MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ

MAK 456-Alışılmamış İmalat Yöntemleri

Dr. Öğr. Üyesi Mahmut Can Şenel

Tel Erozyon İle İşleme

MAK 456-Alışılmamış İmalat

Yöntemleri
Hafta-7
• Gelişen teknoloji yeni malzemeleri dolayısı ile yeni
işlenebilirlik sorunlarını da beraberinde ortaya çıkardı. Klasik
talaşlı imalat yöntemleri yeni ortaya çıkan malzeme ve
bunların işlenmesi sorunlarında yetersiz kaldığında ortaya
alışılmamış ya da modern imalat yöntemleri olarak
adlandırdığımız işleme yöntemleri ortaya çıkmıştır.
• Ele alacak olduğumuz tel erezyon modern imalat yöntemi,
EDM olarak adlandırılan elektro erozyon ile işleme
yöntemlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Tel erezyon
tekniği 20. YY ilk yarısından itibaren geliştirilmiş ve 1954
yılında İsviçreli bilim adamları tarafından WEDM (Wire Electro
Discharge Machining) dünyaya tanıtılmıştır. 1980 yıllarda CNC
tezgahlarının yaygınlaşmasıyla birlikte imalat sanayinde yaygın
olarak kullanılmaya başlanılmıştır.
 Tel Erozyon Nasıl Çalışır?
• Tel erozyon, üzerinde yüksek yoğunlukta akım geçirilen bir tel
yardımıyla kesme yöntemidir. Klasik olmayan imal usulleri
arasında yer alan bu yöntemle, sert ve karmaşık profilli iletken
parçaların mikron hassasiyetinde işlenebilmesi mümkündür.
Bu tezgâhlarda, farklı elektriksel kutuplara bağlanan tel
elektrot, iş parçasına yaklaştırıldığında elektriksel boşalımlarla
yüksek bir sıcaklık meydana gelmekte ve yerel metal ergime
yolu ile talaş kaldırılmaktadır.
• Talaş kaldırma hızı, her bir kıvılcımdaki enerji miktarı ve
her kıvılcımın zaman aralığına göre değişmektedir. Tel
Erozyon Tezgâhlarında program iki aşamadan meydana
gelmektedir. Programın 1. aşamasında, İş parçasının şekli
bir koordinat düzlemi içerisinde, şekildeki her bir elemana
nokta, daire ve çizgi numaraları verilerek çizilmekte, 2.
aşamada ise kesme yolu yardımıyla esas şekil
belirlenmektedir.
• Kesme işlemi başlatıldığında tel kesme yolunu izleyerek
kesme işlemi tamamlanmaktadır. Bu tezgahlarda genellikle tel
çapları 0,05~0,4 mm arasında değişen pirinç, molibden ve
tungsten tel elektrotlar kullanılmaktadır. Bu sayede parça
yüzeyinde oluşabilecek maksimum radius miktarı 0,4mm’yi
geçmez. Tel erozyon tezgâhında bakır tel (+) , tabla ise (-)
yüklüdür. Kesim; telin parçaya değmesi ile meydana gelen ark
ile oluşur. Ark anında 8000~12000 °C ısı oluşur.
• Tel erozyon tezgâhı sanayide yapımı çok zor olan birçok iş
parçasının imalatında kullanılır özellikle kalıp yapımında yaygın bir
şekilde kullanılmakla beraber dişli çarkların imalatında da
kullanılmaktadır. Çünkü tel erozyon tezgâhından çıkan bir imalatın
taşlanması gerekmez. Herhangi bir imalatın diğer tezgâhlarda
işlenmesi mümkün olmayan kısımlarının sadece telin yarıçapı
