἐστιν οὐ μικρός, ἀλλὰ πολὺ τούτου μείζων καὶ ἐπικινδυνότερος, ὁ πρὸς τὴν
ἡδονήν, 9.12 ῷ παντὶ δὲ χαλεπωτέρους, πενίαν καὶ φυγὴν καὶ ἀδοξίαν, ἔτι δὲ ὀργήν τε
καὶ λύπην καὶ ἐπιθυμίαν καὶ φόβον καὶ τὸ πάντων ἀμαχώτατον θηρίον ὕπουλον καὶ
μαλθακόν, ἡδονήν) , υιοθέτηση της άσκησης και της αντιμετώπισης των πόνων (8.12-
13), παρρησία, αναίδεια (έλλειψιν αιδούς) (8.36 χαμαὶ δὲ καθεζόμενος ἐποίει τι τῶν
ἀδόξων), μέτρο, αυτογνωσία (10.22 Ὁ δὴ αὑτὸν ἀγνοῶν οὐκ ἂν ἔχοι αὑτῷ χρῆσθαι;

Δοκεῖ μοι. Ἤδη οὖν ἀκήκοας τὸ ἐν Δελφοῖς γράμμα τὸ Γνῶθι σαυτόν), πίστη στην

γνώση και την πείρα, ορθή χρήση των πραγμάτων και των λόγων των θεών (10.17
ρῆσθαι ἢ θεῷ ἢ ἀνθρώπῳ ἢ αὐτὸν αὑτῷ μὴ ἐπιστάμενον· τὸ δὲ ἐπιχειρεῖν ἄνευ τοῦ
ἐπίστασθαι πάντων βλαβερώτατον), κοσμοπολιτισμό (6.2 οὕτως δὲ καὶ αὐτὸς
μεταλλάττειν τὴν οἴκησιν κατὰ τὰς ὥρας τοῦ ἔτους 6.60 Ἐγὼ δὲ βαδίζω μὲν ὅποι
βούλομαι ), καταδίκη των σοφιστών (10.32 ὅσοι γὰρ ἂν ἀμαθεῖς ὄντες πεισθῶσι σοφοὶ
________________
13. Για το πρόβλημα αυτό βλ. Desideri (1978) 537-47, Giannantoni (1990) 4.553-
59, Billerbeck (1996) I9.
εἶναι, οὗτοι πολύ εἰσιν ἀθλιώτεροι τῶν ἄλλων ἁπάντων· καὶ ἔστι τοιοῦτον τὸ τῶν
σοφιστῶν γένος), άρνηση της έπαρσης και της αλαζονείας, κατάκτηση της
ευδαιμονίας μέσα από την φυσική ζωή, αδιαφορία, πενία, το ανώφελο της απόκτησης
περιουσίας ή κάποιου οικέτου (10.16 ἀλλ’ ὅμως ἀντὶ πάντων αὐτοῖς τῶν ἄλλων κακῶν
ὑπάρχει μέγιστον ἀγαθόν, ὅτι ἀκτήμονά ἐστιν), αυτάρκεια και απόρριψη των
κοινωνικών συμβάσεων και των κανόνων που επιβάλλει ο νόμος ή η ηθική της
κοινωνίας, απελευθέρωση από την άγνοια και αντίδραση σε κάθε μορφή εξουσίας ή
στην καθεστηκυία τάξη.
