B="d[w nie pope=niaj' ci,
kt[rzy nie paraj' si" problemem.
700. UWAGI O S+OWNIKACH
d
700 Zamys=
Wprowadzony w b='d, rozpocz'=em przygo-
towania nast"pnej publikacji. Jest to zestaw
s=[w, pewien rodzaj s=ownika. Ale nie wiem,
czy uda mi si" doko<czy: dzie=a, bo – mimo
zaawansowania – lata mi zabierze sama
kosmetyka tekstu.
W czasie pobytu w Polsce, w 1999, kupi=em
S=ownik etymologiczny j. polskiego, A. Brück-
nera, 1927, jedyny na ksi"garskim rynku. W
ci'gu nast"pnych kilku miesi"cy szokowa=
mnie rodzajem i liczb' b="d[w, 8 wyda< –
skandal# Natychmiast postanowi=em u=o/y:
m[j, nie wiedz'c ile s=ownik[w j. polski ju/ ma
i jak obszerne s' – /e s' wielotomowe, ale to
nie jest dobrze, nie w ka/dym wypadku.
Zestaw s=[w, wykonany przeze mnie, nie
ma ambicji s=ownika j"zyka polskiego ]jeszcze
jednego\, bo nie obejmuje ca=ego s=ownictwa,
maj'cego oko=o 120 tys. s=[w w ostatnich
dziesi'tkach lat. Za to, posiada pisowni"
innych j"zyk[w i odno>niki do nich, kt[rych
nasze s=owniki nie posiadaj', lub posiadaj'
niepe=ne, czasem z=e.
Wielotomowe – lata ca=e wymagaj' do prze-
czytania, do znudzenia d=ugie bogactwem
za='czonych przyk=ad[w.
Zestawienie me jest proste, kr[tkie, przej-
rzystne – przez to – =atwe do opanowania,
ogarni"cia w kr[tkim czasie, do nauki j"zyka
polskiego. Po wszystkim, tj. gdy zorientowa=em
si" o wprowadzeniu w b='d, uzna=em, /e mog-
=oby by: pomocne dla student[w obcoj"zycz-
nych, maj'cych ju/ pewien zas[b j"zyk[w
obcych, tj. znaj'cych s=ownictwo obce.
Liczne formy gramatyczne mo/na opisa:
systemem cyfrowym, jednolicie, kr[tko i pro-
sto, nie ndk VIIa, ˚nr 099 Pr[bka gramatyki pol.
702 S=owniki j"zyka polskiego,
w wydaniach ostatnich dekad, nie s' do nauki
j"zyka polskiego dla obcokrajowc[w. Poza
obszerno>ci' w tomach, s' na tak wysokim,
“naukowym” poziomie, /e rodak, szary Polak,
musi g=owi: si", o co w danym ha>le chodzi,
cho: j"zyk otrzyma= z mlekiem matki – zna
od oseska; dla obcokrajowc[w, tj. pocz'tku-
j'cych – nie do zrozumienia.
Ch"tnego do nauki nie mo/na&
• przyt=oczy: tomami do przej>cia przez nie,
tj. do nauczenia si" pisowni i znacze<,
• g'szczem form gramatycznych, z kt[rych
wiele niezmiernie rzadko u/ywa si"; gorzej
– gdy zawieraj' dziwol'gi j"zykowe,
• niejasnymi i niecelnymi definicjami.
Od samego pocz'tku zniech"caj' do nauki
naszego j"zyka, adept wpada w w'tpliwo>:
czy kiedykolwiek b"dzie w stanie przej>:
przez nasz zas[b s=[w i zasad, podsuwaj'
mu my>l, /e zamys= nauki j"zyka przekroczy
jego mo/liwo>ci. A nie o to tu chodzi.
Obcokrajowcom rodacy czapkuj' – najbar-
dziej znane s=owniki to Samuela B. Lindego
1807–1814, najwyra{niej – polskiego /yda,
i Aleksandra Brücknera 1927, Niemca z
pochodzenia ]i tam zmar=\, i jego wk=ad do
j"zyka polskiego.
Samuela B. Lindego pisz'& S. Bogumi= Linde
]Samuel ¯ hebr. szemuel, dos=. imi"(nazwa
Boga; Bogumi=(a ¯ Bogu % mi=-y(a\.
Gdy S. B. Linde pope=nia= b="dy bezwiednie,
wynik=e z przebywania w m=odych latach za
granic', A. Brückner mia= ukryty cel zaszko-
dzenia j"zykowi polskiemu i kulturze pol-
skiej, pocz'wszy od wykazania materia=u
{r[d=owego do swego s=ownika. S. B. Linde
korzysta= z publikacji, od czasu druku, tj.
wydanych po 1520, ale A. Brückner – przy-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
taczaj'c dziesi'tki autor[w z Lindego w Bogactwo j"zykowe – g'szcz form trudny
swoim S=owniku etymologicznym j. polskie- jest do opisania zasad i u/ywania, poloni-
go,1927 – nie wykaza=, /e S=ownik Lindego >ci pope=niaj' b="dy, dziwol'gi tworz', a
by= mu baz'. Nie zna= nawet j. rosyjskiego ucz'cy si" obcokrajowiec musi je bezmy>lnie
– slawist' okrzykn"li go ci, co s=ownik[w wt=oczy:. Nie jest to w=a>ciwe przekazanie,
nie studiuj', j"zyk[w obcych nie znaj'. W nauczanie j"zyka.
mej opinii by= “slawist'” i agentem interes[w J"zyk angielski ma wzi"cie u wszystkich
niemieckich w sprawach polskich i litewskich. narod[w, bo jest kr[tki, prosty, i dobrze opi-
sany, ju/ poza koloniami& od Australii, Indii,
704 Bogactwo j"zykowe po Kanad". ?yczy=bym podobnego Polakom.
Czas przesz=y prosty& goniec ni[s= list do W >wiecie popyt na ub[stwo, a bogactwo –
kr[la ]ni[s=, lecz nie doni[s=, bo zosta= opadni"- na bok, dlatego bogactwo j"zyka polskiego
ty przez zb[jc[w\, czas przesz=y, dokonany& nie ma /adnych szans, tym bardziej, /e – w
goniec za(do-ni[s= list do kr[la; za(do-ni[s= tym bogactwie – ma zakamarki, tj. j"zykowe
]dokonany\ ˘ «za(do-nie>:» ]bez•okolicznik zak'tki, dobrze nie opisane. Intuicyjnie mo/na
^ nie•dope=nienie ^ bez•osobowo\. wyobrazi: je sobie, /e s', skoro bogactwo
W j"zyku polskim s' dwa bezokoliczniki ]w ]niezliczona liczba form\, i tak jest w rzeczy-
formie bezosobowej\, jednego czasownika& wisto>ci.
• bezokolicznik czasu tera{niejszego ]nie>:\, i S=ownictwo j"zyka polskiego nie jest rozbite
• czasu przesz=ego, dokonanego ]zanie>: ¯ na sylaby(zg=oski – na funkcje i znaczenia, i
za % nie>:\, tu jest sedno problemu. Ustalenie pomog=oby
i formy kt[rych by: nie powinno, jak «na- oczy>ci: j"zyk z wynaturze<; u/ywaj'c termi-
=adowywa:» – na` i za` s' przedrostkami nologii ogrodnik[w – z j"zykowych “wilk[w” tj.
czasu przesz=ego ]dokonanego\ % =adowany. szkodliwych p"d[w, odrost[w mi"dzy pniem
Gorzej, gdy chcemy wpoi: je ucz'cym si" – a ga="ziami.
by zrozumieli na jakiej zasadzie budowane, Zakrawa, /e Polacy ustalili gramatyk" tak,
gdy bez sensu, logiki ]do tego celu mamy by obj': ni' wszystkie istniej'ce s=ownictwo,
niemi=osiernie rozbudowan' gramatyk" – biu- zamiast odwrotnie& istali: zasady gramatyki,
rokracj", w kt[rej S=awianie lubuj' si"\. Formy z logik', i wprasowa: w nie istniej'ce ju/
te najcz">ciej opuszcza=em, b'd{ czasem s=ownictwo, a reszt" opu>ci: z pisowni i
odnotowywa=em& “dziwol'g”, w tym wypadku& nast"pnie – z wymowy, jak >cinki krawieckie
=ad ˘ =adowa: ˘ na(za-=adowany ]czas prze- po uszyciu szaty.
sz=y, dok.\ ˘ na=adowa: ]bezokolicznik czasu
dok., bezosobowo\ ˘ na=adowywa: ]dziwo- 706 Takie mam przygotowanie
log j"zykowy, wynaturzenie\. Sw[j zestaw s=[w opar=em na pi>miennictwie
Bogactwo j"zykowe nie jest zalet'. Bogac- Íredniowiecza, kt[rego cz">: znalaz=a si"
two jest poj"ciem wzgl"dnym, oznacza wi"cej w tej publikacji, a tak/e na s=ownikach,
ni/ inni ]inne j"zyki w naszym wypadku\, znacz- polskich, angielskich, wielu rosyjsko-...,
nie wi"cej. Wi"cej – to {le, bo mamy formy skandynawskich, i innych, w bibliotekach i w
kt[rych by: nie powinno – o czym uprzednio, domu ]mam ich ponad 30\. Sp"dzi=em nad
lub formy dublowane. I tak jest w rzeczywi- nimi tysi'ce godzin, :wier: /ycia. Swe uwagi
sto>ci, np. «poczekaj» i «zaczekaj», bo cza- dotycz'ce kilku s=ownik[w polskich i jednego
sem po` ^ za` ^ na`, utrwalone w nazwach rosyjskiego zawar=em w dalszej cz">ci pt.
w=asnych& geograficznych i nazwiskach& Uwagi o s=ownikach.
Por"bski ^ Zar"bski; Zaporo/e ]pogranicze
kijowskiej Rusi z koloni' greck' na Krymie,
w X w.; na granicy\ ¯ za ^ po ^ na(d ^ przy,
% ro/e ]granicze\ ¯ rog ]granica\ ˘ Ostro/ski,
Rogow(ski, porog ]pr[g(granica domu\. Wiele
przedrostk[w jest form' czasu przesz=ego
]dokonanego\ w tym& do`, na`, nad`, o`, od`,
po`, pod`, per`, prze`, przy`, roz`, u`, we`,
wy`, za`, ze`, st'd wiele bezokolicznik[w.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015

 UWAGI O S+OWNIKACH
708 S=owniki j"zyka polskiego
czas[w nowo/ytnych, tj. po roku 1800, o du/ym
zasobie s=[w ]cz">: informacji pobra=em z Inter-
netu\&
• S=ownik j"zyka polskiego – M. Samuel Bogumi=
Linde, wydanie pierwsze& tom 1 – grudzie< 1807...,
tom 6 – lipiec 1814,
wydanie drugie& tom 1 – 1854, tom 2 – 1855...,
tom 6 – 1860, we Lwowie,
wydanie trzecie, PIW ]Pa<stwowy Instytut Wy-
dawniczy\& tom 1 – 1951..., tom 6 – 1951.
• S=ownik j"zyka polskiego –
Aleksander Zdanowicz i inni, Wilno 1861.
• S=ownik j"zyka polskiego }S=ownik warszawski|,
Kar=owicz–Kry<ski–Nied{wiedzki,
tom 1 – 1900, ostatni ]zeszyt 48, 4 t.$\ – 1927.
• S=ownik etymologiczny j"zyka polskiego,
Aleksander Brückner, Wiedza Powszechna,
Krak[w 1927, 686 str., 8 wyda< do 1998.
• S=ownik etymologiczny j"zyka polskiego – Fran-
ciszek S=awski, Krak[w 1952–1982, t. 1–5.
• S=ownik j"zyka polskiego – redaktor naczelny
Witold Doroszewski, PAN, Warszawa 1958;
tom 1 – 1958, tom 10 – 1968, Suplement – 1969.
• ma=y S=ownik j"zyka polskiego, Stanis=aw
Skorupka, Halina Auderska, Zofia +empicka, PWN
Warszawa 1969, stron 1034.
• S=ownik j"zyka polskiego – red. Mieczys=aw
Szymczak, Warszawa 1994, t. 1–3.
• S=ownik wsp[=czesnego j"zyka polskiego –
red. Bogus=aw Dunaj, Warszawa 1996,
ok. 62 000 hase= ]='cznie z frazeologicznymi,
bez nich ok. 57 000\.
• S=ownik j"zyka polskiego XVII
i 1-szej po=. XVIII w. – IJP PAN, Krak[w 1996
} IJP ¯ Instytut J"zyka Polskiego PAN |
• Etymologiczny s=ownik j"zyka polskiego,
Andrzej Ba<kowski, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2000, 2 tomy&
tom 1, A–K, stron 873, tom 2, L–P, stron 972.
• S=ownik j"zyka polskiego PWN, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2000, 2 tomy,
tom 1 – stron 1211, tom 2 – stron 1423
} czyj$ M. Ba<ki$ |.
• Inny s=ownik j"zyka polskiego –
red. Miros=aw Ba<ko, Warszawa 2000, t. 1–2.
• Wielki s=ownik etymologiczny j"zyka polskiego –
Krystyna D=ugosz-Kurczabowa, Warszawa 2003
}na Internecie& Nowy s=ownik...|.
• Uniwersalny s=ownik j"zyka polskiego –
Stanis=aw Dubisz, Warszawa 2003.
• S=ownik etymologiczny j"zyka polskiego –
Wies=aw Bory>, Krak[w 2005.
• Wielki s=ownik j"zyka polskiego –
Piotr ?migrodzki, Krak[w 2007.
710S=ownik j"zyka polskiego ]Sjp
1807–1814\ Samuel Bogumi= Linde
tom litery strony rok wyd.
I A–F 1– 681 1854
II G–L 11– 691 1855
III M–O 13– 640 1857
IV P 13– 735 1858
V R–T 13– 758 1859
VI U–Z 77–1219 1860
Ze wszystkich kt[re mia=em w r"ku, S=ownik
j"zyka polskiego, Samuela Lindego, 1807–1814
]i drugie jego wydanie 1854–1860\, zdoby=
w mych oczach opini" pierwszego s=ownika
j"zyka polskiego na naukowym poziomie, tj.
z wykorzystaniem tw[rczo>ci drukowanej od
czas[w najdawniejszych ]od ok. 1520\ a/ do
jego dni, i z podaniem pisowni oraz znacze<
w r[/nych j"zykach, w spos[b zadawala-
j'cy. Z wyj'tkiem S=ownika staropolskiego ]o
kt[rym wi"cej w dalszej cz">ci\, obejmuj'cego
>redniow. r"kopisy, pozosta=e s=owniki s'
s=ownikami wsp[=czesnego j"zyka polskiego.
Jedynie S. Linde >wiadom by= wszelkich aspek-
t[w z etymologi' s=[w zwi'zanych i wy=o/y= je
w przedmowie.
Lecz i on pope=nia= czasem b="dy, bo by= /ydem
z pochodzenia ]ur. 1771. IV. 24, w Toruniu, zm.
1847. VIII. 18 w Warszawie\, zbyt d=ugo przebywa=
za granic'. I tak&
Wojciech – niby wojn" ciesz'cy, gdy w rzeczy-
wisto>ci 1. niem. Voigt ]w[jt\ ˘ zdrobn. Wojtek
˘ Wojciech, 2. woj]ny\ % ciech ]dosy:\ ˘ dosy:,
do>: wojny, t=umaczenie od ty=u ˘ ciech choroba
˘ cie choroba.
Wo=y< ¯ rzeka Wo=ha ]Wo=ga...\,
w rzecz. ¯ gr[d Wo=y< n(rz. Bug ¯ wo]dy\ % =y<,
lin ]p=yn':\; wiele nazw `lin nad rzekami& Lublin,
D"blin, Modlin, wyspa Wolin u uj>cia rz. Odry,
Berlin, rz. +yna, p=yn, m=yn, itp.
graf ¯ niem. grau ]siwy\& ªChocia/ pospolicie wy-
prowadzaj' graf, z Niemieckiego grau ]siwy\;
atoli zdaje si" by: raczej {rz[d=em jego dawne
p[=nocne reve ]S"dzia Ziemski\.º
W rzeczywisto>ci ¯ gr. graphein ]pisa:\.
Graf bez zwi'zku z siwizn' i s"dzi' ziemskim;
w zwi'zku z wojewod'. Termin bezosobowy&
wyprowadzaj', pisz', u/ywany by= przez autor[w
kt[rzy swoje mniemania przypisywali i podpierali
je – rzekomo – innymi pracami, st'd brak nazwisk,
anonimowo>:.
BP, razem& =eb, =ep, =epski i lepszy ]L+\;
biec, bie/e: i pies.
GK, ko< i gonitwa, w rzecz. ko< ]wielki\,
za> gonitwa ¯ goni: ]p"dzi:\ ¯ gon ]p"d\ ˘ wygon
]wyp"d dla zwierz't, wsp[lne pastwisko\, ogon
]op"dzacz\, goni: ]p"dzi:\ alkohol, samogon.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
Z b="d[w merytorycznych&
• Nie by= >wiadom, /e pod znakiem ? kryj' si"
d{wi"ki& Sz i S – zamie>ci= s=owa pod Z, ¸.
Lindego zwiod=o rzadkie Z, ¸ ?&
ros. zmej ]smok\ – /mija, s=aw. zæbr=,
ros. zubr= – /ubr,
wo=. ≥tvœzskou[ – wo=. ≥tvœ'skou[,
moroz, mr[z – mrozi:, mro{ny – mro/onka.
• Nie by= >wiadom, /e S by=o cz"sto nieme,
jak H, przez to dostawiane, b'd{ opuszczane
w pisowni, wymieniane& gr. hex ]sze>:\ ˘ an-
glosas. sex, six ˘ ang. six; gr. helios ]s=o<ce\
˘ franc. soleil;
niem. herz ˘ pol. serce ZC, i inne.
Ja odnotowywa=em HS.
• S'dzi=, /e samog=oska «a» w zako<czeniach
rzeczownik[w ]siekiera, =opata\ znaczy p=e:
/e<sk'. Ja te/ tak w m=odych latach my>la-
=em, wprowadzony w b='d przez nauczycieli,
a ci na podstawie podr"cznik[w gramatyki – z
b="dem; «`a» to rodzaj nijaki lub zaimek od-
powiadaj'cy ang. «the». Jak mo/na siekierze
p=e: przypisa:$
Przytacza= te/ legendy, bez komentarza&
• las Wo=kowski ¯ wo=k ]wilk\,
w +awrent. ltpsie& Okowski  rz. Oka.
• Zamo>: ¯ wie> za mostem,
w rzecz. za % mo>: ]wyso-ko>:(czyzna,
Roztocze\ ˘ Mo>cicki ^ Wysocki;
Mo>ciska, `sk, `ski, `ska ]ziemia\ – na linii
Przemy>l – Lw[w, nie od >ciskania mi=osnego;
moszcz ^ sok, soki ˘ wysoki ^ most ˘
mo>ci ^ wysocy, Soko % =ow  =ow•i:(ca;
so ^ g[ra ˘ wysoki ^ wyg[rowany, g[ruj'cy.
Lindego wahanie& «mo>:» tytu= skr[cony, ze
s=owa Mi=o>: ]albo te/ Mo/no>:, cf. majesta-
tus\, przedzierzgn"=o si" do naszych czas[w,
a/ do roku 2003 – >wiadectwo owczego p"du w
przepisywaniu, braku weryfikacji, nieznajomo>ci
j"zyk[w obcych. Mo>: ˘ Jej Kr[lewska Mo>:,
skr[tem J. Kro. M., odpowiednik ang. H.R.H. ]His
lub Her Royal Highness ^ Wysoko>:\, odwrotno-
>ci' «wysoko>ci» – «s=uga uni/ony». Jak zwano
by s=ug" w przypadku mo>: ^ mi=o>:$
J"zyk polski Lindego wielce napuszony, maj'cy
by: wyk=adni' wysokiego wykszta=cenia, dlatego
– w mej opinii – mo/e zbytecznie wysili= si" na
t=umaczenie takiego stylu na j"zyk niemiecki, w
kolumnie s'siaduj'cej z tekstem polskim.
W drugim wydaniu jego S=ownika, 1854–1860,
wkrad=a si" drobna liczba b="d[w z powodu
z=ej podmiany czcionki «i» i «n» w cyrylicy,
np. ksi"/yc ]luna\ jako luia, bi: jako bntn,
biedzi: jako borntn; s"k& sæ¨;c; ]podw[j-
ne U\. Autorzy drugiego wydania postanowili
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
poprawi: b='d Lindego drukowania gra/dank'
wszystkich rosyjskich odpowiednik[w; rozbili na
gra/dank" ]u/ywan' po r. 1711\ i cyrylic" ]dla
cerkiewnych, wielce starych, >redniowiecznych
form\. Drobna r[/nica pomi"dzy tymi znakami
spowodowa=a pomy=ki&
prawid=owo&
luna-=una, biti-biti, boriti-boriti,
w S=owniku&
luia-=uia, bntn, borntn
]dwa ostatnie mo/na uzna:\.
Zakrawa, /e z=a podmiana jest przyczyn' niepo-
rozumienia mi"dzy pisz'cym znakami cyrylicy,
a drukarzem.
W powi"kszeniu, znaki te wygl'da=y tak&
w cyrylicy «i» î  n «n» w gra/dance,
w cyrylicy «n» ñ  i «i» w gra/dance.
Zamieszanie dla drukarza widz'cego kszta=ty
znak[w odwrotnie.
Linde zamieszcza= te/ zdrobnienia& gabinet –
gabinecik, galant – galancik, ganek – ganeczek,
macica – maciczka ]jak =asica – =asiczka\, majdan
– majdanik, sepet – sepecik, >led{ – >ledzik, smr[d
– smrodek, surma – suremka, szum – szumik, tama
– tamka, tyran – tyranek, wacek – waceczek, wdowa
– wd[wka, wd[weczka, wdowule<ka, wdowie<ka,
wdowunia, wiadro – wiaderko, wiadereczko, wino
– winko, wineczko, winnica – winniczka, wrz[d –
wrzodek, /[=w – /[=wik, /ona – /onusia.
Tylko kilka z nich jest w u/yciu. Pomys= zdrobnie<
S. Lindego 1807–1814, /yda z pochodzenia,
zaczerpn'= Aleksander Brückner 1927, Niemiec
z pochodzenia, st'd wiadomo z jakiego {r[d=a
czerpa= swe wiadomo>ci, bo S=ownika Lindego nie
wymieni=, lecz materia=y na kt[rych Linde opiera=
si", korzysta= z nich. Gdy S. Linde wiernie cytowa=
materia=y {r[d=owe, na tyle, na ile ja je znam, bo
sam czyta=em, A. Brückner by= fa=szerzem w pe=-
nym tego terminu zrozumieniu, pisarzem-poet',
zmy>laj'cym i pisz'cym co mu tylko przysz=o do
g=owy, bez przygotowania w kierunku j"zyk[w
i bez gruntownej znajomo>ci j"zyka polskiego,
ukierunkowuj'cy j"zyk polski i s=awia<ski – na
niemiecki, czasem a/ do przesady, bo z grubym
naci'ganiem.
Brücknera ]w skr[cie\& kontusz – kontusik; pier> –
piersiczki; pi"tro – pi' terko ]my m[wimy pi"terko\;
surma – surmeczka; szkoda – szk[dka; szwagier
– szwagierek; szyb – szybik; szyld – szyldzik;
tabaka – tabaczka; warsztat – warsztacik; wymi"
– wymi'czko; znami" – znamionko }bo rami" –
ramionko|.
Brücknera& d=[to ]...\, pod=oga dzielona& po-d=oga
]...\, itp.
Og[lna ocena& wy>mienity na swe czasy, i dzi> ma
nadal warto>: naukow'.
 UWAGI O S+OWNIKACH
720S=ownik etymologiczny j"zyka
polskiego ]Sejp 1927\ Aleksander
Brückner, Wiedza Powszechna, Krak[w, 1927 r.,
686 stron ]687–805 indeks\, 5683 has=a ]wg mego
obliczenia, w tym 27 hase= zbiorowych\, w 1998
roku 8-me wydanie orygina=u. Przedruk kupi=em
podczas pobytu w Polsce ]1999\, a nast"pnie
cz">ciowo wykorzysta=em do podanych tu wiado-
mo>ci. Zawiera ogromn' liczb" b="d[w, najr[/-
niejszej natury. Podziel" si" nimi z czytelnikiem.
Oto me uwagi.
S=ownik etymol. j. pol., A. Br¥cknera, 1927, oparty
jest o S=ownik j. pol., Samuela B. Lindego 1807–
1814. Gdy S. Linde opracowa= ok. 59 tys. s=[w, A.
Br¥ckner zaczerpn'= z niego mniej ni/ 5 tys. ]8@\
dorzucaj'c troch" niemieckich, spolszczonych na
nasze potrzeby, i rozwodz'c si" nad powi'zania-
mi s=[w z innymi – czasami celnie, cz">ciej – z
grubym b="dem.
W etymologii A. Br¥ckner by= J[zefem I. Kra-
szewskim, 1847; na polu historii i w cytowaniu
materia=[w {r[d=owych – Teodorem Narbuttem,
1847; i Maciejem Stryjkowskim, 1582 – w przy-
taczaniu obcych znacze< ]M. Stryjkowski potrafi=
zam"cza: czytelnika tysi'cem nazw, w ka/dej
sprawie\. Wszystkie trzy osobowo>ci skupi=y si"
w osobie A. Br¥cknera.
Fa=sze i dopiski
1. A. Br¥ckner systematycznie dopisywa= zdrobnie-
nia wyraz[w, u/ywaj'c utartych, polskich przyrost-
k[w. Jedn' form" znalaz=, cztery dopisa=....
Nie baczy=, czy zdrobnienia te by=y kiedy> u/ywane,
jak kontusz – kontusik.
2. Nagminnie dorabia= formy przymiotnikowe, na
tej samej zasadzie.
3. Wpisywa= nazwy wiek[w na widzi-mi-si", w
kt[rych s=owa powstawa=y, zanika=y, zmienia=y
znaczenie; dopisywa= dzieje ]tak#\, itp.
4. Przytacza= formy w[wczas nie istniej'ce, a istnie-
j'ce zniekszta=ca= tak, jak by=y mu potrzebne.
5. Brak spisu literatury#
Wyprowadzi=by j"zyk polski na manowce
6. Pope=niaj'c proste omy=ki, stara= si" zmieni:
mniemania o pochodzeniu polskich s=[w.
7 i 8. Nie zna= j. s=awia<skich i ducha j. polskiego –
nowatorskie zasady pisowni A. Brücknera....
Nie zna= j"zyka rosyjskiego, nie m[wi'c o tzw.
cerkiewnym, w kt[rym >redniowieczne latopisy by=y
pisane, cyrylic', i ich tre>ci, opiera= si" na po>red-
nikach – t=umaczeniach ju/ wykonanych.
I tak, w wo=y<skiej, pisanej 1289, bez opisu wy-
darze< latami& koreles – koreles; po[]im=, w
Ipatiewskiej – kopii wo=. z 1428(32, z opisem posia-
daj'cym odchy=ki do lat 5-ciu, pod 1249 ]w rzecz.
1245\& kierlesz, A. Br¥ckner pod has=em kierlesz
cytuje& r. 1248 »szli Lachy kierlesz pojuszcze do
bitwy« opowiada kronika wo=y<ska sp[=czesna.
Ostatecznie, mo/na si" zgodzi:, zwa/ywszy na
czasy w kt[rych pisa= ]od ok. 1920 roku, tj. od
odzyskania przez Polsk" niepodleg=o>ci\. Ale za
tym konia ]s=aw. far, or\ uto/sami= z far' ]naw'\
ko>cieln'. W wo=y<skiej – gdyby j' czyta= cho:
raz – z opisu sytuacji jasno wynika, /e far to ko<& w
po>cigu, Uz zosta= trafiony strza=' w oko i spad= z
fara; u A. Br¥cknera has=o fara rozpoczyna& chuda
fara.... Inne, gumno ]s=aw.-ros. zasiew, zbo/e na
pniu, dzi> klepisko\, A. Br¥ckner& niewyja>nione;
w wo=. 1289 za kt[r' Ipat. z 1428(32, pod 1254
]w rzecz. 1252\& podczas nieudanego obl"/enia
czeskiej Opawy, popalili okoliczne >wi'tynie, ogrody
i gumna. Pozostawi= i inne >lady, w tym ˚Ma= ]w
dalszej cz">ci\.
W sprawie znacze< – zupe=ny brak wywa/enia, jak
daleko mo/na odej>: od centrum ]od sedna\.
• Kra razem z ikr', dym razem z gr. thymos ]od-
waga\, gwar – por. kwas. Istnieje balans pomi"dzy
fonetyczn' podobizn' wyraz[w, a prawdopodo-
bie<stwem ich u/ycia. A. Br¥ckner zachwia= t"
r[wnowag", na korzy>: fonetycznego podobie<-
stwa. Wrzuca= wi"c – jak do jednego worka – wyrazy,
o identycznej, lub zbli/onej pisowni – zamieszcza=
je pod jednym has=em, jak kasztan z kasztelanem.
Tu trafi=, lecz w innych wypadkach – nie, bo oba
kasztan ]twardy\ i kasztelan od castel ]twierdza\ ¯
=ac. castellum ¯ castrum ]fort\. Tysi'ce nazw – jak
Maciej Stryjkowski 1582 w swej Kronice – wiele z
nich najzupe=niej niepotrzebnie, najbardziej uwa/-
nego czytelnika zagubi= w ten spos[b – czytelnik
szybko jest zm"czony nimi, nie jest w stanie >ledzi:
]g="bokiej\ wiedzy i wywod[w; my>li i por[wna<
Br¥cknera.
• Prowadzi= d=ugie – i zagmatwane – wywody
j"zykowe. W zawik=anych wywodach s' cz"sto
b="dy. Po to one s' – te zagmatwane wywody –
by te b="dy ukry:, albo b="dy powstaj' w wyniku
takiego my>lenia. U Aleksandra Br¥cknera takich
b="d[w jest co niemiara.
W rozwini"ciu&
Fa=sze i dopiski
1. Systematycznie dopisywa= zdrobnienia wyraz[w,
u/ywaj'c utartych, polskich przyrostk[w. Jedn'
form" znalaz=, cztery dopisa=....
Nie baczy=, czy zdrobnienia te by=y kiedy> u/ywane,
jak kontusz – kontusik; pier> – piersiczki; pi"tro –
pi'terko ]my m[wimy pi"terko\; polana – polanka,
r[zga – r[zeczka; sid=o – side=ko, surma – surmecz-
ka; >cie/ka – >cie/eczka; >niada: – >niadanko;
>wider – >widerek; szkoda – szk[dka; szwagier
– szwagierek; szyb – szybik; szyld – szyldzik; taba-
ka – tabaczka; tort – torcik; warsztat – warsztacik;
w'zki – w'ziutki; wiadro – wiadereczko; wymi"
– wymi'czko; znami" – znamionko ]bo rami" –
ramionko, J.D.\.
Jedno zdrobnienie wygl'da nieco dziwnie, lecz
– ostatecznie – mo/na si" z nim zgodzi:. Lecz ja
czyta=em ca=y S=ownik, nie kilka hase=.
Ze S=ownika j. polskiego, Samuela Bogumi=a Lin-
dego 1807–1814 pomys= zdrobnie< zaczerpn'=;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
gramatycznie poprawne, lecz nieistniej'ce.
2. Nagminnie dorabia= formy przymiotnikowe, na
tej samej zasadzie.
Zbyt wiele, by je tu cho: po cz">ci przytoczy:.
Ju/ po kilku kartkach, dowolnej cz">ci S=ownika,
wy=ania si" szablon tworzenia tych form, przez A.
Br¥cknera.
3. Wpisywa= nazwy wiek[w na widzi-mi-si", w
kt[rych s=owa powstawa=y, zanika=y, zmienia=y
znaczenie; dopisywa= dzieje ]tak#\, itp.
str. has=o
177, ch'sa; Goci w 2. i 3. wieku S=owianom w
znaki dawali;.... Ze {r[de= s=owia<skich lub
germa<skich ch's" zaczerpn'=.....
228, kierlesz; „...r. 1248 «szli Lachy kierlesz po-
juszcze do bitwy», opowiada kronika wo=y<ska
sp[=czesna...” Kronika wo=. dat nie posiada=a.
229, kika; tak zwano r. 1270 ch=opa Kwiatka,
co r"k" utraci=....
239, kmotr; „S=owianie zapo/yczyli to jako
k'petr i kmotra... ...m[wi'c k'petra ]w 9. wieku\
dla ‘matki chrzestnej’, albo kmotr i dla ‘ojca
chrzestnego’.
320, ma=/e<ski. Wg A. Br¥cknera „S=owo z=o-
/one, pierwotnie brzmia=o ma=/ona, tj. /ona
poj"ta uroczy>cie ›na ma=‹, czyli ‘umow"’; mal
w Niemczech g[rnych ‘wiece s'dowe’ oznacza
]Malhstatt\, gdzie umow" >lubn' ]Mahlschatz
‘posag’, Mahlring ‘pier>cie< >lubny’\ og=aszano
]st'd Gemahl i vermählen\; u innych Niemc[w
mal ‘mowa’, w Skandynawji ‘umowa, proceder
prawny’. Wedle Nestora Olg" wydawali Drzewia-
nie r. 947 za swego ksi"cia ‘za ma=’]nie zrozumia=
Nestor tego i samego ksi"cia Ma=ym nazwa=#; ....”,
itd., – spekulowa= A. Br¥ckner, w b="dzie, bo nie
czyta= sam Latopisu czy Powie>ci wrem. let.
Odno>ny fragment Nestora rozpoczyna si"&
}o Igorze| „Drewlanie us=yszawszy, /e }Igor|
znowu powraca, tak umy>lili ze swym ksi"ciem
Ma=ym ]sdumawße so knjazem swoim Ma=om\...”.
Dalej&
„...zosta<, }wi"c| /on' naszego kniazia Ma=a ]da
poidi za knjaz’ naß za Ma=; bie bo imia emu Ma=,
knjaziu Der’w’sku.”
• Nie ma najmniejszej w'tpliwo>ci, /e by= to knia{
i by=o to imi" ]Ma=\, nie umowa, jak chcia=by
widzie: A. Br¥ckner.
ma= ]m'/\ % /ena ]/ona OE\ ˘ ma=/e<stwo;
ma=y ]m"ski\, nazwiska& Ma=ko, Ma=ek ]m"/ek\.
• Byli to Drewlanie, nie Drzewianie. Istnieje r[/
nica pomi"dzy ]/ywym\ drzewem, a ]martwym\
drewnem i wyrobami z niego.
• Nestor nie by= kompilatorem, jak to sugeruje
tekst A. Br¥cknera, /e nie zrozumia= – zapewne
– uprzednio pisanej tre>ci.
On by= autorem Latopisu ]opisu roku\, 1116, dla
W=ad. Monomacha, lub jego zmiennik o przydom-
ku “Nestor” – autorem Powie>ci wremiennych let,
1118, dla Jurija Do=gorukiego, w Kijowie.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
Nie ma tu nic z umowy, pomi"dzy Drewlanami a
Olg'. By=o to inne miejsce i czasy, cho: ludzie ci
byli potomkami Wareg[w, rodem z Niemiec, Danii,
Holandii i Belgii; Waregi ¯ Ba ^ Wa, % regis.
Dalej& „Z ma=/ony posz=a liczba podw[jna na
oznaczenie obojga, a potem dopiero dorobiono
now' liczb" pojedy<cz'& ma=/onek... itd.”
Ca=y ten – karko=omny – wyw[d do kosza na
>mieci si" nadaje.
Tyle te/ s' warte inne jego cytaty, wi"kszo>: z
nich... i wywody. Fa=szerz. Zagmatwane wywody
s' cech' >wiata polskiej Nauki.
Na niewiedz" polskich uczonych dzie=o obli-
czone. Nie pomyli= si". Recenzent – Zenon
Klemensiewicz – nie czyta= ani tego fragmentu,
ani wielu innych, bo nie zauwa/y=, albo nie zna=
tre>ci Latopisu za kt[rym Powie>:....
Mo/e jedno i drugie razem.
342, mniema:; Nie znaj' j"zyki s=owia<skie
takiego czasownika, co u nas przez nieporozu-
mienie w 14. wieku powsta=. Zn[w, nie czyta=
wo=y<skiego latopisu 1289 na kt[ry powo=ywa=
si" niejednokrotnie, tam W"gier Filja mniema=,
/e nikt nie mo/e mu dor[wna: w mieczu.
414, piorun; na Rusi Kij. Warjagowie czcili
ba=wana Thora – Pioruna....
452, ra: ]14. wiek\..., ju/ w pierwszym latopisie
pisanym 1110(16 r. u/yte, gdyby zna= j. s=awia<ski
i go czyta= ]nie zna=, o czym uprzednio\.
552, szpak; nazwa prastara, r. 965 po raz pierwszy
przez Araba u S=owian ]zachodnich\ wymie-
niona....
622, wilko=ak; odwieczny przes'd s=owia<ski
zapisany ju/ w 5. wieku przez Chrystusem, przez
Herodota...
612, wicher; ‘wieszaj si"’ wo=aj' s=udzy Witoldowi na
winnego.... Nie spotka=em, gdzie on to wyczyta=$
619, wie/a; wg Nestora »Ugri stasza we/ami...
aky Po=owci«....
668, /upan; »/upan Wysz«, ju/ w r. 777,
nad Dunajem, jest w[jtem....
Zmy>lenia do>: cz"sto podpiera= cytatami z Biblii
]...\. Na ile znam jej tekst, nie mog=em sobie uzmy-
s=owi:, w jakich okoliczno>ciach zwroty te mog=y by:
u/yte, np. w Biblji& »pl'sz'c r"koma« ]»klaszcz'c«,
Leopolita\, str. 414 ]pl's\, i wiele innych, zbyt wiele,
by tu przytoczy: po cz">ci.
4. Przytacza= formy w[wczas nie istniej'ce, a istnie-
j'ce zniekszta=ca= tak, jak by=y mu potrzebne.
