Professional Documents
Culture Documents
Ogólnie, każdy czynnik fizyczny lub chemiczny, który zmienia stan czynnościowy komórek organizmów żywych, zarówno roślin jak
również zwierząt. Na gruncie fizjologii zwierząt i człowieka, bodźcem określa się zmianę w środowisku zewnętrznym lub wewnętrznym ustroju odbieraną przez
wyspecjalizowane, swoiste dla danego bodźca narządy czuciowe – receptory. W naukach behawioralnych, bodźcem określa się zmianę środowiska zewnętrznego
lub wewnętrznego organizmu, wywołującą, modyfikującą, lub hamującą zachowanie się zwierząt.
Rozróżniamy:
1) bodźce proste – światło lub ciemność. Mogą być jednorodne (czynnik działa cały czas z jednakową siłą) lub niejednorodne (gdy natężenie bodźca rośnie w miarę
zbliżania się do jego źródła),
2) bodźce złożone – skomplikowane figury geometryczne,
3) bodźce kierunkowe – pochodzące z ograniczonej części świata zewnętrznego lub wewnętrznego.
Ze względu na rodzaj pobudzanych receptorów, bodźce dzielimy na: wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe, dotykowe
Z uwagi na odpowiadający im rodzaj popędu, wyróżniamy: bodźce pokarmowe, seksualne, itp.
(nocyceptory) w postaci wolnych zakończeń nerwowych, występują praktycznie we wszystkich tkankach organizmu. ależy zwrócić uwagę, że
receptory bólowe są receptorami swoistymi, ponieważ tylko ich pobudzenie może wywoływać wrażenie bólu. Warto jednak zauważyć, że bodźce wywołujące
wrażenia bólowe są nieswoiste –praktycznie każdy rodzaj energii (bodziec) może pobudzić receptory bólowe pod warunkiem, że jest dostatecznie silny i prowadzi do
uszkodzenia tkanki. Poza swoistymi drogami czuciowymi, prowadzącymi do kory mózgowej, impulsacja bólowa dociera również, wieloneuronalnymi drogami
nieswoistymi, do układu siatkowatego pnia mózgu. Pobudzenie wstępującego aktywującego układu siatkowatego wywołuje odpowiedni poziom wzbudzenia kory
mózgowej, niezbędny do odbierania impulsacji bólowej. ak więc, aby czucie bólu przewodzone drogami swoistymi, mogło być skuteczne w sensie świadomego
wrażenia bólu, musi istnieć odpowiedni stan wzbudzenia korowego, który uwarunkowany jest działaniem tworu siatkowatego.
eksteroreceptory narządy odbierające bodźce pochodzące z zewnątrz organizmu, np.
receptory wzrokowe, słuchowe, dotykowe, termiczne.
interoreceptory [łac.], interoceptory, receptory pobudzane przez zmiany wewn. środowiska
organizmu, położone w ścianach narządów wewn., w sercu, naczyniach krwionośnych (np.
baroreceptory reagujące na zmiany ciśnienia krwi w tętnicach);
proprioreceptory -receptory w narządach ruchu, wrażliwe na siły mech.;
pobudzenie proprioreceptorów w torebkach stawowych, więzadłach i okostnej jest podstawą
czucia głębokiego, czyli zdolności odczuwania ułożenia części ciała, np. stopnia zgięcia
kończyny
Chemoreceptory (smak, węch)– receptory rozróżniające substancje chemiczne. Z
chemorecepcją związane są również receptory wykrywające tlen, dwutlenek węgla i poziom pH
płynów ustrojowych.
Mechanoreceptor (dotyk, słuch)– receptor czuciowy odpowiadający za odbiór bodźców
mechanicznych, takich jak dotyk, wibracje, rozciąganie. Ze względu na położenie wyróżnia się
mechanoreceptory skórne, mechanoreceptory mięśni i stawów (proprioreceptory) oraz
mechanoreceptory trzewne (interoreceptory).
Fotoreceptory (wzrok) - receptory odbierające bodźce świetlne. Fotoreceptorami są czopki i
pręciki występujące w siatkówce oka.
Termoreceptory - receptory ciepła i zimna; występują w skórze, w tkankach głębokich (gł. w
sąsiedztwie żył), w rdzeniu kręgowym i w przedniej części podwzgórza; odgrywają rolę w czuciu
temperatury i termoregulacji;
Każdy analizator składa się z danego narządu zmysłu, drogi doprowadzającej impulsy do
ośrodkowego układu nerwowego oraz ośrodków podkorowych i korowych, które dzielą się
na pola (ośrodki) projekcyjne i kojarzeniowe (asocjacyjne). Każdy analizator odbiera i
przetwarza informację dotyczącą tylko jednego rodzaju czucia, czyli tzw. modalności
zmysłowej. Rozróżnia się zatem analizatory: wzrokowy, słuchowy, dotykowy, węchowy itp.