OZET

Erken Osmanlı Döneminde kullanılan geçiş elemanlarını konu alan tez çalışması, Türkiye
Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kalan, 1299-1453 tarihleri arasında inşa edilmiş olan cok
işlevli Camiler üzerinde gercekleşmiştir.
Geçiş elemanları ile ilgili olarak tespit edilen Terminoloji, Tipoloji ye çeşitlilik sorunları,
çalışmanin temel araştirma ye inceleme konulanni oluşturmutur.
Bu dogrultuda yapilan calivna Oncelikle, tezin kapsami icerisinde kalan, cok işlevli
camilerdeki kubbeli mekanlann ye bu mekanlarda kullanilan geciş elemanlarının tasviri
dogrultusunda gerceklesmiştir. Bu şekilde olupn katalogdan elde edilen bilgiler cercevesinde
tespit edilen geciş elemanlarının belirgin aynci Ozelliklerinin araştinlmasiyla bir tipoloji
oluşturulmuştur. Ayinci Ozellikler, geciş elemaninm kullanildigi mekanin ozellikleri ile
iliOdlerinin araştinlmasi sonucu ortaya cikm4tir.
Bunun yaninda, tez kapsaminda tespit edilen ye tipolojik simflandirma icerisinde yer alan her
elemanm kubbeye gecişi gercekleştirdigi gOrillmt4tUr. Buna karm, her donemde ceşitli geciş
elemanlannm kullanilmasi, gecis elemanlarinin, mekanin işleyi, dOnem ye yerleşim yen gibi
faktorler cerceyesinde degerlendirilmesi gerektigini ortaya koymuştur. Yapilan bu
degerlendirmeler, bu faktorlerden `mekanin işleyinin' geciş elemanlarının kullanimi Uzerinde
etkili oldugunu gostermitir.
Bu calimamn sonucunda, yapilan turn araştirma ye incelemelerden elde edilen bilgilerin
degerlendirilmesiyle, geciş elemanmm, kubbe ile ortUlti mekanin icerisinde, zeminden
başlayarak geliwn kubbeye gecişin bir parcasim oluşturdugu gortilmt4tur.
Ankara, 1997
193

SUMMARY
The thesis study regarding transition elements of the Early Ottoman Period has been realized
on the Multipurpose Mosques that have been constructed in the period of 1299-1453, which
are located within the borders of Turkish Republic.
The Terminology, Typology and Diversity problems that have been determined with regards
to the transition elements have constituted the basic research and
examination subjects.
The study which has been realized in this framework, has been executed in line with the
description of the dome covered places and the transition elements used in these places of the
multi-purpose mosques, which are covered in the scope of the thesis. A typology has been
formed by means of investigation of the distinctive features of the transition elements which
have been determined in accordance with the information obtained from the catalogs that have
been formed as described above. As a result of the examination of the distinctive features, the
study regarding relation between the transition elements and the features of the place in which
these are untilized, has emerged.
In addition, it has been seen that every element, which has been determined in the scope of the
thesis and included in a topological classification, realized the transition to the dome. On the
other hand, untilization of various transition elements in each period, has made it necessary to
examine the transition elements in the framework of the factors such as function of the
location, period and layout. These evaluations has shown that " function of the location" has
been the most significant factor on the utilization of the transition elements.
As a conclusion of this study, upon the evaluation of the information acquired from the
researches and studies conducted, it has been seen that the transition element forms a part of
the transition to the dome that starts from the ground of the section covered with a dome.
ERKEN OSMANLI DÖNEMİNDE ÇOK İŞLEVLİ CAMİLERDE KULLANILAN
KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI

Tez çalışması kapsamında incelenen çok işlevli camilerde kullanıldığı tespit edilen kubbeye
geçiş elemanlarını, sahip oldukları özelliklerden hareket ederek belli bir tipoloji çerçevesinde
toplamak mümkün olmaktadır.

Oluşturan bu tipoloji çerçevesinde, tespit edilen geçiş elemanları, kullanıldıkları geçiş

biçimine göre
1-Tek Aşamalı Geçişte Kullanılanlar
2-İki Aşamalı Geçişte Kullanılanlar olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.
Tek aşamalı geçiş biçiminde kullanılan geçiş elemanları,
A-Kuşak Oluşturmayan Geçiş Elemanları
1- Geçiş Elemanı Bitiş Seviyesinde Dairesel Plan Oluşturan Geçiş Elemanları
1.1- Pandantif (2)
2- Geçiş Elemanı Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Geçiş Elemanları
2.1- Geçiş Elemanı Bitiş Seviyesinde Sekizgen Plan Oluşturan Geçiş Elemanları
2.1.1- Köşe Üçgeni
2.1.2- Tromp
2.2- Geçiş Eleman Bitiş Seviyesinde Sekizgenden Çok Kenarlı Plan Oluşturan
Geçiş Elemanları
2.2.1- Pandantif (Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan)

B-Kuşak Oluşturan Geçiş Elemanları

1- Geçiş Eleman' Bitiş Seviyesinde Dairesel Plan Oluşturan Elemanlar
0çgenli Kuşak
Piramitli Kuşak

C-Örtü Parçası Olarak Kullanılan Geçiş Elemanları olmak üzere üç alt grupta
toplanmaktadır. Ayrıca bu üç grubun her birinde yer alan geçiş elemanları bitiş
seviyelerinde ortaya koydukları plan biçimlerinden kaynaklanan farklı özellikler
nedeniyle ayrıca alt gruplarda toplanmaktadır. (1)
1- Geçiş Elemam Bitiş Seviyesinde Dairesel Plan Oluşturan Geçiş Elernarılan
Kubbemsi Tonoz Parçaları
2- Geçiş Eleman, Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Elemanlar
Yıldız Tanoz Parçaları

1- TEK AŞAMALI GEÇİŞTEKULLANILAN GEÇİŞ ELEMANLARI

Dörtgen plandan kubbenin dairesel planına, kuşak oluşturan ya da kuşak oluşturmayan tek
elemanın kullanılmasıyla gerçekleşen geçiş biçiminde kullanılar elemanlardır.

1.1- Kuşak Oluşturmayan Geçiş Elemanları

Dörtgen plandan kubbenin dairesel planına geçişi gerçekleştirmek amacıyla, alt yapının üst
köşelerinde kullanılan elemanlardır.

1.1.1- Geçiş Elemanı Bitiş Seviyesinde Dairesel Plan Oluşturan Geçiş Elemanları
Dörtgen plandan kubbenin dairesel planına geçişi gerçekleştirmek amacıyla, alt yapının üst
köşelerinde kullanılan ve başlangıç seviyesindeki dörtgen planı bitiş seviyesinde daireye
dönüştüren elemanlardır.
1.1.1.1- Pandantif (2)
Kubbe ile örtülü mekanlarda, kubbenin kübik alt yapı üzerine oturtulması amacıyla, alt
yapının üst köşelerine yerleştirilmektedir. Alt yapının geçiş elemanı başlangıç seviyesindeki
dörtgen planını, geçiş elemanı bitiş seviyesinde daire plana dönüştürerek, kubbenin daire
planına geçişini gerçekleştirilmektedir.
Osmanlı Mimarisinde yaygın olarak kullanılan pandantifin mimarlık tarihindeki ilk
uygulamasına örnek olarak, Gideon (1971:90) Ostia Sette Sapienti hamamını (II.yy sonu)
(Levha 128), Choisy (1964:I,417) ise 212-217 yıllarına tarihlenen Caracalla hamamının
pandantiflerini (Levha 129 a) göstermektedir.

Rosintal (1928:13), pandantifin strüktürel oluşumlarını gözönüne alarak iki farklı

tanımlama getirmiştir. Buna göre: 1) Kubbeyi taşıyan kemerler ile kubbe kaidesinin arasını
kapatan ve kare plandan kubbenin dairesel biçimine geçmeyi amaçlayan küresel üçgendir.
İki duvarın köşelerinde içbükey kavislerle yuvarlak kubbenin tabanına geçişi sağlayan mimari
unsurdur.
Mainstone (1973:134), pandantifi kubbenin köşeye karşılık gelen yükünü serbest destek
elemanı veya duvarlar aracılığıyla zemine aktaran eleman olarak tanımlamaktadır.
Bizans dönemine tarihlenen kubbeli yapılarda yaygın olarak kullanılan pandantif üç farklı
uygulamaya sahiptir (Choisy 1964: II,42). Buna göre: 1) Pandantif, kubbe ile aynı yüzeye
sahiptir. Bu uygulama için, Mısır’da Bagavat’ta bulunan IV.yüzyıl ile VI.yüzyıllar arasına
tarihlendirilen şapelde görülen pandantif, örnek olarak verilmektedir (Smith 1950:105)
(Levha129b). Harrison (1963: 150), Mısır’da görülen pandantif uygulamalarıyla Anadolu’da
Likya bölgesinde IX.yüzyılda görülen pandantifler arasında benzerlikler kurmaktadır.
1) Pandantif silindirik bir kasnağa geçmek üzere kullanılmaktadır. Bu uygulama IX. Ve
X. yüzyıllara tarihlenen Ermeni kiliseleri ile IX. Ve XIII. Yüzyıllar arasında Bizanslılar
tarafından yapılmış yüksek silindirik kasnaklı kiliselerde (Levha 130-133) görülmektedir. (3)
2-) Pandantif ile kubbe bağımsız eğrilere sahip olarak tasarlanmıştır. Bu uygulama anıtsal
boyutta ilk kez VI. Yüzyılda İstanbul Ayasofya Camisi’nde (Levha 134) görülmektedir.
(Rumphler1956:13). Özellikle Anadolu’da bulunan erken örneklerden Alaşehir St.John
Kilisesi’ndekine benzer pandantif uygulaması görülmektedir (Choisy 1964:II,39). Bunların
dışında VIII. Yüzyılda tarihlenen Selanik Ayasofya’sı bu tip pandantif uygulamasının diğer
örneğini oluşturmaktadır (Krautheimer 1965:283)
Kudüs’te VII.yüzyıla tarihlenen Mescid-ülAksa’nın (Levha 135a) XI.yüzyılda yapılmış
mihrap önü kubbesine geçişte, İslam Mimarlık tarihinde bilinen en erken tarihli pandantifin
kullanıldığı görülmektedir (Rosintal 1928:6; Grabar 1988:87).
Anadolu Türk Mimarisinde, erken dönem beyliklerinden Artuklu, Saltuklu ve
Danişment’lilerin yapılarında pandantif kullanıldığı görülmektedir. (Aslanapa 1984:20).
Anadolu Selçuklularında pandantif, mihrap önü kubbelerine geçişte kullanılmıştır. Kayseri
Huand Hatun Camisi (1237-1238) (Levha 135b) mihrap önü kubbesinde kullanılan pandantif,
bu uygulamaya örnek olarak verilebilir (Aslanapa 1991:117). Osmanlı Mimarisinde ise,
pandantifin ilk kullanıldığı yapı, Bursa Orhan Camisi’dir. (bkz. Katalog no II-2). Bu
uygulama aynı zamanda çok işlevli camilerdeki en erken pandantif örneğini oluşturmaktadır.
Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen çok işlevli camilerin değişik bölümlerinde kullanılan
pandantifin özellikleri ile mekanın özellikleri doğrudan ilişkilidir. Pandantif, eğrisel üç kenara
ve içbükey (küresel) bir yüzeye sahiptir. Eğrisel iki yan kenarını kemer ya da kör kemer
eğrileri, kubbe yönündeki kenarını ise kubbe eğrisi belirlemektedir. Erken Osmanlı Dönemine
tarihlenen camilerde, pandantif mekan içinde kemerler ya da duvarlar arasında yer almaktadır.
Buna bağlı olarak mekanın dikey biçimlenmesi içinde farklı konumlara sahip olmaktadır.
Duvarlarla sınırlanmış olan mekanlarda pandantif, (Levha 118) kör kemerler arasında yer
almaktadır. Bu örneklerde pandantifin başlangıç noktası, kör kemerlerin kesişim noktası
üzerinde zeminden belli bir yükseklikte yer alırken, bitiş seviyesi alt yapısı oluşturan
duvarların üst seviyesi ile aynı hizadadır. Duvarlar arasında yer alan pandantifin eğrisel yan
kenarları kör kemerlere belirlenmektedir.
Serbest destekler ve bunları birbirine bağlayan kemerlerle sınırlanmış olan mekanlarda
pandantif kemerler arasında yer almaktadır. (Levha 8-17) Bu örneklerde pandantifin başlangıç
noktası kemerlerin kesişim noktaları üzerinde bulunmaktadır. Pandantifin bitiş seviyesi ise,
destek elemanlarını birbirine bağlayan kemerlerin tepe noktalarının bulunduğu seviye ile aynı
hizadadır.
Mekanın dikey biçimlenişinde pandatif, alt yapı ile kubbe arasında yer almaktadır. Çalışma
kapsamında incelediğimiz yapılara ait pandatif kullanılan bölümlerde kasnak yoktur.
Pandantif doğrudan kubbeye geçişi gerçekleştirmektedir. Ayrıca pandantifin kare ya a
dikdörtgen zemin planına sahip mekanlarda kullanıldığı görülmektedir. Kare zemin planına
sahip mekanlarda zemin planı pandantifin başlangıç seviyesine aktarılmaktadır. Dikdörtgen
zemin planına sahip mekanlarda ise, dikdörtgenin kısa kenarlarına yerleştirilen uygun
genişlikte kemerlerle, pandantifin başlangıç seviyesinde kare plan oluşturulmaktadir.
Başlangıç seviyesinde oluşan kare planın köşelerine yerleştirilen pandantiflerin bitiş
seviyesinde daire plan oluşmaktadır. Pandantiflerin üzerine oturan kubbeye geçiş kolayca
gerçekleşmektedir.
Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen çok işlevli camiler bölge halkı tarafından ibadet
amacıyla kullanılmaktadır. Dolayısıyla sürekli olarak bakımı yapılan yapıların duvarlarında
bulunan sıva nedeniyle pandantiflerin malzeme ve teknik bilgisi alınamamıştır. Ancak aynı
döneme tarihlenen diğer yapılardan elde edilen bilgiler, pandantiflerde kullanılan malzemenin
tuğla olduğunu göstermektedir. Pandantifin başlangıç noktasından bitiş seviyesine doğru
sayısı arttırılarak yerleştirilen, yatay tuğla sıralarının arasında tuğla genişliği kadar derz
bulunmaktadır.
Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen çok işlevli camilerde kullanılan pandatiflerde bezeme
olarak mukarasın kullanıldığı örneklere de rastlanmaktadır.

Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi:

Bursa Orhan Camisi (1339) Son cemaat yeri orta bölümün iki yanındaki bölümler (Levha 8),
Bursa Hüdavendigar Camisi (1365-1366) Son cemaat yeri orta bölüm (Levha 17), Bursa
Hüdavendigar Camisi (1365-1366) Son cemaat yeri orta bölümün iki yanındaki dört bölüm
(Levha 18), Yenişehir Pustinpuş Baba Camisi (14.yüzyıl) Güney tabhanesi önündeki giriş
bölümü (Levha 47), Bursa Yıldırım Camisi (1390) Son cemaat yeri orta bölüm (Levha 54),
Bursa Yıldırım Camisi (1390) Son cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki dört bölüm
(Levha 55), Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430) Türme Bölümü (Levha 108), Edirne
Muradiye Camisi (1435) Doğu yan bölüm (Levha 118), Edirne Muradiye Camisi (1435) Batı
yan bölüm (Levha 118), Edirne Mezit Bey Camisi (1441) Mihraplı bölüm (Levha 119), Tire
Yeşil İmaret Camisi (1441) Son cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki dört bölüm.

III.1.1.2- Geçiş Elemanı Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Geçiş Elemanları

Dörtgen plandan kubbenin dairesel planına geçişi gerçekleştirmek amacıyla, alt yapının
üst köşelerinde kullanılan ve başlangıç seviyesindeki dörtgen planı bitiş seviyesinde çokgene
dönüştüren elemanlardır.

III.1.1.2.1- Geçiş Elemanı Bitiş Seviyesinde Sekizgen Plan Oluşturan Geçiş Elemanları

Dörtgen plandan kubbenin dairesel planına geçişi gerçekleştirmek amacıyla, alt yapının
üst köşelerinde kullanılan ve başlangıç seviyesindeki dörtgen planı bitiş seviyesinde sekigene
dönüştüren elemanlardır.
III.1.1.2.1.1- Köşe Üçgeni

Köşe üçgeni, kubbe ile örtülü mekanlarda, kubbenin kübik alt yapı üzerine oturtulması
amacıyla, alt ypaının köşelerine yerleştirilmektedir. Başlangıç seviyesindeki dörtgen planı,
geçiş elemanı bitiş seviyesinde sekizgen plana dönüştürerek, sekizgen kasnak aracılığıyla
kubbenin daire planına geçişi gerçekleştirilmektedir. Bazı ufak boyutlu mekanlarda kasnak
olmadan doğrudan kubbeye geçiş gerçekleşmektedir. (4)
Çoğunlukla pandantifle özdeşleştirilerek tanımlanan köşe üçgeni, “düz köşe pandantifi”
olarak adlandırılmaktadır (Batur 1980:136). Bunun yanında değişik yayınlarda “köşe
piramidi” (Rumpler 1947:), “Türk üçgeni” (Roche 1922), “büyük destek üçgeni” (Rosintal
1928: 37-41) gibi terimlerle adlandırılmaktadır. (5)
Köşe üçgeninin erken örneklerine, Suriye’de III.yüzyıla tarihlenen yapıda
rastlanmaktadır. (Choisy 1964: II,19-20). Anadolu’da erken örneklere ise Bizans dönemine
tarihlenen Karaman-Karadağ kiliselerinde rastlanmaktadır. Mohalaç tepesinde yer alan ve IV.
Ve IX. Yüzyıllar arasına tarihlenen şapelin kubbesine geçiş amacıyla, alt yapının köeşerlinde
yekpare taştan oyularak yapılmış üçgen biçimli taşlar kullanılmıştır. (Levha 136 a)
(Eyice1971:34) Ayrıca X.yüzyıla tarihlenen Erzurum yakınlarındaki Kilise Deresi şapelinde
kullanılan köşe üçgeni ise Ermeni Mimarlığındaki örneği oluşturmaktadır. (Levha 136 b)
(Bachman1913:47)
Türk Mimarisinde köşe üçgeninin erken örneği, Uygur Döneminde Komül yakınında İli
Köl’deVIII.yüzyıla tarihlenen tapınakta görülmektedir. (Levha 137a) (Aslanapa 1984:11).
Yayınlardan elde edilen bilgiler, köşe üçgeninin Anadolu Türk Mimarlığının Osmanlı öncesi
örneklerinde kullanıldığını göstermektedir. Örneğin; Selçuklu Dönemine tarihlenen Çay
Han’ın (1278-1279) (Levha 137 b) portal nişinin yarım kubbesine geçiş, köşe üçgeni
kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Osmanlı Mimarisinde ilk örnek, Erken Osmanlı Dönemine
tarihlenen ve çalışma kapsamında yer alan Bursa Orhan Camisi’nin (1339-1340) orta
bölümünün kubbesine geçişte görülmektedir. (Levha 10)
Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen çok işlevli camilerin değişik bölümlerinde kullanılan
köşe üçgeni, doğrusal üç kenara ve düz bir yüzeye sahiptir. Batur (1980:134) tarafından
“düzlem üçgen” olarak da tanımlanan köşe üçgeni, duvarlarla sınırlanmış mekanlarda ve
servest destekler ile bunları birbirine bağlayan kemerlerle sınırlanmış mekanlarda yer
almaktadır. Buna bağlı olarak mekanın düşey biçimlenmesi içinde farklı konumlara sahip
olmaktadır. Duvarlarla sınırlanmış olan mekanlarda köşe üçgeninin başlangıç noktası
duvarların kesişim hattı üzerinde zeminden belli bir yükseklikte yer alırken, bitiş seviyesi alt
yapıyı oluşturan duvarların üst seviyesi ile aynı hizadadır.
Serbest destekler ve bunları birbirine bağlayan kemerlerle sınırlanmış olan mekanlarda
köşe üçgeni kemerler arasında yer almaktadır. Ancak bu kemerlerin köşe üçgeninin oluşumu
ile organik bir ilişkisi yoktur. Köşe üçgenlerinin kenarlannın sahip olduğu düzgün biçimleri
bunu göstermektedir. Başlangıç seviyesindelci dörtgen plan bitiş seviyesinde sekizgen plana
dönüşmektedir. Pandantiflenaynlmasını sağlayan ve köşe üçgeninin varlığını gösteren en
önemli özelliği, bitiş seviyesinde ortaya koyduğu sekizgen plandır.
Malzeme olarak tuğla kullanılan köşe üçgenlerinin yüzeylerinin piramit ve mukarnas
dizileriyle bezenmiş orneklerine rastlanmaktadır. (Levha 22-27-87-88-94)
Köşe Uçgeninin Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi:
Bursa Orhan Camisi (1339-1340), Orta bölüm (Levha 10 ), Bursa Demirtaş Paşa Camisi
(1390), Orta bölüm (Levha 22 ), Edirne Mezit Bey Camisi (1441), Orta bolum ,
BursaMuradiye Camisi (1425), Son cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki iki bölüm
(Levha 87 ), Ankara Karacabey Camisi (1427-1428), Son cemaat yeri orta bölümün doğu ve
batısındaki dört bölüm (Levha 95 ), Edirne Beylerbeyi Camisi (1429), Mihraplı bölümün
kuzeyindeki bölüm (Levha 102- 103 ).
III.1.1.2.1.2- Tromp

Kubbe ile örtülü mekanlarda, kubbenın kübik alt yapı üzerine oturtulması amacıyla alt
yapının üst köşelerine yerleştirilmektedir. Başlangıç seviyesindekı dörtgen litis seviyesinde
selcizgene dönüştürerek kubbenin dairesine geçiş gerçekleşmektedir.

Tromp, Rosintal (1928.13) tarafından bir bina köşesine bindirmeli olarak örülen tonoz
parçası olarak tatumlanrnaktadır. Alt yapıyı oluşturan, birbirini dik olarak kesen duvarların
üzerinde, köşeye eş uzaklıkta tespit edilen iki nokta arasına atılan kemer ve bu kemer ile köşe
noktası arasının örülmesiyle oluşan tromp, zaman zaman serbest destek ve kemerlerle
sınırlanmış alt yapı üzerinde kullanılmaktadır. Ancak bu tür mekanlarda da kemerler üzerinde
bulunan duvar parçalarıyla başlangıç seviyesinde dörtgen plan oluşturulmaktadır.

Tromplann erken örnekleri Iran'da görülmektedir (Pope1965:71). Pope (1965 256)

trompun iki farklı uygulaması olduğunu söylemektedir. Buna göre uygulamalardan biri iki
küresel, bir çukur biçiminde ve dairesel kemerli, diğeri ise II.yüzyıla tarihlenen
NeiseedekiAteşgede de (Levha 138 ) kullanılan tromp biçimidir (Pope 1965:71). İkinci
biçimde uygulanan tromp, III.yüzyıla tarihlenen Firuzabad Sarayı (Levha 139 ) ve V yüzyıla
tarihlenen Servistan sarayında (Levha 140) görülmektedir (Pope 1965'64; Choısy 1964.1, 118-
119). 224-238 tarihleri arasında inşa edilen Firuzabad Sarayı ile (Rosintal1928:28) , 420-438
tarihleri arasında inşa edilen Servistan Sarayının kubbeli salonlarında görülen tromplar
(Godard 1962 154,157, Cezzar 1977:232, 233, 236) dışında, sivri kemerli biçim İslam
Mimarisi içinde gelişmiştir (Pope 1965:256).

