‫وزارت حتصیالت عایل‬

‫پوهنتون پویل ختنیک اکبل‬

‫پوهن ٔحی جیولویج و معادن‬
‫دیپارمتنت اجننریی جیولویج و اکتشاف معادن‬

‫تصحیحات مدارک تصویری در رمیوت سنس نگ‬

‫اس تاد راهامن‪ :‬داکتحامیت هللا "امحدی"‬

‫هتیه کننده‪ :‬محمد هادی"فرمهند"‬
‫سال حتصییل‪ :‬سست دوم برانمه ماستی ‪1400‬‬
2
 ‫فهرست مطالب‬

‫عناوین ‪...................................................................................................‬صفحه‬

‫مقدمه ‪..........................................................................................................‬ج‬

‫ریموت سنسنگ )‪1..................................................................(Remote Sensing‬‬

‫عناصر اساسی در ریموت سنسنگ‪1..........................................................................‬‬

‫نور یا منبع انرژی )‪1.......................................(Energy Sources or Illumination‬‬

‫تشعشع امواج الکترومقناطیسی و اتمسفیر)‪1......................(Radiation and Atmosphere‬‬

‫تعامل با جسم )‪1..................................................... (Interaction whit the Target‬‬

‫ثبت انرژی توسط سنسور )‪1................(Recording of The Energy by The Sensor‬‬

‫انتقال‪ ،‬پذیرش و پروسس )‪2................(Transmission, Reception and Processing‬‬

‫تعبیر‪ ،‬تفسیر و تحلیل )‪2............................................. (Interpretation and Analysis‬‬

‫استفاده و تطبیق )‪3...........................................................................(Application‬‬

‫پردازش تصاویر در ریموت سنسنگ ‪4.........................................Image Processing‬‬

‫تصحیحات تصاویر در ریموت سنسنگ ‪4..Preprocessing Image in Remote Sensing‬‬

‫تصحیحات حذفی )‪4............................................................................. (Removal‬‬

‫تصحیحات جایگزینی )‪4.................................................................(Replacement‬‬

‫تصحیحات کاهشی )‪4.......................................................................... (Reducing‬‬

‫تصحیحات رادیومتریکی )‪4.............................................(Radiometric Correction‬‬

‫خطا های دستگاهی ‪5............................................................................................‬‬

‫خطوط جا افتاده ‪5................................................................................... ...........‬‬

‫خطا های نوار نوار شدن )‪6...................................................................(Stripping‬‬

‫خطا های اتمسفیری ‪7...........................................................................................‬‬

‫أ‬
‫روش های تصحیح خطا های اتمسفیری‪7.....................................................................‬‬

‫روش مدل کردن )‪7............................................................ (Detailed Correction‬‬

‫روش تصحیح کلی )‪7................................................................(Bulk Correction‬‬

‫اثر مه )‪8............................................ ...................(Haze Atmospheric Effect‬‬

‫تصحیحات هندسی )‪10.....................................................(Geometric Correction‬‬

‫روش های تصحیحات هندسی ‪11..............................................................................‬‬

‫روش جزء به جزء )‪11........................................................(Detailed Correction‬‬

‫روش کلی )‪12................................................................(Bulk Correction‬‬

‫نتیجه گیری‪15...................................................................................................‬‬

‫منابع و مأخذ‪16.................................................................................................‬‬

‫ب‬
 ‫مقدمه‬

‫سنجش از دور‪ ،‬علم و هنر جمع آوری اطالعات از اشیا بدون تماس فیزیكی با آن ها می باشد‬
‫ولی غالبا این اصطالح در مورد شاخه های از علم نقشه برداری بكار میرود كه در آن با استفاده از‬
‫روش های مختلف‪ ،‬انواع نقشه ها و مدل های دیجتلی زمین از تصاویر ماهواره ای تولید می شود‪.‬‬
‫مزیت های عمده سنجش از دور بر سایر روش های سنتی تهیه نقشه باعث بكارگیری آن در‬
‫طیف وسیعی از پروژه های علمی‪ ،‬تحقیقاتی و بخصوص اجرائی گردیده است‪ .‬تصاویر تهیه‬
‫شده توسط ماهواره نسبت به تصاویر هوائی تهیه شده با هواپیما قیمت كمتری دارند و‬
‫برای تهیه نقشه با استفاده از آنها نیاز به نیروی انسانی كمتر و تجهیزات ارزانتری می باشد‪.‬‬
‫یكی از مزایای مهم تهیه تصاویر با ماهواره‪ ،‬قابلیت تكرارپذیری آن در مدت زمان كوتاه‬
‫است كه امكان مطالعات دقیق در پریود زمانی و تهیه نقشه های تشخیص تغییرات سطح زمین‬
‫برای انواع كاربردهای زراعتی‪ ،‬شهری‪ ،‬تغییرات اقلیم و غیره را فراهم میسازد‪ .‬امری كه با استفاده‬
‫از روش های دیگر نقشه برداری‪ ،‬مشكل‪ ،‬هزینه بر و گاهی غیرقابل تصور می باشد‪.‬‬