Βεβαίως, η κυνική φιλοσοφία εν γένει διατρέχει έμμεσα και άλλους Λόγους τού
Δίωνος και είναι υπαρκτή σε αρκετά σημεία της πνευματικής του παραγωγής, χωρίς
όμως να παρουσιάζεται ο Διογένης ως κεντρικό πρόσωπο. Ο Δίων δεν προπαγανδίζει
την ακραία κυνική πρακτική, δεν εξιδανικεύει, δεν εξυψώνει το κυνικό πρότυπο,
αλλά με τρόπο διακριτικό και εύσχημο εκφράζει τον θαυμασμό του για την ελευθερία
και ανεξαρτησία του Διογένους. Κατά τούτο πρόκειται μάλλον για την αποτύπωση
μέσα στους τέσσερεις Λόγους ενός πολιτιστικού προτύπου αυτοελέγχου στον αγώνα
14
για μια ζωή αυτάρκη μέσα στην φύση. Η σχέση του Δίωνος με τον Διογένη δεν
είναι μια σχέση αντιγραφής, απόλυτης ή δογματικής ιχνογράφησης του χαρακτήρα
του κυνικού και των ιδεών του. Ο Δίων ιχνηλατεί τον κυνισμό στο πρόσωπο του
Διογένους, μιμείται εξωτερικά και εσωτερικά τον τρόπο σκέψης, τον τρόπο ζωής και
τις ιδέες του κυνικού, αλλά δεν τις χρησιμοποιεί ως μία εμπεδωμένη και
αφομοιωμένη πρακτική.
Στο σημείο αυτό θα αναφερθώ σε ένα θέμα το οποίο προκάλεσε, και συνεχίζει να
δημιουργεί, διαφωνίες μεταξύ των μελετητών : τελικά ο Δίων στο έργο του, και
ιδιαιτέρως στους τέσσερεις διογενικούς Λόγους, ασπάστηκε τις αρχές της κυνικής
φιλοσοφίας, τις ενστερνίστηκε και τις προέβαλε όχι απλώς ως έναν περιστασιακό
τρόπο σκέψης και ζωής αλλά ως μια εμπεδωμένη ηθική που ανταποκρινόταν στις
αντιλήψεις; Και ευρύτερα : ο Δίων κατά τον πνευματικό του βίο οικοδόμησε μια
μανιέρα, έναν συγκεκριμένο τρόπο δηλαδή προσέγγισης της φιλοσοφίας τού
Διογένους και των πεποιθήσεών του ή απλώς ο Διογένης, ως εκπρόσωπος

_____________________
14. Laursen (2009) 473. Για την σχέση Δίωνος και Διογένους μέσα στο έργο του Δίωνος βλ.
επίσης και Brenk (2000) 265-267.
και φορέας της κυνικής ιδεολογίας, υιοθετήθηκε από τον Δίωνα ως ένα
αντισυμβατικό προσωπείο, ώστε να αναδειχθεί στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο
της ζωής του η διάθεσή του να προσεγγίσει τους πολίτες και ένα δημόσιο
ακροατήριο, μεταδίδοντας κάποιες ηθικές παρελθόντος που συνδύαζε την γνώση
και μετάδοση των κλασικών φιλοσοφικών θεωριών στην αυτοκρατορική περίοδο,
υποδυόμενος παράλληλα και τους εκπροσώπους των, ώστε να φανούν αληθινές και
περισσότερο πειστικές στους ακροατές του;
Ο Δίων, ως πολύ καλός γνώστης της τέχνης και τεχνικής της δημόσιας ομιλίας
[Cohoon (1932), Loeb, vol.1, introd, ix], υιοθέτησε κατά καιρούς, και αναλόγως του
σκοπού του, μία μορφή εκλεκτικισμού, αφού συνοψίζει στο έργο του τον κυνισμό,
τον στωικισμό και τον πλατωνισμό, πάντοτε όμως με βάση την ηθική. Αυτές οι
φιλοσοφικές θεωρίες χρησιμοποιήθηκαν κατά περίσταση. Ο Δίων φρόντιζε πάντοτε
να διαμορφώνει την εικόνα του αναλόγως των περιστάσεων και των συνθηκών της
ζωής τους, όπως φαίνεται καθαρά κατά την διάρκεια της εξορίας του, όπου
ενστερνίστηκε την εμφάνιση του Διογένους ως περιπλανώμενου φιλοσόφου. Ο
Δίων επιλέγει τον πλάνητα βίο και κατά τούτο διαμορφώνει και την εμφάνισή του,
ώστε να συνάδει με τον τύπο που θέλει να μεταφέρει στο ακροατήριό του. Άλλωστε,
στον Λόγο 72.11 (Περὶ τοῦ σχήματος) θεωρεί ότι η ενδυμασία είναι ο εξοπλισμός τού
φιλοσόφου, αυτό που τον διαφοροποιεί από την μάζα και που δίνει το απαραίτητο
υπόβαθρο που συνάπτεται με την ηθικές αντιλήψεις που μεταφέρει. Με οξύνοια
καταφέρνει να συνδυάζει το εξωτερικό περίβλημα με την πνευματική του παρουσία
και διδασκαλία. Οικειοποιείται τις κυνικές αρχές, δεν τις ασπάζεται όμως ευκρινώς,
υπό την έννοια ότι τις αποδέχεται δογματικά ως αρχή της σκέψης και της ζωής του.