Bizans döneminde inşa edilen yapılarda tromp kullanımın bilinen ilk örneği Suriye'de
görülmektedir (Smith 1950.125). 434 yılında inşa edilen Rusafa (Sergiopolis )'daki Aziz
SergiosBazilikası'nın (Levha 141 ) yan odalarını örten kubbelere geçişte kullanılan tormplar,
Iran tromplanndan farklı bir biçim yansıtmaktadır. İki yanındaki sütuncelerle bunları birbirine
baglayan kemer ile niş biçiminde yapılmış tromplara benzer uygulamalar, Anadolu'da
Vlytızyıla tarihlenen Alaban Manastın Doğu Kilisesi'nde (Levha 142 ) görülmektedir. (Smith
1950,126 , Eyice 1971:99)

Ermeni Mimarisinde ise, kubbe ile örtülü mekanlarda, kubbeye geçiş elemanı olarak
pandantifin yanında tromp da kullanılmaktadır. IV. ve V. yüzyıla tarihlenen Oghjabed'deki
kilise (Levha 143 ) ile V. ve VI. yüzyıllara tarihlenen vaftizhane'de tromp kullanılmıştır
(Hasation 1988:201). Kesme taş kullanılarak örülen tromplar, Iran tromplanna benzemektedir
(WalterBachman1843:49; Choısy 1964' II. , 21).

Türk Mimarisinde tromp kullanımı Xl.yüzyılın ilk yansına tarihlenen Samanoğlu İsmail
Türbesi'nde görülmektedir (Cezzar 1977:115). Karahanlılar dönemine ait 977 yılına tarihlenen
Tim'deki Arap Ata Türbesi'nde (Levha 144 a) trompun farklı bir biçimi görülmektedir.
Aslanapa'nın (1984:113) `yonca biçiminde tromp ' olarak tanımladığı uygulamayı Yetkin
(1970:25) 'içi kavsaralarla döşeli tromp' olarak tanımlamaktadır. Malatya Ulu Camisi'nde de
benzer uygulama görülmektedir. (Levha 144 b )

Büyük Selçuldular Döneminde Isfahan Mescid-i Cuması (1072-2092), ArdistanMescid-i

Cuması (1180), ZevvareMescid-i Cuması (1153) ve Gülpayegan Camisi'nde (1120) bu
biçimdeki tromplarla kubbeye geçiş sağlanmaktadır (Pope 1965:107).
 Ayrıca Kuzey Afrika Islam Mimarisi örneklerinden Fatimi Dönemine tarihlenen Kahire
Muhammed el Caferi Türbesi'nde (1122), kubbeye geçişte bu biçimde tromplar kullanılmıştır
(Williams 1985:42).

Anadolu Türk Islam Mimarisinde trompun erken örnekleri Artuklular Dönemine

tarihlenen Mardin Emineddin Külliyesi'nin (1122-1123) hamam kubbesinde (Levha 145 )
(Altun1978.14), Silvan Ulu Camisi (1152), (Aslanapa 1991:7), Mardin Ulu Camisi (1176)
(Levha 146 ) (Aslanapa 1991:9), Kızıltepe Ulu Camisi (1204) (Levha 147 ) (Aslanapa 1991:1)
mihrap önü kubbelerine geçişte karşımıza çıkmaktadır.

Anadolu Selçuklulan Döneminde, Niğde Alaaddin Camisi (Aslanapa 1991:36) ve Malatya

Ulu Camisi'nde, mihrap önü kubbesinde tromp kullanılmıştır. Ayrıca Konya Taş Macid
(1215) (Levha 148 a ) ve Konya Hoca Hasan Mescid'i (Levha 148 b ) vonş kullanılan diğer
örne1derdendir (Aslanapa 1991 57-59). Osmanlı Mimarisinde trompun ilk kullanımı Bursa
Orhan Camisi mihraplı bölümde (1339) (Levha 12 ) görülmektedir. Bu aynı zamanda çok
işlevli camilerdeki erken tromp kullanımıdır.

Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen çok işlevli camilerin değişik bölümlerinde kullanılan
trompun özellikleri, mekan özellikleri ile doğrudan ilişkili değildir. Duvarlarla ya da serbest
destekler ve bunlan birbirine bağlayan kemerlerle sınırlanmış mekanlarda kullanıldığı
görülmektedir. Trompun belirgin özelliği olan kemer, başlangıç seviyesindeki dörtgen planın
birbirine dik olarak kenarları üzerinde, köşeye belli bir uzaklıkta tespit edilen iki nokta arasına
diagonal olarak oturmaktadır. Dolayısıyla trompun kullanıldığı her mekanda, trompun
başlangıç seviyesinde dörtgen plan görülmektedir Bu, duvarlarla sınırlandırılmış mekanlarda
duvarların üst seviyesinde doğal olarak ortaya çıkarken, serbest destek ve kemerlerle
sınırlandırılmış mekanlarda ise kemerler üzerine yerleştirilen duvar parçalarıyla başlangıç
seviyesinde dörtgen plan oluşturulmaktadır. Bu dörtgen plan, bitiş seviyesinde sekizgen plana
dönüşmektedir.

Tez kapsamında incelenen çok işlevli camilere ait mekanlarda, tromplarda kullanılan
malzeme konusunda bilgi alınamamaktadır. Ancak, Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen
merkezi planlı Edirne Üç Şerefeli Camisi'nde kullanılan trornpların sıva döküklerinden, tuğla
kullanıldığı görülmektedir.

Bezeme olarak, Bursa Orhan Camisi mihraplı bölüm (Levha 12-13 ) ile, Bursa
Hüdavendigar Camisi üst kat revağı orta bölümündeki (Levha 21 ) tromplarda görülen
uygulama ilgi çekicidir. Her ikisinde de trompun içi piramitlerle işlenmiştir.

Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Bursa Orhan Camisi (1339), Mihraplı bölüm ( Levha 12 ), Bursa Hüdavendigar Camisi (1366-
1385), Üst kat revağı orta bölüm (Levha 21), Bursa Yıldırım Camisi (1390), Ona bölüm
(Levha 56-57 ),Edirne Mezit Bey Camisi (1441) , Batı tabhane odası

III.1.1.2.2- Geçiş Eleman Bitiş Seviyesinde Sekizgenden Çok Kenarlı Plan Oluşturan Geçiş
Elemanları
 Dörtgen plandan kubbenin dairesel plana geçişi gerçekleştirmek amacıyla, alt yapının üst
köşelerinde kullanılan ve başlangıç seviyesindeki dörtgen planı, bitiş seviyesinde sekizgenden
çok kenarlı plana dönüştüren elemanlardır.

III 1.1 2.2.1- Pandantif (Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan)

Kubbe ile örtülü mekanlarda, kubbenin kübik alt yapı üzerine oturtulması amacıyla alt
yapının üst köşelerine yerleştirilmektedir. Küresel yüzeye sahip olmasına karşın, başlangıç
seviyesindeki dörtgen planı, bitiş seviyesinde çokgene dönüştürmesi özelliği ile diğer
pandantiften aynlmaktadır.

Alt yapının üst köşelerinde kullanılmasına karşın, pandantifin , köşe üçgeni ve tromptan
farklı olarak, bitiş seviyesinde çokgen plan oluşturan bu eleman ile tarihsel süreç içerisinde,
Erken Anadolu-Türk Mimarisinde görülen, köşede yelpaze biçiminde gruplanmış, üç, dört
veya beş üçgenden meydana gelen geçiş elemanları ile ilişkisi düşünülebilir. Başlangıç
noktası, aynı zamanda grubu oluşturan köşe üçgenlerinin ortak tepe noktası olan bu
elemanların da bitiş seviyesinde çokgen plan ortaya çıkmaktadır. Rosintal (1937-51-52)
tarafından 'pseudo-pandantir (yalancı pandantif) olarak adla.ndinlan bu elemanlar, Batur
(1980,35) tarafından "üçgen ile küresel üçgen arasında bir ara durum" olarak
değerlendirmektedir.
Bu tür geçiş elemanlarının erken kullanımı için İstafanMescid-i Cuma’sı (1088) örnek
olarak verilmektedir. (Batur 1980:135) Anadolu’da ise Selçuklu dönemine tarihlenen Konya
Karatay Medresesi (Levha 149 a)(1251-1252) (Aslanapa 1991:74), Konya İnce Minareli
Medrese (Levha 149 b) (1260-65)(Aslanapa 1991:76), Sivas BuruciyeMederesesi (1271-
1272), Çay Medresesi (1278-1279) (Sözen 1970/1972.1, s269;11.3,290, 304, 308) kubbelerine
geçiş amacıyla üçlü, dörtlü ve beşli köşe üçgeni grupplanndan oluşan elemanlar kullanılmıştır

Erken Osmanlı Donemine tarihlenen çok işlevli camilerde kullanılan, bitiş seviyesinde
çokgen plana sahip pandantifınbihnen erken uygulaması Bursa Hüdavendigar Carnisı'nin
(1366-1385) orta bölümün kubbesine geçişte görülmektedir. (Levha 19 ) Değişik mekanlarda
kullanılan, bitiş seviyesinde çokgen plana sahip pandantifin uygulandığı mekanlarda alt
yapının kemer ya da kör kemerlerle sınırlandırılmış olduğu görülmektedir. Kemerler arasında
bulunan elemanların, yan kenarları kemer yayları tarafından belirlenmektedir. Bitiş seviyesi
kemerlerin tepe noktalarıyla aynı hızada olan geçiş elemanının, bitiş seviyesinde sahip olduğu
çokgen plan üzerine, çokgen kasnağın oturduğu örnekler vardır (Levha 111-112) Bitiş
seviyesinde ortaya çıkan çokgen plan, 12 ya da 16 kenarlı olabilmektedir.

Bitiş seviyesinde çokgen plana sahip pandantifte malzeme olarak tuğla kullanıldığı
düşünülmektedir. Bezeme olarak, bitkisel motiflerden oluşan kalemişi bezeme görülmektedir.

Bitiş Seviyesinde Çokgen Plana Sahip Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi:
Bursa Hudavendigar Camisi (1366-1385), Orta bölum (Levha 19 ), Nilüfer Hatun İmareti
(1388), Kuzey tabhane odası (Levha 38), Nilüfer Hatun İmareti (1388), Güney tabhane odası
(Levha 38), Edirne Beylerbeyi Camisi (1429), Doğu yan bölüm (Levha 101), Edirne
Beylerbeyi Camisi (1429), Batı yan bölüm (Levha 101), Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430),
Orta bölüm (Levha 111), Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430), Mihraplı bölüm (Levha 112).

1311.2-Kuşak Oluşturan Geçiş Elemanlan

Dortgen plandan kubbenin dairesel planına geçişi gerçekleştirmek amacıyla, alt yapının
üstünde yer alan kuşak biçimindeki elernanlardır
 III.1 2 1- Geçiş Eleman' Bitiş Seviyesinde Dairesel Plan Oluşturan Elemanlar
Dörtgen plandan kubbenin dairesel planına geçişi gerçekleştirmek amacıyla, alt yapının
üstünde kuşak biçiminde ve başlangıç seviyesindeki dortgen planı, bitiş seviyesinde daireye
donuştürenelernanlardır<6)
I .0çgenli Kuşak
Kubbe ile örtülumekanlarda, kubbenin kubik alt yapısı uzerine oturtulması amacıyla, alt
yapının üzerine yerleştirilen kuşak şeklinde, bir ters, bir düz olarak yerleştirilmiş üçgenlerle,
bitiş seviyesinde daire plan oluşturarak kubbeye geçiş sağlanmıştır. Kuşağı oluşturan
ılçgenlerin, taban kenarlanrun kubbe yönünde olmalan nedeniyle bitiş seviyesinde çokgen
plan beklenmesine karşın, uygulama sırasında çokgenin daireye yakınlığı nedeniyle, çokgen
biçim ile daire biçim arasındaki boşlukların örgü malzemesi ile doldurulması sonucu bitiş
seviyesinde daire plan oluşmaktadır. Uçgerıli kuşak alt yapının üzerinde çepeçevre dolaştığı
gibi, pencerelerle de bölünniye uğramaktadır.
Oçgenli kuşağın kullanılmaya başlaması, Anadolu Selçuklulan'na dayanmaktadır
(Rosintal1928:31). Bilinen erken örneği, Konya Alaaddin Camisi'nin (1255) (Levha 150)
(Kuran 1964.8) mihrap önü kubbesinde karşımıza çıkmaktadır. Batur (1980 139) burada
kullanılan geçiş eleman. 'düzlem üçgenli kuşak' olarak tarumlanmaktachr Genellikle 'Türk
Uçgeni' olarak adlandınlan geçiş eleman' kökeni ile ilgili olarak XII.yılıyil Iran ve Anadolu
ktımbetlerinin dışında görülen kuşaklarla bağlantı lcurulmaktaciu- (Batur 1980'139).
Erken Osmanlı Dönemi ivfimarisinde yaygın olarak kullarulan üçgenli kuşağın bilinen
erken uygulaması Bilecik Orhan İmareti'nin (14.yy.'ın ikinci yarısı) orta bölümü ile mihraplı
bölümünde görülmektedir. (Levha 3 ) Bu uygulama aynı zamanda çok işlevli camiler
içerisinde ilk örneği oluşturmaktadır.
Erken Osmanlı Dönemi çok işlevli camilerinde değişik mekanlarda kullanılmış olan
üçgenli kuşağın ozellikleri, mekanın özellikleri ile ilişkili değildir
Duvarlarla ya da serbest destekler ve bunları birbirine bağlayan kemerlerle
strurlarımışmekanlarda kullanıldığı görülmektedir Uçgenli kuşağın kullanıldığı her mekanda,
başlangıç seviyesinde dortgen plan görulmek-tedir. Başlangıç seviyesindeki dortgen plan,
duvarlarla sınırlanmış mekanlarda, duvarlann üst seviyesinde doğal olarak ortaya çıkarken,
serbest destek ve kemerlerle sınırlarımış mekanlarda ise, kemerler uzerine yerleştirilen duvar
parçalanyla başlangıç seviyesinde dortgen plan elde edilmektedir Başlangıç seviyesindeki
dortgen plan, bitiş seviyesinde daire plana donüşmektedir
Bilecik Orhan Imareti'ılinrrühraph bölümü ile orta bolıimundeld üçgenli kuşakların
yapımında tuğla kullanıldığı görülmektedir Bu bilgiden hareketle aynı döneme tarihlenen
ancak malzeme hakkında bilgi alamadığıma diğer üçgenli lcuşalclaruıda tuğla de yapıldığı
düşıinülmelctedir.
Kuşağı oluşturan uçgenlerin yüzeylerinde kalemişi bezemenin kullanıldığı örneklere
rasdanmaktadu.
Kuşağuı Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi
Othea heyeti (14.yy. ilk yanal) , Orta bölüm (Levha 3 ),

Yenişehir Pustinpuşbaba Zaviyesi (1347'den önce), Kuzey tabhane (Levha 48 ), Amasya

Beyazıd Paşa Camisi (1414), Son cemaat yefi orta bölümün doğu ve batısındaki dört bölüm
(Levha 74), Amasya Beyand Paşa Camisi (1414), Doğu tabhane odası (Levha 76 ), Amasya
Beyand Paşa Camisi (1414), Batı tabhane odası, Amasya Beyand Paşa Camisi (1414),
Güneydoğu tabhane odası, Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Güneybatı tabhane odası,
Ankara Karacabey Camisi (1427-1428) Ban tabhaneodası , AmasyaYörgüç Paşa Camisi
(1430),Doğu tabhane odası (Levha 109-110), Amasya Yörguç Paşa Camisi (1430), Ban
tabhane odası , Amasya Yörguç Paşa Camisi (1430), Girişin doğusundaki tabhane odası, Tire
Yeşil İmaret Camisi (1441), Doğu tabhane odası. Tire Yeşil Imaret Camisi (1441), Batı
tabhane odası
Piramitli Kuşak
Kubbe ile örtülü mekanların, kubbenin kübik alt yapı uzerine oturtulması amacıyla alt
yapının üzerine yerleştirilen piramitlerden oluşan kuşak şeklinde elernandır. Başlangıç
seviyesinde dörtgen plan, kuşağın bitiş seviyesinde daire plana donuşerek kubbeye geçiş
gerçelclegnelctedir. Kuşağı oluşturan piramitlerin taban kenarlannın kubbe yönünde olmaları
nedeniyle bitiş seviyesinde çokgen plan beklenmesine karşın, uygulama sırasında çokgenin
daireye yakınlığı nedeniyle, çokgen biçim ile daire biçim arasındaki boşlukların örgü
malzemesi ya da sıva de doldurulması sonucu bitiş seviyesinde daire plan oluşmaktadır.
Piramitli kuşağın, alt yapının üzerinde çepeçevre dolaştığı gibi pencerelerle bölünniye
uğrayan örnekleri de görülmektedir. Elde edilen bilgiler çerçevesinde, Osmanlı Dönemi
Munarisine özgü olduğu düşünülen piramitli kuşak, ilk olarak Iznik Hacı Özbek Camisi'nde
(1333-34) (Levha 151 ) kullanılmıştır. Erken Osmanlı Ivfımarisinde yaygın olarak kullanılan
piramitli ICUŞş11, çok işlevi' camiler içinde erken örneği Bursa Orhan Camisi'nde (1339) son
cemaat yeri orta bölümde (Levha 6-7 ) görülmektedir.
Erken Osmanlı Dönemi çok işlevli camilerinde değişik mekanlarda kullanılmış olan
üçgenli kuşağın özellikleri, mekanın özellikleri ile ilişkili değildir. Duvarlarla ya da serbest
destekler ve bunları birbirine bağlayan kemerlerle sınırlanmış mekanlarda kullanıldığı
görülmektedir. Piramitli kuşağın kullanıldığı her mekanda başlangıç seviyesinde dörtgen plan
görülmelctedir. Başlangıç seviyesindeki dörtgen plan, duvarlarla sınırlanmış mekanlarda,
duvarların üst seviyesinde doğal olarak çıkmakta, serbest destek ve kemerlerle sınırlanmış
mekanlarda ise kemerler üzerine yerleştirilen duvar parçalarıyla elde edilmelctedir.
Pıramitli Kuşak, Batur (1980•140) tarafindan 'prizmatik üçgenli kuşak' olarak
adlanduılmakta ve 'badem' olarak adlandırılan 'prizmatik üçgen' ler) birim ögesi olarak
belirtmektedir Uçgenli kuşağın 'ikinci tip' olarak değerlendirilen piramitli kuşağı, 'basit kuşak'
ve 'bileşik kuşak' olarak iki çeşide arrmaktadır
Ancak piramitli kuşağı oluşturan birim öge 'piramittir.'
Piramitli kuşağın yapımında malzeme olarak tuğla kullanılmaktadır Pıramitli kuşağın,
piramitlerinin yıizeylerinde bitkisel motiflerle yapılmış kalemişi bezemeler görülmektedir.
Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Offıelderin Kronolojik Listesi
Bursa Orhan Camisi (1339), Son cemaat yeri orta bölüm (Levha 6-7 ), Yenişehir
Pustinpuş Baba Camisi (1347'den önce) Güney tabhane (Levha 49 ), Iznik Yakup Çelebi
Camisi (14.yy.'m ikinci yarısı) Orta bölüm (Levha 30 ), Iznik Yakup Çelebi Camisi (14 y y 'ın
ikinci yana) Mihrapli bölüm (Levha 31), Iznik Nilüfer Hatun imareti (1388) Orta bölüm
(Levha 36 ), Bursa Demirtaş Paşa Camisi (1390), Son cemaat yeri orta bölüm (Levha 25 ),
Bursa Yiklinm Camisi (1390) Mihraplı bölüm (Levha 60-61 ),
Edirne Yıldırım Camisi (XN.yy, sonu), Orta bölüm (Levha 43 ), Edirne Yıldırım Camisi
(XIV.yy. sonu), Doğu tabhane odası (Levha 44 ), Edirne Yıldırım Camisi (XIV.yy sonu), Batı
tabhane odası , Bursa Yeşil Camisi (1419), Orta bölüm (Levha 66 ), Bursa Yeşil Camisi
(1419), Mihraplı bölüm (Levha 69 ), Edirne Beylerbeyi Camisi (1429), Son cemaat yeri orta
bölüm (Levha 99 ), Edirne Muradiye Camisi (1430), Son cemaat yeri orta bölüm (Levha
116 ), Edirne Muradiye Camisi (1430), Orta bolum (Levha 117 ), Edirne Muradiye Camisi
(1430), Mihraplı bölüm (Levha 119 ).
111.1.3-örtu Parçası Olan Geçiş Elemanlan
111.1.3.1- Geçiş Elemam Bitiş Seviyesinde Dairesel Plan Oluşturan Geçiş Elernarılan
Dortgen plandan kubbenin dairesel planına geçişi gerçekleştirmek amacıyla, alt yapının
üstünde kullanılan ve başlangıç seviyesindeki dörtgen planı bitiş seviyesinde daireye
dönuştüren elemanlardır.
111.1.311- Kubbemsi Tonoz Parçaları
 Kubbe ile ortultimekanlarda kubbenin kubik alt yapı üzerine oturtulması amacıyla, alt
yapının üzerinde yer almaktadır. Başlangıç seviyesindeki dörtgen plana, bitiş seviyesinde ise
daire plana sahiptir. Başlangıç seviyesinde dikdörtgen plana sahip mekanlarda görülen
uygulama, bileşik örtü çözümü olarak değerlendirilebilir. burada kubbemsi tonoz dikdörtgen
başlangıç seviyesi planında'', kubbenin • • garoldeatinnektedir
seviyesinde, dikdörtgen plan oluşmaktadır. Küçük boyutlu dikdörtgen zemin planına sahip
mekanlarda, bir çözüm olarak geliştirildiği düşünülmektedir.
Malzeme konusunda bilgi yoktur. Ancak dönemin genel malzemesi olan tuğla=
kullanıldığı düşünülmektedir. Bezeme görülmemektedir.
Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı önıeklerin Kronolojik Listesi
Bursa Orhan Camisi (1339), Giriş bölümü (Levha 9 ), Bursa Demirtaş Paşa Camisi
(1390), Son cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki iki boliim (Levha 26 )
1.3 2- Geçiş Eleman, Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Elemanlar
Dörtgen plandan kubbenin dairesel planına geçişini gerçekleştirmek amacıyla, alt yapının
köşelerinde kullanılan ve başlangıç seviyesindeki dörtgen planı, bitiş seviyesinde çokgen
plana dönüştüren elemanlardır.
111.1.3.2.1- Yıldız Tanoz Parçaları
Kubbe ile örtülü mekanlarda, kubbenin kubik alt yapı üzerine oturtulması amacıyla alt
yapının köşelerine yerleşürilmelctedir. Başlangıç seviyesindelddortgen planı bitiş seviyesinde
çokgene dönüştürerek, kubbeye geçişi gerçelcleştirmelctedir. Bitiş seviyesinin üzerinde,
ortaya çıkan çokgen biçimin kenar sayısına sahip kasnak bulunmaktadır.
Yıldız tonomn yapım özelliklerini (Yavuz 1983.13) yansıtan bu elemanlar, pandantif ya
da Selçuklu Döneminde yapılmış olan tiçgenli köşe elemanlanna benzemektedir Kör kemerler
arasına yerleştirilmiş elemıudann, iki yan kenarlannın «ad bkintini, kemer yaylan
beiirlemektedir (Batı. 1980.38).
Tez kapsamında incelenen yapılarda üç mekanda görülen yıldız tonoz parçaları, bitis
seviyesinde 6 ve 24 kenarh plan ortaya koymaktadır. (Levha 39-107 )
Dönemin genel özelliğinden hareketle malzeme olarak tuğla kullanıldığı düşünülmektedir
Elemanların yüzeylerinde bezeme olarak mukarnas dizilerinin kullanıldığı örneklere
rastlanmalctadır. (Levha 38)
Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi
IznikNilufer Hanın Imareti,(1388) Son cemaat yeri orta bölüm (Levha 35 ), Iznik Nilüfer
Hanın Imren (1388), Batı eyvan doğu bölümü (Levha 38 ), Bursa Yıldınm Camisi (1390),
Doğu yan bölüm (Levha 58-59 ) , Bursa Yıldırım Camisi (1390), Batı yan bölüm ,
AmasyaYörguç Paşa Camisi (1430), Giriş bölümü (Levha 107 )
111.2-1K1 ASAMALI GEÇISTE BIRLIKTE KULLANILAN GECIS ELEMANLAR'
Tek aşamah geçişte koşede ya da kuşak halinde kullanılan elemanların burada, ayni
mekanda ve aynı kubbeye geçişte birlikte kullanımı soz konusudur
Batur bu uygulamayı çalışmasında şu şekilde açıklamaktadır. "...... Erken dönemin tek
kubbe öğesine bağlı geçişler, genellikle iki kademeli olduğunu gözlemlediğimiz geçişlerdir.
Birim geçiş öğesinin tek başına karşılayabileceği işlevi çoğunlukla iki kademede
gerçekleştirilen uygulamalardır" (Batur 1980:141).
Bu çalışmada, erken döneme ait uygulamalar, bizim çalışmanuzda olduğu gıbı köşe
ılçgeni ve trompun, pirarnitli kuşak ile bir arada kullanılmasından hareketle iki grupta
toplimmitır
" bu lcademeli geçişlerin çeşitli biçinderi iki grupta toplanabilir. Birinci grupta tümü
üçgenli Oğelerle yapılmış kademeli geçiş türleri bulunmaktadır. Bu geçişlerin kubbeden
başlayan ilk kademeleri daima üçgenli kuşak olmaktadır. Bazı örneklerde iki kat üzerine
kandan kuşak genellikle basit kuşak tipindedir Ikinci ve alt kademede çoğunlukla düzlern
üçgen esasında olan üzeri düz veya prizmatik üçgen oğelerle veya mukarnasla bezeli bir
öğedir. Ikinci grupta tromp, geçiş oğesi veya trompun içinde bulunduğu kasnak ile bir
mukarnas köşe dolgusunun yaptığı bileşimdir" (Batur 1980:141).
Bu ifadelerden de anlaşılacağı gibi, Batur, iki kademeli olarak adlandırildığı iki aşamalı
geçişi açıklarken, ilk kademe olarak kuşağı, ikinci kademe olarak iiçgeni ya da trompu
göstermektedir Yani kademelenmeyi kubbeden alt yapı yönüne doğru sıralamaktadır. Ancak
çalışmamızda, bu aşamalar yapmm doğal inşaatı gereği ve dörtgenden daireye geçiş aşamaları
gözönüne alındığında, dortgenden önce selcizgene ve sonra daireye geçilmesi nedeniyle alt
yapıdan kubbeye doğru sıralanmış ve birinci aşama olarak köşe üçgeni ya da trornp
gösterilirken, ikinci aşama olarak kuşak gösterilmiştir
Yukarıda belirttiğirniz gibi, iki aşamalı geçişte iki farklı geçiş elemanırım birlikteliği söz
konusudur.
Uçgeni ve Piramitli Kuşak
Kubbe ile örtülü mekanlarda, kubbenin kubik alt yapı uzerine oturtulması amacıyla alt
yapuun üst koşesine yerleştirilen köşe uçgeni ile alt yapının üzerine yerleştirilen piramitli
kuşak birlikte kulbuulmak-tachr.
Köşe tlopıg ve piramitli kuşağın birlikte lcullandmasi iki aşamah geçişi ortaya ilk aşarnar
oluşturan köşe Uçgeninin başlangıç seviyesindeki dörtgen plan, köşe üçgeninin bitiş
seviyesinde sekizgen plana dönüşmelctedir. Bu sekizgen plan ayni zamanda ikinci aşmayı
oluşturan piramitli kuşağın başlangıç seviyesi planını oluşturmaktadır. Piramitli kuşağın bitiş
seviyesinde ortaya çıkan daire plan üzerine kubbe oturmaktadır.
Erken Osmanlı Nfımarisine özgü olan köşe üçgerıi ve piramitli kuşağın birlikte
kullanıldığı (Batur 1980:141) erken tarihli örnek Bursa Hüdavendigar Carnisi'nin üst kat
revağının orta bölümünün doğu ve batısındaki bölürnlerdir. (Levha 21 )
Aynca çok işlevli camilerin kör kemer ya da kemerlerle sirurlanmış değişik
mekanlarındagonılmelctedir. Başlangıç noktası, kemer ya da kör kemerlerin birleşme
noktasından daha yuksekte bulunmaktadır. Kemerlerin tepe noktaları ile aynı seviyede
bulunan bitiş seviyesinde seldzgen plan ortaya çıkmaktadır Bu seviyedeki sekizgen plan,
ikinci aşamadaki piramitli kuşağın başlangıç seviyesi planım oluşturmaktadır. Kuşağın bitiş
seviyesindeki daire plan üzerine kubbe otunnaktadır Kuşağın pencerelerle bölünmüş
örneklerine de rastlanmaktadu-. (Levha 76-78-88 )
Dönemin özelliğinden hareketle malzeme olarak tuğla kullanıldığı düşünülmektedir.
Bezeme olarak, birinci aşamayı oluşturan köşe üçgenlerinin üzerinde, yoğun plastik etki
yaratan, piraınit dizileri ve mukarnas dizileri görülmektedir. (Levha 81-88 )
Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Drneklerin Kronolojik Listesi
Bursa Hudavendigar Camisi (1366-85), Ust kat revağı orta bölümü doğu ve
batısmdalciler (Levha 22 ), . Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Son cemaat yeri orta
bölüm (Levha 72 ), Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414),Orta bölüm (Levha 77 ) ,
Amasya Beyazid Paşa Camisi (1414), tvfihraplı bol. (Levha 78 ), Bursa Yeşil Camisi
(1419), Yan bölümler ,doğu ve batı (Levha 67 ), Edirne Gazi tvfthal Camisi (1422), Son
cemaat yeri orta bölüm (Levha 81 ), Edirne Gazi tvfilial Camisi (1422), Tabhane odalar, doğu
ve batı (Levha 83 ), Edirne Gazi /,fılıal Camisi (1422), Orta bölüm (Levha 82 ), Bursa
Muradiye Camisi (1425-1426), Son cemaat yeri orta bOlum (Levha 86 ), Bursa Muradiye
Camisi (1425-1426), Ona bol. (1-evha 88 ), Bursa Muradiye Camisi (1425-1426), Doğu yan
bol. (Levha 89 ), Bursa Muradiye Camisi (1425-1426), Batı yan bölüm , Bursa Muradiye
Camisi (1425-1426), Mihraph bölüm (Levha 90 ), Ankara Karacabey Camisi (1427-1428)
Son cemaat yeri orta Mum (Levha 94 ), Tire Yeşil Lmaret Camisi (1441), Orta bolum (Levha
121), Tire Yeşil Imaret Camisi (1441), Son Cemaat Yeri Orta Bolum (Levha 121),
2-Tromp ve Piramitli Kuşak
 Iki aşamalı kubbe, geçişi gerçekleştiren ikinci birliktelik tromp ve püarnitli kuşağın bir
arada kullanılması. Bu uygulamaıun Erken Osmanlı Dönemi çok işlevli camilerinde tek
örneği bulunmaktadır
Pustinpuş Baba Zaviyesı orta bolumunımdelcullandan bu uygulamada, birinci aşamayı
oluşturan trompun başlangıç seviyaindeki dörtgen plan bitiş seviyesinde, sekizi, plana
dönüşmektedir Ikinci aşamadaki piranütli kuşağın başlangıç seviyesi plaıum oluşturan
selcizgen plan, bitiş seviyesinde daireye döntışerek kubbe oturmalctadir.
Mıdzone olarak tuğla kullanıldığı görülmektedir. Tromp ya da piramitli kuşakta
OkOkomektedir.
IV- DEĞERLENDİRME