‫عالوه بر آن‪ ،‬چون تمام داده های سنجش از دور ذاتا دیجتلی (رقومی) هستند‪ ،‬با دیگر سیستم‬
‫های دیجتلی مکانی نظیر سیستم اطالعات جغرافیایی ‪ GIS‬سازگارند و پس از اعمال تصحیحات اولیه‪،‬‬
‫آماده برای استفاده در انواع پردازش های مکانی‪ ،‬طراحی ها‪ ،‬تصمیم گیری ها و امکان انالیز و تحلیل‬
‫های محلی و منطقه ای قرار گیرد‪ .‬از آنجای که چگونگی تهیه تصاویر توسط سنسور های نصب شده‬
‫بر روی ماهواره نسبت به دوربین های معمولی در تصاویر هوائی متفاوت می باشد‪ ،‬میتود های به کار‬
‫رفته برای اعمال تصحیحات روی آن ها نیز با آنچه که بطور معمول در فتوگرامتری استفاده می شود‬
‫فرق می نماید و الگوریتم های پردازش داده های سنجش از دور جهت استخراج اطالعات مكانی از‬
‫آنها متنوع و در برخی موارد بسیار پیچیده اند‪ .‬با این حال این الگوریتم ها در حد قابل قبولی در طی‬
‫سال های گذشته کشف گردیده و اکنون نیز به دلیل کاربرد های فراوان این نوع داده ها در علوم‪ ،‬توسط‬
‫گروه ها و سازمان های بسیاری به صورت مستمر در حال بررسی و توسعه هستند‪.‬‬

‫در این پروژه ضمن مفاهم اولیه در سنجش از دور‪ ،‬عناصر اساسی و تداخالت اتمسفیری که‬
‫باعث گردیده تا امواج الکترومقناطسی به صورت کامل به شی (تارگیت) و دوباره به سنسور ها انعکاس‬
‫و انتقال نه گردد‪ ،‬بیشتر روی تصحیحات اولیه ( رادیومتریکی و جیومتریکی) بحث خواهیم نمود و در‬
‫اخیر لیست از منابع و مآخذ که در این پروژه استفاده گردیده ذکر خواهیم نمود‪.‬‬

‫ج‬
 ‫ریموت سنسنگ )‪(Remote Sensing‬‬

‫ریموت سنسنگ یا سنجش از دور‪ ،‬علم و هنر جمع آوری اطالعات از اشیا و سطح زمین می‬
‫باشد که بدون تماس فیزیکی با آن ها و از طریق دریافت امواج الکترو مقناطیسی اطالعات را ثبت و‬
‫برای تفسیر و تحلیل واقعات به شکل مدارک رقومی (دیجتلی) مورد استفاده قرار می گیرد [‪ .]1‬در‬
‫حقیقت آنچه که امروزه از عبارت ”‪ “Remote Sensing‬در میان متخصصان این رشته استنباط‬
‫می شود‪ ،‬مجموعه تکنیک ها و روش های اند که با استفاده از آن ها تصاویر بدست آمده از ماهواره‬
‫یا هواپیما را در جهت تولید انواع داده های مکانی مورد استفاده قرار می دهد‪ ،‬با در نظر داشت این‬
‫مشخصه سنجش از دور تا حد زیاد به دانش فتو گرامتری که سال هاست برای تهیه نقشه استفاده می‬
‫شود نزدیک و حتی بر حسب تعریف در برگیرنده آن می باشد‪ .‬اما با وجود این قرابت در سنجش از‬
‫دور بیشتر از تصاویر ماهواره ای استفاده می گردد در حالیکه در فتوگرامتری از تصاویر هوائی کار‬
‫گرفته می شود‪ ،‬که این وجه تمایز را می توان مرز جدائی بین آن ها پذیرفت‪.‬‬

‫مراحل انکشاف ریموت سنسنگ بعد از جنگ جهانی دوم آغاز گردید و به صورت یک علم‬
‫مستقل عرض وجود نمود‪ ،‬و از آن بیشتر به مقاصد نظامی استفاده می گردید که بعد ها در رشته ها و‬
‫عرصه های مختلف از علوم چون؛ باستان شناسی‪ ،‬زراعت‪ ،‬نقشه برداری‪ ،‬انجنیری سیول‪ ،‬شهرسازی‪،‬‬
‫شهاب سنگ شناسی‪ ،‬اقلیم شناسی‪ ،‬مطالعات ساحلی‪ ،‬جنگالت‪ ،‬جیولوجی‪ ،‬سیستم اطالعات جغرافیایی‪،‬‬
‫خطرات و خوادث طبیعی‪ ،‬اقیانوس شناسی‪ ،‬آب و منابع آبی‪ ،‬پوشش گیاهی و غیره مورد استفاده قرار‬
‫می گیرد‪ .‬در این اواخر با پیشرفت تکنالوژی در عرصه تهیه عکس های ماهواره ای با کیفیت عالی‪،‬‬
‫دانش ریموت سنسنگ بیشتر در عرصه های شهر سازی‪ ،‬تغییرات اقلیمی و زراعت مورد استفاده قرار‬
‫می گیرد[‪.]2‬‬

‫عناصر اساسی در ریموت سنسنگ‬

‫ریموت سنسنگ بر پایه های استوار می باشد که از جمله عناصر مهم در این علم به شمار می رود‪ ،‬با‬
‫به کار گیری و پروسه های که در جریان انتقال امواج الکترومقناطیسی از منبع به سطح زمین (تارگیت)‬
‫و انعکاس این امواج به سنسور ها و ثبت آن توسط سنسور اتفاق می افتد و بعد از پروسه ها و انالیز‬
‫که باالی آن صورت می گیرد همه و همه شامل عناصر اصلی در ریموت سنسنگ می گردد و این‬
‫عناصر عبارت اند از‪:‬‬

