ΚΕφάΛάιΟ 1
Εισαγωγή στη Θετική Ψυχολογία
Μαθησιακοι στοχοι
Η Θετική Ψυχολογία μελετά πολλά και δια-
φορετικά μεταξύ τους θέματα, όπως η ευ-
τυχία, η αισιοδοξία, η υποκειμενική ευη-
μερία και η προσωπική ανάπτυξη. Το εισα-
γωγικό αυτό κεφάλαιο έχει δύο στόχους:
(1) να παρουσιάσει και να εξετάσει κριτικά
την ανάδυση και την εξέλιξη του νέου αυ-
Κατάλογος θεμάτων
■ Η εμβέλεια και ο στόχος της Θετικής
Ψυχολογίας.
■ Η ιστορία της Θετικής Ψυχολογίας.
■ Ο τρόπος μέτρησης της ευτυχίας.
ΕρωΤΗΣΕιΣ άνάΠΤυξΗΣ
1. Σχολιάστε κριτικά τις διαφορές ανάμε-
σα στη «Θετική» Ψυχολογία και τη «συμ-
βατική» Ψυχολογία.
2. Είναι η Θετική Ψυχολογία τόσο διαφο-
τού τομέα τα τελευταία χρόνια, και (2) να
εισαγάγει τους φοιτητές σε ορισμένα από
τα ζητήματα που μελετούν οι θετικοί ψυ-
χολόγοι. Στο τέλος του κεφαλαίου θα έχε-
τε τη δυνατότητα να συμπληρώσετε ερω-
τηματολόγια πάνω σε ορισμένα από τα βα-
σικά ζητήματα της Θετικής Ψυχολογίας.
■ Η καλή ζωή και η αυθεντικότητα.
■ Η Ανθρωπιστική Ψυχολογία.
■ Πού βρίσκεται σήμερα η Θετική Ψυχο-
λογία.
ρετική από την Ανθρωπιστική Ψυχολο-
γία, όσο υποστηρίζει;
3. Σε τι μας χρειάζεται, κατά τη γνώμη σας,
η Θετική Ψυχολογία;
24 Θετική Ψυχολογια

Τι είναι η Θετική Ψυχολογία;

στή συγχρονή εποχή, η κοινωνία αντιμετωπίζει εξαιρετικά σημαντικά προ-

βλήματα, όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη, οι φυσικές καταστροφές, η οικονο-
μική ύφεση, τα πρωτοφανή ποσοστά των αστέγων, η τρομοκρατία και οι διαρκείς
εμπόλεμες καταστάσεις. με όλη αυτή τη θλίψη και τη φρίκη, πώς μπορεί άραγε
να ταιριάξει στον ορίζοντα της σύγχρονης εποχής μία επιστήμη που στηρίζεται
στην εξέταση της ευτυχίας, της ευημερίας, της προσωπικής ανάπτυξης και της
«καλής ζωής»;
το βιβλίο αυτό θα σας ξεναγήσει στη νέα επιστήμη της Θετικής Ψυχολογίας,
η οποία επιδιώκει «να κατανοήσει, να μετρήσει, να ανακαλύψει και να προαγάγει
τους παράγοντες που διευκολύνουν την ανάπτυξη των ατόμων και των κοινοτήτων»
(Sheldon και συν., 2000). ή Θετική Ψυχολογία επικεντρώνεται σε έννοιες όπως
η ευημερία, η ευτυχία, η ροή, οι προσωπικές δυνάμεις του χαρακτήρα, η σοφία, η
δημιουργικότητα, η φαντασία και τα χαρακτηριστικά των θετικών ομάδων και ορ-
γανισμών. επιπλέον, το ερώτημα δεν είναι απλώς πώς θα επιτύχουμε την ευτυχία
σε ατομικό επίπεδο, διαιωνίζοντας έτσι μία εγωκεντρική, ναρκισσιστική προσέγ-
γιση, αλλά πώς επιτυγχάνεται η ευτυχία και η ακμαιότητα και στο ομαδικό επίπε-
δο. εξετάζοντας τους παράγοντες της ευημερίας για τα άτομα και τις ομάδες, θα
δούμε ότι η αύξηση της ευημερίας των ατόμων θα έχει θετική επίδραση στις ομά-
δες, καθώς και το αντίστροφο, οδηγώντας έτσι σε αμοιβαία οφέλη.
Βασική μας επιδίωξη στο βιβλίο αυτό είναι να δείξουμε ότι η Θετική Ψυχο-
λογία δεν συνίσταται απλώς στη μελέτη της θετικής σκέψης και των θετικών συ-
ναισθημάτων. αντίθετα, είναι κάτι πολύ ευρύτερο από αυτό. ο τομέας δηλαδή
της Θετικής Ψυχολογίας εξετάζει τους παράγοντες που διευκολύνουν την ακμαιότη-
τα των ατόμων και των κοινοτήτων, σε αντίθεση με τους παράγοντες που οδηγούν
στην εξασθένησή τους. ή ακμαιότητα (flourishing) ορίζεται ως «μία κατάσταση
θετικής ψυχικής υγείας· η ακμή, η ευδοκίμηση και η επιτυχία του ατόμου στις προ-
σπάθειές του, η απουσία ψυχικής νόσου, η συναισθηματική ζωτικότητα και η θε-
τική του λειτουργία στην ιδιωτική και την κοινωνική σφαίρα» (Michalec και συν.,
2009: 391). Όπως, μάλιστα, δείχνουν τα υφιστάμενα στοιχεία, μόνο το 18% των
ενηλίκων πληροί τα κριτήρια της ακμαιότητας, ενώ το 65% είναι σε μέτρια κατά-
σταση ψυχικής υγείας και το 17% είναι «εξασθενημένο». Όπως θα περίμενε κα-
νείς, η ακμαιότητα παρουσιάζει θετική συνάφεια με πολλούς παράγοντες, όπως η
ακαδημαϊκή επιτυχία, η θέσπιση υψηλών στόχων κατάκτησης δεξιοτήτων, τα υψη-
λότερα επίπεδα αυτοελέγχου και η σταθερή επιμονή στις προσπάθειες (Howell,
2009). με αυτόν τον τρόπο, μία επιστήμη που μελετά την ανάπτυξη και την προ-
αγωγή της ευημερίας στο άτομο και το περιβάλλον αποτελεί σημαντική προσθή-
κη στις ψυχολογικές επιστήμες.
 1. εισαγωγή στή Θετική Ψυχολογια 25

► Σκεφτείτε το…

Γιατί αποφασίσατε να παρακολουθήσετε αυτό το μάθημα; Τι ήταν αυτό που σας

τράβηξε στο περίγραμμα του μαθήματος; Ήταν κάποια εμπειρία σας από το πα-
ρελθόν ή κάποιο συγκεκριμένο θέμα; Σκεφτείτε το για λίγο.

ή Θετική Ψυχολογία επικεντρώνεται στη μελέτη των θετικών εμπειριών του

ατόμου σε τρεις χρονικές στιγμές: (1) στο παρελθόν, όπου εξετάζεται η ευημερία,
η ευχαρίστηση και η ικανοποίηση, (2) στο παρόν, όπου εξετάζονται έννοιες όπως
η ευτυχία και οι εμπειρίες ροής, (3) στο μέλλον, με έννοιες όπως η αισιοδοξία και
η ελπίδα. ή Θετική Ψυχολογία όχι μόνο διακρίνει ανάμεσα στις χρονικές διαστά-
σεις της ευημερίας, αλλά επιπλέον διαχωρίζει το θεματικό της περιεχόμενο σε τρία
σκέλη:
• το υποκειμενικό σκέλος, που περιλαμβάνει έννοιες όπως οι θετικές εμπειρίες
και καταστάσεις στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον (για παράδειγμα, η
ευτυχία, η αισιοδοξία, η ευημερία)
• το ατομικό σκέλος, που επικεντρώνεται στα χαρακτηριστικά του «καλού αν-
θρώπου» (όπως, για παράδειγμα, το ταλέντο, η σοφία, η αγάπη, το θάρρος, η
δημιουργικότητα), και
• το ομαδικό σκέλος, που μελετά τους θετικούς οργανισμούς, τις θετικές όψεις
της πολιτειότητας και των κοινοτήτων (όπως, για παράδειγμα, τις έννοιες του
αλτρουισμού, της ανεκτικότητας, της εργασιακής ηθικής) (Positive Psycho-
logy Center, 1998).