Katalog bölümünde ele alınan yapılara ait mekanlarda kubbeye geçiş elemanları, elde
edilen bilgiler çerçevesinde bir tipoloji içerisinde toplanabilmektedir. III. Bölümde verilen bu
tipoloji incelendiğinde Erken Osmanlı Mimarisinin bir kesitini oluşturan çok işlevli camilerde
birbirinden farklı geçiş biçimleri ve geçiş elemanları görülmektedir.

Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen diğer plan tiplerindeki camiler ile medrese, hamam,
türbe gibi değişik yapı türlerinde de, çok işlevli camilere ait kubbeli mekanlarda kubbeye
geçiş amacıyla kullanılan elemanlardaki çeşitliliğin benzeri görülmektedir. Örneğin, tek
mekanlı plan tipine sahip Bursa Şeker Hoca Camisi'nin (XV.yüzyıl başlan) ibadet mekanında
pandantif (Levha 152 ); Bursa Zeyniler Camisi (XV.yüzyıl) ibadet mekanında tromp (Levha
153 ); Bursa Nalbantoğlu Camisi (XV.yüzyıl) ibadet mekanında üçgenli kuşak (Levha 154 );
Bursa Yiğit Köhne Camisi (1449) ibadet mekanında piramitli kuşağın (Levha 155 b)
kullanıldığı görülmektedir. Bunun yanında serbest destekli eş üniteli plana sahip camilerden
Bursa Ulu Cami'nin (1399-1400) tüm ünitelerinde pandantif (Levha 156 ) kullanılırken,
benzer plana sahip Edirne Eski Cami'nin (1414) giriş ekseni üzerinde yer alan ünitelerden
birinde tromp (Levha 158 ), diğerinde üçgenli kuşak (Levha 157 a ), yapının diğer
ünitelerinde ise pandantifin (Levha 157 b ) kullanıldığı görülmektedir.

Diğer yapı türlerinde ise, Bursa Yıldırım Medresesi'nin dershane odasında (Levha 159);
Bursa Muradiye Medresesi'nin giriş mekanı (levha 160 a ) ve dershane odasında köşe üçgeni
ve piramitli kuşağın aynı kubbeye geçiş amacıyla birlikte kullanıldığı görülmektedir. (Levha
160 b ) İznik İsmail Bey Hamamı (XV.yüzyıl) bölümlerinin kubbelerine geçişte piramitli
kuşak ve üçgenli kuşağın kullanıldığı görülmektedir. (Levha 161 ) İznik Hayreddin ve Ali
Paşa Türbelerinde (14.yüzyıl sonu) ise piramitli kuşak ve kırık üçgenlerin (Ötüken 1986 :
216) kullanıldığı görülmektedir. (Levha 162)

Erken Osmanlı Dönemi mimarlığında, aynı yapının içinde kullanılan geçiş elemanlarında
farklılık yaratacak boyutta ortaya çıkan bu çeşitlilik; Anadolu dışında özellikle Balkanlarda
inşa edilmiş olan yapılara ait mekanlarda görülmektedir. Örneğin Filibe Şehabeddin
Camisinin son cemaat yeri orta bölümünde piramitli kuşak; orta bölümde ve mihraplı
bölümde üçgen ve piramitli kuşağın birarada kullanıldığı görülmektedir (Ayverdi 1982:41).
Selanik Alaca İmaret Camisinin mihraplı bölümünde kubbeye geçişin tromplarla gerçekleştiği
görülmektedir (Ayverdi 1982:255)

Osmanlılarla değişik yollarla yakın ilişkide bulunan Timurlu ve Memluk Mimarisinde de

kubbeye geçiş elemanlarında çeşitliliğin varlığını görmek mümkündür.
 Osmanlılarla eş zamanlı olarak İran'da varlığını sürdüren Timurlular, inşa ettikleri
yapılarda yer alan kubbeli mekanlarda, kubbeye geçiş problemi için Osmanlılarda olduğu gibi
çok değişik çözümler getirmişlerdir.

Golombek (1988 104), Timurlu Mimarisinde kubbeye geçiş probleminin çözümünde,

işlevsel ve işlevsel olmayan iki farklı sistemin varlığından söz etmektedir. Araştırmacıya göre
işlevsel sistem, tromp, sürekli kemer ve pandantif ile sağlanmaktadır. İşlevsel olmayan
sistemler ise mukarnas ve kemer ağı ile sağlanmaktadır (Golombek 1988 : 108).

Osmanlı Mimarisinde kullanılan yarım küre şeklindeki kubbeden farklı bir tasarıma sahip
olan Timurlu kubbesi, soğan biçiminde ve yüksek kasnak üzerine oturmaktadır (Cezzar 1977 :
441).
İşlevsel sistem içinde kullanılan trompun iki sıra halinde kullanıldığı görülmektedir
(Levha 163 a ) Önce köşelere yerleştirilen tromplarla, kare sekizgene dönüştürülmekte, daha
sonra tromplarla oluşan kuşak, sekizgeni çokgene dönüştürerek kubbenin oturmasını
sağlamaktadır. Bu uygulama Osmanlı Mimarisi kubbeye geçiş uygulamalarıyla
karşılaştırıldığında, iki aşamalı geçiş biçiminin belirlediği, kare biçimin önce sekizgene daha
sonra daireye dönüştürülerek kubbenin dairesine geçiş yöntemiyle benzerlik gösterdiği ortaya
çıkmaktadır. Ancak Osmanlılar bu yöntemi köşe üçgeni ve piramitli kuşağı ya da tromp ve
piramitli kuşağı bir arada kullanarak gerçekleştirmektedir
ani

