ლიკა ბერიძე - ფინალური დავალება

Finding Meaning in Memory: A Methodological Critique of Collective Memory

Studies

Wulf Kansteiner

ნაშრომი “მეხსიერების მნიშვნელობის ძიება: კოლექტიური მეხსიერების კვლევების

მეთოდოლოგიური კრიტიკა“ წარმოადგენს ვულფ კანშტაინერის ნამუშევრს, რომელიც
გამოქვეყნდა 2002 წელს. ავტორი აღნიშნავს, რომ ჰუმანიტარულ მეცნიერებებში
მეხსიერების ბუმმა, ხელი შეუწო კულტურის ისტორიის აღორძინებას, მაგრამ,
მიუხედავად ამისა, მეხსიერების კვლევების წარმატებას თან არ ახლდა რაიმე
მნიშვნელოვანი მეთოდოლოგიური და კონცეპტუალური მიღწევები კოლექტიური
მეხსიერების პროცესების კვლევაში.

პირველ რიგში, უნდა ითქვს, რომ კანშტაინერი კოლექტიური მეხსიერების ბუმის და

დარგის პოპულარობის გამომწვევ მიზეზად სოციალური რელევანტურობის და
ინტელექტუალური გამოწვევის იშვიათ კომბინაციას ასახელებს. თუმცა, მიუხედავად
იმისა, რომ მეხსიერება აშკარად გახდა ცენტრალური კონცეფცია ჰუმანიტარულ და
სოციალურ მეცნიერებებში, მისთვის გაურკვეველია რამდენად ასახავს ეს კონვერგენცია
რეალურ საერთო ინტელექტუალურ და მეთოდოლოგიურ ინტერესებს? შეიძლება
ითქვას რომ აღნიშნული წარმოდგენს ნაშრომის მთავარ საკვლევ კითხვას, რომელზეც,
პასუხის გაცემას ავტორი, სხვადასხვა მეცნიერის მიერ, კოლექტიური მეხსიერების,
პირველ რიგში, კონცეპტულური გაანლიზებით ცდილობს. სწორედ ამიტომ, ეს ნარკვევი
ასახავს კოლექტიური მეხსიერების კვლევების ხელოვნების დონეს მისი
ტერმინოლოგიისა და განსაკუთრებით მისი კონცეპტუალური საფუძვლების ანალიზით.

ვულფ კანშტაინერი კომპლექსური ინტერდისციპლინარული სივრცის ამ გამოკვლევით

აყალიბებს კოლექტიური მეხსიერების კვლევებისთვის დამახასიათებელ სამ ძირითად
პრობლემას. პირველი, ის ამბობს რომ, კოლექტიური მეხსიერების კვლევებში დღემდე
არ არსებობს საკმარისი კონცეპტუალიზაცია იმასთან დაკავშირებით, რომ გავიგოთ, თუ
როგორ განსხვავდება კოლექტიური მეხსიერებები ინდივიდუალური მეხსიერებისგან.
სწორედ აქედან გამომდინრე იგი ხსნის იმ ფაქტს, რომ კოლექტიური მეხსიერების
ბუნება და დინამიკა ხშირად არასწორად არის წარმოდგენილი ან იგნორირებული
ფსიქოანალიტიკური და ფსიქოლოგიური მეთოდების მარტივი გამოყენებით. მეორე
შემთხვევაში, კანშტაინერი აკრიტიკებს ზოგადად კოლექტიური მეხსიერების კვლევებს,
და ამბობს, რომ ეს კვლევები საკმარის ყურადღებას არ აქცევს აღქმებს, რაშიც ძირითდად
იგულისხმება მეთოდების და წყაროების მნიშვნელობა. აღნიშნულის შედეგად კი,
კოლექტიური მეხსიერების კონკრეტული ნამუშევრები ვერ ასახავენ და არასაკმარისად
ითვალისწინებენ ისტორიული რეპრეზენტაციების სოციოლოგიურ საფუძვლებს.
ბოლოს კი, მესამე პრობლემაში კანშტაინერი დასკვნის სახით ამბობს, რომ აღნიშნული
პრობლემების გადაჭრა შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კოლექტიური
მეხსიერების კვლევებში გამოყენებული და შემდეგში განვითარებული იქნება
კომუნიკაციის და მედია კვლევები, განსაკუთრებით რეცეფციის საკითხებთან
დაკავშირებით.( Kansteiner.2002, pp.180-181)