σε αντίθεση με τα όσα υποστηρίζουν οι επικριτές της, η Θετική Ψυχολογία δεν

έχει εγωιστικό χαρακτήρα. στις καλύτερες στιγμές της, η Θετική Ψυχολογία κα-
τόρθωσε να προσφέρει στην επιστημονική κοινότητα, στην κοινωνία και στα άτο-
μα μία νέα οπτική απέναντι στις υπάρχουσες έννοιες, καθώς και εμπειρικά στοι-
χεία που επιβεβαιώνουν το φαινόμενο της ακμαιότητας. το κυριότερο, όμως, εί-
ναι ότι η Θετική Ψυχολογία ήρθε για να αμφισβητήσει και να αντισταθμίσει τη
θεώρηση εκείνη της ζωής που στηρίζεται στην ανεπάρκεια, ενώ συνέδεσε τα ευ-
ρήματά της με πολλούς διαφορετικούς κλάδους. μέσα από το περιεχόμενο του
βιβλίου αυτού θα δείτε ότι η πρόκληση θετικών συναισθημάτων, οι ευγενικές χει-
ρονομίες και η βελτίωση των κοινωνικών σχέσεων οδηγούν στην ακμαιότητα των
ατόμων και των κοινωνιών, κάτι που αποδεικνύει τη χρησιμότητα του κλάδου
για την επίτευξη της ευημερίας σε ατομικό, ομαδικό και κοινοτικό επίπεδο.
26 Θετική Ψυχολογια

Η αυθεντική ευτυχία και η καλή ζωή

τι σημαίνει καλή ζωή; ο σωκράτης, ο αριστοτέλης και ο πλάτωνας πίστευαν ότι,

όταν οι άνθρωποι επιδιώκουν τον ενάρετο βίο, τότε θα βρουν την αυθεντική ευ-
τυχία. ο επίκουρος και οι μεταγενέστεροί του ωφελιμιστές φιλόσοφοι δίδασκαν
ότι η ευτυχία συνίσταται στην αφθονία θετικών συναισθημάτων και ηδονών. σύμ-
φωνα με την αντίληψη που επικρατεί κατά παράδοση στη Θετική Ψυχολογία, η
αυθεντική ευτυχία συνίσταται σε ένα μείγμα ηδονιστικής και ευδαιμονικής ευημε-
ρίας (Seligman & Csikszentmihalyi, 2000). ή ηδονιστική ευτυχία αναφέρεται στο
υψηλό επίπεδο θετικού συναισθήματος και το χαμηλό επίπεδο αρνητικού συναι-
σθήματος, σε συνδυασμό με την υποκειμενική ικανοποίηση από τη ζωή (Diener,
1999). ή ευδαιμονική ευημερία επικεντρώνεται περισσότερο στη δημιουργία νοή-
ματος και σκοπού στη ζωή, αν και η διάκριση ανάμεσα στις δύο αυτές έννοιες εί-
ναι υπό συζήτηση (Kashdan και συν., 2008· Keyes & Annas, 2009· Tiberius &
Mason, 2009).
ο Seligman ανέλυσε περαιτέρω την έννοια της «αυθεντικής ευτυχίας» σε επι-
μέρους διαστάσεις, θεωρώντας ότι αυτή αναφέρεται σε μία ζωή που συνδυάζει
την ευχαρίστηση, την ενεργό συμμετοχή και το νόημα της ζωής. ή ευχάριστη ζωή
περιλαμβάνει τη βίωση θετικών συναισθημάτων (όπως, για παράδειγμα, η χαρά, η
ευγνωμοσύνη, η γαλήνη, το ενδιαφέρον, η ελπίδα, η περηφάνια, η διασκέδαση, η
έμπνευση, το δέος και η αγάπη – Fredrickson, 2009), τα οποία είναι αναπόσπα-
στα στοιχεία της επιτυχίας και της ευημερίας μας. τα θετικά συναισθήματα διευ-
ρύνουν τις γνωστικές μας διεργασίες, τις οποίες μπορούμε να επαυξήσουμε και
να αποταμιεύσουμε με την πάροδο του χρόνου, δημιουργώντας έτσι ένα «προστα-
τευτικό απόθεμα» στο οποίο θα μπορούμε να καταφεύγουμε σε δυσάρεστες ή επώ-
δυνες στιγμές (περισσότερα γι’ αυτό το ζήτημα στο κεφάλαιο 2).
ή ζωή που βασίζεται στη δραστηριότητα και την ενεργό συμμετοχή επικε-
ντρώνεται στη ροή, τη συμμετοχή, τη βιωματική απορρόφηση και την ευημερία,
ενώ το νόημα ζωής αναφέρεται στην αφοσίωσή μας σε κάτι ευρύτερο από τον εαυ-
τό μας. συνεπώς, οι άνθρωποι μπορούν να βρουν την ευτυχία επιδιώκοντας να ζή-
σουν και τα τρία αυτά είδη «ζωής». αυτή τη στιγμή, η έννοια της αυθεντικής ευ-
τυχίας αποτελεί περισσότερο θεωρία παρά κάποιου είδους «συνταγή» για την επί-
τευξη της ευτυχίας (Rashid, 2009a). καθώς η Θετική Ψυχολογία συνεχίζει να εξε-
λίσσεται και να αποκτά περισσότερες διαχρονικές τράπεζες δεδομένων, θα μα-
θαίνουμε περισσότερα και για τον τρόπο με τον οποίο οι τρεις αυτές διαστάσεις
συνδυάζονται αρμονικά για να αυξήσουν την ευημερία.
 1. εισαγωγή στή Θετική Ψυχολογια 27

► Σκεφτείτε το…

Ο Sheldon (2009) ορίζει την αυθεντικότητα ως «συναισθηματική γνησιότητα, εναρ-

μόνιση με τον εαυτό και ψυχολογικό βάθος». Οι ανθρωπιστές θεωρούσαν αρχικά
ότι δεν μπορούμε να μελετήσουμε τις αφηρημένες έννοιες αυτού του είδους, ενώ
άλλοι θεωρητικοί, όπως ο Freud, θεωρούσαν ότι το άτομο δεν μπορεί ποτέ να είναι
αυθεντικό.
1. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με αυτά τα επιχειρήματα;
2. Μπορείτε να σκεφτείτε μία περίπτωση όπου σταθήκατε απολύτως αυθεντικοί ή
μη αυθεντικοί απέναντι στον εαυτό σας;
3. Πώς αναγνωρίζετε πότε είστε απολύτως αυθεντικός;

Οι απαρχές της σύγχρονης Θετικής Ψυχολογίας

εισηγητής του κινήματος της Θετικής Ψυχολογίας θεωρείται ο Martin E.P. Se-
ligman, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της πενσιλβάνια (ήπα). Έπειτα από δε-
καετίες πειραματικών ερευνών και επιτυχιών πάνω στη θεωρία του για την επίκτη-
τη αβοηθησία, ο Seligman διορίστηκε το 1998 πρόεδρος της αμερικανικής Ψυχο-
λογικής εταιρείας (American Psychological Association - APA). στις 21 αυγούστου
του 1999, ημέρα που ανέλαβε τα καθήκοντά του ως πρόεδρος, κατά τη διάρκεια
της 107ης ετήσιας συνάντησης της APA στη Βοστόνη της μασαχουσέτης, ο Selig-
man αποφάσισε να παρουσιάσει το σχέδιό του για μία αλλαγή πορείας στη σύγ-
χρονη Ψυχολογία, η οποία είναι «επικεντρωμένη στην παθολογία». από την εποχή
της θητείας του ως προέδρου, ο Seligman αναδείχθηκε σε εμβληματική μορφή του
κινήματος της Θετικής Ψυχολογίας και ως σήμερα εισπράττει υποστήριξη από ερευ-
νητικά κονδύλια και από κυβερνήσεις ανά τον κόσμο, προκειμένου να ενσωματώ-
σει τις θεωρίες και τις πρακτικές της Θετικής Ψυχολογίας στην καθημερινή ζωή.

♦ ΜΕΛΕΤΕΣ

Τά ΤριάνΤάφυΛΛά
Αν και δεν πρόκειται για μελέτη, η ιστορία του Seligman και του κήπου του με τα
τριαντάφυλλα έχει γίνει θρυλική στον κλάδο της Θετικής Ψυχολογίας. Σύμφωνα με
την περιγραφή του ίδιου, η Θετική Ψυχολογία ξεκίνησε από μία στιγμή έμπνευσης
που έζησε καθώς περιποιούνταν τις τριανταφυλλιές του. Η κόρη του, που ήταν τότε
πέντε ετών, προσπαθούσε να τραβήξει την προσοχή του πατέρα της. Ο Seligman
στράφηκε προς το μέρος της και της μίλησε απότομα. Δυσαρεστημένη με την αντί-
δρασή του, η κόρη του τον ρώτησε αν θυμάται το κλαψούρισμά της όταν ήταν
28 Θετική Ψυχολογια

τριών και τεσσάρων ετών. Του είπε ότι όταν έγινε πέντε αποφάσισε να το σταματή-
σει – και αν εκείνη ήταν ικανή να σταματήσει το κλαψούρισμα, τότε ήταν και εκεί-
νος ικανός να σταματήσει την γκρίνια! Αυτή η αποκάλυψη, ότι δηλαδή μπορούμε
να αναπτύξουμε αυτό που είναι σωστό αντί να εμμένουμε σε αυτό που είναι λάθος,
ενέπνευσε τη μετέπειτα αντίληψη που θα προωθούσε ο Seligman ως πρόεδρος της
APA: ότι θα πρέπει να διδάσκουμε τα παιδιά μας και τον εαυτό μας πώς να κοιτάμε
τις δυνάμεις μας αντί για τις αδυναμίες μας.

Βλ. Seligman και Csikszentmihalyi (2000) για την αρχική αφήγηση.