124
Pandantif ise tez çalışmalannda tespit edilen bitiş seviyesinde çokgen plan oluşturan
pandantife benzemektedir Bursa Hüdavendigar Camisi orta bölümünde anıtsal boyutta gonılen
bu uygulama, sekizgen kasnağın içte vurgulanması sonucu oluşmaktadır. Timurlu Mimarisi
bu yönden de Osmanlı Mimarisi ile ilişkilidir (Golombek 1988 : 106). (Levha 163)
'Sürekli kemerler' ise köşede ya da birbirine paralel askı kemerleri arasında yer
almaktadır. Sürekli kem erlerin kesişmesi sonucu paralel askı kemerleri arasında, 'yelken
biçiminde tromp oluşmaktadır (Golombek 1988 : 105) (Levha 165-166) Kendine ozgu bir
uygulama biçimini ortaya koyan Timurlu Mimarisinin, bu geçiş eleman! ile benzer bir
uygulanıası, Osmanlı Mimarisinde görülmemektedir
Işlevi olmayan sistem elemanlar içerisinde değerlendirilen mukarnasın, Timurlu
Mimarisinde, Osmanlı Mimarisinde olduğu gibi konstruktif elemanlann (tromp, pandantif)
üzerinde dekoratif amaçla kullanıldığı görülmektedir. (Levha 167)
Timurlu Mimarisinde, kubbe ile örtülü mekanlarda kubbeye geçiş probleminin çözümü
sonucu ortaya çıkan geçiş elemanlarının, Osmanlı Mimarisinde görülen geçiş elemanları ile
geleneksel biçimleri devam ettirmesi açısından, tromp ve pandantif ile benzerlik
görülmektedir Bunun yanında, Timurlu Mimarisi ve Osmanlı Mimarisinde, geçiş probleminin
çözümünde çeşitlilik görülmektedir. Ancak, bu çeşitliliği yaratan elemanların biçimsel ve
stnıktürel özellikleri benzerlik göstermemektedir Bunun yanında, mekan içinde ışığın
hareketlendirilmesi doğrultusunda aynı anlayışı taşıdıklan görülmektedir
Diğer yandan Anadolu ile ilişkisi olan Memluklar, 1250 yılından 1517 yılına kadar
Mısır'da egemenliklerini siırclunnüşlerdir. Türk Memlukları ve Çerkez Memluklan olmak
üzere iki farklı sureti ortaya koymaktadırlar (Yetkin 1970 121) Bahri Memlukları olarak da
adlandırılan 1250-1382 yıllan arasında egemen olan Türk Memluklannın, Eyy-tabi ve Fatımi
Mimarisinin etkisi altında mimarlık eylemlerini gerçekleştirdikleri söylenmektedir (İbrahim
1975 7).
Bu nedenle, geçiş elemanlar üzerinde mukarnasm yaygın olarak kullanıldığı
görülmektedir. Ancak burada mukarnasın, kubbeye geçiş eleman' olarak kullanıldığı
görülmektedir Laila Ah Ibrahim (1975 . Il). bu uygulamayı "pseudo-pendentives" (yalancı
pandantif) olarak adlandırılmaktadır. Osmanlı cami ve zaviyeli camilerinde böyle bir
uygulama görüImekle birlikte, Bursa Yeşil Cami'nin tabhane odalarına kubbeye geçiş
amacıyla köşe dolgusu olarak nitelendirilebilecek mukarnaslann kullanıldığı görülmektedir
Ancak bu konuda özellikle hamamlarda benzer uygulamalan görmek mümkündür (Kuban
197561 ).
Türk Memluklarının en önemli eseri olan ve 1356-1362 yıllan arasında inşa edilen Sultan
Hasan Medresesi'inde kubbeye geçişte kullanılan tromplar mukarnaslarla bezenmiştir (Laila
Ali Ibrahim 1975 14 ), Aslında Türk Memluklannda, sadece geçiş elemanlarında değil, aynı
zamanda kubbe içlerinde de mukarnas kullanıldığı görülmektedir XI yüzyıl sonundan itibaren
Kuzey Afrika'da kullanılmaya başlayan mukarnaslı kubbe (Tabbaa 1985 61), Osmanlı
hamamlarında yaygın olarak görülmektedir (Kuban 1975 61)
Timurlu ve Memluk Mimarisinde görülen geçiş elemanlarıyla, Osmanlı cami ve
zaviyelerinde kullanılan geçiş elemanları karşılaştırıldığında, geleneksel biçimlerin dışında
benzerlik görülmemektedir Ancak, geçiş eleman, kullanımında, sistem ve yöntem ile dekoratif
yaklaşım ortaya koyan anlayışla, Timurlu Mimarisindeki anlayışın benzerliğini kurmak
mümkündür. Çünkü Timurlular, geçiş elemanlarının da ön plana çıkartarak kullanmışlardır
Böylece mekan içerisinde, geçiş elemanlar seviyesinde sağlanan hacimsel biçimler ile, ışığın
hareketlendirilmesini sağlamışlardı,.
Osmanlılarla aynı coğrafi bölgeyi paylaşan çağdaş ve komşu beyliklere baktığımızda,
bunlardan bir bölümünün, Karamanoğullarında olduğu gibi Selçuklu geleneğini devam
ettirdiğini, bir bölümünün Memluk döneminde Suriye üzerinden gelen etki altında kaldığı,
özellikle Batı Anadolu'da yer alan beyliklerin ise, Osmanlılarla karşılıklı etkileşim içinde
bulunduğu görülmektedir.
Karamanoğullan donemine taı-ihlenen Karaman Hatuniye medresesi avlu kubbesinde
üçgenli kuşak , odalarda pandantif, giriş eyvanında ise tromp kullanıldığı görülmektedir (Diez
1950:18).Bunun yanında Karanıan Çelebi Camisinde tromp (Diez 1950:43), Akşehir İplikçi
Camisinde ise pandantifın kullanııdıg, görülmektedir (Diez 1950:147).
Piramitli kuşak dışında, Osmanlılann Selçuklu Mirnarisinde kullaml. geçiş elemanlarının
benzer uygulanıalannı ortaya koyduktan görülmektedir. Bu nedenle, aynı geleneği devam
ettiren diğer beyliklerin kullandığı geçiş elemanlarında farklı bir uygulama sergilenmez Bu
konu da en önemli fark, malzemedir Karaınanoğullan'nda geçiş elemanlannda taş
kullanılırken (Diez 1950 15), Osmanlı Mimarisinde tuğlarun yaygın olarak kullanıldığı
bilinmektedir
Bu konuda Batı Anadolu Beylikleri, geçiş elemanı kullanımı açısından daha büyük
benzerliklere sahiptir Bu beyliklerde, prizmatik üçgen için erken uygulamalan görmek
mümkündür. Candaroğullanna ait Kastamonu'da inşa edilmiş 1353 tarihli 1bn Neccar
Carnisi'nde kubbeye geçiş için tromp kullanılırken, Kastamonu İsmail Bey Camisrnin (1454)
son cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki bölümlerinde, Bursa Muradiye Camisi'nin
son cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki bölümlerinde kubbeye geçişte kullanılan
piramitlerlerle işlenmiş koşe üçgenlerinin ayni şekilde kullanıldığı görülmektedir (Batur 1974
82). Sinop Saray Camisi'nin kubbesine geçişte de yine tromp kullanılmıştır (Kızıltan 1950
27 ).
Germiyanoğullan tarafından 1330 yılında inşa edilen Afyon Kubbeli Mescid'de ise 7 30 x
7.38m boyutlarına sahip kübik gövdenin üzerine oturan 46019 çapındaki kubbeye geçişte
uçgenli kuşak kullanılmıştır (Uysal 1993 : 24) Afyon'daki Gernıiyanoğullanna ait Ak Mescid (
1397 ) ve Kale Mescidi'nde (1397) kubbeye geçiş için üçgenli kuşağın kullanıldığı
görülmektedir.
Diğer yandan, XIV.yüzyıl sonundaki Erken Osmanlı camilerini etkilediği söylenen
Menteşoğullan mimarlık eylemi ürünlerinde, 1394 yılında inşa edilen Mil. Firuz Bey Camisi,
çok işlevli camiler grubuna ginnektedir (Aslanapa 1993 214). Yaklaşık 8.5m. boyutlarında
kubbe ile örtülü mihraplı bölümde, kubbeye geçiş arnacıyla dört köşede tromp kullanılmıştır.
Güney-batı ve doğu köşelerde yer alan trompların içi mukamaslarla bezelidir. Kuzey-doğu ve
kuzey-batı köşelerde, tromp eteklerinde bir sıra piramit kullanılmıştır Mihraplı bölümün
kemerle açıldığı orta bölümün iki yanında yer alan tabhanelerde kubbeye geçiş, tek aşamada
pandantif ile gerçekleşmektedir Kubbe ile örtülü diğer bir mekan olan son cemaat yeri orta
bölümde ise kubbeye geçiş tek aşamada piramitli kuşak ile gerçekleşmektedir.
Milas Firuz Ağa Camisi'nin mimari özelliklerine baktığımızda, plan tipi ve malzeme
açısından XIV.yüzyıl sonundaki Osmanlı çok işlevli camilerine benzediği görülmektedir Be
benzerlik kullanılan piramitli kuşak dışında, mihraplı bölüm ve son cemaat yeri orta bölümde
olduğu gibi belirli mekanların geçiş elemanlar aracılığı ile vurgulanmasında da sürmektedir.
Menteşe Beyligi tarafından 1404 yılında inşa edilen, Balat (Milet) İlyas Bey Camisi (Aslanapa
1993 :215) Erken Osmanlı Mimarisinde, cami ve çok işlevli camiler dışında, inşa edilen yapı
türlerine bakıldığında, kubbe ile örtülü mekanlarda benzer özellikte geçiş elemanlarının
kullanıldığı görülmektedir
Osmanlılarla aynı coğrafi bölgeyi paylaşan ve bu coğrafi bölgede Osmanlılardan önce var
olan ve eş zamanlarda 1453 yılına kadar varlığını sürdüren Bizans İmparatorluğu'nun ortaya
koyduğu mimari örneklerdeki kubbeli mekanlarda, kubbeye geçiş amacıyla kullanılan geçiş
elemanlarına bakıldığında, Erken Osmanlı Döneminde inşa edilmiş olan çok işlevli camilerde
kullanılan geçiş elemanlarındaki çeşitlilik görülmemektedir X111.yüzr1 sonu ve XIV.yüzyıl
başlarına tarihlenen, İstanbul'da inşa edilen kiliselerde, kubbeli mekanlarda kubbe, geçiş
amacıyla sadece pandantif kullanıldığı görülmektedir İstanbul Koca Mustafa Paşa Camisi
(1290-1350), (Levha 130 c-I31- 132-133), İstanbul Fethiye Camisi (1294-1400) (Levha 169),
İstanbul Kariye Camisi (1350) (Eyice 1980 : 5-11-21-35) pandantif kullanılan yapılara örnek
olarak verilebilir Ancak bu yapılarda kullanılan pandantifierin, Erken Osmanlı Döneminde
kullanılan pandantifierden farklı olarak, kubbenin üzerine oturduğu silindirik yüksek bir
kasnağa geçişi gerçekleştirdiği görülmektedir.
Yapılan karşılaştırmada, kültürler arasında geçiş eleman! kullanımının farkıııı ya da
benzerliğini oluşturan, kullanılan geçiş elemanlarındaki çeşitliliğin oluşmasını sağlayan genel
mimari tavırdır Bu mimari tavır ve ortaya koyduğu geçiş elemanlarındaki çeşitliliğin
nedenleri, mimarlık tarihinin bir kesitini oluşturan Erken Osmanlı Mimarisi , bu çalışma
kapsamında değerlendirilecektir
Erken Osmanlı dönemine tarihlenen çok işlevli camilerde tespit edilen geçiş
elemanlarının kullanıldığı mekanların tümü Osmanlı Mimarlığının yapı tasarımında temel
form olarak kullanıl. (Kuran I964a :5) kubbe ile örtülü kübik gövdeden oluşmaktadır. Bu
temel formu içerisinde kubbeye geçiş eleman', kullanım amacı nedeniyle, kübik gövde ile
kubbe arasında yer almaktadır Dolayısıyla kubbeye geçiş elemanlarının kullanıldığı
mekanların dikey biçimlenmesinde "İmbik gövde - geçiş eleman! / elemanları, kasnak ve
kubbe" olmak üzere don aşamalı birleşimin varlığı görülmektedir Bu birleşim içerisinde geçiş
elemanının kullanılmasını gerektiren en önemli neden kübik gövde ve kubbe arasındaki
biçimsel farklılık ve bu farklılığın yatay biçimlenmede ortaya çıkardığı sorundur Yani, İmbik
gövdenin dörtgen planı ile kubbenin dairesel planı arasındaki uyum, geçiş elemanlarının
kullanılmasıyla gerçekleşmektedir
İki farklı biçim arasındaki bu uyum, tez kapsamında incelenen yapılara ait mekanlarda
kullanılan bütün geçiş elemanları tarafından gerçekleştirilebilmektedir. Dolayısıyla temelde
aynı amaca yönelik olarak kullanılan geçiş elemanlarının sahip olduğu çeşitliliğin nedenleri,
etkisi olduğu düşünülen faktörler çerçevesinde değerlendirilerek araştırılacaktır.
 IV 1-YAPIM ÖZELLİKLERİNİN ETKISI
IV. 1.1- Malzeme ve Teknik
Osmanlı camilerinde örtüde kullanılan malzeme genellikle tuğla, alt yapının malzemesi
ise değişik. (Batur 1980 125). Erken dönemde moloz taş, taş ve tuğla ik kesme taş alt yapıda
kullanılmıştır Ancak hiç bir zaman alt yapıda tek başına tuğla kullanılmamıştır. Elde edilen
bilgiler geçiş elemanlarında tuğla kullanıldığını göstermektedir. Dolayısıyla geçiş eleman,
aynı zamanda, alt yapının taş ve taş ağırlıklı malzemesi ile kubbenin tuğla malzemesi arasında
da geçiş bölgesi oluşturmaktadır (Batur 1980 125)
Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen çok işlevli camilerin bölümlerinde kullanılan kubbe,
geçiş elemanlannın temel malzemesi olan tuğla, geniş derzli olarak işlenmiş. (Batur 1980:128)
Pandantif, köşe üçgeni, üçgenli kuşak yatay sırakr halinde yerleştirilmiş tuğlalar ile
ortılnalştür (Levha 170-171-172-173 ) Trompta ise, tromp kemeri tuğla, taş ve tuğla ya da taş
ile örtülürken tromp içimin malzemesi daima tuğladır (Batur 1980 127) Piramitli kuşakta
kullanılan tuğla, piramitleri oluşturacak şekilde yerleştirilmişti,
IV 1 2- Geçiş Eleman' ile Mekanın Dikey Biçimlenmesi Arasındaki Ilişki
Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen çok işlevli camilere ait mekanların dikey
biçimlenmesinde, kübik gövde - geçiş eleman' / elemanları kasnak ve kubbenin oluşturduğu
dört aşamanın varlığı görülmektedir. Bazı örneklerde kasnağın bulunmadığı görülmektedir Bu
aşamalar oluşturan unsurların birbirleriyle ilişkisinin değişik seviyelerde farklı şekillerde
olduğu göstermektedir. Mekanın dikey biçimlenmesi 'de geçiş elemanlar arasındaki ilişkinin
anlaşılabilmesi için, öncelikle bu seviyelerin neler olduğunun ortaya konulması
gerekmektedir. Bu seviyeler geçiş biçimlerine göre farklılık göstermektedir.
Buna göre;
Tek Aşamalı Geçiş Biçiminin Uygulandığı Mekanın Dikey Biçimlenmesindeki Seviyeler
a)Ktıbik Gövde -Zemin seviyesi -Bitiş seviyesi
b)Geçiş Eleman' -Başlangıç Seviyesi -Bitiş Seviyesi
c)Kasnak -Başlangıç Seviyesi -Bitiş Seviyesi
d)Kubbe -Başlangıç Seviyesi
İki Aşamalı Geçiş Biçiminin Uygulandığı Mekanın Dikey Biçimlenmesindeki Seviyeler
a)Kübik Gövde -Zemin Seviyesi -Bitiş Seviyesi
b)Birinci Aşamayı Oluşturan Geçiş Elemanı -Başlangıç Seviyesi -Bitiş Seviyesi c)İkinci
Aşamayı Oluşturan Geçiş Eleman;
-Başlangıç Seviyesi -Bitiş Seviyesi
d)Kubbe -Başlangıç Seviyesi
Tez kapsamında incelenen yapılara ait mekanların, duvarlarla ya da serbest destek ve
bunların arasına atılan kemerlerle sınırlandırılarak, iki farklı oluşum biçimine sahip oldukları
görülmektedir.
Tez çalışması sırasında tespit edilen geçiş elemanlarının, hem duvarlarla hem de serbest
destek ve bunları birbirine bağlayan kemerlerle sınırlandırılmış mekanlarda kullanıldığı
görülmektedir. Alt yapının oluşum biçimi, kullanılan geçiş elemanlarının biçimlenmesi
üzerinde etki oluşturmaz. Ancak, yukarıda sözü edilen mekanın dikey biçimlenmesinde var
olan seviyelerin bulundukları konumun değişmesini sağlamaktadır Bu seviyelerin
konumlarında alt yapının oluşum biçiminden öte, geçiş elemanının sahip olduğu yapısal
özelliklerin etkili olduğu düşünülmektedir.
Yapılan araştırmalar çerçevesinde her elemanı ayn ayn ele almak gerekmektedir.
a) Pandantif
Pandantif kullanılan mekanlarda yukarıda sözü edilen değişik iki alt yapı oluşum
biçiminin örnekleri görülmektedir
Alt yapının duvarlarla sınırlandığı örneklerde, Edirne Mezit Bey Camisi nıihraplı bölümü
(Levha 127) ve Edirne Muradiye Camisi'nin yan bölümlerindeki (Levha 1 18) gibi pandantif
köşelerinde ve kör kemerler arasında yer almaktadır Pandantifin başlangıç seviyesi, birbirine
dik gelen kemer yaylarının kesiştiği noktada bulunmaktadır Bu tur oluşumlarda, pandantifin
bitiş seviyesi, kemerlerin tepe noktalarıyla aynı hizada bulunmaktadır. Bu seviye aynı
zamanda kubbenin başlangıç seviyesini oluşturmaktadır. Pandantifin kullanıldığı bu
mekanlarda, kasnağın kullanılmadığı görülmektedir
Duvarlarla sınırlanmış mekanlarda, kör kemer oluşumuna karşın duvarların kemerlerin
içlerinde örülmüş olması, pandantifin duvarlar arasında, yani kübik gövde içerisinde
bulunduğunu izlenimini vermektedir.
Serbest destekler ve bunlara birbirine bağlayan kemerlerle sınırlandırılmış mekanlarda;
Bursa Hüdavendigar Camisi son cemaat yeri bölümleri (Levha 17-18 ), Amasya Yörgüç Paşa
Camisi türbe bölümünde olduğu gibi pandantif, kemerler arasında yer almaktadır Başlangıç
seviyesinin diğerlerinde olduğu gibi, birbirine dik gebe kemer yaylarının kesişme noktası
üzerinde olduğu görülmektedir. Pandantifin bitiş seviyesi yine, kemerlerin tepe noktalan ile
aynı seviyededir ve aynı zamanda da kubbenin başlangıç seviyesidir. Bu mekanlarda görülen
uygulama, birçok yapının son cemaat yeri bölümlerinde de görülmektedir Son cemaat yeri
bölümlerinde, alt yapının oluşum biçimi uç yönde kemerler ve güney duvarda kör kemerler ile
gerçekleşmektedir
Ancak benzer oluşum biçimine sahip olmasına karşın, Bursa Yıldırım Camisi'nin son
cemaat yeri bölümlerinde (Levha 54-55 ) farklılık görülmektedir. Bu bölümlerde, kemer
yaylarının yanlarında ve üzerinde yer alan duvar parçalara ile, kübik gövde üst seviyesinin,
kemerlerin tepe noktalarının bulunduğu seviyeye ulaştığı görülmektedir Pandantifler ise kübik
gövdenin üzerinde yer almaktadır. Pandantifierin başlangıç seviyesi kübik gövdenin üst
seviyesinin köşe noktalarında yer almaktadır. Pandantifin bitiş seviyesi ise, alt yapının üzerine
yerleştirilen duvar parçalarının üst seviyeleri ile ayni hizadadır ve bu seviyenin aynı zamanda
kubbenin başlangıç seviyesi olduğu görülmektedir. Burada pandantifın iki yan kenarının
eğrisel oluşumuna rağmen, bu eğriyi belirleyen kemerler görülmemektedir Aynca buradaki
uygulama, pandantiflerin kubbe ile örtülü kübik gövdeden oluşan mekan içerisindeki konumu
açısından da farklı bir uygulamayı ortaya koymaktadır
b) Köşe Üçgeni :
Köşe üçgenin kullanıldığı mekanlarda d, birbirinden farklı iki ah yapı oluşum biçimi
görülmektedir
Ah yapının duvarlarla sınırlandığı, Bur. Demirtaşpaşa Camisi orta bölümünde (Levha 27 )
olduğu gibi, köşe üçgeni kör kemerler arasında yer almaktadır Köşe üçgeninin başlangıç
seviyesi, kemer yaylarının üzengi seviyesinden daha yukarıdadır. Köşe Üçgeninin bitiş
seviyesi, kör kemerlerin tepe noktalan hizasındadır. Köşe üçgenlerinin üzerinde dolaşan ince
bir iç bükey silme sonrasında kubbenin başlangıç seviyesi bulunmaktadır.
Duvarlarla sınırlanmış olan mekanlarda, köşe üçgeninin kör kemerler arasında olmasına
karşın, köşe üçgeninin duvarlar arasında ve kübik gövde içinde olduğu düşünülmektedir.
Serbest destekler ve bunlar birbirine bağlayan kemerlerle sınırlandırılmış mekanlarda;
Bur. Muradiye Camisi'nin (Levha 87 ) ve Karacabey Camisi'nin (Levha 95) son cemaat yeri
orta bölümlerinin iki yanındaki I...Ilerde olduğu gibi, köşe üçgenleri kübik gövdenin
köşelerinde ve kemerler arasında yer almaktadır Köşe üçgenlerinin başlangıç seviyesi kemer
yaylarının kesişme noktasında ve kemer tizengilerinden daha yukarıdadır
Köşe üçgenlerinin bitiş seviyesi kemerleri tepe noktası ile aynı hizadadır Bu seviyede
aynı zamanda kubbenin başlangıç seviyesi bulunmaktadır Burada da pandantif kullanılan
mekanlarda olduğu gibi, köşe üçgenlerinin kübik gövde içinde olduğu düşünülmektedir.
c) Tromp
Tromp kullanılan mekanlarda da, duvarla ya da serbest destekler arasına atılan kemerlerle
sınırlanmış alt yapı oluşum biçimleri görülmektedir
 Alt yapının duvarla sınırlandığı örneklerde, Bursa Orhan Camisi'nin mihraplı bölümü
(Levha 12-13), Bursa Yıldırım Camisi orta bölümü (Levha 57 ) ve Edirne Mezitbey Camisi
batı tabhanede (Levha 126 ) olduğu gibi tromp, kübik gövde üzerinde ve köşelerde yer
almaktadır Tromplann başlangıç seviyesi, kübik gövde üst seviyesinde bulunmaktadır Bitiş
seviyesi Al tromp kemerinin tepe noktasıdır. Ancak, Bursa Yıldırım Camisi orta bölümündeki
uygulama farklılık göstermektedir. Çünkü tromp kemeri Al kubbenin başlangıç seviyesi
arasında duvar parçaları görülmektedir (Levha 56 )
Serbest destek ve bunlar birbirine bağlayan kemerlerle sınırlan. mekana tek örnek, Bursa
Hüdavendigar Camisi'nin üst kat revağı orta bölümüdür (Levha 21 ) Burada alt yapının
oluşum biçiminde, üç yönde kemerler yer alırken, güneyde kör kemer yer almaktadır
Kemerlerin üzerindeki duvar parçaları, kübik gövdenin kemerler üzerinde yükseldiğini
göstermektedir. Mekanı örten kubbeye geçişi gerçekleştiren trompların başlangıç seviyesi,
kübik gövde üst seviyesinin üzerindedir Bitiş seviyesi ise, aynı zamanda kubbenin başlangıç
seviyesidir Dolayısıyla tromplar kübik gövdenin üzerinde yer almaktadır.
d) Üçgenli Kuşak
İncelenen çok işlevli camilere ait üçgenli kuşak kullanılmış mekanlardan çoğu duvarlarla
sınırlandırılmıştır. Bunun yanında .dece Amasya Beyazıd Paşa Camisi'nin son cemaat yeri
bölümlerinin serbest destek ve bunlar birbirine bağlayan kemerlerle sınırlandığı
görülmektedir.
Alt yapının duvarlarla sınırlandığı örneklerde, Yenişehir Pustinpuş Baba Camisi kuzey
tabhane (Levha 48 ), Bilecik Orhan İmareti orta ve mihraplı bölümleri (Levha 3), Amasya
Beyazıd Paşa Camisi tabhane odalarında olduğu gibi, üçgenli kuşak duvarlarla sınırlanan alt
yapının üstünde yer almaktadır Kübik gövde üst seviyesi aynı zamanda üçgenli kuşağın
başlangıç seviyesidir Geçiş elemanının bitiş seviyesinde zaman zaman ince bir bordür ve
bunun üzerinde de kubbenin başlangıç seviyesi bulunmaktadır
Alt yapının serbest destekler ve kemerlerle sınırlandığı Amasya Beyazıd Camisi, son
cemaat yeri bölümlerinde (Levha 73-74 ) kemerler üzerinde yer alan duvar parçalara ile
mekanın zemin planı kübik gövdenin üst seviyesine taşınmıştır. Bu seviye üzerinde üçgenli
kuşağının başlangıç seviyesi bulunmaktadır Üçgenli kuşağın bitiş seviyesi üzerinde yer alto iç
bükey dar bir silme ile kubbeye geçiş gerçekleşmektedir.
e) Piramitli Kuşak Piramitli Kuşak, üçgenli kuşak ile başlangıç ve bitiş seviyesi açısından
benzer özelliklere sahip olmasına karşın, serbest destekli ve kemerlerle sınırlanmış ktibik
gövdeye sahip bölümlerde daha yoğun olarak kullanılmıştır
Kübik gövdenin duvarlarla sınırlandığı örneklerde, Edirne Muradiye Camisi mihraplı
bedeeeee (Levha 119 ), Edirne Yıldırım Camisi orta bölüm (Levha 43 ), Bursa Yeşil Cami
mihrap ve orta bölümlerinde (Levha 66-69) olduğu gibi, piramitli kuşak duvarlarla sınırları,
alt yapının üzerinde yer almaktadır, piramitli kuşağın başlangıç seviyesi, ktibik gövde set
seviyesi ile aynı düzlem üzerinde yer almaktadır Kuşağın bitiş seviyesi üzerinde bulunan ince
bir bordür üzerinde kubbenin başlangıç seviyesi bulunmaktadır.
Serbest destekler ve kemerlerle sınırlanan örneklerde, Edirne Beylerbeyi Camisi son
cemaat yeri orta bölümü (Levha 99 ), Edirne Muradiye Camisi orta bolu.' (Levha 117 ), Bursa
Orhan Camisi orta bölümü (Levha 10 ), Bursa Yeşil Camisi orta bolumu (Levha 66) , Bursa
Demirtaş Paşa Camisi orta bölümünde (Levha 271 olduğu gibi kübik gövdenin oluşum
biçiminde uç yönde kemerler, güneyde ise kör kemerler yer almaktadır Ktıbik gövde, kemer
ve kor kemerlerin üzerinde yer alan duvar parçalarıyla, kemerlerin üzerinde yükselmektedir
Kübik gövdenin kemerler üzerinde ortaya çıkan üst seviyesi aynı zamanda piramitli kuşağın
bitiş seviyesi ile kubbenin başlangıcı ik geçiş seviyesi arasında ince bir bordür yer almaktadır.
f) Kubbemsi Tonoz Parçalara
İncelenen çok işlevli yapılarda, Bur. Orhan Camisi'nin giriş bölümü (Levha 9 ) ve Bur.
Demirtaş Paşa Camisi'nin son cemaat yeri orta bölümünün doğu ve batısındaki bölümlerde
olmak üzere, uç mekanda görülmektedir. Bu bölümler serbest destek ve kemerlerle
sınırlanmış mekanlardır Tonoz parçalarının başlangıç seviyesi, kemerlerin üzerine yükselen
kübik gövdenin üst seviyesi ik aynı düzeydedir. Bitiş seviyesi ise kubbenin başlangıç seviyesi
ile aynıdır
Kubbemsi tonoz parçaları olarak değerlendirdiğimiz örnekler tonoz ve kubbenin bir arada
kullanıldığı 'birleşik onu' olarak da değerlendirilebilir
g) Yıldız Tonoz Parçaları
Yıldız tonoz parçaları, duvarla ya da serbest destek ve keınerlerle smirlanmtş alt yapıya sahip
mekanlarda görülmektedir Ancak, bu mekanlarda farklı uygulamalar bulunmaktadır
Duvarlarla sınırlandırılmış mekanlarda, Bur. Yıldırım Camisi yan bölümlerinde olduğu gibi
(Levha 58-59), yıldız tonoz parçaları kor kemerler arasında yer almaktadır Tonoz parçalarının
başlangıç seviyesi, kör kemerlerin kesişme noktalarında, bitiş seviyesi ise aynı düzeydedir.
Kasnağın bitiş seviyesi aynı zamanda kubbenin başlangıç seviyesidir
Serbest destekler ve kemerlerle sınırlanan mekanlarda, Amasya Yörgüç Paşa Camisi giriş
bölümünde (Levha 107 ) olduğu gibi, yıldız tonoz parçalara kemerler arasında yer almaktadır
Burada, alt yapı güney ve batı yönlerde duvar ve kör kemerlerle sınırlanırken, kuzey ve doğu
yönlerde kemerle sınırlanmaktadır. Yıldız tonoz parçalarının başlan,pç seviyesi, pandantifte
olduğu gibi kemer ve kör kemerlerin kesiştiği noktalarda yer almaktadır. Bitiş seviyesi,
kenıerlerin tepe noktaları ile aynı hizada bulunmaktadır. Burada pandantiflerden farklı olarak
kasnak kullanılmıştır. Kasnağın başlangıç seviyesi geçiş elemanı bitiş seviyesidir Kasnağın
bitiş seviyesi ise aynı zamanda kubbenin başlangıç seviyesidir.
Bu uygulama Batur tarafından 'bileşik örtu' olarak adlandınlmaktadır. Ancak mekamn
dikey biçimlenmesi içinde, elemamn bulunduğu konum ve kasnağın varlığı, örtü elemanından
daha çok geçiş elemanı görünümü yaratmaktadır.
Iznik Nilufer Hattın Imareti'nin batı eyvanında (Levha 38-39 ) ve son cemaat yeri orta
bölümde yıldız tonoz parçalannın kullanılmasındaki neden, ne sadece örtü ne de sadece geçiş
amacını içermektedir. Burada geçiş amacının yanında onu seviyesinde kare mekan elde etme
amacının varlığı da ön plana çıkmaktadır.
h) Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanımı
Iki aşamalı geçiş uygulamasına örnek oluşturan köşe uçgeni ve piramitli kuşağın birlikte
kullanımı, duvarlar, serbest destekler ile bunlan bağlayan kemerlerle smulanmış mekanlarda
kullanılmaktadır.
Kübik gövdenin duvarla sınırlandığı orneklerde, Bursa Muradiye Camisi orta bölüm
(Levha 88 ), yan bölümler (Levha 89), mihraplı bölüm (Levha 90 ), Amasya Beyazıd Paşa
Camisi mihraplı bölum (Levha 78 ), Bursa Yeşil Camisi yan bölümlerde (Levha 67 ) olduğu
gibi, birinci aşamayı oluşturan köşe uçgcninin başlangıç seviyesi, kemer yaylannın kesiştiği
noktanın biraz uzerinde yer almaktadır Kemerlerin tepe noktalanyla aynı hizada bulunan koşe
uçgeninin bitiş seviyesi üzerinde, ikinci aşamayı oluşturan piramitli kuşağın başlangıç
seviyesi yer almaktadır. Ancak, Amasya Beyazıd Paşa Camisi'nin mihraplı bolumunde ve orta
bölumunde köşe ilçgenleri uzerinde düz yuzeyli bir kuşak dolaşmaktadır
Serbest destek ve kemerlerle sınırlandınlmış örneklerde, Edirne Gazi ~I Camisi, son
cemaat yeri orta bölümünde (Levha 81 ) , Amasya Beyazıd Paşa Camisi son cemaat yeri orta
bölümünde (Levha 73 ), Bursa Muradiye Camisi son cemaat yeri orta bölümünde (Levha 86 )
ve Ankara Karacabey Camisi son cemaat yeri orta bölümünde (Levha 94 ) olduğu gibi birinci
aşamayı oluşturan köşe üçgeni, kemerler arasında yer almakta ve başlangıç seviyesi,
kemerlerin kesişme noktasının üzerinde bulunmaktadır. Bitiş seviyesi üzerinde içbukey bir
silme dolaşmaktadır Bu silme üzerinde, ikinci aşamayı oluşturan piramitli kuşağın başlangıç
seviyesi bulunmaktadır. Piramitli kuşağın bitiş seviyesi aynı zamanda kubbenin başlangıç
seviyesidir.
 Ankara Karacabey Camisi'nde farklı bir uygulama görülmektedir Kemerler arasında yer
alan köşe uçgenlerinin bitiş seviyesi, aynı zamanda ikinci aşamayı oluşturan piramitli kuşağın
başlangıç seviyesini oluşturmaktadır Piramitli kuşağın bitiş seviyesi ise aynı zamanda
kubbenin başlangıç seviyesidir Aynca bu mekan' orten kubbenin içinde iki sıra piramitli kuşak
gorulmektedir
ı) Tromp ve Piramitli Kuşak
Iki aşamalı geçiş uygulamasının diğer bir çeşidini tromp ve piramitli kuşağın birlikte
kullanımı oluşturmaktadır. Bu uygulamanın tek örneği; Yenişehir Pustinpuş Baba Camisi'nin
mihraplı bolumunde (Levha 50 ) görülmektedir Duvarlarla sınırlanmış alt yapıya sahip olan
mekan içinde, tromplann başlangıç seviyesi duvarlann uzerindedir. Tronıpun bitiş seviyesi ile
piramitli kuşağın başlangıç seviyesi arasında duvar parçası bulunmaktadır Piramitli kuşağın
bitiş seviyesi aynı zamanda kubbenin başlangıç seviyesidir
IV 1 3- Geçiş Eleman' ile Mekanın Dikey Biçiminde, Değişik Seviyelerdeki Yatay
Biçimlenmesi Arasındaki Ilişki
Yukandaki başlık altında sözü edilen, mckanın dikey biçimlenmesindeki farklı
seviyelerde farklı planlann ortaya çıktığı görulmektedir Bu çerçevede yapılan araştırmalar,
mekamn zemin planı ile geçiş elemanı başlangıç seviyesi planı arasında, geçiş elemani
başlangıç seviyesi planı ile, geçiş eleman' bitiş seviyesindeki plan arasında ve kubbenin
başlangıç seviyesindeki plan arasında farklılık olduğunu göstermektedir.
Temel amacın, mekanın kubbe ile örtülmesi olduğu düşüncesinden hareket ederek,
zeminden başlayarak kubbenin başlangıç seviyesine kadar farklı seviyelerde, farklı yatay
biçimlerin ortaya çıkması ve kubbenin başlangıç seviyesi planı ile sonlanması; kubbe ile
örtülü bir mekanda kubbeye geçiş probleminin çözümü için gerekli çabanın zeminden itibaren
başladığını düşündürmektedir. Ancak, geçiş elemanın başlangıç ve bitiş seviyelerinde,
kullanılan geçiş elemanına göre değişiklik sergileyen yatay biçimlemeler, kubbeye geçiş için
gerekli çözümün bu iki seviye arasında gerçekleştiğini göstermektedir.
Kubbenin kare zemin planına sahip kübik gövde üzerine oturtulması, Osmanlı
Mimarlığında yaygın bir uygulamadır. Ancak, Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen çok işlevli
camilere ait mekanlarda, böyle bir düşüncenin geçerli olmadığı görülmektedir Yani kubbenin
hem dikdörtgen hem de kare zemin planına sahip mekanlarda örtü elemanı olarak kullanıldığı
gorulmektedir. Kare zemin planına sahip mekanlarda sorun yoktur. Geçiş eleman] başlangıç
seviyesine bir duvarla ya da kemerlerle aktanlan kare zemin planı üzerinde kullanılan geçiş
elemani ile kubbeye geçiş gerçekleşmektedir. Ancak asıl sorun dikdörtgen zemin planına
sahip mekanlarda ortaya çıkmaktadır. Bu sorunun çözümü, kullanılan geçiş elemanına göre
farklı şekillerde gerçekleşmektedir.
Dolayısıyla, bu konunun her geçiş eleman] için ayn ayn değerlendirilmesi gerekmektedir.
Bu araştırmanın sonunda kubbeye geçiş amacıyla zemin seviyesinden itibaren görülen
aşamalann yanında, kullanılan geçiş elemanlannın tipolojik olarak aynmının yapılmasını
sağlayacak ipuçlannın da çıkabileceği duşimulmektedir.
a) Pandantif
Pandantifin dikdörtgen ve kare zemin planına sahip mekanlarda kullanıldığı
görülmektedir
Dikdörtgen zemin planına sahip mekanlara örnek olarak Edirne Muradiye Camisi'nin yan
bölümleri verilebilir. (Levha 118 ) Bu mekanlarda 7.80m. x 9.80m. boyutlarındaki dikdörtgen
zemin planı, mekanın kuzey ve güneyinde, doğu-batı doğrultusunda atılmış 1.00m.
genişliğindeki kemerlerle, pandantif başlangıç seviyesinde 7.80m. x 7.80m. boyutlannda kare
plana dönüşmektedir. Pandantif, bitiş seviyesinde ise ortaya çıkan daire plan üzerine kubbenin
başlangıç seviyesi planı oturmaktadır.
Kare zemin planına sahip mekanlara örnek olarak, Bursa Hudavendigar Camisi son
cemaat yeri orta bölüm verilebilir (Levha 17 ). 3.53m. x 3.40m. kareye yakın zemin planı,
pandantifin başlangıç seviyesine aynen aktanlmıştır. Geçiş elemanı bitiş seviyesinde ortaya
çıkan daire plan üzerine kubbe oturrnaktadır.
Bu iki örnekten dikdörtgen zemin planına sahip mekanda, pandantifin başlangıç
seviyesinde kare plan elde edilmekte; kare zemin planına sahip mekanda ise zemin planı,
pandantifin başlangıç seviyesine aktanlmaktadır. Bitiş seviyesinde ise pandantifin ayncı bir
özelliği olarak daire plan ortaya çıkmaktadır. Bitiş seviyesinde ortaya çıkan daire plan üzerine
kubbe oturmaktadır.
Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen çok işlevli camilere ait pandantif kullanılan tüm
mekanlarda pandantifier üzerine kubbe doğrudan otunnaktadır. Buna karşın, 13.yüzyıl
sonlannda inşa edilen, Bizans yönetiminin Paleilogoslar Dönemine ait yapılardan bazılannda
pandantif ve kubbe ilişkisinin farklı bir biçimde ortaya çıktığı görülmektedir Örneğin, İstanbul
Fenari Isa Camisi (1290) güney kilisesi ve İstanbul Fethiye Camisi (1315) güney şapeli (Eyice
1980 : 11; 15) kubbelerine geçişte pandantif kullanıldığı görülmektedir. (Levha 169) Her iki
yapıda da pandantiflerin üzerine yüksek kasnak yer almakta ve kubbe bu kasnak üzerine
otunnaktadır. Ayrıca, bu yapılarda kubbeye geçiş amacıyla kullanılan pandantif, kübik
gövdenin üzerinde yer alan ve dört yönde atılmış kör kemerler arasında bulunmaktadır. Bu
uygulama ile, Bursa Yıldınm Camisi son cemaat yeri bölümlerinde görülen uygulamanın
arasında benzer özellikler görülmektedir.
b) Köşe Üçgeni :
Dikdörtgen zemin planına sahip mekanlara örnek olarak, Edirne Beylerbeyi Camisrnin
mihraplı bölüm içindeki kuzey bölümündeki uygulama verilebilir.Doğu ve batıda duvarlarla,
kuzey ve güneyde kemerlerle sımrlanmış olan mekan doğu-batı doğrultusunda 6.00m., kuzey-
güney doğrultusunda ise 2.75m. boyutlannda dikdörtgen zemin planına sahiptir. Bu mekanın
doğu ve batı yönlerinde 1.62m x 2.75m. boyutlanndaki bölümler yanm yıldız tonozlarla
ortülerek geçiş elemanı başlangıç seviyesinde 2.75m. x 2.75m. boyutlannda kare plan elde
edilmiştir. Bu karenin köşelerinde başlangıç noktalan yer alan köşe üçgenlerinin bitiş
seviyesinde sekizgen plan ortaya çıkmaktadır. Kubbenin daire şeklindeki başlangıç seviyesi
planı, bitiş seviyesindeki sekizgen plan üzerine oturmaktadır.
Batur tarafından (1980:37) örtü-geçiş olarak değerlendirilen bu uygulama, kubbeye geçişi
gerçekleştirmekten öte, kubbe için gerekli olduğu düşünülen kare planın yaratılmasını
sağlamaktadır. Asıl kubbeye geçiş, tonoz parçalan ile elde edilen kare plan üzerinde
başlamaktadır. Burada da kubbeye geçişi köşe üçgenleriyle gerçekleştirmektedir
Kare zemin planına örnek olarak Bursa Muradiye Camisi son cemaat yeri orta bölümünün
doğu ve batısındaki bölümler verilebilir 4.80m. x 4.80m. boyutlannda kare zemin planına
sahip mekanlar, serbest destek ve kemerlerle sınırlandırılmıştır.
Kemerler arasında yer alan köşe üçgenlerinin başlangıç seviyesinde, zemin planı
tekrarlanmaktadır. Köşe üçgenlerinin bitiş seviyesinde ise ortaya çıkan sekizgen plan üzerine
kubbenin daire planı oturmaktadır. Ancak sekizgen plan ile daire plan arasında yer alan ince
içbukey silme geçişi kolaylaştırmaktadır. Köşe üçgeni kullanılan diğer örneklere bakıldığında
da geçiş elemanın başlangıç seviyesindeki planın, geçiş elemanının bitiş seviyesinde
sekizgene dönüştüğü görülmektedir Köşe üçgeninin bu ozelliginin, mekan içindeki konumu
açısından pandantifle benzer şekilde kemerler arasında bulunmasına karşın, pandantiften
aynlmasını sağlayacak önemli bir farklılık olarak da görülmelidir.
c) Tromp :
Trompun dikdörtgen ve kare zemin planına sahip mekanlarda kullanıldığı görülmektedir.
Dikdörtgen zemin planına sahip olduğu görülen mekanlara örnek olarak, Bursa Orhan
Camisi'nin mihraplı bölümü verilebilir. (Levha 12-13 ) Duvarlarla sınırlandınlan mekan,
8.60m. x 8.10m. boyutlannda dikdörtgen zemin planına sahiptir. Kübik gövde üst seviyesi ve
geçiş elemanı başlangıç seviyesine zemin planı aynen aktanlmıştır. Geçiş elemanı başlangıç
seviyesindeki dikdörtgen planın birbirini dik kesen kenarları üzerinde köşeye belli uzaklıkta
tespit edilen iki nokta arasına tromp kemerinin diogonal olarak atıldığı görülmektedir.
Trompun bitiş seviyesi tromp kemerinin tepe noktası olarak tespit edilmektedir Bu mekanda,
geçiş elemanının başlangıç seviyesi ile bitiş seviyesi arasında, köşelerdeki tromp kemerleri ve
aralarındaki kör kemerler, bir kuşak oluşturmaktadır, Bu uygulamada tromp kullanılmasıyla
elde edilen sekizgen plan, bitiş seviyesinde değil başlangıç seviyesindedir. Köşelerdeki tromp
kemerlerinin kenarlannın üzerinde bastığı noktalar arasında çizilecek diagonal doğrular,
dikdörtgen biçimin sekizgene dönüştüğünü gösterecektir. Ancak, Bursa Yıldınm Camisi orta
bölümünde (Levha 56 ) kullanılan tronıplar, sckizgen kasnağın, kübik gövdenin üst
seviyesindeki kare planın köşelerinde diogonal olarak bulunan kenarlannda yer almaktadır. Bu
uygulamada, kasnağın bitiş seviyesinde sekizgen plan oluşmaktadır ve kubbe bunun üzerine
oturmaktadır. Trompun kullanıldığı dikdörtgen zemin planına sahip bir başka örneği Bursa
Hüdavendigar Camisi'nin ust kat revağı orta bölümü oluşturmaktadır. (Levha 21) Serbest
destek ve kemerle sınırlandırılmış mekan, 4.14m. x 3 70m. boyutlarında dikdörtgen zemin
planına sahiptir Kemerlerin üzerinde örülen duvar parçalanyla geçiş elemanı başlangıç
seviyesine aktanlan dikdörtgen planın köşelerine yerleştirilen tromplann kemerleri, Orhan
Camisi mihraplı bölümünde olduğu gibi, köşelerde diogonal olarak atılmıştır
Burada da, geçiş eleman) başlangıç seviyesi ile kubbenin başlangıç seviyesi arasında
tromp kemerleri ve kör pencereler ile bir kuşak oluşmaktadır. Sekizgen plan, geçiş eleman,
başlangıç seviyesinde tromp kemerlerinin başladığı noktalar arasında çizilecek doğrular ile
ortaya çıkmaktadır
d) Pandantif (Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturanlar )
Incelenen yapılardan, Bursa Hudavendigar Camisi orta bölüm (Levha 19 ), Amasya
Yörgüç Paşa Camisi (Levha 111-112 ) orta ve mihraplı bölüm ve Iznik Nilüfer Hatun
Camisi'nin (Levha 37 ) tabhane odalannda pandantif olduğu düşünülen geçiş elemanlan
kullanılmaktadır
Egrisel yan kenarlara ve içbükey yüzeye sahip bu elemanların en belirgin özellikleri bitiş
seviyesinde ortaya koydukları çokgen plandır,
Başlangıç seviyesinde kare plana sahip olan bu pandantifın, bitiş seviyesinde çokgen plan
ortaya çıkmaktadır. Gerçekleştirilen uygulama örneklerinde bitiş seviyesindeki plan 12 kenarı'
veya 16 kenarıı olarak ortaya çıkmaktadır. Bitiş seviyesinde daire plan oluşturan
pandantiflerden farklı uygulamaya sahip olan geçiş elemanını, Selçuklu doneminde, Konya
ince Minareli Medrese'de görülen geçiş uygulamalan çerçevesinde değerlendirmek uygun
olacaktır
e) Onu Parçası Olan Geçiş Elemanları
incelenen yapılarda, bazı mekanlann uzerini ören kubbeye geçişte, yıldız tonoz ve
kubbemsi tonoz parçalarının kullanıldığı gönılmektedir Ancak, bu uygulamanın görüldüğü
mekanlarda tonoz parçalarının geçiş eleman' olarak mı yoksa örtünün bir parçası olarak mı
kullanıldığına dikkat etmek gerekmektedir Daha önce de sözu edildiği gibi, Batur bu
uygulamaları 'birleşik önü' olarak adlandırmalctadır Yıldız tonoz parçaları dikdörtgen
mekanlarda kullanılmaktadır
Amasya Yörgüç Paşa Camisi giriş bölümü (Levha 107) 3.95m. x 5.70m. boyutlannda
dikdörtgen zemin planına sahiptir. Güney ve doğu yönden duvarlar ve kör kemerlerle, kuzey
ve batı yönden kemerlerle sınırlanmış mekanı örten kubbeye geçiş amacıyla kullanılan yıldız
tonoz parçalarının kemerler arasındaki başlangıç seviyesine, dikdörtgen zemin planı aynen
aktanlmıştır Bitiş seviyesinde ortaya çıkan çokgen plan üzerinde, çokgen bir kasnak yer
almaktadır.
Kasnağın bitiş seviyesi, aynı zamanda kubbenin başlangıç seviyesindedir ve dairesel
plana sahiptir.
Diğer ornek ise, Bursa Yıldınm Camisi'nin yan bölümlerinde gorülmektedir 6.85m. x
8.38m boyutlannda dikdörtgen plana sahip mekanlardan doğuda olanında batı yönünde, batıda
olanında ise doğu yönünde, kuzey-güney doğrultusunda atılmış I 53m. genişliğindeki
kemerlerle, geçiş elemanı başlangıç seviyesinde 6.85m. x 6.68m. boyutlannda kareye yakın
bir plan elde edilmiştir Kemerler ve kör kemerler arasında başlangıç seviyesi bulunan yıldız
tonoz parçalannın bitiş seviyesinde, sekizgen planın ortaya çıktığı görülmektedir Sekizgen
plan üzerinde bulunan kubbenin başlangıç seviyesindeki plan dairedir
Pandantif ya da köşe uçgenine benzer biçimde uygulamaya sahip bu kullanımlar dışında
Edirne Beylerbeyi Camisi, mihraplı bölümü içindeki kuzey bölümde, Iznik Nilufer Hatun
Imaretrnin batı eyvanının iki bölümü ile son cemaat yeri ona bölümde kullanılan yıldız tonoz
parçalannda kullanım amacı, kubbeye geçişi gerçekleştirmek olsa da, yukanda örnek olarak
verilen Amasya Yörgüç Paşa Camisi giriş bölümü ve Bursa Yıldınm Camisi'nin yan
bölumlerindeki uygulamadan farklı olduğu görülmektedir. Amasya ve Bursa'daki bu yapı
bölümlerinde, yıldız tonoz parçalan zemin planından doğrudan kubbeye geçişi
gerçekleştinnektedir. Ancak Edirne Beylerbeyi Camisi'nde kullanılan tonoz parçaları,
dikdörtgen zemin planının onu seviyesinde kare plana dönüşmesini sağlamak üzere
kullanılmıştır Kare plan elde edildikten sonra kubbeye geçişin köşelere yerleştirilen köşe
ılçgenleriyle gerçekleştirildiği görülmektedir. Iznik Nilüfer Flatun İnıarcti'nde de, tonoz
parçalarının örtü seviyesinde kullanıldığı görülmektedir. Yıldız tonoz parçaları, gerekli kare
planın elde edilmesi amacıyla dikdörtgenin içinde oluşturan kare planın dışında kalan
bölümlerin örtülmesini sağlamaktadır. Bu mekanda, geçiş problemi, tonoılann kullanılmasıyla
dikdörtgenden kare planın elde edilmesinden sonra ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, yıldız
tonoz parçalarının bir geçiş ögesi olmasından öte, örtü ögesi olarak kullanıldığı görülmektedir.
Tonoz parçalarının diğer çeşidi olan kubbemsi tonoz parçalarının kullanıldığı mekanlar,
Bursa Orhan Camisi giriş bölümü (Levha 9 ) ve Bursa Demirtaş Paşa Camisi, son cemaat yeri
orta bölümün doğu ve batısındaki bölümlerdir. Bu bölümlerin birbirine benzer özelliği,
dikdörtgen zemin planlarında görülmektedir. Kübik gövdenin üzerinde yer alan kubbemsi
tonoz parçaları ile kubbe bir bütünlük içinde, ortü seviyesinde yer almaktadır. Bu
mekanlardaki uygulamanın 'birleşik örtü' olarak adlandınlması düşünülmektedir.
f) Üçgenli Kuşak :
Üçgenli kuşağın dikdörtgen ve kare zemin planına sahip mekanlarda kullanıldığı
görülmektedir.
Dikdörtgen zemin planına sahip örneklerden olan Pustinpuş Baba Camisi kuzey bölümde,
dikdörtgenin kareye döndürülmesi için bir çaba harcanmamaktadır. Kubik gövdenin üzerine
yerleştirilen uçgenli kuşak, dikdörtgenden doğrudan kubbenin dairesine geçişi
gerçekleştirmektedir Bunun sonucu olarak, uçgenli kuşağı oluşturan Üçgenler, kubbe
başlangıç seviyesine ulaşabilmek için, mckanı sınırlayan duvarların dikey yüzeyine farklı
açılar yaparak yerleştirilmişlerdir.
Kare zemin planına sahip Bilecik Orhan lmareti orta ve mihraplı bölümlerinde (Levha 3 ),
Amasya Beyazıd Paşa Camisi tabhane odalarında (Levha 76 ), kare zemin planı geçiş elenıanı
bitiş seviyesinde daire plan oluşmakta ve bu daire plan uzerine kubbe oturmaktadır.
g) Piramitli Kuşak :
Piramitli kuşağın dikdörtgen ve kare zemin planına sahip mekanlarda kullanıldığı
gorulmektedir. Dikdörtgen zemin planına sahip örneklerden Bursa Demirtaş Paşa Camisi'nin
son cemaat yeri orta bölümü 4.50m. x 3.65m. boyutlanndadır. Serbest destek ve kemerlerle
sınırlandınlmış mekanın, dikdörtgen zemin planının kemerler uzerindeki duvar parçalan ile
geçiş eleman] başlangıç seviyesine aktarıldığı görulmektedir Geçiş elemanuun bitiş
seviyesinde ortaya çıkan daire plan üzerine kubbe oturmaktadır Kubbeye geçiş, geçiş elemanı
başlangıç seviyesindeki dikdörtgen plan ile kubbenin başlangıç seviyesindeki daire plan
arasına, kübik gövde sınırlannın dik yüzeyleri ile değişik açılar oluşturacak şekilde
yerleştirilen piramitlerle gerçekleştirilmektedir.
 Dikdörtgen zemin planına sahip, Edirne Yıldırım Camisi'nin tabhane odalarında ise, farklı
bir uygulama görulmektedir. 6.90m x 8 40m. boyutlanndaki dikdörtgen zemin planı,
kuzeydeki tabhane odasının kuzeyinde, güneydeki tabhane odasınııı güneyinde yer alan ve
doğu-batı doğrultusunda atılmış I.50m. genişliğindeki kemerlerle geçiş elemarunın başlangıç
seviyesinde 6.90m. x 6.90m boyutlannda kare plan elde edilmektedir Kubbe kare plan üzerine
yerleştirilen piramitli kuşağın bitiş seviyesindeki daire plan uzerine oturmaktadır.
Kare zemin planına sahip orneklerde zemin planı, duvarlarla sınırlandınlan mekanlarda,
duvarlar tarafından; serbest destek ve kemerlerle sınırlanmış mekanlarda ise kemerlerin
üzerindeki duvar parçalan ile geçiş eleman' başlangıç seviyesine aktanlmıştır. Başlangıç
seviyesindeki kare plan, bitiş seviyesinde daire plana demuşerek kubbeye geçiş
gerçekleşmektedir
Bu aşamada bir saptamada bulunmak gerekmektedir. Üçgenli kuşak ya da piramitli
kuşağın bitiş seviyesinde daire plan görülmektedir. Ancak, her iki elemanın da birim ögeleri
olan üçgenler ya da piramitlerden kaynaklı olarak bitiş seviyelerinde daire plan yerine, çokgen
plan ortaya koymaları gerektiği düşünülmektedir. Fakat incelenen yapıların tümünde bitiş
seviyesinde daire plan görülmektedir. Bunun nedeni olarak, daireye çok yakın bir biçim olan
çokgen ile daire arasına, inşaat sırasında yerleştirilen harç ya da tuğla ile uyumsuzluğun
ortadan kaldırıldığı düşünülmektedir. Bunun yanında piramitli kuşağın kullanılnıası için,
başlangıç seviyesinde kare planın elde edilmesi gerekmediği görülmektedir.
İki aşamalı geçiş biçimini gerçekleştiren piramitli kuşak ile köşe üçgeni ya da trompun
birlikte kullanıldığı örneklerde, farklı uygulamalar görülmektedir. Köşe üçgeni ve piramitli
kuşağın birlikte kullanıldığı yapı bölümlerinde, birinci aşamayı oluşturan köşe üçgeninin
başlangıç seviyesinde kare plan görülmektedir.
Başlangıç seviyesindeki kare plan, zemin planı dikdörtgen olan mekanlarda, karşılıklı
kenarlarda yer alan kemerlerle, Bursa Muradiye Canıisi'nin yan bölümlerinde olduğu gibi
(Levha 89 ) elde edilmektedir. Kare zemin planına sahip mekanlarda ise, Amasya Beyazıd
Paşa Canıisi'nin orta ve mihraplı bölümlerinde olduğu gibi (Levha 77-78 ) zemin planı,
başlangıç seviyesine aktarılmıştır.
Tromp ve piramitli kuşağın birlikte kullanıldığı tek örnek olan Pustinpuş Baba Camisi'nin
mihraplı bölümünde kareye yakın dikdörtgene sahip zemin planı, birinci aşamayı oluşturan
tronıpların başlangıç seviyesine aktanlmıştır.
Tromp kemerinin üzerine örülen duvar parçaları ile, ikinci aşamayı oluşturan piramitli
kuşağın başlangıç seviyesinde sekizgen plan elde edildiği görülmektedir. Kubbe piramitli
kuşağın bitiş seviyesinde ortaya çıkan daire plan üzerine oturnıaktadır. Ancak iki aşamalı
geçişi oluşturan her iki uygulamada da, birinci aşamayı gerçekleştiren tromp ya da köşe
üçgeninin ikinci aşamayı oluşturan piramitli kuşağa gerek kalmadan kubbeye geçişi
gerçekleştirdikleri örnekler de vardır, Bu nedenle iki
aşamalı geçiş biçiminin kullanılmasında, mekanın yükseltilmesi ve diğer mekanlar arasında
wrgulanması kaygısının etkili olduğu düşünülmektedir.
IV.1.4-Geçiş Eleman! Bezeme ilişkisi
Erken İslam Döneminde, cami bezemesinde ayıncı ve belirleyici olmak üzere iki işlevin
varlığından söz edilmektedir (Grabar 1988:103). Örneğin İbn-i Tolun Camisi'nde olduğu gibi,
dekorasyon aracılığıyla anıtın birliğinin ve tekliğinin vurgulanması sağlanırken; şam Emeviye
Camisi'nde görülen mozaikler ise, mihrap duvanna paralel üç sahını, mihrap ekseninde kesen
ve mihrap duvanna dikey olarak uzanan sahnı vurgulamak amacını güttüğü düşünülmektedir.
Bu gözle, mimarlık eylemi içinde Erken Osmanlı Döneminde inşa edilen çok işlevli
camilere baktığımızda, geçiş elemanlan seviyesinde, farklı uygulamaların olduğu
görülmektedir. Özellikle çok işlevli camilerin mihraplı bölüm ve orta bölümlerinde, aynca
hemen tüm son cemaat yeri orta bolumlerinde kullanılan elemanlann Osmanlı Mimarisine
özgü bir eleman olan ve iki boyutlu yüzeyler üzerinde ışığa hareket kazandırarak, üç
boyutluluğu vurgulayan piramitlerden oluşan geometrik biçimlere dayalı geçiş elemanlan
olduğu görülmektedir.
İslam Mimarisi açısından geometrik düzenlemelerin, formlar arasındaki ilişkiye
dayandığı görülür. Geometrik biçimlerin geçmişi erken dönemlere dayansa da sürekli ve
tutarlı bir hale gelmesi Karahanlı ve onu izleyen Selçuklu zamanında gerçekleşmiştir. Mısır,
Suriye ve Irak'ta kararsız örnekler olarak kalan bu gelişme XI. ve XII.yüzyılda Horasan ve
Iran bölgesinde başlayıp, Anadolu'ya ulaşmaktadır (Mülayim 1982, s.19).
Critchlow (1976:10), 'nokta' dan hareketle oluşturulan çizginin döndürülmesi sonucu
oluşan ve kapalı alan yaratan dairenin; geometrik bezemenin temel biçimi olduğunu
vurgulamaktadır Dairelerin belli programlar çerçevesinde kesişmeleri sonucu üçgen, altıgen
gibi geometrik formlara ulaşıldığı görülmektedir (Critchlow 1976:17).

