ĆWICZENIA:

1. Platon - “Ion”

Ion to młody rapsod (nie należy mylić z poetą) , zafascynowany Homerem i jego poezją. Spotyka Sokratesa,
którego jest grupies i zaczyna z nim dysputę dotyczącą wiedzy
1. Sokrates po pierwsze zauważa, że jego wiedza dotycząca poezji tak naprawdę nie jest żadną wiedzą —
opiera się tylko i wyłącznie na wyłącznej znajomości dzieł Homera, bez uwzględnienia innych
poetów. Przytacza liczne przykłady mające na celu zobrazować to, że taka wiedza nie jest wiedzą —
jest pobieżna i złudna
2. Umiejętność mówienia, nie jest żadną wiedzą. Nie stanowi o żadnej mądrości.

3. Twórczość artystyczna wg. Sokratesa jest wynikiem nie tyle konsekwentnej nauki, co raczej
natchnienia, przekazem boskim. Poeta jest niejako tłumaczem myśli boskiej, zaś śpiewak jest
tłumaczem przekazy poety.

2. Arystoteles - “Hermeneutyka”

● Podział nauk:

○ Teoretyczne (budowanie teorii) - matematyka, fizyka itp.

○ Praktyczne(etyczne)- zagadnienia etyczno-społeczne np. etyka i polityka

○ Pojetyczne (wytwórcze)- np. kowalstwo, rzemiosło, poetyka

● Hermeneutyka nie należy do żadnej z 3 nauk według tego podziału a jednocześnie dotyczy
wszystkich.

● Organon - z gr. narzędzie

● Co zawiera się w Organonie Arystotelesa?:

○ “Kategorie” (to co orzekamy o bycie)

○ “Hermeneutyka” (interpretacja)
 ○ “O dowodach sofistycznych

○ “Analityki pierwsze i wtóre” (formułowanie sylogizmów)

○ “Topiki”

● Hermeneutyka Arystotelesa:

○ “Hermeneutyka” ma charakter logiczny

○ hermeneutyka taka rozumiana przez Arystotelesa jest czymś zupełnie innym niż to
jak my rozumiemy to teraz - wg. starożytnych hermeneutyka to sztuka interpretacji
zdań

○ Słowa same w sobie nie są prawdziwe lub fałszywe

○ Nazwa bez odniesienia do czasu może być prosta nie złożona

○ Język powstał na podstawie umowy- Platon uważał przeciwnie

○ Zdanie określane jako logos- coś stwierdza

○ Zdanie ma być prawdziwe lub fałszywe, musi to być zdanie oznajmujące

-proste- twierdzenie/przeczenie

○ złożone- wyjawia wiele faktów

○ Zdania mogą być przeciwne (Każdy/żaden) i sprzeczne (każdy/nie każdy)

○ Relacja zdań przeciwnych i sprzecznych- twierdzenie przyznaje a przeczenie

odmawia

○ Arystoteles twierdzi, że język ma charakter umowy

3. Augustyn z Hippony - “O nauce chrześcijańskiej.”

● Augustyn Znaki traktował tak samo jak rzeczy - tzn. nauczał, że o znakach nie powinno się
dopatrywać niczego więcej, niż to, że znaczą, tak samo jak o rzeczach, że istnieją.

● Znak “wyciska” swoją formę w zmysłach

● Znak jest czymś, co samo przez się przywodzi na myśl co innego (np. dym - ogień)

● Znaki dzielą się na:

○ naturalne: bez żadnej woli i troski o znaczenie same przez się pozwalają poznać coś
innego ( np. dym → ogień)

○ stanowione: takie, które wzajemnie dają sobie wszystkie istoty żywe, by tak jak
potrafią, okazać swe nastroje, doznania lub też wszelkiego rodzaju zrozumienie. Nie
występuje żaden powód znaczenia, poza chęcią przekazania do świadomości
drugiego.

○ właściwe - gdy stosuje się je do oznaczania tych rzeczy ze względu, na które zostały
ustanowione (konkretne zwierzę → wół)

○ przenośne - kiedy same przedmioty oznaczamy właściwymi nazwami i stosujemy do

znaczenia czegoś innego ( konkretne zwierzę → wół → ewangelista)

● “To czego szukamy z trudnością, z większą przyjemnością znajdujemy” - odpowiedź

Augustyna na pytanie” “Dlaczego lepszym jest to, żeby biblia przedstawiała swoje nauki za
pomocą metafory, niż dosłownie”.

● 7 Stopni:

○ Bojaźń boża

○ skromność i pobożność- żeby nie sprzeciwiać się PŚ zarówno zrozumianemu kiedy

karci niektóre nasze wady, jak i niezrozumianemu, kiedy wydaje się nam, że sami
wiemy i lepiej potrafimy wyrazić

○ wiedza - zwykłe obeznanie ze słowem bożym

○ męstwo - pragnienie sprawiedliwości

○ światłe miłosierdzie - ćwiczenie i doskonalenie się w miłości bliźniego poprzez

oczyszczanie duszy otumanionej pożądaniem rzeczy niskich oraz stykaniem się z
nieczystością.

○ miłość nieprzyjaciół - pozwala to pozbyć się emocjonalnego zaangażowania w

sprawy ziemskie i zwrócenie się ku Bogu

○ mądrość - kiedy serce człowieka jest już całkowicie oczyszczone, stawia prawdę
bożą ponad wszystko i nie zejdzie z tej drogi nieważne, co miałoby się stać

● W zapoznawaniu się ze “Słowem Bożym” należy zacząć od ksiąg kanonicznych, czytając je

nawet w taki sposób, żeby nie mieć na myśli pełne zrozumienie, czy zapamiętanie później
dopiero zabrać się inne, ponieważ tamte wymagają od studiującego bycia wyćwiczonym w
prawdach wiary (żeby nie zrozumiał on czegoś w nieodpowiedni sposób)
● Kolejnym etapem jest wyszukiwanie w “słowie bożym” zasad życia, czy reguł wiary.

● Wszelkie niejasności należy wyjaśniać dzięki miejscom, które są bardziej jasne.

● Interpretując księgi kanoniczne najlepiej posługiwać się autorytetem kościołów katolickich o

najwyższej randze (tych założonych przez apostołów), a później kierować się tym, co zostało
zatwierdzone przez większość, a najlepiej przez “poważniejsze kościoły” - czyli pp te, które
cieszą się większym prestiżem w katolickiej społeczności.

● Jak można zauważyć Augustyn ostateczne rozstrzygnięcie co do tego jak interpretować PŚ

pozostawia autorytetowi.

● “Gdy oba lub wszystkie człony wieloznaczności będą zgodne z wiarą, sam tekst trzeba
skonfrontować z kontekstem poprzedzającym i następującym, by było wiadomo, które z wielu
możliwych znaczeń przyjąć za ścisłe i za nim się opowiedzieć” - co oczywiste nie możemy
miejsca niejasnego, które chcemy rozjaśnić tłumaczyć w oderwaniu od kontekstu, musimy
mieć na względzie kontekst, w którym się znajduje.

● Augustyn podkreśla istotność tego, żeby znać oryginalne języki, w których zostało napisane
PŚ - czyli grekę i hebrajski, żeby w razie wątpliwości co do znaczenia danego miejsca
spowodowanych mnogością tłumaczeń móc odwołać się do oryginałów.

