Средно oпштинско училиште „Св.

Наум Охридски“ - Македонски Брод

Проектна матурска задача по предметот бизнис и претприемништво

тема: Крипто валути - одлика на модерното

време

Ментор: Изработила:
Даниел Крстески Елеонора Радеска

Македонски Брод, март, 2023 година

 Содржина
Вовед...........................................................................................................3

1. Историја на крипто валути...................................................................4

1.1 Што е крипто валута и како таа работи?...........................................4

2. Видови крипто валути............................................................................6

3. Која е разликата помеѓу крипто вaлутите и суверените валути.........7

4. Држави во кои е дозволено плаќање со крипто средства...................8

4.1 Користење на крипто валути во Македонија....................................11

5. Предности и недостатоци....................................................................12

5.1 Предности...........................................................................................12

5.2 Недостатоци........................................................................................13

Заклучок....................................................................................................15

Користена литература..............................................................................16

2
 Вовед

Општеството е се повеќе загрижено за криминалци кои се повеќе користат

криптовалути за нелегитимни активности како перење пари, финансирање
тероризам и даночно затајување. Проблемот е голем: иако целосниот обем на
злоупотреба на виртуелните валути е непознат, пазарната вредност на валутите
ја надминува сумата од 7 милијарди евра ширум светот. Клучното прашање што
треба да се реши е анонимноста околу криптовалутите. Оваа анонимност, која
варира од целосна анонимност до псевдоанонимност, ја спречува криптовалутата
соодветно да биде следена во трансакциите, што овозможува сомнителни
трансакции да се случат надвор од регулаторниот периметар и криминалните
организации да користат криптовалути за да добијат лесен пристап до „чиста
готовина “. Анонимноста е исто така главниот проблем кога станува збор за
даночно затајување. Кога даночен орган не знае кој влегува во трансакцијата што
се оданочува, поради анонимноста не може да се открие или санкционира.
Постоечката европска правна рамка не успева да се справи со ова прашање.
Едноставно нема правила за откривање на анонимноста поврзана со
криптовалутите.

Криптовалута или крипто токен претставува дигитална или виртуелна валута

што е обезбедена преку криптографија и го прави фалсификувањето и дуплото
трошење скоро невозможно. Многу криптовалути се децентрализирани мрежи
1
базирани на блокчејн технологија. Најдобро дефинирана особина на
криптовалутите е дека не се издадени од ниедна централизирана институција или
држава и тоа ги прави отпорни на манипулација и екстерно влијание од државните
органи или регулации.

1
Блокчејн технологија – тип на база на податоци за запишување на трансакции, трансакција која се копира
на сите компјутери во некоја одредена мрежа, а не научна фантастика од далечна галаксија. Блокчејнот
понекогаш се нарекува ”Дистрибуирана сметка”.

3
 1. Историја на крипто валути

Мнозинството инвеститори веруваат дека Биткоин е првата криптовалута во

2009 година во форма на софтвер со отворен код. Сепак, историјата на
виртуелната валута е многу голема со излегувањето на Биткоинот. Овие
дигитални средства опфаќаат широк спектар на онлајн валути, како што се
вреднуваат за онлајн игри, криптовалути и дигитални форми на валути од
реалниот свет. Првата виртуелна валута треба да биде „ecash“, создадена во
1983 година од американскиот криптограф Дејвид Чаум. Во 1995 година, тој ја
имал направено раната форма на криптографски електронски плаќања, за што
беше омилен софтвер, слично како и корисникот Биткоин. Ова ги направи
трансакциите со криптовалути незабележани за секоја централна влада или
банка.

Во 1998 година, Веи Даи објавил опис на „б-пари“, кои се карактеристични како
анонимни и претставуваат дистрибуиран електронски готовински систем.

Денес, постојат повеќе од 6700 видови крипто-валути во светот. Од нив

познати се Bitcoin, Lifecoin, Etherum, Dogecoin, Ripples, Namecoin и многу други.
Највредната криптовалута е Биткоин. Еден биткоин има историска висока пазарна
вредност од 60000 американски долари во 2021 година. Сега е вредна 33163
американски долари по монета. Тесла објавил набавка на биткоини во вредност
од 1,5 милиони американски долари и со тоа би го вовел Биткоинот како начин на
плаќање за своите производи во 2021 година.

1.1 Што е крипто валута и како таа работи?