Böylece biçimler arasında kurulan ilişki sonucu ortaya çıkan farklı biçimlerin çokluğu,
dinle bağlantılı yaşam biçiminin ortaya koyduğu ifade sinirliliği çerçevesinde çalışan İslam
sanatçısı için geniş bir bezeme unsuru olan geometrik motifler (Grabar 1964:81); Erken
Osmanlı Mimarisinde görülen bezemeninde içinde yer almaktadır (Demiriz 1979: s.28).
Mimari bezeme ile mimarinin salt yapısı arasındaki ilişkiler, dönemden döneme
değişebilmektedir. Fakat bu ilişkileri tanımlayan iki ana ilke vardır. Birincisinde, mimari
bezemenin, tamamının mimariye bağlı olduğu ve onun strüktürel kapsamı içinde sınırlandığı
görülmektedir. Ikincisinde ise, mimari süsleme, mimarlığın üstünlüğünden kurtularak
neredeyse bağımsız bir biçimde ve yapının içinde varolması istenen etkiye göre yeni bir
mekan oluşturma çabasını kapsar ki, bunun uygulaması da barok üslupla
gerçekleşebilmektedir (Yenişehirlioğlu 1989: s.29).
Bu bakış açısıyla Doğan Kuban'ın (1975: 459) hamamlann, kubbe ve geçiş elemanlannda
kullanılan ınukarnaslann, barok üslupla gerçekleşen mekan ve derinlik etkisini artıran bir
duyarlılıkla kullanıldığı yolundaki saptaması; Erken Osmanlı Dönemi çok işlevli camilerinde
de -konum gereği- geçiş elemanlannın bu bakış açısıyla değerlendirilmesin' zorunlu hale
getirmektedir.
Erken Osmanlı Dönemi çok işlevli camilerinde kullanılan geçiş elemanlan incelendiğinde
mekan içindeki bezemeler için, birer alan oluşturduğu gibi (Demiriz 1979: 39), temel
tasanmlann ürünü olan geometrik biçimler nedeniyle, bu alanda yapılan bezeme geometrik
soyut bir düzeyde kütle plastiğini ortaya koymaktadır (Tansuğ 1992: 25).
Erken Osmanlı Dönemi, çok işlevli camilerinde yer alan kubbeli mekanlarda kubbeye
geçiş amacıyla kullanılan geçiş elemanlan, birkaç örnekte olduğu gibi kalemişi süsleme için
alan oluşturmasına rağmen, geçiş elemanlannın; yüzey suslemesinin dışında, geometrik çizgi
sistemlerine hacim kazandırarak karşımıza çıkan (Ögel 1987: 101) mukamas ve benzeri
özelliğe sahip piramit sıraları için alan oluşturduğu da görülmektedir.
Mukarnas'ın temel biçimi, Iran trompundan gelişmiştir (Rosintal 1928: 62). İsfahan
Mescid-i Cuması'nda (1080-188) köşe trompu daha ufak tromplara bölünmüştür. 1105 tarihli
Gülpayegan Mescidi'nde tromp, dört sıra küçük trompla oluşmuştur. Bu da mukarnastır (Ögel
1987: 99). Tamamen strüktürel özelliğe sahip olan trompun bölünmesi sonucunda dekoratif
bir eleman olan mukarnas ortaya çıkmıştır (Ögel 1987:99). Böylece sistemli bir geometrik
biçimden, öteki geometrik biçime daha güçlü bir plastik görünüş kazandırarak geçme olanağı
doğmaktadır (Ödekan 1991: 438).
Mimarlık tarihinde yalnızca İslam Mimarisinde karşılaşılan (Ödekan 1991:438) bu üç
boyutlu bezeme, yapının çeşitli yerlerinde (Iran Künbetlerinde çatı altı frizlerinde, Anadolu
öncesi ve Anadolu Türk Mimarisinde portal nişlerinde) görüldüğü gibi, Erken Osmanlı
Dönemi geçiş elemanlan üzerinde de görülmektedir.
Erken Osmanlı Döneminde inşa edilen çok işlevli camilerin sahip olduğu kubbe ile örtülü
bazı mekanlarda da kubbeye geçiş elemanlarının iki boyutlu yüzeyleri mukamas kullanımı ile
üç boyutlu hale dönüştürülmektedir. Bu mekanlardan tespit ettigimiz en erken tarihli
kullanımı Demirtaş Paşa Camisi'nin nıihraplı bölümünde görmekteyiz. Köşelerde yer alan
üçgenleı-in yüzeyi 8 sıra mukarnas dizisiyle hareketlendirilmiştir. 1419-1420 tarihli Bursa
Yeşil Camisi'nin yan bölümlerinde yer alan köşe üçgenlerinin yüzeyi 8 sıra mukamas dizisiyle
hareketlendirilmiştir (Levha 67 ). 1425-26 tarihli Bursa Muradiye Camisi'nin yan bölümleri ve
son cemaat yeri orta bölümünde de mukarnas kullanıldığı görülmektedir. Muradiye
Camisi'nin yan bölümlerinde kullanılan köşe üçgenlerinin yüzeyi 7 sıra mukamas dizisiyle
hareketlendirilmiştir (Levha 89). Muradiye Camisi'nin son cemaat yeri orta bölümünde
kullanılan pandantiflerin yüzeyi 5 sıra mukarnas dizisiyle hareketlendirilmiştir (Levha 86)
Aynca Bursa Yeşil Camisi'nin (1419-20) tabhane odalarında kubbeye geçiş amacıyla
köşelerde mukarnas dolgu kullanıldığı gorulmektedir (Levha 68 ).Geçiş elenıanlanndan
mukarnası bezeme ögesi olarak kullanan Osmanlı Mimarinin, Anadolu Türk Mimarlıginda
yeni bir biçim olarak değerlendirilebilecek olan "piramidi" Erken Osmanlı Döneminde inşa
edilen çok işlevli camilerde yoğun bir şekilde, geçiş elemanlannda kullandığı görülmektedir.
Pandantif, konu kapsamındaki yapılarda genellikle bezemesiz kullanılmış ya da Bursa Yeşil
Camisi (1419-20) yan bölümlerinde olduğu gibi mukarnas ile bezenmiştir(Levha 67 ). Erken
Osmanlı Döneminde inşa edilen çok işlevli camilerde piramit, bezemeunsuru olarak trompta
da kullanılmaktadır. Bu uygulamanın bilinen en erken örneği,
Bursa Orhan Camisi mihraplı bölümün üzerini örten kubbeye geçişte kullanılan trompta
görülmektedir (Levha 12-13 ).
Tromp içinde piramitlerle oluşturulan bezemenin diğer örneği, Bursa Hüdavendigar
Camisi'nin (1366-1385) üst kat revagı orta bölümünü örten kubbeye geçişte kullanılan
tronıplarda görülmektedir (Levha 21). Bu trompların yüzeyi 4 şeride bölünmüştür. Kubbe
eteğinde kubik gövdeye dogru uzayan şeritlerde, farklı sayıda oluşturulan üçgenlerin içi
piramit sıralanyla bölünmüştür. Bursa Muradiye Camisi'nin (1425-1426) son cemaat yeri orta
bölümünün doğu ve batısındaki bölümlerinde kubbeye geçişte kullanılan köşe uçgenlerinin
piramitlerle bezendiği görülmektedir. Osmanlı Mimarisinde erken örnek, Bursa Hüdavendigar
Camisi'nin üst kat revaklanndaki orta birimin iki yanındaki birimlerin üzerini örten kubbeye
geçişte karşımıza çıkmaktadır. Burada kullanılan köşe üçgenlerinin yüzeyi üç şeride
ayrılmıştır. Üst sırada, bir ters bir düz yerleştirilmiş 7 piramit, ortada 5, altta ise 2 piramit
oluşturulmuştur. Bu uygulamanın farklı biçimi, Amasya Beyazıd Paşa Camisi, (1414) güney
bölümü ile, Bursa Muradiye Camisi (1421-1452) orta bölümün üzerini örten kubbeye geçişte
görülmektedir. Burada üçgen yüzeyi dört sende ayrılmaktadır. En üstteki şeritte bir ters bir
düz yerleştirilmiş 7 piramit, ikinci şeritte 5 piramit, üçüncü şeritte 3 ve son şeritte 1 piramit
bulunmaktadır.