● Istnieją słowa, których nie da się przetłumaczyć na inny język (np. wykrzyknienia typu:
“Haka”, czy “Hosanna”), lub z uwagi na doniosłość swojego znaczenia pozostawione w
oryginalnym języku (np. “Amen”, “Alleluja”)

● Solecyzm - połączenie słów niezgodne z zasadą, według której łączyli je nasi poprzednicy
cieszący się pewnym autorytetem

● Kolejnym problemem jest tłumaczenie powiedzeń - trudno jest je przenieść na język, którym
się posługujemy nie raniąc przy tym przekazu obyczajów przodków.

● Augustyn spuszcza się nad tłumaczeniem siedemdziesięciu

● Ważnym dla zrozumienia porównań i alegorii związanymi z zachowaniami i zwyczajami

zwierząt, jak i właściwościami różnych przedmiotów, czy roślin jest wiedza o nich

● Koniecznie trzeba znać symbolikę liczb

● W PŚ pojawiają się zagadnienia muzyczne - trzeba znać się na instrumentach, które są

wymieniane w piśmie i temu podobnych rzeczach.

● Trzeba to co poganie, filozofowie i inni wypracowali rewindykować na użytek wiary - tak jak
Żydzi przygarnęli sobie majątek Egiptu na własny użytek

4. Baruch Spinoza - “Traktat teologiczno-polityczny.”

● Pismo jest narzędziem do przekazywania własnych racji

● Celem czytania jest oczyszczenie z przesądów ludzkich i zabobonów

● Gdyby ludzie żyli według Biblii, to wszyscy byliby tacy sami

● Nauka moralna dotyczy Biblii- religia sieje niezgodę, a nie miłość

● Objaśnianie Pisma:
1. odtworzenie historii
2.Dojście do zamysłu autora

● Zjawiska (Bada się je tylko z Pisma)

-objawienia
-podania

● Reguły:
- wyjaśnienie języka i okoliczności (historia)
- wypisanie ważnych wyrażen (z tłumaczeniem) aby je porównać
- Pismo powinno zawierać wszystkie księgi Proroków (dzieje wszystkich ksiąg, ich
proroków, obyczajów)
-dojście do ogólnego zalecenia Pisma - istnienie jednego Boga

● Błogosławieństwo nie jest zasada prawną- prawa są dostosowane do sposobności.

● Trudności metody:
-różnice językowe
-nieznajomość tekstu oryginalnego
-są rzeczy, których nie jesteśmy w stanie wyjaśnić

● Trzeba dojść do scopusu autora

● Nie tylko kodeks hermeneutyczny, ale również podział rodzajów tekstów w Piśmie

● Rozróżnienie różnych aspektów Pisma

● W Biblii są rzeczy niezgodne z rozumem i tak ma właśnie być

● Celem jest oswobodzenie ludzkiego umysłu

● Nacisk na racjonalizm

● W samym Piśmie jest zawarta prawdziwość Pisma

 ● Wymóg: jak najmniej oddalać się od sensu dosłownego

● Trzeba dążyć do tego co najogólniejsze

● Trzeba badać Pismo historycznie

● Odrzucamy udowodnienie boskości Pisma na podstawie ludów

5. Friedrich Schleiermacher - “Hermeneutics and Criticism.”

● Hermeneutyka i krytyka się wzajemnie zakładają

● Hermeneutyka to sztuka i rozumienie wypowiedzi
● Krytycyzm- sztuka oceniania tekstu na podstawie danych
● Hermeneutyka nad krytyką- najpierw musimy coś rozumieć zanim zaczniemy coś oceniać
● Usunięcie niejasności, która jest czymś rzadkim
● Skoro znajomość obiektu i języka jest w nas, to trudność wynika z niezrozumienia
mniejszych fragmentów.
● Uniwersalność problemu nieporozumienia, a zrozumienie to ideał do którego dążymy
● tak jak rozumienie i ktytyka są połączone i przeciwne sobie, tak samo hermeneutyka łączy
sztukę i filzoofię.

● Logika nie zajmuje się zastosowaniem

● Hermeneutyka specjalna- zbiór obserwacji

● NIE MA HERMENEUTYKI OGÓLNEJ

Mamy zespół reguł ale nie mamy ich ujętych w sposób naukowy

● Sztuka mówienie ↔ rozumienie

Mówienie to wewnętrzna strona myślenia.
Wewnętrzna jest sztuka, czyli jest filozoficzna
Kiedy mowa jest bez sztuki, to nie potrzeba sztuki, żeby ją rozumieć

● Indywidualny przejaw języka może być rozumiany jako totalność

rozumienie jest przenikaniem się ujęcia psychologicznego i gramatycznego

● Wyższość:
-Psychologia nad gramatyką- kiedy język jest narzędziem komunikacji
-Gramatyka nad psychologią- kiedy język determinuje myśl jednostki

● Talenty:
-rozumienia języka
-znania ludzi (?)
● Wartość wypowiedzi:
-bezwartościowe (bliskie zeru)
-całkowicie wartościowe

● Hermeneutyka powinna być metodą przewidywania i zakładania będów a nie ich

likwidowania

● Podejście w sztuce:
-luźne- rozumienie wynika z
-sztywne- to nieporozumienie jest stanem naturalnym, a zrozumienie jest stanem pożądanym

● Nieporozumienia:
A) Jakościowe- niezrozumienie treści
-obiektywne- pomylenie znaczeń
-subiektywne- pomylenie ekspresji słowa
B) Ilościowe- niezrozumienie tonu:
-obiektywne- pomylenie położenia wypowiedzi w hierarchii
-subiektywne- pomylenie wartości wypowiedzi

6. Friedrich Schleiermacher - “O różnych metodach tłumaczenia”

7. Wilhelm Dilthey -”Rozumienie.”

● Humanistyka zajmuje się rozumieniem i tłumaczeniem

rozumienie- odkrywanie świata
● Ekspresja życia- rozumienie świata duchowego

● Sądy:
-mają formę logiczną
-są samoistne

● Klasy:
1. Pojęcia/twory/sądy myślowe- okrojone tylko do treści
2. Działanie- dążenie do celu
3. Przeżycie

● Elementarne formy rozumienia- myślenie przez analogię

Ponad jednostkowa instancja, która materializuje się w świecie duchowym- duch obiektywny

● Wnioskowanie przez analogię- orzekanie o podmiocie w grupie na podstawie ciągu

przypadków w grupie

● Wyższe formy rozumienia- dystans między ekspresją i rozumieniem (niepewność)

 Wnioskowanie indukcyjne- nie mamy prawa do prawdy tylko prawdopodobieństwa
Elementarne → wyższe (dostarczenie przesłanek do indukcji)
Rozumienie dotyczy jednostek

● Etapy rozumienia:
1. Jest układ życia, który jest nam dany i my wnikamy w ten układ

● Potrzeba rozumienia działań i doświadczeń ludzi, jako sposobu na poznanie ich świata
wewnętrznego

● objawia się w ekspresji życia←Duch obiektywny- wszystko to co jest jakimś zjawiskiem

nasyconym wiedzą o wspólnocie (Normy i obyczaje)

● Rozumienie jest kluczowe do zrozumienia historii i kultury, a także własnego życia

● NAUKI PRZYRODNICZE =/= ROZUMIENIE LUDZI

● Analiza działań w ich kontekście kulturowym i historycznym

● Rozumienie - sposób poznania rzeczywistości

● Koło hermeneutyczne→szczegóły wynikają z ogółu i na odwrót

8. Friedrich Nietzsche - Wola Mocy, ks. III, I („Wola mocy jako poznanie)

260.
- To co stwierdza w swoim dowodzie Kartezjusz, czyli, że “jeżeli istnieje myśl, to
również istnieje coś, co myśli”, jest takim samym powiedzeniem jak to, że jeżeli
istnieje czynność, to również istnieje podmiot - co jest niczym innym jak naszym
przyzwyczajeniem gramatycznym, które wszelkiej czynności przypisuje sprawcę.