Создавањето на дефиниција за криптовалути не е лесна задача. Слично

како блокчејн, криптовалута станува „збор“ за да се однесува на широк спектар на

4
технолошки достигнувања кои се користат, a техника е попозната како
криптографија.

Околу 2012 година, Европската централна банка ја даде дефиницијата за

виртуелната валута: „дигитални пари во нерегуларната средина, објавени и
контролирани од развивачи и користени како начин на менување меѓу членовите
на виртуелната заедница”. Криптовалутата влегува во составот на виртуелни
валути семејства. Но, криптовалутите имаат влијание врз светската економија.
Крипто-средствата немаат конкретна појава во каков било физички облик, тие се
во дигитален формат и во моментот кога ќе се стекнете со крипто-средства, тие се
сместени во т.н. дигитален паричник на вашиот компјутер, лаптоп, надворешен
мемориски уред и/или паметен телефон и лесно се пренесуваат преку интернет
Криптовалутите работат на дистрибуирана јавна книга наречена блокчејн,
евиденција на сите трансакции ажурирани и чувани од имателите на валута.

Единиците на криптовалути се создаваат преку процес наречен рударство,

кој вклучува користење на компјутерска моќ за решавање на комплицирани
математички проблеми кои генерираат монети. Корисниците исто така можат да ги
2
купат валутите од брокери, а потоа да ги складираат и трошат користејќи
криптографски паричници.

Ако поседувате криптовалута, не поседувате ништо опипливо. Она што го

поседувате е клуч што ви овозможува да преместите запис или единица мерка од
едно на друго лице без доверливо трето лице.

2
 Валутен брокер купува и продава валути директно за клиентите и ги префрла парите на
меѓународно ниво.

5
 2. Видови крипто валути

Во секој момент може да се создаде нова крипто валута, но дали сте се

запрашале колку ги има во светот? Заклучно со ноември 2022 година се
регистрирани 21 844 криптовалути. Само 9.314 од нив се активни и вредни . Во
светот има повеќе од 300 милиони корисници на овие валути.

Навистина не постои една „најдобра “криптовалута бидејќи секоја има

различни карактеристики вградени врз основа на она за што ја дизајнирал
развивачот. Еве дел од нив и начинот на користење:

1) Bitcoin- биткоинот стана сериозно средство за размена чии можности

достигна и светски размери. Денес со таа валута е можно да се купи речиси
сè, од облека и храна, па сè до плаќање фактури за студирање.
Анонимноста е карактеристика која овозможува тргување меѓу терористи и
криминалци ;
2) Ether- овозможува изградба и водење на „паметни договори “, како и
„дистрибуирање на апликации (DApps) “без застој, измама или мешање на
трета страна;
3) Litecoin- се базира на глобалната мрежа со отворен извор кој не е
контролиран од ниту една централна влада, се извршуваат побрзи
трансакции и повеќе е прифатен кај програмерите.
4) Binance coin – меѓу другото, монетата беше дизајнирана да плати такси за
котација, размена и тргување, како и сите други трошоци што ги прават
корисниците на берзата за криптовалути Binance.
5) Tether- дизајниран да има помалку нестабилна цена со тоа што е поврзан
со надворешно средство.
6) Solana- мрежата на Солана може да изврши неверојатни 50.000 трансакции
во секунда, што ја прави оваа платформа особено привлечна за
инвеститорите кои сакаат брзо да тргуваат.

6
 7) XRP- е опишан како „криптовалута за банките“, бидејќи е прилагодена за да
им служи на потребите на индустријата за финансиски услуги. Замислена
како начин за олеснување на меѓународните плаќања, XRP делува како
мост помеѓу две различни валути за да понуди поевтини и побрзи глобални
трансфери.
8) Dogecoin - нема одредено ограничување на достапни монети, oд една
страна, ова им овозможува на луѓето ширум светот да минираат
неограничени Dogecoins. Сепак, постои поголем ризик дека бесконечната
количина на оваа валута може да предизвика нејзината вредност брзо да
опаѓа
9) Polygon- порано познат како Matic Network, е решение за скалирање кое има
за цел да обезбеди повеќе алатки за подобрување на брзината и
намалување на трошоците и сложеноста на трансакциите на блокчејн
мрежите.

