Πολιτική Οικονομία Ράγκου Πολυξένη ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Πολιτική Οικονομία
Πολυξένη Ράγκου
Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος
Ενότητα 01: Εισαγωγικές έννοιες

Περιεχόμενα ενότητας
1. Εισαγωγή.
2. Ιστορία της Οικονομικής Σκέψης.
3. Οι ανάγκες.
4. Οικονομικά αγαθά.
5. Ικανοποίηση των αναγκών μέσω της
παραγωγής.
Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης
Σκοποί ενότητας
• Η εισαγωγή σε βασικές έννοιες που
σχετίζονται με την Πολιτική Οικονομία και την
Οικονομική Επιστήμη.
• Ειδικότερα η γνώση και κατανόηση των
ζητημάτων που σχετίζονται με την ιστορία της
Οικονομικής σκέψης, τις ανάγκες, την
ικανοποίηση των αναγκών, και την
παραγωγική διαδικασία.
Η οργάνωση της οικονομικής ζωής
Περιλαμβάνει τους θεσμούς και τους
μηχανισμούς στους οποίους στηρίζεται και
μέσα από τους οποίους γίνεται:
• η παραγωγή των προϊόντων,
• η ανταλλαγή, και
• η κατανάλωση τους.
Το αντικείμενο της Πολιτικής

Οικονομίας
• Είναι η επιστημονική μελέτη της ιστορικής
εξέλιξης και λειτουργίας των θεσμών και
μηχανισμών, που αποτελούν την οργάνωση
της οικονομικής ζωής μιας κοινωνίας.
Η άποψη των νεοκλασικών
• Η Οικονομική Επιστήμη έχει ως αντικείμενο
τη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς,
όπως εκφράζεται στην προσπάθεια να
ικανοποιηθούν απεριόριστες ανάγκες με
περιορισμένα μέσα.
Ο σκοπός της Οικονομικής Θεωρίας
• Να προσδιορίσει τα κίνητρα και τους

τρόπους, με τους οποίους συμπεριφέρονται
τα άτομα, ώστε να μπορούμε να
ερμηνεύσουμε τα οικονομικά φαινόμενα, που
είναι αποτέλεσμα της συμπεριφοράς των
ατόμων.
Τα δύο στοιχεία των Οικονομικών
Θεωριών
• Γενικότητα: έχει την έννοια, ότι οι οικονομικές
θεωρίες επιδιώκουν να διατυπώσουν γενικές
σχέσεις, δηλ. σχέσεις που να ισχύουν κατά
κανόνα, χωρίς βέβαια και να αποκλείεται η
εμφάνιση αποκλίσεων.
• Αφαίρεση: βρίσκεται στο ότι κάθε οικονομική
θεωρία επιδιώκει να ερμηνεύσει ορισμένες
μόνο πλευρές της πραγματικότητας και να
αγνοήσει άλλες.
O ρόλος της Οικονομικής Θεωρίας

• Είναι η διατύπωση γενικών νόμων, που
δύνανται να ερμηνεύουν την πραγματική
οικονομική ζωή.
Η Χρησιμότητα της Οικονομικής
Θεωρίας
• Μας δίνει τη δυνατότητα να επιδρούμε πάνω
στο οικονομικό σύστημα, για να βελτιώνονται οι
όροι ζωής των ανθρώπων.
• Μας δίνει την ικανότητα να κατανοήσουμε τους
οικονομικούς νόμους κίνησης μιας κοινωνίας.
• Μας δίνει τη γνώση, που έχει τεράστια σημασία,
δηλ. πώς να μεταβάλλουμε την οικονομική δομή
της κοινωνίας ή να επιφέρουμε τις αλλαγές που
επιθυμούμε.
Η διαφορά ανάμεσα στο «τι γίνεται»

και στο «τι πρέπει να γίνει»

• Το «τι γίνεται» απορρέει από την
αντικειμενική ανάλυση.
• Το «τι πρέπει να γίνει» είναι αποτέλεσμα

ορθολογικής κρίσης.
Ιστορία της Οικονομικής Σκέψης (1/5)
• Σκέψεις πάνω σε οικονομικά θέματα έχουν

διατυπωθεί από τότε που υπάρχουν γραπτά
κείμενα.
• Πιο οργανωμένες οικονομικές σκέψεις
βρίσκονται στα έργα των αρχαίων Ελλήνων
ανάμεσα τους διακρίνονται ο Πλάτωνας, ο
Αριστοτέλης και πιο πολύ ο Ξενοφώντας με
την πραγματεία του «Οικονομικός».
• Αναλύσεις οικονομικού χαρακτήρα μπορούν

επίσης να βρεθούν στα κείμενα των Λατίνων
συγγραφέων. Μέχρι περίπου το 1500 μ.Χ.,
οπότε κάνουν την εμφάνιση τους οι
εμποριοκράτες (ή μερκαντιλιστές), δεν
υπάρχουν οικονομικές αναλύσεις με ιδιαίτερη
σημασία, εκτός από το έργο του Θωμά
Ακινάτη που ασχολήθηκε και με το θέμα της
δίκαιης διανομής των αγαθών και τον τόκο
στο πολύτομο έργο του Summa Theologica.
• Η βασική ιδέα των εμποριοκρατών είναι ότι ο

πλούτος των κρατών προέρχεται από την
ικανότητα τους να αυξάνουν τις εξαγωγές, να
μειώνουν τις εισαγωγές και, συνεπώς, να
συσσωρεύουν πολύτιμα μέταλλα.
• Χρονολογικά τους εμποριοκράτες
ακολουθούν οι φυσιοκράτες, υποστηρικτές
της «φυσικής τάξης» των πραγμάτων.
• Ιδρυτής της Οικονομικής Επιστήμης θεωρείται

ο Adam Smith.
• Παράλληλα με την ανάπτυξη της αγγλικής
κλασικής σχολής, αναπτύσσεται και η
αντίδραση προς αυτή, που βρίσκει την
τελειότερη και πληρέστερη έκφραση της στα
έργα του Karl Marx.
• Πολλοί υποστηρίζουν ότι, αν οι σημερινοί

οικονομολόγοι ερωτηθούν ν' αναφέρουν τα
τρία σπουδαιότερα βιβλία στην ιστορία της
πολιτικής οικονομίας, θα σταθούν στα έργα
Πλούτος των Εθνών του Smith «Έρευνα πάνω
στη Φύση και στις Αιτίες του Πλούτου των
Εθνών», Κεφάλαιο και οι Θεωρίες της
Υπεραξίας του Μαρξ και Γενική Θεωρία (της
Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος)
του Keynes.
Οι ανθρώπινες ανάγκες
• Tο βασικό οικονομικό πρόβλημα βρίσκεται στο
γεγονός ότι, ενώ οι ανθρώπινες ανάγκες είναι
ουσιαστικά απεριόριστες, τα μέσα που έχουμε
για την ικανοποίηση τους είναι περιορισμένα.
• Έτσι, προκύπτει το πρόβλημα, ποιες ανάγκες και
σε ποιο βαθμό θα ικανοποιηθούν, προκύπτει
δηλ. το πρόβλημα πώς θα περιορισθούν οι
ανάγκες στο επίπεδο των διαθέσιμων μέσων και
ταυτόχρονα πώς θα αυξηθούν τα μέσα για την
ικανοποίηση περισσότερων αναγκών.
Ικανοποίηση της ανάγκης
• Η ύπαρξη μιας ανάγκης δημιουργεί στον
άνθρωπο μια λιγότερο ή περισσότερο έντονη
δυσαρέσκεια, που εκφράζεται με την
επιθυμία απόκτησης του αγαθού.
• Η ικανοποίηση της ανάγκης δημιουργεί στον
άνθρωπο ευχαρίστηση ή, όπως λέγεται στην
Πολιτική Οικονομία, χρησιμότητα.
Διάκριση αναγκών
Τις ανθρώπινες ανάγκες μπορούμε να
διακρίνουμε σε:
• φυσιολογικές (ή ανάγκες επιβίωσης), που
προέρχονται από την ανάγκη συντήρησης του
ανθρώπου στη ζωή, και
• κοινωνικές, που, ενώ δεν είναι απαραίτητες
για την επιβίωση του ανθρώπου, προέρχονται
από το κοινωνικό περιβάλλον που επιβάλλει
πάνω στο άτομο ένα ορισμένο τρόπο ζωής.
Δυσκολία διάκρισης αναγκών
• Σε πολλές περιπτώσεις είναι δύσκολο να
ξεχωρίσουμε αν η ικανοποιούμενη ανάγκη
είναι φυσιολογική ή κοινωνική.
• Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν και άλλες
ανάγκες, εκτός από αυτές που αναφέραμε πιο
πάνω, όπως είναι η ανάγκη για απόκτηση
δόξας, φήμης, εξουσίας κλπ.
Χαρακτηριστικά αναγκών
Οι ανάγκες των ανθρώπων χαρακτηρίζονται από
δυο ιδιότητες:
• αφ' ενός αυξάνονται και εξελίσσονται, και
• αφ' ετέρου υπόκεινται σε προσωρινό
κορεσμό.
Αύξηση των αναγκών
• Αύξηση των αναγκών σημαίνει δημιουργία
νέων αναγκών, ενώ εξέλιξη των αναγκών
σημαίνει διαφοροποίηση των αγαθών, που
είναι απαραίτητα για την ικανοποίηση της
ίδιας ανάγκης.
Παράγοντες που οδηγούν στην

αύξηση και εξέλιξη των αναγκών

• η μίμηση,
• η συνήθεια, και
• η διαφήμιση.
Κορεσμός των αναγκών
• Ενώ οι ανάγκες γενικά αυξάνονται και
εξελίσσονται, καθεμιά ανάγκη χωριστά
υπόκειται σε προσωρινό κορεσμό, που έχει
ως αποτέλεσμα για την ικανοποίηση μιας
ανάγκης να χρειάζεται μια περιορισμένη
ποσότητα από το κατάλληλο αγαθό. Η
ιδιότητα αυτή τείνει να μετριάσει τη σχετική
έλλειψη των αγαθών, παρά το γεγονός ότι ο
κορεσμός είναι μόνο προσωρινός.
Οικονομικά αγαθά
• Οικονομικά αγαθά είναι τα μέσα, με τα οποία
ικανοποιούνται οι ανάγκες των ανθρώπων. Τα
αγαθά μπορεί να είναι υλικά αντικείμενα ή
υπηρεσίες χωρίς υλική υπόσταση.
• Τα υλικά αγαθά μπορούν να διακριθούν σε
καταναλωτά και σε διαρκή.
Καταναλωτά αγαθά
Καταναλωτά είναι εκείνα που μετά την πρώτη
χρήση, σύμφωνα με το σκοπό για τον οποίο
προορίζονται, δεν μπορούν να
χρησιμοποιηθούν ξανά για τον ίδιο σκοπό :
• είτε γιατί παύουν να είναι αντικείμενα με την
ίδια υλική υπόσταση,
• είτε γιατί χάνουν κάποια ιδιότητα, που χωρίς
αυτή δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν.
Διαρκή αγαθά
• Διαρκή αγαθά είναι εκείνα που μπορούν να
χρησιμοποιηθούν κατ' επανάληψη, χωρίς να
χάσουν τη συγκεκριμένη υλική τους
υπόσταση, παρά το γεγονός ότι φθείρονται
βαθμιαία και τελικά δεν μπορούν πλέον να
παρέχουν τις υπηρεσίες τους.
Υπηρεσίες
Οι υπηρεσίες μπορούν να διακριθούν :
• σε προσωπικές υπηρεσίες, και
• σε υπηρεσίες από διαρκή αγαθά.
Προσωπικές υπηρεσίες είναι αυτές που
παρέχονται στον καταναλωτή απ' ευθείας από
άλλα άτομα.
Υπηρεσίες από διαρκή αγαθά, όπως είναι
φανερό, είναι εκείνες που παρέχονται στον
καταναλωτή από τα διαρκή αγαθά.
Καταναλωτικά αγαθά
• Τα αγαθά που έχουν την ιδιότητα να
ικανοποιούν τις ανάγκες των ανθρώπων όταν
χρησιμοποιούνται, όταν δηλ. καταναλίσκονται
από τους ανθρώπους ονομάζονται
καταναλωτικά αγαθά.
Κεφαλαιουχικά αγαθά
• Kεφαλαιουχικά είναι τα αγαθά , που δεν είναι
καταναλωτικά αλλά χρησιμοποιούνται για την
παραγωγή καταναλωτικών αγαθών.
Το οικονομικό πρόβλημα
• Η προσπάθεια να ξεπερασθεί η σχετική
έλλειψη των αγαθών, να λυθεί δηλ. το
οικονομικό πρόβλημα, είναι η βάση της
οικονομικής δραστηριότητας των ανθρώπων.
• Αν η ικανοποίηση μιας ανάγκης δεν
αντιμετωπίζει έλλειψη του κατάλληλου
μέσου, η ενέργεια για την απόκτηση του
μέσου αυτού δε χαρακτηρίζεται ως
οικονομική.
Ικανοποίηση των αναγκών μέσω
της παραγωγής
Παραγωγικοί συντελεστές
• Τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη
δημιουργία των αγαθών ονομάζονται στην
οικονομική ορολογία παραγωγικοί
συντελεστές.
• Κατά συνέπεια, όταν λέμε ότι τα οικονομικά
αγαθά βρίσκονται σε σχετική έλλειψη ή
στενότητα, στην ουσία εννοούμε ότι έχουμε
στενότητα των παραγωγικών συντελεστών.
Παραγωγική Διαδικασία
• Η παραγωγική διαδικασία, συνεπώς, είναι η
ενσυνείδητη προσπάθεια των ανθρώπων να
μεταμορφώσουν την ύλη και να της δώσουν
μορφές τέτοιες, που να είναι χρήσιμες για τον
άνθρωπο, να ικανοποιούν δηλ. τις ανάγκες
του.
Χαρακτηριστικά της παραγωγικής

διαδικασίας
Τα χαρακτηριστικά στοιχεία της παραγωγικής
διαδικασίας είναι τα εξής:
• αποτελεί ενσυνείδητη προσπάθεια για την
επίτευξη κάποιου τελικού σκοπού,
• απαιτεί την πάροδο χρόνου από τη στιγμή της
χρησιμοποίησης των παραγωγικών συντελεστών
μέχρι τη λήψη του προϊόντος, και
• είναι μια καθαρά τεχνολογική σχέση ανάμεσα
στις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών
και στην ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος.
Τι περιλαμβάνει η παραγωγική
διαδικασία;
• Με την πλατιά έννοια, η παραγωγική
διαδικασία περιλαμβάνει όλες τις ενέργειες
των ανθρώπων μέχρι τη στιγμή που το αγαθό
έρχεται στη διάθεση του καταναλωτή και του
δίνεται έτσι η ευκαιρία να ικανοποιήσει τις
ανάγκες του.
• Μ' αυτή την έννοια η παραγωγική διαδικασία
περιλαμβάνει και τη μεταφορά των
προϊόντων, δηλ. το εμπόριο.
Οι Παραγωγικοί Συντελεστές
• έδαφος (γη ή φύση),
• εργασία,
• κεφάλαιο.
Έδαφος (γη ή φύση)
• Ο συντελεστής «έδαφος» περιλαμβάνει όλα
τα στοιχεία του περιβάλλοντος, που
χρησιμεύουν στην παραγωγή των αγαθών. Ο
όρος «φύση» θα ήταν ίσως καταλληλότερος
αλλά ανομοιογενής γιατί περιλαμβάνει
διαφορετικά στοιχεία. Το κοινό τους
χαρακτηριστικό είναι ότι προσφέρονται στον
άνθρωπο χωρίς καταβολή προσπάθειας.
Εργασία
• Η εργασία ως παραγωγικός συντελεστής
περιλαμβάνει το σύνολο των ικανοτήτων του
ανθρώπου που ενσυνείδητα καταβάλλονται
για την παραγωγή αγαθών που ικανοποιούν
τις ανθρώπινες ανάγκες.
• Η εργασία περιλαμβάνει και τις σωματικές
(μυϊκές) και τις πνευματικές δυνάμεις του
ανθρώπου. Το χαρακτηριστικό στοιχείο που
κάνει την καταβολή ανθρώπινης προσπάθειας
να είναι εργασία, είναι η ενσυνείδητη
προσπάθεια να δημιουργήσει οικονομικά
αγαθά.
Κεφάλαιο
• Κεφάλαιο είναι το σύνολο των διαρκών
αγαθών που έχουν παραχθεί και που
χρησιμοποιούνται στην παραγωγική
διαδικασία για την παραγωγή άλλων αγαθών.
• Πάγιο υλικό κεφάλαιο: κεφαλαιουχικά αγαθά
(μηχανήματα, τα εργαλεία, τα κτίρια, τα μέσα
μεταφοράς κλπ).
• Κυκλοφορούν κεφάλαιο: ημικατεργασμένα
προϊόντα, αποθέματα.
Χαρακτηριστικά στοιχεία του

κεφαλαίου
• αποτελούν δημιουργημένα αγαθά, και
• ικανοποιούν τις ανάγκες των ανθρώπων
μελλοντικά και έμμεσα με τη συμβολή τους
στην παραγωγική διαδικασία.
Ανθρώπινο κεφάλαιο (1/2)
• Ανθρώπινο κεφάλαιο είναι το σύνολο των
γνώσεων και ικανοτήτων που αποκτά ο
άνθρωπος με τη μόρφωση και την εμπειρία.
• Η έννοια του ανθρώπινου κεφαλαίου είναι
γενική και περιλαμβάνει κάθε είδους
μόρφωση, αλλά στα οικονομικά θέματα
περιορίζεται κυρίως στις ικανότητες του
ανθρώπου που σχετίζονται άμεσα με την
παραγωγική διαδικασία.

• Η ποσότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου μιας
οικονομίας βρίσκεται σε στενή σχέση με την
ποσότητα του πάγιου κεφαλαίου και με την
τεχνολογία της παραγωγής.
• Στις αναπτυγμένες οικονομίες, όπου το
κεφάλαιο ενσωματώνει προχωρημένη
τεχνολογία, το επίπεδο των γνώσεων που
είναι απαραίτητο για τη χρησιμοποίηση
αυτού του κεφαλαίου είναι επίσης ψηλό.
• Ανάλογα, σε λιγότερο αναπτυγμένες
οικονομίες μικρές ποσότητες πάγιου και
ανθρώπινου κεφαλαίου και χαμηλή
τεχνολογία συμβαδίζουν.
• Στους παραπάνω τρεις παραγωγικούς
συντελεστές αρκετοί προσθέτουν ένα
τέταρτο, την επιχειρηματικότητα.
Επιχειρηματικότητα
• Επιχειρηματικότητα είναι η ικανότητα
ορισμένων ατόμων να συνδυάζουν το
κεφάλαιο, την εργασία και τη φύση και να
παράγουν τα αγαθά, να παίρνουν αποφάσεις
σχετικά με την επιχείρησή τους και να
αναλαμβάνουν τους οικονομικούς κινδύνους
που συνδέονται με την επιχείρηση.
Στενότητα των Παραγωγικών
Συντελεστών (1/2)
• Στο άμεσο μέλλον δεν προβλέπεται ούτε
περιορισμός των αναγκών ούτε σημαντική
αύξηση των μέσων ικανοποίησης των
αναγκών. Αντίθετα, μάλιστα, όπως
υποστηρίζουν οι απαισιόδοξοι προφήτες του
μέλλοντος, το οικονομικό πρόβλημα τείνει να
γίνει πιο έντονο.
Στενότητα των Παραγωγικών

Συντελεστών (2/2)
Η πρόβλεψη αυτή βασίζεται σε τρία στοιχεία:
• στη συνεχή αύξηση του πληθυσμού της γης,
• στην εξάντληση των πηγών ενέργειας που έχει η
φύση, πχ των αποθεμάτων πετρελαίου, λιγνίτη,
διάφορων μετάλλων κλπ, και
• στα αρνητικά αποτελέσματα που έχει η
παραγωγή πολλών προϊόντων στο φυσικό
περιβάλλον, όπως πχ η μόλυνση των ποταμών,
λιμνών και θαλασσών από τα υπολείμματα των
εργοστασίων, που καταστρέφουν το θαλάσσιο
πλούτο.
Ενότητα 02: Αγαθά, οικονομικό κύκλωμα και ο ρόλος του κράτους
1. Παραγωγή και κόστος αγαθών.
2. Οικονομικό κύκλωμα.
3. Ο ρόλος του κράτους.
• Γνωριμία με ζητήματα που αφορούν την
παραγωγή και το κόστος των αγαθών.
• Γνώση και κατανόηση του οικονομικού
κυκλώματος.
• Γνώση και κατανόηση του ρόλου του κράτους
στην οικονομική δραστηριότητα.
Παραγωγή και κόστος αγαθών

Τα Μέσα Αύξησης των Αγαθών
1. Η αύξηση των συντελεστών της παραγωγής
και κυρίως του συντελεστή κεφάλαιο.
2. Η πλήρης απασχόληση των συντελεστών που
υπάρχουν σε κάθε χρονική περίοδο.
3. Η αποδοτική (ή οικονομική) χρησιμοποίηση
των παραγωγικών συντελεστών.
Παραγωγικές δυνατότητες της

οικονομίας (1/2)
• Υπάρχουν συνεπώς πολλοί συνδυασμοί
αγαθών που μπορούν να παραχθούν με τους
δεδομένους παραγωγικούς συντελεστές.
• Το σύνολο των συνδυασμών αυτών είναι οι
παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας.
Παραγωγικές δυνατότητες της
Με:
• δεδομένους παραγωγικούς συντελεστές,
• δεδομένη τεχνολογία, και
• πλήρη απασχόληση των παραγωγικών
συντελεστών,
μια οικονομία πρέπει, για να αποκτήσει μια
παραπάνω μονάδα από ένα αγαθό, να μειώσει
την παραγωγή κάποιου άλλου ή άλλων αγαθών.
Καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων
• Οι παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας

μπορούν να εκφρασθούν πολύ παραστατικά
με την καμπύλη των παραγωγικών
δυνατοτήτων, που λέγεται και καμπύλη
μετασχηματισμού, επειδή δείχνει πως το ένα
προϊόν μπορεί να μετασχηματισθεί σε άλλο.
Κόστος ευκαιρίας (1/2)
• Η απώλεια ορισμένων μονάδων ενός αγαθού,
που είναι απαραίτητη για την παραγωγή
μονάδων κάποιου άλλου αγαθού, είναι η
πραγματική ουσία της έννοιας του κόστους
παραγωγής, που συνήθως λέγεται και κόστος
ευκαιρίας.
• Το κόστος ευκαιρίας ενός αγαθού Χ, είναι το
σύνολο των ποσοτήτων του άλλου ή άλλων
αγαθών που πρέπει να θυσιάζουμε, δηλ. να
στερηθούμε, για να αποκτήσουμε μια παραπάνω
μονάδα από το Χ.
Κόστος ευκαιρίας (2/2)

• Το κόστος ευκαιρίας λέγεται και εναλλακτικό
κόστος, γιατί η επιλογή ενός συνδυασμού
παραγόμενων προϊόντων προκαλεί
ταυτόχρονα την απώλεια όλων των άλλων
εναλλακτικών επιλογών.
• Η αύξηση του κόστους κάθε πρόσθετης
μονάδας, καθώς αυξάνεται η συνολική
παραγωγή ενός αγαθού, είναι γνωστό ως
νόμος του αυξανόμενου κόστους.
Νόμος του αυξανόμενου κόστους
• Η βασική αιτία που προκαλεί το νόμο του
αυξανόμενου κόστους είναι το γεγονός, ότι
δεν είναι όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές
εξίσου κατάλληλοι για την παραγωγή των
διάφορων αγαθών.
Οικονομικό κύκλωμα
Λειτουργίες του οικονομικού
συστήματος
• Kαταμερισμός των έργων χαρακτηρίζεται το
φαινόμενο, σύμφωνα με το οποίο κάθε
άτομο, ενώ καταναλίσκει πλήθος αγαθά,
συμμετέχει στην παραγωγή ενός ή λίγων μόνο
από αυτά.
• Το βασικό πλεονέκτημα του καταμερισμού
των έργων είναι η μεγάλη αύξηση της
παραγωγικότητας της εργασίας.
Αύξηση της παραγωγικότητας

Η αύξηση αυτή προέρχεται από τρεις αιτίες:
1. Ο καταμερισμός της εργασίας επιτρέπει σε κάθε
άτομο να απασχοληθεί εκεί, όπου είναι πιο
αποδοτικό οπότε με τις ίδιες ώρες εργασίας παράγει
πιο πολλά.
2. Η παραγωγή θα αυξηθεί και από το γεγονός, ότι με
τη συνεχή απασχόληση σε μια μόνο εργασία κάθε
άτομο αναπτύσσει πιο πολύ τις ικανότητες του στην
εργασία αυτή και κατά κάποιο τρόπο ειδικεύεται.
3. Τέλος με την εξειδίκευση τα άτομα δε χάνουν χρόνο
για να μετακινούνται.
Μειονεκτήματα του καταμερισμού
των έργων
• Η μεγάλη εξειδίκευση μετατρέπει την εργασία
σε μονότονη αναγκαστική ρουτίνα, ενώ θα
έπρεπε να είναι μια εκδήλωση της
δημιουργικότητας του ανθρώπου.
• Η μεγάλη εξειδίκευση του εργάτη καταλήγει
τελικά σε βάρος του, γιατί παραμένει στην
ουσία ανειδίκευτος.
Μέσο ανταλλαγής
• Όσο πιο μεγάλος είναι ο βαθμός
καταμερισμού, τόσο πιο μεγάλη είναι και η
ανάγκη ανταλλαγής και κατά συνέπεια η
οικονομική αλληλεξάρτηση των μελών της
κοινωνίας.
• Στις σύγχρονες κοινωνίες το ρόλο του κοινού
μέσου ανταλλαγής παίζει το χρήμα στη
μορφή που το ξέρουμε, δηλ. σε νομισματικές
μονάδες, πχ ευρώ.
Τι είναι χρήμα;
• Χρήμα είναι οτιδήποτε γίνεται δεκτό ως μέσο
ανταλλαγής αγαθών.
• H χρησιμοποίηση του χρήματος διευκολύνει σε
μεγάλο βαθμό τις ανταλλαγές και επιταχύνει την
κυκλοφορία των εμπορευμάτων ανάμεσα στα
άτομα.
• Μόλις το χρήμα γίνει δεκτό στο οικονομικό
σύστημα, η ανταλλαγή χωρίζεται σε δυο
διαφορετικές πράξεις:
– πώληση, και
– αγορά.
Μονάδες οικονομικού συστήματος
Οι βασικές μονάδες που λειτουργούν στο

οικονομικό σύστημα είναι:
• οι επιχειρήσεις,
• τα νοικοκυριά, και
• το κράτος.
Επιχειρήσεις και νοικοκυριά
• Επιχειρήσεις είναι οι μονάδες, στις οποίες
γίνεται η παραγωγή των αγαθών. Οι
επιχειρήσεις αγοράζουν παραγωγικούς
συντελεστές, τους χρησιμοποιούν ως εισροή
στη διαδικασία της παραγωγής, από την
οποία εκρέει το προϊόν, που οι επιχειρήσεις
πωλούν στην αγορά.
• Νοικοκυριά είναι οι μονάδες, οι οποίες
προσφέρουν παραγωγικούς συντελεστές με
αμοιβή στην παραγωγική διαδικασία και, στη
συνέχεια με την αμοιβή τους αγοράζουν τα
προϊόντα που παράγονται με τη δική τους
συμβολή.
Αγορά αγαθών
• Ως αγορά αγαθών συνήθως εννοούμε το
χώρο ή τόπο που γίνεται η αγοραπωλησία
των αγαθών.
• Η αγορά με την ευρεία έννοια περιλαμβάνει
όλους τους τρόπους επικοινωνίας, με τους
οποίους γίνεται η αγοραπωλησία αγαθών.
Αγορά παραγωγικών συντελεστών
• Παράλληλα με την αγορά αγαθών υπάρχει η

αγορά των παραγωγικών συντελεστών. Εδώ,
αντικείμενο των συναλλαγών μπορεί να είναι
οι παραγωγικοί συντελεστές ή οι υπηρεσίες
τους. Πχ ένας αγρότης μπορεί να αγοράσει
ένα στρέμμα γης ή να το νοικιάσει, δηλ. να
αγοράσει τις υπηρεσίες του για ένα χρονικό
διάστημα.
Η συμμετοχή του ατόμου στις αγορές
• Κάθε άτομο συμμετέχει και στις δύο αγορές.

Στην αγορά αγαθών ως καταναλωτής ή
παραγωγός, ή και με τις δύο ιδιότητες, και
στην αγορά παραγωγικών συντελεστών ως
επιχειρηματίας ή πωλητής κάποιου
συντελεστή. Πχ ο αγρότης αγοράζει
παραγωγικούς συντελεστές, προσφέρει
αγροτικά προϊόντα και ταυτόχρονα αγοράζει
ως καταναλωτής βιομηχανικά προϊόντα.
Οικονομικό κύκλωμα (1/3)
• Η ανάλυση των αγορών των επιχειρήσεων και
των νοικοκυριών είναι αρκετή για να κάνει
σαφή τη συνεχή κίνηση του οικονομικού
συστήματος, που συνήθως χαρακτηρίζεται με
τον όρο οικονομικό κύκλωμα.

Η λειτουργία κάθε οικονομικού συστήματος πρέπει
να δίνει απάντηση στα εξής ερωτήματα:
• Τι θα παραχθεί; Μ' άλλα λόγια, κάθε οικονομικό
σύστημα πρέπει να έχει μηχανισμούς, με τους
οποίους να αποφασίζεται το σύνολο των
προϊόντων που θα παραχθούν, καθώς επίσης και
η ποσότητα κάθε προϊόντος.
• Πώς θα παραχθεί; Το ερώτημα, πώς θα παραχθεί
το προϊόν, αναφέρεται βασικά στην επιλογή της
τεχνολογίας, που περιλαμβάνει και την
οργάνωση των επιχειρήσεων.
• Πώς θα διανεμηθεί; Το πρόβλημα του τρόπου
διανομής της συνολικής παραγωγής του
προϊόντος στα μέλη της κοινωνίας.
• Πώς θα ικανοποιηθούν όχι μόνο οι τωρινές
αλλά οι μελλοντικές ανάγκες των μελών της
κοινωνίας καθώς επίσης και η κάλυψη των
αναγκών των μελλοντικών γενεών από το
οικονομικό σύστημα.
Ο ρόλος του κράτους

O ρόλος του κράτους (1/2)
• Οι δημόσιοι φορείς έχουν διαφορετικές
επιδιώξεις από τις επιδιώξεις των ιδιωτικών
φορέων, που, όπως είπαμε πιο πάνω, είναι η
μεγιστοποίηση της ευημερίας τους, για τα
νοικοκυριά, και η μεγιστοποίηση των κερδών
τους, για τις επιχειρήσεις.
• Οι δημόσιοι φορείς χρησιμοποιούν για την
πραγματοποίηση των επιδιώξεων τους μέσα
διαφορετικά από τα μέσα που χρησιμοποιούν
οι ιδιωτικοί φορείς.
O ρόλος του κράτους (2/2)

• Τέλος, ο μηχανισμός, με τον οποίο παίρνουν
τις αποφάσεις τους οι δημόσιοι φορείς, είναι
διαφορετικός από το μηχανισμό των τιμών, με
τον οποίο παίρνονται οι αποφάσεις στον
ιδιωτικό τομέα.
Οι επιδιώξεις του κράτους (1/2)
Οι επιδιώξεις του κράτους στις Οικονομίες που
στηρίζονται στο Μηχανισμό της Αγοράς :
• Για να επιτύχουμε μεγιστοποίηση της
ικανοποίησης των αναγκών μας με τους
περιορισμένους πόρους που διαθέτουμε, θα
πρέπει :
i) να χρησιμοποιούμε όλους τους παραγωγικούς
πόρους,
Οι επιδιώξεις του κράτους (2/2)

ii) να τους χρησιμοποιούμε στην παραγωγή των
αγαθών εκείνων που επιθυμεί το κοινωνικό σύνολο
και σε όση ποσότητα επιθυμεί,
iii) να διανέμουμε το παραγόμενο κοινωνικό προϊόν
ανάμεσα στους πολίτες με τρόπο δίκαιο, δηλ. με
τρόπο που να ικανοποιεί το αίσθημα του
κοινωνικού συνόλου για κοινωνική δικαιοσύνη,
iv) να κατανέμουμε τους πόρους ανάμεσα σε
καταναλωτικά αγαθά που ικανοποιούν τις
παρούσες ανάγκες και σε κεφαλαιουχικά αγαθά,
που ικανοποιούν μελλοντικές ανάγκες.
Θεμελιώδεις στόχοι των
σύγχρονων κοινωνιών
• Η επίτευξη πλήρους απασχόλησης και άριστης
κατανομής των παραγωγικών πόρων, δίκαιης
διανομής του εισοδήματος και ικανοποιητικού
ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης.
• Την πραγματοποίηση των πιο πάνω στόχων οι
οικονομίες, που στηρίζονται στο μηχανισμό της
αγοράς, έχουν εμπιστευθεί στην ελεύθερη
δραστηριότητα των ιδιωτικών φορέων, η οποία
συντονίζεται με το μηχανισμό των τιμών.
Μηχανισμός τιμών (1/2)

Οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για την
πραγματοποίηση των στόχων της κοινωνίας με το
μηχανισμό των τιμών, δεν εκπληρώνονται πάντοτε
στην πράξη, με συνέπεια ο μηχανισμός αυτός να
μην μπορεί, συνήθως, να επιτύχει τους στόχους
του δηλ. :
1. να επιτύχει πλήρη απασχόληση όλων των
παραγωγικών συντελεστών και να
σταθεροποιήσει την οικονομία μας στο επίπεδο
πλήρους απασχόλησης,
Μηχανισμός τιμών (2/2)
2. να επιτύχει άριστη κατανομή των
παραγωγικών πόρων στην παραγωγή των
διαφόρων αγαθών, σε μια ορισμένη χρονική
στιγμή.
• Μια περίπτωση, όπου ο μηχανισμός των
τιμών δε θα μπορούσε διόλου να κατευθύνει
παραγωγικούς πόρους, με συνέπεια το
κοινωνικό σύνολο να στερείται τα αγαθά,
είναι τα δημόσια αγαθά.
Δημόσια αγαθά
• Τα δημόσια αγαθά έχουν το χαρακτηριστικό, ότι
το όφελος που παρέχουν δεν μπορεί να
διαιρεθεί και να περιέλθει σε μια μόνο
κατηγορία ατόμων με τον αποκλεισμό των
άλλων, όπως συμβαίνει με τα ιδιωτικά αγαθά,
αλλά διαχέεται σε ολόκληρο το κοινωνικό
σύνολο.
• Τα αγαθά αυτά που είναι κατά ένα μέρος
ιδιωτικά και κατά ένα μέρος δημόσια, τα λέμε
συνήθως περίπου δημόσια αγαθά ή ημιδημόσια
αγαθά.
Μηχανισμός τιμών και αγαθά (1/4)
• Στην περίπτωση ορισμένων αγαθών, που τα

χαρακτηρίζει αβεβαιότητα και μεγάλοι κίνδυνοι,
ο μηχανισμός των τιμών δεν μπορεί διόλου να
κατευθύνει παραγωγικούς πόρους, οπότε οι
ιδιώτες επιχειρηματίες δεν είναι φυσικά
διατεθειμένοι να διακινδυνεύσουν τα κεφάλαια
τους και, κατά συνέπεια, πιθανότατα δε θα
αναλάμβανε κανένας τέτοιες δραστηριότητες.
Ένα κλασικό παράδειγμα αποτελεί η εξερεύνηση
του διαστήματος.
• Υπάρχουν αγαθά όπου ο μηχανισμός των

τιμών κατευθύνει παραγωγικούς πόρους στην
παραγωγή τους, αλλά η ποσότητα των πόρων
αυτών είναι διαφορετική από εκείνη που
επιθυμεί το κοινωνικό σύνολο με συνέπεια τα
αγαθά αυτά να παράγονται άλλοτε σε
μικρότερη και άλλοτε σε μεγαλύτερη από την
επιθυμητή ποσότητα.
• Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα αγαθά εκείνα,

που το όφελος τους διαιρείται και
εξατομικεύεται μόνο μερικά, ενώ ένα άλλο μέρος
τους διαχέεται στο κοινωνικό σύνολο αδιαίρετο
πχ εκπαίδευση.
• Στη δεύτερη κατηγορία όπου ο μηχανισμός των
τιμών οδηγεί παραγωγικούς πόρους
περισσότερους από εκείνους που επιθυμεί το
κοινωνικό σύνολο ανήκουν αγαθά, που το κόστος
τους διαιρείται και εξατομικεύεται μερικά, (συν.)
• (συν.) ενώ το υπόλοιπο βαρύνει το κοινωνικό