Απλώς στην παρούσα χρονική στιγμή της εξορίας (Διων. Χρυσ.13) αυτές ήταν που
αποτύπωναν περισσότερο εύγλωττα μια περίοδο ενδοσκόπησης και
αυτοπροσδιορισμού. Δεν υπήρξε κατά τούτο ένας κυνικός φιλόσοφος με την
σημασία της έμπρακτης εφαρμογής των κυνικών αρχών, όπως της λιτότητας, της
καταδίκης του πλούτου ή της υλικής ευμάρειας και της ακτημοσύνης (και κατά την
περίοδο αυτή της εξορίας συνέχιζε να έχει εισοδήματα από την έγγειο ιδιοκτησία
στην Προύσα, η οποία και δεν απαλλοτριώθηκε). Ο Δίων ουσιαστικά υποκρίνεται τον
κυνικό, τον μιμείται, προκειμένου να καταστεί περισσότερο αληθοφανές το ηθικό του
δόγμα. Ο Δίων παίζει ένα ρόλο (Brenck, 2000, 270). Φορά σε μία ακόμη περίσταση
το προσωπείο που υπηρετεί τους στόχους του και την πνευματική λειτουργία την
συγκεκριμένη χρονική στιγμή .
Παρατηρείται ίσως διάσταση ανάμεσα σε μια βιογραφική και σε μια
κειμενοκεντρική προσέγγιση του Δίωνος. Από τα κείμενά του εξάγεται η εντύπωση
μιας πνευματικής προσωπικότητας που δεν προσέγγισε καμία φιλοσοφική θεωρία
αμιγώς και ακραιφνώς, αλλά, όπως αναφέρει και η Billerbeck (1996, 212),
καταγράφοντας τις διαφωνίες των μελετητών (βλ. Jouan, 1993, 381-397), ο Δίων
υιοθέτησε κατά περίπτωση ένα προσωπείο, μια περσόνα, είτε αυτή του Οδυσσέα, είτε
αυτή του Σωκράτη είτε αυτή του Διογένους του Κυνικού. O Διογένης ήταν το
φερέφωνο του Δίωνος και τον χρησιμοποίησε ευκαιριακά, άποψη με την οποία
διαφωνεί ο Hahn (1896). O Φιλόστρατος αναφέρει πως ο Δίων υιοθέτησε το κυνικό
πρότυπο εργαζόμενος σκληρά και σε χειρωνακτικές εργασίες (Βίοι Σοφιστῶν 1.7),
θέλοντας έτσι να βιώσει καλύτερα τον ρόλο ενός κυνικού, την άσκηση και την
αντοχή στους πόνους. Η εικόνα τού επαίτη Κυνικού ήταν άλλωστε αποδεκτή κατά
την πρώιμη αυτοκρατορική εποχή. Ο Brenck (2000, 266) υποστηρίζει ότι ο Δίων
προσποιήθηκε πως ταυτίζεται με τον διάσημο κυνικό πρωταγωνιστή του (Βλ. επίσης
Giannantoni 4: 553-9). Ο Δελφικός χρησμός (Δίων Χρυσ. 13.9) έδωσε στον Δίωνα το
απαραίτητο έναυσμα για την αποστολή του, νομιμοποίησε ηθικά και πρακτικά την
έναρξη της αναπαραγωγής ενός ακόμη ρόλου, ο οποίος άλλοτε ήταν αντισυμβατικός
και άλλοτε ηθικοπλαστικός. Ο Russel (1992, 6) θεωρεί ότι o Δίων παρέμεινε σε όλη
την διάρκεια τού πνευματικού του βίου μία περσόνα ενός κήρυκα ηθικής που
επισκέπτεται τους ανθρώπους και διδάσκει ή συμβουλεύει. Υπό την έννοια αυτή
χρησιμοποιεί ο Δίων τον Διογένη ως ένα ηθικό μοντέλο [Moles (1978), 94].