Sonuç olarak, Osmanlı Mimari XIV.yüzyılın ilk yansından itibaren, konstrüktif ve dekoratif
özelliği yapısı içinde bulunduran mimari bir unsuru ön plana çıkartmıştır. Temelde geometrik
tasanm ürünü olan 'piramit' kübik gövdenin üzerine oturan kubbeye geçişi gerçekleştirdiği
gibi mekan içinde yüzeyler üzerine yayılan ışığa bir hareket kazandırarak, plastik değerleri
ortaya çıkarmasıyla bezemedeki rolünü de ortaya koymaktadır. Doğu Mimarisinin kubbeye
geçiş eleman' olan tronıpun parçalanması ve
geliştirilmesi sonucu ortaya çıkan mukarnas, nasıl yapının çeşitli yerlerinde kullanılıyorsa,
piramitli kuşaklar da Osmanlı Mimarisi boyunca minarelerin pabuç kısımlannda ve sutun
başlıklannda kullanılmaktadır (Levha 175 ). Mukarnas ile arasındaki fark, strüktürel temele
dayanmaktadır. Mukarnas ögeleri ile kurulu strüktürel sistem, konsol çalışmasına
dayanmaktadır. Bu yöntem,
dikdörtgen şemaya sahip alt yapıda kubbemsi bir örtü elde etmeyi sağlamaktadır (Mekan
1991: 442). Konumuz kapsamında incelediğimiz yapılarda, `piramitlerin'kullanılmasıyla bir
örtünün elde edildiği tek örneği, Ankara Karacabey Camisi'nin son cemaat yeri orta
bölümünün üzerindeki önü oluşturmaktadır (Levha 94 ). Osmanlı yapılannın dıştan oldukça
sade biçimlemeye sahip olduklan
görulmektedir. Buna karşın, mekan içinde başlangıçtan itibaren plastik özelliği ön
planda tutarak 'piramitlerin' kullanılması, mekansal bezenıenin içeride dışarıdan daha
önemli olduğunu göstermektedir.

153

IV.2.ERKEN OSMANLI DÖNEMI COK İSLEVLİ CAMILERIN

BÖLÜMLERİNDE KULLANILAN GEÇİS ELEMANLARINI BELIRLEYEN
ETKENLER

Tez kapsamında incelenen Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen, çok işlevli camilere ait
bölümlerde kullanıldığı tespit edilen geçiş elemanlarının tümü kubbeye geçişi
gerçekleştirmektedir. Buna karşın, yapıların bölümlerinin çoğunda farklı geçiş elemanları
kullanılmasının nedenlerinin anlaşılabilmesi için, yapı bölümlerinin, özellikle dönem ve
yerleşim yeri açısından araştırılmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

IV.2.1.Yapı Bölümlerinin Özellikleri

I V.2.1.1.İşley

Erken Osmanlı Döneminde inşa edilen çok işlevli camilerin farklı bölümlerinde kullanılan
geçiş elemanlarının sergilediği çeşitlilik aşağıda geçiş elemanlarının bölümlere dağılımında
açıkça görülmektedir.

SON CEMAAT YERI ORTA BÖLÜMÜ :

Dağılımdan anlaşılacağı üzere, son cemaat yeri orta bölümde bazı geçiş elemanlarının
kullanımı gorülmezken, piramitli kuşağın, köşe üçgeni ve piramitli kuşağın birlikte kullanımı
yoğun olarak karşımıza çıkmaktadır. Yoğun plastik etki yaratan bu elemanların
kullaııııııındaki nedenin, girişin vurgulanması kaygısından kaynaklandığı düşünülebilir. Son
cemaat yeri orta bölüme göre geçiş elemanlarının kronolojik dağılımı değerlendirildiğinde
elde edilen bulgular aşağıda belirtilmektedir.
a) Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Bursa Hüdavendigar Camisi (1365-1366), Bursa Yıldırm Camisi (1390).
b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Tire Yeşil İmaret Camisi (1441).
c) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Örnek yoktur.
d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin
Kronolojik Listesi -
Örnek yoktur.
e)Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi
Örnek yoktur.
t) Piramitli Kuşagın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Bursa Orhan Camisi (1339), Bursa Demirtaş Paşa Camisi (1390), Edirne Beylerbeyi Camisi
(1429), Edirne Muradiye Camisi (1430).
Erken Osmanlı Dönemi çok işlevli camilerin son cemaat yeri orta bölümleri çoğunlukla son
cemaat yeri orta bölümun doğu ve batısındaki bölümlerden daha yüksek yapılmışlardır. Bu
bölümlerde köşe üçgeni ve piramitli kuşağın birlikte kullanılmasının gerekli yuksekliğin
yaratılması ile ilişkili olduğu düşünülmektedir
Aynca son cemaat yeri orta bölümün yüksek yapılması ile oluşan farklılığın, plastik
açıdan daha üstün değerlere sahip piramitli kuşağın yaygın olarak kullanılmasıyla
desteklendiği düşünülmektedir.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.

11) Yıldız Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Iznik Nilüfer Hatun İmareti, (1388).

ı) Köşe üçgeni ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik

Listesi:
Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Edirne Gazi Mihal Camisi (1422),. Bursa Muradiye
Camisi (1425-1426), Ankara Karacabey Camisi (1427-1428).
Son cemaat yeri ona bölümlerde kullanılan geçiş elemanlannın dağılımına bakıldığında,
piramitli kuşak ve koşe üçgeni ile piramitli kuşağın birarada kullanımının diğer geçiş
elemanlanna gore daha yoğun olduğu görülmektedir Bu veriler,bu elemanlann girişin
vurgulannıası kaygısıyla, özellikle seçildiği sonucuna ulaştırmaktadır

SON CEMAAT YERI ORTA BÖLÜMÜN DOĞU ve BATISINDAKİ BÖLÜMLER:

Bu bölümlerde plastik etki yaratan piramitli kuşak ya da iki aşamalı geçiş elemanlarının
yerine pandantif ya da köşe üçgeninin yoğun olarak kullanılması, ikinci] öneme sahip olan bu
bölümlerde daha basit çözümlerin çeşitlenmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.Son
cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki bölümlere göre geçiş elemanlarının kronolojik
dağılımı aşağıda verilmektedir.

a) Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Bursa Orhan Camisi (1339), Bursa Hüdavendigar Camisi (1365-1366), Bursa Yıldınm Camisi
(1390), Tire Yeşil İmaret Camisi (1441).

b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Bursa Muradiye Camisi (1425), Ankara Karacabey Camisi (1427-1428).

c) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Örnek yoktur.

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin

Kronolojik Listesi
Örnek yoktur

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414).

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

g)Kubbemsi Tonoz ParcaIan= KullamIdigi Orneklerin Kronolojik Listesi : Bursa Detnirta5

Pap Camisi (1390).

h) Yrldrz Tonoz Parcalanrun Kullarulchgt Orneklerin Kronolojik Listesi : Ornek yoktur.

Koşe Ucgeni ye Piramitli Kupgm Birlikte Kullanridrgr Orneklerin Kronolojik Listesi:

Ornek yoktur.

i)Tromp ye Piramitli Kupgm Birlikte KullamIdigt Orneklerin Kronolojik Listesi : Ornek

yoktur.
GiRtş BOLOMO :

Ktictik boyutlu olan bu mekanlarda, ara cortim olarak cogunlukla pandantif ye tonoz parcasi
olan geciş elemanlan kullanihnor.

bolUmiine gore gec4 elemanlanrun kronolojik dagihmuun dokumu apgida verilmektedir.

a)Pandantifin Kullanildigr Orneklerin Kronolojik Listesi : Yeniphir Pustinm Baba

Camisi (14.yiizyt1).
KOp UcgenininOrneklerin Kronolojik Listesi :
b)

Ornek yoktur.

c) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.
d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin
Kronolojik Listesi :
Örnek yoktur.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi:

Örnek yoktur.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Orhan Camisi (1339).

h) Yıldız Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Amasya YOrgüç Paşa Camisi (1430).

1) Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi:

Örnek yoktur.

Yapının merkezinde yer alan ve diğer bölümler arasındaki bağlantıyı sağlayan orta
bölümde köşe üçgeni, tromp, piramitli kuşak ile köşe üçgeni ve piramitli kuşagın bir
arada kullanımı görülmektedir.
 Ilk yapıldığı dönemde çok işlevli camilerin orta bölümünde havuz bulunmaktadır
(Eyice 1962 -1963: 107). Şadırvan olarak olarak kullanılan bir havuzun bulunması, bu
bölümün ibadet işlevinden ayn, bir avlu olarak da değerlendirildiginin göstergesidir.
Ayrıca bu bölümün, yapının diğer bölümlerinden daha yüksek yapılmış olması ayn bir
öneme sahip olduğunu gostermektedir. Dolayısıyla kullanılan geçiş elemanlan bu
önemin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Orta bölümlere göre geçiş elemanlannın kronolojik dağılımının dokunıu aşağıda

verilmektedir.

a) Pandantifın Kullanıldığı Kullanıldığı Omeklerin Kronolojik Listesi

Örnek yoktur.

b) Köşe Uçgeninin Kullanıldığı Cımeklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Demirtaş Paşa Camisi (1390),

Edirne Mezit Bey Camisi (1441).

c) Trompun Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Yıldınnı Camisi (1390).

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin

Kronolojik Listesi :
Bursa Hüdavendigar Camisi (1366-1385), Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430).

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bilecik Orhan Imareti (14şy. ilk yarısı).

Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Iznik Yakup Çelebi Camisi (14.yy.'ın ikinci yarısı), Iznik Nilüfer Hatun İmareti (1388),
Edirne Yıldırım Camisi (XIV.yy. sonu), Bursa Yeşil Camisi (1419), Edirne Muradiye Camisi
(1430).

g) Kubbemsi Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Örnek yoktur

h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı omeklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.

ı) Köşe Üçgen' ve Piraniitli Kuşagın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik

Listesi.
Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Edirne Gazi Mihal Camisi (1422),Bursa Muradiye
Camisi (1425-1426), Tire Yeşil lmaret Camisi (1441).

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.
YAN BÖLÜMLER :

Pandantif, yıldız tonoz parçalan, köşe üçgeni ve piramitli kuşağın bir arada
kullanıldığı geçiş elemanlanna sahip yan bölümlerin işlevi ile kullanılan geçiş
elemanları arasında ilişki kurulamamıştır. Bunun nedeni, bu mekanlarda tek aşamada
geçişi gerçekleştiren pandantif, üçgenli kuşak ve piramitli kuşağın yanında köşe üçgeni
ve piramtili kuşağın birarada kullanılmasıyla iki aşamada geçişin gerçekleştirilmiş
olmasıdır

Yan bölümlere göre geçiş elemanlannın kronolojik dağılımının döküntü aşağıda

verilmektedir.

a) Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Edirne Muradiye Camisi (1435) Doğu yan bölümü, Edirne Muradiye Camisi (1435) Batı yan
bölümü

b) Köşe Üçgenin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Örnek yoktur.

e) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Örnek yoktur.
d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin
Kronolojik Listesi :

Edirne Beylerbeyi Camisi (1429) Doğu yan bölümü, Edirne Beylerbeyi Camisi (1429) Batı
yan bölümü.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.

o Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.

h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Yıldınm Camisi (1390), Doğu yan bölümü, Bursa Yıldırım Camisi (1390), Batı yan
bölümü.

