Một số ứng dụng của hàm nhiều biến trong kinh tế: Nguyễn Hoàng Lực Trường Đại Học Ngân Hàng Tp. Hcm

Một số ứng dụng của hàm nhiều biến trong kinh tế
NGUYỄN HOÀNG LỰC
hoangluctt@gmail.com
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HCM.
Ngày 17 tháng 11 năm 2022
NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HCM.
1 / 51
Các bài toán về sự lựa chọn của người tiêu dùng
Bài toán tối đa hóa lợi ích và hàm cầu Marshall

Chọn (x, y ) để hàm lợi ích
U = U(x, y ) (1)
đạt cự đại với điều kiện
p1 x + p2 y = m (2)
2 / 51
Ta sẽ xem xét bài toán tối đa hoá lợi ích với giả thiết rằng hàm lợi
ích có các đạo hàm riêng cấp một và cấp hai liên tục trong miền
{(x, y ) : x > 0, y > 0}. Để cho gọn, ta ký hiệu các đạo hàm riêng
như sau:
U1 = U′x , U2 = U′y ;
U11 = U′′xx , U12 = U′′xy , U21 = U′′yx = U12 , U22 = U′′yy .
Để giải bài toán tối đa hoá lợi ích ta lập hàm số Lagrange
L = U(x, y ) + λ (m − p1 x − p2 y )
3 / 51
Điều kiện cần để túi hàng (x, y) cho lợi ích tới đa là:
 ′ 
 Lλ = m − p1 x − p2 y = 0 U1 U2
λ= =

′
L = U1 − λp1 = 0 ⇔ p p (3)
 ′x  P x +1p y =2m
Ly = U2 − λp2 = 0 1 2
Từ (3), để xác định (x, y ), ta giải hệ


 U1 U2
=
P1 P (4)
 P x + p 2y = m
1 2
Gọi (x, y ) là nghiệm của hệ phương trình (4), giá trị tươnng ứng
của nhân tử Lagrange dược x xác dịnh theo công thức
U1 (x, y) U2 (x, y)
λ= hoặc λ = (5)
P1 P2
4 / 51
Đặt g = p1 x + p2 y , ta có
g1 = gx′ = p1 , g2 = gy′ = p2
L11 = L′′xx = U11 , L12 = L′′xy = U12
L21 = L′′yx = U21 = U12 , L22 = L′′yy = U22
   
0 g1 g2 0 p1 p2
H=  g1 L11 L12  =  p1 U11 U12  .
g2 L22 L22 p2 U12 U22
Điều kiện đủ của bài toán cực đại hóa lợi ích là
|H| = 2p1 p2 U12 − p21 U22 − p22 U11 > 0 (6)
5 / 51
Với
U1 U2 U1 U2
λ= = ⇒ p1 = và p2 =
p1 p2 λ λ̄
Ta có
2 1 1
U1 U2 U12 − U21 U22 − U22 U11 > 0
λ2 λ2 λ2
Hay
2U1 U2 U12 − U21 U22 − U22 U11 > 0 (7)
Trong kinh tế học, người ta luôn giả thiết rằng hàm lợi ích U(x, y )
thỏa mãn điều kiện (7) với mọi x, y > 0. Khi đó, cực đại địa
phương chính là cực đại toàn cục.
6 / 51
Một trong các dạng hàm lợi ích hay sử dụng là hàm Cobb-Douglas
U = Axα y β (A > 0, 0 < α < 1, 0 < β < 1)
Hàm số này thỏa điều kiện (7) với mọi x, y > 0 do
U1 = Aαx α−1 y β > 0, U2 = Aβx α y β−1 > 0

U12 = Aαβx α−1 y β−1 > 0
U11 = Aα(α − 1)x α−2 y β < 0, U22 = Aβ(β − 1)x α y β−2 < 0
7 / 51
Dẫn xuất các hàm cầu Marshall