სწორედ ამ პრობლემებიდან და მათი აღმოფხვრიდან გამომდინარე, ავტორი თავის

ნაშრომში გვთავაზობს კოლექტიური მეხსიერების კონცეპტუალიზაციას და აღნიშნავს,
რომ კოლექტიური მეხსიერება არის სამი ძირითადი ისტორიული ფაქტორის
ურთიერთქმედების შედეგი. პირველი გახლავთ, კულტურული და ინტელექტუალური
ტრადიციები, რომლებიც წარსულის რეპრეზენტაციის ერთგვარ ჩარჩოს განსაზღვრავენ,
ანუ ახდენენ ჩვენი წარსულის რეპრეზენტციების ფორმირებას. მეორე ფაქტორი არის,
მეხსიერების შემქმნელები, ე.წ „მკეთებლები“, ისინი ახდენენ ამ ტრადიციების
ადაპტირებას, გარკვეული პრინციპებიდან გამომდინრე და იყენებენ მათ. ხოლო მესამე
ფაქტორს წაარმოდგენენ მეხსიერების მომხმარებლები, რომლებიც საკუთარი მიზნებისა
და ინტერესებიდან გამომდინრე, იყენებენ, უგულებელყოფენ ან სხვაგვარად ცვლიან იმ
მასალს, რომელიც შემქნელთა მიერ არის შექმნილი/წარმოებული (Kanstainer. 2002).
კანშტაინერის თანახმად, ყოველთვის არსებობს სოციალურ მეცნიერთათვის გარკვეული
შიში ფსიქოლოგიური კვლევის ინსტრუმენტებისადმი, როდესაც საუბარი ეხება
კოლექტიური მეხსიერების თემას. მიუხედავად იმისა, რომ კოლექტიურ მეხსიერებას არ
აქვს ორგანული საფუძველი და არ არსებობს პირდაპირი გაგებით, და მიუხედავად
იმისა, რომ ისინი მოიცავს ინდივიდუალურ აგენტობას, ტერმინი "კოლექტიური
მეხსიერება" არ არის უბრალოდ მეტაფორული გამოხატულება. კოლექტიური
მოგონებები წარმოიქმნება წარსულის მნიშვნელობის შესახებ გაზიარებული
კომუნიკაციებიდან, რომლებიც მიმაგრებულია იმ პირთა ცხოვრების სამყაროში,
რომლებიც მონაწილეობენ შესაბამისი კოლექტივის კომუნალურ ცხოვრებაში.

რაც შეეხება, უშალოდ აღნიშნული ნაშრომის დარგობრივ მნიშვნელობას, ვფიქრობ, რომ

ავტორი მეხსიერების მნიშვნელობის ძიებით და დარგში არსებული მეთოდოლოგიური
კრიტიკით, საინტერესო დასკვნებამდე მიდის, რაშიც უშუალოდ ვგულისხმობ, მის მიერ
კონცეპტუალიზებულ კოლექტიურ მეხსიერებას, რომელიც სამი ძირითადი ფაქტორის
ურთიერთქმედების შედეგზე არის დაფუძნებული.

Kansteiner, Wulf. 2002. “Finding Meaning in Memory: A Methodological Critique of Collective

Memory Studies”. History and Theory, Vol. 41, No. 2. (May, 2002), pp. 179-197. JSTOR, Stable
URL: http://links.jstor.org/sici?sici=0018-2656%28200205%2941%3A2%3C179%3AFMIMAM%3E2.0.CO%3B2-V
(ნანახია 10.02.2023)
Collective Memory, Politics and the Influence of the Past: The Politics of Memory
as a Research Paradigm

Peter J. Verovšek

ვეროვშეკი ნაშრომში „კოლექტიური მეხსიერება, პოლიტიკა და წარსულის გავლენა:

მეხსიერების პოლიტიკა, როგორც კვლევის პარადიგმა“, ახდენს კოლექტიური
მეხსიერების კონცეფციის განმარტებას სხვადასხვა ლიტერატურაზე დაყრდნობით.
გარდა არსებული ლიტერატურის მიმოხილვისა, თვისებრივ მეთოდოლოგიურ ჭრილში
იგი გვთავაზობს მეხსიერების პოლიტიკის დისკურსიული კონცეფციის ინტეგრაციულ
მიმოხილვასაც და ამტკიცებს, რომ პოლიტიკური მეხსიერების კვლევა ფოკუსირებული
უნდა იყოს კოლექტიური მეხსიერების არსებით შინაარსზე, რომელიც გამოხატულია
სახელმწიფო ინსტიტუტების მოქმედი პირების მიერ. ვეროვშეკი გარდა სამაგიდო
კვლევისა, ასევე იყენებს Comperative Case Study მეთოდს და განიხილავს კოლექტიური
მეხსიერების შესაბამისობას პოლიტიკასთან, იმ მაგალითების მოყვანით, რაც მეორე
მსოფლიო ომის შემდეგ იყო იტალიისა და სლოვენიის შიდა პოლიტიკაში.

ავტორის თქმით, აღნიშნული ნაშრომის მიზანი არის, საფუძველი ჩაუყაროს

კოლექტიური მეხსიერების, როგორც პოლიტიკური კვლევის პროგრამას. გარდა
შესაბამისი ლიტერატურის კრიტიკისა და კვლევის ხარვეზების იდენტიფიცირებისა
ავტორი ასევე გვთავაზობს პოლიტიკური მეხსიერების დისკურსიულ კონცეფციას,
რომელიც ფოკუსირებულია იმაზე, თუ როგორ მოქმედებს წარსულის შესახებ
არსებული დავები სამოქალაქო საზოგადოებაზე და ასევე როგორ გავლენას ახდენს
საზოგადოების ქცევაზე სახელმწიფოს ფორმალური ინსტიტუტები. იურგენ ჰაბერმასის
დისკურსის თეორიაზე დაყრდნობით, იგი ამტკიცებს, რომ მეხსიერების პოლიტიკის
კვლევა ფოკუსირებული უნდა იყოს კომუნიკაციურ გზებზე, რომლებიც შუამავლობენ
ურთიერთქმედებას იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ აყალიბებს საზოგადოებრივ
აზრს გარკვეული არაფორმლური თუ ფორმალური ინსტიტუტები. მიუხედავად იმისა,
რომ ეს მიდგომა ხაზს უსვამს სახელმწიფოს მნიშვნელობას, როგორც მეხსიერების დავის
უპირველეს კავშირს, ის ითვალისწინებს ასევე სამოქალაქო საზოგადოებაში
განვითარებულ მოვლენებს და საერთაშორისო ფაქტორებსაც. ანუ ვეროვშეკი
კონცეპტუალური მიდგომის კვლევისას, განიხილავს იმას, თუ როგორ ზეგავლენას
ახდენენ კოლექტიურ მეხსიერებაზე პოლიტიკის აქტორები და პირიქით.

განხილული ლიტერატურის საფუძველზე, ავტორი ამბობს, რომ მეხსიერებაში

პოლიტიკა ზოგადად ორი მიმართულებით ერთვება. ქვემოდან ზემოთ და პირიქით.
მაშინ, როდესაც საზოგადოების მიერ წარსულის ინტერპრეტაცია დიდ გავლენს ახდენს
პოლიტიკური ელიტების შეხედულებებზე და იდენტობაზე, საქმე გვაქვს მეხსიერების
ქვემოდან ზემოთ მიმრთებასთან, რომლის მიხედვითაც, მეხსიერების პოლიტიკა
ყალიბდება საზოგადოებრივი აზრის და მოთხოვნების შესაბამისად. ხოლო მეხსიერების
ზემოდან ქვემოთ მიმართებისას, მეხსიერება მართული არის საჯარო აქტორების მიერ,
რომლებიც კონკრეტულ მოვლენებს რთავენ კოლექტიურ მეხსიერებაში და საკუთარი
ინტერესებიდან გამომდინარე თავად წყვეტენ, რომელი ფაქტები უნდა გააქტიურდეს
წარსულიდან. საბოლოოდ კი ისინი ქმნიან საზოგადოების ცნობიერებას.