Η συμβατική Ψυχολογία (πριν από το 1998)

κάτι που δεν είναι ευρύτερα γνωστό στο κοινό της Ψυχολογίας είναι ότι πριν από
τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο αυτή είχε τους εξής τρεις στόχους: (1) να θεραπεύσει την
ψυχική νόσο, (2) να βελτιώσει τη ζωή του φυσιολογικού πληθυσμού, και (3) να με-
λετήσει τις ιδιοφυΐες. στον απόηχο των δύο παγκόσμιων πολέμων, με την επιστρο-
φή πολλών ψυχικά επιβαρημένων στρατιωτών, τα ερευνητικά κονδύλια επικεντρώ-
θηκαν στον πρώτο της στόχο και οι άλλοι δύο σχεδόν λησμονήθηκαν1 (Linley, 2009).
πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η χρηματοδότηση αυτή για τις ψυχικές διαταρα-
χές υπήρξε εξαιρετικά αποτελεσματική, καθώς τουλάχιστον 14 διαταραχές μπορούν
πλέον να θεραπευτούν ή να βελτιωθούν σημαντικά (Seligman & Csikszentmihalyi,
2000). Δυστυχώς, λόγω αυτής της εμμονής της με την παθολογία, η Ψυχολογία κα-
τέληξε να γίνει κάτι σαν «θυματολογία». αντί οι ψυχολόγοι να αντιλαμβάνονται
τους ανθρώπους σαν όντα ενεργητικά, δημιουργικά και αυτόνομα, τους αντιλαμ-
βάνονταν σαν παθητικά άτομα που ελέγχονται από εξωτερικές δυνάμεις (Se-
ligman & Csikszentmihalyi, 2000).2 ως εκ τούτου, η κύρια διαφορά της μεταπο-
λεμικής Ψυχολογίας με τη σύγχρονη Θετική Ψυχολογία είναι ότι η πρώτη θέτει
το ερώτημα: «γιατί δεν τα καταφέρνουν αυτά τα άτομα;» ενώ η δεύτερη ρωτά:
«γιατί ορισμένα άτομα τα καταφέρνουν;».
το μήνυμα που θέλει να διαδώσει το κίνημα της Θετικής Ψυχολογίας είναι ότι ο
κλάδος μας έχει αλλοιωθεί. Ψυχολογία δεν είναι μόνον η μελέτη της ασθένειας, της
αδυναμίας και των τραυμάτων· είναι επίσης και η μελέτη της δύναμης και της αρε-
τής. Θεραπεία δεν είναι απλώς η διόρθωση του προβλήματος· είναι επίσης η ανά-

1. την ίδια περίοδο ιδρύθηκε στις ήπα η υπηρεσία Βετεράνων (Veterans Administration - 1946),
καθώς και το εθνικό ινστιτούτο Ψυχικής υγείας (National Institute of Mental Health - 1947).
2. σε αντίθεση με τα όσα υποστηρίζουν οι επικριτές της, η Θετική Ψυχολογία δεν χαρακτη-
ρίζει όλους τους υπόλοιπους κλάδους ως «αρνητική Ψυχολογία». αντίθετα, οι θετικοί ψυχολόγοι
χρησιμοποιούν τον όρο «συμβατική Ψυχολογία».
 1. εισαγωγή στή Θετική Ψυχολογια 29

πτυξη των τομέων που πάνε καλά. ή Ψυχολογία δεν αφορά μόνο την αρρώστια ή
την υγεία· αφορά και την εργασία, την εκπαίδευση, τη γνώση, την αγάπη, την ανάπτυ-
ξη και τη διασκέδαση. και σε αυτή της την πορεία αναζήτησης του καλού, η Θετική
Ψυχολογία δεν στηρίζεται σε ευσεβείς πόθους, σε αυταπάτες ή σε αστήρικτους ισχυ-
ρισμούς· αντίθετα, προσπαθεί να προσαρμόσει τα καλύτερα στοιχεία της επιστημο-
νικής μεθόδου στα ιδιαίτερα προβλήματα που παρουσιάζει η ανθρώπινη συμπερι-
φορά, σε όλες τις σύνθετες πτυχές της.
(Seligman, 2002b: 4)

► Σκεφτείτε το…

Από το 1972 ως το 2006, η αναλογία των δημοσιεύσεων που αναφέρονταν στην

έρευνα για την κατάθλιψη προς τις δημοσιεύσεις για την ευημερία ήταν 5:1. Σας
καλούμε να επισκεφθείτε τη βάση δεδομένων PsychInfo και να κάνετε τους δικούς
σας υπολογισμούς για να δείτε ποια είναι η αναλογία σήμερα.

Διάλει μμα

η κατάθλιψη και η ψυχική νόσος

Η κατάθλιψη και η ψυχική νόσος εξακολουθούν να είναι σημαντικά ζητήματα στην
κοινωνία μας και οι ερευνητές της Θετικής Ψυχολογίας δεν αμφισβητούν τη σοβα-
ρότητά τους. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν μάλιστα ότι η συχνότητα της κατά-
θλιψης ήταν και είναι ακόμη ανησυχητικά υψηλή. Το 2009, τα ποσοστά κατάθλιψης
ήταν δέκα φορές υψηλότερα απ’ ό,τι το 1960, με τη μέση ηλικία εκδήλωσης της κα-
τάθλιψης να βρίσκεται στα 14,5 έτη (σε σύγκριση με τα 29,5 έτη το 1960). Επιπλέον,
σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή το 2% περίπου του πληθυσμού πάσχει από κατά-
θλιψη, ενώ το 14% από εμάς θα βιώσει την κατάθλιψη έως την ηλικία των 35 ετών
(τη δεκαετία του 1950 το ποσοστό αυτό ήταν 2%) (Keyes & Michalec, 2009). Σύμ-
φωνα με νεότερα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, κατά το 2015, το
4,4% του παγκόσμιου πληθυσμού έπασχε από κατάθλιψη, ενώ μεταξύ 2005 και 2015
σημειώθηκε αύξηση της τάξης του 18,4% στα περιστατικά κατάθλιψης σε όλο τον
κόσμο (World Health Organization, 2017).
Όπως φάνηκε από τα ευρήματα της Μελέτης για την Παγκόσμια Επιβάρυνση
από τις Ασθένειες (Global Burden of Disease Study, 1996), η κατάθλιψη βρίσκεται
ανάμεσα στις πέντε κύριες ασθένειες που συμβάλλουν στην έκπτωση της λειτουρ-
γίας του ατόμου σε σταθμισμένα έτη ζωής (ο συνολικός αριθμός ετών που ένα άτο-
μο ζει με αναπηρίες). Μάλιστα, η μόνη ασθένεια που βρισκόταν υψηλότερα από τις
ψυχικές διαταραχές ήταν τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
30 Θετική Ψυχολογια

Η ψυχική νόσος στοιχίζει στις ΗΠΑ πάνω από 40 δισεκατομμύρια δολάρια ετη-
σίως, και το νούμερο αυτό αυξάνεται διαρκώς (Keyes & Michalec, 2009). Σύμφωνα
με μία μελέτη του Kaiser Family Foundation, το κόστος θεραπείας της ψυχικής
ασθένειας στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 3,1% μεταξύ των ετών 2000 και 2012, φτάνο-
ντας στα 89 δισεκατομμύρια δολάρια (Rabah, 2017). Τα νέα στατιστικά στοιχεία εί-
ναι συγκλονιστικά, καθώς δείχνουν ότι έως και το 50% των συνανθρώπων μας θα
υποφέρει από κάποια ψυχική διαταραχή στη διάρκεια της ζωής του. Ακόμη, αφ’ ης
στιγμής έχουμε βιώσει μία ψυχική διαταραχή, είναι πολύ πιθανότερο να ξαναβιώ-
σουμε κάποια στο μέλλον. Η αύξηση στα καταγεγραμμένα ποσοστά μπορεί επίσης
να οφείλεται στη μείωση του στίγματος που συνδεόταν με την αναζήτηση βοήθειας
για την κατάθλιψη, σε συνδυασμό με τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού
απέναντι στις ψυχικές διαταραχές.

Η αμφισβήτηση του μοντέλου της ασθένειας

ο αρχικός στόχος της Θετικής Ψυχολογίας ήταν να αμφισβητήσει το μοντέλο

της ασθένειας (ιατρικό μοντέλο) (σχήμα 1.1), το οποίο προσπαθούσε να μετατο-
πίσει το άτομο από το -8 στο -3, ή αλλιώς από τη βαριά στην ήπια κατάθλιψη. ή
Θετική Ψυχολογία, από την άλλη, επικεντρώθηκε στους ανθρώπους που βρίσκο-
νταν στο +3 (εξασθένηση) και τους βοήθησε να ανέβουν στο +8 (ακμαιότητα).
αυτό το μοντέλο μάς χρησιμεύει σαν ένα εύκολο, απλό εποπτικό μέσο, όταν δι-
δάσκουμε στους φοιτητές και στις φοιτήτριές μας πώς να διακρίνουν τους «βασι-
κούς στόχους» της Θετικής Ψυχολογίας.