- Nietzsche stwierdza, że Kartezjusz poprzez swoje Cogito ergo sum wcale nie
dochodzi do czegoś absolutnie pewnego, “lecz tylko do faktu bardzo silnej wiary”

- Nietzsche stwierdza, że Kartezjusz nie zadał sobie pytania o “realność myśli”, mówi o
nim, że twierdził o myśli, że ta nie posiada tylko realności pozornej ale realność w
sobie
261.
- Nietzsche twierdzi, że nie tylko to, co jest w świecie zewnętrznym, to fenomeny, lecz
w świecie zewnętrznym również mamy do czynienia z fenomenami, które są
nałożone na nasze poznanie (mówi on o “pozornym świecie wewnętrznym”)

- “Myślenie, jak je ustalają teoretycy poznania, nie zdarza się zgoła, jest to fikcja
całkiem samowolna, którą się osiąga przez wyłączenie jednego pierwiastka z procesu
i odcięcie wszystkich innych, sztuczne dopasowanie gwoli zrozumiałości”
 - Następnie Nietzsche pojęcie “Ducha” określa jako “pochodny skutek błędnej
obserwacji”, tłumacząc jak zakładając, że istnieje coś takiego jak “myślenie”
wpadamy w pułapkę przekonania, że musi istnieć jakiś podmiot myślący, w którym
znajduje się każdy akt tego myślenia.

262.
- “Wszystko, co staje się świadomem jest zjawiskiem końcowem, zakończeniem - i nie
wywołuje nic; wszelka następczość w świadomości jest atomistyczna”

263.

- “System nerwowy posiada dziedzinę o wiele rozleglejszą, świat świadomości jest jego
dodatkiem. W ogólnym procesie adaptacji i systematyzowania świadomość nie gra
żadnej roli”

265.

- wyszukiwanie sobie przyczyny tego dlaczego czujemy się tak jak się czujemy i co
mogło być przyczyną tego, co się wydarzyło jest podaniem do świadomości tego, co
wyszukało podrażnienie ośrodków nerwowych - to, co zostało podane do
świadomości nie jest jednak rzeczywistą przyczyną - można to określić szukaniem
przyczyny przez nieświadomość po omacku opierając się o wcześniejsze
doświadczenia wewnętrzne, które określamy pamięcią

- do świadomości doświadczenie wewnętrzne dochodzi dopiero wtedy, kiedy

nieświadomość znajdzie sposób na zakomunikowanie tego, co się dzieje w mowie
czegoś “starego”, “dawnego”

266.

- pojawiają się tutaj metafory:

- “dyrekcja” (zarządzanie) - piecza i przezorność nad harmonią funkcji

cielesnych

- “komitet kierowniczy” (to, co zarządza) - żądze zasadnicze

- “kierownik” (samodzielny zarządca) - przeważnie wychodzimy z błędnego

założenia, że nim jest świadomość

- “organ kierownictwa” (jedna z jednostek mająca udział w zarządzaniu) - to

czym rzeczywiście jest świadomość

267.

- to co w ogóle sobie uświadamiamy jest zależne od tego, czy uświadomienie sobie

tego jest pożyteczne
268.

- “wszystkie nasze organy poznawania i zmysły rozwinęły się tylko ze względu na

warunki zachowania się i wzrostu”

- Nietzsche stwierdza, że mamy zaufanie do rozumu i jego kategorii, jak i również do

dialektyki i wartości logicznych świadczy o ich pożyteczności, a nie o ich “prawdzie” -
potrzebne jest nam to, żebyśmy jednak wierzyli w jakieś wartości zasadnicze i
żebyśmy mogli posługiwać się naszą władzą sądzenia, ponieważ jest to warunkiem
życia.

- “Konieczne jest to, żeby było uznawane za prawdę, nie żeby coś było prawdą”

270.

- "żeby określony rodzaj mógł się utrzymywać i wzrastać w mocy musi w swej
koncepcji realności ujmować tyle rzeczy obliczalnych i stałych, żeby na nich można
było skonstruować schemat jego zachowania się”

271.

- “Logika jest usiłowaniem pojęcia świata rzeczywistego według ustanowionego przez

nas schematu bytu, lub ściślej: uczynienia go podatnym do sformułowania,
obliczenia”

273.

- Świat stający się ma charakter nie dający się sformułować - poznanie i stawanie się
nie idą w parze (tam gdzie jest poznanie, nie ma stawania się)

- Poznanie poprzedza wola czynienia poznawalnym

276.

- Nietzsche staje w opozycji do przekonania Parmenidesa, że tego, co nie można

pomyśleć nie ma i stwierdza, że wszystko, co można pomyśleć jest fikcją - obroną
podmiotu (czyli wszystkich organów kierownictwa) przed działaniem innych
podmiotów poprzez zlogicyzowanie tego działania, ujęcie w zrozumiałe dla
świadomości ramy, zawładnięcie innym podmiotem.
277.

- Podmiot jest fikcją - jest to postrzeganie wielu jednakowych stanów jako działanie
jednego substratu. - “jednakowość” ta została przez nas stworzona, jest ona
zrównaniem i dopasowaniem wielu jednakowych stanów.
 9. Friedrich Nietzsche - „Teoriopoznawcze wprowadzenie o prawdzie i kłamstwie w
sensie pozamoralnym”

10. Martin Heidegger - “Bycie i czas”.

par 1-7

istota (to, co) / Jowisz + istnienie (że) / istnieje = byt

1. Aby ustalić czym jest bycie, trzeba wpierw zrozumieć byt pytający o bycie, czyli nas samych.
Heidegger uważa, że zrozumienie bycia wymaga uprzedniego oparcia tegoż pytania na
jakimś bycie (byt) - uważa, za ten byt nas samych
a. bycie jest najogólniejsze, lecz przez to, że jest najogólniejsze, to jest tym samym
najbardziej mroczne
b. bycie jest niedefiniowalne, lecz nie zwalnia nas to od potrzeby i obowiązku pytania o
jego sens
c. bycie jest oczywiste - powszechna jego zrozumiałość jest tak naprawdę
niezrozumieniem
2. Rozumienie bycia nie jest tym samym co rozumienie bytu
3. Jestestwo (Dasein) to byt, w którego byciu chodzi o samo to bycie. Bycie jestestwa polega
na rozumieniu
4. Rodzaj bycia jaki przypisujemy jestestwu nazywamy egzystencją
a. Jestestwo > egzystencja
b. Obiekt > obecność
c. Narzędzia > poręczność
5. Pytanie o to czy my istniejemy w świecie jest bez sensu - nie ma bycia wyabstrahowanego
od świata
a. do naszej istotny należy bycie-w-świecie, lecz nie jest to subiektywne odczucie
(chodzi tutaj o pewną świadomość bycia, posiadania relacji z tymże światem,
wchodzenia z nim w interakcje, wzajemnego oddziaływania)
6. Rozumiemy bycie przed-filozoficznie, co konstytuuje filozoficzne rozumienie bytu, co tym
samym prowadzi nas do rozumienia bycia.
7. Ważne jest również odniesienie bytu do czasu. Byt rozpoznaje się w czasie, wykładnia, która
dostarcza nam rozumienia musi już rozumieć lub też przedrozumieć to co jest w niej zawarte
(koło hermeneutyczne)
8. Rozumienie to sposób bycia w świecie
9. Rozumienie jest warunkiem istnienia w świecie
10. Człowiek zawsze już coś rozumie i dąży do rozumienia