ვფიქრობ რომ ვეროვშეკის ნაშრომი საინტერესოა მეხსიერების კვლევების

დარგისთვისაც, რადგან იგი ცდილობს ახსნას როგორ გავლენას ახდენს წარსული
მოვლენები დღევანდელ პოლიტიკაზე. მისი ძირითადი აქცენტები კი როდესაც ტერმინ
„მეხსიერების პოლიტიკას“ იყენებს მიმართულია სახელმწიფოს ფორმალურ
ინსტიტუტებზე, პოლიტიკურ ელიტებზე და ასე შემდეგ, ანუ ძირითადად მიმართულია
მათკენ, ვისაც გააჩნია ძლუფლება და მისით მანიპულირების შესაძლებლობა.

Verovšek Peter J. 2016. „ Collective memory, politics, and the influence of the past: the politics
of memory as a research paradigm“. Politics Groups and Identities, 4 (3). pp. 529-543.

https://eprints.whiterose.ac.uk/147981/8/
Verovsek__Memory_as_Research_Paradigm_accepted.pdf (ნანახია 11.02.2023)
 Group Identification and Historical Memory

Baljinder Sahdra

Michael Ross

Sahdra და Ross ნაშრომში „ჯგუფის იდენტიფიკაცია და ისტორიული მეხსიერება“

საუბრობენ იმის შესხებ, რომ განსხვავებებმა ჯგუფის იდენტიფიკაციაში შეიძლება
გავლენა იქონიოს ისტორიული მეხსიერების წვდომის სიმარტივეზე. ისინი
განსაზღვრავენ სოციალურ იდენტობას, რომელიც არის საკუთარი თავის
კატეგორიზაცია უფრო ინკლუზიურ სოციალურ ერთეულებად. აღნიშნული
კვლევასთვის ისინი სოცილური იდენტობის თეორიას იყენებენ, რომლის მიხედვითაც,
ინდივიდები მოტივირებულნი არიან შეინარჩუნონ თავიანთი ჯგუფის იმიჯი. მათ
ვისაც მაღალი იდენტიფიკცია აქვს თავიანთ ჯგუფთან უფრო მეტად დადებითად
აფასებენ მას, ხოლო დაბალი იდენტიფიკაციის/მიკუთვნების მქონეები შედარებით
ნეიტრალურები არიან შეფასების საკითხში. საინტერესოა ასევე ისიც, რომ მათ, ვისაც
მაღალი მიკუთვნებულობის განცდა აქვს საკუთარ ჯგუფთან, საკუთარ თავზე იღებს
ჯგუფის მიერ ჩადენილ დანაშაულებებსაც, მიუხედავად იმისა, რომ თავად შეიძლება
უდანაშულონი იყვნენ.

აღნიშნული ნაშრომის საკვლევი საკითხი არის, ის თუ როგორ მოქმედებს ჯგუფური

იდენტობა წარსული მოვლენების მეხსიერებაზე, მათ შორის დანაშაულისა და
ძალადობის მოგონებებზე, რომლებშიც ჯგუფის წევრები მონაწილეობდნენ, როგორც
დამნაშავე და როგორც მსხვერპლი. ნაშრომის ჰიპოთეზა კი ჩამოყალიბებულია
შემდეგნაირად, რომ ისტორიული მეხსიერება მიკერძოებულია და მხარს უჭერს
ჯგუფისთვის ხელსაყრელ შეხედულებებს, ხოლო ეს პოზიტიური მიკერძოება
განსაკუთრებით ძლიერი იქნება მაღალ იდენტიფიკატორებს შორის. აღსანიშნავია, ეს
ნაშრომი სიახლეს წარმოადგენს იმ მხრივ, რომ მანამდე პრაქტიკულად არ ჩატარებულა
სოციალური ფსიქოლოგიური კვლევა, რომელიც გამოიკვლევდა კავშირს ჯგუფურ
იდენტობასა და ისტორიულ მეხსიერებას შორის.
სოციალური იდენტობის თეორია, ამბობს რომ ინდივიდებმა უნდა შეინარჩუნონ
მოგონებები ჯგუფის მიღწევების შესახებ, რითაც საშუალება ეძლევთ გაიხსენონ ძველი
დიდების ამბები. მაგრაამ ამასთან ერთად საინტერესოა, რატომ ახსოვთ ჯგუფებს
ტრგედიული მოვლენებიც? პასუხი არის ის, რომ ჯგუფური ტანჯვის მოგონებები ასევე
მნიშვნელოვანია ადამიანების სოციალური იდენტობისთვის, რადგან ასეთ მოგონებებს
და მათთან დაკავშირებულ გარკვეულ რიტუალებს შეუძლიათ უზრუნველყონ დროითი
უწყვეტობა და კულტურული თანმიმდევრულობა ამ ჯგუფებისთვის. ტრაგედია არის
საერთო ისტორია, რომელიც იწვევს ჯგუფში საერთო განცდებს და ამავდროულად
განასხვავებს მათ სხვა ჯგუფებისგან. აღნიშნული კვლევის ანალიზის ერთ-ერთი
მინიშნება არის ის, რომ ინდივიდები, როგორც წესი, ექვემდებარებიან ინფორმაციას
შიდაჯგუფური ვიქტიმიზაციის წარსული ინციდენტების შესახებ.