Izba, izdbica u mostu.... Czy kto widzia= tak' nazw"$
Raz pisana istbica.
Lach, nazwa ruska ‘Polaka’ ˘ Podlasze ˘ Podlasie
]kraj przy Lachu\.
Przy tym, Lach odnosi si" do osiad=ego w Koronie,
ze stolic' w Krakowie.
„Ochabi:, ‘unie>:, porwa:’ ]p. chabina\, rus. chabit’,
‘porwa:’....” Chabit’.... Ruskie unie>:, porwa: –
uxvatit=, oxvatit=.... uchwyci:, ]p\ochwyci:.
ochab ]zbroja\ ˘ ochabi: ]okry: si" zbroj'\, J.D.
 UWAGI O S+OWNIKACH
Wi"dnie(n':, zwi"d=y, uwi'd – pokr. wiotki; A.
Br¥ckner 1927 w"dlin" tu do='czy= ]¯ w"dzenie ¯
sw'd\, zmieniaj'c pisowni" na wi"dlina....
Conajmniej kilkadziesi't s=[w widzia=em fa=szo-
wanych w ten spos[b.
Los – lo>nik ]rozumiem, /e ten, co rzuca losy\, two-
rzyd=o – utworzy=, na wz[r liczyd=o i straszyd=o ]ma
by: przyrz'dem do wyciskania twarogu i sera\,
spolszcza= ruskie nazwy ]zbuk na zb"k; powinno
by: zb'k, jak dub – d'b, zub – z'b, buk – b'k\,
wiele te/ niemieckich nazw spolszczy=, na nasz
u/ytek, gdyby>my je chcieli. Ale tu tak/e g[rowa=
my>l' nad polsk' g=ow' – Polacy je u/ywali... przed
wiekami. Obecnie, gdyby>my chcieli, lub zaistnia=a
konieczno>: – mo/emy wr[ci: do staropolskich...
{r[de= ich u/ywania, sk'd czerpa=, zawi[d= jedynie
przytacza:....
Na sw[j u/ytek stosowa=& cz"stotliwe ]zamiast
cz"ste\, sp[jka ]sp[jnik\, miasto ]zamiast\, od-
mianka ]odmiana\, nos[wka, p=ynna, gard=owa,
przeg=os, nag=os, niema, pe=nog=o>na – mia=
polot do tworzenia s=[w i ca=y S=ownik usieczony
jest ‘pomys=ami’.
Zmy>laj'c, ucieka= si" czasem do «narzeczowe»
– dla pewno>ci, /e nikt go nie z=apie. Nikt bowiem
nie wie, w jakim narzeczu s=owo to by=o u/ywane
przed wiekami, a nawet obecnie, gdy j"zyk ten nie
by= w[wczas utrwalany. Jedynie sam A. Br¥ckner
wiedzia=, w jakim....
Powo=ywa= si" na mas" s=[w – rzekomo – utrwalo-
nych w j"zyku cerkiewnym. J"zykiem cerkiewnym
pisane by=y latopisy Íredniowiecza, znam ich j"zyk
]relatywnie prosty i jednostajny\, oraz – og[lnie –
tre>: wszystkich. Gdy przeczyta=em S=ownik A.
Br¥cknera, uderzy=o mi w nim bogactwo cerkiew-
nych form, ca=kowicie mi nie znanych.... Musia=aby
to by: jaka> osobna ga='{ tw[rczo>ci, nikomu nie
wiadoma, poza samym A. Br¥cknerem....
W j"zyku cerkiewnym nie by=o znak[w «'», «"»,
ani tych d{wi"k[w, w rodzaju cytowanych przez
A. Br¥cknera& ch'dog ]ch"dogi\, och'piti ]uj':\,
='g ]gaj\, s'=og ]/ona\, n'diti ]n"dza\, l"cati ]l"k\,
l"/aja ]lec\, i wiele innych.
Imiona& gniew – Gniewomir; godzi: – Godzimir;
goi: – Gojmir.... A. Br¥ckner – Brukomir.... Nie
spotka=em takich imion.
Kazimierz „...niby ‘ten, co mir, pok[j, kazi, niszczy’;
+'komir od ='ki...” Kazimierz ]miernie m[wi'cy\ ¯
kaz ]mowa\ % mier ¯ miernie. Chyba drwi= sobie
z polskich imion, w ten spos[b.
Tak' wiedz" okrasi= r[wnie “naukowymi” dygresja-
mi, zmy>lenia pokry= j. staropolskim ]starymi {r[d=a-
mi przesi'k=...\, i tak przyrz'dzon' potraw" poda=
na st[= w postaci s=ownika, by Polacy, nie znaj'cy
j"zyk[w obcych i {r[de=, j' strawili. Trawi'.
chram – wymys= naszych modernist[w; nie polskie
to, lecz cerk. chram.
ul ˘ zdrobnienie ulica o znaczeniu ‘otworu, przej>cia,
w'wozu, drogi’. Ulica ]wch[d, w'w[z\, jeszcze r.
1500& »uliczka, f[rta»... itd.
Ba ^ Wa; Bawaria % =ac. regis ˘ Waregi;
Bawaria by=a rzymskim ksi"stwem i kr[lestwem; u
niego& War"/yn, rus. warjag; za=o/yciele to szwedz-
cy pa<stwa kijowskiego; od wara, ‘wierno>:’, jak'
sobie >lubowali, wi"c ‘sojusznicy’... itd.
/muda, /mudny, /mudzi:, z mylnem /` zamiast
z` przyimka& z-mudzi:... itd.
Nie by=em w stanie robi: notatek ze wszystkich
zauwa/onych, tak wiele powa/nych lapsus[w.
liczba zbytecznych znak[w drukarskich zastanawia-
j'ca, zamiast miecz, pisa=& o ‘mieczu’, tak samo w
niezliczonej liczby innych, formy nie w mianowniku,
lecz dope=niaczu – przecinkami tekst niemi=osiernie
za>miecony.
5. Brak spisu literatury# Sam spis jest te/ niewiele
warty, gdy nie ma do< odno>nik[w. Jak Teodor
Narbutt, fa=szowa= dzieje i zataja= swe {r[d=a.
W Przedmowie wyliczone s'&
• biblja to owa z r. 1456,
• Leopolita zawsze biblj" z r. 1561 znaczy,
• psa=terze, to florja<ski z lat 1380–1410,
pu=awski z r. 1450,
krakowski z r. 1480.
• Ezop ]Biernatowy, oko=o r. 1500\,
• Rej,
• Potocki ]Wac=aw 1625÷1696\.
Ale wewn'trz odwo=uje si" do wielu innych, wy/ej
nie wymienionych. Przytoczony poni/ej spis auto-
r[w na kt[rych powo=uje si", bliski jest kompletu.
S=ownik czyta=em pod k'tem zasobu s=[w i by= to
aspekt uboczny ]nie jest to dla mnie rzecz wysoce
istotna\. W nawiasach poda=em numery stron S=ow-
nika. G=[wnym autorem, na kt[rego powo=ywa= si"
– jest Stanko, 1472 r., poza nim – Wielkopolanin
M'czy<ski i Cyga<ski.
Stanko 1472r. ]16, 19, 20, 25, 28, 40, 144, 172,
187, 193, 198, 203, 227, 232, 233, 242, 265, 292,
297, 299, 309, 312, 318, 319, 320, 322, 328, 338,
344, 350, 358, 361 dwukrotnie, 362, 374, 376, 379,
381, 383, 391, 393, 395 dwukrotnie, 396, 416, 421,
425, 428, 439, 446, 448, 462, 469, 482, 517, 526,
537, 539, 545, 567, 583, 584, 586, 590, 645, 649,
654, 654, 662, 663, 664\. Wielokrotnie, jako 1472
r., bezimiennie ]w tym eryngium Skoriny\.
M'czy<ski 1564r. ]35, 189, 209, 230, 265, 313,
327, 374, 377, 383, 394, 399, 402, 421, 426, 444,
448, 478, 510, 517, 536, 557, 564, 570, 571, 578,
617, 682\.
Cyga<ski, My>listwo ptasie 1584r. ]21, 63, 98, 149,
196, 200, 231, 238, 281, 286, 312, 396, 418, 421,
451, 486, 495, 511, 526, 652\
S=owniki& wokabularz krakowski 1539r. ]2\, woka-
bularz 1537r. ]432\, wokabularz krakowski 1537r.
]436\, s=owniczek 1532r. ]4, 369, 413\, dawne
s=owniki ]218\, s=ownik pozna<ski z ok. 1500r.
]218, 227, 304, 314, 377, 381, 388, 402, 413, 545\,
S=ownik Warszawski ]227\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
Autorzy& Kromer, Mnich 1554 r. ]2\, Rej, Zwierzyniec
1562 r. ]2\, Rej ]313, 336, 657\, Piekarski 1665
]2\, Piekarski 1650 r. ]629\, Potocki ]2, 3, 324\,
M. Grochowski 1560 r. ]3\, S. Twardowski, Lega-
cja 1637 r. ]4, 355, 453, 561 dwukr., 563, 676\,
Twardowski, Paskwalina 1655 r. ]9, 674, 680,
680, 684\, S. Twardowski, Pami"tnik Pocztobuta
]170\, Z. Lubieniecki 1640 ]4\, Zbylitowski, przek=ad
paszkwila De Portes 1574 r. ]4\, Grzegorz Pauli, O
r[/nicach, 1564 ]5\, Setnik Grabowieckiego 1590
r. ]5\, romanse Morsztynowe 1651 r. ]5\, Hier.
Morsztyn ]14\, H. Morsztyn 1620 r. ]63\, Maciej
Miechowczyk 1518 r. ]6\, rachunki dworskie 1394
r. ]6\, Z. Gloger, Encyklopedia staropolska ]7\, Mia-
skowski 1612 r. ]8\, Glicner 1558 r. ]9, 355\, Biernat
Lubelczyk, Psa=terz 1558 r. ]10, 243, 359\, Biernat
Lubelczyk ok. 1500 r. ]402\, Szcz"sny Herburt r.
1607 ]11\, Terencjusz 1545 r. ]12\, pol. Fortunat
1560 r. ]13\, W. Kochanowski 1716 r. ]14, 28, 214,
336, 546, 638\, Kochanowski, Odprawa Pos=[w
1578 r. ]456\, Seklucjan 1551 r. ]14, 26\, Seklucjan
]616\, Seklucjan 1548 r. ]630\, Grochowski ]27\,
druki z 1557 i 1618 r. ]16\, Wadow ski 1699 r. ]20\,
Strumie<ski 1574 r. ]28\, Solikowski 1565 r. ]32\,
Skorina 1518 r. ]33\, ‘eryngium’ 1472 r. ]33\, Maciej
Miechowczyk 1518 r. ]38\, rachunki Jagie==owe
1394 r. ]43, 247, 249, 427\ i rachunki Zygm. Aug.
]43\, M. Bielski ]49, 182, 243\, M. Bielski, Kronika
polska ]676\, G[rnicki 1566 r. ]55, 112\, Wargocki r.
1609 ]55\, Zimorowic 1660 r. ]58, 172\, Zimorowic,
?ywot kozacki, 1620 r. ]87, 231\, Zimorowica sie-
lanki ]241\, Lwowianin Zimorowic ]442, 453, 463\,
Korczy<ski 1694 r. ]68\, Korczy<ski 1710 r. ]539\,
Klonowic 1600 r. ]80, 243, 324, 377, 497, 547\,
Jab=onowski 1731 r. ]81\, ma=orus. intermedjum z
r. 1730 ]87\, Opale<ski 1648 r. ]94, 281, 569, 595,
637\, s=owniki 1500–1564 ]131\, dawne psa=terze
1532 r. ]142\, Smotrycki ]147, 421\, Krescentyn
1549 r. ]156\, sprawa z 1532 r. ]169\, Go=ubski,
Tryplika z 1615 r. ]170\, Korczy<ski, nowela z
1710 r. ]170\, Niesiecki ]171\, Opec 1510 r. ]171\,
Petrycy 1609 r. ]172\, Paprocki ]173\, Nestor ]173,
305, 585, 620\, s=ownik grecki Suidasa ]177\, A.
Mickiewicz, Pan Tadeusz ]182\, H. Powodowski
]187\, Glaber 1535 r. ]188\, Ciekli<ski ]192\, Skoriny
Biblja 1520 r. ]200\, Rostafi<ski, My>listwo ]200\,
Statut litewski ]202, 674\, Szymonowic 1613 r. ]203\,
Szymonowic 1612 r. ]491, 605\, roty s'dowe z 15
w. ]203, 234\, roty ]507\, Szczodrkowic 1549 ]209\,
Mrowi<ski 1561 ]209\, pie>< biczownik[w polskich
z 13. wieku ]213\, Diarjusz z 1648 r. ]214\, kazania
gnie{nie<skie z 14. wieku ]217\, Stryjkowskiego
Kronika 1581 ]219\, Pielgrzymowski 1601 r. ]223\,
pisemko 1597 r. ]224\, M]arcin\ z Urz"dowa ]227,
310, 664\, kronika wo=y<ska XIII w. ]228\, Malczew-
ski ]230\, Falimirz, Strumie<ski, Bielawski 1595
]234\, Liber beneficiorum +askiego 1510 r. ]233\,
Bielawski 1595 ]233\, Bogurodzica ]239\, Suszycki,
Íwiat g[rny, 1700 r. ]240\, Knapiusz i Haur ]265\,
Knapiusz ]374, 401, 637, 644\, Bielawski 1595 r.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
]303, 386, 421, 448, 1595\, Biernat ]309, 313\,
Ev. Syxt, O cieplicach 1617 r. ]248\, H. Jacobohn,
getyngskie Wiadomo>ci 1918 r. ]253\, Jastrz"bski,
Go>ciniec 1643 r. ]253\, Cyropedja Ksenofontowa
]253\, Zybitowski, Przygana strojom bia=og=owskim
1600 r. ]257\, Birkowski ]263\, Krescentyn 1548 r.
]286\, Falmirz i Siennik ]299\, Polikarp ok. 1450 r.
]302\, stary Ko{ma, kronikarz czeski 1120 r. ]302\,
Grzebski ]306\, Rysi<ski ]315\, Pasek 1660 r. ]318\,
Hozjusz 1568 r. ]318\, Orzelski 1623 r. ]319\, Za=u-
ski i Minasowicz ]319\, Haur 1670 r. ]319\, Petrycy
1609 r. ]319, 444, 507\, Marcho=t Jan z Koszyczek
1521 r. ]322\, Marcin Czechowicz i Powodowski,
pisma z r. 1580–1590 ]323\, K=os 1537 r. ]329\,
?ebrowski 1637 r. ]331, 584\, G[rnicki ]336\, Kmita
1587 r. ]346\, Miastowski ]355\, Mazur Rywocki
1584 r. ]356\, Syre<ski ]363\, biblja brzeska 1564
r. ]374\, Opec ]380\, Szymon z Keza, kronikarz
XIIIw. ]393\, kazania gnie{dzie<skie ]397, 625,
636\, Historja Troja<ska 1563 r. ]402\, S=onimski,
Parada str. 44 ]414\, przek=ad Statut[w mazo-
wieckich 1449 r. ]415\, Laskowski 1568 r. ]416\,
psa=terz floria<ski ]425, 482, 650, 654, 661, 667\,
+'cznowolski, Zwierciad=o 1682 r. ]430\, Gall 1113
]431\, Krasi<ski, Taniec 1670 r. ]451\, Wilko<ski,
Ramoty 1845 r. ]453\, Malczewski ]456\, Z. Gloger,
Encyklopedia Staropolska, t. IV, str. 145–150 ]457\,
psa=terz synajski ]458, 566\, psa=terz z Synaju,
g=ogolicki zabytek ]637\, Lubomirski 1686 r. ]462\,
B=a/ewski 1611 r. ]506\, ksi"ga elbl'ska z ko<ca
13.w. ]507\, Koszucki 1564 r. ]510\, legenda B=a/
ejowa ok. 1400 r. ]518\, Stryjkowski ]525\, Szymon
Budny ]526\, Falmirz 1534 r. ]530, 547\, traktat
Czecha Holeszowskiego z 1400 r. ]545\, +ukasz
Opale<ski 1650 r. ]549\, Korczewski 1553 r. ]559,
604\, Orzechowski, S'd Parysa 1544 r. ]563,
568, 600\, Dzia=y<ski 1569 r. ]566, 571\, kazania
>wi"tokrzyskie 13. wieku ]568, 634, 682\, kazania
>wi"tokrzyskie 13–15. wieku ]654\, Karnkowski
]574\, Seklucjusz 1554 r. ]578, 588\, kapitularz
paderbro<ski 785 r. ]580\, Rostafi<ski ]595, 654,
654\, Urzuty 1136 r., pisane uruti ]595\, Sejm
1563 r. ]661\, Bazylik 1570 r. ]601\, Ewangelia
Ostromirowa 1056 r. ]607\, latopis hipacki pod
1152 r. ]611\, psa=terz Klementy<ski z 14w. ]620\,
Pilinjusz, Ptolomeusz, Tacyt ]620\, berli<ski r"ko-
pis ruskiego latopisu z 13. wieku ]631\, Go>ciecki
1732 r. ]636\, St. H. Lubomirski 1682 r. ]637\,
Jab=onowski 1720, 1731 r. ]637\, Rzewuski 1730
r. ]638\, Kraszewski ]643\, J. Chodkiewicz ]644\,
Wujek ]650\, Kwiatkowski 1564 r. ]652, 651, 652\,
Filalet, Apokvizys 1597 r. ]655\, Paprocki, Ko=o 1576
r. ]675, 680, 683\, Herburt 1607 r. ]675\, Fortunat
1570 r. ]675, 680\, ?elechowski, Hry<cze<ski ]680\,
Sejm Czartowski 1622 r. ]680, 682\, Leszczy<ski,
Judyta 1627 r. ]681\, Zauski ]682\, Domostroj ok.
1560 r. ]683\, Historje Rzymskie 1540 r. ]683\.
Ka/dy czytaj'cy zauwa/y, /e powy/szy spis jest
wyj'tkowo imponuj'cy....
 UWAGI O S+OWNIKACH
Moje to zestawienie, bo A. Br¥ckner nie wy-
mieni= w takiej, zebranej formie. Je/eli nie
wymieni=, mia= zapewne pow[d. Bazowa= na
pracach innych, powsta=ych ju/ na wymienio-
nych starociach, g=[wnie na S=owniku Lindego,
lecz nie chcia= tym autorom przyzna: zas=ug ]ego-
ista, sam do s=awy\, b'd{ fa=szowa= ich materia=y,
albo jedno i drugie razem. A. Br¥ckner, w swej
publikacji /a=owa= miejsca – ja po>wi"ci=em niemal
stron"... i czas na skatalogowanie, cho: by= to dla
mnie w'tek najzupe=niej uboczny.
Wymieni= ich kilkakrotnie, wysoce zagadkowo, w
postaci& inni zestawiaj', przytaczaj', bez podania
ani jednego nazwiska.
Bogactwo {r[de= by=o m.in. powodem, /e okrzyk-
ni"to A. Br¥cknera najwi"kszym slawist' polskim
]nikt nie dopatrzy= si" po>rednik[w\, bo nikt z
Polak[w nie jest w stanie przeczyta: i przetrawi:
takiej liczby.... Tym bardziej opracowa:. Prawda$
Jedynie A. Br¥ckner podo=a= zagadnieniu....
Nie wiemy dzi> z pewno>ci', czy wszyscy z wymie-
nionych istnieli i czy takie {r[d=a by=y – nie mieli>my
ich w swoich r"kach. C[/ wi"c nam pozosta=o, jak
nazwa: Brücknera$ Geniusz# St'd najwi"kszy sla-
wista polski... A on, za durni[w Polak[w mia=.
Ja, nad S=ownikiem sp"dzi=em 3 miesi'ce mego,
wolnego czasu, poza prac', czytaj'c bez wy-
tchnienia – 686 stron zaj"=o mi ok. 90 dni, co daje
przeci"tn' 8 stron dziennie. Ale czyta=em je po
4–5 w czasie dni roboczych, a w ci'gu weekend[w
]w sobotnio-niedzielne dni\ nadrabia=em ‘>redni'’.
Lingwistycznie, nie by=em w stanie prze>ledzi:
wi"cej i dokona: notatek. Przeci"tnie, mia=em 7
r[/nych s=ownik[w otworzonych.
+atwo zauwa/y:, /e na przeczytanie wymienionej
uprzednio literatury /ycia ca=ego by nie wystarczy=o.
Amerykanie maj' celne porzekad=o w takiej sprawie&
„It’s too good to be true” ]to zbyt dobre, by by=o
prawdziwe\. Szkoda /e Polacy podobnej m'dro>ci
nie maj'. Pewnie by te/ zauwa/yli, /e A. Br¥ckner
nie m[g= sam przeczyta:, bo tak obj"to>:, jak i
zakres j"zyk[w, by=y poza jego mo/liwo>ciami. A
do kilku, na kt[re powo=uje si", niemal z pewno>ci'
– nie mia= dost"pu. S' to&
• pie>< biczownik[w polskich z 13. wieku ]213\,
• kronika wo=y<ska XIII w. ]228\; jest w wydruku,
ale nie zna= j. s=aw. i ros.,
• Szymon z Keza, kronikarz XIII w. ]393\,
• kazania gnie{dzie<skie ]397, 625, 636\,
• psa=terz synajski ]458, 566\,
psa=terz z Synaju, g=ogolicki zabytek ]637\,
• ksi"ga elbl'ska z ko<ca 13. wieku ]507\,
• kapitularz paderbro<ski 785 r. ]580\,
wielce stare {r[d=o...,
• Urzuty 1136 r., pisane uruti ]595\,
jak wy/ej – wielce stare...,
• Ewangelia Ostromirowa 1056 r. ]607\,
wielce stare...,
• latopis hipacki ]611\, nie widzia=em go nawet w
formie publikacji...,
• psa=terz Klementy<ski z 14. wieku ]620\,
• berli<ski r"kopis ruskiego latopisu z 13. wieku ]631\.
O ostatnim nawet Rosjanie nie wiedz', /e w Berlinie
taki by=.... I gdzie on z nich korzysta=$#
¸r[d=a te, stare i nieco >wie/szej daty, rozrzucone
pomi"dzy kartki ksi'/ki, wywo=uj' wra/enie niezwy-
k=ej staro>ci dzie=a – si"gn'= dalej, ni/ inni.
Wyprowadzi=by j"zyk polski na manowce
6. W sprawie znacze< – zupe=ny brak wywa/enia,
jak daleko mo/na odej>: od centrum ]od sedna\&
Ba=tyk, wg A. Br¥cknera, W=och wymy>li=
germa<sk' nazw" wkr[tce po Chrystusie....
dzierz"ga; starorus. derja/dije, ‘zaro>la’,
wg A. Br¥cknera....
fara ]ko>cielna, nawa\; w='czone ‘chuda fara’....
Far – ko<....
flis; pierwotnie ‘spuszczanie statk[w Wis='’...
A ja my>la=em, /e to k=ody Wis=' spuszczane
by=y do Gda<ska....
framuga; pierwszy sk=adnik niejasny.
Fram ¯ ang. frame ]rama, oprawka\.
fryga; b'k ]zabawka\....
A ja my>la=em /e to okre>lenie zwinno>ci.
Gda<sk A. Br¥ckner& „Gda<sk od jakiej> Gdani
]‘b=ota’ czy ‘lasu’\...” str. 357.
gole<; ¯ go=y. Ja ca=y czas chodz" w spodniach,
z odkrytym brzuchem, lecz nie nazywam go
goleniem.... Gole< ¯ kolano, GK.
gorze:; ugor ‘ziemia wystawiona do s=o<ca’.
Ziemia ogorza=a od s=o<ca ]opali=a si"\, nie lico....
U-gor ¯ u ]uprawa\ % gor ]gorsz-a(y\.
has=o; od tego/ pnia co god=o....
Has¶=o ]=o – s=owo\, god¶=o ]=o – rzecz\.
Holandia ]germ. holen % land\, wg A. Br¥cknera
– od holowania.... +upy do swych dom[w jedynie
holowali, z innych kraj[w, w tym z Rusi.
Hrubiesz[w ]H¶rubie¶/(sz¶[w\,
u A. Br¥cknera pod has=em gruby. GH.
Gruby b='d# Hrubiesz[w ¯ rubie/ % sz[w.
ikra; kra lodowa w='czona.... Kra ]woda\ ˘
krach ]d{wi"k, odg=os p"kaj'cych lod[w.
izba; izdbica u mostu....
istbica dwukrotnie tak pisana& 1252 i 1388.
D w='czone ]izdebka...\. Izbica – skrzynia u
mostu. Z izby na skrzyni".... Skrzynia zapewne
przyczepiona by=a do filara, by buja: si" na falach
wiosennych powodzi, z p=yn'c' kr'.... Izbica
¯ izbiwati ¯ iz ]wy\ % biwati ]bi:\ – rozbijania,
=amania i kruszenia lod[w, ochrona filar[w przed
naporem kry; z izb' nie ma nic wsp[lnego.
Ale miejscowo>: Izbica mo/e by: od wybicia jej
mieszka<c[w w 1283 r.
jad – w='czone zajad=y, jako s=owo pochodne
lub pokrewne.... Zajad=y – za/arty, ¯
jeda – /arcie. Czy jad konsumujemy$
Katarzyna ]gr. katharos\,
wg A. Br¥cknera& od gr. hagia ]>wi"t-y(a\....
klecha ]skr[t od >redniow. ang. cnawlechien\,
A. Br¥ckner – od kleryka....
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
kogut ]ang.-dun. cock % gut\,
wg Br¥cknera, ¯ franc. coq ]kok\ – kokieciarz.
Do kury si" zaleca....
korabl ]dun.-ang. køre % able\,
u A. Br¥cknera od gr. karabion..., „jednak niema
podobnej drugiej po/yczki” – sam zauwa/a.
korba ]s=ow.-=ac. k-orbi\,
u A. Brücknera od =ac. curvus ]krzywy\...
Mazowsze ]m-azows-ze\, A. Br¥ckner&
„dziwaczne z=o/enie ze wsze-,
bo nie przed, lecz po mazo- wstawione....”
my>listwo& „...oni =owili zwierz"ta i wyt"/ali my>l
na wszelakie sieci i zasadzki, =apki i pa>ci.”
My>listwo ¯ g=owa ¯ =[w ]bicie w g=ow"\.
narz'd& przestarza=e, narz"dzie, zbiorowe,
dzi> to znaczenie straci=o. Narz'd u/ywany do
dzi>, za> narz"dzia jest terminem zbiorowym.
Niemiec& ...tem uszczypliwym przezwiskiem
o ‘niezrozumia=ym’, a wi"c niby niemym cz=owieku
uraczy= S=owianin pierwszych Niemc[w, kt[rych
napotka=, Bastarn[w przed Chr., albo Got[w po
Chr., i nazw" t" rozszerzy= na wszystkich bliskich
im mow' czy zbroj'..., itd.
Niemiec ^ cudzoziemiec ¯ nie ]cudzy, cudzo`\
% miec ]ziemiec\, bez zwi'zku z niemow', cz=o-
wiekiem niemym.
„ochabi:, ‘unie>:, porwa:’ ]p. chabina\, rus. chabit’,
‘porwa:’....” Chabit’.... Ruskie unie>:, porwa: –
uxvatit=, oxvatit=.... u(po(o-chwyci:.
obrz"d – porz'dek ceremonii, A. Br¥ckner&
¯ rz'dy ]w=adza\ ˘ obrz"d.
Pskow, pierw. pisownia Pleskow ¯ s=aw. pleska:
]pluska:\ pleskat;.
A. Br¥ckner& wolna przestrze< wodna ]jeziora, itp.\.
pulchny ¯ =ac. pulcher ]pi"kn-y(a\; zapewne tak
o kobietach, wg A. Brücknera& od po=. 18. wieku,
przestawione z dawnego puchlny ¯ puch.
Racib[rz; Ratybor jest po='czeniem konnicy
z walk'& rat-y-bor]ba\.
raj – granica, st'd kraj i gr[d Raj, dzi> Rajgr[d;
A. Br¥ckner& ¯ raj ]boski na ziemi\, paradyz –
dodaje }grecko-ang., przyp. J.D.|, b=ogi kraj
bez zimy. Raj w Rajgrodzie...
Sandomierz ]miernie do rz. San, t=um. od ty=u\,
jak Kazimierz; A. B¥ckner& ¯ s'd, tj. S"domierz
z zachowaniem dawnego an....
s"dziwy ¯ staro>:, po='czona z m'dro>ci'
]os'dem, rozs'dkiem\.
S'd jest opini' ˘ ]ja\ s'dz". A. Br¥ckner – s=owo
zupe=nie zniekszta=cone, zamiast szedziwy,
od szady ]siwy\, z s"dzi' przypadkowo si"
zbieg=o....
sarka: ¯ gr. sarkasmos; A. Br¥ckner 1927, b="d-
nie& pras=owia<ska odmiana s=owa sarba:...
s"dziwy, A. Br¥ckner& od szad ]siwy\, osiwia=y...,
co z s"dzi' zupe=nie przypadkowo si" zbieg=o.
sie: – praws=wia<skie, utrzymuje.
Jest, lecz jeszcze starsze, bo wsp[lne z got.
satian, germ. setzen, anglosas. setta, >redniow.
ang. setten i ang. set ]siedzie:, zastawia:\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
Skandynawia ¯ >led{, ziemia >ledziowa....
My>la=em /e >ledzie w wodzie p=ywaj'.
sprz"t ¯ sprz'ta:, lecz wg A. Brücknera& ¯ pr"t.
S=awianie systematycznie nadawali imiona z
przyrostkiem `s=aw. Zapewne od `s=aw zostali
S=awianami – S=owianami, OA.
A. Br¥ckner, 1927, utrzymuje, /e „Forma S=a-
wianie, pop=acaj'ca od 16. do 19. wieku, mylna;
cerkiewne to przej"cie z grec. i =ac. Sklavenoi,
Sclavus.” Zapomnia=, /e o S=owianach pisali ju/
cerkiewni mnisi XII w., w tym Nestor, kt[rego
latopis sam – rzekomo – czyta= ]nie czyta=\.
Forma nie jest mylna, to sam A. Br¥ckner jest w
b="dzie, twierdz'c, /e po 16-tym wieku cerkiew
j' zapo/yczy=a, od Grek[w....
st[g ¯ stagnacja, pokr. ang. stack, Ø^A, KG,
A. Br¥ckner& „w=a>ciwie ‘k[= ostrok[=, oko=o kt[re-
go sto/y si" siano’...”, wywnioskowa=, bo st[g,
`[g jest bliskie dla niego `[=.... s=aw. stog= ]stag,
staw; A, B, W, G\ ˘ su ]ze\ % stog= ]staw\ ˘ sustog=
]zestaw\ ˘ pol. staw, ros. sustaw ]przegub\.
strych – pokr. strzecha ]wsp[lne strch\,
A. Br¥ckner& ¯ niem. strich.... Wystrychn'=
wszystkich Polak[w na dudka, niem. strichem....
Zapomnia= jedynie znaczenia strichu poda:& kre-
ska, kierunek, cz">: kraju, stadko ptak[w.
szanowa: ¯ mie: szacunek ]^ docenia:\,
powa/a:, uznawa:; A. Brückner& od niem. schön
– obchodzi: si" z kim> pi"knie...
szczup=y – odno>nik& patrz szczury....
szlaban zamkni"cie drogi; ban – zabronione;
A. Br¥ckner 1927& od niem. dw[ch s=[w Schla-
fbank, ‘skrzyni do spania’ ]po zdj"ciu wieka\ i
Schlaugbaum, ‘rogatka’....
szopa – wiata, >ciany z dachem ]bez stropu\, buda;
A. Br¥ckner – z niem. Schuppen ]znacz. nie
podaje – skroba: ryb"\.
Íl'sk& ...Gda<sk z Gda<sko, nawet Íl'sk ze
Íl'sko ]pole\; str. 358.
>liczn-a(y(notka – pi"kny ¯ lico ]twarz\;
A. Br¥ckner – u Bu=gar[w i S=owe<c[w liczy:
– pi"kszy: i nasze liczyd=o, ‘szminka’. W=a>ciwe
znaczenie& ‘stosowny’, ‘podobny’.
>liw-a(ka, pokr. oliw-a(ka.
A. Br¥ckner& „...nazwa czy od g=adko>ci ]do sliny,
itd.\, czy od barwy, =ac. lividus, ‘siny’]$\; ='cz'
z niem. Schlehe, Schledorn, ‘tarnki’ ]z ¢slaiho\.
Czasownik sliwi: o wszystkiem ‘>lni'cem’;
»wrzody, krosty >liwi'ce«.”
>lizki, zamiast >liski.
>lusarz, niem. Schloss(er ]zamek\.
A. Br¥ckner& dawniej i >losarz, >losarstwo....
Istotnie, O czytano niegdy> jako U w niekt[rych
wypadkach, lecz ja takiej pisowni nie spotka=em
– by: mo/e – prosto Schloss ˘ >lusarz.
>mig-a(=y s=owotw[rczo pokrewne& w mig(iem –
szybko. Br¥ckner – >mig=y ]smag=y\, tj. opalony...
>niadanie ¯ snadno ]=atwo, lekko\, lekki posi=ek;
A. Br¥ckner& ¯ }ros.| >niadny ]jadalny\. Obiad i
kolacja nie s' jadalne....
 UWAGI O S+OWNIKACH
tarn ]wysoko\ ˘ czarn` ]bia=`, biel` – nisko\, wg
Br¥cknera& ¯ cier<.... T ˘ Ç. Taronopl, Tarnobrzeg,
Tarn[w, germ. plemi" Bastarn[w – zna.
tkacz ]pol.-ros. tkah\ – ple>: ]ros. plesti\,
¯ ni-tka(cz ]lit. nytis\, wg A Br¥cknera& ¯ gr. tykos
]d=uto, m=ot\, co si" trojako rozga="zi=....
topola – gat. drzewa; anglosas., >redniow. ang.
i ang. poplar ¯ top ]szczyt\; A. Br¥ckner 1927&
z =ac. populus... ]znacz. nie podaje, J.D.\.
„...dalszy wyw[d niepewny.” – ko<czy,
znaczy populus – pewny....
tre>-:(ciwy, stre>ci: – substancja, esencja, istota;
A. Br¥ckner 1927 – mylnie – omal ca=e has=o.
Tr"bowla w='czona do has=a trzebi:....
trociny ¯ tracza, opi=ki drwa po przej>ciu pi=y;
A. Br¥ckner& od s=[w przez siebie rekonstruowa-
nych& ¢tirota, tira...
troska – piecza, ochrona, odwr. eskort;
A. Brückner 1927 – frasunek ]zaduma\ i zgryzo-
ty.... St'd do mSjp 1969.
truchle: – nieruchomie:, zamiera:, zwi'zek z
truchtem ]odwr. truchtu\,
A. Br¥ckner 1927 – smutny, skruszony...
twar[g – tvorog, twar – twardy; war – warzone
]zsiad=e\ mleko. A. Br¥ckner 1927 – utworzony
w tworzydle ser.... Utworzony w tworzydle jest
mas=em ma>lanym. Koniecznie chcia= wypro-
wadzi: twar[g od tworzyd=a, wi"c powt[rzy=, dla
pewno>ci. Tworzyd=o jego wymys=em....
tyra: – ci"/ko pracowa:, harowa: ¯ tyran-a(ii.
A. Br¥ckner – do='czy= tyra: do ros. tera:, o
znacz. „gubi:, niszczy:, marnowa:”...
ug[r pole le/'ce od=ogiem; odmiana gr. agros
]rola\; u – uprawa; g[r, gor – gorsza. A. Br¥ckner
1927& ¯ gorze:, gore..., jak uprzednio, gore.
uzda ¯ s=aw. iuzy ]wi"zy\ ˘ wyuzdany ]rozwi'z=y\;
B. ¯ powr[z ]uz(da – powr([z\, „...bo pierwotnie
wystarcza= byle jaki powr[z do zadzierzgni"cia.”
warga – vargan, A. Br¥ckner& wy='cznie polskie....
wariat – furiat, UA, WF, jak barwa – farba;
A. Br¥ckner 1927& wy='cznie polska odmiana
=ac. variare, ‘odmienia:’...
wiara – pewno>:, zapewnienie, zaufanie, mocne
przekonanie. Br¥ckner& ¯ =ac. verus ]prawdziwy\....
`wicz ¯ vit. A. Br¥ckner 1927& przyrostek nie pow-
sta= od jakiego> samoistnego s=owa& „Nie jest to
przyrostek Œm[wi'cyœ ]tj. coby powsta= z jakiego>
samoistnego s=owa\, bo S=owianie nie posiadaj'
podobnych przyrostk[w-z=o/e<, nierzadkich u
Niemc[w lub Roman[w...”
B"d'c w prostym b="dzie, prowadzi d=ugi wyw[d,
na ca=' stron"#
Przyrostki `ski i `wicz rozdzieli= na& `ski – dla
szlachty, `wicz – dla mieszcza<stwa, gdy roz-
dzielenie nie przebiega=o pomi"dzy warstwami,
lecz j"zykami& `ski – dla Polak[w, `wicz – dla
Rosji i Litwy. Przyrostek `ski u/ywany by= w
Polsce od szlachty, do ch=op[w, z ambicjami
pochodzenia szlacheckiego; Adam – Adamowski,
Szymon – Szyma<ski.
wi"d-nie(n':, zwi"d=y, uwi'd – pokr. wiotki,
A. Br¥ckner 1927 – mylnie – w"dlin" tu do='czy=
]od w"dzenia\& wi"dlina....
wit(a:(aj# – /y-t(:(j# Witaj# ]/yj#\; powitanie,
przywita: si", zawita:; zwroty grzeczno>ciowe
z okazji przybycia lub mi=ego spotkania; pokr.
>wit(a(a:, =ac. vita ]/ycie\, ang.-=ac. vital(is
]/yciowy\, pozdrowienie ]od zdrowia\ – zdorova-
t;sq, zdravstvovat;, zdravstvuj(te).