σύνολο αυθαίρετα πχ κατασκευή ενός
εργοστασίου που μολύνει την ατμόσφαιρα.
• Σε παραγωγή διαφορετική, από εκείνη που
επιθυμεί το κοινωνικό σύνολο, και μάλιστα
μικρότερη, οδηγεί επίσης ο μηχανισμός των
τιμών, αν στην αγορά δεν επικρατούν
συνθήκες πλήρους ανταγωνισμού.
Αδυναμίες του μηχανισμού τιμών
Ο μηχανισμός των τιμών δεν μπορεί :
• να επιτύχει δίκαιη διανομή στο εισόδημα, και
• να επιτύχει πάντοτε ρυθμό οικονομικής
ανάπτυξης τέτοιον, που να ικανοποιείται το
κοινωνικό σύνολο.
Δημόσια Οικονομική
• Σε κάποιες περιπτώσεις το κράτος
παρεμβαίνει και παίρνει τα κατάλληλα μέτρα,
για να κατευθύνει τους ιδιωτικούς φορείς
προς αποφάσεις τέτοιες, ώστε να παράγεται
η ποσότητα των αγαθών που επιθυμεί το
κοινωνικό σύνολο, η οποία δηλ. μεγιστοποιεί
την κοινωνική ευημερία. Τα μέτρα αυτά
αποτελούν αντικείμενο μελέτης της Δημόσιας
Οικονομικής.
Οικονομική ανάπτυξη
• Οι παράγοντες, που εμποδίζουν την επίτευξη
υψηλού ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης,
είναι πολλοί και αποτελούν αντικείμενο
μελέτης ενός ειδικού κλάδου της Οικονομικής
Επιστήμης, της Οικονομικής Ανάπτυξης.
Δημόσιοι φορείς στην αγορά

• Στις οικονομίες που στηρίζονται στο
μηχανισμό της αγοράς, παράλληλα με τους
ιδιωτικούς φορείς άσκησης οικονομικής
δραστηριότητας, χρειαζόμαστε και τους
δημόσιους φορείς, οι οποίοι έχουν ως σκοπό
να υποβοηθούν το μηχανισμό των τιμών στην
προσπάθεια επίτευξης των στόχων της
κοινωνίας, κάθε φορά που ο μηχανισμός
αυτός δεν μπορεί να τους επιτύχει μόνος του.
Μέσα επίτευξης επιδιώξεων του
κράτους (1/2)
• Για την πραγματοποίηση των επιδιώξεών του
το Κράτος χρησιμοποιεί διάφορα μέσα,
διαφορετικά από εκείνα που χρησιμοποιούν
τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις.
• Τα πολυάριθμα μέσα, στα οποία καταφεύγει
το Κράτος, τα ταξινομούμε συνήθως σε
διάφορες σχετικά ομοειδείς κατηγορίες, που
αποτελούν καθεμιά αντικείμενο μελέτης ενός
ή περισσοτέρων ειδικών κλάδων της
Οικονομικής Επιστήμης, τις ακόλουθες:
Μέσα επίτευξης επιδιώξεων του

κράτους (2/2)
1. Δημοσιονομικά μέσα ή μέσα
δημοσιονομικής πολιτικής
2. Νομισματικά και πιστωτικά μέσα ή μέσα
νομισματικής και πιστωτικής πολιτικής
3. Μέσα εξωτερικής οικονομικής πολιτικής
4. Μέσα άμεσου ελέγχου
5. Θεσμικά μέσα
Δημοσιονομικά μέσα
• Περιλαμβάνονται όλα τα μέσα τους Κράτους,
που σχετίζονται άμεσα με τις δαπάνες και τα
έσοδα του. Ταξινομούνται σε τρεις βασικές
ομάδες :
– δημόσιες δαπάνες,
– φόροι και διάφορα άλλα έσοδα του δημοσίου,
– δημόσιος δανεισμός και ρύθμιση του δημόσιου
χρέους, πχ δανεισμός του Κράτους από ιδιώτες με
την έκδοση ομολογιακού δανείου, ή δανεισμός
του από Τράπεζες κ.ά.
Νομισματικά και πιστωτικά μέσα

• Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται όλα τα
μέσα του Κράτους που συνδέονται με τα
νομισματικά μεγέθη της οικονομίας και τις
πιστώσεις. Τέτοια είναι πχ ο έλεγχος της
ποσότητας χρήματος που κυκλοφορεί στην
οικονομία, ο έλεγχος των επιτοκίων, κ.ά.
• Τα μέσα αυτά αποτελούν το αντικείμενο
μελέτης της νομισματικής θεωρίας και
πολιτικής.
Μέσα εξωτερικής οικονομικής
πολιτικής
• Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται όσα
σχετίζονται άμεσα με τις εισαγωγές και
εξαγωγές της χώρας και επομένως
επηρεάζουν το ισοζύγιο πληρωμών. Τέτοια
είναι περιορισμοί εισαγωγών, η επιβολή
δασμών, εμπορικές συμβάσεις κλπ.
• Τα μέσα αυτά αποτελούν αντικείμενο μελέτης
του κλάδου της Οικονομικής Επιστήμης που
είναι γνωστός ως Διεθνές Εμπόριο.
Μέσα άμεσου ελέγχου

• Περιλαμβάνονται όλα τα μέσα, με τα οποία το
κράτος παρεμβαίνει άμεσα για τη ρύθμιση
διάφορων οικονομικών σχέσεων. Τέτοια
είναι:
1. ο έλεγχος των τιμών των αγαθών ή υπηρεσιών,
2. ο έλεγχος των μισθών,
3. οι διάφοροι κανονισμοί εργασίας,
4. ο έλεγχος της ποιότητας ορισμένων αγαθών κ.ά..
Θεσμικά μέσα
• Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι
θεσμολογικές μεταβολές, τις οποίες
πραγματοποιεί το κράτος στην οικονομική και
κοινωνική οργάνωση της χώρας.
• Τέτοιες μεταβολές είναι πχ οι μεταρρυθμίσεις
του φορολογικού, του νομισματικού και
πιστωτικού συστήματος.
• Τα μέσα αυτά αποτελούν αντικείμενο μελέτης
πολλών κλάδων της Οικονομικής Επιστήμης.
Πολιτικός μηχανισμός λήψης

αποφάσεων
• Οι αποφάσεις των δημόσιων φορέων δε
συντονίζονται με το μηχανισμό των τιμών,
όπως γίνεται με τις αποφάσεις των ιδιωτικών
φορέων, αλλά με ένα άλλο μηχανισμό, το
λεγόμενο πολιτικό μηχανισμό λήψης
αποφάσεων.
Ο προϋπολογισμός των δημόσιων
φορέων (1/2)
• Τα δημοσιονομικά μέσα συντονίζονται με τον
προϋπολογισμό που συντάσσουν οι δημόσιοι
φορείς.
• Ο προϋπολογισμός κάθε δημόσιου φορέα
διέρχεται από τέσσερις φάσεις :
i. την κατάρτιση του προϋπολογισμού, που γίνεται
από τον ίδιο το φορέα,
Ο προϋπολογισμός των δημόσιων

φορέων (2/2)
ii. την έγκριση του προϋπολογισμού, η οποία για
το κράτος γίνεται από τη Βουλή με ψήφισή του,
ενώ για τους άλλους δημόσιους φορείς, από το
Υπουργείο που τους επιβλέπει,
iii. την εκτέλεση του προϋπολογισμού, που γίνεται
επίσης από το φορέα στον οποίο αφορά, και
iv. τον έλεγχο του προϋπολογισμού, που γίνεται
από αρμόδια διοικητικά και δικαστικά όργανα.
Κρατικός προϋπολογισμός (1/2)
• Ο κρατικός προϋπολογισμός, που αποτελεί
τον προϋπολογισμό του βασικού δημόσιου
φορέα στη χώρα μας, περιλαμβάνει τους
επιμέρους προϋπολογισμούς:
– Τακτικό Προϋπολογισμό : περιλαμβάνει τα
τρέχοντα έσοδα και έξοδα του κράτους, δηλ.
έσοδα και έξοδα που δεν επηρεάζουν την
περιουσία του.
Κρατικός προϋπολογισμός (2/2)

– Προϋπολογισμό Δημοσίων Επενδύσεων :
περιλαμβάνει τις δαπάνες επενδύσεων, δηλ. τις
δαπάνες που μεταβάλλουν την αξία της
περιουσίας του Κράτους, καθώς και τα έσοδα που
προγραμματίζονται για τη χρηματοδότηση τους.
– Ειδικό Λογαριασμό Εγγυήσεων Γεωργικών
Προϊόντων : περιλαμβάνει τις δαπάνες που
γίνονται για την ενίσχυση του γεωργικού τομέα,
καθώς και τα έσοδα που χρησιμοποιούνται για τη
χρηματοδότηση τους.
Δαπάνες - Έσοδα του κρατικού
προϋπολογισμού (1/2)
• Όταν οι δαπάνες ενός προϋπολογισμού είναι
ίσες με τα έσοδα, λέμε ότι ο προϋπολογισμός
εμφανίζει ισοζύγιο ή είναι ισοσκελισμένος.
• Αν οι δαπάνες είναι μεγαλύτερες από τα
έσοδα, λέμε ότι ο προϋπολογισμός είναι
ελλειμματικός, δηλ. εμφανίζει έλλειμμα, αν
συμβαίνει το αντίθετο, ο προϋπολογισμός
είναι πλεονασματικός, δηλ. εμφανίζει
πλεόνασμα.
Δαπάνες - Έσοδα του κρατικού

προϋπολογισμού (2/2)
• Εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η
σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις συνολικές
δαπάνες του φορέα και τα τρέχοντα έσοδα του,
τα οποία δεν επηρεάζουν το μέγεθος της
περιουσίας του (δεν περιλαμβάνονται λ.χ.
έσοδα από εκποίηση περιουσίας ή δανεισμό).
• Αν οι συνολικές δαπάνες είναι ίσες με τα
τρέχοντα έσοδα, λέμε ότι ο προϋπολογισμός
εμφανίζει πραγματικό ισοζύγιο.
• Διαφορετικά εμφανίζει πραγματικό ανισοζύγιο,
δηλ. πραγματικό έλλειμμα ή πλεόνασμα.
Ενότητα 03: Ζήτηση και προσφορά αγαθών
1. Η ζήτηση των αγαθών.
2. Η ελαστικότητα της ζήτησης.
3. Προσδιοριστικοί παράγοντες της
ελαστικότητας ζήτησης ως προς την τιμή.
4. Η προσφορά των αγαθών.
• Γνωριμία και εξοικείωση με ζητήματα που
αφορούν την ζήτηση αγαθών.
• Γνώση της έννοιας της ελαστικότητας της
ζήτησης.
• Αναγνώριση των προσδιοριστικών
παραγόντων της ελαστικότητας ζήτησης ως
προς την τιμή.
• Γνωριμία και εξοικείωση με ζητήματα που
αφορούν την προσφορά αγαθών.
Η ζήτηση των αγαθών (1/4)

• Ο βασικός περιορισμός του καταναλωτή είναι ότι
σε κάθε χρονική περίοδο έχει στη διάθεσή του
ορισμένο εισόδημα που μπορεί να διαθέσει για
την ικανοποίηση των αναγκών του.
• Εισόδημα του καταναλωτή είναι το σύνολο των
χρηματικών μονάδων που διαθέτει.
• Ο αριθμός των χρηματικών μονάδων, που είναι
απαραίτητες για την απόκτηση μιας μονάδας
ενός αγαθού, είναι η τιμή του αγαθού αυτού.
• Σύμφωνα με τη θεωρία της ζήτησης ο
καταναλωτής θα συμπεριφερθεί έτσι ώστε να
επιτύχει τη μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση των
αναγκών του.
• Η ικανοποίηση των αναγκών συνοδεύεται από
μια ορισμένη απόλαυση ή χρησιμότητα όπως την
ονομάζουν οι οικονομολόγοι.
• Η συμπεριφορά του καταναλωτή είναι τέτοια,
που να του δίνει τη μεγαλύτερη δυνατή
χρησιμότητα από την κατανάλωση των αγαθών
που αγοράζει.

• Η σχέση τιμών και ζητούμενων ποσοτήτων,
αποτελεί το νόμο της ζήτησης.
• Όταν η τιμή ενός αγαθού αυξάνεται, οι
ζητούμενες ποσότητες από τους καταναλωτές
μειώνονται, και όταν η τιμή του μειώνεται, οι
ζητούμενες ποσότητες αυξάνονται. Η
αντίστροφη αυτή σχέση ανάμεσα στις μεταβολές
στην τιμή ενός αγαθού και στις μεταβολές στις
ζητούμενες ποσότητες του ίδιου αγαθού είναι ο
γνωστός νόμος της ζήτησης.
• Ο καταναλωτής βρίσκεται σε θέση ισορροπίας
όταν αγοράζει τις ποσότητες εκείνες από τα
διάφορα αγαθά, που μεγιστοποιούν τη
χρησιμότητά του και επομένως, δεν έχει
κίνητρο ν‘ αλλάξει τους συνδυασμούς των
αγαθών που ζητάει και καταναλίσκει.
Η ελαστικότητα της ζήτησης

Μετατοπίσεις της καμπύλης ζήτησης
• Υπάρχει θετική σχέση ανάμεσα σας

μεταβολές του εισοδήματος και στις
μεταβολές στη ζητούμενη ποσότητα.
• Αν για κάποιο λόγο αυξηθεί η ένταση της
επιθυμίας για κάποιο αγαθό, η ζητούμενη
ποσότητα σε κάθε τιμή θα αυξηθεί.
• Αντίθετα, αν η ένταση της επιθυμίας
υποχωρήσει, η ζητούμενη ποσότητα θα
μειωθεί.
Συμπληρωματικά και
ανταγωνιστικά αγαθά
• Συμπληρωματικά αγαθά: Καταναλίσκονται
μαζί (αύξηση της τιμής του καφέ οδηγεί σε
μείωση της ζητούμενης ποσότητας ζάχαρης,
παρά το ότι η τιμή της ζάχαρης είναι
σταθερή).
• Ανταγωνιστικά ή υποκατάστατα αγαθά: Η
κατανάλωση κάποιων αγαθών αποκλείει την
κατανάλωση άλλων (αύξηση της τιμής της
μπύρας σημαίνει αύξηση της ζητούμενης
ποσότητας κρασιού).
Ελαστικότητα της ζήτησης
ως προς την τιμή (1/4)
• Έχει μεγάλη χρησιμότητα να γνωρίζουμε
επιπλέον το μέγεθος της μεταβολής της
ποσότητας σε μια μεταβολή της τιμής δηλ. την
ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή.
• Είναι ο λόγος της ποσοστιαίας μεταβολής της
ζητούμενης ποσότητας προς την ποσοστιαία
μεταβολή της τιμής.
• Είναι αρνητική, επειδή η σχέση ανάμεσα στις
μεταβολές τιμών και στις ποσότητες είναι
αρνητική και είναι διαφορετική στα διάφορα
σημεία της καμπύλης της ζήτησης.


• Η συνολική δαπάνη μειώνεται, όταν η
ελαστικότητα σε απόλυτη τιμή είναι μικρότερη
από τη μονάδα, είναι σταθερή, όταν η
ελαστικότητα είναι ίση με τη μονάδα, και
αυξάνεται, όταν η ελαστικότητα είναι
μεγαλύτερη από τη μονάδα.
• Όταν η ελαστικότητα είναι μεγαλύτερη από τη
μονάδα (πάντα σε απόλυτες τιμές), λέμε ότι η
ζήτηση είναι ελαστική και όταν είναι μικρότερη,
λέμε ότι η ζήτηση είναι ανελαστική.
• Τοξοειδής ελαστικότητα: O μέσος όρος των
δύο τιμών και των δύο ποσοτήτων.
• Σταυροειδής ελαστικότητα: Ο λόγος της
ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης
ποσότητας ενός αγαθού προς την ποσοστιαία
μεταβολή της τιμής κάποιου άλλου αγαθού.
• Εισοδηματική ελαστικότητα: O λόγος της
ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης
ποσότητας προς την ποσοστιαία μεταβολή
του εισοδήματος των καταναλωτών.


• Ο λόγος της ποσοστιαίας μεταβολής της
ζητούμενης ποσότητας ενός αγαθού προς την
ποσοστιαία μεταβολή της τιμής κάποιου
άλλου αγαθού λέγεται σταυροειδής
ελαστικότητα.
• Για συμπληρωματικά αγαθά (πχ καφές-
ζάχαρη) η σταυροειδής ελαστικότητα είναι
αρνητική, ενώ για ανταγωνιστικά αγαθά (πχ
καφές - κακάο) είναι θετική.
Ανώτερα και κατώτερα αγαθά
• Τα αγαθά των οποίων η ζήτηση αυξάνεται,
όταν το εισόδημα αυξάνεται, ονομάζονται
κανονικά ή ανώτερα αγαθά.
• Η εισοδηματική ελαστικότητα των αγαθών
αυτών είναι θετική. Αυτό δεν ισχύει όμως, για
όλα τα αγαθά.
• Τα αγαθά των οποίων η ζήτηση μειώνεται,
όταν το εισόδημα αυξάνεται, ονομάζονται
κατώτερα αγαθά.
• Η εισοδηματική ελαστικότητα των κατώτερων
αγαθών είναι αρνητική.
Αγαθά πολυτελή και πρώτης ανάγκης

• Μια άλλη διάκριση με βάση την εισοδηματική
ελαστικότητα είναι ανάμεσα σε πολυτελή
αγαθά ή αγαθά πολυτελείας και σε
στοιχειώδη αγαθά ή αγαθά πρώτης ανάγκης.
• Πολυτελές είναι ένα αγαθό, όταν η
εισοδηματική του ελαστικότητα είναι
μεγαλύτερη από τη μονάδα.
• Πρώτης ανάγκης είναι ένα αγαθό, όταν η
εισοδηματική του ελαστικότητα είναι
μικρότερη από τη μονάδα.
Προσδιοριστικοί παράγοντες της
ελαστικότητας ζήτησης ως προς την
τιμή
Παράγοντες της Ελαστικότητας

Ζήτησης προς την Τιμή (1/2)
1. Η ένταση της προτίμησης για το αγαθό. Όσο
μεγαλύτερη είναι η επιθυμία για ένα αγαθό,
τόσο μικρότερη είναι η επίδραση της
μεταβολής της τιμής και, κατά συνέπεια,
τόσο μικρότερη η ελαστικότητα. Ακραίο
παράδειγμα είναι η περίπτωση των
φαρμάκων που πρέπει να έχουν μικρή
ελαστικότητα.
2. Η ύπαρξη υποκατάστατων αγαθών. Η
ελαστικότητα ζήτησης ενός αγαθού που έχει
στενά υποκατάστατα πρέπει να είναι
μεγάλη, γιατί αν η τιμή του πχ αυξάνεται, η
κατανάλωση εύκολα στρέφεται (συν.)
Παράγοντες της Ελαστικότητας
Ζήτησης προς την Τιμή (2/2)
2. (συν.) προς τα υποκατάστατα αγαθά.
3. Το χρηματικό ποσό που δαπανά ο
καταναλωτής στο αγαθό σε σχέση με το
εισόδημα του. Όσο πιο μικρή είναι η
αναλογία της δαπάνης πάνω σ' ένα αγαθό
στο εισόδημα του καταναλωτή, τόσο
μικρότερη είναι η σημασία της μεταβολής
της τιμής του αγαθού και συνεπώς τόσο
μικρότερη η ελαστικότητα της ζήτησης του
αγαθού.
Συνολική και οριακή χρησιμότητα

• Το επίπεδο της χρησιμότητας που
απολαμβάνει ο καταναλωτής από την
κατανάλωση ενός αγαθού, έστω του Χ,
διατηρώντας την ποσότητα όλων των άλλων
αγαθών σταθερή, είναι η συνολική
χρησιμότητα.
• Η οριακή χρησιμότητα αναφέρεται στη
μεταβολή της συνολικής χρησιμότητας που
επέρχεται όταν μεταβάλλεται η κατανάλωση
του αγαθού κατά μία μονάδα.
Νόμος της φθίνουσας οριακής
χρησιμότητας
• Καθώς αυξάνει η ποσότητα ενός αγαθού που
καταναλώνει ο καταναλωτής, δεδομένης της
ποσότητας όλων των άλλων αγαθών, η οριακή
χρησιμότητα του αγαθού αυτού μειώνεται.
Η προσφορά των αγαθών

Μεγιστοποίηση της Χρησιμότητας και
Ισορροπία του Καταναλωτή (1/3)
• O καταναλωτής μεγιστοποιεί τη χρησιμότητά
του αν κατανείμει τις δαπάνες του ανάμεσα
στα αγαθά που καταναλώνει, έτσι ώστε η
τελευταία χρηματική μονάδα που δαπανά για
κάθε αγαθό που καταναλώνει να του
αποφέρει την ίδια χρησιμότητα.
• Ο λόγος των οριακών χρησιμοτήτων πρέπει
να ισούται με το λόγο των τιμών των δύο
αγαθών, δηλ. τη σχετική τιμή.


• Η κύρια πρωτοτυπία της ανάλυσης καμπυλών
αδιαφορίας έγκειται στο γεγονός ότι αν και
χρησιμοποιεί την έννοια της χρησιμότητας
δεν απαιτεί τη μέτρησή της όπως απαιτείται
από τη θεωρία της οριακής χρησιμότητας.
• Όσο πιο ψηλά βρίσκεται μια καμπύλη
αδιαφορίας τόσο μεγαλύτερο επίπεδο ή
βαθμό χρησιμότητας εκφράζει. Το σύνολο
αυτό των καμπυλών αδιαφορίας που βασικά
καθορίζει τις προτιμήσεις του καταναλωτή,
ονομάζεται χάρτης καμπυλών αδιαφορίας.
Χαρακτηριστικά καμπυλών
αδιαφορίας (1/4)
• Κάθε καμπύλη αδιαφορίας, που βρίσκεται
ψηλότερα από κάποια άλλη, δηλώνει και
μεγαλύτερο επίπεδο ή βαθμό χρησιμότητας.
• Όλες οι καμπύλες αδιαφορίας πρέπει να έχουν
αρνητική κλίση. Πραγματικά, αν οι καμπύλες
αδιαφορίας είχαν θετική κλίση ή ήσαν
παράλληλες ή κάθετες στο θετικό τεταρτημόριο
που καταγράφουμε τις ποσότητες των αγαθών Χ
και Υ τότε θα παρατηρούσαμε ότι ορισμένοι
συνδυασμοί ποσοτήτων από τα (συν.)
• (συν.) αγαθά Χ και Υ που υπερέχουν σε
ποσότητες, από άλλους συνδυασμούς, να
παρουσιάζουν τον ίδιο βαθμό χρησιμότητας,
πράγμα που αντίκεινται στο οικονομικό
ορθολογισμό.
• Οι καμπύλες αδιαφορίας δεν πρέπει να
τέμνονται. Αν συμβεί να τέμνονται τότε θα
έχουμε όπως και στην προηγούμενη περίπτωση
αντίφαση. Δηλ. συνδυασμός αγαθών με
μεγαλύτερες ποσότητες να εκφράζει χαμηλότερο
επίπεδο χρησιμότητας.
• Ένα άλλο χαρακτηριστικό που πρέπει να έχουν οι
καμπύλες αδιαφορίας είναι ότι οσάκις ο
καταναλωτής μετακινείται πάνω στην καμπύλη
αδιαφορίας από αριστερά προς τα δεξιά και
εγκαταλείπει μονάδες από το αγαθό Χ
μειώνοντας έτσι με προοδευτικό τρόπο το
επίπεδο της χρησιμότητας του πόσο
περισσότερες μονάδες από το αγαθό Υ θα
πρέπει να αποκτήσει έτσι ώστε να
εξισορροπήσει την συνολική του χρησιμότητα
που του εξασφαλίζει η κατανάλωση και των δύο
αγαθών.
• O λόγος της μεταβολής της ποσότητας του
αγαθού Χ, ο ΔΧ, προς την ποσότητα
μεταβολής ΔΥ και ο οποίος ορίζεται ως
οριακός λόγος υποκατάστασης του Υ και το Χ,
θα πρέπει να μειώνεται όσο μετακινούμαστε
πάνω στην καμπύλη αδιαφορίας από
αριστερά προς τα δεξιά.
Σκοπός των επιχειρηματιών

• O καταναλωτής έχει ένα οικονομικό περιορισμό
που τον ονομάζουμε εισοδηματικό περιορισμό.
• Σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς, η
παραγόμενη και προσφερόμενη ποσότητα ενός
αγαθού αυξάνεται καθώς η τιμή του αυξάνεται
και μειώνεται καθώς η τιμή του μειώνεται.
• Αντικειμενικός σκοπός του επιχειρηματία είναι η
μεγιστοποίηση της διαφοράς ανάμεσα στα
έσοδά του και στις δαπάνες.
Χρονική διάσταση των αποφάσεων
Ο επιχειρηματίας ή η επιχείρηση ως μονάδα λήψης
αποφάσεων, αντιμετωπίζει σε κάθε χρονική
περίοδο δύο προβλήματα σχετικά με τη χρονική
διάσταση των αποφάσεων της :
• με το τι πρέπει να κάνει η επιχείρηση στην
παρούσα χρονική περίοδο και τι στο άμεσο
μέλλον, δηλ. πώς πρέπει να συμπεριφερθεί στη
βραχυχρόνια περίοδο,
• το δεύτερο πρόβλημα σχετίζεται με το απώτερο
μέλλον, αναφέρεται δηλ. σε μακροχρόνια
περίοδο.
Βραχυχρόνια περίοδος
• Η βραχυχρόνια περίοδος ορίζεται ως ένα χρονικό
διάστημα μέσα στο οποίο η επιχείρηση δεν
μπορεί να μεταβάλλει την ποσότητα ορισμένων
από τους συντελεστές που χρησιμοποιεί.
• Ο γεωργός, για παράδειγμα, που έχει στη
διάθεσή του και καλλιεργεί 50 στρέμματα
εδάφους, μπορεί να μεταβάλει εύκολα την
ποσότητα των λιπασμάτων ή την ποσότητα της
εργασίας που χρησιμοποιεί, αλλά δεν μπορεί
εξίσου εύκολα να αυξήσει την έκταση του
εδάφους που διαθέτει (κι αυτό για πολλούς
λόγους), έστω μέσα σε ένα χρόνο.
Μακροχρόνια περίοδος
• Η μακροχρόνια περίοδος ορίζεται ως ένα χρονικό
διάστημα, μέσα στο οποίο η επιχείρηση μπορεί
να αυξομειώσει τις ποσότητες όλων των
παραγωγικών συντελεστών που χρησιμοποιεί
στην παραγωγική της διαδικασία.
• Πρέπει να είναι σαφές, ότι η μακροχρόνια
περίοδος, όπως άλλωστε και η βραχυχρόνια, δεν
αναφέρεται σε καθορισμένο χρονικό διάστημα,
αλλά σε τέτοιο, που να είναι αρκετό για την
ποσοτική μεταβολή όλων των παραγωγικών
συντελεστών, εφόσον η μεταβολή αυτή
συμφέρει την επιχείρηση.
Νόμος της φθίνουσας απόδοσης

• Ο νόμος της μη ανάλογης ή της φθίνουσας
απόδοσης αναφέρεται στη σχέση που υπάρχει
ανάμεσα στις μεταβολές, του παραγόμενου
προϊόντος και των χρησιμοποιούμενων
συντελεστών σε βραχυχρόνια περίοδο, όπου
κάποιοι συντελεστές παραμένουν αμετάβλητοι.
• Ο νόμος της φθίνουσας απόδοσης δηλ. δείχνει
τις μεταβολές του προϊόντος, καθώς ορισμένοι
συντελεστές μεταβάλλονται, ενώ ορισμένοι
άλλοι παραμένουν σταθεροί.
Μέσο και οριακό προϊόν
• Μέσο προϊόν είναι ο λόγος του συνολικού
προϊόντος προς τις μονάδες του μεταβλητού
συντελεστή (εργασία στο παράδειγμα) και
δείχνει το προϊόν κατά εργάτη.
• Το οριακό προϊόν δείχνει τη μεταβολή που
επέρχεται στο συνολικό προϊόν, όταν
μεταβληθεί ο μεταβλητός συντελεστής κατά
μία μονάδα.
Σταθερό και μεταβλητό κόστος

• Σταθερό κόστος είναι το κόστος που δε
μεταβάλλεται μαζί με την ποσότητα του
προϊόντος. Το σταθερό κόστος είναι το σύνολο
των δαπανών που καταβάλλονται για τους
σταθερούς συντελεστές.
• Μεταβλητό κόστος είναι το κόστος που
μεταβάλλεται, καθώς μεταβάλλεται η
παραγόμενη ποσότητα προϊόντος. Το μεταβλητό
κόστος είναι το σύνολο των δαπανών που
καταβάλλονται για τους μεταβλητούς
συντελεστές.
Συνολικό και μέσο σταθερό κόστος
• Συνολικό κόστος είναι το άθροισμα του

σταθερού και του μεταβλητού κόστους.
• Το σταθερό κόστος κατά μονάδα προϊόντος
λέγεται συνήθως μέσο σταθερό κόστος και
είναι ο λόγος του σταθερού κόστους προς την
ποσότητα της παραγωγής.
Μέσο μεταβλητό και οριακό κόστος
• Κατ’ αναλογία, το μέσο μεταβλητό κόστος

ορίζεται ως ο λόγος του μεταβλητού κόστους
προς την ποσότητα της παραγωγής, και το
μέσο συνολικό κόστος ως ο λόγος του
συνολικού κόστους προς την ποσότητα της
παραγωγής.
• Ως οριακό κόστος ορίζεται η μεταβολή του
συνολικού κόστους, όταν το προϊόν
μεταβάλλεται κατά μία μονάδα.
Κόστος Παραγωγής σε
Μακροχρόνια Περίοδο
• Η πρώτη συνέπεια της ανάλυσης σε μακροχρόνια
περίοδο είναι ότι δε γίνεται πια διάκριση ανάμεσα σε
σταθερά και μεταβλητά έξοδα, γιατί δεν υπάρχουν πια
σταθεροί συντελεστές.
• Η μακροχρόνια καμπύλη μέσου κόστους μπορεί να
ορισθεί ως η καμπύλη που δίνει το χαμηλότερο
δυνατό κόστος κατά μονάδα προϊόντος για κάθε
μέγεθος παραγωγής, όταν η επιχείρηση έχει τη
χρονική ευχέρεια να μεταβάλλει τις ποσότητες όλων
των παραγωγικών συντελεστών που χρησιμοποιεί
(έδαφος, εργασία, κτίρια, μηχανήματα κλπ).
Αιτίες μείωσης μέσου κόστους

Δύο βασικές αιτίες, για τις οποίες μειώνεται το
μέσο κόστος, είναι οι εξής :
• i) Η δυνατότητα μεγαλύτερης εξειδίκευσης
της εργασίας.
• ii) Η δυνατότητα χρησιμοποίησης πιο
αποδοτικής τεχνολογίας.
Αποδόσεις κλίμακας
• Η ανάλυση της συμπεριφοράς της μακροχρόνιας
καμπύλης κόστους μπορεί να γενικευθεί με τη
χρησιμοποίηση της έννοιας των αποδόσεων
κλίμακας.
• Η έννοια των αποδόσεων κλίμακας έχει ισχύ
όταν μεταβάλλονται όλοι οι συντελεστές της
παραγωγής, προϋποθέτει δηλ. μακροχρόνια
περίοδο.
• Οι αποδόσεις κλίμακας αναφέρονται στην
αύξηση της παραγωγής σε σχέση με την αύξηση
των παραγωγικών συντελεστών.
Αύξουσες αποδόσεις κλίμακας

• Η παραγωγική διαδικασία χαρακτηρίζεται από
αύξουσες οικονομίες κλίμακας, όταν μια
αύξηση όλων των παραγωγικών συντελεστών
κατά ένα ποσοστό, πχ 10%, έχει ως
αποτέλεσμα αύξηση της παραγωγής κατά
μεγαλύτερο ποσοστό, πχ 15%. Οι αύξουσες
αποδόσεις αναφέρονται και ως οικονομίες
κλίμακας.
Σταθερές αποδόσεις κλίμακας
• Η παραγωγική διαδικασία χαρακτηρίζεται από
σταθερές οικονομίες κλίμακας όταν η αύξηση
των συντελεστών της παραγωγής έχει ως
αποτέλεσμα αύξηση της παραγωγής κατά το
ίδιο ποσοστό. Οι σταθερές αποδόσεις
αναφέρονται και ως σταθερές οικονομίες
κλίμακας.
Φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας

• Όταν η αύξηση όλων των παραγωγικών
συντελεστών κατά ένα ποσοστό, πχ 10%, έχει
ως αποτέλεσμα αύξηση της παραγωγής κατά
μικρότερο ποσοστό, πχ 6%, τότε η
παραγωγική διαδικασία χαρακτηρίζεται από
φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας. Οι φθίνουσες
αποδόσεις αναφέρονται και ως
αντιοικονομίες ή αρνητικές οικονομίες
κλίμακας.
Ελαστικότητα της προσφοράς
• Η ελαστικότητα της προσφοράς είναι ο λόγος
της ποσοστιαίας μεταβολής στην
προσφερόμενη ποσότητα προς την
ποσοστιαία μεταβολή της τιμής.
• Όπως και στην περίπτωση της ζήτησης, όταν η
ελαστικότητα είναι μεγαλύτερη από τη
μονάδα, λέμε ότι η προσφορά είναι ελαστική,
ενώ, αντίθετα, όταν είναι μικρότερη από τη
μονάδα, λέμε ότι η προσφορά είναι
ανελαστική.
Παράγοντες που προσδιορίζουν την

καμπύλη προσφοράς
• Η καμπύλη της προσφοράς υπόκειται σε
μετατοπίσεις προς τα δεξιά ή αριστερά. Οι
παράγοντες που προσδιορίζουν την καμπύλη
προσφοράς είναι :
α) η τεχνολογία της παραγωγής, και
β) οι τιμές των παραγωγικών συντελεστών.
Ελαχιστοποίηση κόστους παραγωγής
• Το κόστος παραγωγής ελαχιστοποιείται όταν ο

λόγος των οριακών προϊόντων δύο
συντελεστών είναι ίσος προς το λόγο των
τιμών τους.
Ενότητα 04: Παραγωγή και αγορά

1. Ο προσδιορισμός της τιμής.
2. Τιμές και παραγωγή σε πλήρη ανταγωνισμό.
3. Οι αμοιβές των συντελεστών της παραγωγής
και η διανομή του εισοδήματος.
• Γνωριμία και κατανόηση ζητημάτων σχετικών
με τον προσδιορισμό της τιμής.
με τις τιμές και την παραγωγή σε πλήρη
ανταγωνισμό.
με τις αμοιβές των συντελεστών της
παραγωγής και τη διανομή του εισοδήματος.
Ο προσδιορισμός της τιμής (1/4)
• Εφόσον υπάρχουν ελλείμματα, η τιμή θα
αυξάνεται και εφόσον υπάρχουν πλεονάσματα, η
τιμή θα μειώνεται. Η τιμή τελικά θα
προσδιορισθεί στην τιμή, όπου ζητούμενες και
προσφερόμενες ποσότητες είναι ίσες και το
έλλειμμα ή πλεόνασμα είναι μηδέν. Η τιμή αυτή
είναι τιμή ισορροπίας.
• Λέγεται τιμή ισορροπίας, γιατί εφόσον το
έλλειμμα και το πλεόνασμα είναι μηδέν, δεν
υπάρχουν στην αγορά οικονομικές δυνάμεις που
να τείνουν να τη μεταβάλλουν, και η αγορά του
προϊόντος βρίσκεται σε ισορροπία.

• Το σημείο της τομής των καμπυλών
προσφοράς και ζήτησης, δείχνει το
συνδυασμό τιμής και ποσοτήτων που
αντιστοιχεί σε θέση ισορροπίας της αγοράς.
• Στο σημείο αυτό πρέπει να κατανοήσει κανείς
τη μεγάλη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα
στις μεταβολές στις ζητούμενες ή
προσφερόμενες ποσότητες και στις
μεταβολές στις καμπύλες της ζήτησης ή
προσφοράς.
• Η μεταβολή στις ποσότητες είναι συνέπεια
της μεταβολής της τιμής και σημαίνει
μετακίνηση πάνω στην ίδια καμπύλη. Η
μεταβολή στις καμπύλες σημαίνει μετατόπιση
σε ολόκληρη τη συνάρτηση και μεταβάλλει τις
τιμές. Η διαφορά έχει μεγάλη σημασία για
την κατανόηση του μηχανισμού της αγοράς.