Υπήρχε πραγματική συμπάθεια προς την κυνική φιλοσοφία, τη στιγμή που ο Δίων σε
Λόγους του την επικρίνει (32.9, 34.2); Ο Δίων δεν προσηλυτίστηκε φιλοσοφικά σε
καμία θεωρία και δεν υπήρξε ένας αμιγής φιλόσοφος, παρά τα όσα πιστεύει ο
Συνέσιος στον Δίωνά του. Ο Moles επιχειρηματολογεί λέγοντας ότι ο προσηλυτισμός
του Δίωνος σε κάποια φιλοσοφική θεωρία προήλθε από την διάθεσή του να
σταματήσει τις επιθέσεις εναντίον της φιλοσοφίας την εποχή του Βεσπασιανού και
εξαιτίας της ικανοποίησης της επιθυμίας του για δραματοποίηση. Ο Δίων
αναλαμβάνει ρόλους. Προσπαθεί να μεταφέρει σε μια εποχή ρωμαϊκής κυριαρχίας το
κλασικό παρελθόν με αττικίζουσα γλώσσα και να μεταδώσει στο κοινό τις ελληνικές
πνευματικές αξίες χρησιμοποιώντας ως φορείς των ιδεών του πρόσωπα που άρμοζαν
στην κάθε περίσταση. Τα σημαντικά και σεβαστά πρόσωπα του κλασικού
παρελθόντος δίνουν στον Δίωνα το απαραίτητο κύρος στη σκέψη του και στην
έκφραση των απόψεών του, ενώ συγχρόνως δημιουργούν στο ακροατήριο - μέσω της
αυθεντίας- ένα κλίμα αληθοφάνειας και πειστικότητας. Αν και στην πρώτη φάση
της ζωής του υπήρξε σοφιστής, μετά την εξορία του καταστάλαξε στην εικόνα ενός
φιλοσόφου, καθορίζοντας έτσι τη δημόσια παρουσία του. Δεν ενδιαφέρθηκε για την
φυσική φιλοσοφία ή για την λογική, αλλά επικεντρώθηκε στην ηθική και στην
πολιτική φιλοσοφία (Swain,2000,7). Αυτό που ενδιέφερε τον Δίωνα ήταν η
επικοινωνία του με το λαό, στον οποίο απευθύνεται και αρέσκεται να τον
συμβουλεύει, να τον επικρίνει ή να τον προτρέπει ή αποτρέπει (Δίων. Χρυσ.
31,32,33,34,36,42). Αυτή η αμεσότητα και η ανάγκη αποδοχής (τὸ ἀγαπᾶσθαι ὑπὸ
τῶν αὑτοῦ πολιτῶν) του έδινε την δυνατότητα να μεταλλάσσεται τόσο ως προς την
χρήση των προσηκουσών σε κάθε περίσταση αντιλήψεων όσο και ως προς την
υιοθέτηση ενός προσωπείου που θα απέδιδε ευχερέστερα και θα έκανε περισσότερο
πειστική την διδασκαλία του, μιας αυθεντίας, ενός προσώπου γνωστού από το
παρελθόν, το οποίο αντιπροσώπευε αυτές ακριβώς τις αντιλήψεις που ο ίδιος ο Δίων
παρέθετε. Ο Brenck (2000, 266) υποστηρίζει πως ο Δίων προσποιείται τουλάχιστον
ότι ταυτίζεται με τον Κυνικό Διογένη και τον προσαρμόζει στα μέτρα της θεωρίας
του δασκάλου του Μουσώνιου Ρούφου σχετικά με τον ιδανικό φιλόσοφο, δίνοντάς
του μια φιλανθρωπική διάσταση και ένα ηθικό υπόβαθρο 15.