Ψύχωση, νευρωτισμός Ευημερία, ικανοποίηση, ευδαιμονία

Κατάθλιψη, διαταραχή
− 0
Επικέντρωση στα ελαττώματα
Υπέρβαση των ανεπαρκειών
Αποφυγή του πόνου
Αποφυγή της δυστυχίας
Η ουδέτερη κατάσταση (το 0)
ως ανώτατο όριο
Ενθουσιασμός, ευθυμία
+
Επικέντρωση στις δυνάμεις
Ενίσχυση των δυνατοτήτων
Αναζήτηση της ευχαρίστησης
Προσέλκυση της ευτυχίας
Δεν υπάρχει ανώτατο όριο
(η πορεία συνεχίζεται)

Σχήμα 1.1: Το μοντέλο της ασθένειας / Το μοντέλο της υγείας

ασφαλώς, η αναλογία αυτή είναι απλή και ήταν αρκετή σε μια εποχή όπου
υπήρχε ανάγκη για αποσαφήνιση των διαφορών ανάμεσα στις κατευθύνσεις της
 1. εισαγωγή στή Θετική Ψυχολογια 31

Ψυχολογίας. το θεωρητικό αυτό μοντέλο, ωστόσο, θεωρεί ως δεδομένο ότι οι άν-

θρωποι μπορούν να βρεθούν στο μηδέν. τι είναι όμως το μηδέν; και τι σημαίνει
στην πράξη το να βρίσκεσαι στο +3; το μοντέλο θεωρεί ως δεδομένο ότι η Θετική
Ψυχολογία δεν μπορεί να βοηθήσει όσους βρίσκονται στο αρνητικό άκρο της κλί-
μακας. σήμερα, ωστόσο, έχουμε αποδείξεις ότι οι θετικές ψυχολογικές παρεμβά-
σεις μπορούν να ωφελήσουν όχι μόνο τον φυσιολογικό πληθυσμό, αλλά και τους
ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με κλινική κατάθλιψη (Sin & Lyubomirksy, 2009).
επιπλέον, το διάγραμμα θέτει υπό αμφισβήτηση την έννοια της υγείας. τι
ακριβώς είναι η «υγεία» και πότε παρουσιάζουμε ενδείξεις ψυχικής υγείας ή ψυ-
χικής ασθένειας;3 Ήδη από το 1948 η υγεία έχει οριστεί από τον παγκόσμιο ορ-
γανισμό υγείας ως «μία κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής
ευημερίας και όχι μόνον η απουσία νόσου ή αναπηρίας» (World Health Organi-
zation, 1948: 200). το 1958, η αυστριακή ψυχολόγος Marie Jahoda έγραψε το
βασικό της έργο με τίτλο Η Ιδανική Ψυχική Υγεία (Ideal Mental Health), στο οποίο
επισημαίνει έξι κριτήρια ή χαρακτηριστικά που παρατηρούνται στον φυσιολογικό
πληθυσμό: (1) η ικανοποιητική επίγνωση του εαυτού, (2) η ρεαλιστική αίσθηση
αυτοεκτίμησης και αποδοχής, (3) η ικανότητα ελέγχου της συμπεριφοράς, (4) η αντι-
κειμενική αντίληψη του κόσμου, (5) η διατήρηση σχέσεων και η έκφραση στορ-
γής, και (6) η ανεξαρτησία και η παραγωγικότητα. ή ίδια υποστήριξε ότι τα έξι
αυτά κριτήρια είναι απαραίτητα για να υποστηριχθεί ότι το άτομο εμφανίζει «θε-
τική ψυχική υγεία». οι μελέτες της ήταν από τις πρώτες που επιχείρησαν να ορί-
σουν λειτουργικά τη θετική ανθρώπινη λειτουργία και τα ευρήματά της δεν απέχουν
και τόσο από τα όσα γνωρίζουμε σήμερα για την ψυχική υγεία και την ευημερία.
ο Corey Keyes, λαμπρό παράδειγμα θετικού ψυχολόγου, διερεύνησε επί πολ-
λά χρόνια τη σχέση μεταξύ ψυχικής υγείας και ψυχικής νόσου. το έργο του τον
οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι δύο έννοιες δεν βρίσκονται στο ίδιο συνεχές, αλλά
αποτελούν δύο ξεχωριστές διαστάσεις. Έτσι, η απουσία ψυχικής νόσου δεν ισο-
δυναμεί με την παρουσία ψυχικής υγείας. καθώς έχει διαπιστωθεί επανειλημμέ-
να από τις έρευνες ότι η απουσία ψυχικής υγείας είναι εξίσου επιβλαβής με την
παρουσία ψυχικής νόσου, ο Keyes πρότεινε δύο στρατηγικές για την αντιμετώπιση
των ψυχικών διαταραχών: (1) την προαγωγή και τη διατήρηση της ψυχικής υγείας,4
και (2) την πρόληψη και τη θεραπεία της ψυχικής νόσου (Keyes & Michalec, 2009).

3. ή ψυχική διαταραχή/ψυχική νόσος ορίζεται ως «μια απόκλιση από τη φυσιολογική λει-

τουργία, η οποία έχει διάρκεια στον χρόνο και είναι επαρκής ώστε να προκαλέσει συναισθηματική
δυσφορία και δυσκολίες στην εκπλήρωση των ρόλων, περιορίζοντας την ικανότητα του ατόμου να
ανταποκριθεί στις ευθύνες του ως γονέα, συζύγου ή εργαζομένου» (Keyes & Michalec, 2009: 612).
4. το 2004, ο που συμπεριέλαβε την προαγωγή της Ψυχικής υγείας (Mental Health Promo-
tion - MHP) στους κύριους στόχους για την ανάπτυξη υγιών ατόμων.
32 Θετική Ψυχολογια

Η ιστορία της Θετικής Ψυχολογίας

μία από τις επικρίσεις που δέχεται η Θετική Ψυχολογία είναι ότι οι ιδέες της δεν
είναι νέες. ακόμη και ο όρος «θετική ψυχολογία» είχε χρησιμοποιηθεί από τον
Abraham Maslow πολλές δεκαετίες πριν από τον Seligman (Maslow, 1954: 201).
το εκπληκτικό, ωστόσο, στο έργο του Seligman ήταν ότι έφερε και πάλι στην επι-
καιρότητα τις σκέψεις και τις ιδέες των ερευνητών, φιλοσόφων και επιστημόνων
του παρελθόντος. παρακάτω παρουσιάζουμε τέσσερις ομάδες στοχαστών οι οποίοι
ασχολήθηκαν με την «καλή ζωή» προτού καν υπάρξει ο κλάδος της Θετικής Ψυ-
χολογίας. ας ξεκινήσουμε με τους αρχαίους Έλληνες…

Οι αρχαίοι Έλληνες
ή σημαντικότερη συνεισφορά του αριστοτέλη (384-322 π.χ.) στη φιλοσοφία εί-
ναι πιθανότατα το έργο του πάνω στην ηθική, την αρετή και το νόημα της ενάρε-
της ζωής. Διερευνώντας αυτά τα ζητήματα, συμπέρανε ότι το υψηλότερο αγαθό
για όλη την ανθρωπότητα είναι πράγματι η ευδαιμονία (δηλαδή, η ευτυχία). το
τελικό συμπέρασμα του έργου του ήταν ότι, αν και η ενασχόληση με ενάρετες δρα-
στηριότητες μπορεί να προκαλέσει ευχαρίστηση, η τελευταία δεν αποτελεί τον
μοναδικό στόχο της ανθρωπότητας (Mason & Tiberius, 2009).

Ο ωφελιμισμός
ο ωφελιμισμός, με εισηγητή τον Jeremy Bentham και συνεχιστή τον John Stuart
Mill, είναι μία φιλοσοφική προσέγγιση που υποστηρίζει ότι η σωστή ενέργεια ή
πολιτική δράση εκ μέρους της κυβέρνησης είναι αυτή που θα επιφέρει «τη μεγα-
λύτερη δυνατή ωφέλεια για τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανθρώπων», κάτι που
είναι γνωστό και ως «αρχή της μέγιστης ευτυχίας» ή αρχή της ωφέλειας. ο ωφε-
λιμισμός ήταν ο πρώτος τομέας που επιχείρησε να μετρήσει την ευτυχία, κατα-
σκευάζοντας ένα εργαλείο που αποτελούνταν από επτά κατηγορίες, και αξιολο-
γούσε την ποσότητα της ευτυχίας που βιώνει το άτομο (Pawelski & Gupta, 2009).
ενώ οι προγενέστεροι φιλόσοφοι είχαν θεωρήσει ότι η ευτυχία δεν είναι μετρή-
σιμη, ο ωφελιμισμός υποστήριξε και επιχείρησε να αποδείξει ότι η μέτρησή της εί-
ναι πράγματι δυνατή. οι Pawelski και Gupta (2009) θεωρούν ότι ο ωφελιμισμός
άσκησε επιρροή σε ορισμένους από τους τομείς της σύγχρονης Θετικής Ψυχολο-
γίας, όπως η υποκειμενική ευημερία και η ευχάριστη ζωή. σε τελική ανάλυση, η
Θετική Ψυχολογία δέχεται ότι, ενώ η ευχαρίστηση είναι μία διάσταση της συνο-
λικής ευημερίας, δεν είναι αρκετή, ενώ είναι απαραίτητο να συμπεριληφθούν οι
ευδαιμονικές επιδιώξεις ως συμπλήρωμα της ωφελιμιστικής φιλοσοφίας.
 1. εισαγωγή στή Θετική Ψυχολογια 33

Ο William James
ο λαμπρός στοχαστής William James είναι κυρίως γνωστός για τη συνεισφορά του
στην Ψυχολογία με το πολυδιαβασμένο κείμενό του Οι Αρχές της Ψυχολογίας
(The Principles of Psychology - James, 1890). ο James σπούδασε αρχικά ιατρική
στο πανεπιστήμιο του χάρβαρντ, στη Βοστόνη των ήπα, ενώ στη συνέχεια στρά-
φηκε στη θρησκεία, στον μυστικισμό και την επιστημολογία (Pawelski, 2009).
το κεφάλαιό του «τα συναισθήματα» είναι αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο τον
κλάδο της Θετικής Ψυχολογίας. σε αυτό υποστηρίζει ότι τα συναισθήματα προκύ-
πτουν έπειτα από κάποια σωματική ενέργεια. για παράδειγμα, «η κοινή λογική
λέει ότι, όταν χάνουμε την περιουσία μας, λυπόμαστε και κλαίμε· όταν συναντού-
με μια αρκούδα, τρομάζουμε και τρέχουμε· όταν μας προσβάλλει ένας αντίπα-
λος, θυμώνουμε και επιτιθέμεθα. ή υπόθεση η οποία υποστηρίζεται εδώ είναι ότι
η σειρά αυτή των γεγονότων είναι λανθασμένη… ότι λυπόμαστε επειδή κλαίμε,
θυμώνουμε επειδή επιτιθέμεθα, τρομάζουμε επειδή τρέμουμε…» (James, 1890:
1065-1066). αυτό ήταν από τα πρώτα παραδείγματα κειμένου, αν όχι το πρώτο,
όπου γίνεται μία σύνδεση ανάμεσα στα συναισθήματα και τις εκδηλώσεις τους.
οι πολύχρονες μελέτες του, που συνδύασαν τη φυσιολογία, την Ψυχολογία και τη
φιλοσοφία, ασκούν έως και σήμερα επιρροή στις φιλοσοφικές συζητήσεις σχετι-
κά με τον νου, το σώμα και τον εγκέφαλο.