ı) Köşe Üçgen' ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik

Listesi :

Bursa Yeşil Camisi (1419), Doğu yan bölümü,Bursa Yeşil Camisi (1419), Batı yan bölümü,
Bursa Muradiye Camisi (1425-1426), Doğu yan bölümü, Bursa Muradiye Camisi (1425-
1426), Batı yan bölümü.

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.

163

TABHANE ODALARI

Misafırhane olarak kullanılan bu bolümleri örtcn kubbelere geçişte köşe üçgen'

ve piramitli kuşak yoğun olarak kullanılmıştır Bu mekanlarda kuşak oluşturan
elemanların seçilmesi, mekanın işlevinden öte, oluşum biçimi ile ilişkili olabilir. Dört
yönden duvarlarla sınırlandırılmış ve diğer bölümlere göre daha az yüksekliğe sahip
olması nedeniyle kubik gövde üzerinde uygulanan köşe üçgenli kuşak ve piramitli
kuşağın seçildiği düşünülmektedir.

Tabhane odalanna göre geçiş elemanlarının kronolojik dağılımının dökümü aşağıda

verilmektedir.

a) Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur

b) Köşe tiçgeninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Edirne Mezit Bey Camisi (1441) , Batı tabhane odası

c) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldıgı Orneklerin

Kronolojik Listesi

Nilüfer Hatun Imareti (I388),Kuzey tabhane odası, Nilüfer Hatun Imareti (1388),Güney
tabhane odası

d) üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Yenişehir Pustinpuşbaba Zaviyesi (I347'den önce), Kuzey tabhane odası, Amasya Beyazıd
Paşa Camisi (1414), Doğu tabhane odası, Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Batı tabhane
odası,
Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Güneydoğu tabhane odası, Amasya Beyazıd Paşa
Camisi (1414), Güneybatı tabhane odası, Ankara Karacabey Camisi (1427-1428)Doğu
tabhane odası, Ankara Karacabey Camisi (1427-1428) Batı tabhane odası, Amasya Yörgüç
Paşa Camisi (1430),Doğu tabhane odası, Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430), Batı tabhane
odası,Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430), Girişin doğusundaki tabhane odası, Tire Yeşil
İmaret Camisi (1441), Doğu tabhane odası, Tire Yeşil İmaret Camisi (1441), Batı tabhane
odası

e) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Yenişehir Pustinpuş Baba Camisi (1347'den önce) Güney tabhane odası, Edirne Yıldırım
Camisi (XIV.yy. sonu), Doğu tabhane odası, Edirne Yıldınm Camisi (XIV.yy. sonu), Batı
tabhane odası,

f) Kubbemsi Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Örnek yoktur.
g) Yıldız Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Omeklerin Kronolojik Listesi :
Örnek yoktur.

h) Köşe Uçgeni ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik

Listesi :

Edirne Gazi Mihal Camisi (1422).

ı) Tromp ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Örnek yoktur.

MIHRAPLI BÖLÜM :
Yapı içerisinde ibadet işlevine ayrılmış bu bölümlerde, öneminden kaynaklanan bir tavır
nedeniyle plastik etkiyi arttıran geçiş elemanları tercih edilmiştir. Yoğun olarak kullanılan
köşe üçgeni ve piramitli kuşağın yanında, köşe üçgenin ya da trompun, piramitli kuşak ile bir
arada kullanıldığı da görülmektedir.

Bunun yanında, Bursa Orhan Camisi'nde olduğu gibi, kubbeye geçişte kullanılan tromplann
içine yerleştirilen piramitlerle bezeme kaygısı da ön plana çıkmaktadır
Ayrıca, pandantifin kullanılmasıyla da, kalemişi bezemeler için yüzey yaratılmıştır

Mihraplı bölüme göre geçiş elemanlarının kronolojik dağılımının doktinni aşağıda

verilmektedir

a) Pandantifın Kullanıldığı Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Edirne Mezit Bey Camisi (1441).

b) Koşe Üçgeninin Kullanıldığı Omeklerin Kronolojik Listesi

Edirne Beylerbeyi Camisi (1429), Mihraplı bölümün kuzeyindeki bölüm (Bkz. Kat. No:15)

c) Trompun Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi .

Bursa Orhan Camisi (1339).
d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin
Kronolojik Listesi :

Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430).

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bilecik Orhan İmareti (14.yy. ilk yarısı).

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Iznik Yakup Çelebi Camisi (14.yy 'ın ikinci yarısı), Bursa Yıldırım Camisi (1390), Bursa
Yeşil Camisi (1419), Edirne Muradiye Camisi (1430).

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.
h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

İz.nik Nilüfer Hatun İmareti (1388), Batı eyvan doğu bölümü. (Bkz. Kat. No: 6)

0 Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik

Listesi

Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Bursa Muradiye Camisi (1425-1426).

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Birllikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Yenişehir Pustinpuş Baba Camisi (1389).

IV.2. I.2.Yatay ve Dikey Biçimlenmeler Açısından Bakış

Erken Osmanlı Döneminde inşa edilen çok işlevli camilere ait mekanlarda
kullanılan geçiş elemanlarının seçilmesinde mekan planının etkili olduğu
düşünülmektedir. Çünkü Osmanlı Miman, kullanacağı geçiş elemanına göre, kubbenin
oturacağı alt yapıya haz.ırlamaktadır Örneğin, kubbenin oturmasında önemli problem
yaşanacağı duşimulen dikdortgen zemin planına sahip mekanlarda, kenarlara
yerleştirdiği kemerlerle, geçiş elemanı başlangıç seviyesinde kare planı yaratmaktadır
ya da örtü seviyesinde yerleştirdiği tonoz parçalarıyla, kubbe için gerekli kareyi bu
seviyede oluşturmaktadır.

Ancak mekanın kesiti açısından bakıldığında, son cemaat yeri orta bölüm ve orta
bölümde yükseklik yaratma kaygısının geçiş elemanı seçimini etkilediği
düşünulmektedir Bu yüksekliği yaratmak için farklı iki uygulamanın sergilendiği
görülmektedir:

a) Mekanı sınırlayan kemerler uzeriııde duvar parçaları örerek, istenilen yükseklik

yaratılıp, mckanın zemin planı dikdörtgen olsa bile, bu planı kübik gövdenin üzerine
aktararak, dikdortgenden daireye geçiş gerçekleştirebilen, piramitli kuşak çözüm
sağlanmaktadır

b) Iki aşamada gerçekleşen çözümde, mekanı sınırlayan kemer ya da kör kemerler

arasına yerleştirilen köşe üçgenleriyle belli bir yüksekliğe ulaşılmış, bu seviyede ortaya
çıkan sekizgen plan üzerine piramitli kuşak yerleştirilerek, mekanda istenilen yükseklik
elde edilmiştir.

Dönemin, geçiş elemanının seçimi konusunda belirleyici etkisinin tam olarak

anlaşılabilmesi için, bu donemlerde inşa edilen tum yapılara ait mekanlann eksiksiz
olarak araştınlması gerekmektedir

Tez kapsamında incelenen yapılara ait mekanlarda kullanılan geçiş elemanlannın

dönemlere gore dağılımı sonucunda, geçiş elemanlarının çoğunun her dönemde
kullanıldığı ortaya çıkmaktadır.

Ancak, köşe üçgen' ve piramitli kuşağın birlikte kullanıldığı iki aşamalı geçiş
biçiminin, II.Murad dönemi ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. 11.Murad'ın
Amasya'da olduğu sırada, inşa edilen Amasya Beyazıd Paşa Camisi ve Bursa'daki
banisi olduğu Muradiye Camisi'nde; yine Il Murad döneminde Ankara'da inşa ettirilen
Karacabey Camisi'nde köşe üçgeni ve piramitli kuşağın birlikte kullanıldığı iki aşamalı
geçiş biçiminin görülmesi, bu düşunceyi kuvvetlendiı-mektedir. Hatta, birinci aşamayı
oluşturan köşe üçgeninin tüm örneklerde piramit sıralanyla işlenmiş olması bu ilişkinin
varlığını daha da guçIenidrrnektedir Ancak, daha önceki dönemde inşa edilmiş Bursa
Hüdavendigar Camisi'nin üst kat revağı orta boltimun doğu ve batısındaki bölümlerde
görülen benzer uygulamalar, 11.Muracrla olan ilişki konusunda şuphenin ortaya
çıkmasına neden olmaktadır

Dönemlere gore geçiş elemanlannın kronolojik dağılımının dökümü aşağıda

verilmektedir

OSMAN GAZI DÖNEMI (1282-1326)

Örnek Yoktur

SULTAN ORHAN DONEMİ(1326-1360)

a) Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Orhan Camisi (1339) Son cemaat yeri orta bölümünün iki yanındaki bölümler,
,
b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı orneklerin Kronolojik Listesi
örnek Yoktur

c) Trompun Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi

Bursa Orhan Camisi (1339), Mihraplı bölüm.

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plana Sahip Pandantifın Kullanıldığı Oı-neklerin

Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı örneklerin Kronolojik Listesi

Bilecik Orhan Imareti (14.yy ilk yansı) , Orta bölüm, Bilecik Orhan Imareti (14.yy. ilk
yansı), Mihraplı bölüm, Yenişehir Pustinpuşbaba Zaviyesi (1347'den önce), Kuzey tabhane,

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı örneklerin Kronolojik Listesi

Bursa Orhan Camsisi (1339), Son cemaat yeri orta bölüm, Yenişehir Pustinpuş Baba Camisi
(1347'den önce) Güney tabhane odası, İznik Yakup Çelebi Camisi (14.yy.'ın ikinci yarısı)
Orta bölüm, İznik Yakup Çelebi Camisi (14.yy.'ın ikinci yarısı) Mihraplı bölüm.

g) Kubbemsi Tonoz Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Orhan Camisi (1339), Giriş bölümü.

h) Yıldız Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.
ı) Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik
Listesi :
Örnek Yoktur.

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

SULTAN I.MURAD HÜDAVENDİGAR DÖNEMI (1360-1389)

a) Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Hüdavendigar Camisi (1365-1366) Son cemaat yeri orta bölüm,

Bursa Hüdavengar Camisi (1365-1366) Son cemaat yeri orta bölümün iki yanındaki
dört bölüm.
b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.

c) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Hüdavendigar Camisi (1366-1385), Üst kat revağı orta bölüm.

d) Bitiş Seviyesinde Ç.okgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin

Kronolojik Listesi :
Bursa Hüdavendigar Camisi (1366-1385), Orta bölüm, Nilüfer Hatun İmareti (1388),Kuzey
tabhane odası, Nilüfer Hatun İmareti (1388),Güney tabhane odası

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi

Örnek Yoktur.

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı 'ineklerin Kronolojik Listesi :

Iznik Nilüfer Hatun İmareti (1388) Orta bölüm.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Omeklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı (ineklerin Kronolojik Listesi :

Iznik Nilüfer Hatun Imareti,(1388) Son cemaat yeri orta bölümü, Iznik Nilüfer Hatun Imareti
(1388), Batı eyvan doğu bölümü.
ı) Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı 'ineklerin Kronolojik
Listesi
Bursa Hüdavendigar Camisi (1366-85), Üst kat revagı orta bölümünün doğusundaki ve
batısındaki bölümler.
i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi : 172 1
Yenişehir Pustinpuş Baba Camisi (1389), Mihraplı bölüm.

SULTAN YILDIRIM BEYAZID DÖNEMİ(1389-1402)

a) Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Yıldırım Camisi (1390) Son cemaat yeri orta bölümü, Bursa Yıldınm Camisi (1390)
Son cemaat yeri orta bölümünün doğusundaki ve batısındaki dört bölüm.

b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Demirtaş Paşa Camisi (1390), Orta bölümü,
c) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Yıldınm Camisi (1390), Orta bölümü.

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin

Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.

e) Oçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.
f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Bursa Yıldınm Camisi (1390) Mihraplı bölüm, Bursa Demirtaş Paşa Camisi (1390), Son
cemaat yeri orta bölümü, Edirne Yıldırım Camisi (XIV.yy. sonu), Orta bölümü, Edirne
Yıldırım Camisi (XIV.yy. sonu), Doğu tabhanc odası, Edirne Yıldırım Camisi (XIV.yy. sonu),
Batı tabhane odası

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Demirtaş Paşa Camisi (1390), Son cemaat yeri orta bölümünün doğusundaki ve
batısındaki iki bölüm.

h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Yıldırım Camisi (1390), Doğu ve Batı yan bölümleri.

O Köşe Üçgen' ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Omeklerin Kronolojik

Listesi:
Örnek Yoktur.
i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.
SULTAN ÇELEBİ MEHMET DÖNEMI(1413-1421)
a) Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi •
Örnek Yoktur
b) Köşe Uçgcninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi
Örnek Yoktur

c) Trompun Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur
d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin
Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Son cemaat yeri orta bölümünün doğusundaki ve
batısındaki dört bölüm, Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Doğu tabhane odası, Amasya
Beyazıd Paşa Camisi (1414), Batı tabhane odası, Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414),
Güneydoğu tabhane odası, Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Guneybatı tabhane odası

t) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Bursa Yeşil Camisi (1419), Orta bölüm, Bursa Yeşil Camisi (1419), Mihraplı bölüm.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldıgı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

ı) Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örnekler-in Kronolojik

Listesi:

Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Son cemaat yerinin orta bölümü, Amasya Beyazıd Paşa
Camisi (1414),Orta bölüm, Amasya Beyazıd Paşa Camisi (1414), Mihraplı bölüm, Bursa
Yeşil Camisi (1419), Doğu ve batı yan bölümler.

i)Tromp ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

SULTAN II.MURAD DÖNEMI(1421-1444 ve 1446-1451)

a) Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Amasya Yörgüe Paşa Camisi (1430) Türbe bölümü, Edirne Muradiye Camisi (1435) Doğu ve
Batı Yan bölümleri, Edirne Mezit Bey Camisi (1441) Mihraplı bölüm, Tire Yeşil İmaret
Camisi (1441) Son cemaat yeri orta bölümünün doğusundaki ve batısındaki dört bölüm.

b) Köşe Oegeninin Kullanıldığı Ömeklerin Kronolojik Listesi :

Bursa Muradiye Camisi (1425), Son cemaat yeri orta bölümünün doğusundaki ve
batısındaki bölümler, Ankara Karacabey Camisi (1427-1428), Son cemaat yeri orta
bölümünün
dogusundaki ve batısındaki bölümler, Edirne Beylerbeyi Camisi (1429), Mihraplı bölümün
kuzeyindeki bölüm, Edirne Mezit Bey Camisi (1441), Orta bölüm, Tire Yeşil Imam Camisi
(1441), Son cemaat yeri orta bölüm

c) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Edirne Mezit Bey Camisi (1441), Batı tabhane odası

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı örneklerin

Kronolojik Listesi :
Edirne Beylerbeyi Camisi (1429) Doğu ve Batı yan bölümleri, Amasya Yörgüç Paşa Camisi
(1430), Orta bölüm, Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430), Mihraplı bölüm.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı örneklerin Kronolojik Listesi :

Ankara Karacabey Camisi (1427-1428)Doğu tabhane odası, Ankara Karacabey Camisi (1427-
1428) Batı tabhane odası, Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430),Doğu tabhane odası, Amasya
Yörgüç Paşa Camisi (1430), Batı tabhane odası, Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430), Girişin
doğusundaki tabhane odası,
Tire Yeşil İmaret Camisi (1441), Doğu tabhane odası, Tire Yeşil İmaret Camisi (1441), Batı
tabhane odası

Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Ömeklerin Kronolojik Listesi :

Edirne Beylerbeyi Camisi (1429), Son cemaat yerinin orta bölümü, Edirne Muradiye Camisi
(1430), Son cemaat yerinin orta bölümü, Edirne Muradiye Camisi (1430), Orta bölüm, Edirne
Muradiye Camisi (1430), Mihraplı bölüm.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı örneklerin Kronolojik Listesi

Örnek Yoktur.

h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Ömeklerin Kronolojik Listesi

Amasya Yörgüç Paşa Camisi (1430), Giriş bölümü.

ı) Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örııeklerin Kronolojik

Listesi :

Edirne Gazi Mihal Camisi (1422), Son cemaat yerinin orta bölümü, Edirne Gazi Mihal Camisi
(1422), Tabhane odaları, Edirne Gazi Mihal Camisi (1422), Orta bölüm, Bursa Muradiye
Camisi (1425-1426), Son cemaat yerinin orta bölümü, Bursa Muradiye Camisi (1425-1426),
Orta bölüm, Bursa Muradiye Camisi (1425-1426), Doğu yan bölüm, Bursa Muradiye Camisi
(1425-1426), Batı yan bölüm,
Bursa Muradiye Camisi (1425-1426), Mihraplı bölüm, Ankara Karacabey Camisi (1427-
1428) Son cemaat yerinin orta bölümü, Tire Yeşil Imaret Camisi (1441), Orta bölüm.

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Birlikte Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

1V.2.3.Yerleşim Yeri
Tez kapsamında incelenen çok işlevli camilerin bulunduğu yerleşim yerlerinde,
geçiş elemanı kullanımı açısından bölgesel bir etkinin olduğunun belirlenmesi için; dar
kapsamlı çalışmalar yerine tüm dönem ve yapıların incelendiği geniş çalışmalar
gerekmektedir. Bu nedenle, incelenen geçiş elenıanlannda bölgesel etkilerin varlığı
tanı olarak tespit edilememiştir. Ancak Bursa, Edirne ve Amasya gibi Erken Osmanlı
Döneminin önemli merkezlerindeki yapıların anıtsallığı ve sayısal çokluğu nedeniyle,
geçiş elemanlannda çeşitliliğin ve kullanım yoğunluğunun arttığı görülmektedir.

Yerleşim Yerlerine Göre Geçiş Elemanlarının Kronolojik Dağılımının dökürnü

aşağıda verilmektedir.
BİLECİK

Bilecik'te sadece üçgenli kuşağın kullanıldığı görülmektedir.

Orhan lmareti (14.yy ilk yansı) , Orta bölüm, Orhan İmareti (14.yy. ilk yarısı), Mihraplı
bolum

BURSA

a) Pandantifın Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Orhan Camisi (1339) Son cemaat yeri ona bölümünün iki yanındaki bölümler, Hüdavendigar
Camisi (1365-1366) Son cemaat yerinin orta bölümü, Hüdavengar Camisi (1365-1366) Son
cemaat yeri orta bölümünün iki yanındaki dört bölüm, Yıldırm Camisi (1390) Son cemaat
yerinin orta bölümü,
Yıldırm Camisi (1390) Son cemaat yeri orta bölümünün doğusundaki ve batısındaki dört
bölüm.

b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Demirtaş Paşa Camisi (1390), Orta bolum, Muradiye Camisi (1425), Son cemaat yeri orta
bolumünün doğusundaki ve batısındaki iki bölüm.

e) Trompun Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Orhan Camisi (1339), Mihraplı bölüm, Hüdavendigar Camisi (1366-1385), Üst kat revağı ona
bölümü,
Yıldırım Camisi (1390), Orta bölüm.

179

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin

Kronolojik Listesi :
Hüdavendigar Camisi (1366-1385), Orta bölüm.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Ömeklerin Kronolojik Listesi :

Örnek yoktur.

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Ömeklerin Kronolojik Listesi :

Orhan Camisi (1339), Son cemaat yerinin orta bölümü,

Yıldınm Camisi (1390) Mihraplı bölüm, Demirtaş Paşa Camisi (1390), Son cemaat yerinin
orta bölümü,
Yeşil Camisi (1419), Orta bölüm, Yeşil Camisi (1419), Mitıraph bölüm.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Orhan Camisi (1339), Giriş bölümü, Demirtaş Paşa Camisi (1390), Son cemaat yeri orta
bölümün doğusundaki ve batısındaki iki bölüm.
h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Yıldırım Camisi (1390), Doğu yan bölüm, Yıldınm Camisi (1390), Batı yan bölüm.

O Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Hüdavendigar Camisi (1366-85), Üst kat revağı orta bölümünün doğusundaki ve
batısındaki bölümler, Yeşil Camisi (1419), Doğu ve batı yan bölümleri,

Muradiye Camisi (1425-1426), Son cemaat yerinin ona bölümü, Muradiye Camisi (1425-
1426), Orta bölüm, Muradiye Camisi (1425-1426), Doğu yan bölüm, Bursa Muradiye Camisi
(1425-1426), Batı yan bolum, Muradiye Camisi (1425-1426), Mihraplı bölüm

İZNİK

a) Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

b) Köşe acgeninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

c) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi

Örnek Yoktur.

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin

Kronolojik Listesi .

Nilüfer Hatun Inıareti (1388),Kuzey tabhane odası, Nilüfer Hatun Imareti (1388),Guney
tabhane odası

e) licgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Yakup Çelebi Camisi (14.yy.'ın ikinci yansı) Ona bölum, Yakup Çelebi Camisi (14.yy.'ın
ikinci yansı) Mihraplı bölüm, Nilüfer Hatun Imareti (1388) Orta bölüm.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalannın Kullaruldığıömeklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

h) Yıldız Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Nilüfer Hatun İmareti,(1388) Son cemaat yerinin orta bölümü, Nilüfer Hatun İmareti (1388),
Batı eyvanın doğu bölümü.

1-Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.

EDİRNE
a) Pandantifin Kullanıldıgı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Muradiye Camisi (1435) Doğu yan bölüm, Muradiye Camisi (1435) Batı yan bölüm, Mezit
Bey Camisi (1441) Mihraplı bölüm.

b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Mezit Bey Camisi (1441), Orta bölüm, Beylerbeyi Camisi (1429), Mihraplı bölümün
kuzeyindeki bölüm.

c) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Mezit Bey Camisi (1441) , Batı tabhane odası.

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin

Kronolojik Listesi :

Beylerbeyi Camisi (1429) Doğu yan bölüm, Beylerbeyi Camisi (1429) Batı yan bolüm.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Yıldırım Camisi (XIV.yy. sonu), Orta bolüm, Yıldırım Camisi (XIV.yy. sonu), Doğu tabhane
odası,Yıldırım Camisi (XIV.yy. sonu), Batı tabhane odası, Beylerbeyi Camisi (1429), Son
cemaat yerinin oı-ta bölümü,
Muradiye Camisi (1430), Son cemaat yerinin orta bölumü, Muradiye Camisi (1430), Orta
bölüm,
Muradiye Camisi (1430), Mihraplı bölüm.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Ömeklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin kronolojik Listesi

Örnek Yoktur

ı) Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Gazi Mihal Camisi (1422), Son cemaat yerinin orta bolümü, Gazi Mihal Camisi (1422),
Tabhane odaları,
Gazi Mihal Camisi (1422), Orta bölüm
i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Omeklerin Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.

YENIŞEHIR

a) Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Pustinpuş Baba Camisi (14.yüzyıl) Güney tabhane odasının önündeki giriş bölümü.
b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.
c) Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.
d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik
Listesi :
Örnek Yoktur.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Pustinpuş Baba Camisi (1347'den önce), Kuzey tabhane odası

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı (ineklerin Kronolojik Listesi

Pustinpuş Baba Camisi (1347'den önce) Güney tabhane odası

g) Kubbemsi Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Kronolojik Örnekler

Örnek Yoktur
h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.

°Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Pustinpuş Baba Camisi (1389), Mihraplı bölüm.