3. Која е разликата помеѓу крипто вaлутите и

суверените валути

Суверените валути се издаваат од страна на централните банки коишто

всушност, имаат монопол врз процесот на нивното создавање и се грижат за
одржување на нивната вредност. Суверените валути имаат три клучни
карактеристики поради коишто можат да се сметаат за „пари “: 1) претставуваат
медиум за размена (т.е. се средство за плаќање) најмалку во земјата каде што се
издадени, 2) претставуваат единица за пресметка (т.е. мерка за изразување на
вредноста) во земјата каде што се издадени и 3) служат како чувар на вредноста
на економските агенти (т.е. можат да се чуваат заради штедење).

За разлика од суверените валути, крипто-средствата не се пари бидејќи не ги

поседуваат трите клучни карактеристики на парите. Само во некои земји може да

7
се користат како средство за плаќање, односно да поседуваат функција на медиум
за размена, но во ограничен обем. Крипто-средствата не ги задоволуваат и
останатите две карактеристики што ги имаат суверените валути, т.е. не се
единица за пресметка (на пример, не постојат економски агенти коишто ги
користат крипто-средствата како пресметковна единица при составувањето на
своите финансиски извештаи) и не се чувар на вредност (т.е. пазарната цена на
крипто-средствата изразена во некоја суверена валута зависи од понудата и
побарувачката на платформите за размена и покажува висока.

4. Држави во кои е дозволено плаќање со крипто

средства

Неодамна, 3LOC препозна 103 земји кои презедоа иницијативи за развој на

крипто-регулативи заедно со целите за организациите кои се занимаваат со
криптовалути. Овие се топ 10 држави каде криптовалутите се дозволени:

1. Ел Салвадор

Таа е првата земја во светот која го усвои Биткоинот како законско

средство за плаќање. Интересно е што случајот со Ел Салвадор послужи
како инспирација за многу други земји да се придвижат кон усвојување
крипто.

2. Словенија

Тоа е мала земја во Централна Европа која го привлекува вниманието

на крипто заедницата. Словенија не наметнува никаков ДДВ за рударството
и нуди многу даночни отписи за крипто тргување.

3
 LOC (Line of credit) е договор помеѓу финансиска институција - обично банка - и клиент кој го
утврдува максималниот износ на заемот што клиентот може да го позајми.

8
3. Германија

Германија ги смета криптовалутите за приватни пари, за разлика од

многу други земји кои ги прифаќаат криптовалутите како средства.
Долгорочните инвеститори би можеле да најдат рај во Германија за
ослободување од долгорочниот данок на капитална добивка.

4. Канада

Правната рамка во Канада ги класифицира крипто компаниите како

бизниси со услуги за пари или MSB. Покрај тоа, канадските регулативи
сугерираат обврска на крипто компаниите да се регистрираат во Центарот
за анализа и известување за финансиски трансакции на Канада или
FINTRAC.

5. Малта

Крипто-инвеститорите не треба да се грижат за долгорочните даноци на

капитални добивки на нивните средства. Покрај тоа, владата на Малта исто
така излезе со многу закони за да ја направи земјата попривлечна за крипто
бизнисите.

6. Холандија

Холандија е значајна земја која следи проактивен пристап за

воведување нови концепти. Во случајот со криптовалутите, Холандија не
прави никакви исклучоци и ги поздрави криптовалутите. Еден од
интересните моменти за Холандија како врвен додаток меѓу крипто-
правните земји ќе биде усогласеноста со FATF.

7. Сингапур

9
 Сингапур е најголемото глобално место за финансиско работење во
Југоисточна Азија и нуди многу правни можности за блокчејн и крипто
вложувања. На пример, не мора да исполнувате даночни обврски за крипто
за профит од тргување.

8. Естонија

Тој е еден од омилените избори меѓу земјите кои овозможуваат

безбедно работење на крипто компаниите без правни компликации. Во исто
време, Естонија е исто така на брз пат кон воведување на својата
национална криптовалута, Estcoin. Секторот за финансиски услуги во
земјата, исто така, покажува подобра поддршка за користење криптовалути,
при што естонската LHV банка служи како прв пример за усвојување на
блокчејн технологија.

9. Швајцарија

Банкарскиот систем со ниски даноци и висока приватност во Швајцарија

заработи карактеристичен углед за земјата ширум светот. Забележителен
белег на Швајцарија во врска со крипто регулативите ќе биде усвојувањето
на Биткоин како законско средство за плаќање. Тоа е исто така една земја
која дозволува користење на криптовалути со максимални даночни
бенефиции за криптовалутите.