Η άνθρωπιστική Ψυχολογία
ή ανθρωπιστική Ψυχολογία εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 (και
στις αρχές της δεκαετίας του 1960) ως αντίδραση στις κυρίαρχες ψυχολογικές
θεωρίες της ψυχανάλυσης, του συμπεριφορισμού και της εξαρτημένης μάθησης.
το ανθρωπιστικό κίνημα εισήγαγε και εδραίωσε την ποιοτική έρευνα ως απαραί-
τητο επιστημονικό παράδειγμα για τη διερεύνηση της ανθρώπινης σκέψης, συ-
μπεριφοράς και εμπειρίας, προσθέτοντας με αυτόν τον τρόπο μία ολιστική διά-
σταση στην Ψυχολογία. συνοπτικά, η ανθρωπιστική Ψυχολογία είναι η ψυχολο-
γική προσέγγιση που επικεντρώνεται στη μελέτη του ατόμου στο σύνολό του. οι
ανθρωπιστικοί ψυχολόγοι πιστεύουν τα εξής: (1) ότι η συμπεριφορά των ατόμων
καθορίζεται κυρίως από την αντίληψή τους για τον κόσμο γύρω τους και από τις
προσωπικές τους νοηματοδοτήσεις, (2) ότι τα άτομα δεν είναι απλώς προϊόντα
του περιβάλλοντός τους ή των γονιδίων τους, και (3) ότι τα άτομα έχουν ενδογε-
νές κίνητρο και στόχο να εκπληρώσουν το ανθρώπινο δυναμικό τους.
Βασική επιδίωξη της ανθρωπιστικής Ψυχολογίας ήταν να μελετήσει την ψυ-
χική υγεία και ιδιαίτερα τα θετικά γνωρίσματα του ανθρώπου, όπως η ευτυχία,
η ικανοποίηση, η έκσταση, η ευγένεια, η φροντίδα, το μοίρασμα και η γενναιο-
δωρία. οι ανθρωπιστές, σε αντίθεση με τους συμπεριφοριστές ομολόγους τους,
θεωρούσαν ότι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα της επιλογής και της ευθύνης
34 Θετική Ψυχολογια

για το πεπρωμένο τους. ή οπτική αυτή σε τελική ανάλυση αντιλαμβάνεται τη ζωή

ως μία πορεία, στη διάρκεια της οποίας όλοι οι άνθρωποι παρουσιάζουν μία εγ-
γενή ορμή για ανάπτυξη και εκπλήρωση των δυνατοτήτων τους. οι ανθρωπιστές
έφτασαν στο σημείο να αναφερθούν και στις μεταφυσικές ιδιότητες του εαυτού,
του κόσμου και της ευημερίας· ένας τομέας που είναι αμφιλεγόμενος ακόμη και
στις σημερινές επιστημονικές κοινωνίες.
επομένως, ακόμη και στο παρελθόν οι ψυχολόγοι αντιλαμβάνονταν το ερευ-
νητικό κενό που υπήρχε σε ό,τι αφορά τη θετική πλευρά της ζωής. σύμφωνα με
τη γνώμη ορισμένων θετικών ψυχολόγων, ο λόγος για τον οποίο ο ανθρωπιστικός
κλάδος δεν κέρδισε ποτέ πολύ ευρεία αποδοχή ήταν ότι δεν απέκτησε ποτέ επαρ-
κή εμπειρική στήριξη. αυτή η έλλειψη μιας θεωρητικής βάσης κατέληξε να ευνοή-
σει τη ναρκισσιστική ενασχόληση με τον εαυτό και την αυτοβελτίωση εις βάρος
της ευρύτερης κοινωνικής ευημερίας (Seligman & Csikszentmihalyi, 2000).

Διά λειμμα

O Abraham Maslow
O Abraham Maslow ήταν ένας από τους αρκετούς διαπρεπείς ψυχολόγους που εξέ-
φρασαν το ανθρωπιστικό κίνημα και τις αξίες του. Ο Maslow ήταν ιδιαίτερα γνω-
στός σε πολλούς τομείς της Ψυχολογίας και υπήρξε, μάλιστα, ο εισηγητής του όρου
«θετική ψυχολογία» (Maslow, 1954: 201). Ο Maslow, που είναι κυρίως γνωστός για
το μοντέλο του σχετικά με την «ιεραρχία των αναγκών», θεωρούσε ότι η Ψυχολο-
γία θα πρέπει να επικεντρωθεί στις ανθρώπινες δυνατότητες και όχι μόνον στις αν-
θρώπινες ανεπάρκειες (Bridges & Wertz, 2009). Πρέσβευε, επομένως, μία πιο θετι-
κή προσέγγιση στην Ψυχολογία. Η βασική του συνεισφορά στον ευρύτερο χώρο
της Ψυχολογίας είναι οι θεωρίες του για τα κίνητρα, τις ανάγκες, την αυτοπραγμά-
τωση και τις κορυφαίες εμπειρίες.
«Η επιστήμη της Ψυχολογίας έχει επιτύχει πολύ περισσότερα σε ό,τι αφορά την
αρνητική διάσταση της ζωής παρά σε ό,τι αφορά τη θετική. Μας έχει φανερώσει
πολλά για τα μειονεκτήματα, τις αρρώστιες, τις αμαρτίες του ανθρώπου, αλλά λίγα
για τις δυνατότητές του, τις αρετές του, τις εφικτές του φιλοδοξίες ή το ψυχολογικό
του ανάστημα».
(Maslow, 1954: 201)

Δυστυχώς, η Θετική Ψυχολογία δεν έκανε καλή αρχή με τα «ξαδέλφια» της

του ανθρωπιστικού κλάδου. υπήρξε αρχικά μία σαφής πρόθεση να διαχωριστεί η
Θετική Ψυχολογία από την ανθρωπιστική, προβάλλοντας ως αίτιο μία βασική
διαφορά στην ερευνητική μεθοδολογία. ή Θετική Ψυχολογία είναι η επιστημο-
νική μελέτη της ευημερίας και, επομένως, χρησιμοποιεί την επιστημονική μέθοδο
 1. εισαγωγή στή Θετική Ψυχολογια 35

για να ελέγξει τις υποθέσεις της. πιστεύουμε ότι η Θετική Ψυχολογία έχει πολλά
να μάθει από το ανθρωπιστικό κίνημα αλλά και πολλά ακόμα να μάθει γι’ αυτό,
ενώ θεωρούμε ότι η ανάγκη του διαχωρισμού της από την ανθρωπιστική Ψυχολο-
γία φαντάζει διχαστική και περιττή.
ή ανθρωπιστική Ψυχολογία επικρίνει τη Θετική Ψυχολογία για την κοντό-
φθαλμη προσπάθειά της να διαχωρίσει τον εαυτό της από τον ανθρωπιστικό κλά-
δο, καθώς υιοθετώντας αυτή την προσέγγιση έχει αποκλείσει κρίσιμους τομείς
έρευνας και ερευνητικές μεθόδους (ποιοτικές), με αποτέλεσμα να περιορίζεται η
δυνατότητα γενίκευσης των βασικών της ευρημάτων. επιπλέον, οι ανθρωπιστικοί
ψυχολόγοι θεωρούν ότι η Θετική Ψυχολογία, προκειμένου να αποδείξει ότι είναι
πράγματι «επιστημονική», προσκολλήθηκε στην ποσοτική έρευνα για λόγους
υπεραναπλήρωσης. αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό ιστορικό γεγονός που οφεί-
λουν να γνωρίζουν οι φοιτητές όταν ξεκινούν τις σπουδές τους στη Θετική Ψυ-
χολογία. πιστεύουμε ειλικρινά ότι προκειμένου να καταλάβουμε πού βρισκόμα-
στε σήμερα στη Θετική Ψυχολογία θα πρέπει να γνωρίζουμε τις καταβολές μας.