A. Br¥ckner 1927 – sugeruje b="dnie ]doborem
s=[w\ – pobyt, mieszkanie, miejsce, osiad=o>:...
wityng ]staroang. witting\, wg A. Br¥cknera –
po/yczka z j. polskiego.... ]str. 658\, chyba z
powinno by: z angielskiego. Za durni[w mia= Po-
lak[w; swego j"zyka nie znaj', innych mniej.
Wo=och ]region w p=d. Rumunii, g=[wne miasto
Bukareszt\, wg A. Br¥cknera& „to samo s=owo co
W=och, tylko /e przysz=o z Rusi, i z ruskim
Œpe=nog=osem œ-o=o-, zamiast naszego -=o...”
J"zyk rumu<ski nale/y do roma<skich,
ale Wo=och nie jest W=ochem.
zakon – nakaz czyt. wstecz ]rygor, ang. order\;
A. Br¥ckner 1927 – b="dnie – regu=a....
7. D=[to ]str. 89\, pasorzyt ]str. 234\, k=[: ]237\,
p=[ka: ]mylnie przez u pisane, str. 421\, pr[: ]str.
437\, st"pel ]stempel, str. 515\, chr[st ]557\,
/[raw ]666\ – pope=niaj'c proste omy=ki, stara= si"
zmieni: mniemania o pochodzeniu polskich s=[w i
zasady pisowni ]d=[to – pisowni' staropol.\&
str. has=o
89, d=a/y:; pod=og" rozdzieli= na „...po-d=oga,
dos=ownie ‘co po-t=oczone’ ]my mylnie pod-=og"
dzielimy\...” Pod-=oga jest prawid=owym rozdzie-
leniem ]po=[g, =oga – =o/e; pod-=oga ^ pod-=o/e,
pod-k=ad, pod-stawa, pod-miot i inne\. To sam A.
Br¥ckner by= w b="dzie, ze sw' po-d=og'.
89, d=[to; przestawka z ¢do=to, a to z ¢do=bto....
Br¥cknerowskie d=[to ]sic#\ pisze si" d=uto,
przez u zwyk=e, bo pochodzi od =ut – okruch ]=ut
szcz">cia\. Form oznaczonych gwiazdkami nie
ma, sam uzna= wyja>ni:, pisane na domys=.
200, 234, jas=a, kleszcz; pasorzyt A. Br¥cknera ]sic#\
pisze si" paso/yt.... B="dy ortograficzne prze-
dzierzgn"=y si" do VIII wydania S=ownika#
Gdyby recenzent – Z. Klemensiewicz – czyta=
S=ownik w ca=o>ci, pewnie by zauwa/y=.
Bez wytykania Brücknerowi, powinny by: usu-
ni"te... w druku.
237, k=[:; pisze si" k=u:...,
nie ma podstawy do u z kresk' ][\.
286, ku{<; jak po¶d=og", rozdzieli= /y¶zny ¯ /y¶:,
gdy ka/dy Polak czuje, /e rozdzielenie jest
/yz¶ny, /ycia nie rozdziela si" ]/y:\.
Ja wiem dlaczego /yz¶ny ]nie /y¶zny\,
bo /y: ¯ /yt ]np. nie/yt\, T ˘ Z, /yt ˘ /yt¶ny,
/yz¶ny. A. Br¥ckner nie czu= sprawy.
305, =agoda „...od ¢=a¶g ]por. +ag[w\ od
pierwiastka =a¶d i =a¶ska, =asi: si"...”.
Rodzaj b="du i uzasadnienie – jak wy/ej.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
8. U wszystkich S=owian tak samo. U wszystkich
S=owian tak samo, bez wyj'tku. Tak samo u wszyst-
kich S=owian. Tak nazywaj' wszyscy S=owianie. Tak
samo w ca=ej S=owia<szczy{nie. Pras=owia<skie;
wsz"dzie tak samo.
U wszystkich S=owian tej/e postaci i tego/ znacze-
nia. W tem/e znaczeniu u wszystkich S=owian.
Nagminnie u/ywa= tych zwrot[w. Jak cz"sto$
Zacz'=em prowadzi: zapis od strony 330, ale sys-
tematyczne obserwacje mam od strony 338&
338 ]2x\, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 346, 347,
350 ]2x\, 351, 355, 361, 365, 366, 367, 372, 373,
374, 375, 380, 381, 386 ]2x\, 388, 391, 392, 398,
400, 401, 402, 404 ]2x\, 405, 406 ]3x\, 410, 412
]4x\, 413, 415, 418 ]2x\, 419, 420, 421, 429 ]2x\,
430, 432, 437 ]3x\, 438 ]2x\, 439 ]2x\, 440, 449,
452, 453 ]2x\, 455, 460, 461, 463, 467, 469, 470,
472, 473, 475 ]3x\, 476, 479, 480, 483, 485, 487,
488, 489, 492 ]2x\, 493, 494 ]2x\, 499 ]2x\, 500,
504, 505, 506 ]4x\, 507, 508, 510, 516 ]2x\, 517,
521 ]2x\, 522, 524, 525, 527, 529, 532 ]3x\, 533,
534, 536, 537, 544, 546 ]2x\, 547, 560, 562, 563
]2x\, 564, 570, 571, 572, 574 ]2x\, 576, 580, 581,
583, 586 ]2x\, 587 ]2x\, 590, 592, 593, 594, 596,
597, 598 ]2x\, 600, 602, 605, 606, 607, 609, 610,
615 ]2x\, 618 ]2x\, 612, 622, 623, 628, 630, 633,
637 ]2x\, 638 ]2x\, 639, 640, 641, 643, 645, 646
]2x\, 653 ]2x\, 654 ]2x\, 655 ]2x\, 660, 662, 664
]2x\, 665 ]2x\, 666, 669, 670, 685.
Ka/dy czytelnik przyzna, /e lista stron jest do>:
znaczna....
Analiza wykonana na podst. S=ownika Samuela
Bogumi=a Lindego 1804–14, z kt[rego korzysta=,
lecz nie wymieni= w spisie.
Wydruk S=ownika w 1927 roku jest rzecz' zrozu-
mia=', ale 8 wznowie< do 1998 roku, bez dodatku
o zauwa/onych b="dach – karygodne.
Nie wzbraniam przed czytaniem S=ownika, bo
sam czyta=em i cz'stk" informacji zaczerpn'=em
]czasem z obaw' w trosce o wiarygodno>:\, ale
przestrzegam czytelnika przed rodzajem zawartych
w nim b="d[w, bo jest to – g=[wnie – hochsztapler
w przytaczaniu tre>ci, fa=szerz pierwszej klasy#
Nie znaj'cy tre>ci latopis[w, ani nawet j. rosyjskiego
okrzykn"li go “najwi"kszym – a inni /e – wybitnym
slawist' polskim”. Nie mo/na mu dzi> odebra:
tego tytu=u, skoro dano, tym bardziej, /e nie /yje.
Nale/y jednak doda: – zgodnie z prawd' – /e by=
“najwi"kszym slawist' polskim” dla ludzi, kt[rzy
j"zyk[w s=awia<skich nie znali. J"zyka polskigo
dobrze nie znali, nie czytali ca=o>ci S=ownika, b'd{
wszystko to po trosze. I p[j>: swoj' drog' ignoruj'c
jego “wk=ad” – nie kieruj'c si" jego sugestiami
i pouczeniami, bo w j"zyku polskim robi= proste
b="dy, a w innych jeszcze wi"ksze. Nie czyta= sam
wielce starych dzie=, na kt[re powo=ywa= si", ale
autor[w-po>rednik[w kt[rzy je czytali nie uzna=
wymienia:, ani w przytaczanej tre>ci, ani w formie
spisu literatury. Nie m[g= zamie>ci: spisu literatury,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
bo nie mia= w r"ku tych/e ]wielce starych\ {r[de=, a
rekonstrukcja tytu=[w na kt[rych – rzekomo – ba-
zowa= by=aby wielce ryzykowna – wysoce niekom-
pletna i pe=na b="d[w, >wiadcz'ca w jaki spos[b
dzie=o powsta=o ]w oparciu o inne, po>rednie\,
zdradzaj'ca metod" autora. By= na tyle przebieg=y.
Nie wymieni= po>rednik[w bo nie chcia=, a wielce
starych – bo nie m[g=, dla pewno>ci. I gdzie on z
tych wielce starych {r[de= korzysta=$#
Do zalet A. Br¥cknera przy pisaniu S=ownika
zaliczy: nale/y jego uczulenie na podobie<stwa
d{wi"kowe. Jak J[zef Wolff 1895 ]tak/e Niemiec z
pochodzenia\ w litewskich rodach, tak A. Br¥ckner
1927 tak/e zwraca= uwag" na powtarzaj'ce si"
d{wi"ki w polskim s=ownictwie i ich zmiany, i – jak
J[zef Wolff – stara= si" podpiera: jedne drugimi.
Wykona= w ten spos[b szereg skojarze<, z kilku
cennych i ja skorzysta=em ]w wielu wypadkach szed=
w skojarzeniach za daleko, ='cz'c pocz'tki wyraz[w
z ko<cami, zbyt kr[tkie sk=ady liter, itp.\.
Celn' uwag' by=a pisownia wyrazu «/ebro», /e
przez «rz» ]rzebro\ powinien by: pisany, ¯ rebro,
a og[rek przez«u» ]ogurek, str. 376, 648\; bo Ø ^
A ˘ og[rek ^ ogarek.
Recenzent S=ownika – Zenon Klemensiewicz –
zamie>ci= swe uwagi we Wst"pie do drugiego
wydania. Opisa= w nim zalety i wady S=ownika,
na zasadzie& Bogu >wieczka i diab=u ogarek. Do
usterek zaliczy= m.in.
• „brak >cis=ej dokumentacji, tzn. podania {r[d=a
przyk=ad[w...” Jest to naiwna zachcianka – zarzut
nie do obrony, bo – z jednej strony – naukowy
wym[g, lecz – z drugiej – w przypadku S=ownika
A. Br¥cknera, dok=adne opisanie ka/dego s=owa,
przy ich ]zbytecznie\ ogromnej liczbie, wi'za=oby
si" z obj"to>ci' S=ownika po wielokro: wi"ksz',
chyba poza mo/liwo>ciami opisu przez samego A.
Br¥cknera, w postaci, w kt[rej S=ownik jest.
A. Br¥ckner zapewne zdawa= sobie z tego dosko-
nale spraw", wi"c obk=ada= ka/de has=o licznymi
s=owami, w nadziei, /e wada ta w ko<cu poczytana
mu zostanie za usprawiedliwienie, wy/ej opisane
]niemo/liwo>: podania {r[de=, w takiej liczbie\; w
zamian – j"zyk staropolski na szal"....
• „niefrasobliwa swoboda w traktowaniu materia=u”,
ale – z drugiej strony – chwali Br¥cknera, /e jest
„>mia=y, pe=en niepospolitej intuicji”....
• „niepotrzebne dygresje o charakterze popraw-
no>ciowym”,
• „...trzeba ze S=ownika etymologicznego A. Brück
-nera korzysta: z nale/yt' ostro/no>ci'.”
• Na koniec, by czytelnik „nie uleg= bezkrytycznie
urokowi nazwiska wielkiego w nauce polskiej
i sugestywnemu sposobowi podania interesu-
j'cych i kszta=c'cych wiadomo>ci.” ]ostro/ne
pochlebstwo, na wyczucie\.
Po mniej, lub wi"cej s=usznych, innych uwagach,
o pozytywach i negatywach S=ownika, w tym brak
stanowiska innych uczonych ]A. Br¥ckner by=
 UWAGI O S+OWNIKACH
apodyktykiem, tylko jego zdanie si" tu liczy\, Z.
Klemensiewicz nie wymieni= ani jednego b="du A.
Br¥cknera, dla zobrazowania skali, cho: m[g=bym
przytoczy: ich na setki. Dlatego jego recenzja
jest zaledwie p[=krokiem& chcia= co> wytkn':, ale
zawaha= si" doko<czy: dzie=a.
A. Br¥ckner nie cytowa= {r[de=, a recenzent –
przyk=ad[w na sw' opini".
W obu wypadkach, metoda i skutek jest taki sam –
opinia jak i „informacja Br¥cknera staje si" naukowo
bezwarto>ciow'.” – cytat z tej/e recenzji.
Zakrawa, /e warsztat wydania recenzji polega na zestawie
pozytyw[w i negatyw[w zebranych przez recenzent[w, z
poprzednich, opiniowanych prac. Lista jest d=uga, po obu
stronach, zalet i wad. Z niej recenzent wybiera, kt[re to
cechy pasuj' do pracy na warsztacie, troch" na podstawie
swej wiedzy, a troch" ‘na wyczucie’. W ten spos[b, trafia
]og[lnie\ opini', nie wyjawiaj'c swej ]s=abej\ znajomo-
>ci w przedmiocie. Innymi s=owy, opinia wykazuje jego
wiedz" na wyrost – nie jest tak dobry, jak to z wydanej
opinii wynika.
Inn' metod' jest zestaw publikacji. Ma spis wszystkich, w
swej dziedzinie, lub niemal wszystkich. Przegl'd materia=u
zg=oszonego do recenzji zaczyna od ostatnich kartek – od
spisu literatury. O, jeszcze takich ksi'/ek brakuje.... I, nie
bacz'c co jest w >rodku pracy, zaleca je do przeczytania
]‘na wyczucie’\. Ale sam nie zna tych/e autor[w, nie czyta=,
nie wie wi"c, na ile zalecane publikacje mog' podnie>:
poziom pracy, a na ile jej zaszkodzi:. Bowiem, niekt[rzy
autorzy pope=niali straszne b="dy.... Ich publikacje s'
bezwarto>ciowe. Je/eli napisa= trzy, lub cztery ksi'/ki
w swoim stylu, z b="dami, to nast"pna b"dzie w takim
samym – nic to ju/ nie zmieni. W ten spos[b recenzent
zdradza, /e nie czyta= tre>ci opiniowanego materia=u i –
jednocze>nie – /e sam nie czyta= zalecanych jeszcze do
przeczytania ksi'/ek, skoro takie poleca.
S=ownik A. Br¥cknera 1927 przejrza=em dwukrotnie.
Raz, przewertowa=em, strona po stronie, zatrzymu-
j'c si" na has=ach mnie interesuj'cych ]g=[wnie
z zakresu s=ownictwa\. Drugi raz przeczyta=em
wszystkie, od pocz'tku do ko<ca.
Godne ubolewania, /e recenzent – Zenon Klemen-
siewicz – nie wykaza= w swej opinii&
• czy ten S=ownik czyta= w ca=o>ci,
a je/eli nie – to na ile,
• czy zna materia= archiwalny,
na kt[rym S=ownik ma by: – rzekomo – oparty,
• nie popisa= si" znajomo>ci' s=ownictwa j"zyk[w
pokrewnych i obcych, bo z opinii nie wynika, /e
jakikolwiek inny zna=, poza j. polskim;
nie zauwa/one w tym aspekcie b="dy potwier-
dzaj' me podejrzenie.
W kraju wysokiej kultury, dobrych manier i obycza-
j[w, zabrak=o prostej zasady. Szkoda.
Opinia Zenona Klemensiewicza jest opini' )profeso-
ra), kt[ry brak uczciwo>ci pokrywa sw' m'dro>ci' i
do>wiadczeniem, moja – jest opini' technika-ama-
tora, kt[ry – na odmian" – zna S=ownik na wskro>.
St'd nieco r[/ny zakres wy=apanych przeze mnie
]i poruszonych\ problem[w.
Z braku profesorskiego obycia, jak uczniak – zmu-
szony by=em przeczyta: S=ownik w ca=o>ci, by
wiedzie:, co w nim jest, jakiej jest warto>ci.
Polacy, s=abo znaj'cy j"zyki, nawet pokrewne,
okrzykn"li A. Br¥cknera najwi"kszym slawist'....
A. Br¥ckner by= Polakiem z j"zyka, ale Niemcem-
Krzy/akiem z ducha i pochodzenia, i pracuj'c nad
swym S=ownikiem, mia= ukryty cel, bardzo niepolski,
dok=adniej – niemiecki. Duch niemiecki przewija si"
nagminnie w obja>nianiu polskich s=[w niemieck'
etymologi', czasem a/ nadto ]na si=", gwa=c'c
istniej'ce r[/nice\, a w legendzie o „Wandzie co
nie chcia=a Niemca”, konia z rz"dem temu, kto
Niemca tam dojrzy.... Po wydaniu S=ownika w 1927
– wyjecha= do Niemiec i tam zmar=, w 1939, na 3
miesi'ce przed wybuchem wojny, w hitlerowskich
Niemczech. Ale zna= j"zyk polski na tyle, /e Pola-
k[w potrafi= zwie>:, jakoby jest Polakiem, bo pisa=
cz"sto& ‘s=owo nasze’, ‘od nas na Ru>’, itp.
Mo/liwe przyczyny jego popularno>ci w Polsce&
1. Zagmatwane wywody, zwane w Polsce
naukowymi.
2. «Nasze, polskie» – jak uprzednio.
3. J"zyk stylizowany na staropolski. Ponadto z
Lindego& staros=owia<skie formy cz"sto pozba-
wione by=y sp[=g=osek& krt, smrt, wst, brd, bzd.
4. Niezwykle stare {r[d=a w='czone do bada<,
o kt[rych Polacy nie wiedz', czy takie istniej'
]=ase umys=y na staro>: materia=[w pisanych\.
5. Wiara w s=owo drukowane, st'd popularno>:
Biblii w narodzie i szereg nazwisk pisarzy-ga-
w"dziarzy; uwielbianie fikcji przez nar[d.
6. Jego znajomo>: ducha polskiego, np. dwukrotnie
nadmieni=, /e S=owianie s' narodem anarchist[w
– prawda ]str. 269, kr[l, i 348, mus\. Nigdy tam nie
by=o porz'dku i nie b"dzie – sk=[ceni potomkowie
staro/. Arab[w, dok=adniej – Pers[w.
W kontaktach mi"dzyludzkich u/ywa si" ok. 15
tys. s=[w, do czytania ksi'/ki i prasy – potrzeb-
na jest znajomo>: ok. 40–45 tys. s=[w. Wed=ug
mego obliczenia, S=ownik A. Br¥cknera zawiera
5683 has=a, i drobny u=amek s=ownictwa zwie
dumnie S=ownikiem j"zyka polskiego. Przy tym,
znaczna cz">: zawartych w nim hase= by=a u/y-
ta niegdy> jednokrotnie, lub niezmiernie rzadko&
abentajer, abszlag, abucht, achtel, aczowa:,
adziamski, alibo..., itp.
Jeszcze raz, dzie=o posiadaj'ce ‘s=ownik’ w tytule
nie musi by: s=ownikiem z prawdziwego zdarzenia.
Mo/e zawiera: celowe fa=sze, by: jego podr[bk'.
A ksi"ga pisana w formie zeznania czterech, naocz-
nych >wiadk[w wydrze<, nie musi by: autentycznym
zeznaniem, przez nich pisanym. Biblia si" nazywa.
Oba dzie=a, S=ownik i Biblia, pisane przez wielce
pobo/nych, z niecnym celem na my>li ]A. Br¥ckner
nagminnie powo=uje si" na {r[d=a ko>cielne z
kt[rych czerpa= swe s=ownictwo, poza sam' Bibli',
psa=terze, kazania, itp.\. Jest to trzpiotowaty rodzaj
ludzi, kt[rzy nie zdaj' sobie sprawy, /e fa=szuj', i
czuj' potrzeb" obdzielenia tak' informacj' innych,
fa=szu nie znosz'cych.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
730 S=ownik staropolski ]Ss 1953\
Komitet redakcyjny& Stanis=aw Urba<czyk – redak-
tor naczelny, Kazimierz Nitsch – przewodnicz'cy,
Zenon Klemensiewicz, W=dys=aw Kuraszkiewicz,
Witold Taszycki – redaktorzy, Jan Safarewicz –
sekretarz, doradcy naukowi& Mieczys=aw Bro/ek,
J[zef Korpanty – =acina, Roman Grodecki – historia
gospodarcza, Adam Vetulani, Ludwik +ysiak, Kry-
styna Weyssenhoff-Bro/kowa, Stanis=aw Grodziski
– historia prawa, i zesp[= innych kilkunastu os[b.
zeszyty tom litera strony lata
1– 6 I A–Ç 1–443 1953–1955
7–13 II D–H 1–552 1955–1959
14–19 III I–K 1–474 1960–1962
20–24 IV L–M 1–382 1963–1965
25–33 V N–Ø 1–721 1965–1969
34–40 VI P–Pi 1–574 1970–1973
41–47 VII P[:–Rozpr 1–560 1973–1977
48–51 VIII Rozpr–Szysz 1–320 1977–1980
52–54 VIII Sm"t–Sta: 321–596 1980–1981
55–60 IX Sciad–U/yw 1–511 1982–1987
61–68 X W–W/gim 1–664 1988–1993
69–76 XI Z–?/enie 1–633 1995–2002
W zamiarze, 6–7 zeszyt[w powinno wchodzi: na
jeden tom, i ca=o>: by: zako<czona w ci'gu kilku
lat; 50 lat zabra=o doprowadzenie do ko<ca – wy-
ra{ne przeliczenie si" w czasie i w liczbie tom[w;
ze Wst"pu do S=ownika, na str. XII&
• ªPrzewidujemy, /e s=ownik zajmie 4 tomy wiel-
ko>ci Polskiego S=ownika Biograficznego ]25
arkuszy ka/dy\.º
• ªRedakcja musi bezwzgl"dnie otrzyma: kilka
nowych si=, je/eli wydawnictwo nie ma si" rozwlec
na kilkana>cie lat.º
M[j pierwotny zamys= okaza=by si" w ko<cu zbyt
trudny do wykonania, gdy zapozna=em si" bli/ej z
zagadnieniem. Oto on.
Ja zebra=bym materia=y {r[d=owe ]g=[wnie r"ko-
pisy\ i wydrukowa=bym je w ca=o>ci, na samym
pocz'tku dzie=a. Nast"pnie umie>ci=bym na
ko<cu indeks s=[w kt[ry sta=by si" s=ownikiem
staropolskim. W indeksie podawa=bym dzisiejsze
odpowiedniki staropolskich termin[w, i odno>niki
do materia=u {r[d=owego, z podaniem strony, ko-
lumny, i wiersza, gdzie [w wyraz mo/na znale{:.
I to odno>niki w formie numerycznej, nie literowej,
by jaskrawo odr[/ni: od wyraz[w i ich form, np.
125-1-12, oznacza strona ]125\ – kolumna ]1\ –
wiersz ]12\. W przypadku kilku znacze< – wyraz
has=owy, z ich znaczeniami, a przy ka/dym zna-
czeniu – odno>niki.
Lecz zastosowano odno>niki w formie literowej,
koliduj'ce ze formami wyraz[w, a kt[re i tak trudno
zapami"ta:, co oznaczaj', ze wzgl"du na du/' ich
liczb". Przy tym, druk materia=[w {r[d=owych ]r"ko-
pis[w\ w ca=o>ci – za moj' my>l' – sta=by si"
osobn' pami'tk' w literaturze polskiej, dzie=em
dla przysz=ych pokole<, a tak, pojedy<cze zdania,
rwane teksty – niczym, bez tej rangi, poza samym
s=ownikiem; sieczka cytat[w w wielu wypadkach.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
B="dy, has=o&
• bia=y, bia=o` ]niski, kr[tki\ – jako koloru bia=ego.
• chomik jako kret; chomik nie jest kretem.
• ciep=o jako gor'co; gor'co nie jest ciep=em;
na bezwzgl"dnej skali °C,
temperatury powietrza i wody s' r[/ne, ale skala
odczu: jest nast"puj'ca i w tej samej kolejno>ci;
wra/enie ludzkiego cia=a w zetkni"ciu z innym&
lodowat-o(a, zimn-o(a, ch=odn-o(a, letni-o(a,
ciep=-o(a, gor'c-o(a, ukrop.
• :wiertnia jako miara przedmiot[w sypkich;
raczej cia= sypkich.
Tak samo rzewotnik, i kilka innych.
• jasie< jako drugi miesi'c roku, luty;
w XV wieku rok ko<czy= si" 24 marca, po kt[rym
nast"powa= 25 marca nowego ju/ roku; luty by=
wi"c 12-tym miesi'cem, nie drugim.
Tak i inne miesi'ce, w tym& ugornik jako sz[sty
m-c roku, czerwiec – {le.
Staropol. unor ]pierwszy; dzi> marzec\ ¯ >redniow.
ang. oon, one ]jeden\, =ac. unus. Przez to Sept.
]wrzesie< – 7-ym\, Oct. ]pa{d{. – 8-ym\, November
]listopad – 9-tym\, i Dec. ]grudzie< – 10-tym\.
B='d merytoryczny, trudny do wybaczenia, by
znawcy przedmiotu nie znali fundamentalnego
zagadnienia, jak >redniow. odliczanie czasu.
Kalendarz gregoria<ski ]w kt[rym luty drugim
miesi'cem roku\ zapocz'tkowany jesieni' 1582,
w Watykanie. W Polsce wprowadzono kalendarz
gregoria<ski w 1586.
• k=u: jako /ga:; d{ga: ]k=u:\ –
nie /ga: ]pali: wysokim p=omieniem\.
• koc& sk[rki zwierz"ce z w=osem ]futro\ dawane
jako kara s"dziemu za nies=uszne, nie potwierdzo-
ne w s'dzie wy/szym zaskar/enie jego wyroku.
Chaos sk=adni zdania, powinno by:& dawane
}komu$| s"dziemu }po co, za co$| jako kara za
nies=uszne, nie potwierdzone w s'dzie... itd.
• kopyto jako racica zwierz"cia.
• kupid=o – zap=ata, pieni'dze za sprzedany towar.
za kupiony towar, nie sprzedany. Inaczej sprze-
dawca wr"czy=by towar kupuj'cemu, i dop=aci=
mu za wzi"cie kupna.
• spa>:& opu>ci: si" nagle z g[ry na d[= –
nie ma opuszczania do g[ry; o, s, pad, ]pion\.
• spok=ada:& powali: na ziemi" – wa= ]ziemia\.
Wa=, k=ad, leg, r[w ]poziom\; o, s, pad ]pion\.
• spuszcza:& opuszcza: w d[= – nie ma opuszcza-
nia do g[ry.
• spuszczadlny& =ac. destillatorius – =ac. distillare
˘ distillatio ˘ distillatorius; nie des` lecz dis`.
• smolnianim& nale/'cy do bli/ej nieznanej grupy
dworzan ruskich W=. Jagie==y – czarni ludzie,
zbrojny lud, tj. pro>ci ¯ czer< ]karni, poddani\.
• wo=y<skie tszczywy ]/'dny\, ale w S=owniku
staropol. – niech"tny, leniwy ]mo/e i tak by=o, bo
tak – na opak – rozumia= [w pisarz\, ale mo/na
by=o zaznaczy:, i zamie>ci: pod tczywy, w zamian
utworzono nowe has=o na okazj"& czczywy.
tszcziwy ]/'dny\ ˘ po(u•czciwy ]po•/'dany\.
 UWAGI O S+OWNIKACH
Jest pewna liczba zbytecznych przeno>nik[w, Nie wszystkie naniesione przeze mnie
zdarzaj'cych si" w >rodku linijki. zmiany tu wymieni=em. Zaakcentowa=em
S=ownik staropolski, w zamy>le, mia= by: wyd=u/e-
jedynie jakiego rodzaju one s'.
niem wstecz S=ownika Lindego 1807÷1814, i drugie-
go jego wydania 1854÷1860, ale nim nie jest.
S=ownik Lindego dowi'zywa= polskie s=owa do
innych, ze s=awia<skiej rodziny j"zykowej, lub do
obcych, gdy S=ownik staropolski – nie; nawet nie za-
wiera odno>nik[w, wskaz[wek, do takich samych,
lub podobnych w innych j"zykach. Za to S=ownik
staropolski zdaje si" by: staranniej opracowany od
strony zamieszczonych cytat[w.
Doceniam bardzo wyrzucone do frontu formy wyrazu
has=owego, cz"sto w odmianach przez przypad-
ki – daje to pogl'd, kontrol", u/ytkownikowi, czy
wyraz has=owy jest dobrze uj"ty, bez konieczno>ci
czytania ca=ej za='czonej tre>ci; wzmacnia zaufanie
do zespo=u redakcyjnego.
Innym pomys=em godnym polecenia nast"pcom,
by=o obj"cie )na zak=ad) okresu lat ok. 1500÷1600,
czyli jego powt[rzenie w S=owniku staropolskim, by
nic przypadkiem nie uciek=o uwadze gdyby Linde
opu>ci= w swym S=owniku, obejmuj'cym g=[wnie
druk ]od ok. 1521 po ok. 1800\.
z listu do mych bliskich, z dat' 2014, sierpnia
2, sobota,
gdy pracowa=em nad tre>ci' mego S=ownika,
liter' S w S=owniku staropolskim ]Ss 1953\.
S=ownik
Pochodzenie s=[w lub ich znaczenia niezna-
ne autorom Ss 1953& sinder, smathtalki, sp=o-
nia=y, steska:, sznam; miar" czego zw' na-
czyniem, k=od" drewnian' zw' pniem drzewa
}s=u/'cym za podpor"|, gdy drzewo jest /yw'
ro>lin', szos ]podatek, ale od jakiego s=owa$\;
z=y opis numer[w miesi"cy, niekt[re po-
spolite polskie terminy s' {le opisane, a/
zadziwiaj'co {le – jak tak mo/na$#, przyk=ady
tu pomin", jeden& stydliwy jako skromny, wg
mnie – nie>mia=y, niepoprawny j"zyk polski&
cz">: wozu do kt[rej si" zak=ada orczyki –
do kt[rej zak=adane s' orczyki ]si", gdy o
sobie, np. oblej" si" – siebie; ja orczyk[w nie
zak=adam, czy Ty$, zrobi si" – zrobi"\, gdyby
jednak przysta:& zak=ada si".
Gatunek sukna opisali& rodzaj sukna.
Odst"p mi"dzy linijkami na papierze, odle-
g=o>: mi"dzy nimi – odcinkiem }odcinek, jak
sama nazwa wskazuje, jest cz">ci' czego|.
Trafiaj' si" “mas=o ma>lane”, spok=ada:
pisz'& powali: na ziemi" ]wa= ^ ziemia ˘
wala: ^ brudzi:, walonki, ang. soil, dirt ˘
dirty ^ brudny, to soil ^ brudzi:, szczeg[lnie
ubranie\, i b="dy logiczne jak opuszcza: w
d[= }nie ma opuszczania do g[ry|.
Dobrze wi"c /e mam komplet stron Ss
1953, a z tym i hase=, bo zlikwiduj" cz">:
znak[w zapytania i b="d[w r[/norakiej natury.
Gdybym uko<czy= m[j S=ownik i wyda= go –
b"dzie w nim i cz'stka wk=adu Jarka do j"zyka
polskiego, g=[wnie staropolskiego – co s=owa
oznacza=y i jakie mia=y zwi'zki z innymi, sk'd
zosta=y zaczerpni"te, z jakich j"zyk[w.
Wkroczy=em do Ss 1953 jak ogrodnik do
nieco zapuszczonego ogrodu, czy sadownik
do zaniedbanego sadu – powycinam wy-
naturzenia, tj. odrosty nie daj'ce owoc[w,
chwasty – drogi prowadz'ce do nik'd lub
wprowadzaj'ce w b='d.
Jednym z widocznych potkni": autor[w
Ss 1953 by=o pisanie nazw pospolitych z
du/ej litery. Nie mo/na ich wielce wini:, bo
i niekt[re inne s=owniki maj' tak samo, np.
niemiecko-francuski, rosyjsko-francuski – Ss
1953 nie wypada daleko od linii z innymi. Ale
tylko niekt[re, tj. nie wszystkie.
Lecz prowadzi to w ko<cu do wynaturzenia,
w rodzaju& Pobi:, Przebi:, Ubi:, Wybi:, Zabi:
– pospolita, po przecinku, po co z du/ej$
Ja nazwy pospolite pisa=em z ma=ej, i unika-
=em pisania z du/ej gdzie tylko mo/na by=o,
nawet po kropce gdy z nowej linijki.
Tak i S=ownik Webstera, nawet nazwy
rzeczownik[w pisanych w j"zyku niemiec-
kim – przytacza= z ma=ej, bo tylko Niemcy
tak pisz', by nie robi: zamieszania /e mo/e
to by: jaka nazwa w=asna, szczeg[lnie dla
niezorientowanych.
Tak i ja, niemieckie nazwy rzeczownik[w – z
ma=ej, bo i anglosaskie pisownie rzeczowni-
k[w ze S=ownika Webstera przytacza=em,
a tam one z ma=ej – konsekwentnie, i lo-
gicznie.
Polacy mogliby tak samo, z ma=ej, lecz my>l'
nie b=ysn"li, nie popisali si" tym razem. Pisali z
du/ej i brn"li dalej – z du/ej w spos[b opisany&
nazwy pospolite z du/ej, po przecinku.
Biurokraci z natury – dla zasady, ponad
sens, logik".
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
732 S=ownik staropolski ]Ss 2011\
Mariusz G[rniak i Roman Mazurkiewicz,
opracowanie hase= – Roman Mazurkiewicz,
w wersji wy='cznie elektronicznej, dost"pnej na
Internecie, a wi"c zmiany mog' by: naniesione w
ka/dej chwili, i me uwagi, zamieszczone poni/ej – w
konsekwencji – nieaktualne po czasie.
S=ownik zawiera szereg b="d[w r[/norakiej
natury. Zamieszczane formy >wiec' sw' staran-
no>ci' jak nowobogactwo – czasowniki w pisowni
bezokolicznik[w, a rzeczowniki – mianownik[w,
kt[rych ja w starych tekstach nie widzia=em, ale
pewnie tak i podobnie w innych s=ownikach.
Ufaj'c rzetelno>ci autor[w, przyst'pi=em do
opracowywania “z marszu” tj. nie czytaj'c wst"pu
ukrytego pod ma=ym hiperlinkiem «info». A w nim,
od samego pocz'tku, cytuj"&
“S=ownik staropolski” jest integraln' cz">ci' ser-
wisu Staropolska, tote/ jego zakres i specyfika sko-
relowane s' >ci>le z korpusem utwor[w literackich
zamieszczonych na naszych stronach. Oznacza
to, /e w pierwszym rz"dzie uwzgl"dniamy w nim
s=ownictwo wyst"puj'ce w publikowanych tekstach,
rezygnuj'c jednocze>nie z ka/dorazowego opa-
trywania ich obja>nieniami j"zykowymi. S=ownik
posiada tymczasem charakter jednostronny, tzn.
staropolsko-nowopolski.
I tu tkwi zagadnienie przeze mnie opisane, /e
staropolskie formy przerabiane s' troch" tak, jak
wygl'da=yby one dzisiaj. Dalej&
U/ytkownik[w poszukuj'cych staropolskich
odpowiednik[w s=[w i zwrot[w wsp[=czesnych
odsy=amy do pozycji& S. Reczek, Podr"czny s=ownik
dawnej polszczyzny, Wroc=aw 1968. Warto r[wnie/
si"gn': do nast"puj'cych publikacji drukowanych&
...itd., i tu 7 pozycji, w tym S=ownik staropolski, red.
S. Urba<czyk i in., t. I-XI, Krak[w 1953-2003, z
kt[rego i ja korzysta=em w Pu=awach, lecz ten by=
zako<czony w 1997 na ha>le Zaw, bo w zeszytach
spi"tych u introligatora, a wi"c w Pu=awach nie maj'
pe=nego, wynika z powy/szego.
Poza tym, jak wi"kszo>: informacji na Internecie,
jest to prymityw, zgrubne uj"cie problemu, gnane
niewydolno>ci' wsp[=czesnej nam elektroniki.
I nie bardzo wiadomo kto za tym stoi. Zwr[ci=em
uwag" na j"zyk wst"pu&
• integralna cz">:, w miejsce nieod='czna,
• ...tote/ jego zakres i specyfika skorelowane
s' >ci>le z korpusem utwor[w literackich..., w
miejsce ...zakres i swoisto>: zwi'zane s' >ci>le
z zasadnicz' cz">ci' zamieszczonych utwor[w
literackich....
Pretensjonalno>: jest oznak' do>: niskiej wiedzy,
psychologiczna kompensata brak[w. Utrudnianie
cz">ci' Nauki polskiej. Obce s=owa odwracaj'
uwag" od sedna.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
Uwagi mo/na przesy=a: na adres Redaktor, lecz
adresu jego nie ma, to inna oznaka niedopracowa-
nia, celowe opuszczenie lub te/ nie. Uwag mam
r[/nej natury. I tak, np. przymiotniki& polski, rosyjski,
piszemy z ma=ej litery, cho: nazwy w=asne& Polska,
Rosja, pisane s' z du/ej. Tak i B[g ˘ boski, lecz w
S=owniku& natura Boska, by Boga nie obrazi:. Pobo/-
ny cz=owiek, bo ja spotka=em krok dalej – gdy mowa
o Bogu, nawet zaimek «jego» pisany «Jego».
Tak/e, w j"zyku polskim pisane s'&
z ma=ej litery – nazwy pospolite& krowa, m=otek,
z du/ej litery – nazwy w=asne& Lublin, Jan.
Nie widz" powodu, by nazwy pospolite pisane by=y
z du/ek litery, a tak w S=owniku, wszystkie, do linii.
Naci'ganie do linii, do regu=y, cech' Polak[w. Lecz
nie on jeden tak w sprawie s=ownika – p[j>cie na
=atwizn", by nie rozstrz'sa: zagadnienia, niech
u/ytkownik decyduje sobie. W innym, ca=e has=o
pisane du/ymi, ˚nr 750 ]Wseh\.
Ze swoistych dla Ss 2011, na Internecie&
• b='d my>lowy, has=o annata – coroczna op=ata
pobierana od nowo obranych dostojnik[w ko-
>cielnych.
Co$# «Coroczna» stoi w sprzeczno>ci z «nowo
obranymi». Przez ile lat s' nowo obranymi, /e
corocznie p=ac'$ Poza tym, komu$
W S=owniku Webstera, /e p=acona w roku ich ob-
rania, papie/owi, a wi"c jednokrotna, tegoroczna,
nie coroczna.