აღნიშნული კვლევის მეთოდოლოგიად, გარდა სამაგიდო კვლევისა, რის სფუძველზეც

გაანალიზდა საკითხის ირგვლივ არსებული ლიტერატურა, ასევე გამოყენებულია
ინტერვიუების მეთოდი, რის საფუძველზეც გამოკითხულ იქნენ ინდუისტები და
სიქები, სადაც სთხოვდნენ მათ, რომ გაეხსენებინათ წარსულში მომხდარი ექვსი
ძალადობრივი მოვლენა. კვლევის შედეგებმა კი აჩავენა რომ მათ, ვისაც მაღალი
მიკუთვნებულობის გრძნობა ჰქონდათ სკუთარ ჯგუფებთან, ნკლებად იხსენებდნენ
ისეთ მოვლენებს სადაც თვიანთი ჯგუფი იყო დამნაშავე და მოძალადე, ეს იმიტომ რომ
აღნიშნული ეპიზოდები არ შეესაბამება მათ ხელსაყრელ მოლოდინებს თვიანთი
ჯგუფის მიმართ. ასევე მკვლევრებმა ჩაატარეს კვლევა იმასთან დაკკავშირებით თუ
როგორ განსხვავდებოდა რესპონდენტთა (სიქები და ინდუსები) მოგონებები მათი
ეთნიკური ჯგუფის იდენტობის და ძალადობაში ჯგუფის წევრების როლის მიხედვით.
მიუხედავად იმისა, რომ ინდუსები და სიქები ერთმანეთის მიმართ ძლადობით
გამოირჩეოდნენ, ჩატარებულმა ინტერვიუებმა აჩვენა, რომ ყოველ შემთხვევაში,
რეტროსპექტულად, ისინი არ ამაყობდნენ მათი ჯგუფის წევრების მიერ
განხორციელებული ძალადობით.

საბოლოოდ დასკვნებმა აჩვენა, რომ ადამიანების მოგონებები წარსული კონფლიქტების

შესახებ, რომელშიც მონაწილეობდნენ თვინთი ჯგუფები, დამოკიდებულია იმაზე, თუ
რომელ მხარეს არიან ისინი და რამდენად ძლიერი კუთვნილების განცდა აქვთ ამ
მხარესთან. სოციალური იდენტობის თეორიის პროგნოზების შესაბამისად კვლევებმა
დაადასტურა, რომ ჯუფთან მაღლი იდენტიფიკციის მქონე ინდივიდები თავისუფლად
იხსენებდნენ იმ ეპიზოდებს, რომლებიც ყველაზე მეტად ემუქრებოდა მათ სოციალურ
იდენტობას, ხოლო იმ ინციდენტებს ნაკლებად, სადაც თვიანთი ჯგუფის წევრები იყვნენ
დამნაშავეები. დასკვნებიდან გამომდინარე შეიძლება ვთქვათ, რომ აღნიშნული კვლევა
საინტერესოა მეხსიერების კვლევებისთვისაც, რადგან ნაშრომში კრგად ჩანს რამდენად
მნიშვნელოვანია სოციალური იდენტობა და გარკვეულ ჯგუფთნ მიკუთვნებულობის
განცდა კონკრეტული ფაქტების დამახსოვრებისა თუ დავიწყებისთვის.