Μπορούμε να μετρήσουμε την ευτυχία;

πρόκειται για ένα από τα πλέον θεμελιώδη ερωτήματα για τη Θετική Ψυχολογία.
σε μεγάλο βαθμό, μάλιστα, ο λόγος για τον οποίο τα θέματα και οι έννοιες της Θε-
τικής Ψυχολογίας δεν είχαν μελετηθεί προηγουμένως ήταν ότι θεωρούνταν εφή-
μερα και άρα ήταν υπερβολικά δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να μελετηθούν και να
μετρηθούν. κατασκευάζοντας και ελέγχοντας επιστημονικά εργαλεία μέτρησης,
καθώς και πειραματικές μεθόδους, οι επιστήμονες/ψυχολόγοι πήραν τις φιλοσο-
φικές έννοιες της αρετής και της ευτυχίας και τις υπέβαλαν σε αυστηρό επιστημο-
νικό έλεγχο.
Θα διαβάσετε επανειλημμένα ότι η Θετική Ψυχολογία είναι μία επιστήμη και
όχι μια τεχνική αυτοβοήθειας, η οποία χρησιμοποιεί την επιστημονική μέθοδο για
να κατανοήσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές των ανθρώπων.
Όταν η Ψυχολογία έκανε τα πρώτα βήματά της στην ιστορία, οι ψυχολόγοι θέλη-
σαν να υιοθετήσουν την ίδια αρχή της επιστημονικής ακρίβειας με τις φυσικές επι-
στήμες, όπως η Βιολογία και η χημεία. οι επιστήμες αυτές βασίζονται στον αντι-
κειμενικό έλεγχο και στο θετικιστικό επιστημολογικό παράδειγμα. ή επιστημο-
λογία αυτή χρησιμοποιεί τον πειραματισμό, τον παραγωγικό λογισμό και την ορ-
θολογική σκέψη προκειμένου να εξετάσει τον κόσμο, ενώ η γνώση αποκτάται μέσω
της άμεσης, αντικειμενικής παρατήρησης. τα γεγονότα και η γνώση οδηγούν σε
νόμους και προβλέψεις για την ανθρώπινη φύση και μπορούν να οδηγήσουν στον
προσδιορισμό σχέσεων αιτιότητας (σχέσεων αιτίου και αποτελέσματος).
36 Θετική Ψυχολογια

Διά λειμμα

η επιστημολογία
Η επιστημολογία είναι ο κλάδος της Φιλοσοφίας που ασχολείται με την απόκτηση
της γνώσης. Τα μεθοδολογικά παραδείγματα χαρακτηρίζονται από πληθώρα φιλο-
σοφικών οπτικών. Οι ερευνητές οφείλουν, επομένως, να επιλέξουν την επιστημο-
λογική θέση που θεωρούν ότι ταιριάζει καλύτερα με το ερευνητικό τους ερώτημα.
Τα τέσσερα κύρια παραδείγματα είναι τα εξής: ο μετα-θετικισμός, ο κονστρουκτιβι-
σμός (θεωρία της κοινωνικής κατασκευής), η συνηγορία και ο πραγματισμός.

ή επιστημονική μέθοδος έχει δεχθεί, ωστόσο, αρκετές επικρίσεις, στις οποίες

θα κάνουμε αναφορά σε διάφορα σημεία του βιβλίου. κατ’ αρχάς, δεν αναγνωρί-
ζει τους ιστορικούς, πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες. υποβιβάζοντας
τον άνθρωπο σε αριθμούς και μέσους όρους, η μέθοδος αυτή «υπεραπλουστεύει»
την ανθρώπινη συμπεριφορά και παραβλέπει την ατομικότητα (Langdridge, 2004a,
2004b). επιπλέον, η Θετική Ψυχολογία στην προσπάθειά της να θεωρηθεί «αλη-
θινή επιστήμη» έχει διαχωρίσει τον εαυτό της από τη χρήση ποιοτικών μεθόδων,
οι οποίες είναι απαραίτητες ως συμπληρωματικές μέθοδοι για τη συλλογή δεδο-
μένων προκειμένου να ερμηνευθούν και να διερευνηθούν θέματα και ευρήματα
του κλάδου.

► Σκεφτείτε το…

Τι θα θεωρούσατε ως «βάσιμο αποδεικτικό στοιχείο»; Τι είναι η αλήθεια; Μπορεί η

έρευνα να είναι απόλυτα αντικειμενική; Καταγράψτε τις απαντήσεις σας και σκε-
φτείτε παραδείγματα που να στηρίζουν τα επιχειρήματά σας (προσαρμογή από το
Forrester, 2010: 19).

Πού βρίσκεται σήμερα η Θετική Ψυχολογία;

Όπως επισημάνθηκε, το κίνημα της Θετικής Ψυχολογίας έχει αποκτήσει τερά-

στια δυναμική τα τελευταία χρόνια. μετά την ομιλία του Seligman, οι ερευνητές
και οι ερευνήτριες συγκεντρώνονταν στην περιοχή Akumal του μεξικού, από το
1999 έως το 2002, για να συζητήσουν την ανάπτυξη του νέου τομέα της Θετικής
Ψυχολογίας. παράλληλα, γίνονταν συναντήσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο από
το λίνκολν της νεμπράσκα έως την ουάσινγκτον, οι οποίες συνέχιζαν να είναι
ιδιαίτερα παραγωγικές (Linley, 2009).
 1. εισαγωγή στή Θετική Ψυχολογια 37

σήμερα υπάρχουν εκατοντάδες προπτυχιακά προγράμματα ανά τον κόσμο

όπου διδάσκεται η Θετική Ψυχολογία. το πρώτο μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην
εφαρμοσμένη Θετική Ψυχολογία ιδρύθηκε το 2005 από τον Seligman στο πανε-
πιστήμιο της πενσιλβάνια και το δεύτερο το 2007 στο πανεπιστήμιο του ανατο-
λικού λονδίνου (University of East London) στη μεγάλη Βρετανία.5 εν τω μετα-
ξύ, ιδρύθηκαν πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα Θετικής Ψυχολογίας σε όλο
τον κόσμο, όπως, για παράδειγμα στην ιταλία, την πορτογαλία και το μεξικό, με
μαθήματα στη δική τους γλώσσα. στην ελλάδα, το πάντειο πανεπιστήμιο κοι-
νωνικών και πολιτικών επιστημών εισήγαγε πρώτο τη διδασκαλία μαθήματος
Θετικής Ψυχολογίας στο προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών του, ενώ στο ίδιο πα-
νεπιστήμιο λειτουργεί πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών με ειδίκευση στη
Θετική Ψυχολογία. εκεί ιδρύεται μάλιστα το πρώτο εργαστήριο Θετικής Ψυχο-
λογίας στη χώρα. προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα Θετικής Ψυχολογίας
διδάσκονται στο πανεπιστήμιο ιωαννίνων, ενώ στο πανεπιστήμιο μακεδονίας
διδάσκεται προπτυχιακό μάθημα Θετικής Ψυχολογίας σε ξένη γλώσσα.
αυτή τη στιγμή, το ευρωπαϊκό Δίκτυο Θετικής Ψυχολογίας (European Po-
sitive Psychology Network) διενεργεί πολλές επιστημονικές συναντήσεις. το πρώ-
το παγκόσμιο συνέδριο Θετικής Ψυχολογίας πραγματοποιήθηκε στις 18-21 ιου-
νίου 2009 στη φιλαδέλφεια, στην πενσιλβάνια των ήπα, ενώ το πιο πρόσφατο
πέμπτο συνέδριο Θετικής Ψυχολογίας έλαβε χώρα στο μόντρεαλ του καναδά
στις 13-16 ιουλίου 2017. τέλος, μια ένδειξη της δυναμικής του κινήματος είναι
το γεγονός ότι η Θετική Ψυχολογία έχει πλέον μία σειρά από εξειδικευμένα επι-
στημονικά περιοδικά με κριτές, με κορυφαίο το The Journal of Positive Psycho-
logy, το οποίο ξεκίνησε να εκδίδεται το 2006. ακολούθησαν το International
Journal of Applied Positive Psychology, το Journal of Positive Psychology and
Wellbeing, το Journal of Happiness Studies, το Applied Psychology: Health and
Well-Being, το Psychology of Well-Being, το Indian Journal of Positive Psycho-
logy, ενώ το 2015 ξεκίνησε η έκδοση του Middle East Journal of Positive Psy-
chology και του Iranian Journal of Positive Psychology, και το 2017 η έκδοση
του The European Journal of Applied Positive Psychology.
στη μεγάλη Βρετανία, η ερευνητική βάση της Θετικής Ψυχολογίας εμπλου-
τίζεται από διάφορες πηγές. εμείς εργαζόμαστε στο πλαίσιο της London Partner-
ship for Positive Psychology in Practice (LP4) (σύμπραξη του λονδίνου για τη
Θετική Ψυχολογία στην πράξη), η οποία διατηρεί δεσμούς με ηγετικές μορφές
του χώρου της Θετικής Ψυχολογίας, ενώ προσφέρει δυνατότητες συνεργασίας σε
έρευνες και συμβουλευτικές υπηρεσίες. επιπλέον, το κέντρο εφαρμοσμένης Θε-
τικής Ψυχολογίας (Centre for Applied Positive Psychology) στο γουόρικ της με-
γάλης Βρετανίας προσφέρει σύντομους διαδικτυακούς κύκλους μαθημάτων στη
Θετική Ψυχολογία, καθώς και συμβουλευτικά προγράμματα.

5. το πρόγραμμα αυτό, στο οποίο διδάσκουν αυτή τη στιγμή και οι δύο συγγραφείς του πα-
ρόντος βιβλίου, ιδρύθηκε από την Ilona Boniwell.
38 Θετική Ψυχολογια

Η θέση της Θετικής Ψυχολογίας

ο κλάδος της Ψυχολογίας διακρίνεται σε έναν τεράστιο αριθμό επιμέρους τομέων.