• b'k, instrument muzyczny – pisz' – kobza, dudy,
cho: mSjp 1969 jednoznacznie, /e
kobza – ludowy instrument muzyczny o kilku stru-
nach... itd., b="dnie nazywany dudami.
Racja, dudy s' instrumentem d"tym ¯ du: ]d':\.
I tak zamieszczaj' obecnie na internecie, miesza-
j'c instrument strunowy z d"tym. Ja opisa=em
przyczyn" pomy=ki.
• bo/nica jako >wi'tynia ]poga<ska\, gdy bo/nica
jest synagog', temple. Poganie >wi'ty< nie mieli.
Dla narad i wr[/b, zbierali si" wok[= pos'gu zwa-
nego ba=wanem, kumirem, idolem, bo/kiem, a plac
zwany by= kapiszczem lub uroczyszczem.
W innym wypadku, S=ownik staropolski przytacza
znaczenie «bez ekspecyjej» jako «bez wyj'tku», gdy
to raczej brzmi jako «nieoczekiwanie», bo «ekspe-
cyja» z =ac. expectatio, za kt[rym i ang. expectation
]spodziewane, oczekiwane\, gdy wyj'tek to =ac.
exceptio za kt[rym ang. exception.
Rzecz w tym, /e autor S=ownika ma przed sob'
tekst jakiego> dokumentu czy publikacji w j"zyku
staropolskim, i z niego wyci'ga wniosek co s=owo ma
znaczy:, a ja widz" efekt ko<cowy. Nie mam wi"c mo/-
liwo>ci sprawdzenia, gdzie le/y b='d. Bo albo tak w
oryginale – tam pomy=ka, albo autor S=ownika pomyli=
si", {le zrozumia= kontekst, o co autorowi dokumentu
chodzi=o. I to r[wnie prawdopodobne.
Tak i foryster – wg S=ownika – cudzoziemiec, gdy
foryster ¯ forester ]le>niczy, gajowy\, staropol. YE;
 UWAGI O S+OWNIKACH
cudzoziemiec to foreigner.
+okietek – zmy>lenie wieku Odrodzenia, /e by=
wysoko>ci =okcia, i b='d ten tkwi do dzi>, wi"c i
autor S=ownika, /e ma=y, znikomy.
+okietek ]Zak'tek\, w=a>ciciel Brze>cia Kujaw-
skiego – zak'tka, bo przy granicy; brze>:, brest
]granica\, ˚granica nr 600.
Wi"cej o przyczynie takich o podobnych b="d[w
w przypisie do Spisu tre>ci, tak/e ˚002.A.
Ma=mazyja – s=odkie wino z Krety, wg Ss 2011,
w rzecz. z Grecji, z miasta o nazwie Monembasia
˘ >redniow. =ac. malmasia ˘ staropol. malmazyja.
Niepoczesny – jako nieobyczajny, nieokrzesany;
zakrawa /e raczej zacofany ¯ nie na czasie.
Niespory – niejasno& taki, kt[rego nie przybywa,
niedobry; “kt[rego nie przybywa” z=y j"zyk
polski.
Niewr[cony – jako& niepowrotny,
raczej& bezpowrotny.
Niezbyty – jako& kt[rego nie mo/na si" pozby:,
nie do zbycia; dwa wypadki, kt[ry to z nich$
• jeden, nie mo/na pozby: si", bo niezast'piony,
osoba wielce po/'dana,
• drugi – nie mo/na pozby: si", bo nie da si",
tak mocno jest uczepiony,
osoba wielce niepo/'dana.
Obiednia – jako ofiara, nabo/e<stwo,
raczej& suma, nabo/e<stwo w porze obiadowej.
Obierza – jako sznur do sieci, przen. sie:,
raczej& podbierka ¯ o ]pod\ % bierza ]bierka\.
Plotka – b=achostka, zdecydowanie& b=ahostka.
Urodzenie – wydanie dziecka na >wiat,
zdecydowanie nie osoby doros=ej; wydalenie przez
kobiet" w ci'/y /ywego p=odu poza jej =ono.
Wzwodzi: – podnosi: do g[ry, pewnie /e do g[ry,
nie ma podnoszenia do do=u.
Znaczne rozbie/no>ci w pisowni i znaczeniach
wyraz[w ze S=ownikiem staropolskim Ss 1953.
A opodal jako daleko, gdy w przeczywisto>ci
blisko, w pobli/u, opacznie pojmowane, na opak,
¯ opo` ]przeciwie<stwo ¯ =ac. oppositus\ % dal,
nakazuj' zachowanie daleko id'cej ostro/no>ci w
sprawie znacze<.
Po prostych b="dach, zakrawa, /e wyrzutek z ze-
spo=u S. Urba<czyka pracuj'cego nad Ss 1953.
wi"cej ˚Wst"p ]Nie ma mocnych\, niedow=ad.
Z b="d[w drukarskich ]has=a w nawiasach\&
=askawy, =askawy ]dublowane; dobrowolny\,
...dla,ze wzgl"du na... ]dziel'\,
sypkie towary ]raczej cia=a sypkie; =aszt\,
konieczno>>, mus ]niewola\, jako ni/1i ]ni/li\,
upokorzy:,zawstydzi: ]posroma:\, potzreba
]potrzebizna\, niepowstrzymame ]przezdzi"ki\,
suistra /ony ]>wie>:\, namawi'c ]wabi:\,
wyd'gni"ty, rozd'gni"ty ]wyci'g=y\,
Po dwa identyczne has=a& ksi'dz, l"d{wica,
spo=eczno>:, wemkn':.
Tabulator u/yty wielokrotnie w miejsce przerwy.
ma=y S=ownik j. polskiego 1969
740
]mSjp 1969\
w redakcji Stanis=awa Skorupki, Haliny Auderskiej,
Zofii +empickiej, PWN, Warszawa 1969, stron 1034,
ok. 40.000 hase=.
Na tylniej stronie,
W opracowaniu Słownika brali udzia=& Halina Choci-
=owska, Zofia Cichowska, Halina Czu=owska, Irena
Harasimowicz, Urszula Kajka, Jadwiga Kamionek,
Romualda Ka{mierczyk, Barbara Kocik-Cichowska,
Zofia +ossan, Irena Makowska, Janina Mally, Barba-
ra Pakosz, Czes=aw Pankowski, Alina Pytlak, Celina
Szki='d{, Hipolit Szki='d{, Wanda Tazbir[wna, Jan
Tokarski, Aniela W[jtowicz, Maria Zagrodzka, i
Danuta ?aczek – 21 nazwisk zespo=u.
Opuszczenia
Nie ma hase=-s=[w& aerozol, ah, oh, alasz, anagram,
armada, atoli, azali/, babra: ]si"\, ba:ko, baobab,
basan, bechter, be=t, benzen, bikini, bo:, buc(yfa=,
buchta, bu=at, burgund, buszel, bychawa, bzdyk,
b{dzi:, caban, capa, c'br, chlasta:, ch=am, chole-
sterol, cho=ota, ciut, ckni:, cupn':, czerkas, :ka:,
dan, dank, decydent, dendryt, detergent, dezynteria,
do siego roku, dyfteryt, dyl'g, ekshalacja, ekstre-
mista, etyl, fajta:, feler, felga, fenyl, fica:, fleczer,
galoty, gibiel, gibon, gotowiec, gr'd, gruca, gulden,
idol, igloo, inseminacja, iwa, hajda, halibut, helium,
hematyt, heparyna, hermelin, heteronomia, jago-
dzianka, jubka, kabat, kamka, kanka, kapica, karnel,
karw, katula:, kis=y, klecha, kociuba, kole>nia, kom-
puter, kontestacja, korczak, koromys=o, kosinus,
kosztur, kozyr, kreml, krzeczek, kucyk, kukuryku,
lejba, limbo, lody ]spo/., jako osobne has=o\, lufka,
lulki, =acny, =oszak, maczeta, mastalerz, mazepa,
m"da, mielonka, prawos=. monaster ]ale muzu=m.
muezin – jest\, monomer, morus, mulat, na=o/nica,
nazad, neptyk, obibok, obscena, obsydian, ocelot,
ocembrowanie, offset, opyt, paw'z, perintergacja,
permutacja, perseweracja, persyfla/, pestycydy,
pianie ]koguta\, pigwa, pilaster, pinakiel, pleni: ]
niszczy:\, p=ywka, podajnica, pono:, postronek,
prokaina, prominent, pruka:, raby, raszpla, rataj,
reanimacja, ro>lina, sarmata, scheda, sedymen-
tacja, sekwoja, sierdzi: si" ]z=o>ci:, od kt[rego
mi=osierdzie\, sierociniec ]dom dla sierot\, sinus,
sjena, s=ubica, strok, sulica, sztylwaga, szw"da:
si", szwarny, szymbor, >cieli: ]=o/e ¯ >ci[=ka\,
>ry/, >wir, >wiechta:, tarnik, trajektoria, try ]w try
miga\, tuszy: ]wr[/y:\, ujazd, unger, u/era: si",
wola ]okolica, strona\, wtryni: nosa, wysoczyzna,
wyszki, wzw[d, zagata, zag=oba, zapole, zaprza=y,
zawis=y, zawadiaka, zdrok, z=ydnia, zwitek, /[=:,
/yd ]kleks ¯ j. ros. /idko>: – p=yn, ciecz; termin
mo/e z czas[w carskich, gdy pisano stal[wkami
maczanymi w ka=ama/ach, bibu=ami s'czono
kleksy, nauka w polskich szko=ach w j. rosyjskim\,
/yd(owski ]wyznawca judaizmu\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
Za> te, co s', nie ma w>r[d nich pochodzenia wielu
s=[w, zaczerpni"tych z j"zyk[w obcych, w tym& ba-
gno, dach, fajta:, gamo<, k't, klepa:, klucz, kocio=,
kogut, kotlet, krawcowa, kr[l, krynica, kuna, ku{nica,
kwiat, larwa, locha, =acny, mak, malarz, marchew,
matka, miedza, mi"ta, mi[d, mucha, muska:,
og[rek, ryba, sierp, sowicie, st[g, >mie:, tratwa,
trop, trusia, tupa:, tydzie< ]od s=aw. ten dzie<\,
watra, w"dzid=o, wie>, w[=, wskaz-a:([wka.
barb[rka ]>wi"to g[rnika, 4 grudnia\ ¯ Barbara,
jako barburka ]sic#\, gdy A ^ Ø ˘ powt•arza:([rka.
Mas=o ma>lane, czyli tautologia
Bawi: «zajmowa: kogo czym> zabawnym, przy-
jemnym, uprzyjemnia: czas; zabawia:; cieszy:,
radowa:; >mieszy:». Ci'g «nieprzerwana ci'g=o>:,
tok czego». Cz"sto>: «cz"ste wyst"powanie, po-
wtarzanie si" jakiej> czynno>ci, zjawiska itp.; cz"sto-
tliwo>:». G'szcz «g"ste skupienie ro>lin, zw=aszcza
drzew lub krzew[w; g"stwina». Lep «lepka, g"sta
substancja syntetyczna lub organiczna rozsma-
rowywana na paskach papieru...». Liczba «pod-
stawowe poj"cie matematyczne, kt[rego tre>ci'
jest wynik liczenia». +yk «czynno>: prze=kni"cia,
=ykni"cie; ilo>: p=ynu jak' prze=yka si" za jednym
razem; haust». Opad «opadanie, opadni"cie».
P=asko>: «p=aski kszta=t czego, bycie p=askim,
to, co jest p=askie», osobne has=o p=aski obja>nia
rzecz, te/ niezbyt celnie, bo z opuszczeniem istot-
nego aspektu, /e jest to pozioma powierzchnia,
pozycja ]np. cia=a\ ˘ p=aszczy: si". Pocz'tek «to,
od czego si" co> zaczyna; rozpocz"cie czego,
rozpocz"cie si" czego». Pogotowie «stan gotowo>ci
do dzia=ania, nale/yte przygotowanie do czego».
Pustka 1. «puste, nie wype=nione miejsce czego;
bycie pustym» P. na widowni, fraz. sta:, >wieci:,
zia: pustk' albo pustkami «by: ca=kowicie pustym,
opuszczonym przez ludzi nie zamieszka=ym»& Sale
teatralne >wiec' pustkami. Pustki w kieszeni «ca=-
kowity brak pieni"dzy» Też przen.& Czu: w g=owie
pustk". 2. «miejsce puste, obszar nie zaludniony
lub opuszczony przez ludzi, pustkowie» Zalesianie
pustek. Sen «stan tego kto >pi; spanie». Tw[r
«to, co zosta=o stworzone, utworzone, powsta=o
w okre>lony spos[b». Zalecenie «to, co zosta=o
komu> zalecone».
Na opak, has=o&
• kowad=o «dolna cz">: chmury burzowej o kszta=-
cie przypominaj'cym kowad=o» – g[rna jej cz">:.
• meander «zakole rzeki wij'cej si" z powodu ma-
=ego spadku» – na opak, z powodu du/ego&
przy tej samej r[/nicy wysoko>ci, im d=u/sza
droga – tym mniejszy spadek, im bardziej kr"ta
w tym wypadku.
• nadbiera: «bra: wi"cej ni/ si" nale/y, bra: za
wiele» – na opak, troszk", tak i nadpi:, nadgry{:,
lecz gdy wi"cej& przebra: ˘ przebra: miark".
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
Lapsus[w c.d., has=o&
• liczba ˘ liczbowa: ]oznacza: kolejnym
numerem, numerowa:; nie mo/na liczbowa:
stron#, tj. stronom przypisywa: liczb\,
• lodownia – ch=odzone lodem pomieszczenie...
]pomieszczenie ch=odzone do temperatury lodu,
poni/ej 0 °C, nie lodem ch=odzone\,
• da: =upnia ˘ =upie< ]da: =upnia ¯ wy(=upi:\,
• marczak – zwierz" urodzone w marcu; rodz'
si" tylko ludzie ˘ rodowody, kotki i kr[liki – koc',
krowy – ciel', koby=y – {rebi', maciory, lochy
– prosz' ¯ prosiak, suki – szczeni';
mieszczuch nie ma wiejskiej terminologii ugrun-
towanej, wpojonej, bo nie obcuje z przyrod';
nie ma wsp[lnej nazwy wydania p=odu dla
wszystkich zwierz't – zadanie do utworzenia
dla akademik[w, ja proponuj"& faunuj',
• fifka jako cygarniczka ]met. pude=ko na papier.\.
Akademicy, czyli teoretycy w akcji
1. Wynik nadmiaru posiadanej i przekazywanej
wiedzy, czyli nie ma, has=o&
• ampu=ka& «ma=y dzbanuszek...» –
nie ma du/ych dzbanuszk[w.
• kapelan& «ma=a rybka z rodziny...» –
nie ma du/ych rybek.
• karlik «ma=y karze=, karze=ek» – mniejszy od kar-
=a, liliput, skrzat ¯ skra; nie ma du/ych kar=[w.
• kozetka «ma=a kanapka»
nie ma du/ych kanapek.
• krymka «ma=a okr'g=a czapeczka»... jak wy/ej.
• okoli:& «otoczy: dooko=a»...
• rani:& «ura/a: bole>nie» –
dotkliwie; nie ma ura/ania przyjemnego.
• westybul& «...przy wej>ciu w du/ym gmachu...» –
nie ma ma=ych gmach[w; g ^ wielki ¯ ang. great.
• sp=odzi:& «pocz':, urodzi: dziecko» –
wydzieli: /ywy p=[d poza =ono,
dzieci nie rodz' si", lecz noworodki&
noworodek ˘ niemowlak ˘ dziecko ˘ podrostek
]nastolatek\ ˘ kawaler lub panna ˘ dojrza=•y(a;
“urodzi: dziecko” z j"zyka potocznego wzi"te kt[ry
wybiera kr[tsze formy, cho: ju/ niepoprawne.
• zni/y:& «znosi: na d[=» – nie ma znoszenia do
g[ry; tak i korzecznik «...spada woda z g[ry»,
• sp=yn': «...>ciec, zsuwa: si" w kierunku z g[ry
na d[=...» – nie ma zsuwania si" do g[ry.
• spa>:& «...sp=yn': z g[ry na d[=»...
w S=owniku staropolskim ]Ss 1953\&
• staropol. sp=yn':& opa>: w d[= – nie ma opada-
nia do g[ry, tak i spuszcza:& opuszcza: na d[=.
• staropol. spa>:, opu>ci: si" nagle z g[ry na d[=
– nie ma opuszczania do g[ry.
2. Tak i dorabiane znaczenia rzekomych zdrobnie<
i zgrubie<&
kaletka – zdrobn. od kaleta
kanalik – ma=y kana=,
kantorek – zdrobn. od kantor,
kapka – ma=a kapa,
 UWAGI O S+OWNIKACH
kapliczka – zdrobn. od kaplica, kawiarka – kobieta przyrz'dzaj'ca kaw"
kapotka – zdrobn. od kapota, }porcedura zawodu wymaga|,
kapitalik – zdrobn. od kapita=, bo st[= ˘ stolik, kawiarniany – dot. kawiarni,
kapu>niaczek – zdrobn. kapu>niak ]b. rzadkie\, kazuistyka ˘ kazuistyczny,
karabinek – zdrobn. od karabin ]prawid=owo\, k't ˘ k'tek ˘ k'cik ]ust ˘ zajad w k'ciku ust\,
karczek – zdrobn. kark ]prawid=owo\ kie=basa ˘ kie=basiany,
karetka – zdrobn. kareta ]prawid=owo\, kompot ˘ kompotowy,
kawka – zdrobn. od kawa ]chod{ na kawk"\, kompozycja ˘ kompozycyjny,
k'tek, k'cik – zdrobn. od k't ]prawid=owo\, koniczyna ˘ koniczynisko, koniczysko,
konkret ˘ konkretyz•acja(owa: ]si"\,
kijaszek – zdrobn. od kij }jak wujaszek ¯ wuj|,
konserwa ˘ konserwatorstwo,
koby=ka – zdrobn. od koby=y, konserwatysta,
kocio=ek – zdrobn. od kocio= ]prawid=owo\, konwersacja ˘ konwersacyjny,
kolanko – zdrobn. od kolano ]prawid=owo\; koperta ˘ kopertowa: ]wk=ada: do kopert\,
kowade=ko – ma=e kowad=o,
korporacja ˘ korporacjonizm,
kowalik – zdrobn. od kowal,
kpina, kpi: ˘ kpiarstwo,
lico ˘ liczko ]buzia, twarzyczka\,
kraj ˘ obcokraj. ˘ krajowiec ]nacjonalista; rodak\,
loch ˘ loszek ]jak groch ˘ groszek\,
kraniec ˘ kra<cowo>:,
lud ˘ ludek ]krasnoludek\,
krasa ˘ krasom[wstwo,
k=odzisko – zgrub. od k=oda,
krosta ˘ krostowaty ]pokryty krostami\,
kolisko – zgrub. od ko=o
krotochwila ˘ krotochwilny,
kresa – gruba kreska, ¯ staropol. kresa;
kula ˘ kula: ]toczy: co> okr'g=ego\,
z ulubieniem zamieszczane wsz"dzie na pierwszym
kulawizna – stan kulenia, utykania na nog",
miejscu, jakby one najpierw przychodzi=y na my>l,
kunkator ˘ kunkatorstwo,
jakby autorzy byli w tym wy>mienici, czyli zasady
letnisko ˘ letnik ]letniskuj'cy mieszczuch\,
tworzenia form ponad wszystko inne.
lewak ˘ lewactwo ]pogl'dy polityczne\,
Jedno zdrobnienie do>: dziwnie wygl'da, lecz mo/-
litera ˘ li•te•ro•wiec ]akro•nim, np.
na uzna:, ale gdy w ca=ej masie s=ownictwa – wida:
pekao ¯ PKO, cekaem ¯ ckm\,
“maczanie palc[w” przez autor[w mSjp 1969, /e
lokaj ˘ lokajski ]w=a>ciwy lokajowi\,
dorabiali je, tworzyli, cho: troch", bo zamieszczone
='czy: ˘ ='czliwy ]zdolny do ='czenia si",
w setkach, w ten spos[b, systeamtycznie, gdzie
na podst. p=aka: ˘ p=aczliwy\,
si" tylko da=o.
=uk ˘ =ukowaty ]maj'cy kszta=t =uku\,
makaron ˘ ma•ka•ro•ni•za•wa: ]6 sylab\,
3. Tak/e nadmiernie cz"ste `stwo, i inne, w tym
maruda ˘ maruderstwo,
`cie:, zakrawa na uzupe=nienia, na podstawie
mato= ˘ mato=ectwo,
samej zasady tworzenia;
mat ˘ matowa: ]czyni: matowym\,
sztucznie dla mnie brzmi'&
mazgaj ˘ mazgajstwo,
chmurny ˘ chmurnie: ]chmurzy: si"\ ˘
Mazury ˘ mazurzyzna ]mowa mazurska\,
pochmurny dzie<,
mebel ˘ meblarstwo,
chmurne czo=o,
medal ˘ medalierstwo,
fory ˘ forytowa: ]popiera:\,
Mefistofeles ˘ mefistofeliczny,
interpretacja ˘ in•ter•pre•ta•tor ]t=u•macz\,
melancholia ˘ melancholizowa:,
interpunkcja ˘ interpunkcyjny ]znak interpunkcji\,
melioracja ˘ meliorator ]meliorant\,
interwencja ˘ interwencjonizm,
mennica ˘ mennictwo,
intryga ˘ intryganctwo,
merkantylny ˘ merkantylistyczny,
jama ˘ jamisty ]pokryty jamami\,
metal ˘ metalowiec,
Japonia ˘ japonistyka ]filologia japo<ska\.
m"ty ˘ m"tniactwo,
japo<szczyzna ]wszystko co japo<skie; a tych
miano ˘ mianownictwo,
s=[w mamy wiele w j"zyku& d/udo,
wr[/ba ˘ wr[/biarstwo,
gejsza, ikebana i kilka innych\.
mied{ ˘ miedziorytnictwo,
kar=owaty ˘ kar=owacie:,
mieszka: ˘ mieszkalnictwo,
ko=odziej ˘ ko=odziejstwo,
migota: ˘ migot ]migota: ¯ mig\
komar ˘ komarowy, komarzy,
milcze: ˘ milkliwy ]sk=onny do milczenia\,
kombajn ˘ kombajner,
mi=o>: ˘ mi=o>nictwo
kominiarz ˘ kominiarstwo,
miniatura ˘ miniatorstwo,
kartofel ˘ kartoflasty, kartoflowaty,
m=odzie/ ˘ m=odzie/owiec ]dzia=acz m=odz.\
kaszkowaty – podobny do kaszki,
m=ot ˘ m=otkowa: ]obrabia: m=otkiem\,
katar ˘ przymiotnik kataralny,
˘ m=otnik ]robotnik kuj'cy m=otem\.
kawaler ˘ kawalerstwo,
m=yn ˘ m=ynarstwo ]rzemios=o m=yn.\,
kawa=ek ˘ kawa=kowa: ]dzieli: na kawa=ki\,
mocarstwo ˘ mocarstwowa: ]mocarstwem by:\,
kaw"cze: – narzeka:, st"ka:, kw"ka:,
modniarka ˘ modniarstwo ]zaj"cie modniarki\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
monarchia ˘ monarchizm,
monta/ ˘ monta/owiec,
mora= ˘ moralista ]moralizator\,
morderca ˘ morderczyni,
mofrina ˘ morfinista ]narkoman\,
morowy ˘ morowiec ]zuch\,
mosi'dz ˘ mosi"/nik ]rzemie>lnik mos.\,
most ˘ mostownictwo,
motor ˘ motorowiec ]uprawiaj'cy sport
motorowy; `owiec ^ jeden\,
motylkowy styl p=ywania ˘ motylkarz,
mowa ˘ mowny ]lubi'cy du/o m[wi:,
u/ywa si" rozmowny, gadatliwy\,
mur ˘ murarka ]kobieta murarz\,
muzeum ˘ muzealnictwo,
muzyka ˘ muzykologia ]nauka o muzyce\,
˘ muzykowa: ]gra: na instr.\,
most ˘ mostownictwo.
niebieski ˘ niebieszcze: ]stawa: si" nieb.\,
niedo="ga ˘ niedo="stwo,
niedoskona=y ˘ niedoskona=o>: ]u=omno>:\,
warzy: ˘ niedowarzony ]nieprzygotowany\,
nied{wied{ ˘ nied{wiedziowaty,
karny ˘ niekarny ]niekrn'brny\,
mieszka: ˘ niemieszkalny ]nie nadaj'cy si"
do mieszkania\,
niemowlak ˘ niemowl"ctwo,
odda: ˘ nieoddanie ]bez oddania\,
odgadn': ˘ nieodgadniony,
wyrodzi: si" ˘ nieodrodny ]podobny do przod-
k[w, nie wyrodzi= si" z rodziny\,
oprawi: ˘ nieoprawny,
polityczny ˘ niepolityczny ]apolityczny\,
powr[t ˘ niepowrotny ]bezpowrotny\,
przyjaciel ˘ nieprzyjaci[=ka,
znosi: jajka ˘ nie>na ]ja znam nioska w zamian\,
uczy: ˘ nieuczony, np. g=os, >piew,
>ciga: ˘ nieprze>cigniony ]niedo>cigniony\,
l"k ˘ nieul"k=y ]nieul"kniony\,
s=ucha: si" ˘ nieus=uchany ]niepos=uszny\,
widzie: ˘ niewidziany ]niebywa=y\,
ruch ˘ nieruchawy ]nieruchliwy\,
wyprawia: sk[r", garbowa: j'
˘ niewyprawny ]niewyprawiona\,
wyrazisty ˘ niewyrazisty ]niewyra{ny\,
naruszy: ˘ niewzruszalny ]nienaruszalny\,
nikczemnik ˘ nikczemnie:,
niszczyciel ˘ niszczycielski ]niszcz'cy\,
nosiciel ˘ nosicielstwo,
nowina ˘ nowinkarstwo,
n[/ ˘ no/owiec ]no/ownik\,
˘ no/ownictwo, no/owniczy,
nudziara ˘ nudziarstwo,
d=ug ˘ obd=u/y: ]obci'/y: d=ugami\,
ober/a ˘ ober/ysta ]karczmarz\,
obeznany ˘ obezna: ]zapozna: si"\,
obliza: si" ˘ oblizywa: si",
marzn': ˘ obmarzn':,
obojnak ˘ obojnactwo,
siec ]ci':\ ˘ obosieczny ]obusieczny\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ob[z ˘ obozownictwo,
rabowa: ˘ obrabowywa:,
rama ˘ obramowywa:,
obraca: ˘ obracalny ]daj'cy si" obraca:\,
obraz ˘ obra{nictwo ]sztuka malowania\,
brzeg ˘ obrze/a: ]obramowywa:, okala:,
oznacza: wzd=u/ brzeg[w\,
zas=ona ˘ bez obs=onek ]bez os=onek\,
zaznajomi: ˘ obznajamia: ]si"\,
czad ˘ oczadzie: ]zaczadzie:\,
:wiczy: ]bi:\ ˘ o:wiczy: ]zbi: mocno, obi:\,
odbytnica ˘ odbytnicowy, odbytniczy,
dal ˘ oddal•i:(ony, w oddali, z oddali
˘ oddal,
dut ˘ d':, d"ty ˘ od"ty ]nabrzmia=y, opuch=y\,
ga='{ ˘ odga="ziacz ]rozga="{nik\,
granica ˘ odgraniczy: ]rozgraniczy:\,
kopa: ˘ odkop ]odkopa: pi=k", nog',
jak wy(bi: ˘ odbi: pi=k", r"k'\,
p"dzi: alkohol ˘ odp"d ]p"dzenie\,
Dziwnie takie formy wygl'daj', to nie jest j"zyk
polski kt[ry ja znam i kt[rego u/ywam.
4. Liczba pojedy<cza ˘ liczba mnoga,
np. ko< ˘ konie, krowa ˘ krowy.
Zwykle, ale nie zwsze. S' rzeczowniki kt[re od razu
powsta=y w liczbie mnogiej, bo s' parami&
spodnie – para nogawek, tak i portki, golfy, ga-
cie, kalesony, majtki, rajstopy, rajtuzy,
bryczesy, szarawary,
obuwie – kapcie ]para bamboszy\, kalosze,
kierpce, lakierki, mokasyny, koturny,
kamasze ¯ niem., karple, klapki,
baki – para bokobrod[w,
jajka – gruczo=, cz">: narz'du rozrodczego,
gapie – liczni zebrani ogl'daj'cy zdarzenie,
try ]oko\ ˘ pa ]para\ % try ˘ patry ]oczy\ ˘ patrze:,
marcinki ]rodzaj ciastek\ – marcinek,
lody ]spo/.\ – l[d ]powoduje nieporozumienie\,
manowce – wertepy, liczne przeszkody,
obiera: ˘ obierki ]sk[rki skrawane z ziemnia-
k[w\ – obierek lub obierka,
odpada: ˘ odpady ]uboczne cz">ci przy pro-
dukcji czego>; tak i fusy\ – odpad,
tarapaty – liczne k=opoty, trudne sytuacje,
nozdrza ]chrapy ko<skie\ – nozdrze ]nie ma
chrap, liczby poj.\; arkana, bebechy, dzieje,
lejce, sanie, p=ozy, usta, kud=y, i nawet w'sy, pl'sy,
nosze, no/yce, szczypce, obc"gi, okowy, ci"gi,
wid=y, powid=a, piegi, plecy, drwa, pomyje, fochy
kserofity, ceregiele, landrynki, wyt=oki, wys=odki,
wymioty, oskrzele, buksztele, zatoki przynosowe,
zapiski, skrzypce, wszy, lulki ]dymki\ pyka: z fajki,
drzwi, l"d{wie, zgryzoty;
autorzy mSjp 1969 sprowadzali liczb" mnog' do
pojedy<czej na potrzeby celu& bak ¯ baki, gap ¯
gapie, zaznaczaj'c, /e zwykle s' one w liczbie
mnogiej, je/eli S=ownik ma zwiera: jak najwi"cej
s=[w w liczbie pojedy<czej; klasyczny wypadek
akademik[w w akcji – nie /ywy j"zyk, lecz formy
 UWAGI O S+OWNIKACH
teoretycznie istniej'ce ]bak, gap, kserofit, lakierek,
landryna, lejc, l[d, manowiec, obierka lub obierek,
okowa\.
5. Tak i formy czasu przesz=ego, nie posiadaj'ce
czasu tera{niejszego&
wypogodzi: ]si"\,
wypromieniowa:,
wyprzeda:,
– sprowadzane do czasu tera{niejszego, skoro list"
czasownik[w otwieraj' formy tego czasu&
wypogadza: ]si"\,
wypromieniowywa:,
wyprzedawa:
– wyk=adnia do jakiego stopnia j"zyk opanowany
przez nich jest, i nie bacz'c /e j"zyk robi si" d=u/szy
przez nie& wy•pro•mie•nio•wy•wa: ]a/ 6 sylab#\,
karykatura ˘ ka•ry•ka•tu•ro•wa: ]te/ 6 sylab\
kielich ˘ kie•li•cho•wa•ty,
kokaina ˘ ko•ka•i•ni•zo•wa:,
kolaboracja ˘ ko•la•bo•rac•jo•ni•sta,
kolekcja ˘ ko•lek•cjo•ner•stwo,
kolektyw ˘ ko•lek•ty•wi•stycz•ny,
ko•lek•ty•wi•zo•wa:,
kolor ˘ ko•lo•ry•za•tor ]bla•gier\,
ulokowa: si" ˘ lokowa: si"
...lo•ko•wa= si" obok kierowcy,
]siad=; kr[tko, prosto, swojsko\,
zmierzch ˘ mierzchn': ]bo la: ˘ zla: i inne\
?ywy j"zyk takich form nie ma.
Dziwol'gi, czyli j"zykowe ‘tablice Mendelejewa’
Nadrukowywa: i nadrukowa: ¯ drukowa:, nabawia:
si", nadsy=a:, nadfruwa:, nadlatywa:, nadmienia:,
nadmuchiwa:, nadpala:, nadpisywa:, nadp=ywa:,
nadszarpywa: si", nadsztukowywa:, nakr"ca:,
nakrywa:, nalewa:, nalatywa:, na=adowywa:,
na=amywa:, namordowa:, i inne;
na` ]czas przesz=y ˘ du/a ilo>: czego\ % `a:
]bezokolicznik ^ niedokonany\ – czas niedokonany.
Dorabiane nowe okoliczniki do okolicznik[w ju/
istniej'cych, tworz'c d=u/yzny j"zykowe& na=a-
dowywa: ¯ na=adowany ¯ na % =adowa: ¯ =ad
]porz'dek\, pokr. sk=ad ¯ k=ad. K=am ^ =o/, le/ ˘ na-
(po(prze(u-k=ada: ^ na(po(prze(u-=o/y:, na(po(
(prze(u-le/e:, przyk=ad ^ przy=o/enie ]dodatek\,
przyk=adnie ^ nale/nie ]przy=o/y: pi">ci' komu\,
zak=ad]a:\ ^ za=o/]y:\; =o/ ^ k=am, k=ad.
Naganka ]nagonka\, igra ˘ naigrawanie, na=adowa:
˘ mSjp& na=adunek.
Na` jako «wiele czasu»& nagnie>: si" ]sp"dzi:
wiele czasu na gnieceniu\, nagry{: si" ]...na
gryzieniu\.
J"zyk polski jest ju/ d/ungl' form – wi"cej ich nam
potrzeba. Na podstawie jednej, b="dnie przyj"tej
zasady, w mSjp 1969 wiele form kt[rych w /ywym
j"zyku nie ma – d=u/yzny j"zykowe, tasiemcowe.
Wad' bogactwa j"zykowego jest to, /e trudne jest
do opisania, o nieporozumienia i b="dy st'd wynik=e
=atwo. A ze zrozumieniem tych/e zasad, przyswo-
jeniem ich, to nast"pny etap trudno>ci.
bynajmniej – nie mniej ni/, wed=ug mego zrozu-
mienia i w oparciu o j"zyk staropolski; «ani troch",
wcale, zgo=a» wed=ug autor[w mSjp.
Niecelnie lub zupe=nie {le
W mSjp 1969 sporadycznie zdarzaj' si" niecelne
poja>nienia s=[w, bo po trosze zapomnieli>my ju/
znacze<. Niecelnie, lub nie w pe=ni poja>niono
has=a& aby, brus, brzeg, jako/, or"dzie, rzeka,
s=uga, spe=zn':, to, ]dra/liwe\ zadawa: si", i inne,
og[lnie – w sporadycznych wypadkach. Nie ma /e
so=oma ]s=oma\ ¯ so ]wysoko\ % =oma ]=ami'ca
si"\. Pos=anie ]nie ma przed=o/enia ¯ s=a: ¯ s=y –
pos=y\. Or"dzie ¯ s=aw. orudie ]instrument\ opisano
– b="dnie – defincj' proklamacji....
kolumna – stronica ksi'/ki lub czasopisma
}=am, nie stronica, J.D.|
Zupe=nie {le opisano&
• j': ]chwyci: ˘ uj':, poj':, wyj':, przej':, itp.\,
jako& «zacz':, pocz':»,
• mo>: ]wysoko>:; J. Kro. Mo>:(Wysoko>:\&
«skr[t s=owa mi=o>:».
Mo>: odpowiednikiem ang. His lub Her Royal
Highness, skr[tem H.R.H.
wysoki – w moim zrozumieniu& wyg[rowany ¯ wy
% soki ]g[rowany\ ¯ so ^ ho ]g[ra\ % k, ko, ku ]do\;
t=um. od ty=u& sok ^ do g[ry; sok s=owotw. pokr.
moszcz, st'd& mo>ci ^ wysocy ^ wyg[rowani\.
Wg mSjp 1969, wysoki& «maj'cy wymiar pionowy,
pewn' wysoko>:». Gdyby zestawi: wysokiego
Chi<czyka z wysokim Amerykaninem – by=aby r[/-
nica w wysoko>ci, cho: ka/dy z nich jest wysoki.
Wysoki jest poj"ciem wzgl"dnym, a wymiar – bez-
wzgl"dnym. Je/eli so ^ wysoko, to sowa ]hukaj'ca
wysoko\ ¯ so % wa ]huk, krzyk, ryk\, krowa ¯ kro
% wa ]kro ^ wielce\, bitwa, wrzawa..., sosna ]ro-
sn'ca wysoko\ ¯ so % sna ]rosn':\, wiosna ¯ wes
]wszystko\ % sna ]ro>nie\, itp.
dow[d – poj"cie s=owotw. zwi'zane z tez' ]za=o/e-
niem\ kt[rego prawdziwo>ci trzeba dowie>: ˘
dow[d; le/ ^ =o/ ^ k=ad ^ k=od ˘ za=o/enie ^ za-
k=ad(nik ^ ko ]do\ % =od(nik ]wod(nik\ ˘ do % wod ˘
dow[d; dowodnie, udowodni:, itp.; wo=. kolodnik=
]zak=adnik, w dow[d\. Lecz mSjp 1969, dow[d&
1. «okoliczno>: a. rzecz dowodz'ca czego>,
przemawiaj'ca za czym>, >wiadcz'ca o czym>,
wskazuj'ca na co>; oznaka czego>; potwierdzenie,
uzasadnienie, >wiadectwo»..., itd.
I>:, id", idzie, id', id{, p[jd{, szed=, sz=a, szli; dla-
czego formy czasu tera{niejszego s' zasadniczo
r[/ne od }czasu| przesz=ego$
Zabrak=o historycznych bada< i wiedzy, znajomo>ci
znacze< zg=osek.
Karb, pochodz'cy od trzech r[/nych poj":-s=[w,
pod jednym has=em.
Mleczak, z'b mleczny u dzieci, wg mSjp 1969&
pot., niedoros=y m=odzieniec, smarkacz.