• Η πιο συνηθισμένη περίπτωση μεταβολής της
τιμής ισορροπίας συμβαίνει, όταν
μεταβάλλονται ταυτόχρονα και η καμπύλη της
προσφοράς και η καμπύλη της ζήτησης. Το
τελικό αποτέλεσμα είναι συνέπεια της
κατεύθυνσης της μεταβολής των καμπυλών
και του σχετικού μεγέθους της μετατόπισης.
Τιμές και παραγωγή σε πλήρη
ανταγωνισμό
Μορφές αγοράς
• Οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν κυρίως
από την πλευρά της προσφοράς στην αγορά του
προϊόντος καθορίζουν και τις διάφορες μορφές
της αγοράς.
• Έτσι υπάρχουν αγορές που λειτουργούν κάτω
από συνθήκες :
– πλήρους ανταγωνισμού,
– μονοπωλίου,
– ολιγοπωλίου, και
– μονοπωλιακού ανταγωνισμού.
Χαρακτηριστικά της
ανταγωνιστικότητας (1/2)
Η αγορά ενός αγαθού θεωρείται ότι είναι
πλήρως ανταγωνιστική, όταν παρουσιάζει το
εξής τρία βασικά χαρακτηριστικά :
i. υπάρχει μεγάλος αριθμός παραγωγών
(επιχειρήσεων) που προσφέρουν το αγαθό
(ο αριθμός των επιχειρήσεων είναι τόσο
μεγάλος, ώστε καθεμιά επιχείρηση
ξεχωριστά να μην μπορεί με τις ενέργειες
της να επιδράσει στη διαμόρφωση της τιμής
του αγαθού),
Χαρακτηριστικά της
ανταγωνιστικότητας (2/2)
ii. το αγαθό είναι ομοιογενές (σημασία όμως
δεν έχει να είναι τα προϊόντα που
προσφέρονται στην αγορά όμοια, αλλά να
θεωρούνται ως όμοια από τους
καταναλωτές),
iii. οι υπάρχουσες επιχειρήσεις είναι ελεύθερες
να σταματήσουν την παραγωγή, ενώ νέες
επιχειρήσεις έχουν δικαίωμα να αρχίζουν
την παραγωγή του προϊόντος.
H πρόσοδος της επιχείρησης σε
πλήρη ανταγωνισμό (1/3)
Σε πλήρη ανταγωνισμό η επιχείρηση δεν είναι σε
θέση να επηρεάσει την τιμή του προϊόντος και
συνεπώς πρέπει να δεχθεί την τιμή της αγοράς ως
δεδομένη σε σχέση με τις δικές της ενέργειες.
• Συνολικό έσοδο είναι το σύνολο των εισπράξεων
από την πώληση της προσφερόμενης ποσότητας,
και είναι το γινόμενο της ποσότητας επί την τιμή.
Επειδή η τιμή είναι για την επιχείρηση δεδομένη,
η συνολική πρόσοδος είναι μόνο συνάρτηση της
ποσότητας.


• Μέσο έσοδο είναι το έσοδο κατά μονάδα
πωλούμενου προϊόντος, δηλ. είναι ο λόγος
της συνολικής προσόδου προς την ποσότητα
του προϊόντος. Από τον ορισμό αυτό
συνάγεται αμέσως ότι στον πλήρη
ανταγωνισμό το μέσο έσοδο είναι ίσο προς
την τιμή του προϊόντος και αυτό είναι
αποτέλεσμα του ότι η τιμή για την επιχείρηση
είναι σταθερή.
• Οριακό έσοδο είναι η αύξηση του συνολικού
εσόδου που προέρχεται από την αύξηση των
πωλήσεων κατά μια μονάδα. Στον πλήρη
ανταγωνισμό το οριακό έσοδο είναι ίσο με
την τιμή, γιατί όταν η τιμή είναι σταθερή και
ανεξάρτητη από τις πωλούμενες ποσότητες,
καθεμιά επιπλέον μονάδα πωλήσεων
προσθέτει στο συνολικό έσοδο την τιμή της
μονάδας.
Η μεγιστοποίηση του κέρδους της

επιχείρησης
Η μεγιστοποίηση του κέρδους της επιχείρησης
μπορεί να αναλυθεί με δύο τρόπους :
• συγκρίνουμε τις συνολικές προσόδους με το
συνολικό κόστος, όπως υποδεικνύει ο
ορισμός του κέρδους,
• συγκρίνουμε την πρόσοδο με το κόστος
καθεμιάς διαδοχικής μονάδας προϊόντος, δηλ.
την οριακή πρόσοδο με το οριακό κόστος.
Χαρακτηριστικά της μονοπωλιακής
αγοράς
Τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν μια
αγορά ως μονοπωλιακή είναι :
• η ύπαρξη μιας μόνο επιχείρησης που παράγει
και προσφέρει το προϊόν, και
• η έλλειψη στενών υποκαταστάτων του
προϊόντος.
Συνθήκες ύπαρξης Μονοπωλίου (1/6)

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι πιο
συνηθισμένες συνθήκες δημιουργίας και
διατήρησης του μονοπωλίου είναι ίδιες, όπως
εξετάζονται παρακάτω :
1. Η κατοχή της πρώτης ύλης: Εφόσον η παραγωγή
ενός προϊόντος απαιτεί τη χρησιμοποίηση
πρώτης ύλης, που είναι στην κατοχή ή διάθεση
κάποιου ατόμου, τότε κατά τρόπο αυτόματο, το
άτομο αυτό μπορεί να έχει και μονοπώλιο του
προϊόντος. Είναι φανερό, ότι στις περιπτώσεις
αυτές δεν υπάρχει δυνατότητα ανταγωνισμού
από άλλες επιχειρήσεις.
2. Η αποκλειστική κατοχή της τεχνολογίας: Όπως η
κατοχή της πρώτης ύλης, έτσι και η κατοχή της
τεχνολογίας, που απαιτείται για την παραγωγή
ενός προϊόντος, οδηγεί σε μονοπώληση του
προϊόντος. Η εφεύρεση της τεχνολογίας
προστατεύεται νομικά με τα χορηγούμενα
διπλώματα ευρεσιτεχνίας, γεγονός που
προστατεύει και παρατείνει τη διάρκεια του
μονοπωλίου. Τελικά, όμως, οι ερευνητές άλλων
επιχειρήσεων συνήθως αναπτύσσουν ανάλογη
τεχνολογία, και η μονοπωλιακή αγορά
μετατρέπεται σε ολιγοπωλιακή.
3. Το μέγεθος της αγοράς σε σχέση με την

τεχνολογία της παραγωγής: Με τις σύγχρονες
τεχνολογικές συνθήκες σε πολλές περιπτώσεις
η επίτευξη χαμηλού μέσου κόστους παραγωγής
προϋποθέτει μεγάλο όγκο παραγωγής, πράγμα
που οφείλεται στο μεγάλο κεφαλαιουχικό
εξοπλισμό και στα μεγάλα σταθερά έξοδα που
έχει, ως συνέπεια, ο εξοπλισμός αυτός. Αν το
μέγεθος της αγοράς, για την οποία προορίζεται
το (συν.)
3. (συν.) προϊόν μιας τέτοιας επιχείρησης, δεν

είναι αρκετά μεγάλο, τότε από τα ίδια τα
πράγματα είναι αδύνατο να λειτουργήσουν
πολλές επιχειρήσεις στην αγορά αυτή. Είναι
μάλιστα πολύ πιθανό τελικά να επιβιώσει μια
μόνο επιχείρηση και ν' αποκτήσει μονοπωλιακή
θέση στην αγορά. Μόλις μια επιχείρηση
κατορθώσει να εξασφαλίσει μονοπωλιακή θέση
στην αγορά, είναι εύκολο να τη διατηρήσει,
έστω κι αν το μέγεθος της αγοράς αυξηθεί.
4. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων

και η συγκέντρωση του κεφαλαίου: Τέλος,
ως τέταρτη αιτία δημιουργίας μονοπωλίου
μπορούμε να αναφέρουμε τον ανταγωνισμό
που αναπτύσσεται μεταξύ επιχειρήσεων και
καταλήγει, στην πορεία των οικονομικών
διακυμάνσεων, στην εξαφάνιση των
λιγότερο αποδοτικών επιχειρήσεων. Με την
πάροδο του χρόνου πολλές επιχειρήσεις
εξαφανίζονται, το (συν.)
4. (συν.) κεφάλαιο συγκεντρώνεται σε λίγες

επιχειρήσεις, που παράγουν το σύνολο της
παραγωγής και τελικά μετατρέπονται σε
μονοπώλιο (ή ολιγοπώλιο). Η διαδικασία
συσσώρευσης του κεφαλαίου, είναι ένα
περίπλοκο φαινόμενο που αποτελεί βασικό
χαρακτηριστικό του σύγχρονου
καπιταλισμού.
Ολιγοπώλιο (1/5)
• Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζουμε μια αγορά,
στην οποία παράγουν και προσφέρουν το
προϊόν περισσότερες από δύο, αλλά πάντως
λίγες επιχειρήσεις. Στις επιχειρήσεις της
ολιγοπωλιακής αγοράς υπάρχει σοβαρή
αλληλεξάρτηση.
• Οι μη «οικονομικές υποθέσεις» για τον
προσδιορισμό των τιμών στο ολιγοπώλιο
είναι οι συμφωνίες και η ηγετική επιχείρηση.
• Όταν η νομοθεσία δεν το απαγορεύει, οι
επιχειρήσεις μπορούν να κάνουν επίσημες
συμφωνίες, με τις οποίες καθορίζουν μια τιμή
για το προϊόν, που να εξυπηρετεί όλους. Μ’
αυτό το τρόπο κάθε επιχείρηση ουσιαστικά
μετατρέπεται, μέσω της συμφωνίας, σε
μονοπώλιο μιας περιοχής.
• Μ' αυτές τις συμφωνίες σχηματίζονται τα
λεγόμενα καρτέλ. Όταν οι επίσημες
συμφωνίες ανάμεσα στις επιχειρήσεις
απαγορεύονται από τη νομοθεσία, τότε αυτές
κάνουν ανεπίσημες, παράνομες, άγραφες και
σιωπηρές συμφωνίες σχετικά με τον
περιορισμό του ανταγωνισμού μεταξύ τους,
που είναι γνωστές ως συμφωνίες κυρίων.
• Τα καρτέλ ή η ηγετική επιχείρηση είναι τέτοια
παραδείγματα μη «οικονομικής υπόθεσης».
• Η υπόθεση της καμπτόμενης καμπύλης ζήτησης
είναι μια οικονομική ερμηνεία του φαινομένου
της σταθερότητας των τιμών που δεν είναι
αποτέλεσμα συμφωνίας. Όταν οι ολιγοπωλητές
επιδεικνύουν συμπεριφορά συνεργασίας, δηλ.
όταν οι ολιγοπωλητές συμπράττουν προκειμένου
ν' αποφύγουν έναν πόλεμο τιμών που θα έχει ως
συνέπεια τη μείωση των κερδών τους προκύπτει
ισορροπία που αποκαλείται ισορροπία
συνεργασίας.
• Στην περίπτωση που οι ολιγοπωλητές δε
συνεργάζονται, πράγμα που σημαίνει ότι δε
λαμβάνουν υπόψη τις αντιδράσεις των άλλων
όταν υπολογίζουν τα οφέλη τους, η
προκύπτουσα ισορροπία είναι ισορροπία μη
συνεργασίας.
• Έτσι επιτυγχάνεται ισορροπία μη συνεργασίας
στο πλαίσιο του Δυοπωλίου, δηλ. μιας
αγοράς με δύο πωλητές.
Αγορά μονοπωλιακού ανταγωνισμού
(1/2)
Μια αγορά μονοπωλιακού ανταγωνισμού, έχει τα
εξής δύο στοιχεία :
i. υπάρχουν τόσες πολλές επιχειρήσεις, που κάθε
επιχείρηση μπορεί να παίρνει αποφάσεις,
χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τις πιθανές
αντιδράσεις των άλλων επιχειρήσεων λείπει
δηλ. το στοιχείο της αλληλεξάρτησης,
ii. το προϊόν κάθε επιχείρησης διαφέρει σε κάτι
από τα προϊόντα των άλλων επιχειρήσεων. Η
διαφορά μπορεί να είναι σημαντική, ασήμαντη
ή ακόμα και φανταστική.
Αγορά μονοπωλιακού ανταγωνισμού

(2/2)
• Η μορφή αυτή της αγοράς που έχει ένα στοιχείο
ανταγωνισμού (πολλές επιχειρήσεις) και ένα στοιχείο
μονοπωλίου (διαφοροποίηση του προϊόντος) λέγεται
μονοπωλιακός ανταγωνισμός.
• Στον πλήρη ανταγωνισμό το κόστος παραγωγής του
προϊόντος είναι το ελάχιστο και χαμηλότερο από όσο
στις άλλες μορφές αγοράς. Στη διαφορά αυτή
βασίζεται η άποψη, ότι το μονοπώλιο και ο
μονοπωλιακός ανταγωνισμός (καθώς επίσης και το
ολιγοπώλιο), σε σύγκριση με τον πλήρη ανταγωνισμό,
είναι μορφές αγοράς οικονομικά ασύμφορες από την
πλευρά της κοινωνικής οικονομίας.
Οι αμοιβές των συντελεστών της
παραγωγής και η διανομή του
εισοδήματος
Στοιχεία που διαφοροποιούν την

εργασία
• Υπάρχουν στοιχεία που διαφοροποιούν την
εργασία ως προς την οικονομική της σημασία
και τη συμμετοχή της στην παραγωγή όπως :
– Η διαφορετική ποιότητα ή είδος εργασίας που
οφείλεται στη δεξιοτεχνία, την πείρα και κυρίως
την εκπαίδευση του ατόμου.
– Αγορές εργασίας που διαφοροποιούνται
γεωγραφικά.
Ονομαστικός μισθός
• Ονομαστικός μισθός είναι ο αριθμός των
νομισματικών μονάδων που παίρνει ο
εργάτης για μια μονάδα εργασίας, π.χ. 5 ευρώ
ανά ώρα ή 35ευρώ την ημέρα ή 800 ευρώ το
μήνα.
Πραγματικός μισθός
• Πραγματικός μισθός είναι αυτός που δείχνει
την ποσότητα των προϊόντων που αγοράζει ο
εργάτης. Ο πραγματικός μισθός λαμβάνεται
από τον ονομαστικό, προσαρμοσμένο κατά τις
μεταβολές του επιπέδου των τιμών, δηλ.:
πραγματικός μισθός = ονομαστικός μισθός/
δείκτης τιμών.
• Ο προσδιορισμός του εργατικού μισθού είναι
αποτέλεσμα του μηχανισμού προσφοράς και
ζήτησης εργασίας.
Εργατικά σωματεία (1/2)
Τα εργατικά σωματεία είναι οργανώσεις
εργατών με πολλούς σκοπούς, μεταξύ των
οποίων κυριότεροι είναι :
• η βελτίωση των χρηματικών και άλλων
αποδοχών των μελών τους,
• η βελτίωση των συνθηκών εργασίας,
• η εξασφάλιση συνεχούς απασχόλησης, και
• η προστασία του εργάτη από τις διάφορες
αυθαιρεσίες κάθε προέλευσης.
Εργατικά σωματεία (2/2)

• Υπάρχει μια ολόκληρη πυραμίδα οργάνωσης
των εργατικών σωματείων με βάση τα κατά
τόπους ή κατά επάγγελμα ή κατά επιχείρηση
σωματεία και κορυφή τη συνομοσπονδία σε
εθνικό επίπεδο.
Έγγειος πρόσοδος (1/2)
• Το ενοίκιο ή μίσθωμα το οποίο καταβάλλεται στον
ιδιοκτήτη της γης για τη χρήση της, ονομάζεται έγγειος
πρόσοδος.
• Οι μεταβολές στο ύψος της εγγείου προσόδου δεν
έχουν καμιά επίδραση στην προσφερόμενη ποσότητα,
γι αυτό και από την άποψη της κοινωνίας ως σύνολο η
έγγειος πρόσοδος αποτελεί μια πληρωμή που δεν
είναι απαραίτητο να γίνει για να εξασφαλίσει η
κοινωνία ως σύνολο καλλιεργήσιμη γη.
• Είναι πλεόνασμα που οι ιδιοκτήτες γης απολαμβάνουν
αφού ούτως ή άλλως η γη υπάρχει και δεν παράγεται.
Έγγειος πρόσοδος (2/2)

• Η γη όμως, όπως αναφέραμε παραπάνω, έχει
εναλλακτικές χρήσεις και από την άποψη των
ενοικιαστών, καλλιεργητών ή άλλων, η πληρωμή
της εγγείου προσόδου είναι απαραίτητη για την
προσέλκυσή της από άλλες εναλλακτικές
χρήσεις.
• Επομένως, ενώ για την κοινωνία ως σύνολο η
έγγειος πρόσοδος είναι πλεόνασμα, για τους
χρήστες (ενοικιαστές) είναι κόστος.
• Συνήθως η προσφορά γης θεωρείται ότι είναι
δεδομένη και τελείως ανελαστική.
Οικονομική πρόσοδος
• Οτιδήποτε υπερβαίνει την αμοιβή που είναι
απαραίτητη για να παραμείνει ένας
συντελεστής στην παρούσα του απασχόληση,
αποτελεί πλεόνασμα που ονομάζεται
οικονομική πρόσοδος.
Ο τόκος
• Ο τόκος είναι η αμοιβή για τη χρησιμοποίηση
μιας ορισμένης ποσότητας χρηματικού
κεφαλαίου για μια συγκεκριμένη χρονική
περίοδο.
• Ο λόγος του τόκου προς το κεφάλαιο, ως
ποσοστό επί τοις εκατό, είναι το επιτόκιο.
Χρηματικό κεφάλαιο (1/2)
• Τα χρηματικά ποσά που διατίθενται στην αγορά
χρήματος αποτελούν το χρηματικό (ή δανειακό)
κεφάλαιο, το οποίο, πρέπει να διακρίνεται
σαφώς από το υλικό κεφάλαιο που, όπως έχουμε
δει αποτελείται από υλικά αγαθά που
χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία.
Μεταξύ των δύο υπάρχουν διαφορές.
• Το χρηματικό κεφάλαιο είναι χρήμα, δηλ.
απαίτηση για αγαθά και υπηρεσίες, ενώ το υλικό
κεφάλαιο είναι παραγμένα αγαθά.
Χρηματικό κεφάλαιο (2/2)

• Το χρηματικό κεφάλαιο δεν είναι παραγωγικός
συντελεστής, ενώ το υλικό κεφάλαιο είναι
παραγωγικός συντελεστής με συγκεκριμένη
λειτουργία στη διαδικασία της παραγωγής.
• Το χρηματικό κεφάλαιο μετατρέπεται σε υλικό
μέσω της επένδυσης και το υλικό μετατρέπεται
σε χρηματικό μέσω των αποσβέσεων και των
κερδών.
• Η σχέση επιτοκίου και ζητούμενης ποσότητας
χρηματικού κεφαλαίου είναι αρνητική.
Καινοτομία (1/2)
• «Καινοτομία» εννοούμε τις μεταβολές που οι
επιχειρήσεις εισάγουν στην παραγωγική
διαδικασία με σκοπό την κυριαρχία τους στην
αγορά.
• Οι καινοτομίες μπορεί να είναι μεταβολές :
i) στην τεχνική πλευρά της παραγωγής, δηλ. νέες
μέθοδοι παραγωγής,
Καινοτομία (2/2)
ii) στην οργάνωση της επιχείρησης, όπως πχ τα
πολυκαταστήματα, συστήματα πωλήσεων με
καταλόγους, κλπ, και
iii) στην τροποποίηση των ήδη υπαρχόντων
προϊόντων ή στη δημιουργία νέων προϊόντων, όπως
πχ η ανάπτυξη της έγχρωμης τηλεόρασης ή ένα νέο
άρωμα. Γενικά, καινοτομία είναι η οποιαδήποτε
αλλαγή που κάνει η επιχείρηση για να εξασφαλίσει
τη θέση και να αυξήσει τα κέρδη της.
Λειτουργική διανομή εισοδήματος
• Η βασική διάκριση που γίνεται στην εξέταση του
προβλήματος της διανομής, είναι ανάμεσα στη
λειτουργική και στην προσωπική ή ατομική
διανομή του εισοδήματος.
• Η λειτουργική διανομή αναφέρεται στο πώς
κατανέμεται το εισόδημα ανάμεσα στους
συντελεστές της παραγωγής και εκφράζεται με
τα σχετικά μερίδια των συντελεστών της
παραγωγής, δηλ. με το ποσοστό του συνολικού
εισοδήματος που απολαμβάνει κάθε ένας από
τους συντελεστές της παραγωγής.
Προσωπική διανομή εισοδήματος

• Η προσωπική ή ατομική διανομή του
εισοδήματος αναφέρεται στο πώς
κατανέμεται το εισόδημα ανάμεσα στα άτομα
ή τα νοικοκυριά μιας οικονομίας και
εκφράζεται με τα ποσοστά του συνολικού
εισοδήματος που απολαμβάνουν τα άτομα ή
τα νοικοκυριά, όταν αυτά ταξινομούνται σε
τάξεις μεγέθους του εισοδήματος τους.
Ενότητα 05: Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν
1. Οικονομική ανάλυση.
2. Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν.
3. Ταξινόμηση εισοδημάτων σύμφωνα με
συντελεστή παραγωγής.
• Γνωριμία με την έννοια της οικονομικής
ανάλυσης.
• Γνώση και κατανόηση των ζητημάτων που
σχετίζονται με το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν.
• Εξοικείωση με την ταξινόμηση εισοδημάτων
σύμφωνα με συντελεστή παραγωγής.
Οικονομική ανάλυση
Διάκριση οικονομικής ανάλυσης
Η διάκριση ανάμεσα σε: Μικροοικονομική (ως
θεωρία τιμών ) και Μακροοικονομική (ως θεωρία
εισοδήματος) στηρίζεται στο ότι :
• Στην πρώτη μελετώνται ατομικές και
μεμονωμένες περιπτώσεις, χωρίς να γίνεται
αναφορά στο σύνολο της οικονομίας.
• Ενώ στη δεύτερη μελετάται και εξετάζεται η
συμπεριφορά και η αλληλεξάρτηση των
συνολικών οικονομικών μεγεθών της οικονομίας.
Επιμέρους διακρίσεις (1/2)

• Την οικονομική ανάλυση (μικροοικονομική &
μακροοικονομική) μπορούμε να την
διακρίνουμε σε :
– Στατική
– Δυναμική
– Συγκριτική
Επιμέρους διακρίσεις (2/2)
• Η στατική οικονομική ανάλυση ασχολείται με την
ανάλυση των διάφορων οικονομικών φαινομένων σε
δεδομένη χρονική περίοδο.
• Η δυναμική ανάλυση ασχολείται με την ανάλυση των
διάφορων οικονομικών φαινομένων
παρακολουθώντας τα ακριβώς όπως αυτά
αναδιπλώνονται και εξελίσσονται μέσα στο χρόνο.
• Η συγκριτική οικονομική ανάλυση εξετάζει, συγκρίνει
και μελετά τα οικονομικά φαινόμενα, όπως αυτά
παρουσιάζονται σε δύο ή και περισσότερες χρονικές
περιόδους.
Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν

• Εκφράζει την αξία των αγαθών, τα οποία
έχουν παραχθεί κατά την αντίστοιχη χρονική
περίοδο.
• Αποτελείται από το άθροισμα των αξιών όλων
των υλικών και άυλων αγαθών που έχουν
παραχθεί μέσα σε χρονική περίοδο ενός
έτους και τα οποία προορίζονται για
καταναλωτικούς ή παραγωγικούς σκοπούς.
Κατηγορίες αγαθών (1/4)
1. Όλα τα τελικά υλικά αγαθά που προορίζονται
για καταναλωτικούς σκοπούς, πχ τρόφιμα,
ποτά κλπ.
2. Όλα τα διαρκή υλικά αγαθά που
προορίζονται για να καλύψουν
καταναλωτικές ανάγκες, πχ ψυγεία,
τηλεοράσεις, σπίτια, ρούχα, παπούτσια,
έπιπλα, αυτοκίνητα κλπ.

3. Όλα τα διαρκή υλικά αγαθά που
προορίζονται να επαναχρησιμοποιηθούν
στην παραγωγική διαδικασία, είτε προς
αντικατάσταση αυτών που εφθάρησαν είτε
ως νέα υλικά αγαθά, για παραγωγικούς
σκοπούς, όπως πχ τα μηχανήματα, τα
εργαλεία, τα εργοστάσια, τα πανεπιστήμια,
κλπ (συν.)
3. (συν.) Είναι προφανές, ότι αυτή η κατηγορία
αποτελεί κεφαλαιουχικό εξοπλισμό για την
οικονομία ένα μέρος του οποίου θα
χρησιμεύσει για αντικατάσταση του φθαρέντος
κεφαλαίου και ως εκ τούτου αποτελεί την
αναγκαία απόσβεση του κεφαλαιουχικού
εξοπλισμού της οικονομίας, ενώ το υπόλοιπο
αποτελεί νέο κεφαλαιουχικό εξοπλισμό και ως
εκ τούτου εκφράζει τις νέες επενδύσεις στην
οικονομία.

4. όλα τα άυλα αγαθά, δηλ. οι υπηρεσίες οι
οποίες παρέχονται, πχ από τους δασκάλους,
τους γιατρούς, τους δικηγόρους, τους
οικονομολόγους κλπ.
Απόσβεση Κεφαλαίου (1/2)
Έτσι ονομάζεται η φθορά που οφείλεται :
i. στη λειτουργική φθορά που υφίσταται το
κεφάλαιο κατά τη χρήση του στις διάφορες
φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας,
ii. στη χρονική φθορά στην οποία εξάλλου
υπόκεινται και όλα τα άλλα αγαθά και
συντελείται με την παρέλευση και μόνο του
χρόνου,
Απόσβεση Κεφαλαίου (2/2)

iii. είδος «φθοράς» που οφείλεται σε νέες
τεχνολογικές πχ ανακάλυψη της
φωτοσύνθεσης που είχε ως αποτέλεσμα την
αχρήστευση της μονοτυπίας στην εκτύπωση
βιβλίων.
Αυτό λοιπόν το είδος «φθοράς» του συντελεστή
κεφάλαιο αποτελεί ένα νέο είδος απόσβεσης
που ονομάζεται οικονομική απαξίωση.
Επενδύσεις (1/3)
• Από το νεοπαραγόμενο υλικό κεφάλαιο ένα
μέρος του θα χρησιμοποιηθεί για να
αντικαταστήσει εκείνο το μέρος του αρχικού
υλικού κεφαλαίου της οικονομίας, το οποίο έχει
φθαρεί, δηλ. για την απόσβεση του πραγματικού
κεφαλαίου. Αυτό θα το ονομάσουμε
ακαθάριστες επενδύσεις.
• Το υπόλοιπο μέρος από τις ακαθάριστες
επενδύσεις είναι εκείνο που μένει μετά την
αφαίρεση των αποσβέσεων. Αυτό θα το
ονομάσουμε καθαρές επενδύσεις.
• Είναι ευνόητο ότι, αν το μέγεθος των
ακαθάριστων επενδύσεων είναι πιο μεγάλο
από το μέγεθος των αποσβέσεων, τότε το
μέγεθος των καθαρών επενδύσεων είναι
θετικό.
• Αν συμβαίνει το αντίθετο, τότε λέμε ότι
έχουμε αρνητικό μέγεθος επενδύσεων, που
σημαίνει ότι η οικονομία, όχι μόνο δεν κάνει
αύξηση του πραγματικού της κεφαλαίου,
αλλά, αντίθετα το καταναλώνει.
• Τέλος, αν συμβεί, ώστε το μέγεθος των
ακαθάριστων επενδύσεων να είναι ίσο με το
μέγεθος των αναγκαίων αποσβέσεων του
πάγιου κεφαλαίου, τότε είναι σαφές ότι δεν
έχουμε καμιά αύξηση του πραγματικού
κεφαλαίου της οικονομίας.
Καθαρό Εθνικό Προϊόν (Κ.Ε.Π.)

• Προκύπτει αν από το Α.Ε.Π. αφαιρέσουμε τη
χρηματική αξία του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού
που εκφράζει τις αποσβέσεις της παραγωγικής
διαδικασίας.
• Δηλ.: Κ.Ε.Π. = Α.Ε.Π. – Αποσβέσεις
• Έτσι, η έννοια του Κ.Ε.Π. εκφράζει την αξία όλων
των αγαθών τελικής κατανάλωσης και
παραγωγής, που έχουν παραχθεί μέσα σε
ορισμένη χρονική περίοδο, εκτός από την αξία
των αποσβέσεων.
Μέθοδοι μέτρησης Α.Ε.Π. (1/5)
1. Μέτρηση της ροής των αγαθών: Για να
προσδιορίσουμε το ύψος του Α.Ε.Π. για το
έτος πχ 1989, είναι δυνατό να καταρτίσουμε
ένα κατάλογο, όπου θα αναγράψουμε τη
χρηματική αξία όλων των αγαθών που
προορίζονται για την ικανοποίηση της
κατανάλωσης, όπως είναι τα ποτά, τρόφιμα,
τηλεοράσεις, ψυγεία, σπίτια κλπ. (συν.)

1. (συν.) Κατόπιν θα αναγράψουμε τη
χρηματική αξία του νεοπαραχθέντος υλικού
κεφαλαίου, δηλ. τη χρηματική αξία των
επενδύσεων και τέλος και τη χρηματική αξία
των προσφερόμενων και καταναλισκόμενων
υπηρεσιών του γιατρού, του μηχανικού κλπ,
με βάση τις τιμές που καθορίζονται στην
ελεύθερη αγορά.
2. Μέτρηση της ροής των χρηματικών
εισοδημάτων. Ένας άλλος τρόπος
καθορισμού του Α.Ε.Π. της υποθετικής
οικονομίας μας είναι να αθροίσουμε τα
χρηματικά εισοδήματα, που κερδίζουν οι
παραγωγικοί συντελεστές (εργασία, έδαφος,
κεφάλαιο) μέσα στο 1989 για τη συμμετοχή
τους στην παραγωγική διαδικασία.

• Είναι, επομένως αναγκαίο κατά την εκτίμηση
του Α.Ε.Π. να λαμβάνεται υπόψη η μεταβολή
στο γενικό επίπεδο των τιμών. Στον
υπολογισμό του Α.Ε.Π. δε συμπεριλαμβάνεται
και η αξία των ενδιάμεσων αγαθών γιατί σ'
αυτή την περίπτωση το Α.Ε.Π. θα εμφανίζεται
διογκωμένο. Δε θα πρέπει δηλ. να
υπολογίσουμε και τη χρηματική αξία του
αλευριού (ενδιάμεσου αγαθού) που
χρησιμοποιήθηκε για να γίνει το ψωμί. (συν.)
• (συν.) Συνήθως, κάθε προϊόν δέχεται
επεξεργασία σε διάφορα στάδια παραγωγής,
προτού να γίνει τελικό προϊόν και να διατεθεί
στην αγορά. Για την αποφυγή διπλού ή
τριπλού κλπ. υπολογισμού του ίδιου
προϊόντος στο Α.Ε.Π., πρέπει από κάθε στάδιο
παραγωγής να λαμβάνεται η αξία, η οποία
προστίθεται στο προϊόν. Ως τελική αξία του
προϊόντος θεωρείται το άθροισμα των
προστιθέμενων στα διάφορα στάδια αξιών.
Εθνικό Εισόδημα (1/2)

• Αν τώρα από τη χρηματική αξία του καθαρού
εθνικού προϊόντος αφαιρέσουμε το ποσό της
έμμεσης φορολογίας, το οποίο επιβαρύνει
την τιμή των αγαθών και υπηρεσιών, το
υπόλοιπο αποτελεί το σύνολο των ατομικών
εισοδημάτων.
• Δηλ. ό,τι τα άτομα εισπράξανε ως αμοιβές για
τις υπηρεσίες που πρόσφεραν οι παραγωγικοί
συντελεστές στην παραγωγική διαδικασία.
Εθνικό Εισόδημα (2/2)
• Αυτό το σύνολο των ατομικών εισοδημάτων
των οικονομούντων ατόμων θα το
ονομάσουμε Εθνικό Εισόδημα.
• Εθνικό Εισόδημα = Καθαρό Εθνικό Προϊόν -
Έμμεσοι Φόροι + επιδοτήσεις
Διαθέσιμο εισόδημα (1/3)

• Ορίζεται ως το άθροισμα των ατομικών
εισοδημάτων, που υπάρχουν στη διάθεση
των ατόμων και που θα χρησιμοποιηθούν για
κατανάλωση ή αποταμίευση.
• Διαθέσιμο Εισόδημα = Εθνικό Εισόδημα -
Φόροι στο εισόδημα - Φόροι στα κέρδη των
ανωνύμων εταιριών πριν από τη διανομή -
Αδιανέμητα κέρδη + Μεταβιβαστικές
πληρωμές (καταβολή επιδομάτων ανεργίας)
• Η μια όψη του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος
εμφανίζεται στην αγορά με τη μορφή δαπανών,
οι οποίες γίνονται από τα άτομα, τις επιχειρήσεις
και το Κράτος για την απόκτηση των αγαθών και
υπηρεσιών που έχουν παραχθεί.
• Η άλλη όψη του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος
εμφανίζεται στην αγορά των παραγωγικών
συντελεστών με τη μορφή εισοδημάτων, τα
οποία πληρώνονται στους κατόχους των
συντελεστών ως αμοιβή για τη συμμετοχή τους
στην παραγωγή.