kadar bir tolerans bırakılarak parçanın işlenmesi mümkündür.
Ayrıca çok sert olan metaller elektrik iletebilmek koşuluyla
işlenebilir.
• Çapaksız parça işlenebilmesi ve yüzey pürüzlülüğünün diğer imalat
yöntemlerine göre az olması belli başlı avantajlarıdır.
• Dezavantajları ise telin düşük talaş kaldırma hızına sahip olması ve
kesici boyutunun sınırlı olmasıdır.
• Sanayide çeşitli türlerdeki kalıp elemanlarının ve dişli çarklarının
yapımında, sert metal takımlarının işlenmesinde, elektro erozyon
tezgâhlarında kullanılan karmaşık şekilli ve hassas elektrotların
işlenmesinde, yüksek hızlarda çalışan kamların imalatında
kullanılmaktadır.
 TEL EROZYONUN UYGULAMA ALANLARI
• Damgalar
• Tornalama takımları
• Torna için templateler
• Düşey elektro erozyon için elektrotlar
• Broşlar ve çeşitli kalıpların yapımında kullanılır.
• Tel erozyonun metalurji alanında birçok uygulama alanı
bulunmaktadır. Örneğin; kimyasal değişikliğin belirlenmesi için döküm
parçadan küçük bir parçanın çıkarılması, kaynak kesitlerinin
incelenmesi, mekanik testler( çekme, yorulma, aşınma vb) için
numunelerin hazırlanması örnek gösterilebilir.
 TEL EROZYONLA İŞLEMENİN AVANTAJLARI
• Elektrik iletkenliği özelliğine sahip her türlü malzeme sertlik değeri
ne olursa olsun işlenebilmekte, ayrıca kalın malzemelerin(~200mm)
ve karmaşık profillerin işlenebilmesine imkan sağlamaktadır.
• Talaş kaldırmak için takımın iş parçasına uyguladığı kuvvet hemen
hemen sıfır olduğundan çok narin ve kırılgan parçalar bu metotla
işlenebilir.
• Özellikle kalıp imalatında kullanımı yaygındır. Tezgah ve kesime bağlı
olarak tolerans 0,01 mm ye inebilmektedir. Kesme boşluğu ise tel
çapı ve aşındırma bölgesi (akıma bağlı ~1/2 tel çapı) kadardır. Bu
nedenle dişi ve erkek kalıp yapımında büyük kolaylık sağlar.
• Tel erozyon tezgahından çıkan imalatın taşlanması gerekmez
• Çapaksız parça işlenebilmesi ve yüzük pürüzlülüğünün diğer imalat
yöntemlerine göre az olması belli başlı avantajlarındandır.
 TEL EROZYONLA İŞLEMENİN
DEZAVANTAJLARI
• Telin düşük talaş kaldırma hızına sahip olması ve kesici
boyutunun sınırlı olması.
• İş parçasının kenarlarında çapak oluşmaz. Ancak bir çok metalde
yüzeyde ince ve sert bir tabaka oluşur buda parçanın kullanma
yerine göre avantaj veya dezavantaj oluşturabilir.
• Parça oda sıcaklığında gevrekleşmeye meyilli ise termal
gerilmeler sonucu yüzeyinde kılcal çatlaklar oluşabilir.
Bunun giderilebilmesi için işleme sonrasında diğer finiş
işlemleri uygulanmalıdır.
Hangi Kısımlardan Oluşur?
 Kontrol Ünitesi:
• Makine tarafından yapılacak olan operasyonların
programlandığı ve makine ayarlarının yapıldığı (NC ayarları, iş
parçası koordinat ayarları, tel kontrolü, tank deposunun
kontrolü vb.) üzerinde bulunan tuşlar ve klavye yardımıyla
kontrol edildiği kısımdır .
 Ana Gövde:

• Tel-erozyon makinesinin ana gövdesini oluşturur. Ana gövde

üzerinde kesim ünitesi (makaralar, Ģaftlar, tel, nozullar,
kılavuzlar), iş parçası bağlama tablası, kesim havuzu, emniyet
siviçleri vb. kısımlar bulunur.
 Filtreler:

• Makinede kesim esnasında ortaya çıkan pislik ve tozların di-

elektrik sıvısından temizlenmesi ve performansın istenen
seviyelerde tutulması amacı ile filtreler kullanılır.
 Tel Toplama Ünitesi:
• Makinenin bu kısmında kesim yapmış olan hurda tel malzeme
otomatik çekici vasıtası ile toplanır. Tel-erozyon makinelerinde
tel malzeme kesim esnasında deformasyona uğrayıp özelliğini
yitirir. Bu nedenle bir defa kullanıldıktan sonra hurda olarak
toplanır.
 Kaç Çeşittir? Neye Göre Sınıflandırılırlar?
CNC tel erezyon tezgâhlarını aşağıda verildiği gibi
sınıflandırabiliriz:
• Kullandığı di-elektrik sıvının hazne içerisinde sürekli kalan
veya devir-daim yapacak şekilde olanlarına göre,
• Temel eksenlerin (X, Y, Z) kapasitelerine göre,
• Yardımcı eksenlerin (U, V) kapasitelerine göre.
Kullandığı di-elektrik sıvının hazne içerisinde sürekli kalan veya
devir-daim yapacak şekilde olanlarına göre tel erezyon tezgah
çeşitleri:
• Di-elektrik sıvısı teli soğutan, işleme esnasında ortaya çıkan talaşı
ortamdan uzaklaştıran ve hızı etkileyen önemli bir elemandır. Tel-
erozyon tezgâhlarında di-elektrik sıvısı olarak su kullanılır. Telin
ilerlemesi esnasında kestiği kanal genişliği tel çapından 50– 100
mikron fazladır. Di-elektrik sıvısının bu aralıktan geçerek teli etkili
bir şekilde soğutması için basınçlı su kullanılır.
Di-elektrik sıvısının soğutma etkisi:
• 0.25 mm çaplı telle yüksek hızda işlemede, kesim akımıyla birlikte
tel elektrodu yaklaşık 1000 kcaIJH’lık bir ısı üretir. Dolayısıyla suyun
sıcaklığı artar ve soğutma etkisi azalır. Bu nedenle di-elektrik sıvısı
soğutma ünitesinde soğutulur. Genelde, di-elektrik sıvısı sıcaklığının
düşük olması soğutma etkisini artırır ve daha fazla akım verilebilir,
bu da kesim hızını artırır. Ancak bu sıcaklığın tezgâh gövdesinin
sıcaklığından düşük olması makinenin termal genleşmesine neden
olur. Bu bakımdan bu sıcaklık gövde sıcaklığından düşük
olmamalıdır.
 DİELEKTRİK SIVILAR
• Dielektrik sıvı, kıvılcım oluşumu ve erozyonla aşındırma için
gereklidir. Bunu yanında koparılan parçacıkların çalışma aralığından
uzaklaştırılması ve açığa çıkan ısının giderilmesi fonksiyonlarına da
sahiptir.
• Erozyon işlemi sırasında açığa çıkan ısının uzaklaştırılmaması
elektrot aşınmasının artmasına sebep olur.
• Dielektrik sıvının fazla ısınmasına müsaade edilmemelidir. Fazla
ısınma dielektrik sıvının bozulmasına, gaz ve serbest karbonların
ortaya çıkmasına sebep olur.
• Gazlar, boşalma kanalında istenmeyen genişlemeye sebep olarak
talaş kaldırma hızının azalmasına sebep olurlar.
• Karbon ise, elektrot ve iş parçası üzerinde birikerek kısa devreye
sebep olur.
• Kıvılcım boşalmasını takiben dielektrik sıvı en kısa sürede iyonize
olmalıdır.
• Dielektrik sıvının akışkanlığı, boşalma kanalının genişliğini etkiler.
Akışkanlık yükseldikçe boşalma kanalının yoğunluğu yükselir.
Boşalma kanalı ne kadar yoğun (dar) ise talaş kaldırma hızı o kadar
yüksek olur.
Devir-Daim Yapan Sistemler
• İş parçası ve nozul arasındaki mesafe suyun etkisini doğrudan
etkiler. Bu mesafenin fazla olması soğutma sıvısının kesim
bölgesinden uzaklaşmasına neden olur. Sonuç olarak sıvı
kesim kanalına etki etmez, soğutma etkisi azalır ve ortaya
çıkan dengesiz basınç değişimi sonucu meydana gelen
vibrasyondan dolayı telin kopmasına ve hızın azalmasına
neden olur.
 Havuzda Kesim Yapan Sistemler
• Kesimde iş parçasının yüzeyleri düzensiz ve her iki nozul iş
parçası ile iş parçası mesafesi fazla ise nozullardan çıkan
basınçlı su, hava ile karışarak türbülansa (titreşim) neden olur.
Kesim alanına hava karıştığında deşarj havada meydana gelir,
bu durum soğutma etkisini azaltarak telin kopmasına neden
olur. Bu nedenle havuzda kesimde, iş parçası ve nozulları
suyun içerisinde olduğundan hava karışımı engellenir ve daha
etkili bir kesim yapılabilir.
• Yüksek basınç di-elektrik sıvısını kesilen kanala yönlendirerek
soğutma etkisini artırır. Aynı zamanda çok yüksek basınç iş
parçasını oynatabilir bu yüzden yüksek hassasiyet
gerektiğinde düşük basınç (3,0 kg/cm²) uygulanmalıdır.
CNC Tel Erozyon Tezgâhlarında Kullanılan
Eksenler
CNC tel erezyon tezgâhlarında X, Y, Z, ana eksenleri ve U, V yardımcı
eksenleri olmak üzere toplam 5 eksen vardır:
• X ekseni : Tablanın sağa sola hareketini sağlar.
• Y ekseni : Tablanın ileri geri hareketini sağlar.
• Z ekseni : Telin yataya dik olan eksenidir. Kesilen parça kalınlığına
göre değişir.
• U ekseni: Telin X ekseninde kaydırılmasıyla oluşan eksene U ekseni,
kaydırma açısına da U açısı denir.
• V ekseni
: Telin Y ekseninde kaydırılmasıyla oluşan eksene V ekseni,
kaydırma açısına da V açısı denir.
 TEL EROZYON MAKİNASI FİYATLARI

• Tel erozyon makinalarının; sıfır ürün hakkında bilgi

bulunmamaktadır. İkinci el ürünler ise minimum 20.000$
seviyesinden başlamaktadır. Kalite ve kullanım durumuna
göre fiyatlar değişiklik göstermektedir.