Tak i wiele innych.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 UWAGI O S+OWNIKACH
pod` – 1. u` ]w pobli/u\, poni/ej, 2. }arch. pol.|
sam, samo`, u/ywany do polece<& podaj, podnie>,
podsu<, podstaw, podbiegnij, podskocz, podmyj,
podbij, podrzu:, itp. – wszystkie «wykonaj same-
mu». Pod-pis ^ auto-graf.
Poda:, podnie>:, podsun':, podstawi:, funkcje i
znaczenie przedrostk[w w czasownikach nie s'
w=a>ciwie rozumiane i opisane, a st'd i wielce z=o/o-
n' definicj" «pod`», o o>miu funkcjach, czyli jeden
termin ]«samemu»\ podzielony na osiem zastoso-
wa<; definicj" przytocz" wyj'tkowo w ca=o>ci ze
wzgl"du na podobn' d=ugo>: innych, i niecelno>:
przy tym, zagmatwanie i utrudnianie zrozumienia
zwane naukowo>ci'& pod` 1. przedrostek, kt[ry
modyfikuje znaczenie podstawowego tematu cza-
sownikowego o nast"puj'ce wa/niejsze odcienie&
a\ kierunek dzia=ania poni/ej czego, np. podk=ada:,
podku:, podkre>li:, podpisa:, b\ ruch z do=u do g[ry,
np. podfrun':, podnie>:, podsadzi:, podskoczy:,
c\ zbli/enie si" do czego, np. podbiec, podej>:,
podp=yn':, podprowadzi:, d\ powodowanie cze-
go, zwi"kszenie intensywno>ci, np. podbechta:,
podjudza:, podm[wi:, podnieca:, e\ cz">ciowe
osi'gni"cie celu, skutku, czynno>ci; nieintensywn',
niepe=n' realizacj" tego, co oznacza czasownik
podstawowy, np. poderzn':, podleczy:, podpi:,
podrosn':, f\ czynno>: ukryt', skrywan', np. po-
dejrze:, podpowiedzie:, podrobi:, pods=ucza:, 2.
cz">: sk=adowa przymiotnik[w, przys=[wk[w i rze-
czownik[w, maj'cych za podstaw" s=owotw[rcz'
po='czenie przyimka pod z rzeczownikiem, np.
podbiegunowy, podopieczny; poddasze, podr"cz-
nik, podwieczorek, 3. przedrostek poprzedzaj'cy
tematy s=owot[wrcze rzeczownikowe i uwydat-
niaj'cy ni/szy stopie< w hierarchii w stosunku do
os[b oznaczonych rzeczownikiem podstawowym,
np. podporucznik, podprokurator.
kolej ^ ci'g ^ rz'd ˘ po kolei ^ po¶ci'g ]rz'd wa-
gon[w\ ^ po¶rz'dek;
gr. hydor ]woda\ ˘ hydra` ˘ gidra`, wydra, jak
anglosas. w≤ter }=oter| ˘ oter;
prawdziwie naukowa zasada jest prosta i zrozu-
mia=a, w trosce o u/ytkownika.
W przypadku nieznanego sedna, jak centrum na
tarczy – opisywane jest pole le/'ce wok[=, czyli
pole wytworzone stosowaniem terminu. Tym sa-
mym definicja jest d=uga, po wielokro: d=u/sza,
jak «pod`».
Tak te/ definicja Teuton[w; =ac. Teutones ¯
pierwotnie Theutoni, l.mn. ]zew Boga, powo=anie
bo/e\ ¯ Theu ¯ Theo ]B[g\ % ton ]zew\ ¯ gr. tonos
]d{wi"k, zew ¯ s=aw. zwuk\. Ale, gdy utracono
znaczenie nazwy religijno-militarnego Zakonu,
zawi'zanego w Jerozolimie 1191, w ameryka<skim
s=owniku Webstera, w miejsce «powo=ania»&
1. cz=onek szczepu Teuton[w, 2. cz=onek ka/-
dego z lud[w Teuton[w, szczeg[lnie German[w
]Niemc[w\. Teuto<ski& z grupy p=n. europejskich
lud[w, w='czaj'c Niemc[w, Skandynaw[w, Ho-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
lendr[w, Anglik[w, etc. }etc.$ Oj, lista ich by=aby
d=u/sza, przyp. J.D.|
Tak te/ «ziele» ]chmiel\ ˘ «ziele trawnoe» –
chmiel, piwo z chmielu ]wytrawne\. Rosjanie 1997
na domys=& trawa, zio=o, lekarstwo, jad, trutka,
proszek.
D=ugie definicje, zgadywanie do upad=ego – pierw-
szym objawem niewiedzy.
kufa – wielka beczka, kad{, jako naczynie na
p=yny; gdy naczynie nie wi"cej ni/ kilka litr[w,
garnek.
Nie wywa/one definicje sw' ci"/ko>ci' znacze<
Troska jako zgryzoty ]...\, za A. Br¥cknerem
1927, gdy w rzecz. piecza – mienie na uwadze,
zaspakajanie potrzeb, dbanie. Dr'g jako «d=ugi,
gruby kij drewniany» gdy w rzecz. jest to /erd{.
Tyczka jako «d=ugi i cienki pal drewniany».
Opera to operetka..., czyli ksi"ga «to samo co ksi'/-
ka w zn. 2»; znaczenie 2& «cz">: utworu literackiego,
tekstu prawnego itp.; rozdzia=». Jest znaczna r[/-
nica mi"dzy nimi a/ w trzech aspektach& 1. w ci"/-
ko>ci materia=u ]wa/no>ci, powadze\, 2. obj"to>ci
]liczbie tre>ci, stron\, 3. rozmiaru, formatu publikacji.
Wszystko to po trosze, czasem wszystko razem.
Mamy ksi"gi& wieczyste ]hipoteczne, maj'tkowe\,
s'dowe, skarbowe, gruntowe, ziemskie, urz"dowe,
archiwalne, metrykalne, pami'tkowe.
Zapomnieli>my po cz">ci swego j"zyka
or"dzie ¯ s=aw. orudie-orudπe ]narz"dzie, instru-
ment\ ¯ =ac. instrumentum.
S=ownik Webstera, instrument& 1. a\ rzecz, za
pomoc' kt[rej jest co> wykonanego; >rodek, b\
osoba u/yta przez inn' do doniesienia.
2. narz"dzie lub sprz"t, przybory, szczeg[lnie u/yte
do delikatnej pracy, naukowej lub artystycznej.
3. ka/de z licznych przyrz'd[w wydaj'ce muzyczny
d{wi"k, jak pianino, skrzypce, ob[j.
4. w prawie& oficjalny dokument.
Ko>ci[= Rzym.-Katol., z pierwotn' stolic' w Gnie-
{nie, u/ywa «or"dzia» ¯ s=aw. orudie, jak i Gniezno
¯ s=aw. gniezdo ]gniazdo\, p'tnik ]pielgrzym\ ¯
s=aw. pout;-put*, to st'd. Ksi"/a ]osoby drugie\
czytaj' listy biskup[w z ambon, podczas mszy.
Jest to pe=ne wykorzystanie definicji instrumentu
]or"dzia\&
a. forma – oficjalny dokument Ko>cio=a w sprawie,
stanowisko,
b. spos[b przekazania – przez osoby drugie,
c. cel – odd{wi"k, wp=yw, skutek zmiana.
Gdy instrument jest form' zewn"trzn' dokumentu
]formalna jego strona\ – proklamacja, odezwa, jest
jego wn"trzem, tym, co wyp=ywa z tre>ci.
Jak list pocztowy; instrument jest kopert', a pro-
klamacja – kartk' w >rodku, z tekstem.
Ale Polacy o tym nie wiedz', w tym Tadeusz Grze-
bieniowski w swoim S=owniku angielsko-polskim i
 UWAGI O S+OWNIKACH
polsko-angielskim 1958 i nast"pnych wydaniach&
or"dzie – proclamation, message ]jedno i drugie z
b="dem, wi"cej ˚nr 660\, i tak autorzy mSjp 1969,
bo or"dzie opisali definicj' proklamacji.
or"dzie& «uroczyste oznajmienie, o>wiadczenie
osoby wysoko postawionej, skierowane do og[=u,
w sprawach wielkiej wagi, odezwa, apel».
proklamacja «publiczne og=oszenie, obwieszcze-
nie czego, podanie do publicznej wiadomo>ci;
odezwa, manifest do spo=ecze<stwa».
Ale s=aw. orudie nie jest odezw', apelem, mani-
festem – jest instrumentem; zabrak=o znajomo>ci
rozwoju j. pol. ]s=aw. U ˘ pol. Å, ´\. Instrument ]jak
koperta\ i proklamacja ]kartka w >rodku\ s' tak
blisko siebie w formie i skutkach, jako list, /e ludzie,
kt[rzy kieruj' si" s=uchem i dorozumieniem, nie
definicj' – =atwo je pomieszali, uto/samili, i pisz'
definicj" obu tak, by wygl'da=y nieco r[/nie, gdy w
rzeczywisto>ci sprowadzaj' si" do tego samego. W
dw[ch linijkach definicji ]vs. ¯ =ac. versus\&
• uroczyste oznajmienie vs. publiczne og=oszenie,
• do og[=u vs. do publicznej wiadomo>ci,
• odezwa, apel vs. odezwa, manifest do spo=ecze<-
stwa.
Natomiast w ros.-franc. s=owniku orudie t=umaczone
na instrument, dobrze. Wi"cej ˚nr 660.
Znaczenia `s=aw, `s=awa nie ma, jako wiara, wiern-
y(a, skoro zupe=nie rodacy zapomnieli o tym zna-
czeniu; pozosta=o Ko>ci[= Prawos=awny ]prawo-
wierny\, i S=awianie ]ja wiem, /e to wierni\, dzi>
S=owianie, OA.
Przedrostek samo` oznacza= tak/e naj`, a lot –
szybko, st'd samolot – najszybszy. W mSjp 1969
takiego poja>nienia samolotu nie ma. Podobnie
samoch[d, i inne samo` przy okazji.
has=o «chwat»& zuch, dzielny, zaradny, >mia=ek,
a wed=ug mnie, dos=ownie& ujmuj'cy ¯ za(chwyt,
st'd cytowane cechy wprawiaj'ce w zachwyt, gdy
niecelnie, na zasadzie zgadywania cyganki;
s=aw.-ros. zaxvat/it; ]pochwy-t(ci:, uj':\.
«garniec» ]miara ma=a\ ¯ gar ]miara\ % niec ]ma=a\;
gdy chc" wiedzie: «co oznacza» s=owo garniec,
pisz' mi «co to jest», /e garniec jest to&
«dawna polska miara obj"to>ci, zawieraj'ca 4
kwarty ]w przybli/eniu 4 litry». Ale gdy ja pytam
si", co termin garniec znaczy, tak, jak co znaczy
Horysz[w czy Zawal[w – oni odpowiedzieliby mi&
nazwa wsi w po=owie drogi mi"dzy Zamo>ciem a
Hrubieszowem. To nie jest znaczenie, tak i garniec,
/e miara obj"to>ci.
gdy staropolskie «karczma» oznacza k=[tni", awan-
tur", burd" ]k=[tni" z u/yciem ordynarnych s=[w,
wyzwisk, cz"sto pod wp=ywem alkoholu, r"koczyny\
˘ karczemny ]k=[tliwy, zawadiacki, awanturniczy;
zachowanie wysoce naganne, poni/aj'ce\, pisz'&
karczemny& «odnosz'cy si" do karczmy, maj'cy
zwi'zek z karczm', taki jak w karczmie& }i tu my-
>lowy skr"t, odej>cie, J.D.| ordynarny, grubia<ski»
}karczma zwi'zana z obyciem, zachowaniem si"|,
a pod has=em karczma& «szynk na wsi, gospoda;
dawniej r[wnie/ dom zajezdny, ober/a».
Nie ka/dy, kto zachodzi do karczmy w celu spo/y-
cia posi=ku jest ordynarny, k=[tliwy, zawadiacki,
awanturniczy – wi"cej, s' to wypadki wysoce
odosobnione. Burdy nie tylko w karczmie.
«okolica» ]mniej wi"cej\ ¯ oko ]mniej\ % lica ]wi"cej\;
pisz'& 1. obszar rozci'gaj'cy si" dooko=a jakiego>
miejsca, stanowi'cy jego otoczenie; krajobraz
ogl'dany z jakiego> punktu >rodkowego, 2. obszar
stanowi'cy pewn' ca=o>:; cz">: wi"kszej ca=o>ci.
gdy «po`» ]ra{no, samemu\ poleca wykona: co>
natychmiast, «w tej chwili» – opisuj' skutek u/ycia
tego s=owa&
1. «/ywy, ochoczy, ruchliwy, rzutki, skory, /wawy»,
2. «orze{wiaj'cy, rze>ki»,
– to jest skutek u/ycia «po`», za> sedno znaczenia
pomini"te.
Znajomo>: swego i j"zyk[w obcych, warsztat
pracy
Wprost w b='d autorzy mSjp wprowadzili u/yt-
kownika bezwiednie ='cz'c «lat» z «lato». Wielce
to kusz'ce ]l.poj. lato ˘ l.mn. lata ˘ lat, w dope=-
niaczu\, lecz daj'ce >wiadectwo powierzchownej
znajomo>ci j. polskiego. Lat ^ rok, np. 100 lat, gdy
lato ^ pe=nia roku ¯ lat ]rok\ % o ]pe=nia\. Sk=adnia
polskich s=[w nie jest rozpracowana na zg=oski z
kt[rych z=o/one s' ]co O oznacza$\, i nie>wiado-
mo>: /e prastara s=awia<szczyzna mia=a wielce
ograniczon' odmian" przez przypadki i osoby
]„Jam jest pan B[g tw[j kt[rym ci" wywi[d= z zie-
mi egipskiej – domu niewoli....”\ – zbli/ona przez
to by=a do j. angielskiego, kt[ry mia= ich jeszcze
mniej, bo zaledwie dwa. Za to form czasowniko-
wych mieli>my znacznie wi"cej i zwracania si"
]zaimk[w zwrotnych\. Dzi> ukryte s' w licznych
przedrostkach kt[rych znacze< nie znamy, bo
zapomnieli>my – u/ywamy je bezwiednie. Tak
samo autorzy S=ownika.
staw o 2-ch znaczeniach, wsp[lnym rdzeniem
sta:, ale 1. staw ¯ stoj'ca woda ]sta % w\, 2. staw
¯ przegub, ruchome z='cze dw[ch cz">ci, dos=.
zestaw; s=aw. sustog ¯ su ]ze\ % stog ]stag\; ros.
sustaw ¯ su ]ze\ % staw.
Miesi'c marzec – zupe=nie b="dnie& ‹czes. z =ac.›;
czeski brÔezen ¯ ukr. berezen ¯ bereza, pol. brzoza;
marzy: tylko /e brzezen z j. =aci<skiego....
Mo/e z pod wp=ywem niem. birke; niemieckich osad-
nik[w na Ukrainie; ang. birch ¯ >redniow. ang. birche
]chkc\ ¯ anglosas. beorc, pokr. niem. birke.
S=owo manekin ]model ludzkiego cia=a\ oba s=owniki&
mSjp 1969 i Swo 1980, wyprowadzi=y od franc.
manneqiun, gdy s=owo to posz=o z holend. manne-
ken; mann ]cz=owiek, lud\ jest germ. s=owem, nie
roma<skim ]franc.\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 UWAGI O S+OWNIKACH
strych do spo=u ze Swo 1980 wyprowadzono
zupe=nie {le od niem. Estrich ]klepisko, posadzka
kamienna...\, gdy w rzecz. od s=aw. strzecha
]wsp[lne strch\, na strychu klepisko i posadzk"
dojrzeli, za A. Br¥cknerem 1927. Jary, dwa s=owa
powsta=e od dwu r[/nych poj": znalaz=y si" pod
jednym, tym/e has=em ]kr[tko>: s=[w zwi"ksza
prawdopodobie<stwo, /e mog' pochodzi: z r[/-
nych j"zyk[w, im kr[tsze – tym wi"ksze\. S=aw.
jary ]o cz=owieku& stary ale jary\ po='czono z jarym
zbo/em, sianym wiosn' i tego/ roku zbieranym ¯
germ. Jahr, >redniow. ang. yere ]rok\ ˘ pol. zbo/e
jare, z jedno(tego-roczn' ro>lin'. We wczesnym
Íredniowieczu rok rozpoczyna= si" z wiosn', tj. w
marcu ]od pocz'tku do ko<ca marca\, a dzie< od
>witu, tj. od godz. 6-tej rano.
Podobnie kosztowa:, dwa znaczenia od dw[ch
r[/nych termin[w znalaz=y si" pod jednym has=em&
1. koszt(owny(owno>:(owa: – cen-a(ny(no>:(i:;
ang. cost, =ac. constare ]sta: razem; ‘za wszelk' cen"’
^ ka/dym kosztem\ ˘ costare, ang. cost, 2. kosztowa:
]pr[bowa:, bra: na j"zyk dla zbadania smaku, smakowa:\
¯ staronord. ]isl.\ kosta ]pr[bowa:, ang. to try\.
Wg mSjp 1969, mierzeja ¯ niem., gdy – wg mego
mniemania ¯ s=aw. mier ]miernie\ % reja ¯ rejati
reœti ]p=yn':\ ˘ rzeka ]dop=yw\ ¯ s=aw. reka ¯
re ]p=yn':\ % ka ]do\ ˘ s=aw.-ukr.-ros. ruka, pol.
r"ka. mSjp 1969 nie przytacza obcych form, st'd
trudno zgadn':, od jakiego niemieckiego s=owa
w tym wypadku – jakie niemieckie s=owo mieli
autorzy na my>li.
flaszka ¯ niem. }flasche, J.D.|, gdy szw. flaska, S
˘ Sz jak scola ˘ szko=a. Sak ¯ franc. }sac, J.D.|,
gdy hebr. saq ]p=[cienny worek na zbo/e\ ˘ gr.
sakkos ˘ =ac. saccus ˘ franc. sac ˘ anglosas. sacc
˘ >redniow. ang. sac, sak ˘ ang. sack.
mur ¯ niem. }mauer, J.D.|, gdy franc. mur.
W Swo 1980, sak ¯ franc. sac ¯ =ac. saccus ¯ gr.
sakkos.
W Swo 1980, stos ¯ niem. Stoss ]uderzenie\; nie
widz" zwi'zku mi"dzy stosem ]stert', kup'\ siana
a uderzeniem; uderza mnie brak logiki.
Wywodz'cy si" z jednego terminu manifest uzna-
=em za stosowne rozdzieli: na dwa has=a, gdy/ od
pewnego ju/ czasu s=owa tego u/ywa si" do r[/-
nych cel[w, nieco r[/nie pisze w innych j"zykach
]ang., ros.\, i t=umaczy.
Ma=y S=ownik jest s=ownikiem wsp[=czesnego
j"zyka polskiego – to jest, bez starych, pierwotnych
znacze< s=[w i pisowni, i wiedzy w tej kwestii.
Nie ma poja>nienia hase=& dow[d, k=amstwo,
=garstwo ¯ =/e:, i innych.
W wyniku utracenia wiedzy, naginamy kraft ˘
krafcowa ˘ krawcowa; staramy si" wyeliminowa: z
j"zyka s=owo raz& raz dwa, itp., daj'c dow[d niezro-
zumienia podstaw. Nic dziwnego /e j"zyk broni si"
przed zap"dami, gwa=tem ze strony o>wieconych,
lecz nadal niedouczonych.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
W przypadku «poczekaj» i «zaczekaj», mSjp 1969&
poczeka:& «sp"dzi: gdzie pewien czas, zatrzy-
ma: si", spodziewaj'c si", /e kto> przyb"dzie,
/e co> si" zdarzy, zwlec z czym do pewnej
przewidywanej chwili»
zaczeka:& «sp"dzi: gdzie pewien czas, zatrzyma:
si" gdzie, spodziewaj'c si", /e kto> przyb"dzie,
/e co> si" zdarzy».
Jaka jest r[/nica mi"dzy nimi$ Dlaczego s' dwa
r[/ne przedrostki$
“Naukowe” zamieszania, gmatwanie
W has=ach siada: i siedzie:&
siada: 1. «przybiera: pozycj", w kt[rej cia=o za-
=amane w biodrach spoczywa ca=ym ci"/arem na
po>ladkach, tu=[w jest wyprostowany, nogi zwykle
zgi"te w kolanach; o zwierz"tach& spoczywa: ca=ym
ci"/arem na zadzie na tylnych =apach, na zgi"tych
n[/kach», ...itd.
siedzie: 1. «przybiera: pozycj", w kt[rej cia=o
za=amane w biodrach spoczywa ca=ym ci"/arem na
po>ladkach, tu=[w jest wyprostowany, nogi zwykle
zgi"te w kolanach», ... itd.
siada: ma by: czasem dk XI ]dok., typu 11\,
a siedzie: ndk VIIa ]niedokonanym typu 7a\.
Niedokonany – w zrozumieniu autor[w mSjp 1969
– jest czasem tera{niejszym, z dokonanym jest
problem, bo wg autor[w mSjp 1969, jest czasem
przysz=ym, a wg mego zrozumienia – jest czasem
przesz=ym, skoro do ]dope=ni:\ % kona: ]ko<czy:\;
bezokolicznik ]`a:, `e:\ ^ niedokonany.
Ale niech b"dzie wg autor[w&
• siedzie: – tera{niejszy,
• siada: – przysz=y.
W siada: formy& si'd", si'dzie, si'd{ – przysz=y,
rzeczywi>cie, lecz za nimi siad=, siedli – w prze-
sz=ym, zdecydowanie. Zamieszanie.
dokonany – imies=[w bierny od czasownika doko-
na:. dokona: «zrobi: co, doprowadzi: do skutku;
urzeczywistni:, osi'gn':, spe=ni:».
si'd" ]czas przysz=y\ nie jest czasem dokona-
nym.
Co kilka hase= to problemy r[/nego rodzaju, w
tym ten.
Gmatwanina ludzi kt[rzy zapl'tali si" we w=asne
systemy, bo nie prosto – czas przysz=y lub prze-
sz=y, lecz dokonany, i tylko jeden, a wi"c dwie
formy obejmuje.
Poza tym, obie formy& siada: i siedzie: – s' wyra{-
nie obcego pochodzenia i w s=owniku zaznaczenia
nie ma, wprowadzaj'c u/ytkownika w b='d, /e mo/e
swojskie skoro tak.
Baz' jest =ac. sedere ]siedzie:\, tak i jest ¯ =ac.
est. Ko>cielne „Jam jest Pan B[g tw[j kt[rem ci"
wywi[d= z ziemi egipskiej – domu niewoli.”
Czasownik – wg mSjp 1969& «cz">: mowy obejmu-
j'ca wyrazy maj'ce koniugacj", oznaczaj'ce zwykle
czynno>: lub stan; wyraz nale/'cy do tej cz">ci
mowy». Czyli mowa ]w postaci s=[w\ mieszana z
pismem ]w postaci wyraz[w\.
 UWAGI O S+OWNIKACH
Swo 1980 wprowadza czytelnika w b='d, /e kwas 742S=ownik ortograficzny 1987
margarynowy& ‹od rzecz. margaryna›, robi'c na-
st"pnie zamieszanie& substancja „mylnie uwa/ana ]So 1987\
dawniej za sk=adnik margaryny”, a wi"c, co by=o Stanis=aw Jod=owski i Witold Taszycki, Wroc=aw-
pierwsze$ Warszawa-Krak[w-Gda<sk-+[d{, 1987, 240 stron
Przy liman ]zatoka Morza Czarnego i Azowskiego\ rozmiaru 120 x 206 mm, 3 kolumny na stronie, druk
zamieszanie& ros. ]zatoka\ ¯ osm.-tur. ]port\ ¯ gr. czcionk' wysoko>ci 8 punkt[w;
limen ]zatoka\. Najpierw byli tam Grecy ]X wiek\, wydanie 22-gie, przejrzane i uzupe=nione przez
od Grek[w wiele s=[w, terminologii, przej"=a Ru> Danut" Jod=owsk'-Weso=owsk'.
wraz z wiar' chrze>cija<sk' i kap=anami wiary S=ownik niejako indeksem, bo drug' i ko<cow'
prawos=awnej, Turcy przybyli w ten rejon po 1100 jednocze>nie cz">ci' do Zasad pisowni polskiej i
r. ]Osman og=osi= siebie su=tanem ok. 1300 r., w interpunkcji ze s=ownikiem ortograficznym;
Turcji\; kolejno>:& ros.-s=aw. ]zatoka\ ¯ gr. ]zatoka\ na stronach 1–192 – zasady, 193–432 – s=ownik.
˘ tur. ]port\, nie inaczej.
Ja, do tytu=u wstawi=bym przecinek& Zasady pisowni
Wiatru stratosfery dla p=uc chodz'cych po ziemi. polskiej i interpunkcji, ze s=ownikiem ortograficznym,
Rozumiem, /e s=ownik uk=adali ludzie z }wysokim| bo s=ownik jest dodatkiem do zasad, nie dalsz'
wykszta=ceniem, przez to opu>cili s=ownictwo cz">ci' interpunkcji za kt[r' znajduje si"& ... inter-
nieliterackie, do=y, jak na g[rnolotnych przysta=o. punkcji ze s=ownikiem.
Z drugiej strony – do=o/yli do< wy/yn atmosfery&
uniwersyteckiej teorii, wysokiej wiedzy, naukowego W s=owniku Autorzy pomieszali d{ga: ]k=u:\, ze
poziomu, odchodz'c w ten spos[b po cz">ci od /ga: ]pali:\. I nie tylko oni tacy bo tak i w Ss 1953.
rzeczywistego, przyziemnego, /ywego j"zyka.
Przyk=ad wysoce dyskusyjnej natury&
has=o «ci'/y:»& Choremu ci'/y=y wizyty go>ci.
}dla chorego, cz"ste wizyty go>ci mog' by: uci'/-
liwe; J.D.|; ci'/y: – sk=ania: si" ku.
Na pocz'tku mSjp 1969, w przedmowie, jest in-
formacja, /e ma ukaza: si" 11-tomowy S=ownik
j"zyka polskiego pod red. prof. W. Doroszewskiego.
Jedena>cie tom[w takich i podobnych spraw...,
je/eli tego poziomu.
S=ownik j"zyka polskiego, Polska Akademia Nauk, redaktor
naczelny Witold Doroszewski, Warszawa 1958; tom 1 –
1958, tom 10 – 1968, Suplement – 1969
W ko<cu mSjp jest errata zatytu=owana& B="dy i opusz-
czenia dostrze/one w czasie druku. Do niedostrze/onych
nale/y b='d na str. 360, =am prawy, wiersz 11, has=o =o/e,
jest =o[/ko, powinno by: =[/ko. Na str. 285, =am prawy,
has=o kolek•jonowa:.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015

 UWAGI O S+OWNIKACH
750Wielki s=ownik etymologiczno-
historyczny j. pol. ]Wseh 2008\
Krystyna D=ugosz-Kurczabowa, PWN Warszawa,
2008, jednotomowy ]stron$\, ok. 13.000 hase=.
W r"ku nie mia=em, uwagi na podstawie danych
zamieszczonych na internecie.
Wyrazy has=owe pisane “pogrubionymi wersalikami”
]t=ustym drukiem\& BRODA. Niby dla wygody u/yt-
kownika, w gruncie rzeczy – p[j>cie na =atwizn",
niech czytelnik decyduje z du/ej czy ma=ej litery je
pisa:. To nie jest nag=[wek artyku=u w gazecie.
S=owa zwi'zane s' ze sob' gdy spe=niaj' 2 warunki
jednocze>nie&
1. literowo-d{wi"kowy, i
2. znaczeniowy ˘
d•ance – t•a<ce, b•rzmi – g•rzmi, ni/– wy/, i wiele
innych, ˚002A i has=o swoi(sty.
Ze skrajno>ci w skrajno>:; bezsensy; nie s' zwi'-
zane gdy spe=niaj' jeden z tych warunk[w&
1. literowo-d{wi"kowy& /•o=nierz – k¶o=nierz,
2. znaczeniowy& winter – hibernia – zima ]winter
¯ wind; zima ¯ ziemia\, gulden – z=oty ]z wody\
jednostka monetarna Polski ¯ niem. geld ]pieni'dz\,
s=owotw. pokr. gold ]z=oto\, bez zwi'zku z wod'.
A tak u Autorki, brak os'du – cecha rzesz kobiet.
W ha>le broda, zamieszczonym w ca=o>ci na inter-
necie, jako przyk=ad, wizyt[wka, terminy z brod' nie
zwi'zane& bark ]rami", ˘ barczysty\, barszcz ]zupa
z tej ro>liny\, brodziszcze ¯ brodzi: ]w wodzie\ ¯
br[d ]na rzece, dobry dla przeprawy, p=ycizna\.
Broda – b[r – bar: – bark – barszcz – ber jest
zwi'zkiem termin[w zawieraj'cych dwa wsp[lne
d{wi"ki – B i R, i nic poza tym.
vert(ical – pion(owy ˘ bart – pie<, nie od brody.
W Wielkim s=owniku etym.-hist. j. pol. Krystyny D=u-
gosz-Kurczabowej, 2008, serce ma by: zwi'zane
z kardiologiem. Kardiolog ¯ gr. kardia ]serce\, ale
– poza R – nie ma innych wsp[lnych d{wi"k[w, i nie
wiem jak karko=omnych trzebaby zmian dokona:,
by wykaza: zwi'zek jednego z drugim.
Serce ¯ niem. hertz }herc|, przy czym HS przecho-
dzi=o cz"sto w pisowni i wymowie, to st'd, np. gr. hex
]6\ ˘ hexagon ]6-k't\ ˘ anglosas. sex, six ]6\, niem.
sechs ˘ >redniow. ang. i ang. six ]6\, gr. helios ]s=o<ce\
˘ solei, i wiele innych.
D{wi"k «ser», «syr» oznacza «>rodek», i st'd na-
zwy grod[w czy miast, le/'cych po >rodku czego>,
jak Serock na trasie flisak[w, czy Syrta, ang. Surt
}syrt| w Libii, p=n. Afryka, w po=owie drogi mi"dzy
Tripoli ]Tr[jmiastem\ a Benghazi, s=aw.-pol. syr, ser,
tak/e tu nale/'.
Jak H na pocz'tku, tak S na ko<cu, by=o czasem nieme;
huragan w j. staropol. pisano uragan, historyk – ros.
istorik, heretyk – ros. eretik, niem. Heindrich – wo=.
Indrich, arab. habasz – Abissynia, w j. ang. nieme H
w honor ]Am.-Eng.\ honour ]Brit.-Eng.\, hour ]godz.\,
honest ]uczciwy\, tu te/ mam przyk=ad[w wiele na H
i S. Rzecz opisana w s=owniczku, w ha>le «wymiana
liter i d{wi"k[w».
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
Takiej wiedzy nie posiadaj' poloni>ci i st'd Krystyna
D=ugosz-Kurczabowa dowi'za=a serce do kardiolo-
ga, >lepo. Tak i zima – hibernia, z=oty – gulden, ry:
– r[w – rwa: – ruch, rzecz ]mowa\ – rok ]pora\;
Zupe=nie nie do przyj"cia jest zwi'zek s=owotw[rczy
/ony z gen, absolutnie nie# Istotnie, G przechodzi
w ?, jak noga ˘ no/na, b[g ˘ bo/ek i wiele innych,
wi"c gen ˘ /en ˘ ros. /ena ˘ pol. /ona.
Zdawa=oby si". By=a te/ sk=onno>: do powtarzania
tych samych s=[w w postaci synonim[w. Fragment
mego s=owniczka&
...izyde ' B≠la riks rekomyi korol;
Ougorskyi. ]Bela riks zwany kr[lem w"g.\.
Znaczy riks ^ kr[l; got. reiks ]kr[l\ ¯ =ac. rex. Albo
sustog, inny fragment s=owniczka&
Drewlanie siedzieli w =odziach& „Oni /e siediachu
w peregobiech w welikich sustugach gordiasz-
czesia. i priniesosza ja na dwor k Olzie.”
Znaczy /e “pereguby” s' “wielikimi sustogami”
]zestawami\ ¯ su ]ze\ % stug, stog ]staw\ ˘ st[g.
Wracaj'c do /ony i /onki, powt[rzenie w ten spos[b
wyjawia co te/ /ona czy te/ /onka mog=a znaczy:.
Fragment piosenki g[ralskiej&
Na polanie po pod jedlom } j od=' |
do=em watra }ognisko| si" pali
czy to grzej' dziwo/ony
czy to diabli skrzesali.
Dziwo/on znaczy& dziw(o ]cud(o\ ^ /on(a ˘
/ona ]pi"kna, cudna\, /onka ]dziwka, dziewka\.
Mo/e te/ «/ona», ¯ /ena, w s=owotw[rczym zwi'z-
ku z «/en» ]wstyd, srom\ ˘ /enuj'cy.
anes ]dolna cz">: uk=adu pokarmowego, odbytnica\.
son, sen ]wysoki\, `a ]nie\ ˘ /ena, /ona, S? ˘
ma=/e<stwo ]wysoki % niska\.
W Wielkim s=owniku etym.-hist. j. polskiego ]Wseh\
Krystyny D=ugosz-Kurczabowej, Agnieszka dowi'-
zana do jagni"cia. Novum dla mnie. Agnieszka –
tradycyjnie – dowi'zywana by=a do agnis ]ogie< w
sanskrycie\, prawid=owo.
W j"zyku polskim jest kilka wyraz[w wi"cej zwi'zanych z
sanskrytem, w tym polski w[=.
Z imion – opr[cz Agnieszki – Anatol znany mi.
S=owa nie przyw"drowa=y do Rosji i Polski a/ z odleg=ej
Indii, lecz sanskryt – w moim zrozumieniu – powsta= w
rejonie staro/ytnego Bizancjum ]Byzantium\, w='czaj'c
Anatoli" na p=. brzegach Morza Czarnego, zwanego
w[wczas Pontem, i st'd zosta= rozniesiony w r[/nych
kierunkach [wczesnego >wiata, a/ do Polski, do
Iranu i Indii te/.
I st'd ma w sobie wp=ywy greki, =aciny, gotyckiego i
s=awia<skiego. Wszystkie one znane by=y mieszka<-
com staro/. Bizancjum. Wi"cej ˚nr 800.
Og[lna ocena& nie polecam nikomu po tym co
widzia=em, cho: trudno wyda: celn' na podstawie
jednej strony. Lecz w niej Autorka wyjawi=a co
b"dzie na dalszych – sw[j warsztat pracy i metody
prowadz'ce do prostych b="d[w.
Akademik i pobo/na, ur. 1940–†2016.09.14.
 UWAGI O S+OWNIKACH
760S=ownik wyraz[w obcych
]Swo 1980\
Natomiast w S=owniku wyraz[w obcych ]Swo\
pod redakcj' Jana Tokarskiego, rec. Eugeniusza
S=uszkiewicza i Otkawiusza Jurewicza, PWN,
Warszawa 1980, stron 828, nie ma szeregu s=[w
zapo/yczonych z innych j"zyk[w, w tym spod litery
S, Í& stodo=a, stolec(stolica, st[g, skrzynka, spryt,
sztylwaga, szwagier, szyde=ko, >ciana, >limak,
>lusarz, >nit, >wider, >wist.
Z innych, tak/e nie uj"tych& bagno, krynica, kuweta,
talizman, wie> ¯ got.
Z cz"sto u/ywanych&
burza ¯ s=aw. bura ¯ tur. buran;
dach i komin ¯ niem. Dach, Kamin ]kominek\ OA;
da: ¯ =ac. dotare ˘ dow, dou }dau, da=| ]posag\
˘ douer ˘ endow(en(ment;
dar ¯ gr. doron, OA;
kotlet ¯ dun.-holend. kotelet ]siekanina\, polskie
sk=onno>ci do ‘po=ykania’ zg=osek ]po Chorwa-
tach\ – skracania. W tym wypadku ‘po=kni"te’ E;
kwiat ¯ =ac. vita ]/ycie\ ˘ za(roz(prze-kwita(j';
matka ¯ gr. meter, =ac. mater,
anglosas. modor, ang. mother;
miedza ¯ =ac. medius ]>r[d, po>rod\, „i mieszka=o
mi"dzy nami” u/ywane w kol"dach;
serce ¯ germ. Hertz, HS, TD, TZ ˘ C ]serce –
sercowy, ale w odmianie – serdeczny, bo TD\;
sierp ¯ gr. harpe ]sierp\, HS;
skro< ¯ gr. kranion ]czaszka\, OA;
sobota ¯ hebr. szabat, SSz, OA,
ang. sabbath ]od pi'tku popo=udnia do niedzieli\;
s[l ¯ =ac. sal ¯ gr. hals, halos, HS,
anglosas. sealt, ang. salt, OØ ^ A;
st[g ¯ stagnacja Ø ^ A, zast[j
¯ =ac. stagnat-io(us ¯ stagnare.
?aden ze s=ownik[w nie wyczerpuje problemu
pochodzenia do>: podstawowych s=[w, lub ich
pierwotnych znacze< w j"zyku polskim. Wystarczy
drobna zmiana w pisowni, w rodzaju gr.-celt. HS
]serce ¯ germ. Hertz; s[l ¯ hals; sierp ¯ gr. harpe;
sidor ¯ gr. hydor; semja ¯ gr. hemia\ i ju/ zwi'zek
przepad= – poza mo/liwo>ciami skojarzenia.
Gorzej, gdy s' dwie zmiany jednocze>nie, albo
zg=oska dostawiona, b'd{ opuszczona, jak skro<
i gr. kranion ]czaszka\.
Pisownia d{wi"k[w nie jest rozpracowana, jak Ø ^
A, i jest to g=[wna przyczyna stopniowego zacierania
zwi'zk[w pomi"dzy s=ownictwem i narodami.
Na chybi=–trafi=, has=a ze str. 561& pelit, pellikula,
pelmatoskopia, peloid, pelota, pelta, peltasta, pelur,
pemmikan, penalizacja, penalny, penaty... itd., gdy
– jednej strony – S=ownik przytacza s=owa zupe=nie
nie u/ywane w publicznym, codziennym /yciu, z
drugiej – zawodzi wykaza: obcego pochodzenia
najzupe=niej podstawowych poj":, na codzie<.
pol. minc-arz(erz ¯ mint ]mennica\ T ˘ C % arz(erz
]rzemie>lnik\, jak mur ˘ murarz, toczy: ˘ tokarz,
montowa: ˘ monter i wiele innych; Swo& niem.