• Εφόσον η αξία των αγαθών είναι ίση με το
σύνολο των αμοιβών των παραγωγικών
συντελεστών συν το κέρδος (ή ζημία), οι δύο
όψεις του Α.Ε.Π., δηλ. της δαπάνης και του
εισοδήματος, πρέπει να αντιπροσωπεύουν
το ίδιο οικονομικό μέγεθος.
• Στην οικονομική θεωρία μπορεί να
χρησιμοποιηθεί η μια ή η άλλη όψη του
Α.Ε.Π., ανάλογα με το σκοπό της ανάλυσης
και της φύσης του προβλήματος.
Κατηγορίες Δαπανών
1. Κατανάλωση: Ο όρος αναφέρεται στο
σύνολο των δαπανών των ατόμων για την
αγορά καταναλωτών και διαρκών αγαθών.
2. Επένδυση: Το σύνολο των δαπανών των
επιχειρήσεων για την αγορά κεφαλαιουχικών
αγαθών ορίζεται ως επένδυση.
Τι περιλαμβάνει μια επένδυση (1/2)
• Ειδικότερα, η επένδυση περιλαμβάνει τα εξής

τρία κονδύλια :
i. Δαπάνες για την αγορά κεφαλαίου, το οποίο
είναι απαραίτητο για τη λειτουργία των
επιχειρήσεων, πχ για την αγορά μηχανημάτων,
κτιρίων, μεταφορικών μέσων κλπ.
ii. Δαπάνες των ατόμων για την κατασκευή
σπιτιών. Το σπίτι είναι το μόνο διαρκές αγαθό
στην κατοχή των νοικοκυριών, το οποίο
θεωρείται κεφάλαιο για την οικονομία ως
σύνολο.
Τι περιλαμβάνει μια επένδυση (2/2)
• Ειδικότερα, η επένδυση περιλαμβάνει τα εξής

τρία κονδύλια :
iii. Μεταβολές στα αποθέματα προϊόντων των
επιχειρήσεων. Αν ορισμένη ποσότητα
προϊόντων έχει παραχθεί μέσα σε μια χρονική
περίοδο, αλλά δεν έχει διατεθεί στην αγορά
κατά την ίδια περίοδο, παραμένει στα
αποθέματα της τρέχουσας περιόδου για
μελλοντική διάθεση και, επομένως, για την
τρέχουσα περίοδο θεωρείται επένδυση.
Κρατική δαπάνη
3. Έχουμε ήδη εξετάσει την κρατική παρέμβαση
στο οικονομικό κύκλωμα με τη μορφή επιβολής
φορολογίας και κρατικών δαπανών. Αυτές οι
κρατικές δαπάνες διατρέχουν μια μεγάλη
κλίμακα και μπορούν να είναι δαπάνες για
επενδύσεις (πχ κατασκευή δρόμων) ή για
κατανάλωση (πχ τροφοδοσία των Ενόπλων
Δυνάμεων). Από οικονομική άποψη σημασία
έχει όχι μόνο το είδος, αλλά και το ύψος των
κρατικών δαπανών.
Καθαρές εξαγωγές
4. Πρέπει να τονίσουμε ότι ένα μέρος από το
Α.Ε.Π. εξάγεται στο εξωτερικό, ενώ
αντίστοιχα ένα τμήμα από το Α.Ε.Π. των
άλλων χωρών εισάγεται στη χώρα μας υπό
μορφή καταναλωτικών αγαθών και
κεφαλαιουχικού εξοπλισμού.
Υπολογισμός Α.Ε.Π.
• Συμπερασματικά θα σημειώσουμε, ότι για να
υπολογισθεί το ακαθάριστο εθνικό προϊόν
μιας ανοιχτής οικονομίας από τις δαπάνες,
πρέπει να προστεθεί στην κατανάλωση, στην
επένδυση και στις κρατικές δαπάνες η
διαφορά μεταξύ εξαγωγών και εισαγωγών.
Ταξινόμηση εισοδημάτων
σύμφωνα με συντελεστή
παραγωγής
Ταξινόμηση εισοδημάτων: Μισθοί

1. Μισθοί : Οι μισθοί περιλαμβάνουν το
σύνολο των αμοιβών του συντελεστή
εργασία, για τη συμβολή του στην
παραγωγική διαδικασία. Οι αμοιβές μπορεί
να είναι σε χρήμα, όπως οι μισθοί και τα
ημερομίσθια, σε είδος, όπως η παροχή
κατοικίας και γευμάτων αντί για πληρωμή σε
χρήμα.
Ταξινόμηση εισοδημάτων: Έγγειος
Πρόσοδος
2. Έγγειος Πρόσοδος : Ως έγγειο πρόσοδο
ορίζουμε το σύνολο των εισοδημάτων, τα
οποία προέρχονται από την ενοικίαση του
συντελεστή έδαφος και των κτιρίων, πχ το
εισόδημα από ενοίκιο οικοπέδου, το οποίο
χρησιμοποιείται ως χώρος στάθμευσης
αυτοκινήτων, αποτελεί έγγεια πρόσοδο.
Ταξινόμηση εισοδημάτων: Τόκοι

3. Τόκοι : Πρόκειται για εισόδημα κατόχων
χρηματικού κεφαλαίου, οι οποίοι
παραιτούνται προσωρινά από την ιδιοχρησία
του κεφαλαίου τους και το δανείζουν έναντι
αμοιβής (η αμοιβή αυτή είναι ο τόκος).
Ακόμα τέτοια εισοδήματα, τόκοι,
προέρχονται από καταθέσεις στα πιστωτικά
ιδρύματα (τράπεζες) και από δανεισμό στο
Κράτος με τη μορφή ομολογιακών δανείων.
Ταξινόμηση εισοδημάτων: Κέρδη
4. Κέρδη : Το κέρδος μιας επιχείρησης ορίζεται
ως η διαφορά ανάμεσα στις συνολικές
εισπράξεις και στις συνολικές πληρωμές και
είναι υπόλοιπο, με την έννοια ότι το μέγεθος
του δεν προσδιορίζεται από την επιχείρηση.
Ο ορισμός του κέρδους δεν παρουσιάζει
εννοιολογική δυσκολία. Αντίθετα, η μέτρηση
του κέρδους είναι δύσκολη, γιατί είναι
δύσκολη η μέτρηση των πληρωμών κατά
κατηγορία.
Πηγές Α.Ε.Π.
Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της οικονομίας,
θα ζητηθεί από τρεις βασικές πηγές :
• α) την κατανάλωση
• β) την ακαθάριστη επένδυση
• γ) τις κρατικές δαπάνες
Θεωρία κατανάλωσης και
αποταμίευσης (1/2)
Οι 4 υποθέσεις :
1. ότι το επίπεδο των τιμών παραμένει
σταθερό και, επομένως, οι μεταβολές του
εισοδήματος οφείλονται σε μεταβολές της
παραγωγής,
2. ότι εξετάζουμε μια κλειστή οικονομία, δηλ.
μια οικονομία η οποία δεν έχει οικονομικές
συναλλαγές με άλλες χώρες,
Θεωρία κατανάλωσης και

αποταμίευσης (2/2)
3. ότι στην εξεταζόμενη υποθετική οικονομία
δεν υπάρχουν αδιανέμητα κέρδη, ότι δηλ. οι
επιχειρήσεις δεν παρακρατούν κανένα μέρος
από τα κέρδη τους για το σχηματισμό
αποθεματικών,
4. ότι στην υποθετική οικονομία που
εξετάζουμε δεν υπάρχει κρατικός τομέας.
Συνέπειες
• Η συνέπεια της υπόθεσης (1) είναι ότι δεν
απαιτείται προσαρμογή του εισοδήματος
λόγω μεταβολής του γενικού επιπέδου των
τιμών.
• Η συνέπεια των υποθέσεων (2), (3) και (4)
είναι ότι το καθαρό εθνικό προϊόν, το εθνικό
εισόδημα και το διαθέσιμο εισόδημα
συμπίπτουν.
Η σύγχρονη θεωρία της

κατανάλωσης
• Το μέγεθος της συνολικής κατανάλωσης
εξαρτάται κυρίως από το μέγεθος του συνολικού
εισοδήματος.
• Η συνολική κατανάλωση αυξάνεται, όταν το
εισόδημα αυξάνεται, αλλά η αύξηση της
κατανάλωσης είναι μικρότερη, ως απόλυτο
μέγεθος, από την αύξηση του εισοδήματος.
• Εφόσον το εισόδημα αυξάνεται, η κατανάλωση
ως ποσοστό στο εισόδημα μειώνεται.
Παράγοντες προσδιορισμού
μεγέθους κατανάλωσης (1/7)
i. Η κατοχή ρευστών διαθεσίμων : Ρευστά
διαθέσιμα θεωρούνται τα χρήματα στα χέρια
των ατόμων, οι καταθέσεις όψεως και οι
διάφοροι τίτλοι που μπορούν, χωρίς σημαντική
ζημιά, να μετατραπούν σε χρήμα (πχ κρατικές
ομολογίες). Η σημασία της κατοχής ρευστών
διαθεσίμων γίνεται αντιληπτή, αν πάρουμε δυο
άτομα σε όλα όμοια (από την πλευρά
εισοδήματος, ηλικίας κλπ), με μόνη εξαίρεση
την κατοχή ρευστών διαθεσίμων από το ένα
μόνο και συγκρίνουμε τα επίπεδα κατανάλωσης
τους.

ii. Το επιτόκιο : Συνήθως υποστηρίζεται, ότι η
αύξηση του επιτοκίου αποτελεί κίνητρο για
αύξηση των αποταμιεύσεων, γιατί η θυσία
της μη κατανάλωσης ανταμείβεται με
μεγαλύτερο επιτόκιο. Από αυτό προκύπτει
αρνητική σχέση μεταξύ επιτοκίου και
κατανάλωσης. Γενικά, όμως, είναι δεκτό, ότι
η σχέση μεταξύ επιτοκίου και κατανάλωσης,
δεν είναι πάντοτε σαφές, αν αυτή είναι
θετική ή αρνητική.
iii. Η δυνατότητα για δανεισμό : Η δυνατότητα για
δανεισμό ρευστών διαθεσίμων οδηγεί
συνήθως σε αύξηση της κατανάλωσης για δύο
λόγους. Πρώτα αυξάνει το διαθέσιμο προς
κατανάλωση εισόδημα της τρέχουσας
περιόδου. Κι ύστερα, εφόσον υπάρχει
ικανότητα για δανεισμό, ο κίνδυνος
προσωρινής έλλειψης διαθέσιμου εισοδήματος
μειώνεται, γιατί υπάρχει η ευχέρεια δανεισμού,
και επομένως μειώνεται η επιτακτικότητα της
αποταμίευσης από το παρόν εισόδημα.

iv. Οι προσδοκίες μελλοντικού εισοδήματος : Ο
χρονικός ορίζοντας των ατόμων υπερβαίνει την
τρέχουσα περίοδο και ασφαλώς η συμπεριφορά
τους στο παρόν εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από
τις προσδοκίες τους για το μέλλον. Είναι λογικό να
υποθέσουμε ότι, αν ένα άτομο προβλέπει μείωση
του εισοδήματος του στις επόμενες περιόδους, θα
τείνει να αυξήσει την αποταμίευση από το τρέχον
εισόδημα, για να ενισχύσει την ικανότητα για
δαπάνη στο μέλλον. Αντίθετα, αν προβλέπει, αύξηση
του μελλοντικού εισοδήματος, θα τείνει μάλλον σε
αύξηση της τρέχουσας κατανάλωσης.
v. Οι προσδοκίες μελλοντικού επιπέδου τιμών :
Είναι προς το συμφέρον του ατόμου ως
καταναλωτή να αγοράζει στις χαμηλότερες
δυνατές τιμές. Αν το επίπεδο των τιμών
αναμένεται ότι θα αυξηθεί στο μέλλον, οι
καταναλωτές θα τείνουν να αυξήσουν τις
αγορές προϊόντων στην τρέχουσα περίοδο,
ώστε να αποφύγουν την αναμενόμενη
υψηλότερη δαπάνη λόγω αύξησης των τιμών.
Αυτό βέβαια ισχύει περισσότερο για τα διαρκή
παρά για τα καταναλωτικά αγαθά. (συν.)

v. (συν.) Αντίθετα, αν προβλέπεται μείωση του
γενικού επιπέδου των τιμών, οι καταναλωτές
θα τείνουν να αναβάλουν την αγορά των
προϊόντων, που η κατανάλωση τους δεν είναι
αναγκαία προς το παρόν, με την πρόθεση να τα
αγοράσουν μετά την πτώση των τιμών.
Επομένως, με δεδομένο το μέγεθος του
εισοδήματος, το μέγεθος της κατανάλωσης
μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί, ανάλογα με
την προβλεπόμενη μεταβολή στο γενικό
επίπεδο των τιμών.
vi. Το απόθεμα των διαρκών καταναλωτικών
αγαθών που κατέχουν τα άτομα : Είναι φανερό
ότι, όσο περισσότερα διαρκή καταναλωτικά
αγαθά (πχ σπίτια, ψυγεία, τηλεοράσεις,
ενδύματα) κατέχουν τα άτομα μιας κοινωνίας,
και όσο πιο καινούρια είναι τα διαρκή αυτά
καταναλωτικά αγαθά, τόσο λιγότερο θα
χρειάζεται να δαπανούν τα άτομα για την
απόκτηση τους. Κατά συνέπεια, η ποσότητα
και η ποιότητα των διαρκών καταναλωτικών
αγαθών επηρεάζει με αντίστροφο τρόπο το
ύψος της συνολικής κατανάλωσης.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΑΝΟΙΚΤΑ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ
Ενότητα 06: Επενδύσεις

1. Επενδύσεις.
2. Βασικοί παράγοντες καθορισμού ύψους
απόδοσης επένδυσης.
3. Επενδύσεις και Οικονομία.
• Εισαγωγή σε έννοιες και ζητήματα που
αφορούν τις επενδύσεις.
• Γνωριμία και εξοικείωση με τους βασικούς
παράγοντες καθορισμού ύψους απόδοσης
επένδυσης.
• Κατανόηση των σχέσεων και των επιδράσεων
των επενδύσεων με τα στοιχεία της
Οικονομίας.
Επενδύσεις
Τι είναι επένδυση; (1/2)

• Επένδυση είναι η αύξηση του
κεφαλαιουχικού εξοπλισμού της οικονομίας η
οποία, ας σημειωθεί, είναι πολύ ευμετάβλητη
από τη μία οικονομική περίοδο στην άλλη.
• Ως πραγματοποιούμενη επένδυση ή απλώς
επένδυση ορίζουμε την επένδυση που
πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια μιας
χρονικής περιόδου.
Τι είναι επένδυση; (2/2)
• Είναι όμως φανερό, ότι ένα μέρος από την
πραγματοποιούμενη επένδυση μπορεί να μην
είναι επιθυμητό, αλλά να οφείλεται στη
συσσώρευση προϊόντων από αδυναμία
διάθεσης τους στην αγορά ή αντίθετα στη
μείωση των αποθεμάτων, επειδή δεν είχε
προβλεφθεί η αύξηση της ζήτησης.
Κατηγορίες επένδυσης
Η πραγματοποιούμενη επένδυση επομένως
μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι δύο κατηγοριών:
• η σχεδιαζόμενη ή επιθυμητή επένδυση,
αποτέλεσμα προγραμματισμένης δαπάνης
για την αγορά κεφαλαιουχικών αγαθών, και
• η μη σχεδιαζόμενη ή ανεπιθύμητη
επένδυση, που πραγματοποιείται παρά τις
επιθυμίες των παραγωγών, λόγω αποκλίσεων
ανάμεσα στην προβλεπόμενη και την
πραγματική ζήτηση προϊόντων.
Συμφέρουσα επένδυση
• Για να προσδιορισθεί αν μια επένδυση είναι
συμφέρουσα, απαιτείται γνώση τριών
στοιχείων:
– της δαπάνης για την επένδυση,
– του επιτοκίου της αγοράς, και
– της αναμενόμενης απόδοσης της επένδυσης.
Απόδοση της επένδυσης

• Ως απόδοση της επένδυσης ορίζεται η διαφορά
μεταξύ των συνολικών εσόδων από την
επένδυση και των εξόδων, τα οποία απαιτούνται
για την παραγωγή των αγαθών, που από την
πώληση τους προέρχονται τα έσοδα.
• Κατά τη χρονική στιγμή της λήψης απόφασης για
ανάληψη της επένδυσης, η απόδοση δεν μπορεί
να είναι γνωστή με ακρίβεια. Γι' αυτό ονομάζεται
προσδοκώμενη (αναμενόμενη) απόδοση.
Αξίες (1/3)
i. Μελλοντικές αξίες : Άρα, αν η μελλοντική αξία
από την απόδοση του κεφαλαίου είναι
μεγαλύτερη από τη μελλοντική αξία του
δανείου, η επένδυση είναι συμφέρουσα.
ii. Παρούσες αξίες : Εφόσον η παρούσα αξία των
προσδοκώμενων αποδόσεων που
προεξοφλήθηκαν με βάση το επιτόκιο της
αγοράς είναι μεγαλύτερη από την αξία του
δανείου, που απαιτείται για τη δαπάνη της
επένδυσης, η επένδυση είναι επικερδής, στην
αντίθετη περίπτωση είναι επιζήμια.
Αξίες (2/3)
iii. Οριακή αποδοτικότητα της επένδυσης : Το
επιτόκιο, με το οποίο πρέπει να
προεξοφλήσουμε τις προσδοκώμενες
αποδόσεις για όλη τη διάρκεια του
κεφαλαιουχικού αγαθού, ώστε η παρούσα
αξία τους να είναι ίση με την τιμή του
κεφαλαιουχικού αγαθού. Το επιτόκιο αυτό
ονομάζεται οριακή αποδοτικότητα της
επένδυσης.
Αξίες (3/3)
• Ύστερα συγκρίνουμε την οριακή
αποδοτικότητα της επένδυσης με το επιτόκιο
της αγοράς.
• Αν η οριακή αποδοτικότητα είναι μεγαλύτερη
από το επιτόκιο της αγοράς, η επένδυση είναι
επικερδής, στην αντίθετη περίπτωση είναι
επιζήμια.
Βασικοί παράγοντες καθορισμού

ύψους απόδοσης επένδυσης
ύψους απόδοσης επένδυσης (1/14)
• Το προσδοκώμενο μελλοντικό επίπεδο
ζήτησης : Αν προσδοκάται αύξηση της
μελλοντικής ζήτησης των προϊόντων που
παράγονται με τη νέα επένδυση, αυτό
ασφαλώς θα έχει ευνοϊκές επιπτώσεις στην
ανάληψη της επένδυσης. Αντίθετα, αν
προσδοκάται ότι η ζήτηση θα μειωθεί, ο
αντίκτυπος πάνω στην αναλαμβανόμενη
επένδυση είναι αρνητικός.


• Το εισόδημα : Το ύψος του εισοδήματος
επηρεάζει και το ύψος των
αναλαμβανόμενων επενδύσεων. Η σχέση
μεταξύ τους είναι θετική και, επειδή
παρουσιάζει ενδιαφέρον, θα την εξετάσουμε
αναλυτικότερα στα επόμενα τμήματα.
• Το προσδοκώμενο ύψος των μισθών και
πρώτων υλών : Το προσδοκώμενο κόστος της
εργασίας και των πρώτων υλών παίζει
αποφασιστικό ρόλο στην ανάληψη των
επενδύσεων. Όσο μεγαλύτερο είναι το κόστος
εργασίας και οι πρώτες ύλες, που θα
χρησιμοποιηθούν με τη νέα επένδυση, τόσο
αρνητικές θα είναι και οι επιπτώσεις στην
απόφαση για την ανάληψη νέων επενδύσεων.


• Η προσδοκώμενη μελλοντική φορολογική
πολιτική : Αν προβλέπεται ότι θα μεταβληθούν οι
φόροι που επιβάλλονται στα προϊόντα τα
παραγόμενα με τη βοήθεια της νέας επένδυσης,
αυτό ασφαλώς θα επηρεάσει, ανάλογα, και το
ύψος της επένδυσης. Συγκεκριμένα, αν το
Κράτος αποφασίσει μια αύξηση των φόρων,
αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα αρνητική επίπτωση
πάνω στην απόφαση του επιχειρηματία για την
ανάληψη της νέας επένδυσης.
• Αντίθετα, η μείωση των φόρων έχει ευνοϊκά
αποτελέσματα στην ανάληψη νέων
επενδύσεων. Πρέπει σ' αυτό το σημείο να
τονίσουμε ότι το Κράτος χρησιμοποιεί τη
φορολογική πολιτική για να ενθαρρύνει ή να
αποθαρρύνει διάφορους τύπους
επενδύσεων, όταν νομίζει ότι ορισμένο είδος
επένδυσης είναι απαραίτητο για την
οικονομική ανάπτυξη.


• Η δαπάνη ανάληψης της επένδυσης : Είδαμε
και στο προηγούμενο τμήμα, ότι η δαπάνη
κατασκευής της νέας επένδυσης παίζει
αποφασιστικό ρόλο σε ό, τι αφορά το ύψος
ανάληψης της επένδυσης. Όσο μεγαλύτερη
δαπάνη απαιτείται, τόσο μικρότερο μέγεθος
επενδύσεων θα αναλαμβάνεται από τους
επιχειρηματίες.
• Το ύψος του επιτοκίου : Ανεξάρτητα από το αν η
χρηματοδότηση της νέας επένδυσης θα γίνει από
τα ίδια κεφάλαια του επιχειρηματία ή από ξένα
κεφάλαια, αυτή συνεπάγεται ένα κόστος, που το
ύψος του εξαρτάται από το ύψος του επιτοκίου.
Αν το επιτόκιο είναι μεγάλο, τότε και ο συνολικός
τόκος του χρηματικού κεφαλαίου θα είναι
μεγάλος. Η ανάληψη της επένδυσης θα γίνει ή
δε θα γίνει, όπως εξετάσαμε και στο
προηγούμενο τμήμα, ανάλογα αν το επιτόκιο
είναι μικρότερο ή μεγαλύτερο από την οριακή
αποδοτικότητα της επένδυσης.


• Ο ρυθμός μεταβολής της τεχνολογίας : Ο ρυθμός
μεταβολής της τεχνολογίας επηρεάζει
ουσιαστικά την απόφαση για ανάληψη νέων
επενδύσεων. Αν πχ ο ρυθμός μεταβολής της
τεχνολογίας είναι μεγάλος, ώστε να προβλέπεται
ότι θα παραχθεί νέος τύπος επένδυσης, που να
παράγει σε χαμηλότερο κόστος τα ίδια προϊόντα,
αυτό θα έχει αποφασιστική επίδραση στις
αποφάσεις των επιχειρηματιών για ανάληψη
νέων επενδύσεων.
• Το απόθεμα του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού
που υπάρχει. Όσο μεγαλύτερο είναι το
απόθεμα του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού της
οικονομίας και όσο ο ρυθμός αύξησης του
είναι μεγαλύτερος.


• Οι μελλοντικές επιθυμίες των καταναλωτών.
Αποφασιστικό ρόλο στην ανάληψη νέων
επενδύσεων από τους επιχειρηματίες παίζει
και η εκτίμηση των μελλοντικών επιθυμιών
(γούστων) των καταναλωτών.
• Αν προβλέπεται μεταβολή στις επιθυμίες
τους για ορισμένα αγαθά, είναι βέβαιο ότι θα
παρατηρήσουμε και μεταβολή στη ζήτηση για
τα αγαθά αυτά.
• Κατά συνέπεια, αν η μεταβολή στις επιθυμίες
των καταναλωτών έχει ως αποτέλεσμα την
αύξηση της ζήτησης, αυτό επηρεάζει ευνοϊκά
την απόφαση για νέες επενδύσεις, που
απασχολούνται στην παραγωγή των υπό
συζήτηση αγαθών.
• Το αντίθετο θα συμβεί, αν η μεταβολή στις
επιθυμίες των καταναλωτών έχει ως
αποτέλεσμα τη μείωση της ζήτησης των
αγαθών.


• Η κοινωνική και πολιτική ατμόσφαιρα. Το
κοινωνικό και ιδιαίτερα το πολιτικό κλίμα, μέσα
στο οποίο γίνεται η ανάληψη των επενδύσεων,
επιδρά και προσδιορίζει και το μέγεθος των
επενδύσεων.
• Οι μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές
ασφαλώς δεν ευνοούν την ανάληψη νέων
επενδύσεων, κυρίως από ξένους επιχειρηματίες.
Και αυτό συμβαίνει, γιατί η κοινωνική και
πολιτική ατμόσφαιρα ασφαλώς επηρεάζει τις
προσδοκίες των επιχειρηματιών σχετικά με την
αναμενόμενη απόδοση των επενδύσεων.
• Η ψυχολογία των επιχειρηματιών. Είναι γεγονός,
ότι η εκτίμηση της αναμενόμενης απόδοσης των
επενδύσεων, η οποία γίνεται από τους
επιχειρηματίες, επηρεάζεται ως ένα βαθμό και
από την ψυχολογία του επιχειρηματία.
• Αν ο επιχειρηματίας είναι πρόσωπο που αγαπά
την ανάληψη επιχειρηματικών κινδύνων, τότε
προσβλέπει στην αναμενόμενη απόδοση της
επένδυσης με πνεύμα αισιοδοξίας.


• Αυτό σημαίνει ότι το στοιχείο του κινδύνου, που
περιέχεται στην ανάληψη της νέας επένδυσης
παίζει στην περίπτωση αυτή μικρό ανασχετικό
ρόλο στις αποφάσεις του, με αποτέλεσμα το
μέγεθος των αναλαμβανόμενων επενδύσεων να
είναι μεγάλο.
• Αντίθετα, αν ο επιχειρηματίας είναι
συντηρητικός σχετικά με την ανάληψη
οποιουδήποτε κινδύνου, τότε και το μέγεθος της
αναλαμβανόμενης επένδυσης θα επηρεασθεί
ανάλογα.
Επενδύσεις και Οικονομία
Αυτόνομες Επενδύσεις
• Το ύψος της συνολικής δαπάνης για
επένδυση προσδιορίζεται από τις
μακροχρόνιες προσδοκίες για την οικονομική
ανάπτυξη και, επομένως, στην τρέχουσα
περίοδο είναι σταθερό και ανεξάρτητο από το
επίπεδο του εισοδήματος.
• Αυτό τον τύπο των επενδύσεων θα
ονομάζουμε αυτόνομο.
Κατά προώθηση επενδύσεις
• Η υπόθεση, ότι το μέγεθος των επενδύσεων
εξαρτάται από το ύψος του εισοδήματος,
φαίνεται πιο ρεαλιστική.
• Πραγματικά, οι επιχειρηματίες αναλαμβάνουν
συνήθως μεγαλύτερες επενδύσεις, όταν και οι
πωλήσεις τους είναι μεγαλύτερες (άρα και το
εισόδημα), λόγω των ευνοϊκών συνθηκών που
δημιουργούνται σε περιόδους αύξησης της
οικονομικής δραστηριότητας.
• Αυτός ο τύπος των επενδύσεων ονομάζεται κατά
προώθηση επενδύσεις.
Η αρχή του επιταχυντή (1/2)

• Η αρχή του επιταχυντή είναι μια θεωρία
προσδιορισμού του επιπέδου των επενδύσεων,
σύμφωνα με την οποία το ύψος των επενδύσεων
αποτελεί συνάρτηση των μεταβολών του συνολικού
καθαρού προϊόντος της οικονομίας.
• Βάση της αρχής του επιταχυντή αποτελεί η άποψη,
ότι στις δεδομένες συνθήκες παραγωγής υπάρχει μια
ορισμένη σχέση μεταξύ προϊόντος και κεφαλαίου, που
είναι γνωστή ως ο λόγος κεφαλαίου-προϊόντος, δηλ.
Κ/Υ.
• Ο λόγος Κ/Υ δηλώνει την ποσότητα του κεφαλαίου, η
οποία απαιτείται για την παραγωγή μιας μονάδας
προϊόντος.
Η αρχή του επιταχυντή (2/2)
• Γενικά, η αρχή του επιταχυντή δεν μπορεί να
θεωρηθεί πλήρης θεωρία προσδιορισμού του
επιπέδου των επενδύσεων. Η σημασία της
περιορίζεται στην έμφαση, την οποία δίνει
στη σχέση ανάμεσα στο μέγεθος του
απαιτούμενου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού
και στο μέγεθος του προϊόντος.
• Επίσης, η θεωρία αυτή μας βοηθά στην
εξήγηση των οικονομικών διακυμάνσεων.
Ύψος της συνολικής δαπάνης

Tο ύψος της συνολικής δαπάνης της οικονομίας
αποτελείται από τα εξής μεγέθη :
• α) τη συνολική κατανάλωση,
• β) τη συνολική ακαθάριστη επένδυση,
• γ) την κρατική δαπάνη, και
• δ) τη δαπάνη για καθαρές εξαγωγές.
Ισορροπία του εισοδήματος
• Προσδιορίζεται από τις οικονομικές δυνάμεις
και που το μέγεθος του δεν τείνει να
μεταβληθεί, εφόσον δε θα μεταβληθούν οι
συναρτήσεις κατανάλωσης και επένδυσης.
• Καθορίζεται από την ισότητα μεταξύ της
χρηματικής αξίας του συνολικού παραγμένου
προϊόντος σε μια χρονική περίοδο και της
χρηματικής αξίας της συνολικής δαπάνης της
οικονομίας.
Μέγεθος της συνολικής δαπάνης της

οικονομίας
• Το μέγεθος της συνολικής δαπάνης της
οικονομίας για κάθε επίπεδο εισοδήματος
είναι το άθροισμα της κατανάλωσης και της
επένδυσης στο αντίστοιχο επίπεδο
• Χρηματική αξία συνολικού προϊόντος =
Χρηματική αξία συνολικής κατανάλωσης +
Χρηματική αξία συνολικής επένδυσης.
Πολλαπλασιαστής των επενδύσεων
• Πολλαπλασιαστής των επενδύσεων είναι ο

αριθμός, ο οποίος δηλώνει πόσες φορές θα
μεταβληθεί το επίπεδο του εισοδήματος,
όταν το μέγεθος των επενδύσεων μεταβληθεί
κατά μια μονάδα.
Ενότητα 07: Χρήμα

1. Οικονομία και αγαθά.
2. Χρήμα.
3. Οι κυριότεροι Χρηματοδοτικοί Οργανισμοί.
4. Νομισματική πολιτική.
• Γνωριμία με τα ζητήματα που αφορούν την
οικονομία και τα αγαθά.
• Κατανόηση των θεμάτων που αφορούν το
Χρήμα.
• Εξοικείωση με τους κυριότερους
Χρηματοδοτικούς Οργανισμούς.
• Γνώση και κατανόηση της Νομισματικής
πολιτικής.
Οικονομία και αγαθά
Παράδοξο της φειδούς (1/2)

• H προσπάθεια της οικονομίας να
αποταμιεύσει μεγαλύτερο μέρος από το
εισόδημα, έχει ως αποτέλεσμα να μειωθεί το
επίπεδο ισορροπίας του εισοδήματος και
επίσης να μειωθεί ή να παραμείνει ίδιο το
μέγεθος των αποταμιεύσεων.
Παράδοξο της φειδούς (2/2)
• Με άλλα λόγια, η επιθυμία ολόκληρης της
οικονομίας να μειώσει την κατανάλωση της
και επομένως να αυξήσει την αποταμίευση,
σε περίοδο όπου υπάρχει υποαπασχόληση
των συντελεστών της παραγωγής και η
οικονομία περνάει ύφεση, θα έχει ως
αποτέλεσμα τη χειροτέρευση της οικονομικής
κατάστασης, με συνέπεια να μειωθεί το
εισόδημα της οικονομίας και η αποταμίευση
να παραμείνει η ίδια ή να μειωθεί.
Επίπεδο εισοδήματος ισορροπίας

• Για να έχουμε επίπεδο εισοδήματος
ισορροπίας που να συμπίπτει με το επίπεδο
εισοδήματος ισορροπίας της πλήρους
απασχόλησης του εργατικού δυναμικού της
οικονομίας, θα πρέπει να έχουμε ισότητα
μεταξύ του μεγέθους των αποταμιεύσεων,
που αντιστοιχούν, στο εισόδημα της πλήρους
απασχόλησης, και του μεγέθους των
επενδύσεων, που αναλαμβάνονται από τις
επιχειρήσεις.
Αντιπληθωριστικό κενό
• Αν συμβεί, ώστε το μέγεθος των
αποταμιεύσεων, που αντιστοιχούν στο
εισόδημα της πλήρους απασχόλησης, να είναι
μεγαλύτερο από το μέγεθος των επενδύσεων,
που πραγματικά έχουν αναληφθεί στην
οικονομία, τότε θα λέμε ότι υπάρχει
αντιπληθωριστικό κενό.
Πληθωριστικό κενό
• Αν θεωρήσουμε την αντίθετη περίπτωση,
όπου το μέγεθος των αποταμιεύσεων, το
οποίο αντιστοιχεί στο εισόδημα της πλήρους
απασχόλησης, είναι μικρότερο από τη
συνολική δαπάνη που καταβάλλεται για
επενδύσεις, τότε θα λέμε ότι έχουμε
πληθωριστικό κενό.
Εμπράγματη οικονομία
• Εμπράγματη οικονομία ονομάσθηκε ο τύπος
της οικονομίας που χαρακτηρίζεται από την
άμεση ανταλλαγή των αγαθών.
• Έτσι είχαμε και τη δημιουργία ανταλλακτικών
σχέσεων ανάμεσα στα διάφορα αγαθά. Ένα
ζευγάρι παπούτσια πχ μπορούσε να
ανταλλαγεί με 100 κιλά σιτάρι ή με 20 κιλά
πορτοκάλια. Αυτές οι ανταλλακτικές σχέσεις
καθόριζαν και τις ανταλλακτικές αξίες των
αγαθών.
Απόλυτες τιμές
• Όλα τα αγαθά τώρα εκφράζονται σε
χρηματικές τιμές που ονομάζονται και
απόλυτες τιμές.
• Ο τύπος της οικονομίας στην οποία έχει
εισαχθεί το χρήμα για να εξυπηρετήσει την
ευκολότερη και ταχύτερη διενέργεια των
συναλλαγών των οικονομούντων ατόμων
ονομάζεται εγχρήματη οικονομία.
Χρήμα
Ως χρήμα μπορούμε να συμπεριλάβουμε:
i. τα κέρματα,
ii. τα τραπεζογραμμάτια, και
iii. τις καταθέσεις όψεως.
Ομόλογα και μετοχές

• Οι κρατικές ομολογίες ή μετοχές ανώνυμων
εταιριών μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις
συναλλαγές αγαθών ή υπηρεσιών. Επειδή
όμως δε γίνονται γενικά αποδεκτές, γι' αυτό
δεν τις περιλαμβάνουμε εδώ, στα είδη του
χρήματος. Με την ίδια σκέψη δεν
αναφέρουμε τις καταθέσεις προθεσμίας, τις
ομολογίες ανώνυμων εταιριών και άλλους
πιστωτικούς τίτλους.
Προσφορά χρήματος
• Σε δεδομένη χρονική στιγμή η συνολική
προσφορά χρήματος είναι το άθροισμα :
– της αξίας των κερμάτων,
– τραπεζογραμματίων, και
– καταθέσεων όψεως.
Μορφές χρήματος
1. Κέρματα : Η συνολική τους αξία είναι
μηδαμινή σε σχέση με τη συνολική αξία του
χρήματος που κυκλοφορεί απλώς
εξυπηρετούν συναλλαγές μικρής
οικονομικής αξίας.
2. Τραπεζογραμμάτια : Τα τραπεζογραμμάτια
εκδίδονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική
Τράπεζα, γι' αυτό η τράπεζα αυτή
ονομάζεται και Εκδοτική Τράπεζα.
Ιστορία του χρήματος
Στην ιστορία του χρήματος παρουσιάζονται οι εξής
δύο σημαντικές εξελίξεις :
• Οι αποδείξεις των διάφορων τραπεζών έρχεται
μια στιγμή που δεν έχουν πια αντίκρισμα
(κάλυψη) και αποτελούν απλούς πιστωτικούς
τίτλους- γι’ αυτό και το όνομα πιστωτικά
τραπεζογραμμάτια.
• Οι τράπεζες εμφανίζονται να μπορούν να
εκδίδουν και άλλα πιστωτικά τραπεζογραμμάτια,
αφού και όσα ήδη κυκλοφορούν δεν έχουν
αντίκρισμα (κάλυψη).
Πιστωτικά τραπεζογραμμάτια (1/2)
• Η δυνατότητα απεριόριστης έκδοσης

πιστωτικών τραπεζογραμματίων από τις
τράπεζες περιορίσθηκε από το Κράτος και
ανατέθηκε η διαδικασία αυτή ειδικά σε μια
τράπεζα (εκδοτική τράπεζα), αλλά πάντοτε με
την επίβλεψη και τον έλεγχο της κρατικής
εξουσίας.
Πιστωτικά τραπεζογραμμάτια (2/2)
• Επίσης, τα πιστωτικά τραπεζογραμμάτια ή

απλώς τραπεζογραμμάτια επιβλήθηκαν
αναγκαστικά από το Κράτος στις συναλλαγές
ως χρήμα, και δόθηκε το δικαίωμα στις
εκδοτικές τράπεζες να μην εξαργυρώνουν τα
προσκομιζόμενα τραπεζογραμμάτια από τους
κατόχους τους σε νομίσματα.
Καταθέσεις όψεως
3. Καταθέσεις όψεως. Η σύγχρονη εγχρήματη
οικονομία δημιούργησε τις καταθέσεις
όψεως, που μπορούν να θεωρηθούν σαν
χρήμα, αφού οι χρησιμοποιούμενες γι' αυτές
επιταγές γίνονται αποδεκτές στις
συναλλαγές.
Εκδοτικές τράπεζες
• Η εκδοτική τράπεζα χωρών-μελών της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχουν υιοθετήσει το
ευρώ ως νομισματική μονάδα (μεταξύ των
οποίων και η Ελλάδα), είναι η Ευρωπαϊκή
Κεντρική Τράπεζα, η οποία έχει το αποκλειστικό
προνόμιο της έκδοσης χρήματος. Η Ευρωπαϊκή
Κεντρική Τράπεζα δεν αποτελεί επιχείρηση με
σκοπό το κέρδος, αλλά είναι ο θεσμός με τον
οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση ασκεί την
νομισματική πολιτική.
Εμπορικές τράπεζες (1/2)

• Όλες οι τράπεζες, εκτός από τις εκδοτικές,
είναι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Το κέρδος
των εμπορικών τραπεζών (τόκοι, προμήθειες
κλπ) αποτελεί την αμοιβή τους για τις
υπηρεσίες που προσφέρουν στην οικονομία.
Εμπορικές τράπεζες (2/2)
• Οι εμπορικές τράπεζες, εκτός από την πιο
πάνω λειτουργία, μπορούν να
δημιουργήσουν και δημιουργούν
«πλασματικό χρήμα» μέσω των καταθέσεων
όψεως. Έτσι, οι εμπορικές τράπεζες
εμφανίζονται να μοιάζουν με τις εκδοτικές
τράπεζες όσον αφορά την έκδοση ή τον
περιορισμό της ποσότητας του χρήματος που
κυκλοφορεί στην οικονομία.
Διαφορές μεταξύ των τραπεζών

• Η διαφορά βρίσκεται στο ότι η εκδοτική
τράπεζα δημιουργεί νέα τραπεζογραμμάτια ή
κέρματα, ενώ οι εμπορικές τράπεζες έχουν τη
δυνατότητα να δημιουργήσουν, όπως
αναφέραμε, πλασματικό χρήμα.
• Το πλασματικό χρήμα αποτελεί υποκατάστατο
των τραπεζογραμματίων της εκδοτικής
τράπεζας, και είναι αυτό επίσης ένα στοιχείο
της συνολικής προσφοράς του χρήματος.
Οι κυριότεροι Χρηματοδοτικοί
Οργανισμοί
Τράπεζες αμοιβαίων κεφαλαίων

• Η οικονομική λειτουργία τους συνίσταται
στην τοποθέτηση των καταθέσεων των
διάφορων ατόμων στην αγορά κυβερνητικών
ομολογιών, ομολογιών ανώνυμων εταιριών
που παρουσιάζουν μεγάλη ασφάλεια, καθώς
επίσης και στη δανειοδότηση του
οικοδομικού τομέα.
Πιστωτικές ενώσεις
• Η οικονομική λειτουργία των χρηματοδοτικών
αυτών οργανισμών συνίσταται στο να
συγκεντρώνει τις αποταμιεύσεις από τα μέλη
τους, έναντι φυσικά μιας αμοιβής (τόκου), και
να χορηγεί δάνεια για καταναλωτικούς
σκοπούς, πάλι στα μέλη τους.
Ασφαλιστικές εταιρίες
• Οι διάφορες ασφαλιστικές εταιρίες, οι οποίες
πωλούν ασφάλεια ζωής, αποτελούν, επίσης,
χρηματοδοτικούς οργανισμούς. Η δική τους
οικονομική λειτουργία έγκειται στη
συγκέντρωση των αποταμιεύσεων των
ασφαλισμένων, με την καταβολή των
ασφαλίστρων κάθε φορά και την τοποθέτηση
των συγκεντρωμένων αποταμιεύσεων σε
ομολογίες και μετοχές ανώνυμων εταιριών.
Εταιρίες επενδύσεων κεφαλαίων
• Οι εταιρίες επενδύσεων κεφαλαίων
προσπαθούν να προσελκύσουν τις
αποταμιεύσεις των ατόμων, παρέχοντας σ'
αυτούς μετοχές τους, και με τα χρηματικά
κεφάλαια που συγκεντρώνονται αγοράζουν
μεγάλη ποικιλία από χρηματιστηριακούς
τίτλους.
Διάκριση εταιρειών επενδύσεων

κεφαλαίων
Οι εταιρίες επενδύσεων κεφαλαίων
διακρίνονται σε δύο κατηγορίες :
• σ' αυτές που εκδίδουν έναν καθορισμένο
αριθμό μετοχών, και
• σ' αυτές που εκδίδουν οποιοδήποτε αριθμό
μετοχών, κάθε φορά που εμφανίζονται νέοι
μέτοχοι και επιθυμούν να αγοράσουν νέες
μετοχές.
Νομισματική πολιτική
Νομισματική πολιτική
• Η εκδοτική τράπεζα, η οποία κατά βάση είναι
το μέσο, με το οποίο το Κράτος ασκεί τη
νομισματική πολιτική του, έχει τη δυνατότητα
να περιορίσει το άνοιγμα των πιστώσεων,
που ενεργείται από το εμπορικό τραπεζικό
σύστημα, με την επιβολή ορισμένων μέτρων.
Μέτρα νομισματικής πολιτικής
• Τα μέτρα αυτά θα μπορούσαμε να τα
διακρίνουμε σε δύο κατηγορίες :
– γενικά μέτρα, που εφαρμόζονται σ' όλο το
εμπορικό τραπεζικό σύστημα, και
– ειδικά, που η εφαρμογή τους έχει σκοπό να
περιορίσει την πίστωση που χορηγούν οι
εμπορικές τράπεζες σ' ορισμένους δανειστές.
Γενικά μέτρα νομισματικής πολιτικής
Στα γενικά μέτρα περιλαμβάνονται :

• η πολιτική της μεταβολής των ποσοστών
διατήρησης ρευστών διαθεσίμων στο σύνολο
των καταθέσεων των εμπορικών τραπεζών,
• η πολιτική της ανοιχτής αγοράς, και
• η πολιτική του προεξοφλητικού επιτοκίου.
Ειδικά μέτρα νομισματικής πολιτικής
Στα ειδικά μέτρα, που μπορεί να πάρει η

εκδοτική τράπεζα για τον πιστωτικό περιορισμό
των εμπορικών τραπεζών ανήκουν :
• ο καθορισμός διαφορετικών ποσοστών
χρηματοδότησης ορισμένων κλάδων της
οικονομίας, και
• η απαγόρευση χορήγησης πιστώσεων για
καταναλωτικούς σκοπούς.
Γενικά μέτρα (1/8)

• Το μέτρο της εκδοτικής τράπεζας να
μεταβάλλει κάθε φορά το ποσοστό στις
καταθέσεις που οι εμπορικές τράπεζες
υποχρεώνονται να διατηρούν σε μορφή
ρευστών διαθεσίμων, ώστε να επηρεάζει τη
συνολική προσφορά του χρήματος που
κυκλοφορεί, έχει μεγάλη αποτελεσματικότητα
όσον αφορά το σκοπό που επιδιώκει.
Το μέτρο αυτό παρουσιάζει τα εξής
μειονεκτήματα :
• Το γεγονός, ότι επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο
όλες τις εμπορικές τράπεζες, χωρίς να παίρνει
υπόψη τα ειδικά προβλήματα ρευστότητας
και χρηματοδότησης, που παρουσιάζει
καθεμιά απ' αυτές, έχει ως αποτέλεσμα να
ευνοεί μερικές και να επιβαρύνει άλλες.