11. Hans-Georg Gadamer - “Prawda i metoda”

 Podchodząc do tekstu zawsze mamy wstępne rozumienie tego tekstu- mamy pewien
przedprojekt w głowie przed czytaniem i weryfikujemy go z rzeczywistością, wtedy dochodzi
do wtórnego rozumienia.
Każdy jest w jakiejś sytuacji rozumienia i ma jakiś horyzont
Oświecenie samo ma uprzedzenie do uprzedzeń XD (?). Oświecenie samo doszło do tego,
że ubezwłasnowolniło tradycję (pośpiech i autorytet jako uprzedzenie)
Pewna monolityczność tradycji to podejście romantyzmu.
Oświecenie jako kapitulacja rozumu- tradycja musi być nadal w opozycji tylko że teraz rozum
jest zły a tradycja jest czymś ważnym
Cel hermeneutyki filozoficznej- rehabilitacja pojęcia uprzedzenia i uznanie tego że istnieją
zasadne uprzedzenia.
Autorytet- jest to uznanie a nie posłuszeństwo, autorytet nie musi być autorytarny.

● Zawsze mamy jakieś uprzedzenia do tekstu, ale trzeba być ich świadomym

● Koło hermeneutyczne- podobnie do Heideggera, ale jesteśmy podporządkowani do kultury

● Oświecenie samo uprzedziło się do uprzedzeń

● Romantyzm to lustrzane odbicie oświecenia

● Romantyzm→ tradycja jako punkt wyjścia, trzeba zrehabilitować pojęcie uprzedzenia

● Dwa rodzaje uprzedzeń

1. wynika z niewiedzy, przedwczesny sąd
2. wynika z autorytetu (nie zawsze jest negatywne)
a. pewna pozycja
b. autorytet słuszny

12. Odo Marquard - “Pytanie o pytanie, na które odpowiedzią jest hermeneutyka”

Marquard mówi o sobie ja, sceptyk

Skończoność czyli:
- to, co nie jest Bogiem
- to, co ogaraniczone przestrzenie
- to, co umiera (osadzone w czasie)

Jesteśmy częścią czegoś większego, tradycji, rodowodu.

Hermeneutyka dystansuje.
 Rodowód jest nieusuwalny a hermeutyka jest za nim.

Po czystkach religinnych rodzi się potrzeba hermeneutyki literackiej: Czytaj i pozwól czytać
Replika skończoności jako hermeneutyka:
- na rodowód
- na …?
- na historyczną sytuację

Marquard w przeciwieństwie do Arystotelesa twierdzi, że hermeneutyka jest nie tylko metodologią

interpretacji tekstów, ale także sposobem rozumienia rzeczywistości

Poznanie to proces ciągły

Poznanie może być wyłącznie subiektywne, a poznanie zależy od kontekstu

Metafora jako część filozofii

WYKŁAD:
1. Koncepcje całościowego ujęcia Hermeneutyki:

I. Teoria w egzegezie biblijnej.

II. Ogólna metodologia filologiczna.

III. Nauka o wszelkim rozumieniu językowym.

IV. Metodologiczna podstawa nauk humanistycznych jako opartych na pojęciu

rozumienia (Wilhelm Dilthey) - hermeneutyka humanistyczna

V. Fenomenologia myślenia i rozumienia egzystencjalnego

VI. System rozumienia mitów i … (tutaj pewnie była kontynuacja ale ja nic nie mam)

2. 6 typów Hermeneutyki.

I. Praktyka, konkretna czynność lub rezultat rozumienia czy interpretacji mówionego,

pisanego słowa, czy innych sytuacji.

II. Mniej lub bardziej spójny układ reguł.

III. Metodyka interpretacji poszczególnych dziedzin.

IV. Ogólna teoria interpretacji

V. Teoria a metodologia humanistyki

VI. Hermeneutyka jako kierunek filozoficzny w postaci filozoficznej teorii rozumienia.

3. Podział wg. prof. Norberta Leśniewskiego (“Hermeneutyka Radykalna”):

I. Hermeneutyka techniczna - opracowanie zestawu reguł i zasad rozumienia.

II. Hermeneutyka filozoficzna - kierunek filozoficzny, który mówi, że rozumienie to

podstawa

III. Filozofia Hermeneutyczna - Hermeneutyka radykalna lub Ontohermeneutyka

(Heidegger)

4. 2 typy norm interpretacyjnych:

I. norma adekwatnościowa - jaka norma stoi za konkretnym podejściem do

interpretacji.

- podmiot interpretacji jest autonomiczny - unikanie kontekstu historycznego i

semantyczna niezależność od interpretacji.

- wymogi: poprawność; obiektywność (semantyczna odpowiedniość); totalność.

II. norma konstruktywistyczna

- nie ma autonomii; intertekstualność - to w jaką interakcję wchodzi tekst z

innymi tekstami

- brak obiektywności

- pluralizm - wieloznaczność
 - paradoksalność interpretacji (nie ma ostatecznych znaczeń)

- wymogi: interpretacja nie musi być poprawna, tylko efektywna

- jest atotalna

5. Historia hermeneutyki

I. Platońska hermeneutyka ma zabarwienie religijne.

II. Arystoteles: nauka o formowaniu zdań (związek hermeneutyki z retoryką)

III. Stoicy (1-szy ważny przystanek Hermeneutyki)

- wykładnia, interpretacja mitów - rozdźwięk między narracją mitologiczną a

racjonalnością.

- możemy mówić o ukrytym znaczeniu - hiponomia (forma pośredniego

przekazu)

- sens literalny jest podstawą do snucia teorii alegorycznych.

- nie opłaca się rezygnować z autorytetu mitów.

IV. Hermeneutyka rozwija się najbardziej dzięki tzw. “religiom księgi”

A. Hermeneutyka islamska

- wahhabizm

- sunnici

- idżma - zgoda uczonych

- kijas - zastosowanie analogii do interpretacji tych fragmentów, które

nie były pokryte przez sumy

- szkoła hanbalicka

- szkoła hanaficka

- szkoła szaficka

- szkoła malikicka - wydawanie wyroków zgodnie z prawem szariackim z

korzyścią dla społeczeństwa
 B. Hermeneutyka judaistyczna

- wspólnota judaistyczna w Aleksandrii

- Filon z Aleksandrii (13 - 54 n.e.)