M¥nzer – by: mo/e, lecz jest prostsze wyprowadze-
nie ]¥ nie przechodzi w i...\, i bardziej logiczne przy
tym; niem. M¥nzer mog=oby by: jedynie wp=ywem.
Strzecha jest rodzimego pochodzenia, w zwi'zku
s=owotw[rczym ze strychem ]wsp[lne strch, jak i
jedno przylega do drugiego\. Wg autor[w mSjp i
Swo, strych ¯ niem. Estrich ]klepisko, posadzka\;
na strychu je dojrzeli....
Ostrze/enie# S=ownictwo nieliterackie i wulgarne
poni/ej, do ko<ca.
Dosiego roku ]do tego roku, nast"pnego\ – szkoda
/e autorzy s=ownik[w& mSjp i Swo nie zaprz'taj'
sobie g=owy )dosim) i podobnymi.
try ]oko\ ˘ patry ]para oczu\ ˘ patrze:; w try miga
]w oka mgnieniu\ – nieliterackie, bo kojarz'ce si"
z ukrai<skim 3 ]tryzub – tr[jz'b\.
pol. kuternoga w Swo 1980 ¯ ukr. kiternoha;
ukr. pisownia& kuternoga.
Wulgaryzm k¢tas, wg autor[w Swo& ‹ tur. kutaz › 1.
przestarz. ozdoba z nici, jedwabiu, we=ny, sznurka itp. w
kszta=cie p"dzla; chwast. 2. wulg. cz=onek m"ski. Nici
z ich erekcji, p"dzel, uwi'd starczy, skoro tak pisz'.
Jak strych od rodzimej strzechy, lub odwrotnie
]wsp[lne strch\, k¢tas ¯ ukr. kut ]k't\ lub «kut»
]ko<czyna\ ˘ kuternoga, ma<kut i inne, nie od tur.
kutaz. Ciekawe /e s=owo kutas, ukr. kutas, Ukrai<cy
przet=umaczyli na j"zyk ang. jako tassel, knob. Tassel
to& 1. pierwotnie spi"cie, zapinka, zatrzask, klamra, lub
ko>: goleniowa, poni/ej kolana, z powodu jej kszta=tu
przypominaj'cego spink", klamr", 2. ozdobny p"k, ki>:
nici, sznurk[w jednakowej d=ugo>ci, zwisaj'cych lu{no
z w"z=a do kt[rego s' przymocowane, 3. co> przypomi-
naj'cego to, np. k=osy zb[/. Wracamy do pochodzenia
k¢tasa od tureckiego p"dzla, za Polakami, lub na r[wni
z nimi. K¢tas – ang. dyke, prick, penis.
Neutralne «ko<czyna» lub «k'tek» nabra=o wulgarnego
znaczenia, tak samo inne neutralne nazwy narz'd[w
rodnych, m"skich i /e<skich& wo=. iz ]wy\ % dawati
]dawa:\ ˘ izdawati ]wydziela:, wydawa:\ ˘ gw ]g=os\
% iz ]wy\ % da: ˘ gwizda:, ¢¢izda, dzi> wulgaryzm, bo
mocz wydziela ]pi\. S=owa przez to nie ma w /ad-
nym s=owniku. Nie ma w znaczeniu nic szczeg[lnie
wulgarnego gdy si" je zna, ale o tym zapomnieli>my,
albo... nie# Kobiety nie siusiaj'#
uj ]ma=y, mniejszy\ ˘ ujemny, wuj ]brat matki\, w prze-
ciwie<stwie do stryj ]brat ojca\ ¯ str ]wi"kszy\ ¯ on
]wielki, wi"kszy\, ona ]niewielka, mniejsza\.
uj ˘ h¢j ]m"ski narz'd rodny, pr':, kutas; nieme H,
jak inne wyrazy w j. staropolskim\, pisany od lat ch¢j,
bo nie ma s=owa w /adnym s=owniku, w=a>ciwego
obja>nienia, i ludzie zapomnieli w=a>ciwej pisowni,
pochodzenia s=owa.
ba=, be= ]woda\ ˘ be=ta:, kube=, ba=amuci:, Ba=tyk,
s=aw. je % ba: ]wodzi:\ wulgaryzmem; odeszli>my od
wulgarnej formy u(wodzenia kobiety i przez to m.in.
nie znamy znaczenia Ba=tyku.
dupa]pusta,pr[/na\˘dziup]d˘dz\%la]drzewo\˘dziupla.
wo=. srom ]wstyd\ ˘ staropol. srom ]odbytnica\, sraka
˘ sroka ]gat. ptaka\.
S=ownictwo nieliterackie i wulgarne jest no>nikiem
staro>ci, wskazuje na pochodzenie zapomnianych
znacze< i zwi'zki j"zyka polskiego z innymi.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
770S=ownik angielsko-polski i
polsko-angielski ]Sap 1958\
Tadeusza Grzebieniowskiego, Wiedza Powszech-
na, Warszawa 1958, stron 368 ]ang.-pol.\ % 307 ]
pol.-ang\, i jego przedruk przez Langenscheidt w
Niemczech, z drobnymi zmianami i uzupe=nieniami,
kupionym przeze mnie 19 maja 1992, w Warszawie.
Moje uwagi pisane do rodak[w w Polsce, 1994,
kwietnia 10, niedziela.
Podczas przegl'dania s=ownika angielsko-polskie-
go, zauwa/y=em szereg wyraz[w w cz">ci polsko-
angielskiej, kt[re nale/a=oby zmieni: w nast"pnym
jego wydaniu. I tak&
apteka, jest druggist’s ]shop\, † apothecary’s
]shop\, nigdy obu nazw tu nie spotka=em, wsz"dzie
u/ywa si" pharmacy.
doje/d/a:, jako travel regulary ]regularnie podr[/
uj'cy\. Ani razu tak nie s=ysza=em. Doje/d/anie do
pracy nazywa si" commuting }komjuting|; doje/-
d/aj'cego – commuter, powinno wi"c by: commute
}komjut|. Do Polski podr[/uj" regularnie, co roku,
ale nie doje/d/am tam....
dozorca ]wi"zienny\, jest goaler, nie s=ysza=em,
natomiast zawsze u/ywa si" ward.
draft, rysunek, szkic, projekt, i inne; doda:& szkie-
let, zr'b my>li zawartej w dokumencie, zgrubne
uj"cie czego>.
durny, jest silly, foolish ]oba w znaczeniu g=upi,
do>: mi"kkim\, powinno by: stupid, bo tak durnego
dosadnie tu zowi'.
film, jest film, moving-picture; powinno by: movie,
gdy/ tak zwany jest tu film ogl'dany na ekranach.
Film jest jedynie w aparacie fotograficznym, w
tutejszym zrozumieniu, czyli 24, lub 36 klatek. W
satelitarnych aparatach jest ich wi"cej, ale nie jest
to uj"cie ruchu, jak w polskim znaczeniu.
Film jest pisowni' i znaczeniem British English.
Ale Film Festival.
kino, jest cinema, pictures pl]ural, J.D.\, pot]
ocznie\ movies pl., powinno by: theatre, gdy/ tak tu
kino wsz"dzie zowi', cinema jest tu u/ywane cza-
sem i dobrze rozumiane, pictures jest pomy=k'.
kobieciarz Kobieciarza przet=umaczono jako
philanderer. Ani razu tu nie s=ysza=em tego s=owa
w takim brzmieniu. U/ywa si" womanizer ¯ woman
– kobieta, analogia do j. polskiego&
kobieta – kobieciarz; woman – womanizer.
kwota, jest ]sum\ total, amount, has=o uzupe=ni:
o quota tak/e ]system proporcji, np. w imigracji,
quota system, by jednych narodowo>ci lub ras za
du/o nie wjecha=o do USA\.
mansarda, jest attic ]ang. strych\, powinno by:
mansard.
melioracja Melioracj" przet=umaczono meliora-
tion. Rodzi to niezrozumienie, bo nikt nie wie, co te
s=owo oznacza. Jest to wyraz obcy w j. angielskim,
jak =aci<ski w polskim ]np. a priori\. Powinno by:
soil improvement – poprawienie ]jako>ci\ gleby, bo
melioration jest =aci<skim s=owem, tu nie bardzo
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
rozumianym, jak i dla wielu Polak[w sama =acina.
+ac. melioratus ¯ meliorare ]czyni: lepiej\. Co czy-
ni: lepiej$ Nic z melioratus nie wynika, albo r[/ne
rzeczy mog'. Polacy przyj"li s=owo i zastosowali do
konkretnej czynno>ci – odwadniania i nawadniania
u/ytk[w rolnych, ale tu tak nie jest. S=owo rodzi
znak zapytania& co$
opona ]u ko=a\ przet=umaczono j' na tyre. W
ci'gu ponad 10-ciu lat pobytu w USA nie widzia-
=em takiej pisowni, ani razu. Wsz"dzie pisz' tire,
przez «i» kr[tkie; tyre jest brytyjsk' pisowni' ]
British spelling\.
pielucha jako swadding clothes. Ani razu tak nie
s=ysza=em i nie widzia=em. Tu wsz"dzie wymawia
si" }dajper| i pisze diaper.
Wg S=ownika Webstera, swadding cloth oznacza
1. materia= rodzaju banda/a, noworodk[w owija
si" we<, 2. odzie/ dzieci"ca, 3. okres niemowl"cy,
pod opiek' rodzic[w, 4. ka/da >cis=a kontrola, lub
ograniczenia osoby niedoros=ej.
przeprowadzka jako removal. Nie# Przeprowadzki
tu nazywa si" move, moving company ]firma do-
konuj'ca przeprowadzek\, za> removal rozumiane
jest jako usuni"cie.
Pewnie, przeprowadzka jest usuni"ciem si", ale
nieporozumnie lub zaci"cie si" angloj"zycznego
podczas czytania gwarantowane.
pszczelarz jako apiarist. By: mo/e, nigdy tak
jednak nie s=ysza=em ani widzia=em, natomiast po-
wszechnie u/ywa si" beekeeper ¯ bee – pszczo=a;
bookkeeper jest ksi"gowym od trzymania ksi'g;
housekeeper – gospodyni' domow', a bramkarza
– goalkeeper.
swat jako matriminial agent, powinno by: match-
maker.
szkoli:, jest school ]szko-=a(li:\, doda: train
]trenowa:\, coach.
teczka jako wallet, portfolio. Dziwnie to brzmi, lecz
ostatecznie do przyj"cia w specyficznych wypad-
kach. Termin powinien by: uzupe=niony o bardziej
powszechnie u/ywane& briefcase ]akt[wka, teczka
z uchwytem, zapinana na zamek w podr[/y\ i file
]akta, teczka z dokumentami\.
Portfolio rozumiane jest jako teczka z przyk=adami pracy,
ze swymi osi'gni"ciami – jest to co>, czym mo/na pochwali:
si", zaimponowa: klientowi czy kontrahentowi, podeprze:
si" lub poprze: sw[j wyw[d. Np. modelka mo/e posiada:
seri" swych zdj":, a w punkcie wykonuj'cym wizyt[wki na
zam[wienie mo/na ogl'da: zbi[r innych, ju/ wykonanych.
W finansach, portfolio jest tak/e list' posiadanych akcji,
z wykazem ich nazw, cenami i pozosta=ymi danymi, w
rodzaju p=aconych dywidend.
W cz">ci ang.-pol. s=ownika wallet przet=umaczony jest
jako teczka, portfel, torba. Na ile znam j. ang., wallet u/y-
wany jest gdy mowa o portfelu, o torbie m[wi si" tu bag lub
sack. Sack przet=umaczono zn[w niezbyt dobrze, bo na
worek, pot. zwolnienie ]z pracy\. Zwolnienie z pracy nazywa
si" tu quit ]gdy pracownik sam si" zwalnia\, lub layoff ]
gdy pracodawca zwalnia pracownika lub pracownik[w\;
wydalenie ]karne\ nazywa si" tu fired ]wystrzelony, jak w
Polsce wyrzucony lub wykopany – element impetu jest
dodany\. Nie mog" oprze: si" wra/eniu, /e jest to nitka
 UWAGI O S+OWNIKACH
do k="bka; tak z wyrazu na wyraz m[g=bym rozwa/a: o
wi"kszej liczbie niepoprawnych sugestii.
teka, jest wallet, portfolio, doda: file, gdy/ tak akta
nazywaj' si" w szufladach, zbiory dokument[w w
jednej sprawie, w teczce zwanej tu folderem; filing
– wk=adanie dokument[w do tek.
torf, jako peat – ci"ta bry=a torfu, torf do palenia.
Ang. turf ]torf\ ¯ staronord. torf.
ubikacja jako room ]$\, apartment ]$\; water-
closet, lavatory. Powinno by: restroom; lavatory
u/ywane jest w samolocie.
Rest w wyrazie restroom pochodzi od s=owa resztki
]w j. pol. odchody\, ja /artuj" sobie w miejscu pracy,
/e rest pochodzi od s=owa odpoczywa: i dodaj"&
jest to termin wymy>lony przez pracodawc[w dla
pracownik[w... Siedz' tam i odpoczywaj'....
Rest przet=umaczony jest m.in. jako reszta, ale bez
zaznaczenia /e nie przy obrocie got[wk' i przez
to mo/e by: pu=apk' dla wielu pocz'tkuj'cych,
lub s=abo znaj'cych j"zyk, lecz zabieraj'cych si"
do t=umaczenia. Reszta przy zakupie zwana jest
change ]drobne\ lub top.
Room u/ywany jest wy='cznie z zestawieniem
np. ladies room lub restroom.
zaj'c jako hare. Ani razu tak nie s=ysza=em i nie
widzia=em. U/ywa si" jack rabbit.
z=o/ony, jest folded, complicated, doda: consisted
of ]z=o/ony z, gdy co> sk=ada si" z kilku cz">ci,
nie tylko fizycznie z=o/ony w harmoni", lub zwi-
ni"ty jak folded na to wskazuje\. Complicated jest
s=owem pokrewnym, z=o/ony nie musi oznacza:
skomplikowany, np. bat sk=ada si" z rzemienia i
biczyska – nic w nim skomplikowanego, podobnie
w wielu innych sprawach.
W cz">ci ang.-pol. grocery jako sklep z towarami spo-
/ywczymi – z artyku=ami lub produktami.
W nowszym wydaniu S=ownika, kupionym przeze
mnie w Warszawie, 19 maja 1992, niekt[re potkni"cia
s' poprawione, a niekt[re nadal w tej formie.
S' to zmiany kosmetyczne; w og[lnym zasobie s=[w
tego/ s=ownika, w tysi'cach – liczba ich niewielka,
ale wskazuj' one, /e t=umacz w Polsce siedzi, nie
za granic'. Obcokrajowiec musi do=o/y: czasami
wysi=ku, by samego t=umacza zrozumie:, o co mu
chodzi – wynik polskich sk=onno>ci ‘naukowego’
ujmowania problem[w, sprowadzaj'cego si" w
praktyce do utrudniania i gmatwania, i do niepo-
rozumie< w ko<cu. Oto przyk=ad.
or"dzie ¯ s=aw. orudie-orudπe ]narz"dzie, in-
strument\, niew=a>ciwie t=umaczone na j. ang.
proclamation, message ]pos=anie\;
=ac. instrumentum ˘ starofranc., >redniow. ang. i
ang. instrument –
1. a\ rzecz przez kt[r' co> jest wykonanego, >rodek.
b\ osoba u/yta przez inn' do przekazania czego>. 2.
narz"dzie, szczeg[lnie do delikatnej pracy, nauko-
wej, lub artystycznej. 3. ka/de z licznych przyrz'd[w
wydzielaj'ce d{wi"k. 4. w prawie& prawny, oficjalny,
wydany na zewn'trz dokument.
Ko>ci[= Rzym.-Katol. ]z kolebk' w Gnie{nie\ u/ywa
starego, s=aw. terminu, gdy nie by=o j. pol. – ksi"/a
]osoby drugie\ czytaj' listy biskup[w podczas mszy,
tj. u/ywani s' przez swych zwierzchnik[w, czytaj'
oficjalne dokumenty wydane na okazj", przez kt[re
co> mo/e by: wykonanego, mo/na osi'gn': jaki>
skutek, odd{wi"k w spo=ecze<stwie ]w pe=ni wy-
korzystanie definicji ˚instrumentu\.
Oba terminy& instrument i proclamation bliskie sobie
w formie i skutkach& instrument – dokumentem, a
proklamacja – tym, co z dokumentu wyp=ywa, st'd
pomieszanie ich, >wiadcz'ce o nieznajomo>ci roz-
woju j"zyka polskiego, s=aw. U ˘ pol. Å, ´, «orudie»
to «narz"dzie, instrument», nie «proklamacja».
Proklamacja ¯ =ac. proclamatio ]wezwanie\&
1. publiczne o>wiadczenie w sprawie wielkiej
wagi, 2. drukowane wezwanie o charakterze
agitacyjnym, skierowane do szerokiego og[=u;
odezwa, ulotka.
Przez pomieszanie, b="dnie w mSjp 1969,
or"dzie& uroczyste oznajmienie, o>wiadczenie
osoby wysoko postawionej, skierowane do og[=u,
w sprawach wielkiej wagi, odezwa, apel.
Ang. «message» nie jest or"dziem – zn[w –
swawolnie t=umaczone. Wg definicji s=ownika
Webstera& 1. ka/dy >rodek porozumienia, pisany
lub ustny, pomi"dzy dwoma osobami, 2. prawne,
oficjalne porozumienie si", na pi>mie lub ustnie,
jak “message” prezydenta USA do Kongresu, 3.
zlecenie lub funkcjonowanie go<ca, pos=a<ca,
4. inspirowane lub wa/ne o>wiadczenie proroka,
poety, lub filozofa;
=ac. mittere ]s=a:\ ˘ >redniow. =ac. missaticum ˘
starofranc., >redniow. ang. i ang. message, ang.
messenger ]pos=aniec\.
2014, marca 4, wtorek
Pomiesza= d{ga: ze /ga:.
d{ga: – przebija: kogo ostrym narz"dziem, k=u:,
/ga: – pali: wysokim ogniem, p=omieniem
˘ po/oga ]po/ar\, z/ec ]spali:\.
W S=owniku& /ga: – ang. stab }d{ga:|.
Ten sam b='d i w S=owniku staropolskim ]Ss 1953\.
footnote jest tekstem na dole strony, przypiskiem, a
odno>nik ]cross reference\ – znakiem drukarskim.
Z usterek drukarskich,
• w cz">ci angielsko-polskiej&
acern – jest& acorn
grief – /martwienie
outlaw ]banita\, nie autlaw
quaff – wychyla: }wychla:| jednym haustem
• w cz">ci polsko-angielskiej&
nie pos'g, lecz posag – ang. dowry
ros[= – ang. bouillon, nie buillon
samog=oska – ang. vowel, nie wovel
wym[c – ang. extort, nie exort
Og[lna ocena& du/y stopie< zaufania do trafno>ci w
wyborze polskich i angielskich odpowiednik[w.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 UWAGI O S+OWNIKACH
780Podr"cznik rosyjskich Oto co przychodzi mi natychmiast na my>l, bez
d=u/szych uzasadnie<.
zg=osek ]HRR 1961\ • =ac. pastura, starofranc., >redniow. ang. i ang.
Znajomo>: swego j"zyka i j"zyk[w obcych. Rosjan- pasture, pol. pa>: T ˘ C – ros. pasti-pasti.
ki, a dok=adniej – /yd[wki rosyjskiego pochodzenia, • =ac. habitus ˘ starofranc. i >redniow. ang. habit –
wykona=y zestawienie rosyjskich zg=osek, dla an- ros. obit; (obit-at;/atel;/el; ]obit`\.
gloj"zycznych, podaj'c ich znaczenia. Ale jest to • =ac. pregnans, pregnantis ˘ >redniow. ang.
dok=adnie to, czego chcieliby>my unikn':. Ksi'/ka preignant – staroros. prazdna-prazdna.
nosi tytu= Handbook of Russian Roots ]Podr"cznik • niem. wanne – ros. vanna-wanna.
rosyjskich pierwiastk[w, a dok=adniej – zg=osek\, • staronord. oddi ]nieparzysty\ % n ]numer\ –
zebranych przez Catherin" A. Wolkonsky i Mariann" staroros. odin=-odin ]jeden\.
A. Poltoratzky, New York, 1961, 414 stron. • niem. babe – staroros. baba-baba.
?yd[wki rosyjskiego pochodzenia s'dz'c po pisow- • niem. haim – wo=.-ros. gaj.
ni nazwisk i b="dach, tj. znajomo>ci j. s=awia<skiego, • niem. hertz ˘ s=aw. serdce ]HS, TD\ ˘
czucia jego ducha, od kt[rego i j. rosyjski. pol. serce.
Dla angloj"zycznych, jest to krok do przodu, w zrozu- • niem. jung, ang. young ]m=ody, junior\ – s=aw.
mieniu j"zyka rosyjskiego i tym samym – polskiego, unowa-unosza, pol. imi" kobiety Junka, Juncia.
w znacznej cz">ci. Lecz podane znaczenia – w wielu • niem. kohle – ros. ugol;-ugol ]w"giel\.
wypadkach – s' powierzchowne, wprowadzaj'ce
• niem. kries – staroros. krug=-krug ]kr'g\.
wprost w b='d.
• niem. krug ]dzbanek\ – ros. kru/ka ]miara\.
I tak, w sprawie pust, podaj' emptiness, void ]pust-
• staroniem. luba ]mi=o>:\, pol. luba, ulubienica,
ka, pr[/nia\. Kapusta by=aby w >rodku pusta....
lubi: – ros. l[bov;-lubow, l[bo/vat;sq/vnik,
Pustynia te/ by=aby pusta – ha=d piasku nikt jeszcze
l[bit;.
tam nie policzy=. Pusk, pust, puszcz podaj' release
• niem. nacht, ang. night, dun. nat, pol. noc –
]uwolnienie\....
ros. noh;-noç.
Pust – 1. cz=owiek, 2. woda ˘ pusty, tj. pr[/ny, pu-
• niem. turma ]wie/a\ – staroros. t[r;ma-turma.
stynia ]bezwodzie\, puszcza i pustkowie ]odludzie\,
• niem. wetter – staroros. v≠te=-wieter ]wiatr\.
kapusta ]wielko>ci ludzkiej g=owy\, spust, i inne.
• ang. milk, >redniow. ang. milke, melk,
Co> z=ego sta=o si" z liter' P, bo p=at okre>lono
holend. melk, dun. m≤lk, pol. mleko –
przy terminach, o zupe=nie r[/nych znaczeniach&
ros. moloko-mo=oko.
payment ]p=atno>:\ i cloth ]odzie/\, linen ]len,
• ang. need – ros. nu'da-nu/da.
lniany\. P=ot pod raft i flesh.... P=oszcz – tak/e przy
• ang. glance, pol. gl'd ]wzg(po(prze-gl'd\ –
dw[ch& flesh i flatness.
ros. glqd-gliad.
Powt[rzone s' i nast"puj'ce zg=oski, pod r[/nymi
• ang. other – staroros. eter-eter ]inny\.
poj"ciami& vel, vorow, voro', gib, glad, gn,
• ang. step ]krok, stopie<\, pol. stopie<, st'pa:
de, dorog, doro', im, kos, kup, leg, lez, luh,
]kroczy:\ – ros. stepen;-stepie< ]stopie<\,
meh, muh, pal, plah, sox, ha.
stupat;-stupa: ]st'pa:\.
Znacze< zg=osek, symboliki liter i przej>cia d{wi"-
• ang. spring ]skaka:, podskakiwa:; spr"/yna\ –
k[w, jedne w drugie, nie dopracowa=y do ko<ca,
ros. prygat;-pryga: ]skaka:\.
przez to zmuszone by=y je ponawia:, lub ='czy:
• obcymi tak/e s'& gniazdo, g">, po=k ]pu=k\ ¯
w grupy o najzupe=nie r[/nym zrozumieniu& pol
half ]p[= ˘ pol. huf(iec\, gruppa, danne.
-po= – pod half ]p[=\, sex ]p=e:, stosunek p=ciowy\
W ksi'/ce nie ma wzmianek, st'd pochodz'
i floor ]pod=oga\. Tego chcieliby>my unikn': – po-
przytaczane w niej zg=oski, z jakich j"zyk[w, lub
wierzchowno>ci i niedopracowania, pobie/no>ci i
stron, czy chocia/by wskazania pokrewie<stw, lub
wprowadzania w b='d.
podobie<stw z innymi. Nie mo/na zg=osek zapo/y-
Znaczenia zg=osek podane s' w oderwaniu od
czonych s=[w zestawia: i ='czy: z rodzimymi#
innych j"zyk[w, tak, jakby j. rosyjski powsta= samo- Przed laty ksi'/k" przewertowa=em od pocz'tku do
istnie, gdy – intuicyjnie – wiadomo, /e istnia=y zapo- ko<ca, strona po stronie, ale nie zaczerpn'=em z niej ani
/yczenia od s'siednich, w jedn' i drug' stron", ale jednej wiadomo>ci, bo zg=oski dobrze opracowane – ich
niepor[wnywalnie wi"cej z Zachodu na Wsch[d – znaczenia, s' oczywiste, a mniej oczywiste – najzupe=niej
nale/a=o dokona: por[wna<, sprawdzi:, czy aby tak {le podane.
jest. Przy tym, s' historyczne dane o ludziach, kt[rzy
przybyli na Ru> z tak odleg=ych rejon[w jak Dania, Og[lna ocena& powierzchowna znajomo>: j"zyka
Holandia, p=n. Niemcy – z Gotyckiego Brzegu. Ze rosyjskiego, s=abej warto>ci badawczej.
sob' przynie>li obce s=ownictwo, kt[rych d{wi"ki
i znaczenia do dzi> znajduj' si" od j. rosyjskiego
po angielski, jakkolwiek czasami nieco zmienione,
lub obudowane przed` i przyrostkami, ='cznie
z rosyjskim, patronimicznym `ow ]np. Popow\,
niemieckiego pochodzenia ]sic#\.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015

 UWAGI O S+OWNIKACH
785 Webster’s Dictionary ]WD\
Webster’s New World Dictionary of the American
Language, College Edition, Cleveland and New York, 1962
– popularny s=ownik w USA, w 9-ciu wydaniach regularnie
wznawianych od 1953, poprawianych i uzupe=nianych,
przez to niebywale wysokiej warto>ci j"zykoznawczej.
Nie mniej znalaz=em w nim rz'd niedoci'gni":.
A najwi"kszym – pomieszanie dw[ch r[/nych spraw&
• Zakon zwany Theutonic, za=o/. 1190 wg jednych,
lub 1191 wg innych, w Jerozolimie, religijno-
wojskowy zakon do obrony “>wi"tej Ziemi”
]Palestyny\, przed muzu=manami; zew Boga;
¯ gr. Theo ]b[g\ % tonic ]g=os\ ¯ tonos ]d{wi"k\,
• Teutoni, staro/ytna nazwa plemienia
z P=n. Niemiec ]na p[=noc od +aby\ i Jutlandii,
¯ gr. autochthon ]tubylec, ziomek\; au•to ˘ te•u
wi"cej ˚nr 023, 500 ]teuto<ski\, i 600.
Z niedoci'gni":&
hunt ]polowanie\ ¯ hund ]pies\,
tug ]ci'gn':, holow-a:(nik\  niem. zug.
winter ]zima\ ¯ wind ]wiatr\,
Autorzy nie >wiadomi przej>: DTC ]niem. Z; TZ\.
Wg Webstera&
• hunt ¯ >redniow. ang. hunten, anglosas. huntian;
prawdop. baz' hentan ]uprowadzi:\.
• prowincja ¯ pro` ]za`\ % wincja ]k'tek\
¯ niem. winkel ]k't\; s=ownik Webstera, /e prawdop.
¯ indoeurop. ¢pro-wo-s ]pochylony do przodu\.
• sirup ¯ starofranc. sirop, bez zwi'zku z arab. szarab.
• tug ¯ >redniow. ang. tuggen, toggen; prawdop.
¯ staronord. toga ]ci'gn':\, ale brany jako intensywny
imies=[w czasu przesz=ego bazy anglosas. teon
]ci'gn':\... itd.
• winter ¯ >redniow. ang., anglosas., pokr. niem.,
prawdop. indoeurop. baz' ¢wed` ]mokrym czyni:, jak
tak/e w ang. water, wet, etc.\.
• lord ang. pan, B[g.
=ac. dominus ]pan\, Deus ]B[g\,
wg S=ownika Webstera&
anglosas. hlaf ]chleb\ % weard ]basic sense “loaf
keeper”, i.e., one who feeds dependents, pol.
chlebodawca\ ˘ hlafweard ˘ anglosas. hlaford ˘
>redniow. ang. lorde, laverde ˘ ang. lord – wysoce
zagmatwane i przej>cia wysoce spekulatywne,
>wiadcz'ce o niewiedzy i potencjalnej pomy=ce.
wg. mnie prosto& ¢ler ]pan, B[g, =ac. Deus\ ˘
gr. kleros ˘ klerikos ]cz=onek kleru, duchowny, ksi'dz\
˘ p[{no=ac. clericus ˘ >redniow. ang. clerke, staro-
franc. i >redniow. ang. clergie ˘ ang. clergy ˘ lorde,
OE, GD koncepcji 024, jak wiele innych.
=ac. clericus ˘ anglosas. cleric, clerc, starofranc.
clerc; starofranc. i anglosas. clerc ˘ >redniow. ang.
clerke, clerk ˘ ang. clerk ]arch. cz=onek kleru; arch.
osoba kt[ra umie czyta: i pisa:, pi>mienna; uczony;
tak i w >redniow. Polsce& ksi'dz i ksi'/" ¯ ksi"ga, bo
ksi"gi umieli czyta:\.
gr. Thaddaios ˘ p[{no=ac. Thaddaeus ]=ac. Deus\
˘ ang. Thaddeus, Thadeus ˘ toddler i pol. Tadeusz.
W zagmatwanych obja>nieniach ukryte s' b="dy, lub
b="dy powsta=y w wyniku zagmatwanych obja>nie<.
Mo/liwo>: trafienia zlepk[w podobie<stw.
wysoko>: – has=a w nim zawarte i wzajemne ich po-
wi'zania >wiadcz' /e autorzy S=ownika Webstera
nie znali ich, jak i rdzeni, baz" s=owotw. na podsta-
wie kt[rych s=owa te powsta=y. ˚wysoko>:&
w j"zykach s=awia<skich& nos, rog, uch,
w j"zykach anglosaskich& h ]high\, ear ]wear\.
• country; ang. count ]wojewoda\ ˘ county ]woje-
w[dztwo\ ˘ country ]kraj, pa<stwo\; `ry ¯ region.
pol. pan ]wojewoda, graf, hrabia\ ˘ wojew[dztwo
]hrabstwo, niem. grafschaft\ ˘ pa<stwo ]kraj\;
jest wyra{na analogia s=owotw[rcza.
wg autor[w S=ownika country ¯ >redniow. ang.
contre, cuntre ¯ starofranc. contree, cuntre ¯
p[{no=ac. contrata ]region, country, that which is
beyond or over against, czyli region, kraj poza lub
przyleg=y\.
Ze starofranc. mo/e i dobrze, p[{no=ac. {le
dowi'zane, tak w pisowni ]`ry, `re, nie od rata\,
jak i logiki samej definicji ]nazwa l'du od kraju
le/'cego poza\.
prate ]prob. of echoic origin\, gdy od =ac. pratum;
w j. ros.-polskim przestawienie& bo=oto, b=otbo=t
˘ be=t ]OE, ˚nr 013\ ˘ b=oto  be=tanie j"zy-
kiem, paplanina, ros. bo=townia; znowu “prawdop.”
uchroni=o od zupe=nego b="du.
• wysp-a(iarski(iarz ostr[w; pokr. p[=wysep.
staropol. 1402 issep, 1468 insulis vlg. yspy,
1397 yszep}t|. ˚isep.
=ac. insula ˘ pol. insu=a – wyspa,
wg S=ownika S.B. Lindego, tom VI& cz">: ziemi ob-
lana zewsz'd wod', ostrow(ec, otok, insu=a, insula.
anglosas. igland, iegland ]dos=. wyspa-l'd\ i ealand
]dos=. woda-l'd\, >redniow. ang. iland ]pisownia
zmieniona pod wp=ywem niezale/nego isle ¯ }terra|
in salo l'd na morzu ¯ salum morze\,
ang. island, ros. otok=, ostrov=.
Wed=ug mej wiedzy, litera S by=a niema na ko<cu wy-
raz[w, tj. nie wymawiana ]˚wymiana liter i d{wi"k[w,
nr 600\, st'd «is» ]woda\ wymawiana «i», i «island»
pisane «iland» w >redniow. ang.
Zagmatwane wyja>nienie w S=owniku Webstera
]Webster’s New World Dictionary, 1962\& >redniow.
ang. «iland» zmieniono na «island» pod wp=ywem nie-
zale/nego «isle»; i dalej& anglosas. «igland, iegland»
dos=. wyspa-l'd, i «ealand» dos=. woda-l'd; «ig, ieg»
]wyspa\ i «ea» ]woda\.
«isle» ¯ >redniow. ang. i starofranc. «isle»; p[{no=ac.
«iscla» dla =ac. «insula»; prawdop. ¯ ]terra\ in salo ^
]l'd\ na morzu ¯ «salum» ]morze\; forma «isle» sta=a
si" og[ln' w Odrodzeniu, za =ac. insula.
W d=ugich, zagmatwanych obja>nieniach s' cz"sto
b="dy, powsta=e w wyniku wi"cej ni/ jednej kombinacji,
lub zagmatwane s' po to, by te b="dy ukry:; wynik
niewiedzy autora lub autor[w – domys=y w rodzaju
«prawdop.», i dorabiane formy na potrzeb".
Poza staropolsk' pisowni' issep, 1402 ]grubo przed
Odrodzeniem\, istnia=y o milenium starsze nazwy&
Vissigothi ]pol. Wizygoci\, rzeki Sesuwis, Wis=a, Pisa,
Dryssa, gr. abyssos ¯ a` ]bez`\ % byssos ]dno; dnie,
dnia ^ woda ˘ studnia\, a jeszcze starsze, o milenia,
rzeka Tigris, w Iraku; poza tym Abyssinia ]ab ^ iran.
woda; `ina, `ynia & bez`\, wi>nia, pryska:, iskra.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
Wi"c gdy >redniow. ang. pisownia zgubi=a liter" S
]iland\, to p[{niej, w Odrodzeniu, dostawiono j' ]island
^ l'd-woda\ wchodz'c tym w zgodno>: ze starszymi
formami «is», i j"zykami Europy, jak wy/ej – prosto.
Visigoth ¯ p[{no=ac. Visigothi, w liczbie mn., ¯
visi` ]prawdop. baz' germ. west – zach[d\ % Gothi
]Goci\, gdy zg=oska wis ]woda\, cho: wisi ]zach[d\
zupe=nie nie wykluczone, gdy ost ]wsch[d\.
iran. ab ]woda\ % ¢yss ]woda\ ˘ gr. abyssos ]to<\,
tak/e a` ]nie`, bez`\ % byssos ]dno\.
abyssos ˘ Abyssinia ]dzi> Etiopia, pol. Abisynia\,
¢yss ]woda\ ˘ Visigothi ]Wizygoci\, rzeki& Wis=a,
Sesuwis, anglosas. i >redniow. ang. is, ang. ice,
niem. eis ]l[d\, wi>nia ]baz' kwas ¯ niem. wasser\
¯ kauk.-gr. byssine, gr.-celt. BW.
Abyssinia i Erythrea ]Eritrea\ ¯ ea ]woda\.
Abyssinia zwi'zana jest z «ab % yss» ]wod'\,
nie z abyssos ]toni', otch=ani', przepa>ci'\
¯ a` ]bez`\ % byssos ]dno\.
“prawdop.” – ostro/no>: zaowocowa=a, uchroni=a
od b="du, wprowadzaj'c doz" niepewno>ci.
Lambert, Lambrecht ]ja>nie o>wiecony\ ¯ staro-
niem. wy/yn Lambreht, Landberht ¯ lapme ]>wieci:,
ang. to shine\ ¯ =ac. lampas ¯ gr. lampein % beraht
]ja>nie, ang. bright\, t=um. od ty=u, autorzy S=ownika
wywiedli od lant ]l'd, ziemia, ang. land\ % beraht
]ang. bright\, tworz'c nonsens& jasno>: kraju ]$#\,
ang. brightness ]of the\ country, or $ illustrious with
land ]possessions\ – te/ nonsens.
Landberht jest w tym wypadku b="dem w pisowni&
pd ]s=owotw. koncepji 024\ ˘ lamp ˘ land;
w j. polskim zwrot «ja>nie o>wiecony» zachowa= si".
nog }prob. Early Mod. Eng.. from ME. knagge in the
same sense; $ ¯ base of knock|, 1. a wooden pin or
block set in a wall, for nails, etc. 2. a log of wood,
supporting a mine roof.
“a wooden pin” ]gw[{d{ drewniany\$
nog ¯ niem. nagel ]gw[{d{\, nie knock ]stuka:\.
OA; K w knagge by=o nieme, tak i w knock } nok |.
Jakich to zmian nale/y dokona: by przej>: z `agge
]knagge\ na `ock ]knock\. Przy tym, knagge ]rzeczo-
wnik\ powsta= od knock ]czasownika\, na opak, gdy
to rzeczowniki wyda=y czasowniki& nit ˘ nitowa:.
orn ]rodzi:, r[d, rodzaj, narz'dy rodne, rozr[d\
˘ born, corn, porno, horn ¯ ho ]wysoko\, ziemia
orna – urodzajna, horod ]gr[d\ ¯ gora ]wzniesienie,
cho=m, kulm\, horn  roh ]r[g\, s=owotw. koncepcji
023, dun. orne ]odyniec, knur\.