Lượng hàng hoá mà người tiêu dùng quyết định mua chính là
lượng cầu. Phương pháp nhân tử Lagrage cho phép xác định được
lượng cầu đối với mỗi loại hàng hoá ờ mỗi mức giá và thu nhập:
x = x̄ (p1 , p2 , m) (8)
y = ȳ (p1 , p2 , m) (9)
Trong kinh tế học, các hàm só (8), (9) được gọi là hàm cầu
Mashall. Hàm cầu Marshall là hàm cầu của người tiêu dùng theo
quan điểm tối đa hoá lợi ích.
8 / 51
Ví dụ: Lập các hàm cầu Marshall của người tiêu dùng có hàm lợi
ích
U = x 0,4 y 0,9 .
Giải: Hàm lợi ích này thỏa điều kiện (7). Các hàm cầu Marshall
được dẫn xuất từ hệ phương trình (4). Ta có
2y 0,5 9x 0,4
U1 = 0, 4x −0,6 y 0.9 = U 2 = 0, 9x 0,4 −0,1
y =
5x 0,6 10y 0,1
U1 U2 2y 0,9 9x 0,4
= ⇔ = .
p1 p2 5p1 x 0,6 10p2 y 0,1
9 / 51
9p1
Suy ra y = x.
4p2
Thay y theo x vào phương trình thứ 2 (ràng buộc ngân sách), ta
có
9p1 4m 9m
p1 x + p2 x =m⇒x = , y=
4p2 13p1 13p2
Vậy
4m
Hàm cầu đối với hàng hóa thứ nhất là x =
13p1
9m
Hàm cầu đối với hàng hóa thứ nhất là y = .
13p2
NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

10 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Lập hàm cầu của người tiêu dùng có hàm lợi ích:
U = xy + 2x
Giải: Ta thấy hàm lợi ích này thỏa các điều kiện (7) khi x, y > 0:
U1 = y + 2, U2 = x, U11 = 0, U12 = 1, U22 = 0
⇒2U1 U2 U12 − U12 U22 − U22 U11 = 2(y + 2)x > 0
Giải hệ (4) ta được
m + 2p2
x=
2p1
m
y= −1
2p2
Vậy
m + 2p2
Hàm cầu đối với hàng hóa thứ nhất là: x =
2p1
m
Hàm cầu đối với hàng hóa thứ hai là: y = −1
2p2
11 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Hàm lợi ích gián tiếp
Thay các hàm số (8) và (9) vào hàm lợi ích U = U(x, y ), ta được
hàm số biểu diển sự phụ thuộc của lợi ích U vào các biến ngoại
sinh p1 , p2 , m:
U = U [x (p1 , p2 , m) , y (p1 , p2 , m)] = U (p1 , p2 , m) (10)
Hàm số (10) biểu diễn lợi ích tiêu dùng theo giá và thu nhập được
gọi là hàm lợi ích gián tiếp.
Theo ý nghĩa của nhân tử Lagrange, λ là lợi ích cận biên của thu
nhập
∂U
=λ
∂m
Điều này có nghĩa là khi thu nhập tăng thêm $1 thì lợi ích tăng
thêm một lượng λ.

12 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Để phân tích ảnh hưởng của sự thay đổi giá đối với lợi ích, ta xét
đạo hàm riêng của U theo giá.
Từ (10), ta có
∂U ∂x ∂y
= U1 + U2 (11)
∂p1 ∂p1 ∂p1
Lấy đạo hàm hai vế của p1 x + p2 y = m theo p1 , ta được

∂x ∂y
x + p1 + p2 = 0. (12)
∂p1 ∂p1
Ta lại có
U1 U2 U1 U2
= = λ ⇒ p1 = , p2 = . (13)
p1 p2 λ λ

13 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Thay (13) vào (12), ta được
U1 ∂x U2 ∂y
x+ + =0
λ ∂p1 λ ∂p1
∂x y
⇒U1 + U2 = −λ.x (14)
∂p1 ∂p1
Từ đây, ta có
∂U
= −λ.x (15)
∂p1
Hệ thức (15) có thể hiểu như sau: khi giá hàng hóa thứ nhất tăng $1 và
các yếu tố khác không thay đổi, thì thu nhập thực tế giảm một lượng
bằng $x. Do đó lợi ích của người tiêu dùng giảm một lượng xấp xỉ λx
(khi thu nhập giảm$1 thì lợi ích giảm tương ứng λ đơn vị).
Tương tự, ta cũng có
∂U
= −λ.y . (16)
∂p2
14 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Tối thiểu hóa chi phí tiêu dùng
Bài toán tối thiểu hóa chi phí tiêu dùng
Chọn (x, y ) để chi phí tiêu dùng
C = p1 x + p2 y (17)
đạt giá trị cực tiểu với
U(x, y ) = U0 (18)
Để giải, ta lập hàm Lagrange
L = p1 x + p2 y + µ [U0 − U(x, y)]
Điều kiện cần cho ta hệ