‫‪1‬‬
 ‫‪ .1‬نور یا منبع انرژی )‪(Energy Sources or Illumination‬‬

‫انرژی از جمله مهم ترین عنصر در ریموت سنسنگ به شمار می رود که آفتاب به حیث بزرگترین‬
‫منبع انرژی قادر است تا امواج الکترومقناطیسی را به سطح زمین یا اشیا تابانده و باعث می گردد تا‬
‫سنسور ها این امواج را جذب کرده و اطالعات مورد نظر را در خود ثبت نماید شکل (‪.A )1‬‬

‫‪ .2‬تشعشع امواج الکترومقناطیسی و اتمسفیر)‪(Radiation and Atmosphere‬‬

‫طوریکه قبال یاد آوری نمودیم در جریان حرکت و انتقال امواج الکترومقناطیسی از منبع (آفتاب یا‬
‫سنسور های فعال) تا رسیدن به سطح زمین (هدف) ناگزیر باید از اتمسفیر زمین عبور نماید که در‬
‫جریان این عملیه یک سلسله تعامالت و تداخالت (پراگنده گی‪ ،‬انعکاس‪ ،‬جذب و انتقال) صورت می‬
‫گیرد و این عملیه برای بار دوم‪ ،‬تا رسیدن امواج به سنسور ها نیز اتفاق می افتد که نیاز به تصحیحات‬
‫و اصالح سازی دارد که در ادامه بیشتر روی آن بحث خواهیم داشت شکل (‪.B )1‬‬

‫‪ .3‬تعامل با جسم )‪(Interaction whit the Target‬‬

‫بعد از عبور نمودن نور و امواج الکترومقناطیسی از اتمسفیر و رسیدن آن به سطح زمین (تارگیت)‪،‬‬
‫نظر به مشخصات و ویژگی های که جسم مذکور با در نظر داشت خاصیت نوری از خود نشان می‬
‫دهد‪ ،‬تعامالت و تداخالت شامل جذب‪ ،‬انتقال و انعکاس صورت گرفته و بعد از عبور دوباره این امواج‬
‫از اتمسفیر توسط سنسور ها جذب می گردد شکل (‪.C )1‬‬

‫‪ .4‬ثبت انرژی توسط سنسور )‪(Recording of The Energy by The Sensor‬‬

‫بعد از برخورد امواج الکترومقناطیسی با س طح اشیا و عملکرد انعکاس و پخش آن‪ ،‬دوباره از مسیر‬
‫اتمسفیر عبور نموده و سنسور یا حس کننده ها آن را جذب می نماید و معلومات مورد نظر را از اشیا‬
‫و سطح زمین به شکل امواج الکترومقناطیسی در خود ثبت نموده آن را به استشن های زمینی برای‬
‫تحلیل و تفسیرمخابره می نماید شکل (‪.D )1‬‬

‫‪ .5‬انتقال‪ ،‬پذیرش و پروسس )‪(Transmission, Reception and Processing‬‬

‫امواجیکه توسط سنسور ها اخذ می گردد باید به گیرنده ها و استشن های زمینی انتقال داده شود و این‬
‫انتقاالت به صورت الکترونیکی صورت می گیرد‪ .‬مراکز اخذ و پروسس امواج الکترونیکی (استشن‬
‫ها ی زمینی) امواج را به صورت دیجتلی یا رقومی و انالوگ (عکس ها) تبدیل نموده و برای تعبیر‬
‫وتفسیر آن را آماده می نماید شکل (‪.E )1‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪ .6‬تعبیر‪ ،‬تفسیر و تحلیل )‪(Interpretation and Analysis‬‬

‫بعد از آماده نمودن داده های دیجتلی و انالوگ مرحله تعبیر و تحلیل داده ها توسط کاربران (نیروی‬
‫انسانی) و یا هم هوش مصنوعی صورت می گیرد که این داده ها را به شکل معلومات دیجیتلی (رقومی)‬
‫در اختیار استفاده کننده ها قرار می دهد شکل (‪.F )1‬‬

‫‪ .7‬استفاده و تطبیق )‪(Application‬‬

‫این آخرین مرحله و عنصر در ریموت سنسنگ می باشد که با استفاده از معلومات استخراج شده از‬
‫اشیای مورد نظر‪ ،‬برای حل مشکالت و چالش های مشخص در زندگی تطبیق و مورد استفاده قرار‬
‫می گیرد شکل (‪.D )1‬‬

‫شکل (‪ ) 1‬نشان دهننده عناصر اصلی در ریموت سنسنگ و نحوه عملکرد آن‬

‫‪3‬‬
 ‫پردازش تصاویر در ریموت سنسنگ ‪Image Processing‬‬

‫برای اینکه توانسته باشیم معلومات دقیق و داده های اصلی را از تصاویر ماهواره ای استخراج‬
‫نمایم باید یک سلسله عملیات و پردازش ها را باالی تصاویر انجام دهیم که شامل سه مرحله می گردد‪:‬‬
‫پیش پردازش ‪ ،Preprocessing‬پردازش ‪ Processing‬و بعد پردازش ‪.Post processing‬‬
‫تصحیحات یا ماقبل پردازش روی خ تصاویر ماهواره ای اولین مرحله از پروسس در ریموت سنسنگ‬
‫می باشد تا مشکالت و کاستی های که در جریان ثبت و اخذ امواج الکترومقناطیسی توسط سنسور ها‬
‫و مداخالت اتمسفیری که در جریان انتقال امواج از منبع به سطح اشیأ (تارگیت) و دوباره به سنسور‬
‫ها اتفاق می افتد رفع گردد‪ ،‬و مشخصات واقعی اشیأ را مورد تحلیل و تفسیر قرار دهیم‪.‬‬