10. Португалија

Покрај слободата од даноците за крипто, Португалија исто така воведе

поволна и прогресивна легислатива што го поттикнува усвојувањето на
крипто. На пример, Дигиталниот преоден акционен план за 2020 година се
фокусира на привлекување инвеститори од целиот свет.

10
 4.1 Користење на крипто валути во Македонија?

Крипто-средствата не претставуваат законско средство за плаќање во

нашата држава, односно не е дозволено да се плаќа со крипто-средства.
Согласно со постојната регулатива, плаќањата можат да се вршат во
домашната валута ‒ денарот. Безготовинските плаќања во земјава се вршат во
денари преку трансакциска сметка на учесниците во платниот промет во
земјата.

Прашањето кое во последно време се наметнува е дали треба ли во земјава

да се води сметка со крипто – валути во угостителскиот сектор?

„Македонија не е се уште спремна за таков чекор. Свесни сме дека овој тренд
ќе биде наметнат во наредниот период кој доаѓа. Како и секој процес најпрво
треба да се воведе систем со кој ќе се регулитаат и даночат валутите.“ – дел од
коментарот на сметководител при ССК, Благоја Грозданов.

Од НУК е поддржана идејата за прифаќање на нов вид на праќање со цел и

надминување на кризата предизвикана од пандемијата. Тие сметаат дека можат
да ги искористат бенефитите, да постават нови стандарди и бидат лидери и
главни промотери. Сето ова е објаснето преку практичен пример: „ ако денес
инвестирате или купите пример 10 токени по некоја повластена цена да можете
било кога во идно време да ги искористите како 10 ноќевања во точно дефиниран
стандард на соба од хотел со 5 звезди. Користењето на крипто средството би
било за хотели кои ја прифатиле и се приклучиле кон иницијативаата за работење
и прифаќање на крипто средства кака начин на продажба на своите услуги “

11
 5. Предности и недостатоци

Криптовалутите можат да бидат минско поле за нови инвеститори. Од

непозната терминологија до сложена технологија, тоа е тема на која треба малку
да се навикнеш. Како и со сè, тргувањето со криптовалути доаѓа со придобивки и
ризици. Без разлика дали сакате да плаќате за секојдневните основни работи со
Биткоин или да користите друга монета за да го засилите вашето инвестициско
портфолио, можеме да ви ги покажеме сите добрите и лошите страни на
криптовалутите.

5.1.Предности

 Висок ризик - и потенцијал за високи награди

Денес на пазарот има повеќе од 10.000 криптовалути и секоја од нив

има свои посебни карактеристики. Но, сите криптовалути имаат неколку
заеднички работи - како нивната тенденција да искусат ненадејни скокови
(и падови) на вредноста. Цените се водени првенствено од понудата на
монети од 4рударите и побарувачката за нив од купувачите. И оваа
динамика на понуда-побарувачка може да резултира со големи приноси.

 Технологијата на блокчејн во основата на криптовалутите е инхерентно

безбедна

Тоа е блокчејн - децентрализирана книга за складирање податоци

што ја следи секоја трансакција преземена на неа. Откако ќе направите
запис во блокчејнот, тој никогаш не може да се избрише. И со блокчејнот
4
Луѓето кои се вклучени во овој процес на рударство се познати како рудари. Рударството на криптовалути е
процес на создавање нови дигитални „монети“.Процесот на враќање на овие монети бара решавање на
сложени загатки, потврдување на трансакциите со криптовалути на блокчејн мрежа и нивно додавање во
дистрибуирана книга за да се лоцираат.

12
 складиран децентрално на повеќе компјутери, ниту еден хакер не може
да пристапи до целиот синџир во едно движење; секоја информација
складирана во него е безбеднa.

 Збогум традиционални банки - здраво за поправеден,

потранспарентен финансиски систем

Блокчејнот и криптовалутите нудат алтернатива. Нив може да ги

види секој, секаде, за да можете да учествувате на финансиските пазари
и да правите трансакции без никакви посредници.

 Крипто тргува деноноќно

Друга предност што криптовалутите ја имаат во однос на банките е

тоа што крипто-пазарите се секогаш отворени. За инвеститорите кои се
во движење 24/7, крипто може да биде најдобриот начин за генерирање
поврати надвор од нормалното работно време.

 Криптовалутите би можеле да им помогнат на инвеститорите да ја

победат инфлацијата

Бројот на монети е ограничен, така што количината на

располагање не може да излезе од контрола, со што нема инфлација.
Некои монети (како Биткоин) имаат целокупно ограничување, други (како
Ethereum) имаат годишно ограничување.