• Κάθε μεταβολή στο ποσοστό επί των
καταθέσεων, που πρέπει να διατηρούν οι
τράπεζες σε μορφή ρευστών διαθεσίμων,
δημοσιεύεται στον τύπο και έτσι γίνεται γνωστό
στο ευρύτερο κοινό. Αυτό συντελεί, ώστε μερικές
φορές να μειώνεται το αίσθημα εμπιστοσύνης
των ατόμων προς τις εμπορικές τράπεζες κι έτσι
να μπαίνει σε κίνδυνο ολόκληρο το
χρηματοδοτικό σύστημα της οικονομίας.
• Επίσης, το μέτρο που εξετάζουμε, και που
επιβάλλεται από την εκδοτική στις εμπορικές
τράπεζες, δεν παρουσιάζει ευκαμψία.
• Η πολιτική της ανοιχτής αγοράς συνίσταται
στην αγορά ή πώληση (ανάλογα με τον
επιδιωκόμενο σκοπό) κρατικών ομολογιών
από την εκδοτική τράπεζα στο χρηματιστήριο
αξιών. Αυτό σημαίνει ότι θα αγοράσει
κρατικές ομολογίες καταβάλλοντας στους
κατόχους αυτών τη χρηματιστηριακή αξία των
αγορασμένων ομολογιών.

• Όταν η εκδοτική τράπεζα επιθυμεί τη μείωση
της συνολικής ποσότητας του χρήματος που
κυκλοφορεί, η πολιτική της ανοιχτής αγοράς
συνίσταται στην πώληση από μέρους της
εκδοτικής τράπεζας κρατικών ομολογιών στο
χρηματιστήριο αξιών.
Συμπέρασμα από την ανάλυση της πολιτικής της
ανοιχτής αγοράς από μέρους της εκδοτικής
τράπεζας :
• Το μέτρο αυτό του ελέγχου της συνολικής
προσφοράς χρήματος της οικονομίας
παρουσιάζει ευκαμψία, με την έννοια ότι η
εκδοτική τράπεζα μπορεί να αγοράζει σήμερα
κρατικές ομολογίες και αύριο ή μεθαύριο να τις
πουλάει, αν νομίζει ότι πρέπει να ενεργήσει με
αυτό τον τρόπο.

• Δεν δίνεται μεγάλη δημοσιότητα, όταν
εφαρμόζεται η πολιτική της ανοιχτής αγοράς, και
επομένως δεν υπάρχει πρόβλημα κλονισμού της
εμπιστοσύνης του κοινού προς το χρηματοδοτικό
σύστημα της οικονομίας.
• Η πολιτική της ανοιχτής αγοράς επηρεάζει τη
συνολική προσφορά του χρήματος μέσω της
μεταβολής του ποσοστού των ρευστών
διαθεσίμων και του συνολικού μεγέθους των
καταθέσεων όψεως, που είναι υποχρεωμένες να
διατηρούν οι εμπορικές τράπεζες.
Από τα μέτρα αυτά, που έχει η εκδοτική
τράπεζα στη διάθεση της για τον έλεγχο της
ποσότητας του χρήματος, δύο είναι τα πιο
δραστικά :
• η δυνατότητα να επιβάλλει στις εμπορικές
τράπεζες τη μεταβολή του ποσοστού που
πρέπει να διατηρούν σε μετρητά σχετικά με
το μέγεθος των καταθέσεων όψεως, και
• η πολιτική της ανοιχτής αγοράς.
Ενότητα 08: Πληθωρισμός

1. Πληθωρισμός.
αφορούν τον πληθωρισμό.
Πληθωρισμός (1/2)
• Το οικονομικό φαινόμενο της ύψωσης των τιμών,
που συνοδεύεται από αύξηση της ανεργίας, οι
οικονομολόγοι ονόμασαν πληθωρισμό ύφεσης ή
στασιμοπληθωρισμό.
• Ως πληθωρισμό ορίζουμε το φαινόμενο της
συνεχούς ανόδου του γενικού επιπέδου των
τιμών. Κατά συνέπεια, από τον ορισμό του, ο
πληθωρισμός ισοδυναμεί με μια συνεχή μείωση
της αγοραστικής δύναμης του χρήματος.
• Μια οικονομική κατάσταση θεωρείται
πληθωριστική, όταν υπάρχει τάση για συνεχή
ύψωση των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών.
Πληθωρισμός (2/2)
Δύο από τις θεωρίες που διατυπώθηκαν για την
ερμηνεία των μεταβολών του γενικού επιπέδου
των τιμών είναι :
• η θεωρία για τον πληθωρισμό ζήτησης, και
• η θεωρία για τον πληθωρισμό κόστους.
Πληθωρισμός Ζήτησης (1/3)
• Όταν το επίπεδο των τιμών υψώνεται συνέχεια,
λόγω αύξησης της ζήτησης για αγαθά και
υπηρεσίες, τότε ο πληθωρισμός αυτός
χαρακτηρίζεται πληθωρισμός ζήτησης. Εκτός από
την ύψωση των τιμών των αγαθών ο
πληθωρισμός ζήτησης θα ωθήσει τις διάφορες
επιχειρήσεις και σε αύξηση της παραγωγής τους,
εφόσον βέβαια υπάρχουν υποαπασχόλητοι
παραγωγικοί συντελεστές που θα μπορούσαν να
χρησιμοποιηθούν στην παραγωγική διαδικασία.

• Όταν όμως το στάδιο της πλήρους
απασχόλησης επιτευχθεί, τότε η ύψωση των
τιμών δε θα συνοδεύεται από αύξηση της
παραγωγής.
• O πληθωρισμός ζήτησης δεν μπορεί να
συνεχισθεί παρά μόνο αν τροφοδοτείται με
συνεχείς αυξήσεις στην ποσότητα του
χρήματος.
• Ο πληθωρισμός ζήτησης, μπορεί να μας
εξηγήσει τις περιόδους πληθωρισμού και
πλήρους απασχόλησης μιας οικονομίας. Είναι
όμως φανερό, ότι ο πληθωρισμός ζήτησης δεν
είναι δυνατό να ερμηνεύσει το φαινόμενο της
συνεχούς ύψωσης των τιμών σε περιόδους
οικονομικής στασιμότητας και ανεργίας. Στο
φαινόμενο αυτό δίνει ερμηνεία ο λεγόμενος
πληθωρισμός κόστους.
Πληθωρισμός κόστους (1/4)

• H αύξηση των μισθών πέρα από την αύξηση
της παραγωγικότητας οδηγεί σε αύξηση της
ανεργίας, γιατί ο μισθός γίνεται ψηλότερος
από την αξία του οριακού προϊόντος της
εργασίας και οι επιχειρήσεις προχωρούν σε
απολύσεις. Έτσι, αύξηση των μισθών και
ανεργία συνυπάρχουν.
• Η αύξηση όμως του γενικού επιπέδου των
τιμών μειώνει κατά ένα μέρος την αγοραστική
δύναμη των μισθών και, επομένως, ωθεί τα
εργατικά σωματεία σε νέες διεκδικήσεις για
αυξήσεις μισθών. Με αυτό τον τρόπο αρχίζει
νέα σειρά αυξήσεων μισθών και, στη
συνέχεια, τιμών κ.ό.κ.

• Η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου των
τιμών μειώνει την πραγματική αξία της
ποσότητας του χρήματος και έχει για
αποτέλεσμα την ύψωση του επιτοκίου, που
επηρεάζει πτωτικά τις δαπάνες για
επενδύσεις. Συνέπεια των μειωμένων
επενδύσεων είναι η πιο πέρα αύξηση της
ανεργίας.
• Το δίλημμα, το οποίο θέτει η ύπαρξη του
πληθωρισμού κόστους, είναι οδυνηρό.
Σταθερότητα των τιμών είναι δυνατή μόνο, αν
γίνει ανεκτό ένα ορισμένο επίπεδο ανεργίας.
Αντίθετα, μείωση της ανεργίας είναι δυνατή
μόνο, αν γίνει δεκτή η συνεχής αύξηση, των
τιμών.
Πληθωρισμός μικρής έντασης

• Πληθωρισμός μικρής έντασης που ονομάζεται
και έρπων πληθωρισμός, ενθαρρύνει τις
επενδύσεις λόγω των κερδών που
αναμένονται και οδηγεί σε αύξηση της
παραγωγικής δραστηριότητας της οικονομίας
και της παραγωγής.
Υπερπληθωρισμός
• Αντίθετος από τον έρποντα πληθωρισμό είναι
ο λεγόμενος υπερπληθωρισμός ή καλπάζων
πληθωρισμός, τον οποίο χαρακτηρίζει πολύ
υψηλός ρυθμός μεταβολής των τιμών.
Αποτέλεσμα του υπερπληθωρισμού είναι η
συνεχής και μεγάλη πτώση της αγοραστικής
αξίας του χρήματος και τελικά η εγκατάλειψη
του νομισματικού συστήματος και η
επαναφορά της ανταλλαγής στη θέση της
συναλλαγής.
Προβλήματα που δημιουργεί ο

πληθωρισμός στην οικονομία

Ο πληθωρισμός δημιουργεί ορισμένα προβλήματα στην
οικονομία :
i. Αναδιανομή των Εισοδημάτων και του Πλούτου
ii. Εξασθένηση του Ισοζυγίου των Πληρωμών
iii. Η Κατανομή των Συντελεστών της Παραγωγής δεν
είναι Άριστη
iv. Σπατάλη Παραγωγικών Πόρων
v. Παραμόρφωση του Φορολογικού Συστήματος και
των Κινήτρων των Ατόμων για Προσφορά Εργασίας
vi. Δημιουργία Προϋποθέσεων για τον
Υπερπληθωρισμό
Αναδιανομή των Εισοδημάτων και
του Πλούτου
• Χρηματικό εισόδημα είναι το σύνολο των
χρηματικών μονάδων, τις οποίες παίρνει ένα
άτομο ως εισόδημα σε μια χρονική περίοδο
(πχ εβδομάδα, μήνα κλπ).
• Πραγματικό εισόδημα είναι το σύνολο των
αγαθών, τα οποία μπορεί το άτομο να
αγοράσει με το χρηματικό του εισόδημα.
Εξασθένηση του Ισοζυγίου των

Πληρωμών
• Επιβάρυνση του Ισοζυγίου των πληρωμών και
συνακόλουθα τη μείωση σε συναλλαγματικά
αποθέματα της χώρας).
Η Κατανομή των Συντελεστών της
Παραγωγής δεν είναι Άριστη
• H συνεχής άνοδος των τιμών, δημιουργεί
αύξηση στην προσδοκώμενη απόδοση των
επενδύσεων, με αποτέλεσμα να
αναλαμβάνονται επενδύσεις που κάτω από
άλλες συνθήκες (δηλ. μη πληθωρισμού) δε θα
είχαν αναληφθεί.
Σπατάλη Παραγωγικών Πόρων

• Προέρχεται από την προσπάθεια των ατόμων
να μειώσουν την ποσότητα του χρήματος που
διατηρούν ως ρευστά διαθέσιμα. Η
διακράτηση χρήματος με τη μορφή ρευστών
διαθεσίμων δεν αποφέρει τόκους.
• Σπατάλη πόρων επίσης είναι αυτή που
προκύπτει από την ανάγκη αναπροσαρμογών
των τιμών που αναγράφονται στις ετικέτες
των εμπορευμάτων (κόστος τιμοκαταλόγων).
Παραμόρφωση του Φορολογικού
Συστήματος και των Κινήτρων
• Σε περιόδους πληθωρισμού αυξάνονται τα
ονομαστικά εισοδήματα χωρίς όμως να
αυξάνονται και τα πραγματικά εισοδήματα.
Αν οι φορολογικοί συντελεστές παραμένουν
σταθεροί και η φορολογία είναι προοδευτική,
δηλ. ο φορολογικός συντελεστής είναι
μεγαλύτερος για τα υψηλότερα κλιμάκια
εισοδήματος, ένα άτομο με αυξανόμενο
ονομαστικό εισόδημα λόγου πληθωρισμού
αλλά με σταθερό πραγματικό εισόδημα, θα
πληρώνει περισσότερους φόρους.
Δημιουργία Προϋποθέσεων για τον

Υπερπληθωρισμό
• Ο πληθωρισμός κόστους έχει ως αιτία την
ολιγοπωλιακή μορφή που επικρατεί στην
αγορά αγαθών και υπηρεσιών.
• Ο «αντιτράστ» νόμος του 1977 έχει ως σκοπό
του να εμποδίσει τη δημιουργία
ολιγοπωλιακών μορφών αγοράς. Βέβαια η
λύση αυτή είναι θεωρητικά απλή, αλλά
πρακτικά πολύ δύσκολη.
Λύσεις στα προβλήματα του
υπερπληθωρισμού (1/8)
• Ως πραγματοποιήσιμες έχουν προταθεί δύο
κυρίως λύσεις :
– η επιβολή άμεσων ελέγχων στις τιμές και τους
μισθούς, και
– η θέσπιση κανόνων (ή οδηγιών) για τις μεταβολές
των τιμών με βάση τις μεταβολές της μέσης
παραγωγικότητας.

• Κατ' αρχάς υποστηρίζεται, ότι οι άμεσοι έλεγχοι
είναι αντίθετοι στο σύστημα κινήτρων της
ελεύθερης οικονομίας και μπορεί να έχουν για
αποτέλεσμα την ανορθόλογη κατανομή των
παραγωγικών συντελεστών. Επίσης είναι δυνατό
να δημιουργήσουν ή να αυξήσουν το επίπεδο
της ανεργίας, αφού οι έλεγχοι θα μειώσουν τα
κίνητρα προς επένδυση. Ακόμα υποστηρίζεται
ότι κάθε σύστημα ελέγχων είναι δαπανηρό, γιατί
δημιουργεί γραφειοκρατικούς μηχανισμούς
παρακολούθησης της εφαρμογής των ελέγχων.
• Επιπλέον, η επιβολή ελέγχων για μακρό,
κυρίως, χρονικό διάστημα, δημιουργεί
οικονομικά κίνητρα παράνομης κερδοσκοπίας
με τη μορφή της «μαύρης αγοράς», όπως
συνήθως λέγεται. Τέλος υποστηρίζεται, ότι
υπάρχουν πάντοτε τρόποι για να αποφύγουν
οι ενδιαφερόμενοι το αποτέλεσμα των
ελέγχων.

• Για την καταπολέμηση του πληθωρισμού
κόστους έχουν προταθεί διάφοροι τρόποι
αύξησης των μισθών και τιμών με βάση τη
μεταβολή της μέσης παραγωγικότητας :
i. Το ποσοστό αύξησης των χρηματικών
μισθών δεν πρέπει να υπερβαίνει το
ποσοστό αύξησης της μέσης
παραγωγικότητας της οικονομίας στην ίδια
περίοδο.
• Για την καταπολέμηση του πληθωρισμού
κόστους έχουν προταθεί διάφοροι τρόποι
αύξησης των μισθών και τιμών με βάση τη
μεταβολή της μέσης παραγωγικότητας :
ii. Η πολιτική τιμών των διάφορων
βιομηχανιών πρέπει να εξαρτάται από τις
μεταβολές της παραγωγικότητας καθεμιάς
βιομηχανίας, σε σχέση με τη μεταβολή της
παραγωγικότητας της οικονομίας στο
σύνολό της.

Πιο συγκεκριμένα :
i. Οι τιμές των προϊόντων των βιομηχανιών
εκείνων, που η παραγωγικότητα τους αυξάνεται
στο ίδιο ποσοστό, όπως του συνόλου της
οικονομίας, πρέπει να παραμένουν σταθερές.
Αυτό προκύπτει από την πρόταση (α), η οποία
εξασφαλίζει σταθερότητα κόστους κατά
μονάδα προϊόντος.
ii. Για τις βιομηχανίες, που η παραγωγικότητα
τους αυξάνεται σε ποσοστό μικρότερο από τη
μέση (συν.)
ii. (συν.) παραγωγικότητα της οικονομίας,
προτείνεται αύξηση των τιμών, γιατί, εφόσον οι
μισθοί αυξάνονται στο ποσοστό της μέσης
παραγωγικότητας, το κόστος κατά μονάδα
προϊόντος των βιομηχανιών αυτών θα ανεβεί.
iii. Τέλος, για τις βιομηχανίες, που η
παραγωγικότητα τους αυξάνεται σε ποσοστό
μεγαλύτερο από το ποσοστό της μέσης
παραγωγικότητας της οικονομίας, προτείνεται
μείωση των τιμών, γιατί το κόστος κατά μονάδα
προϊόντος μειώνεται.

• Αποτέλεσμα της εφαρμογής των οδηγιών
αυτών θα είναι η αύξηση των χρηματικών
μισθών κατά το ποσοστό αύξησης της μέσης
παραγωγικότητας της οικονομίας και η
σταθερότητα των τιμών.
Οικονομικές διακυμάνσεις (1/4)
Οι οικονομικές διακυμάνσεις περιλαμβάνουν :
• Τη μακροχρόνια τάση της οικονομίας, η οποία :
– Δηλώνει είτε την ανοδική είτε την καθοδική τάση που
έχει η οικονομία για μια μεγάλη περίοδο ετών.
– Αναφέρεται σε όλη την οικονομική δραστηριότητα
της οικονομίας.
– Αποτελεί τη συνισταμένη των δραστηριοτήτων των
επιμέρους οικονομικών φορέων της οικονομίας

• Τους επιχειρηματικούς οικονομικούς κύκλους :
– Σε μια οικονομία, μπορούμε επίσης να
παρατηρήσουμε διακυμάνσεις στην οικονομική
δραστηριότητα, η οποία χαρακτηρίζεται από άνθηση
για μερικά χρόνια και ακολουθείται από ύφεση πάλι
για μερικά χρόνια. Αυτές οι οικονομικές διακυμάνσεις
ονομάζονται επιχειρηματικοί κύκλοι και
εκδηλώνονται σε όλους τους τομείς της οικονομίας.
Οι επιχειρηματικοί κύκλοι είναι ένα οικονομικό
φαινόμενο, που εμφανίζεται κυρίως σε αναπτυγμένες
καπιταλιστικές οικονομίες και που πολλοί
οικονομολόγοι το αποδίδουν σε διάφορους
παράγοντες.
• Τις εποχιακές διακυμάνσεις :
– Αποτελούν μεταβολές της οικονομικής
δραστηριότητας που εκδηλώνονται στη διάρκεια
του χρόνου. Οι διακυμάνσεις αυτές οφείλονται
κυρίως σε εποχιακούς οικονομικούς λόγους και
συνδέονται επίσης με διάφορες ημερολογιακές
περιστάσεις, όπως οι εορτές (Πάσχα,
Χριστούγεννα κλπ).
– Οι εποχιακές διακυμάνσεις συνήθως είναι
ομαλές και εμφανίζονται σε κανονικά χρονικά
διαστήματα μέσα στο χρόνο.

• Τις τυχαίες διακυμάνσεις :
– Ορισμένοι τομείς της οικονομίας είναι δυνατό να
παρουσιάσουν διακυμάνσεις, που δεν οφείλονται σε
οικονομικούς παράγοντες (πχ μια μεγάλη ξηρασία
που επηρεάζει τη γεωργική παραγωγή. Επίσης μια
μεγάλη πολιτική αστάθεια ή μεγάλη απεργία
εργατών ασφαλώς θα πλήξει ορισμένους τομείς της
οικονομίας, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο
κάποιο είδος διακυμάνσεων). Τους τύπους αυτών των
οικονομικών διακυμάνσεων, που οφείλονται σε
γεγονότα τα οποία δεν μπορούμε να προβλέψουμε,
ονομάζουμε τυχαίες διακυμάνσεις.
Κατηγορίες
• Τους επιχειρηματικούς οικονομικούς κύκλους
μπορούμε, ανάλογα με τη διάρκεια τους να
τους διακρίνουμε σε δύο κατηγορίες :
• στους κύκλους με τη μικρή διάρκεια
(συνήθως 1 έως 2 ετών),
• στους κύκλους με τη μεγάλη διάρκεια
(συνήθως 7 έως 10 ετών).
4 φάσεις επιχειρηματικών κύκλων

Ανεξάρτητα από την ένταση και τη χρονική
διάρκεια των επιχειρηματικών κύκλων, μπορούμε
σ' όλους να διακρίνουμε τις εξής τέσσερις φάσεις :
1. φάση ανόδου ή άνθησης της οικονομίας,
2. φάση κρίσης, που ακολουθεί μετά από κάθε
άνοδο,
3. φάση ύφεσης ή καθόδου της οικονομίας,
4. φάση ανάρρωσης ή αναζωογόνησης της
οικονομίας.
Αίτια για τη φάση της κρίσης (1/2)
Παρουσιάζεται για δύο λόγους :
• Γιατί όσο εξελίσσεται η φάση της ανόδου ή
άνθισης, η οικονομία γίνεται και πιο ευάλωτη
στις διάφορες διαταρακτικές επιδράσεις που
μπορεί να προέρχονται μέσα από το
οικονομικό σύστημα ή και έξω απ' αυτό και
κατά συνέπεια μπορούν να ανακόψουν την
ανοδική πορεία της οικονομίας.
Αίτια για τη φάση της κρίσης (2/2)

• Γιατί η οικονομία, στη φάση της ανόδου,
αναπτύσσει και τα αίτια εκείνα που
αναγκαστικά θα την οδηγήσουν στην κρίση
και στην ύφεση. Συγκεκριμένα, κατά την
άνοδο μπορεί να παρατηρήσουμε σοβαρές
μεταβολές στον παραγωγικό τομέα της
οικονομίας, που αφορούν νέες μεθόδους
παραγωγής και νέα παραγόμενα προϊόντα, με
αποτέλεσμα να επηρεάζονται το κόστος
παραγωγής και η ζήτηση για τα προϊόντα.
Θεωρίες (1/7)
• Μια διάκριση των θεωριών, που εξηγούν τους
επιχειρηματικούς κύκλους, είναι σε εξωγενείς
και ενδογενείς θεωρίες.
• Οι πρώτες προσπαθούν να εξηγήσουν τους
επιχειρηματικούς οικονομικούς κύκλους με
εξωγενείς παράγοντες, που ενδεχόμενα
επιδρούν στο οικονομικό σύστημα. Πχ μια νέα
εφεύρεση ή ένας πόλεμος μπορούν να
θεωρηθούν τέτοιοι εξωγενείς παράγοντες.
• Αντίθετα, μια μεταβολή στην ποσότητα του
χρήματος από την κεντρική τράπεζα ή στις
χορηγούμενες πιστώσεις από το τραπεζικό
σύστημα μπορούν να θεωρηθούν ενδογενείς
παράγοντες.
• Η νομισματική θεωρία
• Οι θεωρίες υπερεπενδύσεων
• Οι θεωρίες υποκαταναλώσεων
• Η ψυχολογική θεωρία
• Η θεωρία του πολλαπλασιαστή-επιταχυντή
• Η νομισματική θεωρία, η οποία προσπαθεί να
εξηγήσει τον επιχειρηματικό κύκλο από τις
μεταβολές που επέρχονται στην ποσότητα
του χρήματος.
• Οι θεωρίες υπερεπενδύσεων, οι οποίες
δίνουν έμφαση στις μεταβολές του ύψους
των επενδύσεων ως την κύρια αιτία της
δημιουργίας των διάφορων φάσεων.
• Οι θεωρίες υποκαταναλώσεων, οι οποίες
εξηγούν τον οικονομικό κύκλο με το γεγονός,
ότι το συνολικό μέγεθος των αποταμιεύσεων
είναι μικρότερο από το συνολικό μέγεθος των
επενδύσεων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία
των φάσεων του οικονομικού κύκλου.
• Η ψυχολογική θεωρία δίνει έμφαση στον
ψυχολογικό παράγοντα που διέπει τον
επιχειρηματικό κόσμο, προκαλώντας
εναλλασσόμενα κύματα αισιοδοξίας και
απαισιοδοξίας, τα οποία έχουν αντίκτυπο στις
διάφορες οικονομικές αποφάσεις των
επιχειρηματιών.
• Η θεωρία του πολλαπλασιαστή-επιταχυντή. Η
αρχή της επιτάχυνσης μας εξηγεί πώς
προκαλούνται έντονες μεταβολές στο ύψος
των επενδύσεων από μικρές μεταβολές στη
ζήτηση καταναλωτικών αγαθών.
Ενότητα 09: Δημόσια δαπάνες και έσοδα

1. Δημόσιες δαπάνες.
2. Δημόσια έσοδα
i. Φόροι
ii. Δανεισμός.
• Γνώση και κατανόηση των δημόσιων δαπανών
και των ζητημάτων που αφορούν αυτές.
• Γνώση και κατανόηση των δημόσιων εσόδων
και των ζητημάτων που αφορούν αυτούς, και
πιο συγκεκριμένα των φόρων και του
δανεισμού.
Δημόσιες δαπάνες
Διάκριση δημοσίων δαπανών

Διάκριση δημοσίων δαπανών ανάλογα με τον
τρόπο, που επηρεάζουν την παραγωγή και τα
εισοδήματα :
i. δημόσιες δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες
(οι δαπάνες που αποτελούν αμοιβές
παραγωγικών συντελεστών για τη συμμετοχή
τους στην παραγωγική διαδικασία).
ii. μεταβιβαστικές πληρωμές αλλά οικονομική
ενίσχυση ιδιωτικών φορέων, δηλ. νοικοκυριών
ή επιχειρήσεων, από το δημόσιο.
Δημόσιες δαπάνες για αγαθά και
υπηρεσίες
Διακρίνουμε :
i. τις τρέχουσες δαπάνες του δημοσίου ή
δαπάνες κατανάλωσης (δαπάνες του δημοσίου
για την αγορά καταναλωτικών αγαθών), και
ii. τις δαπάνες δημόσιων επενδύσεων (για την
κατασκευή δρόμων, υδροηλεκτρικών έργων,
έργων αποχέτευσης κ.ά.) δαπάνες του
δημοσίου για την αγορά καταναλωτικών
αγαθών.
Μεταβιβαστικές δαπάνες του

δημοσίου (1/3)
• Οι δαπάνες αυτές αποτελούν απλώς
μεταβίβαση αγοραστικής δύναμης από το
δημόσιο στους ιδιώτες. Ονομάζονται και
μεταβιβαστικές πληρωμές (πχ οι συντάξεις, τα
επιδόματα ανεργίας).
• Διακρίνονται σε :
i. μεταβιβάσεις προς τα νοικοκυριά,
ii. μεταβιβάσεις προς τις επιχειρήσεις ή
επιδοτήσεις, ανάλογα με το αν γίνονται σε
νοικοκυριά ή σε επιχειρήσεις.
• Μεταβιβάσεις στα νοικοκυριά είναι τα
οικογενειακά επιδόματα, τα επιδόματα
ανεργίας, οι συντάξεις των θυμάτων πολέμου
κ.ά..

• Μεταβιβάσεις στις επιχειρήσεις ή
επιδοτήσεις είναι οι δαπάνες για την
επιδότηση διάφορων κλάδων, τους οποίους
το δημόσιο θέλει να ενισχύσει, όπως είναι
διάφορα γεωργικά προϊόντα, διάφοροι
βιομηχανικοί κλάδοι κ.ά..
Λειτουργική ταξινόμηση των
δημόσιων δαπανών
• Η ταξινόμηση πραγματοποιείται ανάλογα με
το σκοπό που εξυπηρετεί κάθε δαπάνη,
ανάλογα με τη λειτουργία που εκπληρώνει.
• Στην Ελλάδα οι δαπάνες του Δημοσίου
ταξινομούνται στους Εθνικούς Λογαριασμούς
σε επτά κατηγορίες: διοίκηση, άμυνα,
δικαιοσύνη, υγεία, πρόνοια, εκπαίδευση,
λοιπή δράση.
Προσεγγίσεις προσδιορισμού του

άριστου ύψους δημοσίων δαπανών

i. ο μηχανισμός της αγοράς,
ii. ο πολιτικός μηχανισμός λήψης αποφάσεων (η
πολιτική εξουσία καθορίζει κάθε χρόνο, πόσο
θα δαπανηθεί για κάθε δραστηριότητα, και έτσι
καθορίζει τι και πόσο θα παραχθεί στο δημόσιο
τομέα. Το πρόβλημα όμως που προκύπτει εδώ
είναι να βρούμε κριτήρια, τα οποία θα βοηθούν
την πολιτική εξουσία να παίρνει ορθές
αποφάσεις σχετικά με την κατανομή των πόρων
στο δημόσιο τομέα, ώστε η κατανομή αυτή να
ανταποκρίνεται στις προτιμήσεις του
κοινωνικού συνόλου).
Αγοραία ζήτηση (1/3)
• Διαφορά υπάρχει μόνο στην αγοραία ζήτηση,
η οποία δεν αποτελεί το οριζόντιο άθροισμα
των επιμέρους καμπυλών ζήτησης, όπως
γίνεται με τα ιδιωτικά αγαθά, αλλά το
κατακόρυφο άθροισμα τους. Η διαφορά αυτή
οφείλεται στο γεγονός ότι τα δημόσια αγαθά
καταναλώνονται από κοινού από όλα τα
άτομα και η κατανάλωση μιας μονάδας από
ένα άτομο δεν αποστερεί τα άλλα άτομα από
τη δυνατότητα κατανάλωσης της.

• Κατά συνέπεια, για τον προσδιορισμό της
αγοραίας ζήτησης, δεν αθροίζουμε τις
ποσότητες που αντιστοιχούν σε καθεμιά τιμή,
όπως κάνουμε στα ιδιωτικά αγαθά, αλλά τις
τιμές που αντιστοιχούν σε καθεμιά ποσότητα,
έτσι ώστε να πάρουμε τη συνολική τιμή που
είναι διατεθειμένοι να καταβάλουν οι
καταναλωτές για την κατανάλωση καθεμιάς
ποσότητας του δημόσιου αγαθού.
• Η ισορροπία στην αγορά ενός δημόσιου
αγαθού πραγματοποιείται και πάλι στο
σημείο τομής των δύο καμπυλών, δηλ. της
αγοραίας καμπύλης ζήτησης και της καμπύλης
προσφοράς του.
Διαδικασία πολιτικού μηχανισμού

(1/3)
• Η αποτελεσματικότητα της Κατανομής των
πόρων με Βάση τον Πολιτικό Μηχανισμό: Το
Θεώρημα του Διάμεσου Ψηφοφόρου στις
δημοκρατικά οργανωμένες κοινωνίες, οι
αποφάσεις που παίρνονται με βάση τον πολιτικό
μηχανισμό, λαμβάνονται με ψηφοφορία, με
βάση τον κανόνα της πλειοψηφίας. Κάθε άτομο
ή αντιπρόσωπος έχει μια ψήφο και η επιλογή
ανάμεσα στις εναλλακτικές προτάσεις γίνεται με
ψηφοφορία, με συνέπεια να επιλέγεται η λύση
που συγκεντρώνει τις περισσότερες ψήφους.
(2/3)
• Η διαδικασία αυτή όμως μας οδηγεί στην
επιλογή του μεγέθους της δαπάνης που
επιθυμεί ο διάμεσος ψηφοφόρος, δηλ. ο
ψηφοφόρος που βρίσκεται στη μέση των
ψηφοφόρων όταν τους ταξινομήσουμε με
βάση το ύψος δαπάνης που επιθυμούν, έτσι
ώστε 50% των άλλων ψηφοφόρων να
επιθυμούν μεγαλύτερο ύψος και 50 %
μικρότερο ύψος δαπάνης. Αυτό είναι γνωστό
ως το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου.