Τελικά, η διαχωριστική γραμμή στον Δίωνα ανάμεσα στην προσποίηση ή
μίμηση και στην πραγματικότητα είναι δυσδιάκριτη. Τι ήταν τελικά ο Δίων; Υπήρξε
ένας ακραιφνής κυνικός ή κάποιος διανοητής με υψηλό γνωστικό επίπεδο που
ενδύθηκε τον κυνικό μανδύα για τις ανάγκες ενός ηθικού κηρύγματος ή της
αυτοπροβολής του; Οι παγιωμένες φιλοσοφικές αντιλήψεις του κλασικού
παρελθόντος ευνοούσαν την υποστήριξη των επιχειρημάτων του, δεν ήταν μία
ακριβής αποτύπωση με ασφυκτικό τρόπο των θέσεων αυτών.
____________________
15. Δίων. Χρυσ. 72.7 τοὺς μέντοι φιλοσόφους ὑπονοοῦσιν, ὡς καταφρονοῦντας αὑτῶν6 καὶ
καταγιγνώσκοντας πολλὴν ἀμαθίαν καὶ δυστυχίαν, καὶ ὅτι φανερῶς μὲν οὐ καταγελῶσιν, ἰδίᾳ δὲ
παρ’ αὑτοῖς οὕτως ἔχουσιν, ὡς πάντας p182 ἀθλίους ὄντας τοὺς ἀπαιδεύτους, ἀρξαμένους ἀπὸ τῶν
πλουσίων δὴ καὶ μακαρίων δοκούντων, οὓς αὐτοὶ ζηλοῦσι καὶ σμικρὸν διαφέρειν οἴονται τῶν θεῶν
εὐδαιμονίας ἕνεκεν· καὶ ὅτι ἀτιμάζουσι καὶ διαγελῶσιν7 ὡς8 πολυτελῶς ἐσθίοντάς τε καὶ πίνοντας καὶ
καθεύδειν μαλακῶς βουλομένους καὶ μετὰ γυναικῶν ἑκάστοτε ὡραίων καὶ παίδων ἀναπαύεσθαι καὶ
πολλὰ χρήματα ἔχειν καὶ θαυμάζεσθαι ὑπὸ τοῦ πολλοῦ ὄχλου καὶ περιβλέπεσθαι· ὧν οὐδὲν ἡγοῦνται
μεῖζον οὐδὲ κάλλιον.
 Ο Δίων πίστευε στην δύναμη που διαθέτει ο φιλόσοφος. Μία δύναμη
αναμόρφωσης του απλού λαού, πρόκλησης προβληματισμού και διεύρυνσης της
σκέψης, καθοδήγησης, αλήθειας και ειλικρίνειας. Αυτή η ειλικρίνεια που επιδίωκε να
μεταδώσει ο φιλόσοφος θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί χρησιμοποιούσα ως
υποδείγματα ανθρώπους που έζησαν την ζωή τους επωφελώς και επέδειξαν
πραγματική σοφία, όπως ο Ηρακλής, ο Οδυσσέας, ο Σωκράτης και ο ανεξάρτητος και
ελεύθερος Διογένης. Βεβαίως υπάρχει και η αντίθετη άποψη, όπως προαναφέρθηκε.