- 1-sze tłumaczenie ksiąg biblijnych na język grecki (septuaginta -

tłumaczenie siedemdziesięciu bardzo mądrych starych mężczyzn)

- Filon odszedł od sensu literalnego i zastosował narzędzia stoików -

całe pismo można odczytywać alegorycznie

- motywacja była apologetyczna

- metafora ciała i duszy - sens pisma nie może zawierać się w tym, co
cielesne (dosłowne), musi zawierać się w duszy uwięzionej w ciele
(alegoria)

6. Konkretni myśliciele filozoficzni zajmujący się problematyką hermeneutyczną.

ORYGENES (185 - 254)

● Pierwszy stosował typologię (jakieś wydarzenie ze Starego Testamentu było typem

zwiastującym przyjście Chrystusa)

● Według niego cały kanon jest możliwy do odczytania alegorycznie

● 3 sensy Pisma Świętego:

○ cielesny (historyczny, dosłowny) - niemożliwy do odrzucenia

○ psychiczny - odwołujący się do duszy

○ pneumatyczny - odwołujący się do ostatecznych misteriów Bożych- tylko dla

wybranych

JAN KASJAN (360 - 435)

● Postulował interpretację, która jest “godna boga”

● 4 sensy:

○ sens literalny

○ sens alegoryczny - mówi o wierze

○ sens moralny - o morałach

 ○ sens anagoniczny - odsłaniający ostateczne tajemnice wiary

AUGUSTYN

● Augustyn duży nacisk kładł na znajomość języków

● Czytający musi wg. Augustyna być zainteresowany pismem pod względem miłości

● 7 stopni przechodzenia:

1. bojaźń boża

2. pobożność

3. wiedza

4. miłosierdzie

5. miłość nieprzyjaciół

6. mądrość

7. męstwo

● miejsca niejasne należy tłumaczyć wychodząc od tych jasnych

MARCJAN CAPELLA

● Stworzenie podziału na trivium/ quadrivium:

○ trivium - gramatyka, retoryka, dialektyka

○ quadrivium - arytmetyka, astronomia, muzyka, geometria

● ruch retoryczny - manifestacja słowa na odbiorcę

● ruch hermeneutyczny - próba zrozumienia myśli

MARCIN LUTER

● Był augustaninem

● Wzrost nauczycielskiej roli kościoła

● Napisał 95 tez reformy Kościoła (jedna z głównych reform dotyczyła odpustów)

● Dilthey: “Nauka hermeneutyczna rozpoczęła się z protestantyzmem”

● Zasady protestantyzmu:

○ Sola Fides (tylko wiara) - Tylko wiara jest potrzebna do zbawienia, a nie uczynki

○ Sola Scriptures (tylko Pismo) - Tylko Pismo a nie Pismo i Tradycja

○ Sola Gratia (tylko łaska) - Do zbawienia potrzebna jest tylko łaska Boga

● Luteranizm zwraca uwagę na predestynację

● Protestantyzm: “albo, albo” (albo pismo, albo tradycja) vs Katolicyzm: “i” (pismo i tradycja)

● Luter nie stworzył zwartego systemu hermeneutyki

● Historia hermeneutyki nowoczesnej jest związana z teologią protestancką

● Luter nie przepadał za filozofią, twierdził, że należy “rzucić się w płomienie wiary”

● Odrzucił czworaki sens Pisma:

○ sens dosłowny już zawiera znaczenie filozofii zbyt sformalizowanej,rozstrzygającej

nieistotne sprawy duchowe

○ odrzucenie alegorii

○ Pismo jest swoim własnym kluczem (pozytywne odniesienie do koncepcji Św.

Augustyna)

FILIP MELANCHTON

● Uczeń lutra

● Widział upadek studiów biblijnych zbiegających się z upadkiem nauk wyzwolonych.

“Retoryka jest po prostu hermeneutyką”
Retoryka ma związek z dialektyką.
Krytykuje alegorezę i skłania sie ku sensowi dosłownemu. Podkreśla moralne znaczenie
sensu dosłownego.
Według niego w całym Piśmie występują powszechnie “miejsca wspólne” konieczne do
zbawienia- są pewnym kluczem do zrozumienia całości Biblii.

MATTHIAS FLACIUS ILLYRICUS

● Twierdzenie, że Pismo jest niejasne, a przez to jest niewystarczające jest bluźnierstwem

wobec Boga.

● Winny niezrozumiałości jest kościół katolicki a niezrozumiałość jest wynikiem nieznajomości

gramatyki
● Adaptował podejście Augustyna

● Synkretyczna rekapitulacja hermeneutycznych środków

● Dopuszcza elementy alegorezy

J.C. DAMHAUER (1603 - 1666)

● Nawiązuje do sensu hermeneutyki u Arystotelesa

● Zanim ustali się prawdę rzeczową, należy najpierw ustalić prawdę hermeneutyczną (czyli to
co autor miał na myśli)

● Próbuje uzupełnić arystotelesowski organon

Rozróżnienie:

● sensus - znaczenie, prawda hermeneutyczna

● sentencja - prawda rzeczowa

● W procesie badawczym mamy głównie do czynienia nie z rzeczywistością tylko z tekstami,

najpierw musimy zbadać prawdę hermeneutyczną, a później rzeczową

● Prawda logiczna dotyczy tego jak jest, a prawda hermeneutyczna tego jak jest w tekście

BARUCH SPINOZA (1632 - 1677)

● Należał do synagogi, był wychowywany bogobojnie, jednak został wykluczony z tej

społeczności za poglądy.

● Bóg = natura (Panteizm)

● Kładzie nacisk na światło naturalne rozumu (racjonalizm)

● Oddziela rozważania filozoficzne od teologii

● Pismo traktuje przede wszystkim o tym co moralne, o uczynkach wewnętrznych i dotyczy

posłuszeństwa

● Błędem jest rozpatrywanie Pisma jako prawdziwych spekulacji np. o przyrodzie- bo jest to
domena filozofii, która jest dostępna naturalnemu światłu.

● Podkreśla, że Pismo przeznaczone jest dla ludu, czyli nie może zawierać spekulacji.

● Cel: odrzucić autorytet kościołów uznając, że każdy człowiek może nauki wyciągnąć z
Pisma.
 GIAMBATTISTA VICO (1668 -1744)

● Tradycja jest zwierciadłem w którym człowiek widzi samego siebie.

● Myśliciel oświeceniowy (Oświecenie – krytyka autorytetu, marginalne znaczenie

hermeneutyki, narodziny myślenia historycznego, 2 koncepcje hermeneutyki inspirowane
„Monadologią” Leibniza)

● Stan społeczny jest naturalnym stanem człowieka.

● Zamierzeniem dzieła jest przekazanie jakiegoś autorytetu.

● Przechodzenie człowieka ze stanu zdominowanego przez religię do stanu zdominowanego

przez prozę i filozofię.

● Stara się racjonalnie tłumaczyć mity greckie.

● Poezja jest czymś co wynika z umiejętności naturalnych, natomiast filozofia jest czymś
wyuczonym ze społeczeństwa.

● 2 sposoby widzenia procesu historycznego – jako interwencję lub jako dążenie do coraz
większego uspołecznienia

● Wykazał błędność kartezjanizmu!