5.2 Недостатоци

 Разбирањето на криптовалутите бара време и напор

И обидот да се инвестира во нешто што навистина не го разбирате е

само ризик. Има многу достапни онлајн ресурси за да ви помогнат, но сепак

13
ќе треба да посветите малку време за вистински да ги разберете добрите и
лошите страни на инвестирањето во криптовалути.

 Криптовалутите можат да бидат исклучително нестабилна

инвестиција

Додека цената на криптовалутата може да се искачи до вртоглави

врвови, тие исто така можат да паднат на застрашувачки ниски падови исто
толку брзо. Значи, ако барате стабилно враќање, ова можеби не е
најдобрата опција.

 Криптовалутите сè уште не се докажале како долгорочна

инвестиција
Златото е докажан чувар на вредноста со милениуми. Но,
криптовалутите? Никој навистина не знае што ќе се случи со
криптовалутите во иднина - и треба да бидете храбри да влезете во овие
неистражени води како инвеститор.
 Крипто има сериозни проблеми со приспособливост

На одредено ниво тие се соочуваат со големи проблеми што го

отежнуваат нивното ширење во голем обем. Самите провајдери на
криптовалути признаваат дека ова е проблем, при што луѓето што стојат
зад Ethereum велат дека блокчејн достигна „одредени ограничувања на
капацитетот“ кои ја забавуваат стапката со која може да се обработуваат
трансакциите. Ова може да биде фрустрирачко искуство за учесниците
во трансакцијата, да не кажам ништо за потенцијалните финансиски
загуби што може да ги предизвика.

 Почетниците на крипто се ранливи на безбедносни ризици

Како сопственик на крипто, може да го изгубите приватниот клуч

што ви овозможува пристап до вашите монети - а со тоа и сите ваши
имоти. Ова е нешто на што внимаваат искусни инвеститори, но поновите

14
 инвеститори се со поголема веројатност да бидат ранливи на овие
видови стапици.

Заклучок

Трудот имаше за цел да обезбеди анализа на употребата на криптовалути

воопшто и да проанализира накратко некои од видовите. Моето емпириско
истражување покажа дека иднината на криптовалутите би можела да биде светла
ако се исполнети некои институционално-формални услови. Предностите на
употребата на криптовалути во олеснување на трговијата, намалување на
трошоците и слично, се признати од мнозинството корисници. . Криптовалутата е
сè уште многу во раните фази и некои луѓе се уште се скептични во врска со тоа,
но таа е тука да остане и е прилагодена во нашите животи и ќе биде валута што
ќе ја користат сите, што е само прашање на време. Биткоин и другите
криптовалути имаат потенцијал да ги заменат традиционалните и новите начини
на плаќање. Но за да го постигнат тоа и да станат доминантна сила во глобалниот
систем на плаќања, тие мора да обезбедат карактеристична растечка вредност, за
решавање и надминување на голем број критични предизвици.

15
 Користена литература

1. https://www.pubaffairsbruxelles.eu/opinion-analysis/cryptocurrencies-and-blockchain/
2. https://kriptokultura.mk/sto-se-kriptovaluti/
3. https://www.yoair.com/mk/blog/cryptocurrency-history-and-application-of-a-technology-
revolution/
4. https://www.europarl.europa.eu/cmsdata/149900/CASE_FINAL%20publication.pdf
5. https://www.kaspersky.com/resource-center/definitions/what-is-cryptocurrency
6. https://www.fool.com/investing/stock-market/market-sectors/financials/cryptocurrency-
stocks/types-of-cryptocurrencies/
7. https://www.nbrm.mk/ns-newsarticle-koi-se-razlikite-megu-kripto-sredstvata-i-suverenite-
valuti-pari.nspx
8. https://101blockchains.com/cryptocurrency-legal-countries-list/
9. https://www.nbrm.mk/ns-newsarticle-dali-moze-da-se-plaka-so-kripto-sredstva-vo-
republika-severna-makedonija.nspx
10. https://denar.mk/255269/ekonomija/treb-li-vo-zemjava-da-se-vvovede-plakanje-so-
kripto-valuti-vo-ugostitelskiot-sektor
11. https://n26.com/en-eu/blog/pros-and-cons-of-cryptocurrency
12. https://eprints.ugd.edu.mk/18707/1/Cryptocurrencies.pdf

16