‫تصحیحات تصاویر در ریموت سنسنگ ‪Preprocessing Image in Remote Sensing‬‬

‫تصحیحات یا عملیات پیش پردازش مربوط به اصالح سازی و بازگشت داده های تصویری به‬
‫حالت اصلی آن می باشد که در جریان ثبت داده ها توسط سنسور ها تغییرات رادیومتریکی و‬
‫جیومتریکی اعمال گردیده باشد‪ .‬بصورت کل دو نوع تصحیحات وجود دارد که شامل تصحیحات‬
‫رادیومتریکی و جیومتریکی می باشد‪.‬‬

‫از لحاظ نحوه عملکرد سه دسته اصلی تصحیحات باالی تصاویر اعمال می گردد‪:‬‬

‫‪ .a‬تصحیحات حذفی )‪ :(Removal‬در این نوع تصحیحات کوشش بر حذف خطا ها از تصاویر‬
‫ماهواره ای می باشد‪ ،‬مانند تصحیح خطا نوار نوار شدگی در تصاویر‪.‬‬
‫‪ .b‬تصحیحات جایگزینی )‪ :(Replacement‬در این نوع تصحیحات با جایگزینی مقادر جدید‬
‫برای پکسل های دارای خطا کوشش بر تصحیح خطا ها در تصاویر می گردد‪ ،‬مانند تصحیح‬
‫خطوط جا افتاده ‪.‬‬
‫‪ .c‬تصحیحات کاهشی )‪ :(Reducing‬با وجود اینکه خطا های مورد نظر را نمی توان به طور‬
‫کلی از بین برد‪ ،‬در صدد کاهش خطا های تصویری می گردد که این نوع تصحیحات را به‬
‫نام کاهشی یاد می نماید‪ ،‬مانند تصحیحات هندسی تصاویر در ریموت سنسنگ‪.‬‬

‫تصحیحات رادیومتریکی )‪ :(Radiometric Correction‬در طی فرایند تهیه تصویر توسط‬

‫سنسور‪ ،‬اطالعات رادیومتریك هرباند بصورت مقادیر عددی كه به آنها ‪ Digital Number‬و یا به‬
‫اختصار ‪ DN‬می گویند ثبت میشود‪ .‬این مقادیر با مقادیر واقعی انرژی منعكس شده و یا انتقال شده از‬
‫منطقه زمینی متناظر با پکسل های تصویری متفاوت است‪ ،‬چرا كه عوامل دیگری همچون پخش‬
‫اتمسفیری‪ ،‬تاثیر پیكسل های همسایه و زاویه تابش خورشید باعث میشوند مقدار انرژی دریافتی توسط‬

‫‪4‬‬
‫سنسورها (رادیانس) نسبت به آنچه كه بر روی زمین می توانست دریافت شود تغییر كند‪ .‬مقادیر‬
‫دریافتی معموال بصورت مقیاس گرفته و انتقال یافته نسبت به مقادیر واقعی ثبت میشوند‪ .‬بنابراین قبل‬
‫از آنكه مقادیر عددی برای عملیات پردازش تصاویر قابل استفاده باشند‪ ،‬باید مقادیر واقعی از مقادیر‬
‫دریافتی استخراج شوند‪ .‬این تصحیح‪ ،‬پیچیده است و برای اجرای آن غالبا از مدل های اتمسفیری‬
‫استفاده میشود‪ .‬خوشبختانه تاثیر خطای وارد شده به واسطه عدم اعمال این تصحیح درعملیات معمول‬
‫پردازش تصویر مورد استفاده در پروژه های ریموت سنسنگ زیاد نیست و در اكثر موارد از آن‬
‫صرف نظر میشود‪ .‬تصحیحات رادیومتریکی شامل دو نوع خطا می گردد‪:‬‬