ή αμερικανική Ψυχολογική εταιρεία έχει 56 τομείς, ενώ η Βρετανικός σύλλογος
Ψυχολόγων (British Psychological Society) αναγνωρίζει εννέα πιστοποιημένα πε-
δία της Ψυχολογίας: την κλινική, τη συμβουλευτική, την εκπαιδευτική, τη Δικα-
στική, την Ψυχολογία της υγείας, τη νευροψυχολογία, την οργανωσιακή, την
αθλητική και τον διδακτικό/ερευνητικό τομέα της Ψυχολογίας. πού ακριβώς,
ωστόσο, μπορεί να τοποθετηθεί η Θετική Ψυχολογία σε σχέση με τους αναγνω-
ρισμένους κλάδους της Ψυχολογίας;
Δεν υπάρχει συμφωνία για το κατά πόσο η Θετική Ψυχολογία αποτελεί δια-
κριτό κλάδο ή εμπεριέχει ολόκληρο το πεδίο της Ψυχολογίας.6 για παράδειγμα,
το σχήμα 1.2 δείχνει πού μπορεί να τοποθετηθεί η Θετική Ψυχολογία σε σχέση
με τους κυρίαρχους ψυχολογικούς κλάδους. Άλλοι δεσμοί που μπορούν να διαπι-
στωθούν είναι με την ανθρωπιστική Ψυχολογία, την Ψυχιατρική, την κοινωνιο-
λογία, τη Βιολογία και άλλους θεματικούς τομείς. ωστόσο, το αν η Θετική Ψυχο-
λογία θα εξελιχθεί σε διακριτό κλάδο είναι κάτι που θα φανεί μελλοντικά.

Κοινωνι
Κοινωνικήκή προσωπικότητας
Της προσωπικότητας
Πα ράγοντες π
Παράγοντες ρόβλεψης
πρόβλεψης Ενδοατομικοί
Ενδοατομικοί π παράγοντες
αράγοντες
σχετικοί
σ χετικοί με την
την κατάσταση
κατάσταση πρόβλεψης
πρόβλεψης (γ(γνωρίσματα,
νωρίσματα,
(το πλαίσιο,
(το πλαίσιο, τις πιθανές
πιθανές στάσεις,
σ στόχοι,
τάσεις, σ τόχοι,
συνθήκες)
συν θήκες)
Θετ..
Θετ
πεποιθήσεις
π εποιθήσεις κ.λπ.)
κ.λπ.)
Ψυχ.
Ψυ .
Ψυχ

Κλινική/Συμβουλευτική
Κλινική/Συμβουλευτική Άλλοι
Άλλοι τομείς:
τομείς:
Παράγοντες
Παράγοντες που
που παρεμποδίζουν
παρεμποδίζουν Ανθρωπιστική
Α Ψυχολογία
νθρωπιστική Ψυχ ολογία
τη βέλτιστη
βέλτιστη λειτουργία
λειτουργία του ατόμου·
του ατόμου Ψυχιατρική
Ψυχ ιατρική
προαγωγή ευημερίας·
προαγωγή της ευημερίας Κοινωνιολογία
Κοινωνιο λογία
θεραπευτικές
θεραπευτικές εφαρμογές
εφαρμογές Βιολογία
Βιολογία

Σχήμα 1.2: Η Θετική Ψυχολογία σε σχέση με τη συμβατική Ψυχολογία

6. [σ.τ.ε.] από το 2010 στην αμερικανική Ψυχολογική εταιρεία (αρα) υπάρχει ειδική ενότη-
τα Θετικής Ψυχολογίας, στο πλαίσιο του κλάδου 17 (συμβουλευτική Ψυχολογία). περισσότερες
πληροφορίες στον ιστότοπο: http://www.div17pospsych.com/
 1. εισαγωγή στή Θετική Ψυχολογια 39

ή Θετική Ψυχολογία έχει αναπτυχθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια και εκτεί-

νεται σε πλήθος θεματικών περιοχών και κλάδων. αρκεί να κοιτάξετε τον νοητικό
χάρτη του σχήματος 1.3 για να αντιληφθείτε την εξέλιξη που παρουσιάζει ο τομέας.

► Σκεφτείτε το…

Τι νομίζετε ότι λείπει από αυτόν τον νοητικό χάρτη; Καθώς συνεχίζετε την ανάγνω-
ση του βιβλίου, φτιάξτε τον δικό σας εποπτικό νοητικό χάρτη, που θα σας βοηθή-
σει να κατανοήσετε τις πολυάριθμες σχέσεις στο πλαίσιο της Θετικής Ψυχολογίας.

ΘΕΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Θεραπευτικές προσεγγίσεις Μετα-θεωρητικό επίπεδο

που βασίζονται στις δυνάμεις Εποικοδομητικές παραδοχές για τα ανθρώπινα όντα
και θετικοί μετα-στόχοι
Συνειδητοποίηση των δυνάμεων Πολιτειακές αρετές

Υπαρξιακή ή Ανθρωπιστική Η επιστήμη των ανθρώπινων δυνάμεων Εργασιακή ηθική

Ομαδικό και της ανθρώπινης ακμαιότητας: Κοινωνικό
Ενάντια στην Ψυχοπαθολογία Επιδιώκει να κατανοήσει Ανεκτικότητα
Θετική
επίπεδο τα καλά στοιχεία του ανθρώπου, επίπεδο
Εκτιμητική προσέγγιση θεραπεία Πολυμορφία
της ζωής και τα στοιχεία
Θετική ψυχική υγεία που δίνουν αξία στη ζωή μας. Δικαιοσύνη
Θετική απόκλιση Ηθικότητα/Κοινωνική
υπευθυνότητα
Θετικά
Ψυχολογικό κεφάλαιο ιδρύματα/ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Θετική σχέση με το περιβάλλον
Οργανισμοί
Θετική οργανωσιακή παιδεία
Θετική εκπαίδευση Ατομικό Αυθεντικότητα
Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού επίπεδο Δημιουργικότητα
Θετική
Ηγεσία βασισμένη στις δυνάμεις καθοδή- Θετικά Αγάπη και ανθρωπιά
γηση ατομικά
Θετική χαρακτη- Σοφία και γνώση
υποκειμενική ριστικά Ταπεινοφροσύνη
Καθοδήγηση βασισμένη εμπειρία ή ατομικά
στις δυνάμεις/στο δυναμικό Το παρελθόν εφόδια Συγχώρεση
Το παρόν Δυνάμεις
Το μέλλον και Αίσθηση του χιούμορ
αρετές
Βέλτιστη εμπειρία Ευγνωμοσύνη

Κορυφαίες εμπειρίες Αξίες Ελπίδα

Ροή Θετική Αυτοαποτελεσματικότητα Θάρρος

ή εποικο- Μετριοπάθεια
Θετική γήρανση Συναισθηματική νοημοσύνη Αιτίες
δομητική Αποκρίσεις
εμπειρία Αισιοδοξία (σκοπός) Πνευματικότητα
Ψυχολογία του χρόνου
και εφόδια
Ευδαιμονικές προσεγγίσεις Μίμηση προτύπου Θρησκεία/Πίστη

Υποκειμενική ευημερία Θεωρία του αυτοκαθορισμού

Μετατραυματική ανάπτυξη
Ηδονιστικές προσεγγίσεις Θετικές σχέσεις
Απολαμβάνειν
Θετική διατροφή Συναι- Θεωρίες κινήτρων
και στοχοθεσίας Θετικές Ψυχική ανθεκτικότητα
σθήματα επιλογές
Σωματική άσκηση
Ψυχική ανθεκτικότητα στην Ωρίμανση και ανάπτυξη
εμπειρία
Ενέργεια Θετικοί Διαλογισμός ενσυνειδητότητας
Ευτυχία Αυτοεκτίμηση τρόποι
αντιμετώ- Ψυχολογία του χρόνου
Θετικά συναισθήματα πισης
Θετικοί τρόποι αντιμετώπισης Θετικός θάνατος
Εποικοδομητικά συναισθήματα
Τρόποι αντιμετώπισης της επιλογής Θετική γήρανση

Σχήμα 1.3: Νοητικός χάρτης της Θετικής Ψυχολογίας (Smith, 2008)