 ′ 
 Lλ = U0 − U(x, y ) = 0  1 U1 U2
= =
L′x = p1 − µU1 = 0 ⇔ µ p p
 ′  U(x, y )1 = U 2
Ly = p2 − µU2 = 0 0

15 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Để tìm (x, y ), ta chỉ giả hệ

 U1 U2
=
P1 P2 (19)
 U(x, y ) = U0
Công thức để tính nhân tử Lagrange tương ứng mỗi túi hàng
(x̂, ŷ ) thỏa (19) là
P1 P2
µ̂ = = . (20)
U1 U2
Điều kiện đủ để hàm chi phí (17) đạt cực tiểu với điều kiện (18)

0 g1 g2 0 U1 U2
|H| = g1 L11 L12 = U1 −µU11 −µU12 < 0
g2 L21 L22 U2 −µU21 −µU22
⇔ −µ U1 U2 U12 + U1 U2 U21 − U21 U22 − U22 U11 < 0. (21)


16 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Hàm cầu Hick

Các hàm cầu Hick cũng được dẫn xuất từ hàm lợi ích
U = U(x, y ). Với giả thiết điều kiện (7) thỏa mãn với mọi
x, y > 0, túi hàng (x, y ) ít tốn kém nhất được xác định từ hệ (19).
Từ hệ này, ta tìm được
x = x̂ (p1 , p2 , U0 ) (22)
y = ŷ (p1 , p2 , U0 ) . (23)
Mỗi hàm (22), (23) là một hàm cầu đối với một loại hàng hóa,
được gọi là hàm cầu Hick (hàm cầu lợi ích không thay đổi).

17 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Xét trường hợp người tiêu dùng có hàm lợi ích
U = xy + 2x
Hàm này thỏa điều kiện (7) với x, y > 0. Các hàm cầu Hick được
xác định qua hệ (19)
y = pp12x − 2
U1 U2 y +2
= Px2

P1 = p2 ⇔ P 1 ⇔
xy + 2x = U0 xy + 2x = U0 xy + 2x = U0
Ta xác định được các hàm cầu Hick

s
p2 U0
x̂ =
p1
s
p1 U 0
ŷ = −2
p2
18 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Hàm chi tiêu Thay các hàm cầu (22) và (23) vào (17) ta được
hàm chi phí tiêu dùng theo p1 , p2 và U0
Ĉ = p1 x̂ (p1 , p2 , U0 ) + p2 ŷ (p1 , p2 , U0 ) = C (p1 , p2 , Ua ) (24)
Theo ý nghĩa của nhân tử Lagrange thì µ̂ là chi phí cận biên
của lợi ích
∂ Ĉ
= µ̂
∂U0
Ta cũng có
∂ Ĉ
= x̂ (25)
∂p1
Và
∂ Ĉ
= ŷ (26)
∂p2
19 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Phương trình Slutsky
Với mỗi mức giá p1 , p2 và mức thu nhập m, từ các hàm cầu
Marshall (8) và (9), ta xác định được lượng cầu tương ứng với mỗi
hàng hóa
x = x (p1 , p2 , m) , y = y (p1 , p2 , m)
và mức lợi ích tương ứng
U = U(p1 , p2 , m)
Thay U = U0 vào các hàm cầu Hick, ta xác định được tương ứng
lượng cầu Hick:

x̂ = x̂ p1 , p2 , U , ŷ = ŷ p1 , p2 , U

20 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ta tìm được

∂x ∂x̂ ∂x
= + − .x (27)
∂p1 ∂p1 ∂m
Phương trình (27) gọi là phương trình Slutsky.