Κατ’ ουσίαν ο Δίων, έχοντας στην πνευματική του φαρέτρα τις φιλοσοφικές
αντιλήψεις του κλασικού παρελθόντος, αισθητοποιεί την σκέψη του απέναντι σε ένα
ακροατήριο, προς το οποίο απευθύνει τον λόγο του και προσπαθεί να το
συμβουλεύσει, όχι όμως με την έννοια της απλής παραίνεσης που βασίζεται στην
θεωρητικολογία, αλλά κάνοντας ο ίδιος πράξη τις απόψεις του. Τα πρόσωπα του
μακρινού αλλά συνάμα και συγκαιρινού παρελθόντος κατά την Δεύτερη Σοφιστική
γίνονται για τον Δίωνα τα απαραίτητα πρότυπα για την λαϊκή αντίληψη και
αποτελούν τον οδηγό για την αποτύπωση των δικών του θεωριών. Αυτή είναι αφενός
μια έντιμη στάση ενός ανθρώπου που επιδιώκει να μεταδώσει ηθικές και κοινωνικές
αρχές, και αφετέρου αναδεικνύει ότι ο Δίων δεν προσκολλήθηκε ποτέ στο άρμα μιας
και μόνο φιλοσοφικής αντίληψης. Αντιθέτως χρησιμοποίησε την δική του γνώση, την
αναβίωση του κλασικού παρελθόντος και των ιδεών του, και την ανάγκη του να
επικοινωνήσει, με σκοπό να αναδείξει ένα ηθικό και κοινωνικό πρότυπο σε μια εποχή
ρωμαϊκής κατάκτησης, όπου υπήρχε η αδήριτη ανάγκη επιστροφής στις αξίες ενός
παρελθόντος, που ποτέ δεν έπαψε να υφίσταται στην ψυχή και στο νου των Ελλήνων
της αυτοκρατορίας. Ειδικά ο Διογένης ο Κυνικός απετέλεσε μια περσόνα που
αντικατόπτριζε επακριβώς την περίοδο της εξορίας του Δίωνος, ο οποίος, αν και
ανήκε στην ανώτερη τάξη στην πατρίδα του την Προύσα, υιοθέτησε το πρότυπο του
περιπλανώμενου κυνικού και κατανόησε την έννοια της αυτάρκειας και της πενίας
ταυτοποιώντας έτσι την δική του ζωή εκείνη την περίοδο με το κυνικό πρότυπο ζωής.
Ανακατασκευάζει το τον Κυνικό φιλόσοφο και έτσι μπορεί να μελετήσει την δική του
στάση απέναντι στην αυτάρκεια. Δηλαδή οι κυνικές αρχές δίνουν στον Δίωνα, την
συγκεκριμένη χρονική στιγμή, το απαραίτητο γνωστικό και ηθικό υπόβαθρο, ώστε
να αντιληφθεί και να αποτυπώσει τον δικό του τρόπο ζωής. Έτσι ο Δίων προβάλλει
ένα πολλαπλό προσωπείο , αυτό του επαίτη Κυνικού, το οποίο ήταν αποδεκτό στην
 16
πρώιμη αυτοκρατορική κοινωνία . Η αντίληψη του Δίωνος για την φτώχεια είναι
αμφιλεγόμενη, καθώς πριν από την εξορία του δείχνει μια περιφρόνηση προς τους
φτωχούς, ενώ σε άλλους Λόγους αναδεικνύει την ευγενή φτώχεια σε αντίθεση με τον
κακό και διαβολικό πλούτο (Λόγοι 1,7,61) 17. Όλα αυτά αναδεικνύουν ότι ο
Δίων χρησιμοποίησε με πολύ εύστοχο τρόπο τον Διογένη τον Κυνικό και κατάφερε
έτσι να εξηγήσει και να αντιληφθεί και να αποκωδικοποιήσει την δική του
κατάσταση αλλά και να μεταδώσει το ηθικό και κοινωνικό μήνυμα που συνόψιζε
ευκρινώς μια στάση ζωής. Ο Δίων κουβαλά μέσα του την κυνική φιλοσοφία,
αποδέχεται τις αρχές της και την ηθική της, την μετουσιώνει σε πράξη και την
μεταδίδει, όχι όμως ως μία κεκτημένη ιδεολογική πλατφόρμα αλλά μάλλον ως μία
βάση παραγωγής ιδεών που ταίριαζαν στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο και
εξυπηρετούσε τους στόχους επικοινωνίας.