○ „Nauka Nova” 1725 r. – praca ma wykazać wadliwość podejścia kartezjańskiego

○ Kartezjusz niszczy nauki humanistyczne i poprzez niszczenie autorytetów tej tradycji
chce wprowadzić własny autorytet

WOLTER

● Konfrontujemy siebie z cywilizacją Chińską która ma jakieś kroniki i która żyje bardziej
etycznie niż społeczność europejska kierująca się Biblią.

● Nasza dziejowość musi być odbierana i tłumaczona świecko.

● Są zdania, że od Woltera możemy mówić o historii powszechnej - o niej możemy mówić jak o
postępie sztuki i umiejętności.

JOHAN MARTIN CHLADENIUS

● Wyznacza to co będzie istotne do hermeneutyki: hermeneutyka nie zajmuje się problematyką

związaną z gramatyką pewnego języka i niejasnościami edytorskimi i nie zajmuje się
niejasnościami wynikającymi z dwuznaczności tekstu. Zadaniem hermeneutyki są
 niejasności wynikające z nieznajomości tła.

● Oddziela hermeneutykę od logiki

● Nauka o punkcie widzenia (w sensie że hermeneutyka chyba??)

● Prawda jest multiperspektywiczna

G.F. MEIER (1718 - 1777)

● Tworzy ogólną hermeneutykę racjonalizmu

● odnosi się do semiotyki, czyli odnosi się poza pismo i mowę.

- Cała rzeczywistość jest systemem znaków, rozumienie jest włączone w system

znaków.Nawet jak my czegoś nie widzimy jako znaku, to widzi to jako znak monada
centralna.

● Wyróżnia cztery możliwe Interpretacje:

○ Interpretacja logiczna

○ Interpretacja doskonała

○ Interpretacja estetyczna

○ Interpretacja zmysłowa

● Wychodzi poza język

● Określił zasadę hermeneutycznej słuszności - skłonność interpretatora do uznawania za

hermeneutycznie prawdziwe tych znaczeń które odpowiadają znaczeniu twórcy znaków póki
nie zostanie wskazane inaczej.

A.H. FRENCKE (1663 - 1723)

● Uprawianie hermeneutyki jest pathologiczne - próbuje wprowadzić logos do czegoś co jest

uczuciowe (pathosu)

● Całkowite wyrażenie duszy która się w nim wypowiada

F. E. RAMBACH

● Interpretacja słów autora jest niemożliwa względem uczuć z których wypływają słowa (?)

● Pietystyczna nauka o aplicatio (zaaplikowanie tego co jest w Piśmie) - Jak pisać i wygłaszać
kazania
 FRIEDRICH AST

● Rozwój hermeneutyki w okresie romantyzmu

● „Zasady gramatyki, hermeneutyki i krytyki” 1808 r.

● Praca nakierowana na antyk, większa orientacja filologiczna

● Zrozumieć antyk przez jego wzorcowość

● Każdy tekst antyczny rozumiany w duchu danej epoki

● Koło hermeneutyczne – całość epoki zrozumieć na podstawie jej części

● Rozumienie całości postawić na „duchu” epoki

F.D.E SCHLEIERMACHER (1768 - 1834)

● Postać kluczowa dla rozwoju hermeneutyki

● Był teologiem protestanckim

● Teoria hermeneutyczna nie jest ukończona

● Odnosił się do hermeneutyk szczegółowych

● Swego dzieła nie ukończył, jego celem było stworzenie hermeneutyki ogólnej

● Akt rozumienia jest odwrotnością aktu mówienia, a akt rozumienia ma dotrzeć do rozumienia
stojącego na podstawie aktu mowy(?).

● Dwa sposoby interpretacji języka:

1) gramatyczna - interpretowany język jest wycinkiem

2) techniczna/ psychologiczna - język jest świadectwem indywidualnej duszy autora.

● Mamy do czynienia z luźną praktyką interpretacyjną (rozumienie jest podstawowym

fenomenem uważanym za coś oczywistego, należy unikać nieporozumień) oraz
rygorystyczną praktykę interpretacyjną (nieporozumienie jest podstawowe i naturalne, a
porozumienie musi być celem interpretatora) ??
● Mowa jest powiązana z językiem- rozumienie jest wyłącznie dane na język. Interpretowany
język jest wycinkiem z momentu tekstu umiejscowionego w danym okresie historycznym.

● Rozumienie musi być celem interpretatora. Niezrozumienie jest czymś naturalnym

● Hermeneutyka musi od samego początku postępować z pewnymi regułami.

● Rozumienie musi mieć charakter rekonstrukcyjny, musi podejmować tekst w każdej jego
części- dążąc do ambitnego celu ( zrozumieć tekst tak jak rozumiał go autor a następnie
zrozumieć go lepiej)

● Dwa typy rozumienia:

1) Rozumienie dywinacyjne (przewidujące, profetyczne) - dochodzenie do pierwszej

oczywistości rozumienia

2) Rozumienie porównawcze - porównuje różne sposoby rozumienia, rozstrzygając na

korzyść jednego

● Zarzuty: oparcie hermeneutyki na gruncie psychologizmu (centralność dialogiki/ dialektyki)

Dialogika ma stanowić podstawę dla wszelkiej hermeneutyki. Rozmowa w której rozumiejący
jest otwarty na możliwość zakwestionowania się

GEORG FRIEDRICH HEGEL

● Panlogizm u Hegla – wszystko podporządkowane rozumowi

● Procesualne rozumienie rzeczywistości

● Coraz większa waga historyczności

● „Wykłady z filozofii dziejów” – duch obiektywny jako duch wyrażający czym jest

społeczeństwo

● Dzieje – postęp świadomości ducha obiektywnego, postęp uwiadomienia sobie wolności

● Hegel i skończoność dziejów -musi istnieć jakiś element finalny

● System heglowski jako zwieńczenie historii

● Podporządkowanie historii filozofii a z drugiej strony nacisk na rozwój – dwugłos

LEOPOLD VON RANKE

SCHNÄDELBACH

● Określona praktyka naukowa – czas narodzin archiwów, świadomość ważności prowadzenia

źródeł

● Jako zasada – zjawiska rozumieć jako uwarunkowane historycznie – wszystko jest zależne od

swej historii

● Relatywizm historyczny – brak dążenia do absolutnej własności – na gruncie tego rozumienia

rodzi się problem

● Dziejowość jako centralny problem, a nie subiektywizm

● Każda z epok jest uwarunkowana historycznie

● Problem koła hermeneutycznego – problem zrozumienia historii wychodząc poza historię

● Koło hermeneutyczne oparte o zasadę dziejowości – poznanie historii będąc w niej

zanurzonym (nihilizm poznawczy)

● Sukces nauk przyrodniczych poprzez wypracowane techniki, nauki historyczne tak samo chcą

wypracować swoją metodę i mieć takie same efekty

● Trzeba zrobić krok do przodu – wyjść poza koło

● Stworzyć krytykę czystego rozumu historycznego – Dilthey (stworzenie coś w stylu

kantowskiej krytyki)

AUGUST BOECKH (1785 - 1867)

Podobna do Schleiermacherowskiej teorii poznania

Określa filologię jako poznanie czegoś co przez duszę ludzką wyprodukowane
 Rozumienie typowe dla historii ma być poznaniem poznanego

JOHANN GUSTAV DROYSEN (1808 - 1884)

● Jest twórcą pojęcia epoki hellenistycznej!

● Poza Diltheyem jest najwybitniejszym przedstawicielem historyzmu.