∂x
biểu diễn ảnh hưởng chung của việc thay đổi giá với
∂p1
lượng cầu (Với hàng hóa thông thường, giá tăng thì lượng cầu
giảm.)
∂x̂
biểu diễn hiệu ứng thay thế để giữ mức lợi ích không đổi
∂p1
(khi giá hàng hóa tăng, có thể duy trì lợi ích bằng cách thay
thế hàng hóa khác.)
∂x
− .x biểu diễn hiệu ứng thu nhập (khi giá tăng thì thu
∂m
nhập giảm, kéo theo cầu giảm.)
21 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Tương tự, ta cũng có

∂y ∂ŷ ∂x
= + − .y
∂p2 ∂p2 ∂m

22 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Các bài toán về lựa chọn của nhà sản xuất

23 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Lựa chọn tối ưu mức sử dụng các yếu tố sản xuất
Bài toán tối đa hóa lợi nhuận
Ta biểu diễn hàm tổng lợi nhuận dưới dạng hàm hai biến K , L:
π = pf (K , L) − (wk K + wL L + C0 )
trong đó pQ = pf(K, L) là tổng doanh thu, wk K + wL L là tổng

chi phí cho các yêu tố sản xuất, C0 là chi phí cố định (không phụ
thuộc K và L).
Điều kiện cần của cực trị trong trường hợp này là
∂π ∂f ∂π ∂f
=p − wK = 0, =p − wL = 0.
∂K ∂K ∂L ∂L
Hay
∂f ∂f
p = wπ và p = wL . (28)
∂K ∂L

24 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Điều kiện đủ để hàm đạt lợi nhuận cực đại
∂2π ∂2f ∂2π ∂f

2
= p 2
< 0, 2
=p 2 <0
∂K ∂K ∂L ∂L
2 2
2 2 "
2f ∂2f
2 2 #
∂ π∂ π ∂ π ∂ ∂ f
2 2
− = p2 2 2
− >0
∂K ∂L ∂K ∂L ∂K ∂L ∂K ∂L
Do p > 0 nên điều kiện này tương đương
QKK , QLL < 0 (29)
2
QKK QLL − QKL >0 (30)

25 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Tối đa hóa sản lượng với ngân sách cố định

Xét trường hợp doanh nghiệp cạnh trnh thuần túy tiến hành sản
xuất một loại sản phẩn với ngân sách cố định. Bài toán đặt ra:
Chọn K , L đề hàm số
Q = f (K , L) (31)
đạt cực đại, với điều kiện
wK K + wL L = B (32)
với wL , wK là giá lao động và tư bản

26 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Giả sử Q = f (L, K ) có các đạo hàm riêng liên tục trong miền
{(K , L); K > 0, L > 0}. Điều kiện cần để Q đạt cực đại với điều
kiện (32) là

Qk QL
λ= =

w w (33)
 w K +k w L =L B
k L
Điều kiện đủ để Q đạt cực đại với điều kiện (32) là
2Q1 Q2 Q12 − Q2 2 Q11 − Q1 2 Q22 > 0 (34)

27 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Với giả thiết điều kiện (34) thỏa mãn với mọi K , L > 0, từ hệ (33),
ta xác định được các hàm cầu yếu tố (hàm cầu Marshall)
K = K (wK , wL , B) , L = L (wK , wL , B) .

28 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Tối thiểu hóa chi phí sản xuất
Xét doanh nghiệp cạnh tranh thuầ túy với hàm sản xuất
Q = f (K , L)
Giả sử doanh nghiệp sản xuất lượng sản phẩm cố định Q0 . Tổng
doanh thu là TR = pQ0 . Do đó, tối đa hóa lợi nhuận đồng nghĩa
với tối thiểu hóa chi phí sản xuất:
Chọn K , L để hàm số
C = wK K + wL L (35)
đạt cực tiểu với điều kiện
f (K , L) = Q0 (36)

29 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Điều kiện cần để C đạt cực tiểu với điều kiện (36) là

 1 QK QL
= =
µ w w (37)
 f (K , L)K= Q L
0
Điều kiện đủ để C đạt cực tiểu với điều kiện (36) trùng với điều
kiện đủ của bài toán tối đa hóa sản lượng
2Q1 Q2 Q12 − Q2 2 Q11 − Q1 2 Q22 > 0

30 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Với giả thiết hàm sản xuất thỏa mãn điều kiện (34), từ hệ (37), ta
xác định được cầu đối với yếu tố sản xuất (cầu Hick)
K̂ = K̂ (wK , wL , Q0 ) , L̂ = L̂ (wK , wL , Q0 ) . (38)