Εξετάζοντας το έργο του Δίωνος και αναδιφώντας σε αυτό έρχεται κανείς
αντιμέτωπος με μια διφορούμενη, πολύπλοκη και πολυσχιδή προσωπικότητα.
Εγείρονται ερωτήματα, όπως αυτά που αναφέρθηκαν, σχετικά με την πνευματική
αλλά και την πολιτική προσωπικότητά του. Το βέβαιο, όμως, είναι ότι πρόκειται για
έναν άνθρωπο ευρυμαθή, με ταλέντο στην χρήση του λόγου, έναν ρήτορα με
φιλοσοφικό στοχασμό, αλλά και έναν εκλεκτικό φιλόσοφο με ρητορική δεινότητα, ο
οποίος μιμήθηκε γλωσσικά τους κλασικούς συγγραφείς και κατάφερε μέσα στο έργο
του να αναβιώσει, σε μια εποχή ρωμαϊκής κυριαρχίας, το ελληνικό παρελθόν.

__________________
16. Βλ. Brenck (2000) 270.
17. Βλ. Blomqvist (1989) 228.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Arnim, Hans Friedrich August von, Leben und Werke des Dio von Prusa, mit
einer Einleitung: Sophistik, Rhetorik, Philosophie in ihrem Kampf um die
Jugendbildung, Berlin 1898.
Berry, E., “Dio Chrysostom the Moral Philosopher”, G&R 30 (1983) 70-80.
Billerbeck,M., “ The Ideal Cynic from Epictetus to Julian”, in: R.B.Branham –
M.O. Goulet- Cazé (eds.), The Cynics: The Cynic Movement in Antiquity and
Its Legacy, Berkeley/Los Angeles/London 1996.
Blomqvist, K., Myth and Moral message in Dio Chrysostom, Lund 1989.
Branham, R.B., “Defacing the Currency: Diogenes ‘ Rhetoric and the
invention of Cynicism”, in: Branham and Goulet - Cazé (eds.), The
Cynics: The Cynic Movement in Antiquity and Its Legacy, Berkeley/Los
Angeles/London 1996, 81-104
Branham, R.B. & Goulet- Cazé, M.O., (eds.), The Cynics: The Cynic Movement in
Antiquity and Its Legacy, Berkeley/Los Angeles/London 1996.
Brenk, F., “ Dio on the Simple and Self-Sufficient Life”, in: S. Swain(ed.), Dio
Chrysostom: Politics, Letters, and Philosophy, 261-278, Oxford / New York
2000.
Cassin, B., L’ effet sophistique, Paris 1995.
Cohoon,J.W.- Crosby,H.L., Dio Chrysostom, vol.I-V (LOEB), London-
Cambridge MA, 1932- 1951.
Côté,D., “Les deux sophistiques de Philostrate”, Rhetorica 24.1(2006) 1-35.
Desideri, P., Dione di Prusa : un intelletuale Greco nell’ impero Romano, Messina-
Firenze 1978.
Desmond, W., Cynics, Berkeley 2008.
Dihle, A., Die griechische und lateinische Literatur der Kaiserzeit Von Augustus bis
Justinian, München 1989, transl. Manfred Malzahn, Greek and Latin
literature of the Roman Empire, from Augustus to Justinian, London - New
York 1994.
Dudley, D.R., A History of Cynicism from Diogenes to the 6th Century A.D., New
York, 1937 (reprint 1967,1974).
Easterling, P.E.- Knox, B.M.W.,The Cambridge History of Classical Literature, I
Greek Literature, Cambridge 1985. Μτφρ. Ν. Κονομή, Χρ. Γρίμπα, Μ.