(3/3)
• Σε μια κοινωνία όπου οι αποφάσεις
παίρνονται με βάση τον κανόνα της
πλειοψηφίας και με άμεση προσφυγή στο
λαό (δημοψήφισμα), το αποτέλεσμα της
ψηφοφορίας αυτής οδηγεί στην επιλογή της
λύσης που επιθυμεί ο διάμεσος ψηφοφόρος.
• Ένα βασικό πρόβλημα που μπορεί να
προκύψει με τον κανόνα της πλειοψηφίας
είναι η αδυναμία του να μας δώσει μια
συνεπή λύση.
Πολλαπλασιαστής κρατικών
δαπανών
• Όπως ακριβώς έχουμε τον πολλαπλασιαστή
των επενδύσεων, έτσι έχουμε και τον
πολλαπλασιαστή των δημόσιων ή κρατικών
δαπανών.
• Ο πολλαπλασιαστής αυτός μας φανερώνει
πόσες φορές θα μεταβληθεί (θα αυξηθεί ή θα
μειωθεί) το συνολικό εισόδημα της
οικονομίας, αν οι δημόσιες δαπάνες
μεταβληθούν (αυξηθούν ή μειωθούν) κατά
μια νομισματική μονάδα.
Πολλαπλασιαστή της φορολογίας

• Λόγος της μείωσης του εισοδήματος προς την
αύξηση του συνολικού φόρου, αποτελεί τον
πολλαπλασιαστή της φορολογίας.
• Είναι σαφές, ότι, εφόσον το εισόδημα
μειώνεται κάθε φορά που αυξάνεται το ποσό
του φόρου, ο πολλαπλασιαστής της
φορολογίας πρέπει να είναι αρνητικός.
Ισοσκελισμένος προϋπολογισμός
• Αν το ύψος των δημόσιων δαπανών είναι ίσο
με το ύψος των εσόδων του Δημοσίου, που
προέρχονται από τη φορολογία, τότε λέμε ότι
ο δημόσιος προϋπολογισμός είναι
ισοσκελισμένος.
Δημόσια έσοδα
Βασικές κατηγορίες δημόσιων
εσόδων
• οι φόροι
• ο δανεισμός
• η άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας.
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Φόροι
Ταμιευτική λειτουργία
• Ο βασικός λόγος, για τον οποίο οι δημόσιοι
φορείς επιβάλλουν φόρους, είναι για να
αποκτήσουν τα απαραίτητα μέσα για την
κάλυψη των δαπανών τους.
• Η λειτουργία αυτή των φόρων είναι γνωστή
ως ταμιευτική λειτουργία.
Ο φόρος (1/2)
• Ο φόρος μπορεί να αφαιρέσει αγοραστική
δύναμη από το κοινωνικό σύνολο και να
μειώσει τη δαπάνη του, επειδή μπορεί η
συνολική δαπάνη να είναι πολύ μεγάλη και να
παρουσιάζονται πληθωριστικές τάσεις στην
οικονομία. Στην περίπτωση αυτή ο φόρος
επιβάλλεται για να σταθεροποιηθεί η
οικονομία σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης
χωρίς πληθωρισμό.
Ο φόρος (2/2)
Επίσης :
• επιβάλλεται ένας φόρος για να αποθαρρύνει τους
φορολογουμένους από μια δραστηριότητα ή για να
περιορίσει την έκταση της δραστηριότητας αυτής.
• επιβάλλονται φόροι στους εισοδηματίες των
ανωτέρων εισοδηματικών τάξεων, και τα έσοδα
μεταβιβάζονται σε εισοδηματίες των κατωτέρων
εισοδηματικών τάξεων. Εδώ οι φόροι επιβάλλονται
για να διορθώσουν τις εισοδηματικές ανισότητες
ανάμεσα στους φορολογουμένους.
Φορολογική βάση
• Είναι το αντικείμενο, με βάση το οποίο
υπολογίζονται οι φόροι.
• Σήμερα την αποτελούν κυρίως: το εισόδημα, η
περιουσία και η δαπάνη των φορολογουμένων.
• Παλαιότερα ως φορολογική βάση
χρησιμοποιούνταν και διάφορα μη οικονομικά
χαρακτηριστικά των φορολογουμένων, ακόμα
και η ύπαρξη του ατόμου στη ζωή (κεφαλικοί
φόροι ή χαράτσι στην Τουρκοκρατία).
Φορολογούμενη μονάδα και
φορολογικός συντελεστής
• Το πρόσωπο, που υποχρεώνεται να αποδώσει
το φόρο στο Δημόσιο, λέγεται
φορολογούμενη μονάδα.
• Το ποσό φόρου, που αντιστοιχεί σε καθεμιά
μονάδα φορολογικής βάσης, λέγεται
φορολογικός συντελεστής.
Συντελεστής κατ’ αξία και

συντελεστής κατά μονάδα

• Αν ο φορολογικός συντελεστής εκφράζεται ως
ποσοστό στην αξία ενός αντικειμένου, πχ
10%, τότε λέγεται συντελεστής κατ' αξία.
• Αντίθετα, αν εκφράζεται κατά μονάδα
φορολογικής βάσης, πχ 50 ευρώ για κάθε κιλό
καφέ, τότε λέγεται συντελεστής κατά μονάδα.
Διάκριση φόρων
Ανάλογα με τη βάση, πάνω στην οποία
επιβάλλονται οι φόροι, τους διακρίνουμε σε:
• α) άμεσους φόρους εισοδήματος
• β) άμεσους φόρους περιουσίας
• γ) έμμεσους φόρους - φόροι δαπάνης.
Φόροι εισοδήματος
Είναι συνήθως δύο :
• ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων και
• ο φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων.
Φόροι περιουσίας
• Επιβάλλονται άλλοτε στη συνολική καθαρή
αξία της περιουσίας, που κατέχει ένα άτομο,
και ονομάζονται φόροι καθαρού πλούτου, και
άλλοτε μόνο σε ορισμένα περιουσιακά του
στοιχεία και, κυρίως τα ακίνητα, και λέγονται
ονομαστικοί φόροι περιουσίας.
Φόροι περιουσίας
• Επιβάλλονται συνήθως φόροι περιουσίας
στην αξία της περιουσίας που μεταβιβάζεται
από ένα φορέα σε άλλο, λόγω πχ
κληρονομιάς, δωρεάς ή πώλησης. Οι φόροι
αυτοί ονομάζονται φόροι κληρονομιών ή
δωρεών κλπ.
Φόροι δαπάνης
• Άλλοτε καλύπτουν όλα τα προϊόντα, ή μια
μεγάλη κατηγορία προϊόντων, και λέγονται
γενικοί φόροι δαπάνης.
• Άλλοτε ένα μόνο προϊόν ή μια κατηγορία
προϊόντων, και λέγονται ειδικοί φόροι
δαπάνης.
Φόροι δαπάνης
• Εξάλλου, ορισμένοι από τους φόρους αυτούς
καλύπτουν μόνο τα προϊόντα που εισάγονται
από το εξωτερικό και λέγονται δασμοί, ενώ
άλλοι καλύπτουν και τα εισαγόμενα και τα
εγχώρια προϊόντα· οι τελευταίοι είναι
γνωστοί ως φόροι, και πολλές φορές
ονομάζονται εσωτερικοί φόροι δαπάνης.
Ταξινόμηση, ανάλογα με τη φύση του
φορολογικού συντελεστή
Με βάση το κριτήριο αυτό διακρίνουμε τρεις
κατηγορίες φόρων:
• αναλογικούς,
• προοδευτικούς, και
• αντίστροφα προοδευτικούς.
Αναλογικός
• Αναλογικός λέγεται ένας φόρος, όταν ο
συντελεστής είναι ο ίδιος, ανεξάρτητα από το
μέγεθος της φορολογικής βάσης.
Παράδειγμα αναλογικού φόρου στην Ελλάδα
αποτελεί ο φόρος εισοδήματος νομικών
προσώπων που, επιβάλλεται με ενιαίο
συντελεστή, ανεξάρτητα από το ύψος του
εισοδήματος του νομικού προσώπου.
Αναλογικός
• Επίσης αναλογικοί είναι συνήθως όλοι οι
φόροι που επιβαρύνουν τα προϊόντα, γιατί
και αυτοί επιβάλλονται με τους ίδιους
συντελεστές, ανεξάρτητα από το ύψος των
πωλήσεων κάθε επιχείρησης.
Προοδευτικός
• Προοδευτικός λέγεται ένας φόρος, όταν ο
συντελεστής του αυξάνεται όσο αυξάνεται το
μέγεθος της φορολογικής βάσης.
Προοδευτικός φόρος είναι, ο φόρος
εισοδήματος φυσικών προσώπων, γιατί ο
συντελεστής του αυξάνεται όσο αυξάνεται το
ύψος του εισοδήματος του φορολογούμενου
φυσικού προσώπου.
Προοδευτικός
• Επίσης, προοδευτικός είναι ο φόρος
κληρονομιών, γιατί και εδώ ο συντελεστής
αυξάνεται όσο αυξάνεται η αξία της
κληρονομικής μερίδας του κληρονόμου.
Αντίστροφα προοδευτικός
• Αντίστροφα προοδευτικός λέγεται ένας φόρος,
όταν ο φορολογικός συντελεστής αυξάνεται
αντίστροφα ανάλογα με το μέγεθος της
φορολογικής βάσης, δηλ. αυξάνεται ο
συντελεστής όσο μειώνεται η φορολογική βάση,
και αντίστροφα. Τέτοιοι φόροι δεν θεσπίζονται
συνήθως στη νομοθεσία. Εντούτοις, στην πράξη,
πολλοί αναλογικοί φόροι ή ακόμα και
προοδευτικοί συχνά μετατρέπονται σε
αντίστροφα προοδευτικούς φόρους.
Αντίστροφα προοδευτικός
• Εξάλλου, ο φόρος που καλύπτει την αξία των
ακινήτων που μεταβιβάζονται με πώληση
λέγεται φόρος μεταβίβασης ακινήτων. Ο
φόρος αυτός επιβάλλεται με αναλογικό
συντελεστή που διαφέρει ανάμεσα στις
διάφορες μορφές μεταβιβάσεων.
ΦΠΑ
Ο φόρος προστιθέμενης αξίας υιοθετήθηκε από τις χώρες της
ΕΟΚ, γιατί παρουσιάζει τρία σημαντικά πλεονεκτήματα:
1. επιβαρύνει τα προϊόντα μόνο μία φορά, παρόλο που
εισπράττεται σταδιακά, με βάση την προστιθέμενη αξία,
2. επιτρέπει να εξισώσουμε την επιβράδυνση των
εισαγόμενων και των εγχώρια παραγόμενων προϊόντων,
καθώς και την πλήρη απαλλαγή των εξαγόμενων
προϊόντων,
3. απαλλάσσει εντελώς τα κεφαλαιουχικά αγαθά και αυτό
οπωσδήποτε οδηγεί σε αύξηση των επενδύσεων που
είναι απαραίτητες για την προώθηση της οικονομικής
ανάπτυξης της χώρας.
Εισφορές στην κοινωνική ασφάλιση
• Είναι οι φόροι που επιβάλλονται σε μια χώρα για

τη χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης
παίρνουν τη μορφή ειδικών εισφορών.
• Αυτές οι εισφορές ορίζονται ως ποσοστό στις
αμοιβές των εργαζομένων και καταβάλλονται
κατά ένα μέρος από τον εργοδότη και κατά ένα
άλλο μέρος από τον εργαζόμενο.
• Το κράτος επίσης συνεισφέρει συνήθως ένα
ποσοστό για τη χρηματοδότηση της κοινωνικής
ασφάλισης.
Δανεισμός
Λόγοι δανεισμού
• Η ανεπάρκεια των εσόδων από φορολογία ή από
άλλες πηγές, καθόσον δεν είναι δυνατόν να αυξάνουν
εύκολα τους φόρους.
• Είναι δικαιότερο να χρηματοδοτούμε ορισμένες
κατηγορίες δαπανών, όπως λχ τις επενδύσεις, με
έσοδα από δανεισμό και όχι με έσοδα από φορολογία
επειδή οι επενδύσεις ωφελούν και τις μελλοντικές
γενεές τις οποίες εν μέρει επιβαρύνει ο δανεισμός.
• Το Δημόσιο δανείζεται πολλές φορές με σκοπό να
επαναδανείσει το προϊόν των δανείων σε ιδιωτικούς
φορείς, οι οποίοι ίσως δε θα είχαν τη δυνατότητα να
εξασφαλίσουν δάνεια από την ελεύθερη αγορά.
Πηγές χρηματοδότησης από την

εσωτερική αγορά
1. από τους ιδιώτες αποταμιευτές με την
έκδοση πχ ενός ομολογιακού δανείου και τη
διάθεση του στο κοινό,
2. από τις εμπορικές τράπεζες, με τον ίδιο
τρόπο, με τη διαφορά ότι τώρα οι τίτλοι θα
αγοράζονται οριστικά από τις εμπορικές
τράπεζες,
3. από την Κεντρική Τράπεζα της χώρας, με την
έκδοση νέου χρήματος.
Πηγή δανεισμού του Δημοσίου
• Η πηγή, από την οποία δανείζεται το Δημόσιο,
έχει μεγάλη σημασία ως προς τις επιδράσεις
του δημόσιου δανεισμού στην ενεργό ζήτηση.
Λήξη δανείων
Τα δάνεια αν λήγουν μέσα σε μια ορισμένη
χρονική περίοδο, λέγονται:
• Βραχυπρόθεσμα αν λήγουν μέσα σε ένα έτος.
• Μεσοπρόθεσμα αν λήγουν μέσα σε 10 έτη.
• Μακροπρόθεσμα, αν η προθεσμία εξόφλησης
τους είναι μεγαλύτερη.
Ενότητα 10: Εμπόριο
1. Εμπόριο.
2. Κράτος και εμπόριο.
• Γνωριμία και εξοικείωση του εμπορίου και
των ζητημάτων που αφορούν αυτό.
• Κατανόηση της σχέσης που αναπτύσσεται
μεταξύ του κράτους και του εμπορίου, καθώς
και των σχετικών με αυτή τη σχέση
ζητημάτων.
Εμπόριο
• Ο όρος «εμπόριο» αναφέρεται στην αγορά
αγαθών προς μεταπώληση με μοναδικό
σκοπό την επίτευξη κέρδους.
• Με τον όρο αγαθά ή οικονομικά αγαθά
νοούνται τα υλικά αντικείμενα (τρόφιμα,
ψυγεία, τηλεοράσεις κλπ) και οι υπηρεσίες
(τραπεζικές, μεταφορές κλπ).
Εμπορεύματα
• Επισημαίνεται, όμως ότι συχνά ο όρος αγαθά
χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει μόνο
υλικά αντικείμενα οπότε σ' αυτή την
περίπτωση γίνεται αναφορά σε εμπόριο
αγαθών και υπηρεσιών.
• Τα αγαθά που είναι αντικείμενα εμπορίου
ονομάζονται και εμπορεύματα.
Εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο

• Εσωτερικό είναι το εμπόριο που διεξάγεται μέσα
στα γεωγραφικά όρια μιας χώρας (κράτους).
Εξωτερικό είναι το εμπόριο που διεξάγεται
ανάμεσα σε μία χώρα και στις άλλες.
• Συχνά μια χώρα Α μπορεί να χρησιμεύει ως
σημείο διέλευσης και προσωρινής αποθήκευσης
(transit) εμπορευμάτων που κατευθύνονται σε
μία άλλη χώρα.(διαμετακομιστικό εμπόριο).
• Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές μιας χώρας
συνιστούν το εξωτερικό ή με άλλη ονομασία το
διεθνές εμπόριο της ενώ οι εισαγωγές και οι
εξαγωγές όλων των χωρών που συναλλάσσονται
μεταξύ τους συνιστούν το παγκόσμιο εμπόριο.
Τυποποιημένη Ταξινόμηση
Διεθνούς Εμπορίου
• Για την ομοιόμορφη παρουσίαση των
σχετικών πληροφοριών, τα αγαθά που είναι
αντικείμενο διεθνούς εμπορίου
ταξινομούνται σύμφωνα με συμφωνημένους,
από όλα τα κράτη, τρόπους και κανόνες.
• Η ταξινόμηση αυτή είναι γνωστή ως SITC από
τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Standard
International Trade Classification.
• Στις δημοσιεύσεις της Εθνικής Στατιστικής
Υπηρεσίας της Ελλάδος, η ταξινόμηση αυτή
αναφέρεται ως Τυποποιημένη Ταξινόμηση
Διεθνούς Εμπορίου (ΤΤΔΕ).
Αξία των εισαγωγών

Στην αξία των εισαγωγών περιλαμβάνονται :
• οι δαπάνες μεταφοράς των εμπορευμάτων,
• τα ασφάλιστρα για τη μεταφορά τους.
Οι εισαγωγές καταγράφονται σε τιμές CIF, από

τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Cost (κόστος),
Insurance (ασφάλιστρα), Freight (μεταφορικά).
Αξία των εξαγωγών
• Για τις εξαγωγές, όμως, μιας χώρας αυτό που
έχει σημασία είναι η τιμή πώλησης προς τις
άλλες χώρες στην οποία δεν περιλαμβάνονται
τα έξοδα μεταφοράς και τα ασφάλιστρα.
• Οι εξαγωγές καταγράφονται σε τιμές FOB από
τα αρχικά των αγγλικών λέξεων που
σχηματίζουν τη φράση Free On Board που
σημαίνει «ελεύθερο επί του
καταστρώματος». Με άλλα λόγια, το κόστος
του εμπορεύματος μέχρι να φορτωθεί για τη
μεταφορά στον προορισμό του (χώρα
εισαγωγής).
Κράτος και εμπόριο

Εμποροκρατισμός ή μερκαντιλισμός
(1/5)
• Το βασικό χαρακτηριστικό του
εμποροκρατικού συστήματος ήταν η έμφαση
που δόθηκε στη δύναμη του έθνους, η άποψη
δηλ. ότι πρωταρχικός σκοπός της εθνικής
πολιτικής είναι η αύξηση της δύναμης του
έθνους, που θα πρέπει να επιδιώκεται με
κάθε μέσο.
• Η εγωκεντρική αυτή άποψη ήταν συνέπεια
της περιορισμένης και στατικής αντίληψης
που είχαν οι εμποροκράτες για τον κόσμο και
τις διαθέσιμες παραγωγικές πηγές.
(2/5)
• Οι διαθέσιμοι παραγωγικοί πόροι είναι
περιορισμένοι και η υπέρμετρη ανάπτυξη του
έθνους μπορεί να γίνει σε βάρος άλλων
εθνών. Η αύξηση, επομένως, της δύναμης του
έθνους είχε πρωταρχική σημασία.
• Η δύναμη όμως του έθνους εξαρτάται από
τον πλούτο του, που οι εμποροκράτες τον
μετρούσαν με τα πολύτιμα μέταλλα, κυρίως
χρυσό και άργυρο, που υπήρχαν στη χώρα.
(3/5)
• Γι' αυτό και η απόκτηση πολύτιμων μετάλλων,
και μάλιστα χρυσού, έγινε ο βασικός στόχος
της οικονομικής πολιτικής των
εμποροκρατών. Η επίτευξη αυτού του στόχου,
δηλ. η συσσώρευση χρυσού και αργυρού,
μπορούσε να γίνει με το διεθνές εμπόριο, που
ήταν και ο μοναδικός τρόπος, αν η χώρα δε
διέθετε πολύτιμα μέταλλα.
(4/5)
• Η εισροή όμως χρυσού και αργυρού από το
εξωτερικό ήταν δυνατή μόνο αν το ισοζύγιο
του εξωτερικού εμπορίου ήταν ευνοϊκό, αν,
με άλλα λόγια, η αξία των εξαγωγών ήταν
μεγαλύτερη από την αξία των εισαγωγών. Τα
οφέλη από το διεθνές εμπόριο ήταν ακριβώς
το πλεόνασμα αυτό, εξαγωγές μείον
εισαγωγές, που έπρεπε να πληρωθεί σε
χρυσό ή άργυρο.
(5/5)
• Η ανάγκη εξασφαλίσεως πλεονασμάτων στο
ισοζύγιο εξωτερικού εμπορίου είχε ως
συνέπεια την εφαρμογή αυστηρών μέτρων
και ελέγχου για τον περιορισμό των
εισαγωγών και την ενθάρρυνση των
εξαγωγών.
Διαφωτισμός (1/3)
• Στις ιδέες αυτές αντιτάχθηκε η αγγλική
κλασική σχολή, η οποία μετέφερε στον
οικονομικό τομέα το πνεύμα και τις ιδέες του
Φιλελευθερισμού και του Διαφωτισμού.
• Το πνεύμα του ατομικισμού είχε ήδη αρχίσει
να εκδηλώνεται και να επικρατεί πριν από τα
μέσα του 18ου αιώνα, πριν δηλ., ο Adam
Smith δημοσιεύσει τον «Πλούτο των Εθνών»
το 1776.
• Ο προστατευτισμός όμως και ο περιορισμός του
διεθνούς εμπορίου γενικά εξακολουθούσαν να
χαρακτηρίζουν την εμπορική πολιτική των
περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών, σχεδόν ως τα
μέσα του 19ου αιώνα.
• Το τέλος του προστατευτισμού στην Αγγλία
έφερε η κατάργηση το 1846 των προστατευτικών
δασμών για τα σιτηρά, οι γνωστοί νόμοι «των
σιτηρών» (Corn Laws), που αποτελούσαν το
σύμβολο του προστατευτισμού στην Αγγλία.
• Αυτό όμως ήταν δυνατό μόνο όταν, ως
συνέπεια της βιομηχανικής επανάστασης, η
δύναμη των εμπόρων και των βιομηχάνων
στο κοινοβούλιο αυξήθηκε σε βάρος της
δύναμης των γαιοκτημόνων, που τα
συμφέροντα τους προστάτευαν οι νόμοι των
σιτηρών.
Η Αρχή του Πλεονεκτήματος
• Με το εμπόριο δίνεται η δυνατότητα σε κάθε
άτομο, περιοχή ή χώρα να εξειδικευθεί στην
παραγωγή αυτών των αγαθών στα οποία έχει
κάποιο πλεονέκτημα και να προμηθεύεται
αγαθά στα οποία μειονεκτεί.
• Υπάρχουν δύο ειδών πλεονεκτήματα :
α) Απόλυτο Πλεονέκτημα
β) Συγκριτικό Πλεονέκτημα
Δασμοί (1/3)
• Οι δασμοί ήταν το κυριότερο μέσο ελέγχου
και περιορισμού των εισαγωγών.
• Δασμός είναι ο φόρος ή η χρηματική
επιβάρυνση που επιβάλλεται στα
εισαγόμενα ή εξαγόμενα προϊόντα.
Δασμοί (2/3)
• Τα μέσα, που μια χώρα μπορεί να
χρησιμοποιήσει για να επηρεάσει τις
εισαγωγές και τις εξαγωγές και γενικά το
διεθνές εμπόριο της, είναι πολλά.
• Μπορούμε όμως να κάνουμε διάκριση
ανάμεσα στους δασμούς και σε μέτρα που
περιορίζουν άμεσα το εμπόριο, κυρίως τις
εισαγωγές.
Δασμοί (3/3)
• Η χρησιμοποίηση των δασμών, αντίθετα με τους
άμεσους ελέγχους του εμπορίου, είναι τόσο
παλιά όσο και το εμπόριο.
• Οι δασμοί είναι μέτρο άσκησης προστατευτικής
πολιτικής, δηλ. χρησιμοποιούνται κυρίως για την
προστασία της εγχώριας βιομηχανίας και
παραγωγής γενικά από τον ξένο ανταγωνισμό.
• Οι άμεσοι έλεγχοι του εμπορίου
χρησιμοποιούνται περισσότερο για την
αντιμετώπιση προβλημάτων του ισοζυγίου
πληρωμών.
Τρία είδη δασμών
1. Δασμός επί της αξίας του προϊόντος.
2. Προκαθορισμένος ή ειδικός δασμός, είναι ένα
σταθερό ποσό κατά μονάδα του αγαθού, πχ Χ
ευρώ για κάθε ραδιόφωνο ή κατά μονάδα
μέτρησης.
3. Σύνθετος δασμός, είναι συνδυασμός του
δασμού επί της αξίας του προϊόντος και του
ειδικού. Για παράδειγμα, 10% επί της αξίας των
ραδιοφώνων και Χ ευρώ κατά ραδιόφωνο.
Κυριότερες επιδράσεις από την

επιβολή ενός δασμού

1. Επιδράσεις στην τιμή, τις εισαγωγές και στην
εγχώρια παραγωγή.
2. Επιδράσεις στην κατανάλωση και στα
δημόσια έσοδα.
Άλλα μέσα παρέμβασης στην
ελεύθερη διακίνηση των αγαθών
• Ποσοστώσεις
• Διαφορισμός φορολογίας υπέρ της εγχώριας
παραγωγής
• Επιδοτήσεις
• Απαγόρευση εισαγωγών
• Έλεγχος συναλλάγματος
• Άλλα μη δασμολογικά εμπόδια
Ποσοστώσεις (1/2)
• Οι ποσοστώσεις είναι περιορισμοί στην
ποσότητα ή στην συνολική αξία των
εισαγωγών ενός συγκεκριμένου προϊόντος ή
και ομάδας προϊόντων. πχ Χ αριθμός
αυτοκινήτων ή Υ αξία υφαντουργικών
προϊόντων.
• Πρόσφατα, μια συνήθης μορφή ποσόστωσης,
είναι ο λεγόμενος εκούσιος περιορισμός των
εξαγωγών.
Ποσοστώσεις (2/2)
• Αυτή είναι η περίπτωση που μια χώρα, πχ
Ιαπωνία, αναγκάζεται από μόνη της να
περιορίσει τις εξαγωγές της προς μια άλλη
χώρα, πχ ΗΠΑ, προκειμένου να αποφύγει τη
λήψη άλλων μέτρων λιγότερων επιθυμητών,
όπως οι δασμοί που έχουν μονιμότερο
χαρακτήρα.
Διαφορισμός φορολογίας υπέρ της

εγχώριας παραγωγής
• Είναι η περίπτωση που οι έμμεσοι φόροι,
όπως πχ ένας φόρος κατανάλωσης,
επιβαρύνουν λιγότερο ή και καθόλου την
εγχώρια παραγωγή. Είναι φανερό ότι οι
επιπτώσεις θα είναι παρόμοιες με αυτές από
την επιβολή ενός δασμού.
Επιδοτήσεις
• Οι επιδοτήσεις αφορούν την εγχώρια παραγωγή
ή μόνο τις εξαγωγές και έχουν ως αποτέλεσμα τη
μείωση του κόστους παραγωγής και επομένως τη
βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας
παραγωγής. Δηλ., οι επιδοτήσεις ευνοούν τους
εγχώριους παραγωγούς και μπορούν να
θεωρηθούν ως «θετικός διαφορισμός» σε
αντίθεση με τους δασμούς που επιβαρύνουν
τους ξένους και μπορούν να θεωρηθούν ως
«αρνητικός διαφορισμός».
Απαγόρευση εισαγωγών (1/2)

• Η απαγόρευση των εισαγωγών, όπως είναι
φανερό, συνεπάγεται άμεση και πλήρη
προστασία της εγχώριας παραγωγής αφού
ισοδυναμείς με εξάλειψη του ξένου
ανταγωνισμού. Αν και η ολοσχερής
απαγόρευση των εισαγωγών είναι ακραίο
μέτρο παρέμβασης, εντούτοις, δεν είναι
ασυνήθης η χρησιμοποίηση του
προκειμένου περί εισαγωγών μεμονωμένων
προϊόντων.
Απαγόρευση εισαγωγών (2/2)
• Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, υπήρχε
απαγόρευση εισαγωγής μπανάνας για μια
περίοδο ετών χωρίς, όμως, να επιτευχθεί το
επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, δηλ. η
δημιουργία ικανοποιητικής εγχώριας
παραγωγής.
Έλεγχος συναλλάγματος
• Αναφέρεται στον περιορισμό της διαθέσιμης
ποσότητας συναλλάγματος είτε για
εισαγωγές γενικώς είτε για εισαγωγές
συγκεκριμένων προϊόντων. Δηλ., είναι ένας
έμμεσος τρόπος περιορισμού της ποσότητας
των εισαγομένων αγαθών, που έχει
επιπτώσεις στην τιμή τους. Όπως είναι
φανερό, οι τιμές των εισαγόμενων
προϊόντων αυξάνουν και συνεπώς ευνοείται
η εγχώρια παραγωγή των ανταγωνιστικών
προς αυτά προϊόντων.
Άλλα μη δασμολογικά εμπόδια
• Στην ελεύθερη διακίνηση των αγαθών
παρεμβάλλονται πολλά εμπόδια, που
χαρακτηρίζονται ως διοικητικά και
γραφειοκρατικά.
• Τέτοια είναι, πχ, οι τεχνικές προδιαγραφές
των προϊόντων, οι κανόνες υγιεινής για
προϊόντα φυτικής και ζωικής προέλευσης, οι
κρατικές προμήθειες, κλπ.
Επιχειρήματα υπέρ της δασμολογικής

προστασίας
• Ο δασμός είναι απαραίτητος για να εξισωθεί
το κόστος παραγωγής.
• Ο δασμός είναι πηγή δημόσιων εσόδων.
• Ο δασμός βοηθάει στην καταπολέμηση της
ανεργίας.
• Προστασία της «νηπιακής βιομηχανίας».
Ο δασμός είναι απαραίτητος για να
εξισωθεί το κόστος παραγωγής (1/2)
• Σύμφωνα με το επιχείρημα αυτό, που είναι
γνωστό και ως «επιστημονικός δασμός», οι
δασμοί πρέπει να επιβάλλονται για να
εξισώνεται το εγχώριο κόστος παραγωγής με
το κόστος παραγωγής στο εξωτερικό.
• Είναι φανερό ότι το επιχείρημα αυτό δεν είναι
ιδιαίτερα σοβαρό. Όπως είδαμε, τα οφέλη
από το εμπόριο βασίζονται ακριβώς στις
διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στο
εγχώριο και στο ξένο κόστος παραγωγής.
Ο δασμός είναι απαραίτητος για να

εξισωθεί το κόστος παραγωγής (2/2)

• Επιπλέον, αν ήταν να εφαρμοσθεί ο
«επιστημονικός δασμός» σ' όλα τα
εμπορεύσιμα αγαθά, στο τέλος αυτό θα
οδηγούσε ενδεχομένως στην πλήρη έλλειψη
διεθνούς εμπορίου.
Ο δασμός είναι πηγή δημόσιων
εσόδων
• Είδαμε προηγουμένως πως, όταν ο δασμός
δεν είναι απαγορευτικός, μία από τις
επιδράσεις του είναι η αύξηση των δημόσιων
εσόδων.
• Το Κράτος, όμως, μπορεί να εξασφαλίσει
έσοδα με άλλους τρόπους, χωρίς τις
δυσάρεστες επιπτώσεις του δασμού.
• Από αυτή την άποψη, επομένως, το πιο πάνω
επιχείρημα δεν μπορεί να θεωρηθεί σοβαρό,
τουλάχιστον στη σημερινή εποχή.
Ο δασμός βοηθάει στην

καταπολέμηση της ανεργίας (1/2)

• Το επιχείρημα αυτό προβάλλεται περισσότερο
έντονα σε περιόδους κρίσης και σοβαρής
ανεργίας. Αύξηση των εξαγωγών συνεπάγεται
αύξηση της παραγωγής, του εισοδήματος και της
απασχόλησης.
• Αντίθετα, η αύξηση των εισαγωγών οδηγεί σε
μείωση της παραγωγής, του εισοδήματος και της
απασχόλησης. Εφόσον, λοιπόν, ο δασμός
μειώνει τις εισαγωγές, θα έχει ευεργετικά
αποτελέσματα στην απασχόληση.
Ο δασμός βοηθάει στην
καταπολέμηση της ανεργίας (2/2)
• Το επιχείρημα είναι σωστό, αλλά θα πρέπει να
λάβουμε υπόψη, ότι και οι άλλες χώρες μπορεί
να κάνουν το ίδιο, οπότε η μείωση στις εξαγωγές
είναι δυνατό να αντισταθμίσει τα ευεργετικά
αποτελέσματα της μείωσης των εισαγωγών.
• Επιπλέον, όπως είδαμε σε προηγούμενα
κεφάλαια, υπάρχουν άλλοι τρόποι για την
αύξηση των ευκαιριών απασχόλησης, όπως είναι
η χρησιμοποίηση της δημοσιονομικής και
νομισματικής πολιτικής.
Προστασία της «νηπιακής

βιομηχανίας»
• Το μόνο επιχείρημα υπέρ της δασμολογικής
προστασίας, που γίνεται γενικά αποδεκτό,
αναφέρεται στην προστασία βιομηχανιών, οι
οποίες δεν έχουν ακόμα αναπτυχθεί, βρίσκονται
δηλ. σε «νηπιακή» κατάσταση.
• Το επιχείρημα βασίζεται στην υπόθεση, ότι οι
βιομηχανίες αυτές μπορούν να αναπτυχθούν και
να ανταγωνισθούν τις αντίστοιχες του
εξωτερικού, αν προστατευθούν στα πρώτα
στάδια της ανάπτυξης τους.
Προστασία της «νηπιακής
βιομηχανίας»
• Όπως ξέρουμε, αν μια βιομηχανία έχει
δυνατότητες μαζικής παραγωγής, το κόστος στην
αρχή θα είναι υψηλό, αλλά θα μειώνεται, όσο θα
αυξάνεται η παραγωγή.
• Κατά συνέπεια, αν οι βιομηχανίες αυτές
προστατευθούν στα πρώτα στάδια της
ανάπτυξης τους, θα μπορέσουν να αναπτυχθούν
αρκετά, ώστε να ανταγωνισθούν τις ήδη
αναπτυγμένες και με χαμηλότερο κόστος
βιομηχανίες του εξωτερικού.
Η απελευθέρωση του Διεθνούς

Εμπορίου
• Στόχος είναι η απελευθέρωση του Διεθνούς Εμπορίου,
δηλ. άρση των περιορισμών στην ελεύθερη διακίνηση
των αγαθών, εμπορευμάτων και υπηρεσιών.
• Το όχημα για την επίτευξη του στόχου αυτού ήταν η
Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου, η γνωστή ως
GATT (General Agreement on Tariffs and Trade).
• Ίσχυσε ως την 1.1.1995 που ιδρύθηκε ο Παγκόσμιος
Οργανισμός Εμπορίου (World Trade Organization) ή
WTO στα πλαίσια των Ηνωμένων Εθνών.
Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου
• Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ),

που ιδρύθηκε το 1995 και που αποτελεί
μετεξέλιξη της GATT είναι ο διεθνής
οργανισμός που ρυθμίζει θέματα σχετικά με
το εμπόριο εμπορευμάτων, υπηρεσιών και
πνευματικών δικαιωμάτων. Στον ΠΟΕ
συμμετέχουν 132 κράτη-μέλη και λειτουργεί
στη βάση δύο αρχών :
– στην «ρήτρα» του μάλλον ευνοούμενου κράτους,
– στην αρχή του ανταγωνιστικού εμπορίου.
Βασικές αρχές του ΠΟΕ (1/2)

• Είναι ακριβώς οι αρχές της GATT
– «ρήτρα του πλέον ευνοούμενου κράτους»,
– η αρχή του ανταγωνιστικού εμπορίου.
• Σύμφωνα με τη ρήτρα του πλέον
ευνοούμενου κράτους, ένα προνόμιο, πχ
μείωση δασμού σε ένα προϊόν, που
παραχωρείται σ' ένα κράτος, πρέπει να
παραχωρείται σ' όλα τα κράτη-μέλη του ΠΟΕ.
Βασικές αρχές του ΠΟΕ (2/2)
• Σύμφωνα με την αρχή του ανταγωνιστικού
εμπορίου, δεν επιτρέπεται το dumping, δηλ. η
πώληση προϊόντων στο εξωτερικό σε τιμή
χαμηλότερη από το εσωτερικό. Με την ίδια
λογική δεν πρέπει να επιδοτούνται οι
εξαγωγές που έχουν ως αποτέλεσμα τη
μείωση της τιμής των προϊόντων που
εξάγονται.
Το ανώτατο όργανο διοίκησης του

ΠΟΕ
• Είναι η Υπουργική Διάσκεψη των κρατών-
μελών.
• Το όργανο αυτό συνεδριάζει τουλάχιστον μια
φορά κάθε δύο χρόνια και όλες οι αποφάσεις
επιδιώκεται να λαμβάνονται συναινετικά,
δηλ. σύμφωνα με την αρχή της συναίνεσης
(consensus).
Ενότητα 11: Διεθνείς συναλλαγές
Συνάλλαγμα (1/2)
• Ο όρος αναφέρεται στα διεθνή μέσα πληρωμών
και περιλαμβάνει τα ξένα (αλλοδαπά) νομίσματα
και τους πιστωτικούς τίτλους σε ξένο νόμισμα,
όπως είναι οι επιταγές, οι συναλλαγματικές κλπ.
• Το συνάλλαγμα είναι αντικείμενο αγοράς και
πώλησης σε οργανωμένες αγορές σ' όλο τον
κόσμο με τη μεσολάβηση των κεντρικών ή
εμπορικών τραπεζών, καθώς και άλλων
ιδρυμάτων που υπάρχουν στις διάφορες χώρες.
Συνάλλαγμα (2/2)
• Το συνάλλαγμα όπως και κάθε άλλο αγαθό
αγοράζεται και πωλείται σε μια ορισμένη
τιμή.
• Η τιμή του συναλλάγματος είναι η
συναλλαγματική ισοτιμία που συμβατικά
ορίζεται ως το ποσό του νομίσματος μιας
χώρας που πρέπει να πληρωθεί για κάθε
μονάδα του νομίσματος μιας άλλης χώρας.
Ισοζύγιο πληρωμών
• Συνοψίζει για τη δεδομένη χρονική περίοδο
(έτος) τις συναλλαγές μιας χώρας που
δημιουργούν υποχρεώσεις πληρωμής προς
τις άλλες χώρες και τις συναλλαγές που
δημιουργούν απαιτήσεις είσπραξης από τις
άλλες χώρες, δηλ. τις συναλλαγές, από τις
οποίες προέρχονται τα μέσα για την
εξόφληση των υποχρεώσεων.
Από λογιστική άποψη
• Το ισοζύγιο πληρωμών είναι ένας λογαριασμός,
στον οποίο καταχωρίζονται όλες οι διεθνείς
οικονομικές συναλλαγές μιας χώρας ως κονδύλια
χρεώσεων ή ως κονδύλια πιστώσεων.
• Κάθε συναλλαγή, που δημιουργεί υποχρέωση
πληρωμής προς τις άλλες χώρες, στο ισοζύγιο
πληρωμών εμφανίζεται ως χρέωση.
• Κάθε συναλλαγή, που δημιουργεί απαίτηση
είσπραξης της συγκεκριμένης χώρας, από τις
άλλες χώρες, στο ισοζύγιο πληρωμών
εμφανίζεται ως πίστωση.
Έλλειμμα
• Έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών
σημαίνει, ότι οι τρέχουσες δαπάνες της χώρας
στο εξωτερικό για εμπορεύματα, υπηρεσίες,
εισοδήματα και μεταβιβάσεις είναι μεγαλύτερες
από τις αντίστοιχες εισπράξεις.
• Για την κάλυψη αυτής της διαφοράς η χώρα
μπορεί να δανεισθεί από το εξωτερικό, να
μειώσει τις απαιτήσεις της από το εξωτερικό ή
να μειώσει τα αποθέματα της σε συνάλλαγμα.
Πλεόνασμα
• Στην περίπτωση που υπάρχει πλεόνασμα στο
ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, θα έχουμε
ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα.
• Οι τρέχουσες εισπράξεις είναι μεγαλύτερες
από τις τρέχουσες πληρωμές και η χώρα
μπορεί να δανείζει στο εξωτερικό, να αυξάνει
τις απαιτήσεις της από το εξωτερικό ή να
αυξάνει τα συναλλαγματικά της αποθέματα.
Βασικές υποδιαιρέσεις
Ισοζυγίου Πληρωμών (1/2)

• Ο Λογαριασμός Τρεχουσών Συναλλαγών
Αποτελεί τη σημαντικότερη υποδιαίρεση και
περιλαμβάνει τα εμπορεύματα, τις
υπηρεσίες, τα εισοδήματα και τις
μεταβιβάσεις.
• Ο Λογαριασμός Χρηματοοικονομικών
Συναλλαγών Περιλαμβάνει μόνο
χρηματοοικονομικές συναλλαγές και είναι
επίσης γνωστός και ως Λογαριασμός Κίνησης
Κεφαλαίων.
Βασικές υποδιαιρέσεις
Ισοζυγίου Πληρωμών (2/2)
• Η διαφορά ανάμεσα στις εισπράξεις και στις
πληρωμές αποτελεί το ισοζύγιο για κάθε
κατηγορία συναλλαγών.
• Αν οι εισπράξεις υπερβαίνουν τις πληρωμές,
το ισοζύγιο παρουσιάζει πλεόνασμα. Στην
αντίθετη περίπτωση, αν δηλ. οι εισπράξεις
είναι μικρότερες από τις πληρωμές, το
ισοζύγιο εμφανίζει έλλειμμα.
Εμπορικό ισοζύγιο
• Ένα σημαντικό επιμέρους ισοζύγιο είναι το
εμπορικό ισοζύγιο που αναφέρεται μόνο στην
κίνηση εμπορευμάτων.
• Οι υπηρεσίες και τα εισοδήματα αποτελούν
μία κατηγορία κονδυλίων που είναι γνωστή
ως άδηλοι πόροι.
Διάκριση συναλλαγών (1/3)
Διάκριση συναλλαγών σε:
• Αυτόνομες συναλλαγές: Είναι οι συναλλαγές που
δεν εξαρτώνται από την κατάσταση του
ισοζυγίου, όπως όλες οι συναλλαγές που
περιλαμβάνονται στο λογαριασμό τρεχουσών
συναλλαγών.
• Συναλλαγές με εξισωτικό χαρακτήρα:
Αναλαμβάνονται ακριβώς για να εξισώσουν το
σύνολο των χρεώσεων με το σύνολο των
πιστώσεων στο ισοζύγιο πληρωμών.