Autorzy S=ownika Webstera nie s' >wiadomi tego/
i ka/dy termin staraj' si" do='czy: do r[/nych
s=[w, i bez zwi'zku z terminami w j. s=awia<skim
w sk=ad kt[rych orn tak/e wesz=o.
Podpieraj' si" przy tym j"zykiem indo-europejskim
]I.E.\ kt[rego – w mej opinii – jako jednego nigdy nie
by=o, i wszelkie rekonstrukcje, przez to, s' wysoko
spekulacyjne, opatrywane zwykle gwiazdkami ]¢\.
• born, past participle of bear ]to give birth\; now used
only in passive constructions not followed by by.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
Rzecz w tym /e niegdy> procesy mia=y odwrotn'
kolejno>:, w tym&
– od czasownik[w czasu przesz=ego powstawa=y
czasu tera{niejszego, znane tak dzi>,
– od s=[w uwa/anych dzi> za pochodne
powstawa=y s=owa dzi> podstawowe,
– od dzi> zdrobnie< powstawa=y s=owa podst.
Proces ten mia= miejsce w ˚Odrodzeniu.
• corn }M.E.; A.S. corn, a seed, grain, akin to G.
korn ]Goth. kaurn\, I.E. base ¢ger~, ¢gere~ to be
ripe, seen also in L. granum|.
• horn }M.E.; A.S.; akin to G. horn; ¯ I.E. base ¢ker~,
upper part of the body, head, etc. ]czyli g[rna cz">:
cia=a, g=owa\, as also in L. cornu, Gr. keras, horn|.
• pornography }¯ Gr. porne, a prostitute; % ~graphy|.
S=ownictwo nie jest rozbite na sylaby z opisem ich
znacze<, st'd pr[by, wysi=ki wyja>nienia w innym
kierunku, w spos[b dotychczas stosowany.
flirt, m'dry S=ownik Webstera tu zgubi= si", bo po-
ja>ni= /e z 16-go i 17-go wieku, uprzednio flert,
flurt; $ d{wi"kona>ladowcze ]wschodniofryzyjski
flirtje ^ lekkomy>lne dziewcz"\, ale mocny wp=yw
starofranc. fleureter ^ dotkn': lekko, dos=. prze-
nosi: si" z kwiatka na kwiatek, ang. lit., move from
flower to flower\.
Wszystkie one b="dne. Ju/ same znaczenia,
odchodz'ce od sedna, sugeruj' zachowanie ostro/-
no>ci. Ja stoj" na swoim poja>nieniu&
1. tak zas[b d{wi"k[w na to wskazuje&
f•li•rt  fe•rt•il ]p=odny\,
2. jak i metoda powstania s=owa&
cz">ciowe czytanie zg=oskami od ty=u,
3. oraz bli/sze sobie znaczenia obu&
zaloty ˘ dob[r ˘ zbli/enie p=ciowe ˘ p=odze-
nie.
◆ dwie identyczne pisownie, lecz od r[/nych poj":&
• account ]rozwa/a:, s'dzi: /e tak jest, uwa/a:\
¯ >redniow. ang. acounten; starofranc. aconter ¯ a`
% conter ]opowiada:, zda: relacj" z wydarzenia, m[wi:,
utrzymywa:\ ¯ compter ¯ =ac. computare;
• account ]konto w banku; sumowanie, obliczanie, zapis
dokonywanych transakcji, wykaz otrzymanych pieni"dzy,
wyp=aconych, posiadanych, stosunki handlowe szcze-
g[lnie w kt[rych kredyt jest u/yty\
¯ franc. banque; ital. banca ¯ starogerm. wy/yn bank
]=awa\ ¯ bank ]brzeg rzeki, ang. river bank\,
bank w zwi'zku z =ac. cant ]brzeg, skraj, okr"g\.
• soil ]gleba\ ¯ >redniow. ang. soile ¯ =ac. solum,
• soil ]brudzi:\ ¯ >redniow. ang. soilen ¯ =ac. suculus.
tak i inne, lecz
◆ dwie nieco r[/ne pisownie, od jednego poj"cia&
• angle ]k't, r[g ^ granica\ ¯ niem. winkel ]k't, zak'tek
^ przy granicy\ ˘ Angle ˘ franc. angle i =ac. angulus,
• ankle ]kostka u nogi\ ¯ >redniow. ang. ancle,
ancleou ¯ starogerm. wy/yn ancleow,
oba od za=amania si" linii, granicy, skraju, GK. Tak/e
elbow ]=okie:\ tu nale/y ¯ >redniow. ang. elbowe;
przestawione zg=oski, czytane cz">ciowo od ty=u.
 UWAGI O S+OWNIKACH
Woda i ziemia
og[lnie – zakrawa – /e termin woda, najbardziej
powszechny >rodek, r[/norodnie pisany i s=owo
u/yte w ogromnej liczbie termin[w, ukryte w ok.
50-ciu zg=oskach, nie by= przez autor[w S=ownika
dostatecznie wykorzystany w dochodzeniu gene-
zy s=[w, jak ice ]l[d\, piss ]szcza:\, sweet ]s=od-
ki, mi=y\, yawl ¯ ¢iss, ¢yss, wet, wot, awl ]mokrz,
deszcz, s=ota, ulewa, woda\.
Pochodne wody& kwas ¯ wasser, i s=[d ¯ =[d,
tak/e wyda=y znaczn' liczb" termin[w, i nie s'
one zauwa/one przez polskich j"zykoznawc[w
tym razem.
st'd, rozwi'zuj'c pochodzenie s=[w, autorzy
S=ownika pogwa=cili proste&
isalnd ]wyspa\ ¯ is ]woda\ % land,
country ]kraj\ ¯ county ¯ count;
country ]pa<stwo, kraj\ ¯ county ]wojw[dztwo\
¯ count ]pan, wojewoda\,
count ˘ county ˘ country
pan, wojewoda ˘ wojew[dztwo ˘ kraj,
gmatwaj'c pochodzenie tych s=[w, i gubli si"
w innych, r[wnie prostych, pl'tali poja>nienia,
w tym&
z=goska orn ]rodzi:, r[d, rodzaj, b[le porodowe,
po=[g\ ˘ born, corn, horn, porn, worm ˘ pol. ziemia
urodzajna ]orna\, Armenia i Ormianie ]dos=. ro-
dacy\ ¯ orm, MN ¯ orn` ]rod`\; s=ownictwo nie
jest rozbite na sylaby, to st'd& ear ]uch, usz\.
sanskr. agnis ]ogie<\ ˘ gr. Ignatios ]ognisty\, w
S=owniku& $ akin to L. ignis, a fire }is ^ woda|.
st'd te/ kom  mok, s=owotw. koncepcji 023 ˘ gr.
komoidia ˘ =ac. comoedia ˘ starofranc. comedie
˘ >redniow. ang. i ang. comedy  starofranc.
moquer, mocquer ˘ ang. mock ˘ mockery ]szy-
derstwo, po>miewisko, naigrywanie si"\.
krab ]rak morski\; ang. crab ¯ >redniow. ang. crab-
be, anglosas. crabba ¯ kra ]woda\ % b, be, ba ]woda\
wywiedli od skrobania ]$#\ ¯ p[{noniem. krabben
]ang. to scratch\ – oto skutek.
Nurtuj'ce, w j. polskim jest s=owo szkrab, tak o
dziecku raczkuj'cym, a wi"c niejako po='czenie
ang. scratch ]od skrobania\ z crabem ]raczkowa-
niem\. Wypadki takie zdarzaj' si", cho: rzadko,
dlatego obstaj" przy swoim, krab ¯ kra ]woda\
% b ]woda\.
S=owa kr[tkie, jednosylabowe, mog' mie:, i
czasem maj', r[/ne znaczenia nawet w tym
samym j"zyku, np. ang. bark ]1. kora drzewna, 2.
szczeka:\, czy pol. dw[r ]1. podw[rko, ogrodzony
plac na ty=ach domu, ¯ d % w[r ^ ty=, 2. otocze-
nie w=adcy, jego >wita\.
Je/eli krab jest bez zwi'zku ze skrobaniem, to
nie mo/na od skrobania wyprowadza: pocho-
dzenia kraba.
autorom Webster’s Dictionary, 1962, nieznana
jest wymiana d/cz jak ros. do/d – pol. deszcz;
ang. ridge ]brzeg\ ˘ b•ridge ]most\,
ang. ran•ge ]za•si"g\ ˘ b•ran•ch ]ga='{  ="g\;
tak i nie znane czyt. wspak& club  bulk,
lava – aval]anche\ – elevation ]wzniesienie\.
family ]rodzina\ ¯ =ac. familia ]s=udzy w domost-
wie, domostwo, ang. servants in a household, house-
hold ¯ familus ]serant\ ¯ $ Nic podobnego# Rodzina
od sług wzi"ta# Zastanowiliby si" przez chwil".
Rodzina to krewni ¯ krew, tj. zwi'zani krwią, poro-
dem ¯ ród, i na trop naprowadzi=o mnie znacze-
nie has=a Emil z krewnymi zwi'zanego, a tak/e
zwi'zanego z familią. Jego definicja brzmi& that
belongs together by birth or descent, u/ywane w staro-
/ytnym Rzymie – sedno.
Webster’s Dictionary ]WD\
• mylne, wykolejone na r[/ne znaczenie,
• nieznane ]NN.\ pochodzenie,
• nieznany zwi'zek z innym przez czyt. wspak.
back ˘ bag ¯ >redniow. bagge, staronord.
baggi; back ¯ >redniow. bak ¯
IE. ¢bheg ]zgina:, ang. to bend\.
mist  steam – zwi'zek obu przez czytanie
wspak nieznany ]NN.\.
steam ¯ >redniow. ang. steme
]pierwotnie para, dym, wyziew,
ang. vapor, fume, or exhalation\.
bust  stub – pochodzenia bustu nie ma;
stub ]pie< drzewa, ang. a tree
stump, i kilka innych znacze<,
w tym niedopa=ek papierosa,
oderwany, kontrolny odcinek
biletu\.
god  dog – god ¯ anglosas. god ¯ got. guth
¯ IE., ¢ghawa`, to call out to,
invoke;
dog ¯ >redniow. ang. dog, dogge;
generalized in sense ¯ late, rare
AS. docga, dogga ]zwykle, ang.
usual AS. hund\.
god  bad ¯ >redniow. ang. bad, badde ¯ $
lava  aval – zwi'zek przez czyt. wspak. NN.
stamp  mast ¯ IE. ¢mazdo-s, a pole, rod,
seen also in L. malus.
ship  fish, P  F, niem. schiff ]okr"t, statek\,
IE. base ¢sqei-b`; =ac. piscis
P  F ˘ fish  niem. fisch,
IE. base ¢p]e\isq`.
is ]woda\ % land – zamotane pochodzenie.
artilery ¯ wykolejone pochodzenie s=owa&
starofranc. artillerie ¯ atilier
]szczeg. z wp=ywem arte\
¯ =ac. ¢opticulare ¯ aptus, ˚apt
]przymocowa:; zamkn':, chwy-
ci: si", ang. to fasten\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015
 UWAGI O S+OWNIKACH
fox ]lis\ ¯ dun. skov ]las ¯ les ¯ lis\,
^ niem. fuchs ¯ }skuf| ]las\;
skov czyt. wspak, Ch ^ K, VF;
{r[d=ows=[w nieznany dla WD.
oxygen ]tlen\ ¯ gr. oxys ]ostry, kwas;
ang. sharp, acid\,
czym my oddychamy$
czym> ostrym$ kwasem$# ˚ox.
shark ]rekin\ ¯ sh ]fish\ % ark  kra ]woda\ ˘
pol. kra, ikra, barka, Krak[w,
anglosas. crabba ˘ ang. crab.
WD& shark ¯ prob. ¯ G. schurke,
scoundrel, rouge, sharper, czyli
=ajdak, czerwona szminka, oszust
w grach hazardowych. Co$#
bottom ]dno\ – bez zwi'zku z gr. potami ]rz.\,
s=owotw. koncepcji 024, PB
stop ¯ st ]prz[d\ % op ¯ opposite;
funkcja `op w s=owotw. NN.
bird  birth – s=owotw. pokrewie<stwo NN.
blow ]cios\  wobble ]chwia: si"\, czyt wspak.
branch ]ga='{\  range ]zasi"g\ – pokr. NN.
bo nieznany zwi'zek Cz  D/,
bezd{wi"czne  d{wi"czne,
jak Czyn-gis  D/yngis chan.
egg ]jajko\  leg ]noga\;
eggs are located between legs;
egg ¯ >redniow. ang. egg, egge
¯ staronord. egg;
leg ¯ >redniow. ang. leg
¯ staronord. leggr ]noga, ko<-
czyna, ang. leg, limb\.
`orch; staropol. /g'cy ^ pal'cy ¯ /ga: ^ pali:;
sc•orch ]przypieka:, spala:\ 
t•orch ]pochodnia\ 
p•orch ]ganek\;
sanskr. agn•is ]ogie<\ ˘ gan]ek\ ˘
ka•gan]ek\, tj.naczynie z pal'-
cym si" wewn'trz ogniem.
orch }orcz| ˘ s=aw. czort... posta:
z piek=a b"d'cego ogniem;
oba przez przestawienia&
agn ˘ gan]ek\, orcz ˘ czor]t\,
tak/e even ˘ nawe]t\.
sc•orch ]>redniow. ang. scorchen
¯ starofranc. escorcher\;
t•orch ]>redniow. ang. i starofranc.
torche; pochodnia, smolne =uczy-
wo, z g=owic' ze skr"conych pa-
ku=, szmat, nasyconych smo=',
szczapa z ogniem do o>wietle-
nia pomieszcze<, pochod[w\;
p•orch ]>redniow. ang. i starofranc.
porche; przedsionek, weranda\.
ear ]ucho\  air, aer ]powietrze\;
pol. ucho  uch ]duch, zaduch,
ros. wozduch ^ powietrze\.
brush ]krzaki, zaro>la\  thrush ]drozd\, >red-
niow. ang. brusshe  thrusch;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
pol. gozd ]las cienisty\  drozd.
snake ]w'/\ ¯ s ]symbol w"/a\ % naked ]nago\
¯ anglosas. snaca ]w'/\, nacod,
n≤cad ]nago\, staroniem. wy/yn
nakot ˘ niem. nackt, s=owotw.
dowi'zany do snail ]>limak\...
W j"zyku polskim
j"zyk polski zaczerpa= z niem. i ang. i przeni[s=
przez wieki&
Lambert ]ja>nie o>wiecony\ ¯ lamp
¯ =ac. lampas ]>wieci:, ang. to shine\ % beraht
]ja>nie, ang. bright\, PB,
Olbracht, Olbrycht ]ja>niepan\
¯ niem. adal ]pa<stwo\ % beraht,
kraj ]ang. country\ ¯ niem. kreis&
count ˘ county ˘ country, state,
wojewoda ˘ wojew[dztwo ˘ kraj, pa<stwo,
wojewoda ^ pan ^ rz'dca ^ gubernator ^
graf ]pisarz\ ¯ gr. graphein,
woj. ^ gubernia ^ hrabstwo ^ ros. grafstwo ^
niem. grafschaft, kreis.
tak/e niem. erde ]ziemia\ wyda=o terminy, w j.
polskim i angielskim, jak na s=owo o tak wielkim
zasi"gu s=owotw[rczym, bo pospolite&
edre ˘ ford ]br[d\ ˘ trud, brud, grud.
trud – grud ]za(u•twardzenie\ – brud, dawne
UEO, i ja widz" ang. ford ]br[d\ w tej
grupie, s=owotw. pokr. force ]si=a, moc\ ˘
effort ]wysi=ek, pr[ba\, fortress ]twierdza\,
BFTC ]tf\.
lit. Erdziwi=, XIII w., “Rzymianin”
¯ =ac. Sacrum Imperium Romanum,
niem. Heiliges Römisches Reich,
ang. Holy Roman Empire.
ang. street ¯ >redniow. ang. strete
¯ =ac. strata ¯ st % rata;
pol. st ^ ty= ^ zad ^ w[r ^ plecy ^ tecz ˘
st(ek ^ ty=(ek ^ zad(ek;
wor(ek, plecak, torba; podw[rko ]na tyle
domu frontem do ulicy ¯ u ^ lico\; tecz ˘
wstecz ]do ty=u\, wszetecznik, cieczka.
ang. turn ˘ pol. nurt, sznur, knur.
orn` ˘ corn ]ziarno\, pol. ziarno, s=aw.-ros. zerno;
ziemia orna ]urodzajna\, Orneta.
˚s=awia<ski j"zyk.
dobry ]b[g\ vs. z=y ]pies, bies\
anglosas. god ]dobry\ ˘ ang. dog ]pies ^ z=y\,
>redniow. ang. gode ]dobry\ ˘ dogge ]pies\,
s=owotw. pochodne& pies ]z=y\  bies, diabe=;
pies ˘ bies, s=owotw. koncepcji 024 ]PB\,
gode  dogge w zwi'zku ze sob',
jak pol. pies  bies.
ang. fox ]lis\  forest ]las\  skov ]las ¯ les ¯ lis\,
p  f ˘ fox ^ pox ^ pocks ˘ chicken ]kurczak,
kura\ ˘ chicken pox ]ospa wietrzna\ ˘ pox
]1. r[/ne choroby zwi'zane z wysypk',
 UWAGI O S+OWNIKACH
2. syfilis\; >redniow. ang. pokkes ¯ pokke.
ang. forest ˘ pol. porost,
angloj"zycznym zwi'zek
skov ]las\  fox ]lis\  forest ]las\ nieznany,
bo nieznane zasady tworzenia nowych s=[w
i j"zyk nie rozbity na znaczenia zg=osek;
k ^ ch ˘ ang. fox ^ foks ^ niem. fuchs.
ang. fief ]lenno\, w mej opinii fief ¯ field ]pole\
– {r[d=os=[w wyprowadzony od fee ]pay-
ment$#, tj. za(wy(w•p=ata, wynagrodzenie\.
len ]pole\ ˘ lennik, ro>lina len, le< ]wa=ko<
^ wielki le< ¯ wa= ^ ziemia % ko< ^ wielki\,
niem. Polen ]ang. Poland\, i inne.
ang. mute ]niemy\, w mej opinii& mut  tum ˘
=ac. mutus ]niemy, cichy, ang. dumb, silent\
˘ tumultus ]tumult, ha=as, wrzawa, zam"t\
– tumult wyprowadzono z =ac. tumere ]to
swell, puchn':, nabrzmiewa:, wzbiera:,
wzmacnia: si" – z doz' racji& z pocz'tku
tak by=o, niew'tpliwie – tumult nie powsta=
nagle, ale nie dot. p[{niejszego nat"/enia
g=os[w; =ac. tumere ˘ pol. wez`, pod`, za`\.
ang. hand }hend|]r"ka; d=o<\, >redniow. ang.
i anglosas. hand, pokr. niem. hand, jako
prob. ¯ var. of Gmc. base of Goth. hinthan,
to size, hence, basic sense “grasper” –
chwytaj'cy, >ciskaj'cy.
t=umaczenie wymaga karko=omnej wymiany
literowo-d{wi"kowej, i si"gania do odleg=ych
znacze<, odbiegaj'cych od sedna;
w mej opinii& dos=. ludzka ko<czyna
¯ h ¯ human, % and }end| ¯ end ]koniec\;
ko<czyna w j. polskim; kr[tko, prosto, celnie.
ang. crawl }kraul| ¯ >redniow. ang. crawlen,
¯ staronord. krafla; 1. to move slowly by
dragging the body along the ground, as
a worm, 2. to go on hands and knees;
creap, 3. to move or go slowly or feebly,
5. ..., 6. ..., czyli 1. porusza: si" wolno
ci'gn'c cia=o wzd=u/ ziemi, jak robak,
pe=za:, 2. i>: na czworakach, raczkowa:,
3. porusza: si" wolno, ...itd.,
kraul – styl p=ywania& twarz' w d[=, z
ustami i nosem pod powierzchni' wody z
wyj'tkiem gdy g=owa skr"cona na moment
dla z=apania oddechu, i szybkie, no/ycowe
uderzenia n[g;
¯ kra, ark ]woda\ ˘ pol. rak ˘ raczkowa:,
ang. crawl, ark ]arka\ ¯ >redniow. ang.
arc, earc ¯ =ac. arca, Arctic ]Arktyka\,
sh•ark ]rekin\, crabb ]krab\ ¯ >redniow.
ang. crabbe,
WD 1962 wyprowadzi= z niem. ¢krab~, ¢kreb~,
krabben ]to scratch, czyli drapa:\.
gr. plege ]plaga, m[r, zaraza\ ˘ p[{no(nowo•ang.
flagge ˘ ang. flag ]falga\, PF, opisana& prob.
¯ flag, v.i. in sense “to flutter” ]trzepota: si",
macha:; drga:; dygota:; niepokoi: si"\.
w Íredniowieczu mniemano, /e plaga przenosi
si" drog' powietrzn' ˘ mor, morowe powietrze.
plaga  m[r ^ mor  morski ]ang. maritime\
 flaga ]bandera\.
bez kombinowania& v.i. ^ verb intransitive ]cza-
sownik niezmienny\, prob. ]prawdop.\.
pan i pani
lord ]pan, b[stwo\ i lady ]pani, bogini\;
• lord ]1. rz'dca, pan, 2. b[stwo, Jezus Chr.\&
=ac. clericus ˘ >redniow. ang. clerke, starofranc.
i >redniow. ang. clergie ˘ ang. clergy ˘ lorde,
OE, GD s=owotw. koncepcji 023, 024.
starofranc. i anglosas. clerc ˘ >redniow. ang.
clerke, clerk ˘ ang. clerk ]arch. cz=onek kleru;
arch. kto>, kto umie czyta: i pisa:, osoba pi-
>mienna\.
lord ]wojewoda, pan\ ¯ >redniow. ang. lorde,
laverde, przeczy memu poja>nieniu&
lord ¯ clergy, i moje clergy
– jest wyra{nie powa/niejsze znaczeniem,
nie od chlebodawcy ¯ chleb,
– odpowiada duchowi Íredniowiecza,
tj. wierze w boga, b[stwa,
– ju/ w Íredniowieczu lord przet=umaczono
na j"zyki&
- staropolski ˘ ksi'/" i ksi'dz,
- s=awia<ski ˘ kniga ]ksi"ga\ ˘ knia{,
– za> laverde ]pan\ ma w sobie zg=osk" verde
]ziele<, zielony\ ¯ starofranc. la verde ]ang.
the green\, i erde ]ziemia\ ¯ >redniow. ang.
erthe, niem. erde,
nie od anglosas. hlaford ]bazowego sensu&
“chlebodawca” ¯ hlaf % weard\.
Laverde
¯ la verde – prosto, ¯ starofranc., gdy
¯ hlaford – wymaga licznych zmian zg=osek,
przekr"t[w, w tym tak/e “bazowego sensu”
zaprz"gni"tego do pomocy, a wi"c nie >ci>le,
ot, tak sobie, troch", jakby, dowolnie.
=ac. gloria ]chwa=a\ ˘ starofranc. i >redniow.
ang. glorie ˘ g•lor(y) ˘ lor•d(e) GD, konc. 024.
• lady ]1. pani, 2. bogini\&
=ac. idolum ˘ starofranc. i >redniow. ang. idole
˘ ang. idol ]wyobra/enie boga, b[stwa, ang. an
image of a god\ ˘ ang. lady czyt. wspak, s=owotw.
koncepcji 022;
lady ]pani\ ¯ >redniow. ang. lavedi, levedy
¯ laverde ]pan\ ¯ starofranc. laverde
¯ la verde ]ang. the green\.
˚wojewoda ^ rz'dca ^ pan.
Webster’s Dictionary zawiera w sobie proste b="dy,
tego rz"du, wskutek motania, gdy moje poja>nienia
proste&
is ]woda\ % land ]l'd\ ˘ island,
nie tak prosto w S=owniku Webstera, inne&
count ˘ county ˘ country, state,
wojewoda ]pan\ ˘ wojew[dztwo ˘ kraj, pa<stwo.
Dlatego w sprawie lord i lady obstaj" przy swoim&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 UWAGI O S+OWNIKACH
pan(i, b[stwo(bogini ¯ clergy ]¢osoby pi>mienne\
˘ clerke ˘ clerk ]†osoba pi>mienna\, zdaj'c sobie
spraw" z autorytetu S=ownika Webstera.
Autorzy S=ownika nie znali zasad przetwarzania
zapo/yczonych s=[w z j"zyk[w obcych, opisane
w punktach 022–025.
Ja uzna=em, /e lord ¯ clergy i gloria, po wszystkim
co wiem w sprawie ]czytania wspak z wymianami
liter\, a tu autorzy S=ownika Webstera nap"dzili
mi strachu co niemiara, /e lord ¯ >redniow. ang.
lorde, laverde; laverde bez zwi'zku z clergy, a ze
stoj'cym tu/ obok anglosas. hlafword ]znacze-
nia “chlebodawca”, ang. “loaf keeper”\, sugeru-
j'cym przez to laverde ¯ hlafword – jestem wi"c
w b="dzie, gdy to oni byli w b="dzie, sugeruj'c
/e starofrancuskie la verde ¯ anglosaskiego&
hlafword.
La verde ]ziele<, zielony\ w j. starofrancuskim,
sta=o si" szarem, kolorem szary w j. s=aw. ˘ szar
]ziemia\ ˘ obszarnik ]ziemianin\, szarak ]zaj'c\,
szaruga ]kilkudniowa plucha\, szaro na dworze.
Chyba na zasadzie «jak oni tak – to my inaczej»,
jak oni noc – to my dzie<,
jak oni bride ]pi"kna\ – to my brzydka,
jak oni urod ]pokraka\ – to my urodziwy, itp.
ang. stud ]stadnina, zbi[r koni do rozrodu\ –
dust ]py=, kurz, proch\, czyt. wspak;
pol. ko< ]wielki\ – py=, i=, kurz, proch, s=aw., tlen.
ang. bag  back, GK, pol. torba  }abarot|.
ang. Deluge ]Potop\ mo/e by: czytane wspak.
Nie wiedzia=bym o tym, gdyby nie polski Potop.
deluge jest koncepcji 025 – wymiany dg przy
czytaniu }sylabami| wspak& de•lu•ge.
podstaw' ma by: =ac. diluvium, nie przecz", lecz
przerobione zosta=o na koncepcj" potopu.
anglosas. S, b"d'ce wzmocnieniem ˘ smash, ma
odpowiednik w pol. ? ˘
ju/, zr[b/e, podejd{/e bli/ej, poka//e si".
=ac. Augustus ]upodobanie sobie z=ota\
¯ au ]z=oto\ % gust ]gust, po(smak, powab;
przyjemno>:; upodobanie, ang. taste; relish;
flavor; savor\ ¯ =ac. gustis, Augustus jako po-
wi"kszaj'cy ¯ =ac. augustus ¯ augere ]ang. to
increase\, ale co$
autorzy S=ownika nie si"gali do j. polskiego, z
drobn' strat', bo zawarto>: s=ownik[w polskich
nie jest wiarygodna.
j"zyk polski czerpa= z j. ang. wi"cej ni/ to si"
wydaje czy wida:, i przeni[s= przez wieki stare
koncepcje czy znaczenia j. angielskiego.
Inne
w S=owniku, pod=oga w nieco r[/nej pisowni&
• anglosas. flet, w ha>le flat, lecz
• anglosas. flor, w ha>le floor.
wi"cej ˚nr 600, 494.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
787. New English-Russian and Russian-English
D ic t ionar y
]N EW OR TH OGR A P H Y \
by
M.A. O’Brien, M.A., Ph.D., The Queen’s University,
Belfast; Member of the Royal Irish Academy, Dover
Publications, New York, 1944,
344 str. cz">ci ros.-ang., i 352 str. cz">ci ang.-ros.,
w cz">ci rosyjsko-angielskiej&
powinno by: «kin» w miejsce «kind», zdecydowanie,
pod has=em rod-rod ]r[d\ wymienia& race, family;
birth descent; species, genus; kind, sort; way,
manner,
gdy wg S=ownika Webstera&
• kin& 1. relatives; family; kinsfolk; kindered, 2. family
relationship, connection by birth or, sometimes,
by marriage.
• kind& 1. }Rare or Archaic|, a\ origin. b\ nature. c\
manner; way. 2. a natural group or division; race&
as, the rodent kind. 3. sort; variety; class.
w cz">ci angielsko-rosyjskiej,
pod has=em repel ]odrzuci:, odpiera:, odpycha:\,
zgubiona litera T&
• powinno by:& otkazyvat;-otkazywat ]ang. to
refuse, to deny\,
• a jest okazyvat;-okazywat ]okazywa:; ang. to
show, to prove, to express\.
zupe=na zmiana znaczenia.
Z b="d[w drukarskich,
has=o dospiechy, powinno by:& accounterments,
a jest accountrements ]tertre\, francuskiej pisow-
ni, st'd niezupe=nie {le, przez przypadek.
Og[lna ocena& wy>mienita organizacja tre>ci, czy-
telno>:, wysoka klasa doboru odpowiednk[w.
Mam wielkie uznanie dla jego Autora.
W nim jest my>l zawarta, ze wszech znanych
mi miar.
Przede wszystkim, nazwy botaniczne opu>ci=(a
z zamieszczenia, bo w nich chaos w klasyfikacji,
skoro wiele odmian wielce zbli/onych do siebie, i
jak' ro>lin" jak zwa:, i – tym samym – jaki odpo-
wiednik ma w innym j"zyku. Dzi> s' ich kolorowe
zdj"cia na Internecie, dla por[wnania i unikni"cia
pomy=ki, ale w 1940 ich nie by=o.
Taki stan jest dzisiaj, a ok. 1940 by=o jeszcze go-
rzej, ma si" rozumie: ]S=ownik wydany w 1944\.
Mo/liwo>: pomy=ki znaczna, a nazwy im przypi-
sane bez zwi'zku z innymi – dla j"zykoznawcy nie
stanowi' materia=u do analizowania pochodzenia
s=[w i ich zwi'zk[w z innymi. Np. dla bratka – siostra
z bratem, albo Iwan i Maria dla innej ro>liny.
Zasi"g flory r[/ny jest dla r[/nych gatunk[w na
kontynencie europejskim – roztrz'saniu, jak co
zwa:, szybkiego ko<ca by nie by=o, tak i pomy=kom.
Wi"cej w dalszej cz">ci.
 UWAGI O S+OWNIKACH
Po drugie, w znaczeniach s=[w, zamieszcza=(a
najpierw formy rzeczownikowe, za nimi formy cza-
sownikowe. Istotne, bo czasowniki – w znakomitej
wi"kszo>ci – posz=y od rzeczownik[w, np. piasek ˘
piaskowa:, klin ˘ klinowa:, itp., rzadko na opak.
Po trzecie, zdo=a=(a opanowa: zamieszczanie
form czasu tera{niejszego z przesz=ymi, tak, by za-
mieszczenie by=o kr[tsze i zrozumia=e przy tym.
Zbi=(a tekst tak, /e dalsze zbicie jest niemo/li-
we – przez to liczba stron jest ma=a. Ja nawet
nie pr[buj" >ciga: si" z nim(ni' w tej kwestii, bo
mia=(a na uwadze aspekt ros.-angielski, gdy ja
cz"sto podaj" w kilku j"zykach, a formy polskie –
w obecnej pisowni, i staropolskiej, z do='czonymi
latami kiedy je tak pisano.
W ko<cu sam papier. Jest sztywniejszy, ale
nie sztywny, przez to lepiej przewraca: kartki ze
strony na stron".
S=ownik ang.-pol. i pol.-ang. Tadeusza Grzebie-
niowskiego, 1959, we wznowionym wydaniu ]bez
daty, przez Langenscheidt w Niemczech, ok. 1990\
tego nie ma, przewracaj'c cienkie kartki z celem
na s'siedni' stron" – zdarza si" przewr[ci: ich
kilka.
Zawiera te/ mniej b="d[w ni/ S=ownik ang.-pol. i
pol.-ang. Tadeusza Grzebieniowskiego, 1959, tak
rzeczowych, jak i drukarskich, mimo bariery pi>mien-
nej mi"dzy gra/dank' a alfebetem =aci<skim.
Ale opuszczenie s=ownictwa flory i fauny, czyli
>wiata ro>lin i zwierz't to do>: du/y zas[b s=ow-
nictwa i ja troszk" uzupe=ni=em je ze s=ownika
ros.-franc., wydanego jeszcze w czasach carskich,
bo bez daty, lecz ze star' pisowni' s=[w. Wi"cej
w dalszej cz">ci.
Uzupe=ni=em z niego s=owa opisuj'ce ro>liny,
drzewa, krzaki i krzewy, zwierz"ta, ptaki, ryby, i
owady ]insekty\.
789. Novyj
RUSSKO-FRANCUZSK∏J
i Francuzsko-Russkπj
Slovar; ,
czyli Nowy
ROSYJSKO-FRANCUSKI
i francusko-rosyjski
S+OWNIK
}jest i zawsze b"dzie nowy, skoro bez daty|,
zestawiony przez N. Soko=owa, wydany w Pary/u,
Librairie Garnier Freres, 6, Rue Des Saints-Peres, 6,
472 strony rozmiaru kartek 88 x 135 mm.
Ja mam tylko jego cz">: pierwsz', ros.-franc.
S=ownik, jak /aden inny, wydany drukiem w zna-
czeniu maszynowego kszta=tu liter, ale nie drukiem
przez odci>ni"cie czcionk' tekstu na papierze.
Tekst jakby z powielacza, farb' na kartki na=o/ony.
Wyj'tkowo ma=ym rozmiarem czcionki, chyba
7-punktowym. Wyrazy has=owe podane “t=ustym
drukiem” ]ang. bold\. Mokra farba drukarska czyni
je w wielu miejscach zupe=nie nieczytelnymi. Ja
zmaga=em si" nieustannie by je odczyta:&
1. Podpiera=em si" innymi wyrazami has=owymi
przed i po wyrazie kt[ry odczytywa=em.
2. Korzysta=em z pisowni na Internecie, jak
francuska pisownia w=a>ciwie wygl'da.
3. U/ywa=em swej wiedzy z j"zyka polskiego i
rosyjskiego; nazwy te/ wpadaj' we wzorce two-
rzenia ich.
W S=owniku, w 3-ch miejscach nie uda=o mi si"
odtworzy: pisowni, z powodu brakuj'cych liter.
Do drukarskiego b"bna przylgn"=y drobne >cinki
w dw[ch miejscach – powsta=y skazy w tekstach,
na stronach 203 i 403. Pocz'tek hase= urwany na
stronach 356 i 370. Lecz niczym to w por[wnaniu
z og[ln' trudno>ci' korzystania ze S=ownika.
Pisowni" odpowiednik[w francuskich upro>ci=em,
ze wzgl"d[w technicznych i czasowych.
Zachowa=em pisowni" przez ∂, ≥, ≤, i apostrofy
}’|, ale opu>ci=em przez π, i r[/ne e stuka=em jako
e, bez r[/nicy, bo nie mam zr[/nicowanych e w
mym zestawie czcionki u/ywanej do pisania, gdzie
polskie liternictwo.
Íledzenie i wymiana e na w=a>ciwe by=a dla mnie
zbyt czasoch=onna, by zajmowa: si" ni', id'c przez
ca=y S=ownik, has=o po ha>le. Z uproszczeniami,
tydzie< czasu mi zabra=o wypisanie. Z mego punktu
widzenia – teksty francuskie s' zbyt za>miecone r[/-
nymi przecinkami i daszkami nad =aci<skimi literami.
Pisownia francuska wymaga wi"c korekty – tu tylko
pogl'd, ile ze S=ownika wy=owi=em s=ownictwa do-
tycz'cego >wiata ro>lin i zwierz't – co>, czego nie
ma w S=owniku ros.-ang. i ang.-ros. M.A. O’Brien,
1944, o kt[rym uprzednio.
J"zyk rosyjski – nie polski, ale w zestawie czytelnik
=atwo znajdzie wiele polskich odpowiednik[w, a st'd
na mi"dzynarodowe drogi przez j. francuski.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 UWAGI O S+OWNIKACH
790 Inne
791. Etymologiczny s=ownik
j"zyka polskiego
– Andrzej Ba<kowski, Warszawa, PWN, 2000.
Znajomo>: j"zyka polskiego u A. Ba<kowskiego
zawarta jest w tytule dzie=a. W j"zyku polskim
pierwszym s=owem jest rodzaj dzie=a – «s=ownik»
w tym wypadku, w dalszym jego opisie bli/sze dane
– «etymologiczny j"zyka polskiego»; akcent, nacisk,
na pierwsze s=owo, w tu na «etymologiczny».
Tak i god=o Polski& Orze= Bia=y, nie Bia=y Orze=,
Morze Czarne, nie Czarne Morze, i inne. Zasada
j"zyka polskiego zatracona w tytule, b='d na
ok=adce.
Brzydka pogoda, s=otna jesie< – zwykle forma
przymiotnikowa widnieje na pocz'tku termin[w.
Zwykle. Ale dzie=o jest «s=ownikiem», nie }czym>|
«etymologicznym», abstraktem, wi"c tytu= od
«s=ownika» powinien zaczyna: si", je/eli przesta-
wienie takie jest mo/liwe, a jest.
Kompozycja «Etymologiczny s=ownik j"zyka pol-
skiego» idzie >ci>le wg logiki s=[w, gramatyki, z
pomini"ciem zasady po=o/enia nacisku, akcentu,
na istot" dzie=a, czyli biurokrata lub biurokraci w
akcji, formali>ci – forma ponad sedno.
Cecha rodak[w dobrze mi znana.
Tre>ci S=ownika – A. Ba<kowskiego nie znam.
Na Internecie trafi=em na opini" Jacka Boche<-
skiego kt[ra oddaje dok=adnie to, o czym pisa=em,
troch" na wyczucie, s'dz'c po popularno>ci Sejp
– A. Brücknera, Krak[w, 1927, /e w komisjach
zasiadaj' ludzie niekompetentni.
Cz=onek Rady J"zyka Polskiego pisa=&
Chcę zacząć od wyrażenia wdzięczności pani
profesor Jadwidze Puzyninie za wszechstronne i dla
mnie bardzo instruktywne omówienie publikacji p.