31 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Dẫn xuất hàm chi phí

Theo bài toán tối thiểu hóa chi phí, ta có thể lập hàm chi phí xuất
phát từ hàm sản xuất. Do mỗi hàm sản xuất Q = f (K , L) cho
tương ứng các hàm yếu tố (38). Thay các hàm cầu này vào (35),
ta được hàm tổng chi phí theo giá các yếu tố đầu vào và Q0 :
Ĉ = wK K̂ (wK , wL , QO ) + wL L̂(wK , wL , QO )
Suy ra
Ĉ = Ĉ (wK , wL , QO ). (39)
Trong điều kiện giá các yếu tố sản xuất không đổi, hàm số (39)
cho biết chi phí sản xuất tại mỗi mức sản lượng Q) . Đó chính là
chi phí của doanh nghiệp sản xuất.

32 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Lập hàm chi phí tương ứng với hàm sản xuất
√3
Q = 81 KL
Ta có r r
L K
QK = 27 , QL = 27
K2 L2
Hàm này có dạng hàm Cobb-Douglas với α = β = 1/3 < 1 thỏa
mãn điều kiện (34). Do đó, các hàm cầu yếu tố được xác định từ
hệ (37)
  r r
 Qk QL  27 L 27 K
= =
wK w ⇔ K2 wL L2
 f (K , L) =L Q  wk√3
0 81 KL = Q0

33 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Giả hệ này, ta tìm được

s s
1 wL Q03 1 wK Q03
K= 3 , = 3
9 wK 9 wL
Hàm chi phí tương ứng với hàm sản xuất đã cho
q
2 wK wL W03
TC = wK K + wL L =
729

34 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Lựa chọn mức sản lượng tối ưu
Trường hợp doanh nghiệp cạnh tranh sản xuất kết hợp nhiều
loại sản phẩm
Xte doanh nghiệp cạnh tranh thuần túy sản xuất hai loại sản
phẩm. Giả sử chi phí tính theo số sản phẩm
TC = TC (Q1 , Q2 )
Do tính chất cạnh tranh, doanh nghiệp phải chấp hận mức giá thị
trường p1 , p2 của các sản phẩm đó. Hàm tổng lợi nhuận
π = p1 Q1 + p2 Q2 − TC (Q1 , Q2 ) .
Bài toán đặt ra là chọn cơ cấu sản lượng (Q1 , Q2 ) để tổng lợi
nhuận đạt giá trị lớn nhất.

35 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Giả sử hàm tổng chi phí của doanh nghiệp cạnh tranh là
TC = 6Q12 + 3Q22 + 4Q1 Q2
với p1 = 60, p2 = 34. Hãy xác định mức sản lượng tối ưu (cho lợi
nhuận tối đa)
Giải: hàm tổng lợi nhuận:
π = 60Q1 + 34Q2 − 6Q12 − 3Q22 − 4Q1 Q2
Điều kiện cần để lợi nhuận đạt tối đa là

∂π


 = 60 − 12Q1 − 4Q2 = 0
Q1 = 4
∂Q1 ⇔
∂π Q2 = 3

 = 34 − 4Q1 − 6Q2 = 0
∂Q2

36 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ta lại có
∂2π ∂2π ∂2π

π11 = = −12; π22 = = −6; π12 = = −4
∂Q21 ∂Q22 ∂Q1 ∂Q2
2 > 0, π
Điều kiện đủ π11 π22 − π12 11 < 0 được thỏa mãn với mọi
Q1 , Q2 .
Do đó, lợi nhuận sẽ lớn nhất nếu doanh nghiệp sản xuất 4 đơn vị
sản phẩm thứ nhất và 3 đơn vị sản phẩm thứ hai.