• Με άλλα λόγια το έλλειμμα ή το πλεόνασμα
είναι η διαφορά ανάμεσα στις αυτόνομες
εισπράξεις και στις αυτόνομες πληρωμές που
αντισταθμίζεται με ης εξισωτικές συναλλαγές.
• Πρέπει να σημειώσουμε ότι, στην πράξη, δεν
υπάρχει ομοφωνία ως προς το χαρακτηρισμό
ορισμένων κονδυλίων του λογαριασμού
κεφαλαίων ως εξισωτικών ή όχι, και επομένως
δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς το ύψος του
ελλείμματος ή πλεονάσματος.
• Η περισσότερο αποδεκτή άποψη είναι αυτή

που θεωρεί ως εξισωτικές μόνο τις
συναλλαγές των επίσημων αρχών της χώρας,
που αναλαμβάνονται ακριβώς για την
τακτοποίηση του ισοζυγίου των πληρωμών.
Βασικά συστήματα προσδιορισμού

της τιμής του συναλλάγματος

1. Σύστημα των ελεύθερα κυμαινόμενων
ισοτιμιών.
2. Σύστημα των σταθερών ισοτιμιών.
Ελεύθερα κυμαινόμενες ισοτιμίες
(1/2)
• Σύμφωνα με το σύστημα αυτό η τιμή του
συναλλάγματος προσδιορίζεται ελεύθερα
στην αγορά, χωρίς καμία κρατική παρέμβαση,
από τις δυνάμεις της προσφοράς και της
ζήτησης συναλλάγματος.
• Η ζήτηση συναλλάγματος προέρχεται από τη
ζήτηση για εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών
και την εκροή χρηματικών κεφαλαίων στο
εξωτερικό.
Ελεύθερα κυμαινόμενες ισοτιμίες

(2/2)
• Αντίθετα, η προσφορά συναλλάγματος
προέρχεται από τη ζήτηση (των άλλων
χωρών) για εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών
της και την εισαγωγή κεφαλαίων στη χώρα.
Σταθερές ισοτιμίες
• Με το σύστημα των σταθερών ισοτιμιών η
συναλλαγματική ισοτιμία ανάμεσα στα διάφορα
νομίσματα προσδιορίζεται από τις νομισματικές
αρχές της χώρας.
• Η τιμή που καθορίζεται παραμένει σταθερή, δηλ.
δεν επηρεάζεται από τις μεταβολές της
προσφοράς και ζήτησης συναλλάγματος.
• Δύο παραλλαγές του συστήματος σταθερής
ισοτιμίας είναι :
– το σύστημα του χρυσού κανόνα,
– το σύστημα του κανόνα ανταλλαγής χρυσού.
Το σύστημα του χρυσού κανόνα (1/2)

• Ίσχυσε περίπου επί μισόν αιώνα και
συγκεκριμένα από το 1870 ως τον πρώτο
παγκόσμιο πόλεμο (1914).
• Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, κάθε χώρα
κανόνιζε την αξία της νομισματικής της μονάδας
με βάση το χρυσό και επέτρεπε την ελεύθερη
μετατροπή του νομίσματος σε χρυσό. Δηλ. κάθε
χώρα αγόραζε και πουλούσε χρυσό ελεύθερα
στην καθορισμένη τιμή. Με τον τρόπο αυτό η
συναλλαγματική ισοτιμία ανάμεσα στα
νομίσματα των διάφορων χωρών καθορίζονταν
αυτόματα και, επιπλέον, ήταν σταθερή.
Το σύστημα του χρυσού κανόνα (2/2)
• Με το σύστημα του χρυσού κανόνα οι

συναλλαγματικές ισοτιμίες δεν μπορούσαν να
μεταβληθούν παρά μόνο αν γινόταν
υποτίμηση ή ανατίμηση του νομίσματος, αν
δηλ. άλλαζε η σχέση νομισματικής μονάδας
και χρυσού.
Το σύστημα του κανόνα ανταλλαγής

χρυσού
Τα βασικά χαρακτηριστικά του ήταν:
1. η ίδρυση του Διεθνούς Νομισματικού
Ταμείου ως ανώτατης διεθνούς
νομισματικής αρχής, που θα επέβλεπε για
την ομαλή λειτουργία του συστήματος,
2. η καθιέρωση σταθερών ισοτιμιών.
Ισοτιμίες του νομίσματος (1/4)
• Η ισοτιμία του νομίσματος κάθε χώρας
εκφράζεται με βάση το χρυσό ή το
αμερικανικό δολάριο.
• Κάθε χώρα-μέλος είναι υποχρεωμένη να
διατηρεί τη σταθερότητα της
συναλλαγματικής της ισοτιμίας, η οποία όμως
μπορεί να κυμανθεί μέσα στα όρια που
καθορίζει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

• Αν συντρέχουν ειδικοί λόγοι, μια χώρα έχει τη
δυνατότητα να μεταβάλλει την ισοτιμία του
νομίσματος της, αλλά με την έγκριση του
Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.
• Με το σύστημα του Bretton Woods,
επομένως, οι ισοτιμίες είναι σταθερές, αλλά
προσαρμόσιμες.
• Από το 1971 όμως και μετά, για πολλούς
λόγους το σύστημα υπέστη ισχυρούς
κλονισμούς και έπαψε στην ουσία να
λειτουργεί.
• Έκτοτε, με διάφορες προσεγγίσεις, η διεθνής
οικονομία έχει οδηγηθεί σ' ένα σύστημα που
μπορεί να χαρακτηρισθεί ως σύστημα
διευθυνόμενης - ελεύθερης διακύμανσης των
ισοτιμιών.

• Με το ισχύον σύστημα οι ισοτιμίες δεν είναι
σταθερές, αλλά είναι ελεύθερες να
κυμαίνονται στην αγορά κάτω από την
εποπτεία των νομισματικών αρχών (κεντρικών
τραπεζών) των διάφορων χωρών, υπό την
έννοια ότι επεμβαίνουν στην αγορά για να
αποτρέψουν σοβαρές διαταραχές.
Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (1/2)
• Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η
Παγκόσμια Τράπεζα ιδρύθηκαν από τη
Διάσκεψη του Bretton Woods το 1944 και
άρχισαν να λειτουργούν το 1946 με έδρα την
Washington, D.C. των ΗΠΑ.
• Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και
Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) ιδρύθηκε το 1961 με έδρα
το Παρίσι.
Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (2/2)

• Σήμερα αποστολή του Ταμείου είναι η εποπτεία
των διεθνών νομισματικών σχέσεων, η παροχή
δανείων σε χώρες-μέλη για την αντιμετώπιση
προβλημάτων στο ισοζύγιο πληρωμών και η
παροχή συμβουλών και τεχνικής υποστήριξης
γενικότερα.
• Το Ταμείο διοικείται από ένα 24μελές Διοικητικό
Συμβούλιο που εφαρμόζει τις αποφάσεις του
Κυβερνητικού Συμβουλίου, δηλ., της γενικής
συνέλευσης των μελών του, που είναι το
ανώτατο όργανο του Ταμείου.
Παγκόσμια Τράπεζα (1/2)
• Στην αρχική Διεθνή Τράπεζα για την
Ανασυγκρότηση και Ανάπτυξη (IBRD) που
ιδρύθηκε από τη Διάσκεψη του Bretton
Woods προστέθηκαν μέχρι το 1988 τέσσερις
ακόμη οργανισμοί, που μαζί με την IBRD
αποτελούν την Ομάδα της Παγκόσμιας
Τράπεζας (World Bank Group).
Παγκόσμια Τράπεζα (2/2)

• Αποστολή της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι η
παροχή βοήθειας με τη μορφή κεφαλαίων και
τεχνογνωσίας στις χώρες-μέλη με στόχο την
οικονομική ανάπτυξη τους.
• Η δομή της Τράπεζας είναι όμοια με αυτή του
ΔΝΤ μόνο που ο πρόεδρος του Διοικητικού
Συμβουλίου είναι παγίως Αμερικανός αφού οι
ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος.
Οργανισμοί (1/2)
• Η Διεθνής Εταιρεία Χρηματοδότησης
(International Finance Corporation) ιδρύθηκε
το 1956 με σκοπό την υποστήριξη των
αναπτυσσόμενων χωρών για την ανάπτυξη
του ιδιωτικού τομέα των οικονομιών τους.
• Η Διεθνής Ένωση Ανάπτυξης (International
Development Association) ιδρύθηκε το 1960
με σκοπό τη χορήγηση άτοκων δανείων για
την ανάπτυξη των πιο φτωχών χωρών του
κόσμου.
Οργανισμοί (2/2)
• Το Διεθνές Κέντρο Διακανονισμού Επενδυτικών
Διαφορών (International Center for Settlement of
Investment Disputes) ιδρύθηκε το 1966 με σκοπό
την προώθηση των επενδύσεων σε διεθνές
επίπεδο διευκολύνοντας την επίλυση των
διαφορών ανάμεσα στους ξένους επενδυτές και
στις χώρες που δέχονται τις επενδύσεις.
• Το Γραφείο Πολυμερούς Εγγύησης Επενδύσεων
(Multilateral Investment Guarantee Agency)
ιδρύθηκε το 1988 με σκοπό την προώθηση των
επενδύσεων στις αναπτυσσόμενες χώρες
παρέχοντας εγγυήσεις στους ξένους επενδυτές.
Ο Οργανισμός Οικονομικής
Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ)
• Ιδρύθηκε το 1961 από είκοσι (20) χώρες με
σκοπό το συντονισμό της μεταξύ τους
οικονομικής συνεργασίας και ανάπτυξης.
• Έχει έδρα το Παρίσι με ανώτατο όργανο
διοίκησης το Συμβούλιο που αποτελείται από
τους εκπροσώπους των χωρών-μελών που
σήμερα φθάνουν τον αριθμό τριάντα (30).
Η Ομάδα των Οκτώ (G8) (1/2)

• Ιδρύθηκε το 1975 αρχικά ως Ομάδα των Επτά,
γνωστή ως G7, από τις επτά πλουσιότερες
χώρες του κόσμου, δηλ. Γαλλία, Γερμανία,
Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, ΗΠΑ, Καναδάς και
Ιαπωνία.
• Το 1998 στην Ομάδα προστέθηκε και η Ρωσία
οπότε έγινε η Ομάδα των Οκτώ η G8.
Η Ομάδα των Οκτώ (G8) (2/2)
• Η Ομάδα των οκτώ είναι μία άτυπη
οργάνωση, συνέρχεται μια φορά το χρόνο και
ασχολείται με διάφορα θέματα.
• Οι αποφάσεις της και οι προτάσεις της δεν
έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα σηματοδοτούν
όμως τις προθέσεις των «ισχυρών» οι οποίοι
άλλωστε ελέγχουν όλους τους διεθνείς
οργανισμούς.
Οριακή Ροπή
• Η έννοια της οριακής ροπής για εισαγωγές (ΟΡΕ),
είναι ανάλογη με την έννοια της οριακής ροπής
για κατανάλωση, δηλ. είναι ο λόγος της
μεταβολής των εισαγωγών προς τη μεταβολή
του εισοδήματος.
• Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι η ΟΡΕ είναι
μεγαλύτερη από το μηδέν και μικρότερη από τη
μονάδα, πράγμα που σημαίνει ότι το ποσό, κατά
το οποίο θα μεταβληθούν οι εισαγωγές από μια
δεδομένη μεταβολή στο εισόδημα, είναι
μικρότερο από το ποσό της μεταβολής του
Εξαγωγές
• Ως προς τις εξαγωγές υποθέτουμε, ότι η
συμπεριφορά τους είναι ανάλογη με τη
συμπεριφορά των επενδύσεων δηλ. δεν
εξαρτώνται από το εισόδημα.
• Οι εξαγωγές είναι εισαγωγές για τις άλλες
χώρες και επομένως αποτελούν συνάρτηση
του εισοδήματος των άλλων χωρών και όχι
του εισοδήματος της χώρας που εξετάζουμε.
Συνθήκη ισορροπίας του

εισοδήματος
• Σε μια ανοικτή οικονομία, η συνθήκη
ισορροπίας του εισοδήματος είναι η ισότητα
του αθροίσματος των επενδύσεων, των
κρατικών δαπανών και των εξαγωγών προς το
άθροισμα της αποταμίευσης, των φόρων και
των εισαγωγών.
Επιδράσεις των εξαγωγών (1/2)
• Η αύξηση των εξαγωγών θα δημιουργήσει αρχικά
πλεόνασμα στο ισοζύγιο πληρωμών και θα εκδηλωθεί
ως αυξημένη ζήτηση των προϊόντων των εξαγωγικών
κλάδων, η οποία θα έχει για αποτέλεσμα την αύξηση
της παραγωγής και, επομένως, την αύξηση του
εισοδήματος και της απασχόλησης. Με την αύξηση
όμως του εισοδήματος θα αυξηθεί η κατανάλωση και
οι εισαγωγές.
• Στην περίπτωση, όπου έχουμε μείωση των εξαγωγών,
η διαδικασία και τα αποτελέσματα θα είναι ακριβώς
τα αντίθετα, δηλ. το εισόδημα θα μειωθεί.
Επιδράσεις των εξαγωγών (2/2)

• Σε σύγκριση με τον πολλαπλασιαστή, όταν η
οικονομία είναι κλειστή, ο πολλαπλασιαστής
του εξωτερικού εμπορίου εξαρτάται όχι μόνο
από την οριακή ροπή για αποταμίευση, αλλά
και από την οριακή ροπή για εισαγωγές.
• Όσο μεγαλύτερη είναι η οριακή ροπή για
εισαγωγές, τόσο μικρότερη θα είναι η
αυξητική επίδραση των εξαγωγών ή των
επενδύσεων.
Ενότητα 12: Μεγέθυνση και ανάπτυξη
αφορούν την μεγέθυνση και την ανάπτυξη και
πως αυτές επηρεάζουν το κοινωνικο-
οικονομικό-περιβαλλοντικό πεδίο.
Οικονομική μεγέθυνση
• Οικονομική Μεγέθυνση σημαίνει περισσότερο
προϊόν, που μπορεί να προέρχεται από
μεγαλύτερες ποσότητες εισροών (εκτατική
μεγέθυνση) ή κυρίως από μεγαλύτερη
αποδοτικότητα των εισροών (συντελεστών
παραγωγής), δηλ. από μεγαλύτερη (χάρις
κυρίως, στη συμβολή της τεχνικής προόδου)
αύξηση του προϊόντος ανά μονάδα εισροών
(εντατική μεγέθυνση), πράγμα που υποδηλώνει
και τις προσαρμοστικές ικανότητες της
συγκεκριμένης οικονομίας που εξετάζεται.
Οικονομική ανάπτυξη
• Οικονομική Ανάπτυξη σημαίνει και
περισσότερο προϊόν, αλλά και μεταβολές στη
σύνθεση του, στην κατανομή των εισροών
κατά (παραγωγικούς) τομείς, καθώς επίσης
και μεταβολές του τεχνολογικού και θεσμικού
πλαισίου της υπό εξέταση οικονομίας.
Η θεωρία της οικονομικής
μεγέθυνσης (1/2)
Η θεωρία της οικονομικής μεγέθυνσης ως :
• ως εξηγητική θεωρία, έχει, κατ' αρχήν, ως
αποστολή να δείξει τις δυνάμεις, οι οποίες
προσδιορίζουν το ρυθμό μεγέθυνσης μιας
οικονομίας καθώς και τις διαρθρωτικές
μεταβολές, οι οποίες είναι συνακόλουθο
ή/και προϋπόθεση της μεγέθυνσης. Ακόμη η
εξηγητική θεωρία της μεγέθυνσης οφείλει να
εξηγήσει, γιατί διάφορες οικονομίες
παρουσιάζουν πραγματικούς ρυθμούς
μεγέθυνσης, οι οποίοι αποκλίνουν σημαντικά
μεταξύ τους.
Η θεωρία της οικονομικής

μεγέθυνσης (2/2)
Η θεωρία της οικονομικής μεγέθυνσης ως :
• ως δεοντολογική θεωρία, οφείλει ν'
αντιμετωπίσει το πρόβλημα της άριστης
μεγέθυνσης και της άριστης επενδυτικής
πολιτικής, τώρα πλέον και με την έννοια της
προστασίας του περιβάλλοντος, της
οικολογικής ισορροπίας.
Δείκτης της μεγέθυνσης της
• Ως δείκτης της μεγέθυνσης της οικονομίας μιας
συγκεκριμένης χώρας (ή μιας περιφέρειας της
χώρας, ή μιας ομάδας από χώρες, πχ ΟΟΣΑ, ΕΕ ή
και όλων των χωρών του κόσμου, ΟΗΕ),
χρησιμοποιείται συνήθως το ίδιο το πραγματικό
εθνικό προϊόν ή το πραγματικό κατά κεφαλήν
εθνικό προϊόν ή εισόδημα της σχετικής
οικονομίας, ανάλογα με το αν το ενδιαφέρον της
έρευνας αφορά στην ανάπτυξη όλων των
δυνατοτήτων της συνολικής οικονομικής
παραγωγής ή στην αύξηση της οικονομικής
ευημερίας των κατοίκων της.

• Βέβαια, ένα πλήρες υπόδειγμα πρέπει,
οπωσδήποτε, να μπορεί να περιγράψει την
εξέλιξη και των δύο σειρών, δηλ. και του
εθνικού προϊόντος και του κατά κεφαλήν
εθνικού εισοδήματος.
Ως δείκτες αρχικά, της παραγωγικότητας εργασίας,
τελικά όμως της οικονομικής ανάπτυξης, μεγέθυνσης και
ευημερίας, χρησιμοποιούνται επίσης :
• ο ρυθμός αύξησης του εθνικού προϊόντος κατά
απασχολούμενο, αφού το ποσοστό των
απασχολούμενων στο συνολικό πληθυσμό δεν μένει
σταθερό, παρουσιάζει συνήθως τάση μειωτική,
• ο ρυθμός αύξησης του εθνικού προϊόντος κατά
εργάσιμη ώρα, γιατί ο ελεύθερος χρόνος, κατά
κανόνα, αυξάνεται όσο το βιοτικό επίπεδο ανεβαίνει.
Κοινωνικοί δείκτες (1/3)

Όπως :
• υγεία : πχ αναλογία γιατρών και νοσοκομειακών
κρεβατιών προς πληθυσμό
• παιδεία : πχ αναλογία (λειτουργικά ή ψηφιακά)
αναλφάβητων προς πληθυσμό ή αναλογία
δασκάλων και αιθουσών διδασκαλίας προς
μαθητές
• ποιότητα εργασιακής ζωής : πχ συνθήκες
εργασίας
• ελεύθερος χρόνος : για προσωπική ανάπτυξη,
οικογενειακή και κοινωνική ενασχόληση
• δυνατότητα απόκτησης ή χρήσης οικονομικών
αγαθών ή υπηρεσιών : πχ αναλογία ψυγείων,
ιδιόκτητων κατοικιών, αυτοκινήτων,
(προσωπικών) ηλεκτρονικών υπολογιστών και
συνδέσεων με το Διαδίκτυο προς πληθυσμό ή
νοικοκυριά ή κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας
ανά νοικοκυριό
• φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον : πχ
βαθμός μόλυνσης του περιβάλλοντος, συνθήκες
κατοικίας, προσωπική ασφάλεια και δικαιοσύνη
κοινωνικές ευκαιρίες και συμμετοχή, δηλ.
βαθμός κοινωνικής ανισότητας κ.ά.

• Οι κοινωνικοί δείκτες χρησιμοποιούνται για
την εξακρίβωση της οικονομικοκοινωνικής
ευημερίας και προόδου (πάντα συγκριτικά
των διαφόρων λαών).
Αύξηση πραγματικού
εθνικού εισοδήματος
• Λέγοντας οικονομική μεγέθυνση, θα εννοούμε
την αύξηση του πραγματικού εθνικού προϊόντος
ή του πραγματικού εθνικού εισοδήματος και
τούτο γιατί η θεωρία της οικονομικής
μεγέθυνσης έχει (ακόμη) ως βάση την ποσοτική
έννοια της μεγέθυνσης.
• Βέβαια, τελευταία οι σωρευτικές αρνητικές,
κυρίως περιβαλλοντικές, συνέπειες κατέδειξαν
την ανάγκη ποιοτικοποίησης αυτού του στόχου
της οικονομικής πολιτικής, δηλ. της οικονομικής
μεγέθυνσης, και προς αυτή την κατεύθυνση
άρχισαν ήδη να γίνονται τα πρώτα βήματα.
Εκτατική και εντατική μεγέθυνση

• Εκτατική μεγέθυνση: Χαρακτηρίζεται από
ισοδύναμη, το πολύ, ποσοστιαία αύξηση του
πραγματικού εθνικού προϊόντος και του
πληθυσμού
• Εντατική μεγέθυνση: Υπονοεί έναν καλύτερο
κατά κεφαλήν εφοδιασμό
Τεχνική πρόοδος (1/2)
• Τεχνική πρόοδο έχουμε αν, επί σταθερής
χρησιμοποίησης των συντελεστών
παραγωγής (ίδια ποσότητα εργασίας και
κεφαλαίου), αυξάνει η εκροή (το προϊόν), ή,
αν η ίδια ποσότητα προϊόντος μπορεί να
παραχθεί με λιγότερη ποσότητα των
χρησιμοποιουμένων συντελεστών.
• Η τεχνική πρόοδος είναι δυνατή, μόνο αν
αυξάνονται οι τεχνικές (τεχνολογικές) και
οργανωτικές γνώσεις.
Τεχνική πρόοδος (2/2)

Τρεις δυνατότητες για την εισαγωγή της
τεχνικής προόδου στη διαδικασία παραγωγής :
i. Εκτελούνται οργανωτικές βελτιώσεις.
ii. Η τεχνική πρόοδος είναι «ενσωματωμένη»
στο κεφάλαιο ή «συνδεδεμένη» μ' αυτό.
iii. Η τεχνική πρόοδος είναι «ενσωματωμένη»
στις εργατικές δυνάμεις ή «συνδεδεμένη»
με αυτές.
Εκτελούνται οργανωτικές βελτιώσεις
• Αυτή η οργανωτική πρόοδος μπορεί να επιτελεσθεί
χωρίς επιπλέον ποσότητα συντελεστών.
• Σε τούτη την περίπτωση, όταν πχ σε σχέση με το
συντελεστή κεφάλαιο, έχουμε αύξηση της
αποτελεσματικότητας όλων των κεφαλαιουχικών
αγαθών, μιλάμε για «μη ενσωματωμένη» ή
«αδέσμευτη» τεχνική πρόοδο.
• Αυτή η πρόοδος έχει ως συνέπεια τη διατήρηση της
ομοιογένειας του αποθέματος των συντελεστών
παραγωγής, πχ αύξηση της ικανότητας της απόδοσης
όλων των κεφαλαιουχικών αγαθών κατά το ίδιο μέτρο,
ανεξάρτητα από τη διάρθρωση της ηλικίας τους.
Αυτόνομη και παράγωγη

τεχνική πρόοδος
• Εδώ πρόκειται για το ερώτημα, αν η τεχνική
πρόοδος επηρεάζεται από τη διαδικασία
παραγωγής, ή αν είναι ανεξάρτητη απ' αυτή τη
διαδικασία, ή, με άλλα λόγια, πέφτει επάνω
στους συντελεστές παραγωγής ως «το μάννα
από τον ουρανό».
• Μια αυτόνομη τεχνική πρόοδος είναι
ανεξάρτητη από τη διαδικασία παραγωγής. Αν
έχουμε παράγωγη τεχνική πρόοδο, τότε η
διαδικασία παραγωγής επηρεάζει το τεχνικό
(τεχνολογικό) επίπεδο.
Η τεχνική πρόοδος «ενσωματωμένη»
στο κεφάλαιο (1/3)
• Με επενδύσεις βελτιώνεται η ποιότητα του
κεφαλαίου. Η τεχνική πρόοδος είναι, κατά
κάποιο τρόπο, ενσωματωμένη στα νέα
κεφαλαιουχικά (συχνά και σε διαρκή
καταναλωτικά) αγαθά.
• Τεχνική πρόοδος έχει, στην πραγματικότητα,
ανάγκη συχνά από την κατασκευή νέων
εγκαταστάσεων ή μηχανημάτων, που
ενσωματώνουν τη νεότατη στάθμη της τεχνικής
της παραγωγής.

στο κεφάλαιο (2/3)

• Η ανύψωση της παραγωγικότητας δεν
εμφανίζεται επομένως σε όλα τα
μηχανήματα, αλλά μόνο στα νέα, στα οποία
έχουν εισέλθει οι νέες γνώσεις της τεχνικής-
τεχνολογίας (νέα τεχνογνωσία).
• Το απόθεμα κεφαλαίου είναι λοιπόν
ετερογενές μέγεθος, και γι' αυτό γίνεται
αναγκαίο να εισαχθεί η «ηλικιακή του
διάρθρωση» ως μεταβλητή στα διάφορα
υποδείγματα οικονομικής μεγέθυνσης.
στις εργατικές δυνάμεις
• Η τεχνική πρόοδος εισάγεται με το να
βελτιωθεί η ποιότητα της εργασίας, που είναι
ενσωματωμένη στις εργατικές δυνάμεις ή
συνδεδεμένη με αυτές [(τεχνική) εκπαίδευση,
μετεκπαίδευση, επανεκπαίδευση, κατάρτιση,
επανακατάρτιση, «μάθηση πάνω στη
δουλειά» («learning by doing») κ.ά.].
Ενδογενής και εξωγενής

• Εδώ πρόκειται για το πώς λαμβάνεται υπόψη η
τεχνική πρόοδος στα υποδείγματα της
οικονομικής επιστήμης.
• Αν αυτή υποτίθεται στην ανάλυση, σαν
ανεξάρτητη από τις άλλες μεταβλητές του
υποδείγματος (συστήματος), τότε είναι
εξωγενής.
• Αν, αντίθετα, είναι μια συνάρτηση άλλων
μεταβλητών, οι οποίες αναλύονται στο σύστημα,
τότε είναι ενδογενής.
Ουδέτερη και μη ουδέτερη
• Για ουδέτερη τεχνική πρόοδο γίνεται λόγος, όταν
αυτή δεν διαταράσσει έναν υποδειγματικό
συσχετισμό. Χωρίς τη γνώση του συγκεκριμένου
υποδείγματος δεν μπορούν να λεχθούν
περισσότερα για την ουδετερότητα.
• Η μη ουδέτερη τεχνική πρόοδος είναι, κατ'
αρχήν, μόνο αρνητικά διατυπωμένη. Στη μη
ουδέτερη τεχνική πρόοδο διακρίνουμε την
εργασιο-εξοικονομητική και την κεφαλαιο-
εξοικονομητική τεχνική πρόοδο.
Το περιβάλλον (1/2)
• Το περιβάλλον μπορεί να θεωρηθεί ως
φυσικός πόρος, του οποίου η προσφορά είναι
περιορισμένη. Άρα πρέπει να γίνεται η
καλύτερη δυνατή χρήση και τούτο
επιτυγχάνεται όταν ικανοποιούνται τα
κριτήρια :
i. της στατικής αποδοτικότητας,
ii. της δυναμικής αποδοτικότητας, και
iii. της διατηρησιμότητας των μελλοντικών γενεών.
Το περιβάλλον (2/2)
• Η άριστη, όμως, χρήση του περιβάλλοντος
παρεμποδίζεται από την ασάφεια με την
οποία ορίζονται τα περιουσιακά δικαιώματα
και την παρουσία εξωτερικών οικονομιών.
Τα τρία σημεία διαφοροποίησης

παρελθόντος και παρόντος (1/2)

• Πρώτο, η μικρή σε σχέση με τα σημερινά
δεδομένα κλίμακα παραγωγής. Όσο μεγάλη
για την εποχή της και αν μπορεί να θεωρηθεί
η παραγωγική δραστηριότητα, που
αναπτύσσεται στην αρχαία Αθήνα, δεν μπορεί
να συγκριθεί σε μέγεθος με την οικονομική
δραστηριότητα της περιοχής του Ρουρ, του
ευρύτερου Λονδίνου, της Ιαπωνίας, του
Σικάγου ή ακόμα και του Λεκανοπεδίου
Αττικής.
Τα τρία σημεία διαφοροποίησης
παρελθόντος και παρόντος (2/2)
• Δεύτερο, το σχετικά όχι τόσο επώδυνο για το
περιβάλλον αποτέλεσμα των μεταβολών στις
μεθόδους παραγωγής. Οι νέες τεχνικές, που
εισάγονται στο παρελθόν οδηγούν συχνά ίσως
στη χρήση ρυπογόνων ουσιών και γενικά έχουν
ρυπογόνα αποτελέσματα σε πολύ μικρότερο,
όμως, βαθμό σχετικά με τις νέες τεχνικές, που
υιοθετούνται στην εποχή μας.
• Τρίτο, ο τοπικός τότε σε σχέση με τον
διαπεριφερειακό, διεθνή και κάποτε παγκόσμιο
χαρακτήρα των σύγχρονων περιβαλλοντικών
προβλημάτων.
Κριτήριο επιλογής
• Επιλέγουμε την καλύτερη χρήση των διαφόρων
φυσικών πόρων ανάμεσα σε όλες εκείνες που
είναι δυνατές. Το κριτήριο, που χρησιμοποιείται
για την επιλογή της άριστης χρήσης, είναι το
κριτήριο της στατικής αποδοτικότητας.
• Σύμφωνα με το κριτήριο αυτό επιλέγεται εκείνη
η κατανομή των φυσικών πόρων η οποία
μεγιστοποιεί το καθαρό όφελος, τη διαφορά
δηλ. ανάμεσα στα πλεονεκτήματα που
επιτυγχάνονται από αυτή την κατανομή και στο
κόστος που συνεπάγεται η συγκεκριμένη
κατανομή.
Αρχή της αριστοποίησης (1/2)
• Το κριτήριο της μεγιστοποίησης του καθαρού
οφέλους πηγάζει από την αρχή της
αριστοποίησης κατά Pareto. Σύμφωνα με την
αρχή της αριστοποίησης κατά Pareto, μία
κατάσταση (κατανομή πόρων) είναι άριστη ή
αποδοτική όταν οποιαδήποτε
αναδιοργάνωση της κατάστασης αυτής,
οποιαδήποτε δηλ. ανακατανομή των πόρων,
δεν μπορεί να ωφελήσει κάποιον χωρίς να
βλάψει κάποιον άλλο.
Αρχή της αριστοποίησης (2/2)

• Με πολύ απλά λόγια η αρχή αυτή
ικανοποιείται όταν όλοι οι καταναλωτές και
για όλα τα αγαθά μεγιστοποιούν την
ικανοποίηση τους, όταν όλοι οι παραγωγοί
μεγιστοποιούν το κέρδος τους και όταν οι
παραγωγοί κάτω από τις δεδομένες τεχνικές
συνθήκες ανταποκρίνονται στις προτιμήσεις
των καταναλωτών.
Αποδοτικές δομές δικαιωμάτων
ιδιοκτησίας (1/2)
Θεωρούνται εκείνες που μπορούν να παράγουν
αποδοτικές κατανομές των φυσικών πόρων και οι
οποίες έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
• α) Καθολικότητα του καθεστώτος της ατομικής
ιδιοκτησίας επί των φυσικών πόρων.
• β) Αποκλειστικότητα στην ιδιοκτησία, που
σημαίνει ότι ο ιδιοκτήτης είναι ο μόνος που
απολαμβάνει οφέλη, από τη χρήση του φυσικού
πόρου και επίσης ο μόνος υπεύθυνος για τα
σχετικά έξοδα.
Αποδοτικές δομές δικαιωμάτων

ιδιοκτησίας (2/2)
• γ) Μεταβιβαστικότητα των δικαιωμάτων, που
δύναται με εθελούσια ανταλλαγή να περιέλθουν
από τον ένα ιδιοκτήτη στον άλλο.
• δ) Κατοχύρωση των δικαιωμάτων, όταν δηλ. ο
ιδιοκτήτης είναι σε θέση να υπερασπισθεί και να
κατοχυρώσει τα δικαιώματα του απέναντι σε
οποιοδήποτε τρίτο παρεμποδίζοντας τον να
ασκήσει δικαιώματα παρόμοια με τα δικά του
πάνω στον ίδιο πόρο, εκτός αν υπάρξει αντίθετη
συμφωνία και ανταλλαγή.
Δημόσια αγαθά (1/2)
• Ονομάζουμε τα αγαθά, των οποίων οι
υπηρεσίες μπορεί να καταναλωθούν από όλα
τα μέλη μιας κοινωνίας, σε ποσότητα και
ποιότητα ίση με τη συνολικά παρεχόμενη
ποσότητα και ποιότητα.
Δημόσια αγαθά (2/2)

Έτσι, δημόσια αγαθά είναι τα αγαθά εκείνα τα
οποία χαρακτηρίζει μια τουλάχιστο από τις
παρακάτω δύο ιδιότητες :
– Αδυναμία στην εφαρμογή της αρχής του
αποκλεισμού, είτε λόγω απόλυτης ή μερικής
αδυναμίας, είτε λόγω ιδιομορφιών ή τεχνικών
δυσκολιών.
– Απόλυτα ή μερική αδιαιρετότητα στην
κατανάλωση του.
Το άριστο επίπεδο ρύπανσης (1/2)
• Προσδιορίζεται με βάση την αρχή της

μεγιστοποίησης των καθαρών ωφελειών, που
αναμένονται από τον περιορισμό της
ρύπανσης.
• Η συνθήκη, η οποία πρέπει να ικανοποιείται
για το σκοπό αυτό, είναι η εξίσωση του
οριακού κόστους των ζημιών, που
προκαλούνται από τη ρύπανση (και που η
μείωση τους αποτελεί όφελος) και του
οριακού κόστους περιορισμού της ρύπανσης.
Το άριστο επίπεδο ρύπανσης (2/2)
• Η επιλογή, με άλλα λόγια, θα στηριχθεί στη

σύγκριση ανάμεσα στο κόστος από τη μια,
που προϋποθέτει ο σχεδιασμός και η
υλοποίηση ενός συγκεκριμένου
προγράμματος περιορισμού της ρύπανσης και
στα οφέλη από την άλλη, που θα προκύψουν
από την εφαρμογή του.
• Είναι προφανές ότι η ζημία που προκαλείται
από τη ρύπανση, ταυτίζεται με το όφελος που
έχει η κοινωνία από τον περιορισμό της.
Αντιμετώπιση Περιβαλλοντικών
Προβλημάτων
Αντιμετώπιση Περιβαλλοντικών Προβλημάτων από
τους ίδιους τους Ενδιαφερόμενους
• Η πρώτη λύση, που προτείνεται, είναι η λύση της
συγχώνευσης των οχλούντων και των
οχλουμένων επιχειρήσεων.
• Η δεύτερη λύση που προτείνεται, πάντα στο
πλαίσιο της αποφυγής κρατικών παρεμβάσεων,
είναι η λύση των διαπραγματεύσεων ανάμεσα
στα άμεσα ενδιαφερόμενα μέρη.
Δυσκολίες δεύτερης λύσης (1/4)

1. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των
ενδιαφερομένων μερών, τόσο πιο δύσκολη και
επίπονη καθίσταται η διαδικασία των
διαπραγματεύσεων, τόσο το κόστος τους είναι
υψηλότερο και τόσο η πιθανότητα να
οδηγηθούν σε αποτυχία αυξάνεται.
2. Αν το διαπραγματευτικό κόστος είναι πάρα
πολύ υψηλό και ξεπερνά το καθαρό όφελος που
αναμένεται να προκύψει, τότε δεν αξίζει τον
κόπο να αναληφθεί η όλη διαδικασία.
3. Στην πιο συνηθισμένη περίπτωση, που είναι
η ύπαρξη πολλών οχλούντων και
οχλουμένων, το πρόβλημα δεν είναι μόνο να
επιτευχθεί συμφωνία στο συνολικό ποσό της
αποζημίωσης. Το πρόβλημα το οποίο
γεννάται αμέσως μετά, είναι ο επιμερισμός
του συνολικού ποσού της αποζημίωσης,
ανάμεσα στους οχλούντες ή στους
οχλούμενους.