Baljinder Sahdra, Michael Ross. 2007. „Group Identification and Historical Memory“.
University of Waterloo, Pp.380-396.

Memory Specificity Across Cultures

Angela H. Gutchess and Maya Siegel

ნაშრომში, „მეხსიერების სპეციფიკა კულტურათა შორის“, გუჩისი და ზიგელი

სხვადასხვა მაგალითების მოყვანით და მათი ანალიზით, გვთავაზობენ დავინახოთ,
როგორ ფორმირდება მეხსიერება სხვადასხვა კულტურაში. სწორედ ამიტომ, აღნიშნულ
ნაშრომში ისინი მიმოიხილავენ გზებს, რომლითაც კულტურას შეუძლია ხელი შეუწყოს
მეხსიერების ფორმირებას, როგორც ქცევაზე, ასევე ნერვულ ფუნქციაზე მისი გავლენის
თვალსაზრისით. მათი თქმით, მეხსიერების სპეციფიკა, ეს არის ერთგვარი მეხსიერების
დეტალები, ორგანიზაცია და მახასიათებლები, რომელიც გვთავაზობს სასარგებლო
ჩარჩოს იმის გასათვალისწინებლად, თუ როგორ შეუძლია კულტურას ჩამოაყალიბოს
მეხსიერების სისტემები. ინფორმაციის დამუშავების შესაძლებლობის შეზღუდვის
გათვალისწინებით, მეხსიერებაში გრკვეული კოდირებული და ამოღებული
კონკრეტული დეტალები სხვა დეტალების ხარჯზე მოდის. ხოლო დეტალებისა და
პროცესების სხვადასხვა ტიპების შედარება, რომლებსაც ერთი კულტურის ინდივიდები
ანიჭებენ პრიორიტეტს სხვა კულტურებთან შედარებით, გვთავაზობს ინფორმაციის
გააზრებას შემეცნებაში პრიორიტეტული ინფორმაციის ტიპზე, რაც შესაძლოა ასახავდეს
უფრო ფართო კულტურულ ღირებულებებს. გარდა ამისა, ეს თავი ასევე განიხილავს
ზოგიერთ გზას, რომლითაც ლინგვისტური უნარი გავლენას ახდენს მეხსიერებაზე.

ავტორების თქმით, ადამიანის შემეცნებისა და ინფორმაციის დამუშავების

თვალსაზრისით, კულტურაში ფართო გამოცდილებამ, შეიძლება გავლენა მოახდინოს
შეძენილი ცოდნის ტიპზე. რადგან მას შეუძლია ყურადღების გმახვილება გარემოს
გარკვეულ ასპექტებზე, დეტლებზე და ა.შ. მეხსიერება ამ შემთხვევაში არის
პერსპექტიული მოდელი, რომლის საშუალებითაც შეიძლება გაიზომოს კულტურის
გავლენა შემეცნებაზე. მეხსიერება არის კონსტრუქციული პროცესი, რაც იმას ნიშნავს,
რომ მოგონებები არ არსებობს, როგორც წარსულში მომხდარი მოვლენების სტატიკური,
ფიქსირებული წარმოდგენები. არამედ პირიქით, მეხსიერება დინამიურია და მისი
პოტენციურად ჩამოყალიბება და შეცვლა შესაძლებელია ინდივიდის ამჟამინდელი
მოტივებითა და მიზნებით.

მეხსიერების თვალსაზრისით, კულტურა წარმართავს ინფორმაციის დამუშავებას

კონკრეტული დეტალების კოდირებით, მოძიებით და ხშირად დამახინჯებითაც კი.
ადამიანის კულტურამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს მეხსიერების ტიპებზე. ზემოთ
აღნიშნული მსჯელობის დამაჯერებლობისთვის, ავტორებს მოჰყვთ სხვდასხვა
კვლევები, რისი საშულებითაც ისინი ამტკიცებენ, რომ სხვადასხვა კულტურის
წარმომადგენლებს განსხვავებული აღქმები აქვთ. სწორედ ამიტომ მეხსიერებაც
სხვადსხვანაირად ფორმირდება.