37 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Trường hợp doanh nghiệp độc quyền sản xuất kết hợp nhiều
loại sản phẩm
Xét trường hợp doanh nghiệp độc quyền sản xuất hai loại sản
phẩm với hàm chi phí kết hợp
TC = TC (Q1 , Q2 )
Doanh nghiệp độc quyền định giá sản phẩm của mình dựa trên chi
phí sản xuất và cầu của thị trường. Giả sử cầu của các sản phẩm
là:
• Q1 = D1 (p1 ) ⇔ p1 = D1−1 (Q1 ) (đối với sản phẩm thứ nhất)
• Q2 = D2 (p2 ) ⇔ P2 = D2−1 (Q2 ) (đối với sản phẩm thứ hai)

38 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Hàm lợi nhuận có dạng
π = p1 Q1 + p2 Q2 − TC (Q1 , Q2 )
Hay
π = D1−1 (Q1 ) · Q1 + D2−1 (Q2 ) · Q2 − TC (Q1 , Q2 )
Ta xác định Q1 , Q2 để π đạt cực đại, từ đó suy ra mức giá tối ưu:
p1 = D−1 −1
1 (Q1 ) , p2 = D2 (Q2 ) .

39 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Giả sử doanh nghiệp độc quyền sản xuất hai loại sản phẩm
với hàm chi phí kết hợp
TC = Q21 + 5Q1 Q2 + Q22
Giả sử cầu đối với các loại hàng hóa đó là:
p1 = 56 − 4Q1
p2 = 48 − 2Q2
Hãy xác định ức sản lượng và mức giá tối ưu cho các sản phẩm.

40 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Giải: Hàm lợi nhuận
π = p1 Q1 + p2 Q2 − Q12 − 5Q1 Q2 − Q22

= 56Q1 + 48Q2 − 5Q12 − 3Q22 − 5Q1 Q2 .
Giải bài toán cực trị ta được mức sản lượng cho lợi nhuận tối đa là
96 40
Q1 = , Q2 =
35 7
Giá bán để đạt lợi nhuận tối đa là

1576 256
p1 − 56 − 4Q1 = ≈ 45; p2 − 48 − 2Q2 = ≈ 36, 7.
35 7

41 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Trường hợp doanh nghiệp độc quyền có nhiều cơ sở sản xuất
khác nhau
Xét doanh nghiệp độc quyền sản xuất một loại sản phẩm tại hai cơ
sở sản xuất khác nhau. Trường hợp này, doanh nghiệp chọn mức
sản lượng và giá tối ưu dựa vào chi phí sản xuất của các nhà máy
và cầu đối với sản phẩm.
Tổng lợi nhuận là
π = D−1 (Q) · Q − TC1 (Q1 ) − TC2 (Q2 )
trong đó, Q = Q1 + Q2 ; p = D −1 (Q).

Để giải bài toán tối đa hóa lợi nhuận trong trường hợp này, thay
cho hàm tổng chi phí, ta chỉ cần thông tin về chi phí cận biên của
các nhà máy. Lưu ý rằng
TCi′ (Qi ) = MCi (Q1 ), TCi′′ (Qi ) = MCi′ (Q1 )

42 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Một công ty độc quyền sản xuất một loại sản phẩm ở hai
nhà máy với chi phí cận biên như sau:
MC1 = 2 + 0, 2Q1 ; MC2 = 6 + 0, 04Q2 .
Công ty đó bán sản phẩm trên thị trường với hàm cầu ngược:
p = 66 − 0, 1Q.
Nếu công ty đó muốn tối đa hóa lợi nhuận thì phải sản xuất bao
nhiêu sản phẩm và với giá bán là bao nhiêu?

43 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Giải: Tổng lợi nhuận của công ty là:
π = (66 − 0, 1Q)Q − TC1 (Q1 ) − TC2 (Q2 ) .
Với Q = Q1 + Q2 , ta có:
π = 66 (Q1 + Q2 ) − 0, 1 (Q1 + Q2 )2 − T1 (Q1 ) − T2 (Q2 )

′
πQ 1
= 64 − 0, 4Q1 − 0, 2Q2
′
πQ 2
= 60 − 0, 2Q1 − 0, 24Q2 .
Điều kiện cần để π đạt cực đại là

64 − 0, 4Q1 − 0, 2Q2 = 0 2Q1 + Q2 = 320
⇔
60 − 0, 2Q1 − 0, 24Q2 = 0 5Q1 + 6Q2 = 1500
Giải hệ ta tìm được Q1 = 60, Q2 = 200

44 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ta lại có
′′ ′′ ′′
π11 = πQ 1 Q1
= −0, 4, π12 = πQ 1 Q2
= −0, 2, π22 = πQ 2 Q2
= −0, 24
2
D = π11 π22 − π12 = 0, 096 − 0, 04 > 0
π11 < 0.
Điều kiện đủ đẩ π đạt cực đại thỏa mãn với mọi Q1 , Q2 > 0.
Vậy công ty đạt lợi nhuận tối đa khi sản xuất 60 sản phẩm tại nhà
máy 1 và 200 sản phẩm tại nhà máy 2.
Tổng sản lượng là: Q = Q1 + Q2 = 260.
Giá tối ưu là: p = 66 − 0, 1(260) = 40.