Κονομή, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, Αθήνα 2005.
Elliger, W., Dio Chrysostomus, Sämtliche Reden, Die Bibliothek der Alten Welt,
Zürich 1967.
Foucault, M., Discourses of Truth : the Problematization of Parrhesia (six lectures
given at the University of California at Berkeley, Oct.- Nov. 1983),
Berkeley 1983.
Giannantoni, G., Socratis et Socraticorum Reliquiae, vol.4, Naples 1990.
Goldhill ,S., Being Greek under Rome: Cultural identity, the Second sophistic and
the Development of Empire, Cambridge 2001.
Hahn, K., De Dionis Chrysostomi οrationibus, quae inscribuntur Diogenes (VI,
VIII,IX,X), (Diss.), Homburg 1896.
Harris,B.F., “ Dio of Prusa: A Survey of Recent Work”, ANRW 2.33.5 (1991)
3853 – 3881.
Hirzel, R., Der Dialog. Ein literarhistorischer Versuch, I-II, Leipzig 1895.
Jackson, R., “ Dio Chrysostom”, in: D.Richter and W.A. Johnson (eds.), The
Oxford handbook of the Second Sophistic, 217-232, New York 2017.
Jouan, F., “Le Diogene de Dion Chrysostome”, in: Goulet-Cazé, M.O. and
Goulet,R. (eds.), Le Cynisme ancient et ses prolongements, 381-397, Paris
1993.
Kennedy, G.A., A New History of Classical Rhetoric, Princeton 1994, μτφρ. Ν.
Νικολούδης, Ιστορία της κλασικής ρητορικής αρχαίας ελληνικής και
ρωμαϊκής, Αθήνα 20045 (20001).
Laursen, J.C., “ Cynicism then and now”, Iris I (2009) 469-482.
Lesky, A., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικης Λογοτεχνίας, μτφρ. Α.Γ.
Τσοπανάκης, Θεσσαλονίκη 19855 (19641).
Long, A.A., The Socratic Tradition : Diogenes, Crates, and Hellenistic Ethics”,
in: Branham and Goulet-Cazé (eds.), The Cynics :The Cynic Movement in
Antiquity and Its Legacy 28-46,, Berkeley/ Los Angeles/ London 1996.
Mackay, C., Ancient Rome : A Military and Political History, Cambridge 2004.
Martha, C., Dionis philosophantis effigies, (Diss.), Argentorati 1854.
Moles, J.L., “The Career and Conversion of Dio Chrysostom”, JHS 98 (1978)
79- 100.
Navia, L.E., Diogenes the Cynic : The War Against the World, New York 2005.
Russel, D.A.(ed.), Dio Chrysostom, Orations 7,12,36, Cambridge 1992.
Salmeri, G., “ Per una biografia di Dione di Prusa: politica e economia nella
Bitinia orientale (I-II sec.d.C.)”, Sic.Gymn (1980) 671-715.
Sandys, J.E., A History of Classical Scholarship, Cambidge 19031 (19062).
Starr, C.G., Jr, “The Perfect Democracy of the Roman empire”, AHR 58:1
(1952) 1-16.
Swain, S., Hellenism and Empire: Language, Classicism, and Power in the Greek
World, AD 50-250, Oxford 1996.
________ Dio Chrysostom: Politics, Letters, and Philosophy, Oxford 2000.

Τσίπρας, Κ., Τέσσερεις Λόγοι του Δίωνος Χρυσοστόμου περί Διογένους του
Κυνικού, (διδ.διατρ.), Αθήνα 2018.
Whitmarsh, T., Greek Literature and the Roman Empire, Cambridge 2001.
Yonge, C.D. (transl.) – Seddon, K. (ed.), An Outline of Cynic Philosophy :
Antisthenes of Athens and Diogenes of Sinope in Diogenes Laertius Book Six,
Lulu 2008.