მაგლითად „მე“-ს კონცეფციის თვლსაზრისით რომ ვიმსჯელოთ. აღმოსავლეთ

აზიელებს უფრო კოლექტივისტური კულტურა აქვთ. ისინი მეტ ყურადღებას უთმობენ
ოჯახურ სტრუქტურას ან სოციალურ ჯგუფს. სწორედ ამიტომ, მათი ურთიერთობები
და კავშირები სხვა ადამიანებთან, დიდ გავლენას ახდენს საკუთარი თავის
კონცეფციაზე. ხოლო ისინი, ვინც იზრდებიან დასავლურ კულტურებში, პირიქით,
უფრო ინდივიდუალისტები არიან და ამ საზოგადოებებში მე მიჩნეულია უფრო
დამოუკიდებელ არსებად, რომელიც არსებობს გარკვეულ სოციალურ ქსელში, მაგრამ
სხვა ინდივიდებისგან განცალკევებით. შესაბამისად შეიძლება ითქვას, რომ კულტურებს
შორის სოციალურ პროცესებში განსხვავებებმა შეიძლება გავლენა იქონიოს შემეცნებასა
და ინფორმაციის დამუშავებაზე. კვლევები ვარაუდობენ, რომ აღმოსავლელები
(ჩინელები, იაპონელები, კორეელები და ა.შ) უფრო ჰოლისტური აზროვნებისკენ არიან
მიდრეკილნი, ხოლო დასავლელები (ამერიკელები, კანადელები და დასავლეთ
ევროპელები) უფრო ანალიტიკურები არიან.

კულტურებში სოციალური სისტემების განსხვავებების შესაბამისად, საკუთარი თავისა

და სხვების მეხსიერება არის კიდევ ერთი სფერო, რომელშიც კულტურული ჯგუფები
განსხვავდებიან. როგორც აღინიშნა, დასავლელებს უფრო ინდივიდუალისტური
ორიენტაცია აქვთ, ხოლო აღმოსავლეთ აზიელებს უფრო კოლექტივისტური. ამ
კოლექტივისტურმა და ინდივიდუალისტურმა ორიენტაციამ კი შეიძლება გავლენა
მოახდინოს მეხსიერების შინაარსზე.

ვფიქრობ რომ აღნიშნული ნაშრომი საინტერესოა მეხსიერების კვლევების დარგისთვის.

მიუხედვად, იმისა რომ ეს ნაშრომი, განსხვვდება ზემოთ განხილული ნაშრომებისგან,
ვფიქრობ იგი სიღრმისეულია იმ მხრივ, რომ წარმოდგენას გვიქმნის, როგორ შეიძლება
იქნას მეხსიერება ფორმირებული სხვადსხვა საზოგადოებებში, განსხვავებული
კულტურული ასპექტებიდან გამომდინრე.

Angela H. Gutchess and Maya Siegel. „Memory Specificity Across Cultures“. pp.201-215
 Historical memory as a source of conflicts in Eastern Europe

Jerzy Jedlicki

Jerzy Jedlicki ნაშრომში, „ისტორიული მეხსიერება, როგორც კონფლიქტების წყარო

აღმოსავლეთ ევროპაში“ გვთავაზობს იმის, მიმოხილვას თუ რა როლს თამაშობს
ისტორიული მეხსიერება კონფლიქტების წარმოშობაში. იგი ამბობს რომ ისტორიიდან
ამოღებული მოტივები და არგუმენტები მნიშვნელოვან, ანდაც გადამწყვეტ როლს
თამაშობენ ერებსა თუ ეთნიკურ ჯგუფებს შორის კონფლიქტების წარმოშობაში და
ისინი, როგორც წესი, ამ კონფლიქტების გადაწყვეტას ბევრად უფრო ართულებენ,
ვიდრე მაგალითად შეიძლება ყოფილიყო იმ შემთხვევაში თუ ეს ყველაფერი მხოლოდ
დღევნდელ თაობაზე იქნებოდა დამოკიდებული და არა ისტორიულ მეხსიერებაზე.
თუმცა ისიც ნათელია, რომ ადმიანები ვინც ივიწყებენ ისტორიას, განწირულნი არიან
მისი განმეორებისთვის.