45 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Trường hợp doanh nghiệp độc quyền tiêu thụ sản phẩm ở
các thị trường khác nhau.
Xét một nhà sản xuất độc quyền sản xuất một loại sản phẩm,
nhưng tiêu thụ ở hai thị trường riêng biệt. Nhà sản xuất quyết
định sản xuất và giá bán sản phẩm căn cứ vào chi phí sản xuất và
cầu của các thị trường. Giả sử
Hàm chi phí: TC = TC (Q)
Cầu của thị trường 1: Q1 = D1 (p1 ) ⇔ p1 = D1−1 (Q1 ).
Cầu của thị trường 2: Q2 = D2 (p2 ) ⇔ p2 = D2−1 (Q2 ).
Với Q = Q1 + Q2 , tổng lợi nhuận
π = p1 Q1 + p2 Q2 − TC (Q).
Bài toán đặt ra là: Tìm p1 , p2 , Q1 , Q2 để π đạt cực đại.

46 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ta biểu diễn hàm tổng lợi nhuận như sau
π = D1−1 (Q1 ) · Q1 + D2−1 (Q2 ) · Q2 − TC (Q1 + Q2 ) (40)
Áp dụng phương pháp tìm cực trị hàm nhiều biến, ta có thể tìm
được Q1 = Q 1 , Q2 = Q 2 để hàm lợi nhuận (40) đạt cực đại. Từ đó
quyết định
Mức sản lượng tối ưu: Q = Q1 + Q2
Giá tối ưu cho mỗi thị trường: P1 = D−1 Q1 , P2 = D−1

1 2 (Q2 ).
Chú ý: Cách lựa chọn này được áp dụng khi nhà sản xuất được tự
do tiêu thụ sản phẩm của mình, tức có thể định giá riêng cho mỗi
thị trường.
Nếu nhà sản xuất không thể tự phân biệt giá, thì ta phải giả bài
toán cực đại hàm (40) với điều kiện
p1 = p2 ⇔ D−1 −1
1 (Q1 ) − D2 (Q2 ) = 0

47 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Giả sử
TC = 2000 + 10.Q Q 2 = Q1 + Q2

Cầu của thị trường 1: Q1 = 21 − 0, 1p1

Cầu của thị trường 2: Q2 = 50 − 0, 4Q2 .
Đảo ngược các hàm cầu ta có
P1 = 210 − 10.Q1
P2 = 125 − 2, 5.Q2
Tổng doanh thu
TR = p1 Q1 + p2 Q2 = (210 − 10Q1 ) Q1 + (125 − 2, 5Q2 ) Q2
Tổng lợi nhuận
π = TR − TC = 200Q1 + 115Q2 − 10Q12 − 2, 5Q22 − 2000

48 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
• Trường hợp được phép phân biệt giá, Q1 và Q2 độc lập nhau
(không có điều kiện ràng buộc). Điều kiện cần để π đạt cực đại là
∂π ∂π
π1 = = 200 − 20Q1 = 0; π2 = = 115 − 5Q2 = 0.
∂Q1 ∂Q2
Ta tìm đucợ Q1 = 10, Q2 = 23.

Dễ dàng kiểm tra điều kiện đủ để π đạt cực đại là thỏa mãn với
mọi Q1 , Q2 > 0.
Vậy:
Sản lượng tối ưu là: Q = Q1 + Q2 = 33.
Giá tối ưu trên mỗi thị trường là:
p 1 = 210 − 10Q̄1 = 110,

p 2 = 125 − 2.5Q̄2 = 67, 5.
Tổng lợi nhuận thu được là: π = 322, 5.