4. Ποιος φέρει το βάρος της μείωσης της
ρύπανσης. Με άλλα λόγια, ποιος πληρώνει
και ποιος αποζημιώνεται. Το ζήτημα αυτό
προφανώς δεν μπορεί να είναι αντικείμενο
των διαπραγματεύσεων. Πρέπει να έχει
λυθεί από πριν, από το θεσμικό πλαίσιο που
ρυθμίζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, τα
οποία μπορεί να ανήκουν σε αυτούς που
προκαλούν ή σε αυτούς που υφίστανται τη
ρύπανση.
5. Αν οι εκτιμήσεις για το κόστος και την
ωφέλεια τελικά δε συμπέσουν τότε είναι
αδύνατο να κλειστεί συμφωνία.
Η Παρέμβαση (1/3)
Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές και να
αποτελεί άμεση ή έμμεση παρέμβαση.
Τα διορθωτικά μέτρα, που λαμβάνονται στα
πλαίσια της άσκησης πολιτικής για το
περιβάλλον από μέρους της πολιτείας είναι
συνήθως :
1. επιβολή φόρου κατά μονάδα παραγόμενου
προϊόντος,
2. ψήφιση ειδικής νομοθεσίας από το
κοινοβούλιο ή θεσμοθέτηση ειδικών
κανόνων από τα όργανα της διοίκησης,
Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές και να
αποτελεί άμεση ή έμμεση παρέμβαση.
Τα διορθωτικά μέτρα, που λαμβάνονται στα
πλαίσια της άσκησης πολιτικής για το
περιβάλλον από μέρους της πολιτείας είναι
συνήθως :
3. επιβολή φόρου κατά μονάδα εκβαλλόμενης
βλαπτικής ουσίας,
4. δημιουργία αγοράς δικαιωμάτων ρύπανσης,
5. επιδοτήσεις και ειδικές διευκολύνσεις.
• Ο φόρος που επιβάλλεται επιβαρύνει το κόστος
έτσι ώστε η καμπύλη του οριακού ιδιωτικού
κόστους να μετατοπιστεί και να συμπέσει με την
καμπύλη του οριακού κοινωνικού κόστους.
• Αποκαθίσταται λοιπόν η ισότητα οριακού
ιδιωτικού και κοινωνικού κόστους και κοινωνικού
οφέλους.
• Το μέτρο αυτό επικρίνεται κυρίως για τις
δυσκολίες που εμπεριέχονται στην αξιολόγηση
των ζημιών που υφίστανται τα θύματα.
Άμεσες διοικητικές ρυθμίσεις
• Δεν περιορίζονται μόνο στον έλεγχο του όγκου
του παραγόμενου προϊόντος.
• Πολλές φορές αποσκοπούν, στον άμεσο έλεγχο
του επιπέδου της ρύπανσης, επεμβαίνοντας έτσι
σε πάμπολλες δραστηριότητες του παραγωγού,
αλλά και του καταναλωτή.
• Στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, η εγκατάσταση
και η λειτουργία νέων εργοστασίων, απαιτεί
ειδική άδεια από τις αρμόδιες κυβερνητικές
περιβαλλοντικές υπηρεσίες.
Επικρίσεις για τις άμεσες

διοικητικές ρυθμίσεις (1/4)

1. Το υψηλό κόστος για τη παρακολούθηση και
τις απαιτούμενες μετρήσεις κάθε
εργοστάσιου, αγροκτήματος, αυτοκινήτου
κλπ. Ο έλεγχος καθίσταται πάρα πολύ
ακριβός.
2. Mε τη συνήθως καθυστερημένη
πληροφόρηση της διοίκησης για τις
τεχνολογικές εξελίξεις. Υποστηρίζεται, ότι
συχνά η διοίκηση βλέπει το σήμερα με τα
μάτια του χτες, προχωρώντας σε
διευθετήσεις άριστες για το παρελθόν όχι
όμως και για το παρόν.


3. Mε το συνήθως ενιαίο των μέτρων, που δεν
παίρνει υπόψη το καθαρό οριακό όφελος της
μείωσης της ρύπανσης. Η μείωση της
ρύπανσης από τη χρήση αμόλυβδης
βενζίνης, δεν είναι η ίδια στην περιοχή των
Πρεσπών και στην περιφέρεια της
Πρωτεύουσας με τα τόσα αυτοκίνητα και τις
τόσες άλλες επιβαρύνσεις.
• Είναι προφανές, ότι ο φόρος κατά μονάδα
εκβαλλόμενης βλαπτικής ουσίας επιβάλλεται
στην πηγή των ρυπαντών.
• Είναι επίσης προφανές, ότι ο φορολογικός
συντελεστής δε θα έπρεπε να είναι αναγκαστικά
ο ίδιος παντού και πάντα.
• Υπάρχει δηλ. η δυνατότητα, ο φορολογικός
συντελεστής να κυμαίνεται ανάλογα με τη
συγκεκριμένη ώρα της ημέρας ή ανάλογα με τη
συγκεκριμένη μέρα της εβδομάδας.
Δικαιώματα ρύπανσης
• Άλλο μέτρο παρεμβατικής πολιτικής, είναι η
δημιουργία από το κράτος αγοράς, για τα
λεγόμενα «δικαιώματα ρύπανσης».
• Ορίζεται από τη διοίκηση η ανώτατη ποσότητα
βλαπτικών ουσιών - το άριστο επίπεδο ρύπανσης
- για μια συγκεκριμένη περιοχή.
• Στη συνέχεια, εκδίδεται και διατίθεται με
πλειοδοτικό διαγωνισμό, ένας αριθμός
δικαιωμάτων ρύπανσης για ποσότητες, που το
σύνολο τους ισούται με την ανώτατη ποσότητα.
Ειδικές επιδοτήσεις και
διευκολύνσεις
• Άλλο μέτρο παρέμβασης, αποτελεί η θέσπιση
ειδικών επιδοτήσεων και διευκολύνσεων, για να
παρακινηθούν οι επιχειρήσεις να εισάγουν
αντιρρυπαντικές μεθόδους παραγωγής.
• Το μέτρο αυτό είναι δυνατό να περιλαμβάνει την
ολική ή (συνήθως) τη μερική επιδότηση της
αγοράς και εγκατάστασης των ειδικών συσκευών
και μηχανημάτων, διευκολύνσεις στη λήψη
μακροχρόνιων δανείων (πχ παροχή κρατικής
εγγύησης) για την κάλυψη του κόστους
εισαγωγής της αντιρρυπαντικής τεχνολογίας και
την επιδότηση του επιτοκίου, φορολογικές
απαλλαγές κλπ.
Ενότητα 13: Διεθνοποίηση και Παγκοσμιοποίηση

1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση.
2. Παγκοσμιοποίηση.
3. Αλλαγές στις διαδικασίες εργασίας και
παραγωγής.
4. Καταπολέμηση του πληθωρισμού κόστους.
• Γνωριμία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη
λειτουργία της.
• Εξοικείωση με έννοιες που αφορούν την
παγκοσμιοποίηση και κατανόηση των
επιπτώσεων της.
Η Ευρωπαική Ένωση
• Είναι μια ένωση ορισμένων κρατών της
Ευρώπης, η οποία επιδιώκει κυρίως
οικονομικούς, κοινωνικούς, αλλά και
πολιτικούς στόχους.
• Ειδικότερα, σύμφωνα με τη σχετική Συνθήκη
που έχουν υπογράψει τα κράτη-μέλη της, η
Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει τους επόμενους
στόχους:
Στόχοι Ευρωπαϊκής Ένωσης

1. Να προωθήσει την ισόρροπη και σταθερή
οικονομική και κοινωνική πρόοδο των
κρατών-μελών της.
2. Να επιβεβαιώσει την ταυτότητα της ως ένα
ενιαίο σύνολο στη διεθνή σκηνή.
3. Να ενισχύσει την προστασία των
δικαιωμάτων και των συμφερόντων των
υπηκόων των κρατών-μελών.
4. Να αναπτύξει στενή συνεργασία στον τομέα
της δικαιοσύνης και των εσωτερικών
υποθέσεων.
Μέτρα Ευρωπαϊκής Ένωσης (1/4)
1. Έχουν καταργήσει τους δασμούς και όλα τα
άλλα εμπόδια στη διακίνηση των προϊόντων
και των παραγωγικών συντελεστών
ανάμεσα τους, έχουν δηλ. δημιουργήσει
ένα ενιαίο χώρο χωρίς σύνορα, όπου
διακινούνται ελεύθερα τα αγαθά, οι
υπηρεσίες, οι εργαζόμενοι και τα κεφάλαια.
2. Έχουν υιοθετήσει κοινό εξωτερικό
δασμολόγιο έναντι των τρίτων χωρών και
ασκούν έναντι τους κοινή εμπορική
πολιτική.

3. Έχουν εναρμονίσει, σε μεγάλη έκταση, τις
νομοθεσίες τους στο φορολογικό τομέα αλλά
και σε πολλούς άλλους τομείς, ώστε να μην
παρεμποδίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των
προϊόντων και των παραγωγικών συντελεστών
μέσα στην Ένωση.
4. Έχουν αναπτύξει μια σειρά από κοινές
οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές, οι οποίες
αντικατέστησαν ή απλώς συμπληρώνουν
εθνικές πολιτικές σε διάφορους τομείς, λ.χ. στη
γεωργία, στη βιομηχανία, στο περιβάλλον κ.ά..
5. Έχουν δημιουργήσει μεταξύ τους
οικονομική και νομισματική Ένωση, στο
πλαίσιο της οποίας συντονίζουν στενά τις
οικονομικές τους πολιτικές και εφαρμόζουν
ενιαία νομισματική πολιτική, με ένα κοινό
νόμισμα το ευρώ.
6. Παράλληλα με την εθνική ιθαγένεια, έχουν
υιοθετήσει μια δεύτερη ιθαγένεια, την
ιθαγένεια της Ένωσης, η οποία δημιουργεί
ορισμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις σε
όλους τους πολίτες της Ένωσης.

7. Συνεργάζονται και έχουν κάνει αρκετά βήματα
προς την κατεύθυνση της δημιουργίας κοινής
εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας,
με στόχο την αποτελεσματικότερη άσκηση
εξωτερικής πολιτικής και την ενίσχυση της
ασφάλειας των πολιτών της Ένωσης.
8. Συνεργάζονται στους τομείς της δικαιοσύνης
και των εσωτερικών υποθέσεων, με στόχο την
αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των
προβλημάτων εσωτερικής ασφάλειας.
Τα βασικά όργανα της ΕΕ
• Δημιουργήθηκαν για την πραγματοποίηση των
σκοπών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι ορισμένα
όργανα και έχουν υπερεθνικές αρμοδιότητες.
• Ονομάζονται και κύρια όργανα ή θεσμοί .
• Είναι πέντε: το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το
Συμβούλιο, η Επιτροπή, το Δικαστήριο και το
Ελεγκτικό Συνέδριο.
• Τα κύρια αυτά όργανα επικουρούνται από μια
σειρά επικουρικά όργανα και άλλους
οργανισμούς.
Οι Πράξεις των Οργάνων της Ένωσης

• Διακρίνονται σε τέσσερις βασικές
κατηγορίες:
1. οι κανονισμοί
2. οι οδηγίες
3. οι αποφάσεις
4. οι γνώμες
Κανονισμοί
• Ο κανονισμός περιλαμβάνει ρυθμίσεις που
πρέπει να εφαρμοστούν υποχρεωτικά από
όλα τα κράτη-μέλη ως έχουν, χωρίς να
χρειάζεται να ληφθεί οποιαδήποτε άλλη
απόφαση από τα αρμόδια εσωτερικά
νομοθετικά όργανα των κρατών-μελών.
Οδηγίες
• Η οδηγία περιλαμβάνει επίσης ρυθμίσεις που
δεσμεύουν τα κράτη-μέλη να τις
εφαρμόσουν.
• Η δέσμευση όμως αφορά το τελικό
αποτέλεσμα και όχι τον τρόπο με τον οποίο
θα επιτευχθεί αυτό, γιατί τα κράτη-μέλη
πρέπει να υλοποιήσουν με δική τους
εσωτερική νομοθεσία τις ρυθμίσεις που
προβλέπει η οδηγία.
Αποφάσεις και γνώμες
• Η απόφαση περιλαμβάνει επίσης ρυθμίσεις
δεσμευτικού χαρακτήρα γι’ αυτούς προς τους
οποίους απευθύνεται, πρόκειται όμως για
πράξη με σχετικά περιορισμένο βεληνεκές,
διότι αφορά ένα μόνο κράτος-μέλος ή ένα
συγκεκριμένο φυσικό ή νομικό πρόσωπο
μέσα σε κάποιο κράτος-μέλος.
• Τέλος, η γνώμη δεν έχει δεσμευτικό
χαρακτήρα αλλά αποτελεί απλώς τις απόψεις
κάποιου κοινοτικού οργάνου, συνήθως της
Επιτροπής, σχετικά με ένα θέμα.
Τα έσοδα της Κοινότητας (1/2)

Προέρχονται από τις εξής πηγές:
1. Τους δασμούς, που επιβάλλονται στις
εισαγωγές από τρίτες χώρες και που
αποτελούν σήμερα περίπου το 1/5 των
συνολικών εσόδων της Ένωσης.
2. Τα γεωργικά τέλη, δηλ. όλα τα τέλη που
επιβάλλονται στο πλαίσιο της κοινής
γεωργικής πολιτικής, τα οποία όμως
αποτελούν ένα σχετικά περιορισμένο
ποσοστό (περίπου 2 %) των συνολικών
εσόδων της.
Τα έσοδα της Κοινότητας (2/2)
3. Τα έσοδα από το ΦΠΑ, που υπολογίζονται με
συντελεστή 1,4% πάνω στη βάση του φόρου αυτού
σε όλη την Ένωση και συμβάλλουν περίπου κατά
15% στα συνολικά έσοδα της Ένωσης.
4. Τις συνεισφορές των κρατών-μελών με βάση το ΑΕΠ,
που αποτελούν ένα συμπληρωματικό πόρο των
εσόδων από το ΦΠΑ και υπολογίζονται με βάση το
ΑΕΠ κάθε κράτους - μέλους οι οποίες αποφέρουν
πάνω από το 65% των συνολικών εσόδων της
Ένωσης.
5. Λοιπά έσοδα που προέρχονται από διάφορες πηγές
και αποτελούν το 10% περίπου των συνολικών
εσόδων.
Παγκοσμιοποίηση
Ορισμός Παγκοσμιοποίησης
• Η παγκοσμιοποίηση θα μπορούσε να ορισθεί
ως η διαδικασία διεύρυνσης, εμβάθυνσης και
επιτάχυνσης της οικουμενικής διασύνδεσης
όλων των πλευρών της σύγχρονης κοινωνικής
ζωής ή πιο απλά ως η διαδικασία ενοποίησης
της οικονομικής, τεχνολογικής, πολιτικής,
πολιτιστικής, περιβαλλοντικής κλπ, σφαίρας
σε παγκόσμιο επίπεδο.
Γιατί διεθνοποίηση;
• Προκρίνεται ο όρος διεθνοποίηση αντί της
παγκοσμιοποίησης και προωθείται η έννοια
της περιφεριοποίησης, που υπογραμμίζει τη
συνέχιση της κυριαρχίας του εθνικού κράτους
στο παγκόσμιο σύστημα όσο και αν η
κυριαρχία αυτή έχει υποστεί
διαφοροποιήσεις και μεταλλάξεις σε σχέση
με τα παραδοσιακά πρότυπα.
Βασικά χαρακτηριστικά της
παγκοσμιοποίησης (1/5)
• Η ανάδειξη της πληροφόρησης ως κύριας
πηγής παραγωγικότητας και εξουσίας.
• Η επικέντρωση της τεχνολογικής καινοτομίας
και της οργανωτικής μεταβολής στην ευελιξία
και την προσαρμοστικότητα.
• Η αυξημένη σπουδαιότητα του χρηματιστικού
κεφαλαίου και της ταχύτητας διεξαγωγής των
χρηματιστικών συναλλαγών.

• Η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων αναφορικά με
τη λήψη αποφάσεων και την άσκηση
οικονομικής πολιτικής από εθνικά σε
υπερεθνικά κέντρα εξουσίας (Διεθνές
Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμια Τράπεζα,
Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, Διεθνές
Γραφείο Εργασίας κλπ).
• Η κατάργηση των φραγμών στο εμπόριο και
τις επενδύσεις.
• Η αποδοχή από όλες τις χώρες κοινών κανόνων
με στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους και τη
βελτίωση της παραγωγικότητας και της
ανταγωνιστικότητας καθώς και την εξασφάλιση
της βοήθειας της πολιτείας στην πολιτική αυτής,
που εκδηλώνεται με προγράμματα
ιδιωτικοποιήσεων και αποκαθήλωσης του
κράτους προνοίας.

• Η διάχυση κοινών πολιτιστικών αξιών
ταυτόχρονα με την εμφάνιση εθνικιστικών
τάσεων, πολιτιστικών συγκρούσεων και
κοινωνικών κινημάτων.
• Η ενσωμάτωση της Ανατολικής Ευρώπης αλλά
και των κομμουνιστικών χωρών της Άπω
Ανατολής στο παγκόσμιο σύστημα αγοράς.
• Ο καταλυτικός ρόλος της τεχνολογικής
προόδου ειδικά στις μεταφορές, τις
επικοινωνίες και την πληροφόρηση με την
αύξηση της ταχύτητας και τη μείωση του
κόστους μεταβίβασης χρήματος και
πληροφοριών και διακίνησης αγαθών,
υπηρεσιών, χρηματιστικού και βιομηχανικού
κεφαλαίου και προσώπων (οι φραγμοί που
αντιμετωπίζει η διακίνηση της εργασίας
εξακολουθούν να είναι σημαντικοί).
Αλλαγές στις διαδικασίες εργασίας

και παραγωγής
και παραγωγής (1/14)
• Οι κύριες μεταβολές, που έχουν επέλθει στην
δομή και την οργάνωση των διαδικασιών της
εργασίας και της παραγωγής είναι τρεις :
1. Η μετάβαση από το Φορντικό υπόδειγμα της
μαζικής παραγωγής προϊόντων μαζικής
κατανάλωσης σε μεγάλες μονάδες
παραγωγής στο μεταΦορντικό σύστημα της
ευέλικτης παραγωγής προϊόντων ποιότητας
σε μικρές, εξειδικευμένες μονάδες.


• Η διεύρυνση των μεσοαστικών στρωμάτων
και τα αυξημένα εισοδήματα επέδρασαν
πάνω στα πρότυπα κατανάλωσης. Οι
καταναλωτές τώρα ενδιαφέρονται
περισσότερο για την ποιότητα παρά για το
κόστος των αγαθών και των υπηρεσιών και η
παραγωγή κατά συνέπεια κατευθύνεται προς
λιγότερο τυποποιημένες και περισσότερο
ευέλικτες στρατηγικές.
• Η μετάβαση από το Φορντικό στο μετα-
Φορντικό υπόδειγμα έκανε επίσης δυνατό τον
διαχωρισμό της εργασιακής διαδικασίας από
τον διευθυντικό έλεγχο, οργανωτικά και
χωρικά.
• Η μετάβαση τέλος συνοδεύτηκε και από την
αλλαγή του ιδεολογικού υποβάθρου της
οικονομικής πολιτικής με το πέρασμα από τον
κεϋνσιανό στο νεοφιλελεύθερο τρόπο
σκέψης.


• Η εξέλιξη αυτή, που εμφανίζεται στη δεκαετία
1970 λόγω της πετρελαϊκής κρίσης και την
αδυναμία των κεϋνσιανών εργαλείων
αντιμετώπισης της κρίσης, ενισχύεται από την
κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων
της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, την
ήττα της σοσιαλιστικής και το θρίαμβο της
νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, με συνέπεια
την προώθηση πολιτικών απορρύθμισης των
αγορών, λιγότερου κράτους κλπ.
• Παράλληλα η κρίση επεκτείνεται και στο
εθνικό κράτος, το οποίο έχασε τον αυτόνομο
έλεγχο της εθνικής οικονομίας.
• Από την άλλη μεριά αναπτύσσονται τα νέα
κοινωνικά κινήματα, τα οποία με τη δικτύωση
τους σε παγκόσμιο επίπεδο αμφισβητούν το
νεοφιλελεύθερο χαρακτήρα της
παγκοσμιοποίησης.


2. Η μετατόπιση της έμφασης από τη βαριά
βιομηχανία στη βιομηχανία υψηλής
τεχνολογίας και η αντικατάσταση του
ενεργοβόρου μηχανήματος με τη γνώση και
τη πληροφόρηση ως κεντρικών στοιχείων της
διαδικασίας της παραγωγής και της
συσσώρευσης.
• Ενώ κατά τη βιομηχανική επανάσταση η μηχανή
αντικατέστησε το ανθρώπινο χέρι κατά την
πληροφοριακή επανάσταση το ανθρώπινο
μυαλό αντικαθίσταται με τον υπολογιστή.
• Η πληροφοριοποίηση συρρικνώνει κοινωνικές
και χωρικές αποστάσεις, συμπιέζει το χρόνο και
διευκολύνει την ανάπτυξη εταιρικών δικτύων,
συμβάλει στην αύξηση της κινητικότητας (συν.)


• (συν.) και της ταχύτητας μεταφοράς του
χρηματιστικού κεφαλαίου και παίζει
καθοριστικό ρόλο στην ανάδυση νέων
χρηματιστικών συστημάτων και αγορών.
• Αξιοσημείωτη είναι επίσης η αυξανόμενη
σπουδαιότητα του τομέα των υπηρεσιών,
λόγω της αναβάθμισης του ρόλου των
χρηματοοικονομικών, ερευνητικών και
διοικητικών δραστηριοτήτων στην (συν.)
• (συν.) παραγωγική διαδικασία από τη μια και
της ανοδικής τάσης της ζήτησης προσωπικών
υπηρεσιών, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα,
που οφείλεται στη διεύρυνση της μεσοαστικής
τάξης.
• Η πληροφοριοποίηση, η αποβιομηχάνιση, η
ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα και η
αυξανόμενη σπουδαιότητα των χρηματιστικών
υπηρεσιών έχουν οδηγήσει ορισμένους
θεωρητικούς να κάνουν λόγο για τη
μεταβιομηχανική κοινωνία της πληροφόρησης,
μια θέση που έχει γίνει στόχος έντονης κριτικής.


3. Η αύξηση του βαθμού ευελιξίας και
κατακερματισμού των αγορών εργασίας,
που οφείλεται στην αυτοματοποίηση και
την πληροφοριοποίηση της παραγωγής.
• Η ευελιξία οδηγεί σε νέες μορφές απασχόλησης,
όπως πχ η προσωρινή και η μερική απασχόληση
και ο δυαδισμός στον κατακερματισμό των
αγορών στη βάση εθνικής καταγωγής, φύλου,
ηλικίας και άλλων διαχωριστικών γραμμών.
• Πρόκειται για μεταβολές, που αλλάζουν την ίδια
την εργασιακή διαδικασία και τη δομή της
απασχόλησης δημιουργώντας νέου τύπου
εργάτες.


• Μαζί, όμως, με τις αλλαγές της εργασιακής
διαδικασίας αλλάζουν και οι ταξικές σχέσεις.
• Οι ταξικές αντιθέσεις τώρα δεν βασίζονται
αποκλειστικά και μόνο στην κατοχή και τον
έλεγχο των μέσων παραγωγής αλλά και σε
εντεινόμενο ρυθμό στη πρόσβαση στην
πληροφορία και τη χρήση της.
• Οι παραδοσιακοί ταξικοί διαχωρισμοί δεν είναι
τώρα εύκολα διακριτοί και τα πρότυπα του
κοινωνικού διαχωρισμού έχουν αλλάξει ριζικά.
• Αυξημένες εισοδηματικές φιλοδοξίες,
προσδοκίες επαγγελματικής εξέλιξης και
κοινωνικής ανέλιξης, υψηλότερο επίπεδο
ζωής, κοινωνική προστασία παρά την κρίση
που τη χαρακτηρίζει έχουν διευρύνει την
μεσαία τάξη των αναπτυγμένων χωρών
τουλάχιστον σε όρους εισοδήματος και
νοοτροπίας.


• Η εξέλιξη αυτή έχει συμβάλει στην ανάδυση μιας
νέας τάξης, που βρίσκεται στον πυθμένα της
κοινωνικής ιεραρχίας και προσφέρει προσωπικές
και άλλες υπηρεσίες στα μεσοαστικά στρώματα,
όπως επίσης και στα μέλη της παραδοσιακής
ελίτ. Ο δυαδισμός της εργασίας και η δομική
ανεργία συμβάλουν σε μια νέα πόλωση ανάμεσα
σε όσους βρίσκονται στο κατώτατο και το
μεσαίο-ανώτατο σκαλί της κοινωνικής-
οικονομικής ιεραρχίας.
Καταπολέμηση του πληθωρισμού
κόστους

κόστους (1/4)
Για την καταπολέμηση του πληθωρισμού
κόστους έχουν επίσης προταθεί διάφοροι
τρόποι αύξησης των μισθών και τιμών με βάση
τη μεταβολή της μέσης παραγωγικότητας.
1. Το ποσοστό αύξησης των χρηματικών μισθών
δεν πρέπει να υπερβαίνει το ποσοστό
αύξησης της μέσης παραγωγικότητας της
οικονομίας στην ίδια περίοδο.
2. Η πολιτική τιμών των διάφορων βιομηχανιών
πρέπει να εξαρτάται από τις μεταβολές της
παραγωγικότητας καθεμιάς βιομηχανίας, σε
σχέση με τη μεταβολή της παραγωγικότητας
της οικονομίας στο σύνολο της.

Συγκεκριμένα:
i. Οι τιμές των προϊόντων των βιομηχανιών
εκείνων, που η παραγωγικότητα τους αυξάνεται
στο ίδιο ποσοστό, όπως του συνόλου της
οικονομίας, πρέπει να παραμένουν σταθερές.
ii. Για τις βιομηχανίες, που η παραγωγικότητα
τους αυξάνεται σε ποσοστό μικρότερο από τη
μέση παραγωγικότητα της οικονομίας, (συν.)
ii. (συν.) προτείνεται αύξηση των τιμών, γιατί, εφόσον
οι μισθοί αυξάνονται στο ποσοστό της μέσης
παραγωγικότητας, το κόστος κατά μονάδα προϊόντος
των βιομηχανιών αυτών θα ανεβεί.
iii. Τέλος, για τις βιομηχανίες, που η παραγωγικότητα
τους αυξάνεται σε ποσοστό μεγαλύτερο από το
ποσοστό της μέσης παραγωγικότητας της
οικονομίας, προτείνεται μείωση των τιμών, γιατί το
κόστος κατά μονάδα προϊόντος μειώνεται.
Διεκδικήσιμη αγορά
• Μια αγορά (κλάδος) στην οποία η είσοδος νέων
επιχειρήσεων δεν συνεπάγεται κανένα μη
ανακτήσιμο κόστος χαρακτηρίζεται ως τέλεια
διεκδικήσιμη αγορά.
• Ασφαλώς, πάντοτε θα υπάρχει κάποιο μη
ανακτήσιμο κόστος γι’ αυτό και είναι θέμα
βαθμού το πόσο διεκδικήσιμη είναι μια αγορά.
Όσο υψηλότερο είναι το μη ανακτήσιμο κόστος
τόσο λιγότερο διεκδικήσιμη είναι η αγορά, διότι
σε περίπτωση αποτυχίας, η νεοεισερχόμενη
επιχείρηση θα υποστεί μεγάλες απώλειες
κεφαλαίου.
Ελεύθερη είσοδος
• Ένα βασικό χαρακτηριστικό του τέλειου
ανταγωνισμού είναι η ελεύθερη είσοδος και
έξοδος από τον κλάδο.
• Ελεύθερη είσοδος σημαίνει ότι όλες οι
επιχειρήσεις, τόσο οι ήδη λειτουργούσες όσο
και αυτές που είναι εκτός και επιθυμούν να
εισέλθουν, έχουν πρόσβαση στην ίδια
περίπου τεχνολογία, πράγμα που σημαίνει ότι
έχουν τις ίδιες καμπύλες κόστους.
Ελεύθερη έξοδος
• Ελεύθερη έξοδος σημαίνει ότι η επιχείρηση που
εξέρχεται δεν υφίσταται ζημίες από μη ανάκτηση
του κεφαλαίου που έχει επενδύσει, σε κτίρια,
εξοπλισμό κλπ. Δεν υπάρχει, δηλ., μη
ανακτήσιμο κόστος.
• Για παράδειγμα, αν για την είσοδο μιας
επιχείρησης σε ένα συγκεκριμένο κλάδο
παραγωγής απαιτείται η αγορά και εγκατάσταση
εξοπλισμού που δεν έχει καμία άλλη χρήση, δηλ.
που η αξία μεταπώλησης του είναι μηδέν, τότε
το κόστος, που συνεπάγεται η εγκατάσταση του
εξοπλισμού αυτού, είναι μη ανακτήσιμο.

Πολιτική Οικονομία Ράγκου Πολυξένη ΑΠΘ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Πολιτική Οικονομία Ράγκου Πολυξένη ΑΠΘ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ

Ενότητα 01: Εισαγωγικές έννοιες

Το αντικείμενο της Πολιτικής

Ο σκοπός της Οικονομικής Θεωρίας

• Να προσδιορίσει τα κίνητρα και τους

O ρόλος της Οικονομικής Θεωρίας

Η διαφορά ανάμεσα στο «τι γίνεται»

και στο «τι πρέπει να γίνει»

• Το «τι πρέπει να γίνει» είναι αποτέλεσμα

• Σκέψεις πάνω σε οικονομικά θέματα έχουν

Ιστορία της Οικονομικής Σκέψης (2/5)

• Αναλύσεις οικονομικού χαρακτήρα μπορούν

• Η βασική ιδέα των εμποριοκρατών είναι ότι ο

Ιστορία της Οικονομικής Σκέψης (4/5)

• Ιδρυτής της Οικονομικής Επιστήμης θεωρείται

• Πολλοί υποστηρίζουν ότι, αν οι σημερινοί

Παράγοντες που οδηγούν στην

αύξηση και εξέλιξη των αναγκών

Χαρακτηριστικά της παραγωγικής

Χαρακτηριστικά στοιχεία του

Ανθρώπινο κεφάλαιο (1/3)

Στενότητα των Παραγωγικών

Παραγωγή και κόστος αγαθών

Παραγωγικές δυνατότητες της

Καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων

• Οι παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας

Κόστος ευκαιρίας (2/2)

Αύξηση της παραγωγικότητας

Μονάδες οικονομικού συστήματος

Οι βασικές μονάδες που λειτουργούν στο

• Παράλληλα με την αγορά αγαθών υπάρχει η

Η συμμετοχή του ατόμου στις αγορές

• Κάθε άτομο συμμετέχει και στις δύο αγορές.

Οικονομικό κύκλωμα (2/3)

Ο ρόλος του κράτους

O ρόλος του κράτους (2/2)

Οι επιδιώξεις του κράτους (2/2)

Μηχανισμός τιμών (1/2)

• Στην περίπτωση ορισμένων αγαθών, που τα

Μηχανισμός τιμών και αγαθά (2/4)

• Υπάρχουν αγαθά όπου ο μηχανισμός των

• Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα αγαθά εκείνα,

Μηχανισμός τιμών και αγαθά (4/4)

• (συν.) ενώ το υπόλοιπο βαρύνει το κοινωνικό

Δημόσιοι φορείς στην αγορά

Μέσα επίτευξης επιδιώξεων του

Νομισματικά και πιστωτικά μέσα

Μέσα άμεσου ελέγχου

Πολιτικός μηχανισμός λήψης

Ο προϋπολογισμός των δημόσιων

Κρατικός προϋπολογισμός (2/2)

Δαπάνες - Έσοδα του κρατικού

Η ζήτηση των αγαθών (1/4)

Η ζήτηση των αγαθών (3/4)

Η ελαστικότητα της ζήτησης

• Υπάρχει θετική σχέση ανάμεσα σας

Ελαστικότητα της ζήτησης

ως προς την τιμή (2/4)

Ελαστικότητα της ζήτησης

ως προς την τιμή (4/4)

Αγαθά πολυτελή και πρώτης ανάγκης

Παράγοντες της Ελαστικότητας

Συνολική και οριακή χρησιμότητα

Η προσφορά των αγαθών