‫‪ .a‬خطا های دستگاهی‪ :‬این نوع خطا ها شامل خطا های خطوط جا افتاده ‪(Bad Lines/‬‬
‫)‪ Missing Scan Lines/ Dropped Lines‬که ناشی از خطای ابزار اسکن کننده‪ ،‬ثبت‬
‫و انتقال اطالعات می گردد و همچنان خطا های نوار نوار شدن )‪ (Stripping‬تصاویر که‬
‫ناشی از خارج شدن تشخیص کننده ها )‪ (Detectors‬از حالت کالیبره خود می باشد‪.‬‬
‫‪ )1‬خطوط جا افتاده )‪:(Bad Lines/ Missing Scan Lines/ Dropped Lines‬‬
‫بروز اشکال در سیستم برداشت‪ ،‬ارسال و دریافت و یا در هنگام ثبت و تکثیر داده ها‬
‫دارای مقادیر ثابتی هستند که به صورت خطوط سیاه و سفید مطلق بر روی تصویر‬
‫ظاهر می گردد‪ .‬این نوع خطا ها با استفاده از روش جایگزینی تصحیح می گردد که‬
‫اصل اساسی در این روش عبارت از مقادیر پکسل های همسایه که از لحاظ مکانی در‬
‫کنار یکدیگر قرار دارند با توجه به پیوستگی و بزرگی عوارض‪ ،‬به یکدیگر شبیه می‬
‫باشند‪ .‬روش اول جایگزینی طوری است که مقادیر پکسل های همسایه در خط های‬
‫قبلی یا بعدی را با پکسل های جا افتاده تبدیل می نمایم‪ ،‬و در روش دوم جانگزینی‬
‫مقادیر از دست رفته را با اوسط مقادیر پکسل های خط های قبلی و بعدی پکسل ها‬
‫تبدیل می نمایم در حالیکه در روش سوم بر اساس همبستگی مقادیر باندها به یکدیگر‬
‫توسعه پیدا کرده‪ ،‬بنابراین این نوع روش در مورد تصاویر چند باندی کاربرد دارد‬
‫شکل (‪.)2‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬
‫شکل (‪ )2‬خطوط جا افتاده در تصاویر ماهواره ای‬
‫‪ -a‬تصاویر قبل از تصحیح‬
‫‪ -b‬تصاویر بعد از تصحیح‬

‫‪ )2‬خطا های نوار نوار شدن )‪ :(Stripping‬این نوع خطا ها در اثرعدم عملکرد یکسان‬
‫تشخیص کننده های )‪ (Detectors‬سنسور اتفاق می افتند که بطور نمونه سنسور‬
‫‪ MSS‬شامل ‪ 6‬تشخیص کننده‪ ،‬سنسور ‪ TM‬دارای ‪ 16‬تشخیص کننده و سنسور‬
‫‪ HRV‬دارای ‪ 6000‬تشخیص کننده می باشد که همگی این تشخیص کننده ها نسبت‬
‫به مقادیر دریافتی و ایجاد سیگنال خروجی‪ ،‬رفتار خاص خود را دارند‪ .‬عدم عملکرد‬
‫یکسان میان تشخیص کننده ها باعث ایجاد پدیده ای به نام نوار نوار شدن روی تصویر‬
‫می گردد که برای سنسور های الکترواپتیکال نوار های افقی به عرضی معادل تعداد‬
‫تشخیص کننده های روی تصویر مشاهده می گردد شکل (‪.)3‬‬

‫‪a‬‬

‫‪b‬‬
‫‪a‬‬

‫شکل (‪ )3‬نوار نوار شدن تصاویر ماهواره ای‬

‫‪ -a‬تصاویری نوار نوار شده قبل از تصحیح‬
‫‪ -b‬تصاویری تصحیح شده نوار نوار شده‬

‫‪6‬‬
‫‪ .b‬خطا های اتمسفیری‪ :‬این نوع خطا ها به دلیل جذب و پخش امواج الکترومقناطیسی در اتمسفیر‬
‫زمین رخ داده و باعث از بین بردن مشخصات تصویر می گردد‪ ،‬که در نهایت از قدرت تفکیک‬
‫سنسور ها می کاهد‪ .‬بیشترین اثر اتمسفیر مربوط به پخش امواج الکترومقناطیسی می باشد که‬
‫وابستگی زیاد به طول موج دارد‪ ،‬همچنان زاویه دید سنسور ها عامل دیگری در ایجاد خطا‬
‫های اتمسفیری می باشد‪ ،‬طوریکه در کناره های تصویر خطا های اتمسفیری بیشتر از وسط‬
‫تصویر می باشد‪ ،‬زیرا امواج الکترومقناطیسی مسیری طوالنی تری را برای پکسل های کناری‬
‫باید طی نماید و باعث خطا های بیشتر در سنسور های می گردد‪ .‬در کار های معمولی که‬
‫مقدار خطا ه ای اتمسفیری باال نه باشد‪ ،‬طوریکه این خطا ها مانع برای استخراج اطالعات نه‬
‫گردد از آن صرف نظر می گردد‪ .‬ولی در کار های دقیق تر مخصوصا در مواردی که به‬
‫مقادیر واقعی انرژی ساتع شده از اشیأ مورد نظر و یا اینکه شدت سیگنال های ارسالی از‬
‫طرف اشیأ از اثرات اتمسفیری کمتر باشد این خطا ها نیاز به تصحیح دارد که باید اعمال گردد‪.‬‬
‫همچنان در بعضی موارد که برای کشف و استخراج اطالعات از تصاویر در زمان های‬
‫مختلف و مقایسه دو تصویر برای کشف تغییرات در پریود زمانی نیز نیاز به تصحیحات‬
‫اتمسفیری می باشد‪.‬‬

‫روش های تصحیح خطا های اتمسفیری‪ :‬برای اینکه خطا های اتمسفیری را تصحیح نمایم نیاز به‬
‫روش ها و مدل های می باشد که به صورت کل دو نوع روش را برای اعمال تصحیح در خطا های‬
‫اتمسفیری مورد استفاده قرار می دهیم‪:‬‬