49 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
• Trường hợp không được phân biệt giá, ta phải giả bài toán cực
đại hóa hàm lợi nhuận π với ràng buộc p1 = p2 :
210 − 10Q1 = 125 − 2, 5Q2 ⇔ 10Q1 − 2, 5Q2 = 85.
Ta lập hàm Lagrange
L = 200Q1 +115Q2 −10Q12 −2, 5Q22 −2000+λ (85 − 10Q1 + 2, 5Q2 ) .
Điều kiện cần để bài toán đạt cực trị là

 
 L1 = 200 − 20Q1 − 10λ = 0  Q 1 = 13, 4
L2 = 115 − 5Q2 + 2, 5λ = 0 ⇔ Q = 19, 6
 2
Lλ = 85 − 10Q1 + 2, 5Q2 = 0 λ = −6, 8


50 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.
Dễ dàng kiểm tra điều kiện đủ để π đạt cực đại cũng thỏa mãn với
mọi Q1 , Q2 .
Vậy nếu không được phép phân biệt giá thì nhà sản xuất thu được
lợi nhuận tối đa khi bán 13,4 sản phẩm ở thị trường 1, 19,6 sản
phẩm ở thị trường 2.
Giá tối ưu là: p1 = p2 = 76.
Lợi nhuận thu được là: π=178.

51 /NGÂN
51 HÀNG TP. HCM.

Một số ứng dụng của hàm nhiều biến trong kinh tế: Nguyễn Hoàng Lực Trường Đại Học Ngân Hàng Tp. Hcm

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Một số ứng dụng của hàm nhiều biến trong kinh tế: Nguyễn Hoàng Lực Trường Đại Học Ngân Hàng Tp. Hcm

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Một số ứng dụng của hàm nhiều biến trong kinh tế

NGUYỄN HOÀNG LỰC

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HCM.

Ngày 17 tháng 11 năm 2022

Bài toán tối đa hóa lợi ích và hàm cầu Marshall

đạt cự đại với điều kiện

Từ (3), để xác định (x, y ), ta giải hệ

|H| = 2p1 p2 U12 − p21 U22 − p22 U11 > 0 (6)

2U1 U2 U12 − U21 U22 − U22 U11 > 0 (7)

U = Axα y β (A > 0, 0 < α < 1, 0 < β < 1)

Hàm số này thỏa điều kiện (7) với mọi x, y > 0 do

U1 = Aαx α−1 y β > 0, U2 = Aβx α y β−1 > 0

Dẫn xuất các hàm cầu Marshall

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

U = U [x (p1 , p2 , m) , y (p1 , p2 , m)] = U (p1 , p2 , m) (10)

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Lấy đạo hàm hai vế của p1 x + p2 y = m theo p1 , ta được

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

đạt giá trị cực tiểu với

Để giải, ta lập hàm Lagrange

L = p1 x + p2 y + µ [U0 − U(x, y)]

Điều kiện cần cho ta hệ

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Hàm cầu Hick

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Ta xác định được các hàm cầu Hick

và mức lợi ích tương ứng

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Phương trình (27) gọi là phương trình Slutsky.

Tương tự, ta cũng có

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

trong đó pQ = pf(K, L) là tổng doanh thu, wk K + wL L là tổng

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Điều kiện đủ để hàm đạt lợi nhuận cực đại

∂2π ∂2f ∂2π ∂f

Do p > 0 nên điều kiện này tương đương

QKK , QLL < 0 (29)

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Tối đa hóa sản lượng với ngân sách cố định

đạt cực đại, với điều kiện

với wL , wK là giá lao động và tư bản

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Điều kiện đủ để Q đạt cực đại với điều kiện (32) là

2Q1 Q2 Q12 − Q2 2 Q11 − Q1 2 Q22 > 0 (34)

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

đạt cực tiểu với điều kiện

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

2Q1 Q2 Q12 − Q2 2 Q11 − Q1 2 Q22 > 0

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

K̂ = K̂ (wK , wL , Q0 ) , L̂ = L̂ (wK , wL , Q0 ) . (38)

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Dẫn xuất hàm chi phí

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Giả hệ này, ta tìm được

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

TC = 6Q12 + 3Q22 + 4Q1 Q2

π = 60Q1 + 34Q2 − 6Q12 − 3Q22 − 4Q1 Q2

Điều kiện cần để lợi nhuận đạt tối đa là