40 Θετική Ψυχολογια

οι θετικοί ψυχολόγοι θα υποστήριζαν ότι η Ψυχολογία οφείλει επίσης να διευ-

ρύνει την οπτική της προς την κατεύθυνση της εκπαίδευσης των παιδιών, αξιοποιώ-
ντας περισσότερο τα ενδογενή κίνητρα, τα θετικά συναισθήματα και τη δημιουρ-
γικότητα· να βελτιώσει την ψυχοθεραπεία, αναπτύσσοντας προσεγγίσεις που να
αναδεικνύουν την ελπίδα, το νόημα και την αυτοΐαση· να βελτιώσει την οικογε-
νειακή ζωή, κατανοώντας καλύτερα τις δυναμικές της αγάπης, της γονεϊκότητας
και της δέσμευσης. Θα υποστήριζαν ότι θα έπρεπε να αυξήσει την ικανοποίηση από
την εργασία σε όλη τη διάρκεια της ζωής, βοηθώντας τους ανθρώπους να βρουν
αυθεντικούς τρόπους συμμετοχής, να ζήσουν την εμπειρία της ροής και να συνει-
σφέρουν πραγματικά στην εργασία τους· ότι θα έπρεπε να βελτιώσει τους οργα-
νισμούς και τις εταιρείες διαπιστώνοντας τις συνθήκες υπό τις οποίες προάγεται
η εμπιστοσύνη, η επικοινωνία και ο αλτρουισμός· τέλος, ότι θα έπρεπε να βελτιώ-
σει την ηθική διάσταση της κοινωνίας, κατανοώντας καλύτερα και προάγοντας τις
πνευματικές αναζητήσεις.
Ένα σημείο που πρέπει να επισημάνουμε εδώ είναι ότι πολλοί ερευνητές σε
αυτούς τους τομείς ειδίκευσης ασχολούνταν με τα αντικείμενά τους προτού ακόμη
γεννηθεί η Θετική Ψυχολογία. γιατί κάποιοι από αυτούς τους τομείς να εμπίπτουν
πλέον στη Θετική Ψυχολογία και όχι, ας πούμε, στην κλινική ή την αθλητική Ψυ-
χολογία; για παράδειγμα, από την αρχή της δεκαετίας του 1980 γίνονταν έρευ-
νες που μελετούσαν πώς οι προπονητές και οι αθλητές μπορούν να επιτύχουν τις
βέλτιστες δυνατές επιδόσεις. χάρη στον τεράστιο όγκο δεδομένων που συγκεντρώ-
θηκε, οι θεωρίες για τα κίνητρα, την προγραμματισμένη συμπεριφορά, την κατά-
κτηση δεξιοτήτων και την επιτυχία «μπολιάστηκαν» με ευρήματα από άλλους το-
μείς της Ψυχολογίας. ειδικότερα, η αθλητική Ψυχολογία και η Ψυχολογία της
απόδοσης φαίνεται ότι επιδιώκουν τα ίδια αποτελέσματα. ή αθλητική Ψυχολο-
γία εξετάζει τους αθλητές με τις καλύτερες επιδόσεις και προσαρμόζει τις στρα-
τηγικές τους για όσους μπορούν να βελτιωθούν περαιτέρω, όπως κάνει και η Θε-
τική Ψυχολογία, η οποία εξετάζει αυτούς που ακμάζουν και παρουσιάζει την πλη-
ροφορία αυτή στον φυσιολογικό πληθυσμό. οι συγγραφείς θεωρούν ότι η συνερ-
γασία με τους δύο αυτούς τομείς είναι απαραίτητη για τη Θετική Ψυχολογία.

Τα θέματα που θα πραγματευτούμε σε αυτό το βιβλίο

οι θεματικές περιοχές για τις οποίες υπάρχει μεγάλος όγκος ερευνών είναι η υπο-
κειμενική ευημερία, τα θετικά συναισθήματα, η ελπίδα, η αισιοδοξία, η ψυχική αν-
θεκτικότητα, η μετατραυματική ανάπτυξη, οι στόχοι, το νόημα της ζωής και οι δυ-
νάμεις του χαρακτήρα (Snyder & Lopez, 2007). σε κάθε κεφάλαιο εξετάζονται πα-
ρόμοιες ή αλληλένδετες περιοχές της Θετικής Ψυχολογίας.
ειδικότερα, το κεφάλαιο 2 επικεντρώνεται στις έννοιες των θετικών συναι-
σθημάτων και της συναισθηματικής νοημοσύνης. το κεφάλαιο 3 εξετάζει την ηδο-
 1. εισαγωγή στή Θετική Ψυχολογια 41

νιστική ευτυχία και την έννοια της υποκειμενικής ευημερίας (υε). σε συνέχεια αυ-
τών, το κεφάλαιο 4 διευρύνει την έννοια της υε με τις ευδαιμονιστικές θεωρίες,
όπως η ψυχολογική ευημερία και η θεωρία του αυτοκαθορισμού. καμία ενότητα μα-
θημάτων για τη Θετική Ψυχολογία δεν θα ήταν πλήρης χωρίς τη μελέτη της θεω-
ρίας της αισιοδοξίας, της θετικής πλάνης (θετικών ψευδαισθήσεων) και της ελπίδας
(κεφάλαιο 5). το κεφάλαιο 6 εξετάζει την ψυχική ανθεκτικότητα, τη μετατραυ-
ματική ανάπτυξη, τη σοφία και τη θετική γήρανση. το κεφάλαιο 7 πραγματεύεται
το νόημα της ζωής και τις θεωρίες στοχοθεσίας, καθώς και τη σχέση τους με την ευη-
μερία. τα τελευταία κεφάλαια επικεντρώνονται περισσότερο στον εφαρμοσμένο
χαρακτήρα της Θετικής Ψυχολογίας, εξετάζοντας τις δυνάμεις του χαρακτήρα και
τις παρεμβάσεις, καθώς και τις εφαρμογές τους σε οργανωσιακά πλαίσια, σχολεία,
κέντρα υγείας και θεραπευτικά περιβάλλοντα. το τελευταίο κεφάλαιο εξετάζει
τον κλάδο από μια πιο κριτική οπτική, παρουσιάζοντας τις επιστημονικές προβλέ-
ψεις για το μέλλον αυτού του νέου και συναρπαστικού κλάδου.
Έτσι, μέσα από την επισκόπηση της Θετικής Ψυχολογίας στο χτες, το σήμερα
και το αύριο ελπίζουμε να σας δείξαμε ότι τα ζητήματα αυτά έχουν μακρά ιστο-
ρία και δεκαετίες ερευνών πίσω τους. ή μελέτη τους απέδιδε καρπούς προτού εμ-
φανιστεί ο γενικός όρος της «θετικής ψυχολογίας» και, καλώς εχόντων των πραγ-
μάτων, θα συνεχίσει να αποδίδει και στο μέλλον είτε εδραιωθεί είτε όχι η θέση
του κινήματος στην Ψυχολογία. ή Θετική Ψυχολογία αναμφίβολα συγκέντρωσε
τις μεμονωμένες ομάδες ερευνητών που ασχολούνταν με τη θετική πλευρά της
συμπεριφοράς, της σκέψης και των συναισθημάτων του ανθρώπου και τους προ-
σέφερε μία κοινή κατευθυντήρια γραμμή. ορισμένοι επιστήμονες, μάλιστα, εν-
δέχεται να είναι θετικοί ψυχολόγοι χωρίς καν να το γνωρίζουν (Diener, 2003).

ΠΕριΛΗΨΗ

Επιστρέφοντας στους μαθησιακούς στόχους, θα πρέπει να έχετε πλέον κατανοήσει

τους βασικούς στόχους της Θετικής Ψυχολογίας και των διαστάσεών της. Ειδικότερα:
• Η Θετική Ψυχολογία είναι η επιστήμη της ευημερίας και της βέλτιστης λειτουρ-
γίας του ατόμου.
• Η Θετική Ψυχολογία διακρίνεται σε τρία επίπεδα, περιλαμβάνει δηλαδή το υπο-
κειμενικό, το ατομικό και το ομαδικό σκέλος.
• Η Θετική Ψυχολογία έχει μακρά ιστορία που εκτείνεται από την αρχαία ελληνική
φιλοσοφία έως τον ανθρωπισμό και διάφορους τομείς της ψυχικής υγείας.
• Η Ανθρωπιστική Ψυχολογία είναι συγγενικός κλάδος της Θετικής Ψυχολογίας,
ενώ η βασική τους διαφορά έγκειται στο ότι η Θετική Ψυχολογία επικεντρώνεται
στη χρήση της επιστημονικής μεθόδου.
42 Θετική Ψυχολογια

• Θα πραγματευτούμε πλήθος θεματικών αντικειμένων, από τα θετικά συναισθή-

ματα έως το τραύμα και την ανάπτυξη.
• Η Θετική Ψυχολογία δεν είναι απλώς μια «ευτυχιολογία». Στόχος της είναι να
αποτελέσει συμπληρωματικό κλάδο της συμβατικής Ψυχολογίας.

Προτεινόμενες πηγές

www.positiveemotions.gr
ο ιστότοπος της ελληνικής εταιρίας Θετικής Ψυχολογίας σε ελληνική και αγγλι-
κή έκδοση. περιλαμβάνει πληροφορίες για εκπαιδευτικά προγράμματα και σεμι-
νάρια Θετικής Ψυχολογίας, για την έρευνα και την πράξη της Θετικής Ψυχολογίας,
όπως και χρήσιμο υλικό και συνδέσμους.

www.positivepsychology.org.uk
αυτός είναι ο ιστότοπός μας για τη Θετική Ψυχολογία στη μεγάλη Βρετανία, ο
οποίος παρουσιάζει τους κορυφαίους ερευνητές της Θετικής Ψυχολογίας και τα
ευρήματά τους.

www.authentichappiness.org
το «authentichappiness» (αυθεντική ευτυχία) είναι ο αρχικός ιστότοπος αναφοράς
για τη Θετική Ψυχολογία. εδώ μπορείτε να βρείτε όλα τα κύρια εργαλεία της Θε-
τικής Ψυχολογίας, να συμμετάσχετε σε έρευνες και να μάθετε για την τρέχουσα
έρευνα από τον ίδιο τον Seligman.

www.ippanetwork.org
ο ιστότοπος αυτός είναι αφιερωμένος στους ερευνητές της Θετικής Ψυχολογίας
και τακτικά μέλη του μπορούν να γίνουν μόνο οι ψυχολόγοι και οι απόφοιτοι με-
ταπτυχιακών στη Θετική Ψυχολογία. οι πληροφορίες για τα συνέδρια είναι δια-
θέσιμες στο κοινό.

www.enpp.eu
αυτός είναι ο ιστότοπος του ευρωπαϊκού Δικτύου Θετικής Ψυχολογίας, όπου πα-
ρουσιάζονται οι εκπρόσωποι των χωρών της ευρώπης, καθώς και λεπτομέρειες
για τα συνέδριά τους και οι προθεσμίες για την υποβολή περιλήψεων.

www.cappeu.com
ο ιστότοπος ενός κέντρου στο γουόρικ για την εφαρμογή της Θετικής Ψυχολο-
γίας σε εργασιακά πλαίσια. ιδανικός για όσους θέλουν να εξετάσουν τις εφαρμο-
γές της Θετικής Ψυχολογίας στις επιχειρήσεις.