‫‪ -1‬روش مدل کردن )‪ :(Detailed Correction‬در این روش با اندازه گیری پارامترهای‬
‫مؤثر بر انرژی امواج الکترومقناطیسی مانند دما‪ ،‬رطوبت‪ ،‬فشار و دانستن پارامتر های زیادی‬
‫وجود دارد که گاهی مقدار دقیق آن های مشخص نه بوده و نظر اهداف تحقیق فرق نموده و‬
‫برآورد آن ها نیز مشکل می باشد‪ ،‬صورت گرفته و اعمال تصحیح به روش مدل نمودن اثر‬
‫شان بر روی انرژی ارسالی از سطح اشیأ اجرا می گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬روش تصحیح کلی )‪ :(Bulk Correction‬با استفاده از این روش کوشش می گردد به‬
‫صورت نسبی تصحیحات روی تصاویر اعمال گردد تا تأثیرات اتمسفیری را کاهش داده و‬
‫اطالعات مورد نظر را از تصاویر استخراج نماید‪ ،‬در این روش نیاز به دانستن پارامتر های‬
‫بیشتر نه بوده و به صورت تقریبی تصحیحات اتمسفیری روی تصاویر اعمال می گردد‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫اثر مه )‪ :(Haze Atmospheric Effect‬از جمله بارز ترین خطا های اتمسفیری در ریموت‬
‫سنسنگ به شمار می رود که به صورت خطا های جمع شده ظاهر می شود و باعث روشنی بیش از‬
‫حد در تصویر گردیده که وضوح تصویر را کاهش می دهد‪ .‬این تأثیرات نظر به شرایط جوی‪ ،‬اقلیمی‪،‬‬
‫جغرافیایی و فصول سال فرق می نماید بطور مثال‪ :‬در افغانستان مساعد ترین تصاویر که دارای‬
‫کمترین فیصدی مه )‪ (Haze‬باشد در فصل تابستان می باشد زیرا فضای اتمسفیری آن دارای کمترین‬
‫فیصدی مه بوده و حتی نیاز به تصحیحات نه بوده ولی در بعضی مواقع الزم است این خطا ها را به‬
‫پائین ترین حد کاهش داد شکل (‪.)4‬‬

‫شکل (‪ )4‬اثرات از مه ‪ Haze‬با فیصدی های مختلف در اتمسفیر‬

‫برای تصحیح و جبران این نوع اثرات می توانیم از روش های زیر استفاده نمایم‪:‬‬

‫‪8‬‬
‫‪ -1‬با پیدا کردن پکسل های در تصویر که مطمئین هستیم مقادیر برابر صفر در باند های مخصوص‬
‫دارند ( مثال آب در باند ماورای سرخ نزدیک) و کم کردن مقدار متوسط آن از کل باند شکل‬

‫شکل (‪ )5‬نمونه گرافیکی از مقادیر مختلف خصوصیات الکترومقناطیسی آب در باند های مختلف‬
‫(‪.)5‬‬
‫‪ -2‬استفاده از هیستوگرام تصویر‪ :‬در این روش نظر به خاصیت مقدار پخش کنندگی‬
‫‪ Distribution‬اتمسفیر با توجه به طول موج کاهش می یابد‪ .‬بنابراین مقدار فریکونسی امواج‬
‫الکترومقناطیسی در باند های با طول موج بلندتر‪ ،‬کمتر از باند های است که در طول موج‬
‫های کوتاهتر قرار گرفته اند‪ .‬تصحیح در این روش با تعیین مقدار فریکونسی امواج و کم کردن‬
‫آن از مقدار پکسل ها در هر باند انجام می گردد شکل (‪.)6‬‬

‫شکل (‪ )6‬خصوصیات طیفی امواج‬

‫الکترومقناطیسی در باند های مختلف‬

‫‪9‬‬
 ‫شکل (‪ ) 7‬تصاویر قبل از تصحیح خطا های اتمسفیری (اثرات مه) و بعد از تصحیح‬

‫تصحیحات هندسی )‪ :(Geometric Correction‬عالوه بر مقادیر عددی پكسل ها‪ ،‬موقعیت مكانی‬
‫آنها نیز در داده های تصویری دستخوش تغییرات و خطا ها میشود‪ .‬این تغییرات تابع هندسه و‬
‫خصوصیات ذاتی سیستم تصویربرداری مثل مدار ماهواره‪ ،‬موقعیت‪ ،‬ارتفاع و زاویه اخذ و ثبت كردن‬
‫تصویر میباشند‪ .‬تصحیح اینگونه خطاها معموال با استفاده از چند جمله ای ها یا با استفاده از پارامترهای‬
‫مداری ماهواره صورت میپذیرد‪ .‬روش استفاده از چند جمله ای به دلیل سادگی‪ ،‬عمومیت بیشتری دارد‪.‬‬
‫در این روش با استفاده از نقاط كنترل‪ ،‬یك تصویر ماهوارهای از نظر هندسی تصحیح میشود‪ .‬گاهی‬
‫اوقات نیز یك تصویر با استفاده از تصویر دیگری كه قبال خطا های آن رفع شده‪ ،‬تصحیح میگردد‪ .‬به‬
‫این عملیات ثبت هندسی تصویر نیز میگویند که بعد از اعمال آن‪ ،‬غالبا تصویر برای تهیه نقشه های‬
‫مسطحاتی آماده می گردد‪.‬‬

‫منابع عمده این نوع خطا ها عبارت اند از‪:‬‬

‫‪ ‬دوران زمین موقع تصویر برداری‬

‫‪ ‬انحنای زمین‬
‫‪ ‬تغییر در وضعیت ماهواره ها‬
‫‪ ‬زاویه دید بزرگ سنسور ها‬
‫‪ ‬عدم کامل بودن سنسور ها‬