აღმოსავლეთ ევროპის მეოცე საუკუნის ისტორია არის შესანიშნავი მაგალითი და

ლაბორატორია იმის დასაკვირვებლად, თუ როგორ შეიძლება გაამწვავოს წარსულის
მოგონებებმა მიმდინარე კონფლიქტები და როგორ იცვლება ისინი თავად ამ პროცესში.
ავტორი სვამს კითხვას, თუ რა ფაქტორები ააქტიურებს ისტორიულ მეხსიერებას და რა
გარემოებები განაპირობებს ზოგიერთი ფაქტის წინ წამოწევას ან პირიქით, დავიწყებას.

ავტორი პოლონეთის ქეისის განხილვით ახდენს ამ ყველაფრის თვალსაჩინოდ

წარმოჩენას. პოლონეთმა მეორე მსოფლიო ომის დროს როგორც გერმანიის, ისე საბჭოთა
კავშირის მხრიდან დიდი ზიანი მიიღო. თუმცა იმის გამო, რომ აღნიშნული
ისტორიული მეხსიერება შერბილებულიყო ურთიერთობის ახალი კლიმატის გამო
შეიქმნა ისტორიის სახელმძღვანელოების გადასინჯვის პოლონურ-გერმანული კომისია.
ცხადია, ნაცისტების სისასტიკეზე პოლონური მოგონებები აბსოლუტურად ვერ
წაიშალა. თუმცა, დროის გასვლასთან ერთად, ტრავმა თითქოს გაქრა და პოლონელების
დამოკიდებულება გერმნელების მიმრთ შეიცვალა და დღეს ამ ორ ერს მეგობრული
ურთიერთობა აქვთ. რუსებთან მიმართებაში ყველაფერი სხვაგვარად გამოიყურება.
საბჭოთა კავშირთან პოლონური გამოცდილება არანაკლებ მტკივნეული იყო, თუმცა ეს
ყველაფერი წლების განმავლობაში იყო დახშული და ხმამაღლა ლაპარააკი ამ
დანაშაულზე არ შეიძლებოდა.

ასეა სხვა აღმოსავლეთის ქვეყნებშიც, მაგალითად სერბებს სურთ დაივიწყონ ზუსტად

ის, რაც ხორვატებს ან ბოსნიელებს სურთ დაიმახსოვრონ და პირიქით. თუ შემთხვევით
რომელიმე მხარეს ახსოვს ერთი და იგივე მოვლენა, ეს ერთისთვის დანაშაულია,
მეორისთვის კი გმირობა. ავტორი ამბობს, რომ წარსულის დავიწყება მხოლოდ
მეტაფორაა. ნამდვილად არ შეიძლება დაივიწყო ის, რაც ოდესღაც მასიურ ეროვნულ
ტრავმად იქცა. თუმცა არსებობს არჩევანი, რომელიც მორალურად რთულია, მაგრამ
ნამდვილად სჯობს ისტორიული მოგონებების მუდმივ გამეორებას, რაც კოშმარად
შეიძლება იქცეს.

Jerzy Jedlicki,1999, „Historical memory as a source of conflicts in Eastern Europe“. Communist

and Post-Communist Studies. Pp.225-232.

გამოყენებული ლიტერატურა

1.Kansteiner, Wulf. 2002. “Finding Meaning in Memory: A Methodological Critique of

Collective Memory Studies”. History and Theory, Vol. 41, No. 2. (May, 2002)

2.Verovšek Peter J. 2016. „ Collective memory, politics, and the influence of the past: the politics
of memory as a research paradigm“. Politics Groups and Identities, 4 (3).

3.Baljinder Sahdra, Michael Ross. 2007. „Group Identification and Historical Memory“.
University of Waterloo.

4.Angela H. Gutchess and Maya Siegel. „Memory Specificity Across Cultures“.

5.Jerzy Jedlicki,1999, „Historical memory as a source of conflicts in Eastern Europe“. Communist
and Post-Communist Studies.