● Podejmuje próby rozwiązania problemu metodologicznego- “Zarys historyki”

● Trzy możliwe naukowe metody:

1) spekulatywna - dla teologii i filozofii poznanie

2) fizykalna - przyrodoznawstwo wyjaśnianie

3) historyczna - nauki humanistyczne rozumienie

● Unikanie pojmowania historii jako czysto narracyjnej

● Dwa sposoby ujęcia ducha:

1) naturalnie

2) historycznie

● Dwa rodzaje empirii: (?)

1)

2)

● Historia dochodzi do duchowego rodzaju empirii poprzez rozumienie. Rozumienie nie odnosi
się tylko do mowy, ale też do artefaktów.

● Chce zrozumieć przeszłość lepiej niż została ona przekazana

● Bieg dziejów bedąc obiektem rozumienia jest postępującą i stopniowalną ciagłością

moralnego świata.

WILHELM DILTHEY

● Dążył do uprawomocnienia nauk humanistycznych - jednak to nie zostało dokończone z

powodu odmowy opublikowania późnych prac.

● U Diltheya hermeneutyka jest relatywnie nieobecna we wczesnych pracach i

prawdopodobnie nie miała pełnić żadnej roli psychologicznej w uprawomocnieniu nauk
humanistycznych.
● Pojęcie przeżycia nie zakłada różnic między wnętrzem a zewnętrzem - oferuje wgląd do
istoty ludzkiej rozumianej jako całość. Przeżycie umożliwia ściślejsze powiązanie z badaniem
nauk humanistycznych.

● Próbował zerwać z filozofią historii

● Początkowo dominuje przekonanie że zadowalający opis faktów świadomości do nauk o

duchu daje psychologia (wyjaśniająca)- miałaby ona sprowadzać doświadczenia duchowe do
jakiś elementów składowych

● Tworzy pojęcie psychologii rozumiejącej, ma ona pokazywać całość uwiązań życia

duchowego (pojęcie przeżycia jest kluczowe)- przez to pojęcie uważany za jednego z
twórców filozofii życia

● Naturę wyjaśniamy, życie duchowe rozumiemy

● Podstawowe pojęcia w później fazie:

○ Przeżycie - nie zakłada jeszcze różnicy między tym co fizyczne a psychiczne,

przeżywanie obejmuje zarazem chcenie, uważanie, oferuje wgląd do istoty ludzkiej
jako całość, odnosi się do szerszego kompleksu życiowego i na tej podstawie
objaśnia to co jednostkowe, umożliwia ściślejsze powiązanie z dziedziną nauk
humanistycznych

○ Rozumienie (manifestacja życia) - 3 klasy manifestacji życia: pojęcia/sądy/większe

twory myślowe, działania, sposoby ekspresji wyrazu przeżycia; rozumienie
elementarne - nie jest przyczynowo-skutkowe, dotyczy prostych wyrazów życia
duchowego, zakorzenione w codziennej praktyce życia; pozorna rezygnacja z koła
hermeneutycznego

● Podczas procesu rozumienia wprowadza dwa poziomy:

1) Rozumienie elementarne - Jest jak takie wnioskowanie przez analogię. Dotyczy

prostych wyrazów życia duchowego, jest zakorzenione w codziennej praktyce życia.

2) Rozumienie wyższe - bazuje na elementarnym, ale pozwala zrozumieć złożoność

procesów życia duchowego, może dotyczyć dzieł, wartości a nawet epok. To jest
takie wnioskowanie przez indukcję

MARTIN HEIDEGGER (1889 - 1976)

● Wysiłki ontologii i metafizyki dotyczące określenia bytu, z pominięciem „bycia bytu”

● Stworzenie ontologii fundamentalnej do określenia bytu

● Mówienie o bycie całkowicie przesłoniło jego bycie

● Punktem wyjścia jest subiektywny podmiot – byt, którego bycie jest w stanie go odsłonić

● Byt cechuje się strukturą bycia, czyli dassein (jestestwo, lub szczegółowiej: bycie tu, bycie tu

oto)

● Dassein cechuje się rozumieniem struktur bycia, swojego i innych oraz świadomość struktury

bycia

● Jestestwo zawsze znajduje się w tej strukturze bycia – podmiotowy punkt wyjścia

● Dassein rozumie byt ontologicznie, a bycie bytu na poziomie ontycznym

● Specyficzny sposób bycia dassein – bycie egzystencji jako analiza egzystencjalna

● Prestruktura rozumienia – dassein jest w nierozłącznym kontakcie ze światem

● Bycie-w-świecie – 1 egzystencjał – nie ma nas jako podmiotu w oderwaniu od świata

● Bycie rzuconym w strukturę bycia w świecie – określa horyzont egzystencji jak i możliwości

bycia i rozumienia tego bycia. Wyznacza prestruktury interpretacji – pierwotne rozumienie

nie ma charakteru epistemologicznego

● Rozumienie to biegłość dassein w świecie

● Intencjonalnosć – zatroskanie

● Dassein jako zatroskanie, jestestwu chodzi o własną możliwość bycia

● Zrozumienie swojego rzucenia podyktowanego przez zatroskanie, aby odnaleźć się w

strukturze

● Rozumienie rzucenia jako pewnej siatki narzędziowej – struktura odniesień jako narzędzia
● Projektowanie siebie – jako najwłaściwszy sposób bycia – ograniczenie poprzez rzucenie w

świat oraz dziejowość

● Hermeneutyczna struktura – rozjaśnianie struktury tego rzucenia – próba jego wykładni

● Struktura rozumienia a wykładnia – rozjaśnianie prestruktury rozumienia – samorozjaśnienie

rozumienia – celem jest uczynić jasną sytuację rozumienia dla podmiotu

● Przenikanie się rozumienia i wykładni (wykładnia jako wyjaśnianie danego już zawsze

rozumienia)

● Heideggerowskie ujęcie koła hermeneutycznego – zanim interpretator podejmie się

interpretacji tekstu, posiada już jakieś wyobrażenie o nim, wynikające z jego wyobrażenia o
świecie. Nie można rozpocząć procesu interpretacji od zera, nie da się rozumieć bez
wcześniejszego rozumienia. Interpretacja jest więc procesem kolistym, ponieważ nie
rozpoczyna się od punktu startowego, ale jest uwikłana we wcześniejsze doświadczenia i
procesy interpretacyjne interpretatora.

Hans Georg GADAMER (1900 - 2002)

● Zetknięcie w czasie studiów z tekstami Husserla i Heideggera

● „Prawda i metoda” 1960 r.

● Punktem wyjścia jest kwestia nauk humanistycznych i ich uprawomocnienie

● Chwiejność poznania humanistycznego (?)