‫کاربرد تصحیحات هندسی در تصاویر ماهواره ای شامل‪:‬‬

‫‪ ‬برای تبدیل یک تصویر به گونه که بر سیستم یک تصویر منطبق باشد‬

‫‪ ‬برای تعیین نقاط مورد نظر بر روی نقشه و تصویر‬

‫‪10‬‬
 ‫‪ ‬برای ایجاد موزائک تصویری‬
‫‪ ‬برای ایجاد تحلیل و تفسیر تصاویر چند زمانه‬
‫‪ ‬برای همپوشانی تصاویر و نقشه ها در محیط ‪GIS‬‬
‫‪ ‬برای تصحیح خصوصیات هندسی تصویر‬

‫و بطور کلی تصحیح هندسی عالوه بر حذف و کاهش خطا های هندسی‪ ،‬یک سیستم مختصات مشخص‬
‫را به تصویر اعمال کرده و تا حدی خصوصیات یک نقشه را از نقطه نظر هندسی به تصویر می دهد‪.‬‬

‫روش های تصحیحات هندسی‪ :‬برای اعمال تصحیحات جیومتریکی باالی تصاویر ماهواره ای بطور‬
‫کلی از دو نوع روش استفاده می گردد که شامل‪:‬‬

‫‪ -1‬روش جزء به جزء )‪ :(Detailed Correction‬این روش از جمله روش های بسیار دقیقی‬
‫در تصحیحات هندسی به شمار می رود که الزم است که مدل های خطا معلوم باشد و مربوط‬
‫به سنسور ها می باشد؛ نظر به مشخصات سنسور ها می تواند متفاوت باشد‪ .‬برای اجرای این‬
‫روش دو نوع مدل ریاضیکی وجود دارد که به ‪ Deterministic‬یا فزیکی و ‪Interpolative‬‬
‫یا غیر فزیکی تقسیم می گردد‪.‬‬
‫در روش های فیزیکی‪ ،‬جهت ایجاد ارتباط بین فضای تصویر و زمین‪ ،‬فیزیک و هندسه‬
‫تشکیل تصویر به طور دقیق و کامل مورد مطالعه قرار می گیرد‪ ،‬و بر پایه این شرایط‬
‫و خصوصیات فیزیکی و هندسی تشکیل تصویر ‪ ،‬مدل ریاضی بین دو فضا را برقرار‬
‫می کنیم ‪ .‬دراین روش بدیهی است که تصاویر با هندسه های مختلف‪ ،‬مدل های مختلفی‬
‫را نیز تشکیل می دهند‪ .‬با توجه به عدم لحاظ نمودن فیزیک و هندسه تشکیل تصویر‪،‬‬
‫روشهای ‪ Interpolative‬نیاز با اطالعات اولیه از هندسه داخلی و خارجی‬
‫سنسور ها ندارد‪ .‬چون فرض در اختیار داشتن اطالعات هندسی داخلی سنسور ها در‬
‫بسیاری از موارد فرض دست و پاگیری می باشد که مستلزم داشتن یک دوربین متریک‬
‫است‪ ،‬عالوه بر آن باید کارخانه سازنده در قالب پروسه کالیبراسیون این اطالعات را‬
‫بدست آورده و در اختیار ما قرار دهد‪ .‬از طرفی ممکن است تصاویر ما کالیبراسیون‬
‫تولید‬ ‫های‬ ‫کمپانی‬ ‫باشند‪،‬‬ ‫کالیبره‬ ‫هم‬ ‫اگر‬ ‫و‬ ‫باشند‬ ‫نداشته‬ ‫دقیقی‬
‫کننده تصویر جهت ارائه هندسه داخلی سنسور مشکل داشته و امکان انتشار آن را نداشته‬
‫باشند‪ .‬با توجه به عدم لحاظ هندسه تصویر در زمان تصویر برداری‪ ،‬این مدل ها قابلیت‬

‫‪11‬‬
‫پیاده سازی بر روی انواع تصاویر با فرمت های مختلف را دارند‪ ،‬چون فیزیک تصویر‬
‫برایشان مهم نیست‪.‬‬
‫‪ -2‬روش کلی )‪ :(Bulk Correction‬در این روش تصحیحات هندسی به صورت تبدیل‬
‫یک تصویر انجام می شود‪ ،‬به گونه که نهایتا تصویر مقیاس و خصوصیات سیستم‬
‫مختصاتی یک نقشه را دارا باشد‪ .‬بنابراین تصحیحات هندسی از دو بخش اصلی تشکیل‬
‫گردیده‪:‬‬
‫‪ )a‬ایجاد یک رابطه ریاضیکی (مدل) بین سیستم مختصات تصویر و یک سیستم‬
‫مختصات زمینی )‪ :(Geo referencing‬برای اجرای این عملیه نیاز نقاط‬
‫کنترولی زمینی یا ‪ Ground Control Points‬داریم و عبارت از نقاطی می‬
‫باشد که مختصات آن در دو سیستم مختصات (نقشه و تصویر) مشخص بوده و‬
‫برای یافتن پارامتر های مجهول تبدیل به کار می رود‪ ،‬حد اقل ‪ 10‬تا ‪ 15‬نقطه‬
‫و الی ‪ 30‬نقطه برای حصول اطمینان کامل باید گرفته شود‪ .‬عوامل چون‪ :‬نوع‬
‫مدل‪ ،‬نوع منطقه و نوع سنسور نیز باید مشخص باشد تا بی توانیم بهتر نقاط را‬
‫انتخاب نمایم‪ ،‬ولی الزم است که موقع انتخاب نقاط نکات ذیل را در نظر بیگیریم‪:‬‬
‫توزیع مکانی نقاط‪ ،‬دقت نقاط کنترولی‪ ،‬منبع نقاط کنترولی‪.‬‬