Andrzeja Bańkowskiego pt. Etymologiczny słownik
języka polskiego.
Miałem tylko ograniczony dostęp do tej publika-
cji. W księgarni przekartkowałem pierwszy tom.
Dotychczas wyszły dwa tomy, kosztują po 60 zł.
Wydałem w życiu wiele pieniędzy na słowniki, ale
tym razem poprzestałem na przekartkowaniu, bo
książek pewnego typu nie kupuję z zasady. Mam w
domu stary, cudowny słownik Aleksandra Brücknera
i niedokończony, jak wiadomo, Franciszka Sław-
skiego. Jakoś nie wydało mi się, żeby słownik p.
Bańkowskiego godzien był stanąć obok nich. Jest
to jednak fakt wydawniczy, wobec którego Rada,
moim zdaniem, powinna zająć stanowisko.
...itd.
Rada jest natomiast ciałem, któremu przypisana
została wyjątkowa godność i autorytet, co sprawia,
że jako członek Rady ja np. czuję się szczególnie
zaszczycony i powołany do strzeżenia godności
mojego języka ojczystego, godności rządzących
nim praw, godności językoznawstwa i ogólnie,
jak wszędzie i zawsze, przyrodzonej godności
ludzkiej. To jest, według mnie, niewątpliwa kom-
petencja Rady.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
Patrząc z tego stanowiska, uważam za rzecz
konieczną, żebyśmy zareagowali na skandaliczny
wybryk, jakiego dopuścił się p. Bańkowski w dziedzi-
nie, za którą moralnie w Polsce odpowiadamy.
Oburzenie wywo=a= Etymologiczny s=ownik j"zyka
polskiego – Andrzeja Ba<kowskiego ]1931–†2014\,
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, tylko 2 tomy&
tom 1 – has=a A-K, tom 2 – has=a L-P, i cho: z=o-
/y= do wydania do litery S w='cznie, litera S nie by=a
dopracowana i PWN nie wyda=o nawet litery R z
tego powodu. Zmar= nie ko<cz'c swego dzie=a.
Ja nie podzielam zupe=nie zdania Jacka Boche<-
skiego, zachowuj" ostro/no>: cho:by z tego powo-
du /e jest entuzjast' S=ownika A. Brücknera, 1927
]„cudowny s=ownik”, znaczy j. polskiego nie zna\, ale
musz" zgodzi: si" z nim, /e s=ownik jest powa/n'
spraw' i na /arty w nim miejsca nie ma.
Kto>, nie >wiadomy humoru i dowcipu A. Ba<kow-
skiego – we{mie informacje serio i na skutek nie
trzeba d=ugo czeka:.
Ludzie najcz">ciej id' prosto do szukanego
wyrazu has=owego, nie czytaj'c Wst"pu, i st'd nie
wiedz' jakiego pokroju czy cz=owiekiem jest autor
dzie=a, na ile mo/na mu ufa:, bo tam to wyjawi=.
Wyjawienie wi"c we Wst"pie, kim si" jest, na ile
godnym zaufania, nie jest wystarczaj'ce.
Ja te/ odnotowa=em jego zwichni"cie, /e nazwa
s=ownika zaczyna si" od «etymologiczny». I st'd
zapewne dalej... 42 strony Wst"pu, nienormalny.
792. S=ownik etymologiczny j. polskiego
– Wies=aw Bory>, Wydawnictwo Literackie,
Krak[w 2005, ponad 800 stron }rozmiaru$|, ok.
4 600 hase=.
S=ownik nie jest tak dobry jak to mo/na sobie
wyobrazi: na stan wiedzy w 2005 roku, i mam na
to kilka przes=anek&
• wydany przez Wydawnictwo Literackie,
w formacie PDF-u dost"pny w chomikuj.pl.
• zdoby= nagrody, w tej liczbie „Krakowska ksi'/-
ka miesi'ca” za pa{dziernik 2005, przyznan' przez
Ír[dmiejski O>rodek Kultury w Krakowie, nagrod"
warszawskiego czasopisma „Literatura na Íwiecie”,
tak/e Nagrod" Prezesa Rady Ministr[w w kategorii
„Za wybitne osi'gni"cia naukowe i artystyczne”,
nagroda wi"c og[lna, nie tylko za wybitn' klas"
S=ownika.
• S=ownik zosta= dok=adnie wykorzystany przez
autork" s=ownika etymologicznego dla dzieci.
• Bory> pracowa= w zespole Stanis=awa Urba<czy-
ka uk=adaj'cym S=ownik staropolski, 1953–2002,
ale tylko w latach 1963–1969 ]tomy IV–V\, tj. nie
od pocz'tku i nie do ko<ca; przyczyna odej>cia
nie podana – mo/e nie sprosta= wymogom, nie
nadawa= si".
Ss 1953, Stanis=awa Urba<czyka jest jedynym mi
znanym s=ownikiem na poziomie naukowym.
 UWAGI O S+OWNIKACH
• S=ownik zawiera “oko=o 4600” hase=, gdy w
j"zyku potocznym, codziennym, u/ywa si" ok.
15 tys. s=[w. Analogiczny S=ownik Aleksandra
Brücknera, 1927, zawiera 5683 has=a.
• informacja o S=owniku ubrana w nazewnictwo&
leksyka dialektyczna, semantyka, forma niedominu-
tywna, derywat, etymon, geneza praindoeuropejska
– ch"ci' Borysia – „S=ownik jest przeznaczony dla
szerokiego grona odbiorc[w, nie tylko naukow-
c[w..., itd.” Nie s'dz", skoro tak,
• ...bo i upstrzony r[/nymi znaczkami drukarskimi
kt[rych nie u/ywa si" w pi>mie i druku, i – pewnie
– w wymowie.
+'cznie z obcym nazewnictwem, jak wy/ej,
utrudniaj' zrozumienie. Utrudnienia cech' Nauki
polskiej i Polak[w w og[le – rodacy utrudniaj'
sobie /ycie nawzajem, gdzie tylko mo/na. W tym
wypadku, zaprz'taj' – zbytecznie – uwag" u/ytkow-
nika, >ledzenie sedna jakim jest pochodzenie i
zwi'zek z innymi, je/eli taki jest.
Wodzi u/ytkownika po Europie, zapo/yczeniami
przez pasma g[r, gdy w zasadzie zapo/yczenia
czy te/ wsp[lnoty s' na linii rosyjsko-polsko-nie-
mieckiej, przez niziny i po s'siedzku, tak/e j"zyka
=aci<skiego ]Ko>cio=a Rzym.-Katol. i ludzi wykszta-
=conych >redniow. Europy\ i troszk" angielskiego
]z racji t=umaczenia Biblii i handlu >ci"tymi k=odami
drzew, w Gda<sku\. Zapo/yczenia z innych nie s'
udokumentowane.
• dni tygodnia by=y liczone od soboty, z=oto ma
si" >wieci: }z=oto b=yszczy si", >wieca >wieci, J.D.|,
ale o S=owniku& „Pierwszy od czas[w Aleksandra
Brücknera }1927, J.D.| kompletny, nienaganny
merytorycznie i przyst"pny w korzystaniu s=ownik
etymologiczny j"zyka polskiego. Na ponad 800
stronach zamieszczono 4 600 hase=, kt[re wyja-
>niaj'& ...itd”.
Taki obr[t i stan rzeczy w kraju Fa=szu.
Wyci'g z internetowej strony, ci'g dalszy&
10 powodów, dla których Słownik etymologiczny
języka polskiego Wiesława Borysia powinien zna-
leźć się na Twojej bibliotecznej półce:
1. Czy domyślasz się, co "biedronka" ma wspól-
nego z "krową", a "zdrowie" z "drzewem"?
2. Czy wiesz, że o pisowni słowa "halka" (nie-
poprawnej przez "h") zdecydowała popularność
opery Moniuszki?
3. Czy uważasz, że feministki nie mają racji w
swoich atakach na męskocentryczny charakter
języka? A słowo "człowiek" oznaczało pierwotnie
"męskiego członka rodu"...
4. Zgadnij, który dzień tygodnia stanowi jego
początek skoro nazwy "czwartek", "wtorek", "piątek"
sugerują pierwszeństwo poniedziałku, a "środa"
świadczy o liczeniu dni od soboty?
5. Zastanawiasz się, co było pierwsze: jajko czy
kura? Teraz to już jasne: w języku praindoeuropej-
skim słowo "jajo" powstało ze słowa "ptak"!
6. Czy zgadzasz się, że kobieta jest tajemnicą?
Chyba musisz bo żaden językoznawca nie przedsta-
wił jeszcze przekonujacej etymologii tego słowa.
7. "Nie myśl tyle bo zostaniesz myśliwym".
Śmieszne? Nie tylko. Łowiectwo uważano w daw-
nych czasach na zajęcie wymagające rozumu,
przemyślności i sprytu. Dlatego słowo "myśliwy"
powstało od czasownika "myśleć"!
8. "Nie wszystko złoto, co się świeci"? A jednak!
Rdzeń wyrazu "złoto" pochodzi od czasownika
znaczającego "świecić się".
9. Czy kibic może być elegancki? Kiedyś pew-
nie tak. Dawniej bowiem tym słowem określano
eleganta.
10. Czy wiesz, że w efekcie błędów popełnia-
nych przez dawnych Polaków forma "pieg" jest
niepoprawna gramatycznie (powinno być "piega"),
a "szabla" powinna być "sablą"?
Zaintrygowały Cię te pytania? Odpowiedzi na
nie znajdziesz w Słowniku etymologicznym języka
polskiego Wiesława Borysia.
Wiesław Boryś,
Słownik etymologiczny języka polskiego
Wydawnictwo Literackie, Kraków,
oprawa twarda
ISBN 83-08-03648-1
Tu jest zawarta warto>: jego dzie=a. Do szcze-
g[=[w nie przyst'pi" tym razem, bo nie opubliko-
wane. Ale dodam, /e od b="d[w tu roi si".
I ten ma g[rowa: nad Etymologicznym s=owni-
kiem j. polskiego – Andrzeja Ba<kowskiego, 2000,
wg recenzji Wojciecha J[{wiaka z 23 pa{dziernika
2005, w niej& „...w pierwotnym sensie słowie”, za-
miast ...w pierwotnym sensie słowa.
Wies=aw Bory> to ch=opty> na polu wiedzy&
• Odkry= /e biedronka zwana jest zezul' albo bo/'
kr[wk', wie o zwi'zku kr[wki z krow', i zagaduje
potencjalnego czytelnika czy czytelnik te/ wie$ Ale
zwi'zek tylko nazw', niczym wi"cej.
• I mota nazwy dni tygodnia, /e >roda liczona
od soboty.
• Z=oto ma by: od >wiecenia si", wg. Borysia.
B="dnie, z=oto b=yszczy si", >wieca – >wieci, itd.
Je/eli j"zykoznawca nie zna r[/nicy mi"dzy
świecić się a błyszcześć to jest astronomem kt[ry nie
widzi r[/nicy mi"dzy gwiazd' a planet'.
Sam Wojciech J[{wiak uwa/a /e u Borysia& „Jest
hasło "warchoł", ale ani wzmianki o "warchlaku",
choć to słowo o kapitalnym znaczeniu, ślad dawnej
nazwy dzikiej świni, ważny dla historii nazwy War-
szawa.” }ha, ha, ha, dla mnie Warszawa od warcze-
nia psa; serio& Warszawa dos=. woda Warsza, J.D.|.
"Cerkiew" według Borysia przeszła do słowiańsz-
czyzny z greki poprzez germańskie w rodzaju kirche,
Bańkowski to pośrednictwo wyklucza. [ specjalista
nie zna fundamentu! ]
Ímiechu warte. Dzie< straci=em, ale b="dy tego
rodzaju pop"dzaj' mnie do zako<czenia S=ownika.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 UWAGI O S+OWNIKACH
Wies=aw Bory> ma imponuj'c' list" cz=onkostw w
licznych organizacjach w Polsce i gazet za granic',
obsypany nagrodami i wyr[/nieniami. Targn'=em
si" wi"c na s=aw" j"zykow' w Polsce – osob"
odznaczon' “medalami s=awy”.
Metody ]bez Cyryla... Cyryl i Metody\
Je/eli z do=u przed=o/ysz swe dzie=o komisji
do oceny, tj. gdy komisja g[ruje sw' wiedz' nad
jego tre>ci' – zdany(zdana jeste> na =ask" i nie-
=ask" komisji w ocenie jego warto>ci i dalszych
jego los[w.
Je/eli za> przed=o/ysz z g[ry, tj. gdy usieczecz je
terminami kt[rych cz=onkowie komisji nie rozumi',
w rodzaju& derywat, kontynuat, sonant twardy, i tekst
wygl'da w ten spos[b&
„+'czy=o si" to z charakterem pierwotnych samog=osek
przedakcentowych. To przesuni"cie akcentu ku ty=owi
spowodowa=o zmian" dawnej intonacji cyrkumflek-
sowej zg=oski przedakcentowej na intonacj" zwan'
nowoakutow'.” str. 63
]m[j standardowy przyk=ad, bo w tym stylu omal
ca=a ksi'/ka, 245 stron, Zarys gramatyki por[w-
nawczej j"zyk[w s=owia<skich – Zdzis=aw Stieber,
PWN, Warszawa 1977\, je/eli tekst wygl'da w ten
spos[b, komisja go nie rozumie – jest przyj"ty, idzie
do druku, i zatem liczne nagrody, uznanie.
I tak Andrzej Ba<kowski – najwyra{niej – podszed=
PWN ze swym Etymologicznym s=ownikiem j"zyka
polskiego, PWN, W-wa 2000, i sw' wiedz'.
W tym przypadku, ca=a terminologia rosyjskiej
cerkwi zapo/yczona jest z j"zyka greckiego w
Konstantynopolu, jak ko>cielna katolik[w polskich
– z j. =aci<skiego w Watykanie.
W Konstantynopolu Grecy byli mianowani g=o-
wami cerkwi. Ru> zapo/yczy=a z j. greckiego tak/e
s=owo «cerkiew» ¯ gr. kyriakon ]dom pana\. U/ycie
wzmocnione anglosas. «cyrice, cirice», du<skim
«kirke», >redniow. ang. «kirke, chirche», ci za>
zapo/yczyli tak/e od Grek[w, ok. 4-go wieku A.D,
gdy Goci przemieszczali si" przez Bizancjum(Kon-
stantynopol, z Bliskiego Wschodu, na p[=noc, gdzie
i dzi> s'. W[wczas i Wulfilas przet=umaczy= Bibli"
z j. greckiego na gotycki, w Konstantynopolu; dzi>
uwa/a si", /e s' to fragmenty }bo w takim stanie
w[wczas Biblia by=a, pierwotnym, szcz'tkowym, w
zestawieniu z jej tre>ci' kt[r' dzi> znamy|.
Anglosasi – jak wiemy – migrowali i w g='b przy-
sz=ej Rosji, w czasach historii ju/ pisanej. S=owo
«cerkiew» w j"zyku rosyjskim ma dwa korzenie&
grecki, wzmocniony anglosaskim.
Andrzej Ba<kowski, specjalista od j"zyk[w
s=awia<skich po>rednictwo germa<skie wyklucza,
wg recenzji Wojciecha J[{wiaka z 23 pa{dziernika
2005.
W Rosji za> wa/nym jest u/ycie s=owa «szeroko»&
„Zwyczaj ustnego przekazywania informacji by=
szeroko rozprzestrzeniony na Rusi”.
„Apokryfy pisane i znane by=y szeroko w >re-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
dniowiecznej Rosji.”
„Autor sziroko ispolzujet ]szeroko u/ywa\ ruskich
s=[w... itd.”
Znaczy to, /e autor zna szeroko problem, skoro
mo/e tak napisa:, wyda: tak' opini", i dzie=o idzie
do druku.
794. Litewskie nazwiska Polak[w
z podtytu=em& S=ownik etymologiczno-frekwencyj-
ny, Justyny B. Walkowiak, wydany przez Wydzia=
Neofilologii UAM w Poznaniu, Pozna< 2019, 401
stron.
Niskiej warto>ci zagl'daj'c tylko do Bibliografii
d=ugo>ci bitych 10-ciu stron.
S' w niej autorzy i pozycje wydawnicze doskonale
mi znane, jak&
• Brückner, Aleksander 1904. Starożytna Litwa.
Ludy i Bogi. Szkice historyczne i mitologiczne.
Warszawa: Księgarnia Naukowa. [Paginacja za
wydaniem elektronicznym https://wolnelektury.pl/
media/book/pdf/bruckner-starozytna-litwa.pdf]
• Brückner, Aleksander 1914. „Polacy a Litwini.
Język i literatura”. [W:] Polska i Litwa w dziejowym
stosunku. Kraków: Nakład Gebethnera i Wolffa,
s. 341-392.
• Brückner, Aleksander 1927. Słownik etymo-
logiczny języka polskiego. Kraków: Krakowska
Spółka Wydawnicza.
• Kraszewski, Józef 1847. Litwa: starożytne dzieje,
ustawy, język, wiara, obyczaje, pieśni, przysłowia,
podania itd. T. I: Historya do XIII wieku. Warszawa:
W drukarni Stanisława Strąbskiego.
• Ochmański, Jerzy 1981. Litewska granica et-
niczna na wschodzie od epoki plemiennej do XVI
wieku. Poznań:
Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Rymut, Kazimierz 2005. Słownik nazwisk uży-
wanych w Polsce na początku XXI wieku. Wydanie
drugie poprawione [CD-ROM]. Kraków: PAN-IJP.
Czyli kompilacja b="d[w poprzednik[w.
Nie to najwa/niejsze – wszystkie nazwiska, litew-
skiego pochodzenia, ich {r[d=os=[w naci'gany jest
do litewskich s=[w, ma si" rozumie: – gruby b='d
merytoryczny w przygotowaniu, bo >redniowieczna
Litwa sk=ada=a si" z dw[ch warstw i j"zyk[w&
1. kunigas[w, Nordyk[w, zachodnioeuropejskie-
go pochodzenia& Wareg[w ]Bawar[w, Niemc[w,
Aleman[w v. Alaman[w czyli Alzak[w\, Szwajca-
r[w, Holendr[w, Gall[w,
2. litewskich ch=op[w, ga="zi ba=tyckiej, do spo=u
z Prusami i +otyszami, a wszyscy oni – wed=ug
moich docieka< – historycznie ga="zi' greko-ar-
me<sk', z Kaukazu, st'd liczne Po` w nazwach
miejscowo>ci po=o/onych nad rzekami ¯ gr. potami
]rzeka\, `gala ¯ gaia ]ziemia\, i szcz'tki innych.
 UWAGI O S+OWNIKACH
Zachodnioeurop. imiona litewskich kunigas[w&
Aleman, Algimont, Dowmont, Gastold, Gerden,
Hohort, Erdziwi=, Olgerd, Dowgerd, Montigerd,
Tawtigerd, Lawgmin, Mendowg, Surgutes, Surwi==o,
Trab, Trojnat i Trojden, Utenes, Wikind, Wissegau-
de, Witoft; ich znaczenia ˚nazwy własne.
ich j"zyk&
`min ¯ minor, junior, m=ody ]Gedymin, Windimin,
Bilimin\,
`old ¯ old, senior, stary ]Gasztold, Witold
¯ Witoft w starczym wieku\.
Birute, Biruta ]pszczela trasa\ ¯ bi % rute, ruta,
Trojnat i Trojden ¯ niem. treu } troj | ]wierny\,
Telesze ]z dala od morza\ ¯ tele % sze ¯ see, s≤,
Wilna, Wi=komir tak/e zachodnioeuropejskie,
liczne Kunigiszki ]ziemia kunigasa\ ¯ könig % s(ki.
J"zyk litewskich ch=op[w silnie r[/ni si" od
s=awia<skiego, a wi"c starobia=oruskiego ]regionu
Smole<ska\, rosyjskiego, i staropolskiego, tak i od
j"zyka kunigas[w, a wi"c Nordyk[w, opartego na
j"zyku =aci<skim, ˚wlk. ks. Lit. i żm. kronika ]nr 682\.
Mo/na sobie wyobrazi: co powstaje gdy nordyckie
nazwisko czy imi" t=umaczymy litewskim s=owem,
jak Biruta ]pszczela trasa ¯ bi % route\ ma by: – we-
d=ug J[zefa I. Kraszewskiego – od litewskiego bieras
]ciemnow=osa\; k=am bo lit. tamsiaplaukis.
J[zef Ignacy Kraszewski, 1847, pope=nia= tak
ra/'ce b="dy, /e jego dzie=a nie widzia=em w kolekcji
autor[w pt. Dzie=a wszystkie. A tu o/y=o#
Kazimierz Rymut – Lublin od nazwy osobowej
Lubel, czyli ci'g dalszy bajki o Lechu, Czechu, i
Rusie.
Gdzie on znalaz= zapis /e takie kiedykolwiek
istnia=o$
Jerzy Ochma<ski, Historia Litwy, Ossolineum,
Wroc=aw-Warszawa-Krak[w 1990, str. 15&
«Litwa Wielka dzieli si" na dwie krainy&
?mu]j\d{ ]˛emaitija\ i
Auksztot" ]Aukßtaitija\.
S' to poj"cia geograficzne, pod kt[rymi, by:
mo/e, kiedy> kry=y si" nazwy plemienne, na
co wskazywa= przyk=ad =otewskiej Semigalii&
Zemgale czyli „niski kraj” nosi te/ ?mud{ ]od
s=owa ≈emas – ‘niski’, gale – ‘kraj’\.»,
wyjawiaj'c tym samym zupe=n' nieznajomo>:
j"zyk[w obcych i historii, ˚Semigalia ¯ semi ]p[=\
% Gallia.
Aleksander Brückner – uwag w sprawie jego
dzie=a, 1927, i metod, kilka stron ˚nr 720.
Jak mo/na domy>la: si" – Litwy w XIII wieku nie
ma w Bibliografii, pomini"ta, to dlatego – nie po
my>li, te/ metoda. Nie dotkn"=o mnie to, by=o do
przewidzenia.
Ksi'/ka nie dok=adnie po my>li Polak[w, tj. nie
w duchu polskim, wymagaj'cym kosmetycznych
poprawek, w ciep=ym tonie, buduj'cym, by>my
lepiej wygl'dali ni/ byli>my, przez to czuli si" lepiej,
a u mnie bez ogr[dek.
S=ownik Justyny B. Walkowiak, 2019, przezna-
czony jest dla takich, jak ona sama, i jak autorzy
tych/e dzie=.
Niewiedza o j"zyku >redniowiecznej Litwy kryta
terminologi' Nauki& onomastyka, antroponimia,
hybrydalno>: i wariantywno>:, podobie<stwa fono-
taktyczne, i wzmocniona tytu=ami naukowymi& prof.,
dr hab. Utrudnienia cech' Nauki polskiej i /ycia tam.
Dzie=o robi wra/enie, /e utworzone przez znawc",
a na ko<cu – podzi"kowanie kilku osobom, rozu-
miem /e tej samej klasy.
Oto ich nazwiska&
Tomasz Wicherkiewicz, prof. UAM,
Estera ?eromska, prof. UAM,
Katedra Orientalistyki,
Maciej Karpi<ski, prof. UAM,
Norbert Ostrowski, prof. U.J.
Szkiełko do mozaiki: wiedz" polsk' nale/y zostawi:
Polakom do trawienia, tj. do konsumpcji, przemy-
>le<; kraj bajarzy i bajkami /yj'cy – powie>ciami,
nowelami, czyli zmy>leniami. Drudzy po Rosjanach
w zadawaniu k=amu.
Z Alemana, rycerza /yj'cego na ?mudzi ok. 1254
utworzyli Palemona, maj'cego by: skr[tem od
Publius Libo herbu Kolumny, Rzymianina ¯ Sacrum
Imperium Romanum, w skr[cie zwanego Rzymem.
Z Rzymu przybyli na ?mud{, znale{li tu bogactwa
w br[d i zacz"li si" mno/y:, st'd nazwa ?mud{ –
=acinnicy, z j"zyka polskiego zaczerpn"li.
?mud{ ¯ smuds ]b=ota\ ˘ ang. mud.
Oto jedna wi"cej. Jest to prawdziwie smutne.
Gud ]b[g\, j. szw., st'd sie: nazw zawieraj'cych
w sobie t" zg=osk", pozosta=o>: po poga<skich
czasach& Gudziuny, Gudy, Gudziai, wszystkich nie
mniej i/ 130, a w S=owniku&
gud – lit. gùsti (guñda, gùdo) 'przyzwyczajać się,
wprawiać się; stać się sprytnym, przebiegłym,
chytrym; (z)mądrzeć'
Druga «Krystyna D=ugosz-Kurczabowa», 2008,
czyli brak os'du, cecha rzesz kobiet, ˚nr 750, st'd
epitet “g=upia g">” ]nie ma g=upiego g'siora\.
Gud ]b[g\ – nazwy wsi i miejsc, omal wszystkie
w Litwie&
Gud, Guad, Gudai ]5\, Gudaçiai, Gudakiemis ]2\,
Gudakompe, Gudaleti, Gudaliai, Gudalißki, Gudalo-
vka ]3x\, Gudalovo ]2x\, Gudani, Gudanta, Gudant-
sy, Gudaraistis, Gudarachi, Gudatißkes, Gudatsveri,
Gudauri, Gudauta, Gudava, Gudbok, Guddaszen,
Guddatszen, Gudeikiai, Gudeli, Gudeliai ]13x\,
Gudelißki, Gudeliukai, Gudelki, Gudellen, Gudelyay,
Gudenißke, Gudenvata, Gudenyata, Gudermes,
Gudesiai, Gudets, Gudeviçevo, Gudeviçi, Gud-
gallen, Gudgalys, Gudgeliai, Gudienos, Gudilovo,
Gudimovka ]2x\, Gudimy, Gudine ]2x\, Gudinißki,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 UWAGI O S+OWNIKACH
Gudino ]2x\, Gudincy, Gudißki ]2x\, Gudißke ]3x\,
Gudißkes, Gudißkiai, Gudki ]2x\, Gudkov, Gudkovo
]3x\, Gudkovßçina, Gudkovy, Gudmißke, Gudogay
]2x\, Gudomis, Gudoniai ]2x\, Gudopeva, Gudoviçi,
Gudovka ]6x\, Gudovo ]7x\, Gudovßçina ]2x\,
Gudovskiy, Gudruchi, Gudrupes, Guducheti, Gu-
dlino, Gudvaytßen, Gudy, Gudylicha, Gudylovka,
Gudynkin, Gudys, Gudzeli, Gudzeniki, Gudzenißki,
Gudzi, Gudziai, Gudzioniai, Gudzionys, Gudzißki,
Gudziunai ]2x\, Gudzovka.
W Polsce nazwiska maj' oko=o 25 {r[d=os=ow[w
˚nr 950& od nazw narodowo>ci i odleg=ych zak't-
k[w naszej cywilizacji, odmiejscowe, odimienne,
od nazw wykonywanych zawod[w, statusu spo-
=ecznego, religijne, dotycz'ce wygl'du, stosunku
rodzinnego, pochodz'ce od zagrody i domu,
ptak[w, boru, lasu i gaju, dziczy le>nej, ro>lin,
owad[w, cz">ci cia=a, itp.
Podobnie, chyba, na Litwie.
Nazwiska s' brzmienia nordyckiego ]litewskich
kunigas[w\ i litewskich ch=op[w, i wszystko co
pomi"dzy, czyli hybrydy, zniekszta=cenia w obie
strony, przez obie strony, odchylenia.
Opis znacze< zg=osek jest wielce pomocny, tak i
lista litewsko-=otewskich nazwisk w Polsce.
Rozwi'zanie zagadnienia znacze< nazwisk
samymi zg=oskami powoduje natychmiast b="dy.
Jest i nazwisko Dargiewicz, maj'ce oznacza:&
DARGIEWICZ – por. lit. n. Dargẽvičius, Dárgis i lit.
ap. dargùs 'słotny; brzydki, wstrętny, odrażający,
nieprzyjemny, przykry, nieładny, ohydny; zły,
poirytowany, rozdrażniony'. Citko 1998: 121,
Kondratiuk 2004: 23, LPŽ I: 462,
Zink 2010: 25. Por. też DARGIEL.
Nie obrazi=o mnie to na krzt", bo nazwisko od-
miejscowe, od kilku wsi Dargi na ?mudzi, j"zyka
Nordyk[w, nie od jakiego> s=owa litewskiego
ch=opa, grecko-arme<skiego pochodzenia – s=owa
istniej'cego u niego w codziennym u/yciu.
Dargale, Dargi ]3x\, Dargiszki, Dargajtele, Dargi-
nie, Dargienie, Dargajcie, Dargeny, ˚Dargi ]nr 600\.
795. Ma=a encyklopedia kultury antycznej
]M.E.K.A.\, PWN, Warszawa 1990&
pomieszane dwa r[/ne miasta& dzi> tur. Gemlik
i Iznik, le/'ce od siebie w odleg=o>ci 50 km, oba
nad wodami&
• Nikaja ]dzi> tur. Gemlik\ n(zat. Gemlik
]M. Marmara\, g=[wne miasto Bithynii,
• Ankora ]dzi> turecki Iznik\ n(jez. Askanios;
¯ gr. ankyra ]kotwica\.
W ha>le Nikaja, /e jest to dzi> Iznik, g=[wne miasto
Bitynii, po=o/. nad jez. Askanios ]dzi> jez. Iznik\,
zwane pierwotnie Ankora.
Tekst zepsuty, oba miasta pomieszane.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
796. Powszechny atlas >wiata,
Pa<stwowe Przedsi"biorstwo Wydawnictw Karto-
graficznych, Warszawa 1974&
• staropol. grz"ba ]wzniesienie terenu, pag[rek\
pomylone z grz"d' ]bd\,
Grz"da Smole<sko-Moskiewska, str. 66–67.
S' i inne, j"zykowe, og[lnie – kosmetycznej natury,
czyli pisownie mo/na uzna: za poprawne.
797. Wikipedia
Im wi"cej korzystam z Wikipedii – tym wi"cej
widz" w niej b="d[w.
Wikipedia, jak wszystko inne, nie jest od nich
wolna, i gorzej – bo od prostych, cho: sprawia
wra/enie wnikliwego opracowania temat[w w
oparciu o szerokie {r[d=a.
Na my>li mam tu&
• znanego mi osobi>cie poet", z jego blagami.
• s=owacki Po/g ¯ /ga: ]pali: wysokim ogniem\,
kt[ry m[g=by pochodzi: od imienia Posz,
{r[d=os=[w nieznany.
• Nowak ]rodak\ kt[ry ma pochodzi:
od «nowy» ]przybysz\.
• kr[l Polski – W=. +okietek ]Zak'tek\ †1333,
kt[ry mia= by: wzrostu =okcia, a nie by=;
t=umaczony na j. ang. the Elbow-high.
By= w=a>cicielem Brze>cia Kujawskiego –
zak'tka, bo przy samej granicy, st'd nazwa.
Pocz'tek tej bajce da= “dowcipny” ]czyt. m'dry\
Maciej Stryjkowski, 1582, Polak rodem ze
Strykowa, N. od +odzi ]Stryk[w ^ wi"kszy las
¯ stry % kow\. M. Stryjkowski, w swej Kronice, o
tytule tasiemcowej d=ugo>ci, ˚Odrodzenie, /e
wzrostu =okcia, lecz serca herkulesowego.
niem. winkel ]k't, zak'tek\ ˘ pol. kiet, kiel ]k't\
˘ mankiet, =okie:, kielnia, Kielce, =ac. pro` ]za`\
% winkel ˘ province, i inne.
• Wielkopolska ]Great Poland; wielki ^ stary\
jako ang. Greater Poland, niem. GroÆpolen,
=ac. Polonia Maior ]Polonia ^ Wielkopolska\.
• Ma=opolska ]Little Poland; ma=y, m=ody ^ little\
jako ang. Lesser Poland; p[{niejszy, >wie/szy
nabytek przez Boles=awa Chrobrego †1025.
I tak co krok.
W sprawach j"zykowych Wikipedia s=aba.
A poza Wikipedi' jeszcze gorzej.
Cokolwiek nie jest – lepsze to, ni/ nic, i w dalszym
ci'gu pomocne, cho: troch". Wymaga jednak, jak
wszystko inne, por[wnania z innym materia=em i
u/ycia swego rozs'dku – nie mo/na na Wikipedii
wielce polega:.
Nadziej' jest fakt, /e internet nadal jest w
pocz'tkowej fazie, i d=ugo tak b"dzie, i cz">: z
b="d[w dzi> instniej'cych zostanie w ko<cu wye-
liminowana, w nast"pnych dekadach.
 UWAGI O S+OWNIKACH
798. Opinie
pobrane z internetu
1. Aleksander Brückner, 1927
Opis książki
Słownik etymologiczny pióra jednej z najwięk-
szych postaci polskiego językoznawstwa, za-
wierający jego odkrycia dotyczące pochodzenia
wyrazów.
2. Andrzej Bańkowski, 2000
Dzieło żywe, niedokończone, bardzo autorskie,
niebywale kompetentne.
List prof. Zygmunta Saloniego
Warszawa, 15 lutego 2002 r.
Rada Języka Polskiego
przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk
Pozwalam sobie zwrócić się do Państwa z wąt-
pliwością, którą wywołał we mnie opublikowany w
nr 2(9) Komunikatów Rady Języka Polskiego blok
materiałów "Opinie o Etymologicznym słowniku
języka polskiego A. Bańkowskiego".
Byłem konsultantem tego słownika. Gwoli
ścisłości wyjaśniam, że autor nie zwrócił się do
mnie z żadną kwestią (czemu się nie dziwię, nie
zajmuję się bowiem etymologią), wydawnictwo zaś
- dostarczywszy próbę - zadało mi jedno pytanie:
czy podpisać umowę z autorem i wydać słownik.
Na pytanie to odpowiedziałem jednoznacznie
twierdząco.
Ułożenie słownika etymologicznego to wielka
praca. Jak wiadomo, istnieje jeden kompletny słow-
nik etymologiczny języka polskiego - Aleksandra
Brücknera z roku 1927. Mimo znacznej objętości
(806 stron) ma on opinię dzieła popularnego, niezbyt
naukowego, pełnego dygresji i impresji autorskich.
Wiadomo również, że Franciszek Sławski, który
podjął dzieło stworzenia pełnego i "naukowego"
słownika etymologicznego języka polskiego, w
ciągu długiego życia zdołał swój zamiar zrealizować
mniej więcej w jednej trzeciej. Słownik Andrzeja
Bańkowskiego jest w historii kultury polskiej trzecim
dziełem o takim charakterze i drugim, które ma
szanse być doprowadzone do końca.
Taki jest dorobek polski w dziedzinie słowników
etymologicznych w roku 2002, gdy - w wyniku
samorzutnego rozwoju - mamy na rynku zalew
różnego typu leksykonów, gdy liczba dostępnych
w handlu słowników wyrazów obcych zbliża się
do 10, a słowników ortograficznych - do 50. Na
słownikach bowiem się zarabia. Zarobek jest oczy-
wiście wprost proporcjonalny do liczby sprzedanych
egzemplarzy, a odwrotnie proporcjonalny do ilości
włożonej pracy. ...itd.
Przyzna=, /e nie zajmuje si" etymologi', ale wyrazi=
zgod" na publikacj" etymologicznego s=ownika.
3. Krystyna Długosz-Kurczabowa, 2006
Słownik objaśnia pochodzenie około 10 000
wyrazów zestawionych w około 1000 artykułów
hasłowych. Dzięki układowi gniazdowemu wyrazy
ujmowane są na szerszym tle językowo-kulturowym
niż w słownikach stricte alfabetycznych. Słowa
pozornie odległe okazują się spokrewnione, a ich
liczne rodziny rysują się wyraziściej. Przydaje to
słownikowi walorów edukacyjnych. Aby ułatwić
znalezienie wyrazu w słowniku, wyposażono go
w obszerny indeks odsyłający czytelnika do po-
szczególnych gniazd.
4. Wiesław Boryś, 2008
Pierwszy od czasów Aleksandra Bruecknera
kompletny, nienaganny merytorycznie i przystęp-
ny w korzystaniu słownik etymologiczny języka
polskiego. Na ponad 800 stronach zamieszczono
4 600 haseł, które wyjaśniają:
• znaczenie i budowę słów funkcjonujących we
współczesnej polszczyźnie, ich genezę i mecha-
nizmy powstawania
• zmiany semantyczne i gramatyczne, jakim podle-
gały poszczególne słowa na przestrzeni wie-
ków
• źródła zapożyczeń wyrazowych z obcych języ-
ków historię wędrówek wyrazów na obszarze
euroazjatyckim
• przyczyny powstawania tabu językowych związki
cywilizacji i kultury z procesami słowotwórczymi
Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesła-
wa Borysia to nie tylko imponujące kompendium
wiedzy o języku polskim przeznaczone dla osób
z wykształceniem filologicznym, ale i fascynująca
lektura dla każdego użytkownika języka polskiego,
pełna ciekawostek i zagadek językowych.
"Od dawna już odczuwany był brak słownika
etymologicznego języka polskiego, który by odpo-
wiadał współczesnemu stanowi nauki i potrzebom
szerokiego kręgu zainteresowanych czytelników.
Lukę tę wypełnia znakomicie dzieło prof. Wiesława
Borysia. Zwięźle, przystępnie i precyzyjnie informuje
ono o dawności, rodowodzie oraz przemianach
formy i znaczenia ok. 4600 wyrazów współczesnej
polszczyzny na tle słowiańskim i indoeuropejskim.
Jest nieocenionym źródłem wiedzy nie tylko o
dziejach polskiego języka, lecz również polskiej
kultury i obyczaju" (prof. dr hab. Henryk Markiewicz,
autor Skrzydlatych słów. Wielkiego słownika cytatów
polskich i obcych).
Nie ma opisu lub opinii o s=ownikach&
5. Franciszka S=awskiego, 1952, i
6. Izabeli Malmor, 2009, dla uczni[w, 544 strony.
k
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 UWAGI O S+OWNIKACH

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015