● Sensowność pytania o metodę nauk o duchu

● W humanistyce chodzi o: pamięć, autorytet, takt, smak, a nie o sposoby dowodzenia

● Krytyka szkoły historycznej

● Nauki humanistyczne oprzeć na pojęciu kształcenia, a nie metodyce współczesnych nauk –

stworzyć pewną podstawę człowieka

● Zanik kształcenia na rzecz prawdy i metody w naukach humanistycznych

● Przyczyną jest wyłączenie subiektywnych atrybutów poza naukowość za sprawą „Krytyki

władzy sądzenia” Kanta

● Hermeneutyczna specyfika nauk humanistycznych – analiza aporii nadbudowanych przez

historyzm

● Historyczne uwarunkowanie bytu ludzkiego jako dążenie do bezwarunkowej wiedzy

● Teoria doświadczenia hermeneutycznego zamiast metody – skierowanie do świata życia

● Heidegger – przed-sądy, rozumienie uwarunkowane przed-sądami

● Gadamer – przed-sąd jest zawsze warunkiem każdego rozumienia

● Niemoc wyjścia poza uwikłanie – zostaje zasada hermeneutyki i jej wstępny warunek

● Usunięcie podmiotu i przed-sądu jest to przed-sąd historyzmu

● Gadamera uznanie przed-sądów i interpretacyjnego wyjaśniania ich

● Obecność dystansu czasowego – im większy dystans czasowy tym bardziej wyraźnie

rozumiemy przed-sądy (odwrotnie do Heideggera – im dalej tym jest on bardziej przełonięty)

● Pewne rzeczy lepiej widać z dala

● Dzieje efektywne (De)– badanie interpretacji dzieła i jego rercepcji

● Dzieło w różnych epokach powodowało różne interpretacje

● De – zdać sobie sprawę z własnej sytuacji hermeneutycznej, aby poddać ją kontroli poprzez

zetknięciem z tradycją czy tekstami (podobnie jak z interpretacją własnego przedrozumienia u

Heideggera)

● De – jako nieosiągalny horyzont naszego pytania, w horyzoncie którego coś może nam się

ukazać jako sensowne lub wątpliwe

● De – każdorazowo określają rozumienie

● Efektywnodziejowa świadomość – ukonstytuowana przez dzieje efektywne – nasz

świadomość uzyskana z historii, a z drugiej strony ciągle mamy świadomość naszego „bycia
uzyskanym” jako żądanie objaśnienia naszej dziejowości, w sensie opracowania naszej
hermeneutycznej sytuacji, oraz dostrzeżenie granic tych objaśnień

● Świadomość efektywnodziejowa to świadomość naszej skończoności

● Rozmowa jako wejście w przekaz tradycji, wejście w rozmowę z tradycją

● Również rozumienie to ciągły dialog

● Rozszerzenie hermeneutyki poza ramy humanistyki – rozmowa jako fenomen języka

● Logika zawęża wszystko do zdań oznajmujących, a u Gadamera najważniejsze jest pytanie

● Pytanie jako pierwotna forma logosu

● Każda wypowiedź to odpowiedź na jakieś pytanie

● Logos wewnętrzny (dopuścić do rozmowy) vs logos zewnętrzny (logika itp.)

IMMANUEL KANT
● Nie mamy dostępu do rzeczywistości

● Przekonanie o świetle rozumu upada

● Program wychodzenia od podmiotu, który musi stopniowo dochodzić do większego poznania

● Dążenie które zawsze nam się wymyka (imperatyw kategoryczny)

● Problematyka hermeneutyczna zostaje odgrzana, nagle człowiek znajduje się w nieznanym

świecie

● Dogłębna fascynacja kulturą helleńską.Ta fascynacja utwierdza problematykę

hermeneutyczną

● Trzeba poznać wzorzec klasyczny, jakoś się do niego odnieść, więc burzymy okres
oświeceniowy

● Każdy tekst musi być rozumiany przez DUCHA antyku

● Koło hermeneutyczne - żeby zrozumieć całość trzeba zrozumieć części i na odwrót

FRIEDRICH NIETZSCHE

● Nie miał zamiaru wprowadzania nowej teorii hermeneutycznej (jego rozumowanie wymusiło
nowe spojrzenie na tą dziedzinę)

● Jest prekursorem filozofii hermeneutycznej

● Jest szczególnie krytyczny do historyzmu

● Jego idee mają charakter antyepistemologiczny

● Jego filozofia interpretacji wiąże się ściśle z kantowską teorią przedstawień

● Stanowi wyjście poza klasyczne teorie prawdy i kłamstwa w kontekście etycznym

● Rozumienie innego człowieka/ podmiotu jest niemożliwe (po pierwsze niezrozumienie

samego siebie, po drugie niezrozumienie innego)

● Nie interesowało go ustalenie fundamentów nauk humanistycznych

● Brak podziału na wnętrze i zewnętrze

● Abdykacja świadomości w stylu kartezjańskim (nie ma faktów, są tylko interpretacje)

● Ontohermeneutyka

● Zakwestionowanie całego paradygmatu poznawczego (zanegowanie stabliności

 rzeczywistości, niezależności, nie ma rzeczy samej w sobie, w ramach ciągów
interpretacyjnych nie ma tożsamości podmiotu interpretującego, nie ma arche ani telosu,
rzeczywistość nie jest tylko się staje)

● Genealogia (jak wielowykładniowość świata pogodzić z jego interpretacją:

○ brakuje w nim jednego transcendentnego tekstu

○ po drugie ten tekst nie jest zamknięty

○ niemożliwe jest bezinteresowne interpretowanie

○ konieczna jest jego wykładnia

● Dopuszczalna jest przede wszystkim ta interpretacja która pozwala na praktykowanie woli

mocy

Emilio Betti (1890 – 1968)

● Jurysta

● „Ogólna teoria interpretacji” 1966 r.

● Krytyka nowych form hermeneutycznych

● Proponuje powrócić do zawężenia interpretacji

● Wszystkie formy interpretacji w naukach humanistycznych mają wspólną powierzchnię

poznawczą

● Wspólna metodologia nauk humanistycznych

● Odwołuje się do hermeneutyki romantycznej (z zewnętrza do wnętrza)

● Ważny jest sens autora, z wyłączeniem kontekstu interpretatora

● Uprzedzenia w hermeneutyce Gadamera uważa za niebezpieczną, prowadzącą do

relatywizacji idee
● Krytyka hermeneutyki aplikacyjnej Gadamera – brak obiektywności, niepewność

● 4 kanony interpretacji:

● -kanon hermeneutycznej autonomii – pierwotny zamysł autora

● -kanon całości – tekst jako spójny sens

● -kanon aktualności – rekonstrukcja twórczego procesu w jego aktualności

● -kanon analogii/sensu – zestrojenie interpretatora z tekstem

● Negatywność tych kanonów polega na tym, że każdą interpretację możemy oceniać – jest to

krok w tył do hermeneutyki technicznej

Odo Marquard (1928 – 2005)

● Zamiast obszernych prac pisze eseje

● Uczeń Joachima Rittera (jego specyficzne rozumienie antropologii filozoficznej, do której

wprowadzał elementy historii)

● Marquard tytułuje się sceptykiem

● Sceptycyzm hermeneutyczny (wyczucie podziału władz, uzualizm, gotowość do akceptacji

swojej kontyngencji)

● Zmniejszająca się rola filozofii w historii i we współczesnym świecie – wymykają jej się jej

własne funkcje

● Filozofia wkracza, gdy inne nauki zawodzą

● Krytyka filozofii dziejów, ją samą wywodzi z upadku teodycei (teodycea Leibniza – po

wojnie trzydziestoletniej upada wizja eschatologii)

● Człowiek stawia Boga na ławie oskarżonych

● Nie żyjemy w najlepszym z możliwych światów, więc zwracamy się ku historii

● „2 teodycea” – człowiek zarówno oskarża jak i jest oskarżony