‫شکل (‪ ) 8‬نشان دهنده انتخاب نادرست مدل و دقت پائین در انتخاب نقاط کنترولی‬

‫‪12‬‬
‫‪ )b‬تشکیل تصویر جدید بر اساس سیستم مختصات زمینی و مقادیر درجات خاکستری‬
‫تصویر )‪ : (Resampling‬بعد از مرحله محاسبه پارامتر های تبدیل و یافتن‬
‫گوشه های نقشه جدید (تصحیح شده) مرحله نمونه برداری مجدد یا‬
‫‪ Resampling‬انجام می گردد‪ .‬در نمونه برداری مجدد می توانیم از سه روش‬
‫استفاده نمایم که عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ -1‬روش نزدیکترین همسایه ‪ :Nearest Neighbor‬در این روش مقداری را‬
‫به پکسل ها نسبت می دهد که مرکز آن به محل نقطه نزدیکتر باشد شکل‬
‫(‪.)9‬‬

‫شکل (‪ ) 9‬نحوه نمونه برداری به طریقه نزدیکترین همسایه ‪Nearest Neighbor‬‬

‫‪ -2‬روش ‪ :Bilinear‬در این روش با استفاده از مشخص نمودن نقطه مورد نظر‬
‫در تصویر و پیدا نمودن چهار نقطه فرضی به صورت خطی در چهار پکسل‬
‫همسایه که نقطه مورد نظر را احاطه نموده باشد تصویر خود را از لحاظ‬
‫هندسی تصحیح می نمایم شکل (‪.)10‬‬

‫شکل (‪ )10‬اجرای تصحیحات هندسی به روش ‪Bilinear‬‬

‫‪13‬‬
‫‪ -3‬روش ‪ :BiCubic‬در این روش از ‪ 16‬پکسل همسایه نقطه استفاده می نمایم‬
‫طوریکه چهار چند جمله ای درجه ‪ 3‬به هر چهار نقطه که در چهار ردیف‬
‫قرار دارند وصل داده می شود و یک چند جمله ای دیگر (درجه ‪ )3‬نیز در‬
‫محل نقطه مورد نظر به چهار نقطه ای که در این محل از چهار چند جمله‬
‫ای بدست می آیند وصل گردیده و نقطه مورد نظر محاسبه می گردد‬
‫شکل(‪.)11‬‬

‫شکل (‪ )11‬اجرای تصحیحات هندسی به روش ‪BiCubic‬‬

‫‪14‬‬
 ‫نتیجه گیری‬

‫‪ ‬ریموت سنسنگ یا سنجش از دور‪ ،‬علم و هنر جمع آوری اطالعات از اشیا و سطح زمین می‬
‫باشد که بدون تماس فیزیکی با آن ها و از طریق دریافت امواج الکترو مقناطیسی اطالعات را‬
‫ثبت و برای تفسیر و تحلیل واقعات به شکل مدارک رقومی (دیجتلی) مورد استفاده قرار می‬
‫گیرد‪.‬‬
‫‪ ‬مراحل انکشاف ریموت سنسنگ بعد از جنگ جهانی دوم آغاز گردید و به صورت یک علم‬
‫مستقل عرض وجود نمو د‪ ،‬و از آن بیشتر به مقاصد نظامی استفاده می گردید که بعد ها در‬
‫رشته ها و عرصه های مختلف از علوم مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪ ‬تصحیحات یا عملیات ماقبل پردازش مربوط به اصالح سازی و بازگشت داده های تصویری‬
‫به حالت اصلی آن می باشد که در جریان ثبت داده ها توسط سنسور ها تغییرات رادیومتریکی‬
‫و جیومتریکی اعمال گردیده باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تصحیحات رادیومتریکی شامل اصالح سازی مقادیر می گردد که ناشی از خطا های‬
‫دستگاهی (سنسور ها) و اتمسفیری می گردد در حالیکه تصحیحات هندسی مربوط به‬
‫اصالح سازی خطا های اند که تابع هندسه و خصوصیات ذاتی سیستم تصویربرداری مثل‬
‫مدار ماهواره‪ ،‬موقعیت‪ ،‬ارتفاع و زاویه اخذ و ثبت كردن تصویر میباشند‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫منابع و مأخذ‬
1. Weng. Qihao, “Remote Sensing and GIS Integration; Theories,
Methods and Application,” McGraw-Hill Companies, Inc. 2010.
2. Jensen. John R, “Introductory Digital Image Processing: A Remote
Sensing Perspective,” 4th Edition, 1949.
3. Fundamental of Remote Sensing; A Canada Center for Remote
Sensing, Remote Sensing Tutorial.
4. Makarau. Aliaksei, et all, “Haze Detection and Removal in
Remotely Sensed Multispectral Imagery,” IEEE Transactions on
Geoscience and Remote Sensing, 2013.

16