AMASYA

a) Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Yörgüç Paşa Camisi (1430) Türk bölümü.

b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.
C)Trompun Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.
d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı Örneklerin
Kronolojik Listesi :
Yörgüç Paşa Camisi (1430), Orta bölüm, Yörgüç Paşa Camisi (1430), Mihraplı bölüm.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Beyazıd Paşa Camisi (1414), Son cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki dört bölüm
Beyazıd Paşa Camisi (1414), Doğu tabhane odası, Beyazıd Paşa Camisi (1414), Batı tabhane
odası,
Beyazıd Paşa Camisi (1414), Güneydoğu tabhane odası, Beyazıd Paşa Camisi (1414),
Güneybatı tabhane odası, Yörgüç Paşa Camisi (1430),Doğu tabhane odası, Yörgüç Paşa
Camisi (1430), Batı tabhane odası, Yörgüç Paşa Camisi (1430), Girişin doğusundaki tabhane
odası.

f) Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

 Örnek Yoktur.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

h) Yıldız Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Yörgüç Paşa Camisi (1430), Giriş bölümü.

O Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

:
Beyazıd Paşa Camisi (1414), Son cemaat yerinin orta bölümü, Beyazıd Paşa Camisi
(1414),Orta bölüm, Beyazıd Paşa Camisi (1414), Mihraplı bölüm.
i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin kronolojik Listesi :
Örnek Yoktur.

ANKARA

a) Pandantifın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.
b) Köşe Üçgeninin Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Karacabey Camisi (1427-1428), Son cemaat yeri orta bölümünün doğusundaki ve

batısındaki dört bölüm.

c) Trompun Kullanıldığı ()ineklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifın Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik

Listesi :
Örnek Yoktur.

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Karacabey Camisi (1427-1428)Doğu tabhane odası, Karacabey Camisi (1427-1428) Batı

tabhane odası

o Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

g) Kubbemsi Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

h) Yıldız Tonoz Parçalarının Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.
1) Köşe Uçgcni ve Piramitli Kuşağın Kullanıldıgı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Karacabey Camisi (1427-1428) Son cemaat yeri orta bölüm

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi
Örnek Yoktur.
TIRE

a) Pandantifin Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi

Yeşil Inıaret Camisi (1441) Son cemaat yeri orta bölümünün doğusundaki ve
batısındaki dort bölüm

b) Köşe Üçgeninin Kullanılığı Orneklerin Kronolojik Listesi :

Yeşil Imaret Camisi (1441), Son cemaat yeri orta bölüm

c) Trompun Kullanıldığı Orneklerin kronolojik Listesi

Örnek Yoktur.

d) Bitiş Seviyesinde Çokgen Plan Oluşturan Pandantifin Kullanıldığı örneklerin

Kronolojik Listesi
Örnek Yoktur

e) Üçgenli Kuşağın Kullanıldığı Ömeklerin Kronolojik Listesi :

Yeşil Imaret Camisi (1441), Doğu tabhane odası, Yeşil İmaret Camisi (1441), Batı tabhane
odası

o Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Orneklerin Kronolojik Listesi

Örnek Yoktur
g) Kubbeınsi Tonoz Parçalarının KullanıldığıOrneklerin Kronolojik Listesi
Örnek Yoktur

188

h) Yıldız Tonoz Parçalannın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

ı) Köşe Üçgeni ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

:
Yeşil İmaret Camisi (1441), Orta bölüm.

i) Tromp ve Piramitli Kuşağın Kullanıldığı Örneklerin Kronolojik Listesi :

Örnek Yoktur.

KAYNAKÇA
AKA, İsmail 1991 Timur ve Devleti Ankara AlCDAĞ, Mustafa 1979 Türkiyenin iktisadi ve
İçtimai Tarihi İstanbul
ALTUN, Ara 1978 Anadolu'da Artuklu Devri Türk Mimarisinin Gelişmesi İstanbul : Kültür
Bakanlığı Yayınlan ANTABLIN, F. 1984 "The Squınch ın Armenian Architecture." Revue
des Etudes Armenian, 18:503-513
AREL, Ayda 1970 "Batı Anadolu'da Birkaç Yapının Tarihlendirilmesi ve XV.Yüzsnl
Mimarisi Hakkında."Anadolu Sanat Araştırmaları II.:82-95 İstanbul.
ASLANAPA, Oktay 1949 Edime'de Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul. 1965 "Edirne'de Türk
Mimarisinin Gelişmesi", Edirne'nin Fethi'nin 600. Yıldönümü Armağan Kitabı, 223-232
Ankara 1977 Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (XIV yüzyıl) Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Ankara 1984 Türk Sanatı. İstanbul: Kervan Yayınları. 1986 Osmanlı Devri Mimarisi.
İstanbul: İnkilap Kitabevi. 1991 Anadolu'da İlk Türk Mimarisi, (Başlangıç ve Gelişmesi.)
Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 1993 Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi
Yayınları.
ASLANOĞLU, İnci 1978 Tire'de Camiiler ve Üç Mescit. Ankara: ODTÜ Yayınları. 1988
Ankara Karacabey Külliyesi Ankara
ATEL, Esin 1980 Turkısh Art. Washington.
AYVERDİ, Ekrem Hakkı 1965 "Bursa'da Orhangazi Camii ve Osmanlı Mimarisinin Menşei
Meselesi". Vakıflar Dergisi, VI: 69-85 1966 Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, 630-805 (1230-
1402), İstanbul 1972 ısmanlı Mimarisinde elebi M hmet ve II ultan Murad Devri 806-855
(1403-1451) Istanbul.
1976 İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi İstanbul. 1978 "Bursa'da Yeşil Cami" Kubbealtı
Akademik Mecmuası, 7:45-53 İstanbul. 1980 "Cami Mimarisi Üzerine Düşünceler ve
Osmanlı Cami", Milli Ttırkoloji Kongresi, l., 375-386 İstanbul. 1982 Avrupada Osmanlı
Mimari Eserleri. Bulgaristan,Yunanistan, Arnavutluk, IV İstanbul
BACHMAN, Walter 1913 Kirchen in Armenian und Kurdıstan. Leipzig
BARKAN, O.L. 1942 "Osmanlı İmparatorluğunda Bir Iskan ve Kanalizasyon Metodu Olarak
Vakıflar veTemlikler.-Vakıflar Dergisi , II.: 271-386
BATUR, Afife 1970 "Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar üzerine" Anadolu Sanatı
Araştırmaları 2: 135-227 1974 Osmanlı Camilerinde Kemer. İstanbul.
1980 Osmanlı Camilerinde E risel Örtüler ve GeçişCı eleri (Basılmamış Doçentlik Tezi)
Istanbul BOSTANZADE, Yahya 1978 Duru Tarih. (Çeviren ; Necdet Sakaoglu) Istanbul
BRAUDEL, Fernand 1990 Akdeniz'de Akdeniz Dünyası (Çeviren ; Mehmet Ali Kılıçbay)
İstanbul : Eren Yayınları
CAHEN, Claude 1979 Osmanlılar'dan Önce Anadolu'da Türkler, (Çeviren; Yıldız Moron)
İstanbul. CEZZAR, Mustafa 1977 Anadolu Öncesi Türklerde Sehir ve Mimarlık İstanbul: İş
Bankası Yayınları CHOISY, Auguste 1964 Hıstoria L'Architecture, 1-II, Paris
CRESWELL, K.A.C. 1959 The Muslim Architecture of Egvpt, II. Avyubids and Early Bahnd
Memluks Oxford. CRITCHLOW, Keith 1976 Islamic Pattemıs. London.
ÇETINTAŞ, Sedat 1946 Türk Mimari Amtlan, Osmanlı Devri I.Bursa'da İlk Eserler. İstanbul.
1952 Türk Mimari Anıtlan, Osmanlı Devri II.Bursa'da Murad I Beyazıd I.Binalan. Istanbul.
DANİŞMEND, I.Hami 1971 İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. 1, II, III IV Istanbul
DEMIRIZ, Yıldız 1979 Osmanlı Mimarisinde Süsleme 1.Erken Devir (1300-1453). İstanbul:
Kültür Bakanlığı Yayınlan
DIEZ, E. ve ASLANAPA, Oktay 1950 Karaman Devri Sanatı. İstanbul.
DOĞAN, Ahmet Işık 1977 Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yardarı-Tekkeler, Zaviyeler ve
Benzer Fütüvvet Yapılan. İstanbul: İ.TÜ. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Yayınları.
EMIR, Sedat 1994 Erken Osmanlı Mimarlığında Çok İşlevli Yapılar : Kentsel Kolonizasyon
Yapılan Olarak Zaviyeler, 1,1I İzmir : Akademi Yayınlan
ERGENÇ, Özer 1980 "Osmanlı Şehirlerinde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri."
Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Birinci Uluslararası Sosyal ve
Ekonomik Kongresi Tebliğleri , 103-109
ERKEN, Sabih 1977 Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler,II Ankara
ERZEN, Jale Necdet 1991 Mimar Sinan Cami ve Külliyeleri (Tasanm Süreci Üzerinde Bir
Deneme), Ankara: ODTÜ Mimarlik Fakültesi Yayınları
ESİN, Emel 1971 "Türk Kubbesi (Gtiktürklerden Selçuklulara kadar)." Selçuklu Araştırmalan
Dergisi, III:158-179
EYİCE, Semavi 1962/63 "İlk Osmanlı Devrinin Dini-İctimai Bir Müessesesi : Zaviyeler ve
Zaviyeli Camiler." iktisat Fakültesi Mecmuası, XXIII 1-80 1971 Karaman-Karadağ Binbir
Kilise. İstanbul. 1980 Son Devir Bizans Mimarisi İstanbul.
FINK, Josef 1958 Die Kuppel über dem Viereck. München.
GABRIEL, Albert 1934 Monument Turcs d'Anatolie 11 Paris. 1942 "Bursa'da Murat I Camii
ve Osmanlı Mimarisinin Menşei Meselesi" Vakıflar Dergisi 11,37-43 1958 Une Capitale
Turque, Brousse. Paris. G
IEDION, Sigfried 1971 Architecture and Phenomena of Transition the Three Space
Conception in Architecture, Cambridge.
GODARD, A. 1962 L'Art de l'Iran Paris.
GOLOMBEK, L 1988 The Timund Architecture of Iran and Turan. New Jersey.
GOODWIN, Godfrey 1971 A History of Ottoman Architecture. London.
GoKBILGIN, M.Tayyib 1952 15 - 16, Asırlarda Edirne ve Pasa Livası Vakıflar- Mülkler-
Mukataalar Istanbul
GRABAR, Oleg 1964 Islamic Architecture and its Decoration London. 1988 İslam Sanatının
Olusumu (Ceviren , Nuran Yavuz) İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınlan
GÜNDOĞDU, Hamza 1985 Dulkadırlı Beyliği Mimarisi. İstanbul. Kültür ve Turizm
Bakanlığı Yayınlan. GUNKUT, Akın 1990 Asya Merkezi Mekan Geleneği Ankara: Kültür
Bakanlığı yayınlan.
HAMMER, 1966 Osmanlı Devleti Tarihi. (Çeviren ; Mehmet Ata)I, Il Istanbul.
HARRISON, R M. 1963 "Churches and Chapels of Central Lycıa", Anatolian Siudieş, 13.1
17-15 I HASRATIAN, Mourad 1988 "La Couple dans L'Architecture Armenienne Aux IV-V
Siecles " Fifth International Sysmposium Armenian Art, : 197-215 Venezia,
HASOL, Doğan 1988 Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. Istanbul- Yapı-Endüstri Merkezi
yayınlan
HOCA SADEETİN EFENDI 1992 Tacü't Tevarih,(Çev.İ.Parmalcsızoğlu), I., II., III., IV., V.
Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
İbrahim, LAILA'Ali 1975 "The Transıtıonal Zones of Domes in Cairene Architecture." Kunst
des Orients, X:5-23
IMBER, Colin 1990 The Ottoman Empire 1300-1481,
İstanbul İNALCIK, H. 1973 The Ottoman Empire The Classical Age (1300-1600) London
KAZANCIGİL, Ratip 1991 Edirne lmaretleri Istanbul
KIZILTAN, A. 1950 Anadolu Beyliklerinde Cami ve Mescitler (14.Yüzvıl Sonuna Kadar.)
Istanbul. KÖPRÜLO, Fuad 1991 Osmanlı Devletinin Kuruluşu Ankara: Türk Tarih Kurumu
Yayınları KRAUTHEİMER,Richard 1975 Early Christian and Byz_antine Arctitecture.
Harmondsword-Mıddlesex
KUBAN,Doğan 1973 Mimarlık Kavramları İstanbul:İTÜ Yayını 1975 "Edirne'de Bazı İkinci
Murat Çağı Harnamlan Mukarnas Bezemeleri Üzerine Notlar" İsmail Hakkı Uzunçarşılı
Armağanı, 447-459 Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1982 Türk ve İslam Sanatı Üzerine
Denemeler . Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
KUNT, Metin 1991 "Siyasal Tarih (1300-1600)", Osmanlı Devleti 1300-1600 Türkiye Tarihi
2:15-144 Istanbul. Cem Yayınları.
KURAN, Abtullah 1964a Ilk Devir Osmanlı Mimarisinde Camii, Ankara. I964b "Edirne'de
Yıldırım Camii" Belleten, XXVIII, 419-438
MA1NSTONE, J Rowland 1973 "Squinhes and Pendetives : Comments on Problems of
Definitions", Art and Archaeology Research Papers,:3-4
MEHMED NEŞRİ 1987 Kitab-ı Chan-ı Nüma ,Neşri tarihi, (Çev. F. R.Unat- M.A. Köymen)
I., II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
MILBURN, Robert 1988 Early Christian Art Architecture. California.
MILLINGEN, A. Van 1912 Byzantine Churches in Constantinople. London.
MUBAREK GALIP 1924 I-Umumi Bir Nazar Kabristanlar-Mescitler- Camiler İstanbul 1928
II-Kitabeler İstanbul
MOLAYLM, Selçuk 1982 Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler (Selçuklu
Cağı), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınlan.
OCAK, Ahmet Yaşar 1976 "Zaviyeler" Vakıflar Dergisi, XII 247-269
ORUÇ BEY 1972 Oruç Beğ Tarihi İstanbul
OTTO DORN,Kathenna 1941 Das Islamische Iznik Berlin 1965 Kunts des Islam. Baden.
OGEL, Semra 1972 Der Kımpelraum in der Turkıschen Architecture. İstanbul. 1979 "Türk
Mimarisinde Kubbeli Mekan Gelişmesinin Ana Hatlan", Yapı Dergisi, 32 25-44 1987
Şçlçuklularda Tas Tezyinatı,

Ankara. Türk Tarih Kurumu Yayınları.

ÖNEY, Gönül 1989 Beylikler Devri Sanatı XIV-XV. yüzyıl (1300-1453) Ankara: Türk Tarih
Kurumu Yayınları OTÜKEN, Yıldız.,H.ACUN, A.DURUKAN ve S.PEKAK 1986 Vakıf
Abideler ve Eski Eserler, IV Ankara
POPE, A.U. 1965 Persian Architecture. Newyork. RIEFSTAHL, Rudolf Meyer 1941 Cenubi
Garbi Anadolu'da Türk Mimarisi, İstanbul.
ROSINTAL, J. 1928 Pendantifs, Trompes et Stalactites, Paris, 1937 Le Reseau: Forme
Intermödiare Perse Inconnue Jusqu'a Prösent Paris 1938 L' origine des Stalactites de
L'arctitecture. Paris.
RUMPLER, Marguerite 1956 La Coupole dans L'Architecture Byzantine et Musulmane.
Starsbourg. SMITH, Baldwin 1950 The Dome A Study in tlıe History of Ideas. Princeton.
SÖZEN, Metin 1975 Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan Istanbul
SÖZEN, Metin ve U:TANYELI, 1992 Sanat Kavramlan ve Terimleri Sozlüğü, İstanbul
TABBAA, Yasser 1985 "The NIuqamas Dome:Its Origin and Meaning", Muqamas, 3:61-75
TANSUĞ, Sezer 1992 Cağdaş Turk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi
TANYELİ, Uğur 1987 Anadolu Turk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (X1-
XV.Yüzyıl). Istanbul: I.T.U. Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlan.
TAESCHNER, Franz 1932 "Das Heiligtum des Postin Pos Baba in Jenischehir" Der Islam.
XX, I 16- 126 TIMUR, Taner 1979 Kuruluş ve Yükseliş Döneminde Osmanlı Toplumsal
Düzeni, Turhan Kitabevi
UYSAL, Ali Osman 1993 Afyonda Üç Eser Ankara Kültür Bakanlığı yayınlan
UZUNÇARŞIL1, I988a Anadolu Beylikleri vç Akkoyunlu. Karakoyunlu Devletleri Ankara:
Türk Tarih Kurumu Yayınlan. UZUNÇARŞIL1, İ.H. 1988b Osmanlı Devletinin Merkez ve
Bahriye Teskilatı Ankara: Turk Tarih Kurumu Yayınlan
OLGEN, Ali Saim 1938 "Iznik'e Türk Eserleri" Vakıflar Dçrgisi I, 53-69
ÜNVER, A. Stlhey1 1952 Edirne Muradive Camii İstanbul
WILLAMS, Caroline 1985 "The Cult of Alınd Saints in the Fatinud monuments of Cairo."
Mugamas III :39-60 Leiden WİTTEK, Paul 1985 Osmanlı imparatorluğunun Doğusu, Istanbul
YAVUZ, Ayşıl Tükel 1983 Anadolu Selçuklu Mimarisinde Tonca ve Kemer Ankara
YENIŞEHIRLIOĞLU, Filiz 1989 " XIV-XV.yy. Mimari Omeklere Göre Bursa Kentinin
Sosyal, Ekonomik, Kültürel Gelişimi" IX Türk Tarih Kongresi Ankara Türk Tarih Kurumu
Yayınlan
YETKIN, Suut Kemal 1970 Türk Mimarisi Ankara: Remzi Kitabevi

EK KAYNAKÇA
V-KAYNAKÇA
Abdülhafız, A.A., Osmanlı Döneminde İstanbul ile Kahire
Arasında Mimari Etkileşimler, (İstanbul Ü. Sos.
Bil. Enst. Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul,
1994.
Acar, T., Bursa’daki Tabhaneli Camiler, (Ege Ü. Sosyal
Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi A.B.D., Türk-İslam
Sanatı B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
İzmir, 2007.
Acun, H., Manisa’daki Türk Devri Yapıları, Ankara, 1999.
Açıkgözoğlu, A. S., Osmanlı Camisinde Mihrap Önü Mekanı,
(Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü Türk Sanatı A.B.D., Yayınlanmamış
Doktora Tezi), İstanbul, 2002.
Adıyeke, N., XIX. Yüzyılda Milas’ın Sosyal, Demografik,
Ekonomik ve Kültürel Gelişimi, İzmir, 1994.
Akbulut, Ö., Trabzon Kitabeleri, İstanbul, 1953.
Akbulut, R., Her Şeyi İle Bursa, İstanbul, 1975.
Akça, G., “Ahilik Geleneği ve Günümüz Fethiye Esnafı”,
Selçuk Ü. Türkiyat Araştırmaları Enst. Türkiyat
Araştırmaları Dergisi, S.14 Güz, Konya, 2004,
s.209-219.
Akça G.-Demirpolat, A., “Heterodoxy Orthodoxy Tartışmaları ve Türk
Fütüvvet Teşkilatı (Ahilik), Selçuk Üniversitesi
Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat
Araştırmaları Dergisi, S.15, Konya, Güz 2004,
s.203-213.
Akdağ, M., Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, İstanbul,
1979.
Akkan, S., Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Afyon’daki
Vakıf Hizmetleri, (Süleyman Demirel Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları
A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Isparta, 1999.
Akok, M., “XIII-XVII. Yüzyıllarda Yapılmış Türk Camilerinin
791
İç Mimarisi”, Milletlerarası Birinci Türk
Sanatları Kongresi Ankara 19-24 Ekim 1959,
Ankara, 1962, s.12-16.
Akozan, F., “Türk Külliyeleri”, Vakıflar Dergisi, VIII, Ankara,
1968, s.303-308.
Aköz, A.-Yörük, D., “H.1002/M.1594 Tarihli Bir Vakıf Defterine Göre
Edirne’deki Sultan II. Bayezid Camii ve İmareti
Evkafı, Selçuk Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları
Dergisi, S.16, Konya, Güz 2004, s.157-177.
Aksarayi, Anadolu Selçuki Devletleri Tarihi, (Çev. M. N.
Gençosman), Ankara, 1943.
Aksop, N., “Bursa Tarihi Hakkında”, Uludağ,1947.
Alp, S., Ahşap ve Alçı Süslemeciliğinde Çelebi Mehmet
Dönemi Süsleme Repertuarı, (Hacettepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve
Sanat Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Ankara, Temmuz 1995.
Altaş, N., T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü
Tarafından Tescili Yapılan Cami ve Mescitler,
(Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat
Tarihi A.B.D., Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2007.
Altınsapan, E., “Bilecik Orhan Gazi İmareti Kazısı Genel
Değerlendirilmesi”, Anadolu’da Tarikat
Yapılarına Bakış (13-15.YY) Bilecik Orhan Gazi
İmareti Kazı Sonuçları, (Ed. E. Altınsapan),
Eskişehir, 2003, s.358-360.
Altınsapan, E.-Deveci, A., “Bilecik Orhan Gazi İmareti Kazısı”, Anadolu’da
Tarikat Yapılarına Bakış (13-15.YY) Bilecik
Orhan Gazi İmareti Kazı Sonuçları, (Ed. E.
Altınsapan), Eskişehir, 2003, s.99-124.
“Bilecik Orhan Gazi İmareti ve Osmanlı Dönemi
Bilecik Kenti 2001 Yılı Sondaj ve Kazı
Çalışmaları”, VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı
792
Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (08-10
Nisan 2002), Bildiriler, Kayseri, 2002, s.41-54.
Altun, A., “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi”, Atatürk’ün
Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya,
Kütahya, 1982, s.171-700.
Ortaçağ Türk Mimarisinin Anahatları İçin Bir
Özet, İstanbul, 1988.
“Geçmişten Geleceğe Bursa”, Bursa, İstanbul,
1996, s.162-63.
Anadol, C., Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnameler, Ankara,
1991.
Anonim, Selçuk-Nâme Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi
III, (Çev. F.N. Uzluk), Ankara, 1952.
Apa, G., Osmanlı Dönemi Selâtin Cami Minberleri,
(Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat
Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış Doktora Tezi),
Konya, 2007.
Arıcı, K., “Bir Sivil Toplum Kuruluşu Olarak Anadolu Ahiliği
(Ahiyan-ı Rum)”, II. Uluslararası Ahilik Kültürü
Sempozyumu Bildirileri 13-15 Ekim 1999
Kırşehir, Ankara, 1999, s.38-48.
Arık, R., Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı,
Ankara, 1976.
Bazı Örnekleriyle Anadolu’da “Barok” Denen
Camiler, Ankara, 1971.
Arık, M.S.-vd., Bursa Camileri Albümü, İstanbul, 2004.
Arseven, C.E., Les Arts Décoratifs Turcs, İstanbul, 1952.
Türk Sanatı Tarihi, Menşeinden Bugüne Kadar
Mimari, Heykel, Resim, Süsleme ve Tezyini
Sanatlar, İstanbul, (tarih yok).
Türk Sanatı, İstanbul, 1973.
“Tabhane”, Sanat Ansiklopedisi, C.IV, İstanbul,
1998, s.1889.
Arslan, A.A., “Bursa Yeşil Camii Taş Süslemelerinde Görülen
Bitkisel ve Geometrik Motiflerin Plastik Sanatlar
793
Açısından Analizi”, Bursa Kültürü, II. Bursa Halk
Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı (20-22 Ekim
2005), C.II, Bursa, 2005, s.909-918.
Arslan, H. Ç., Erken Osmanlı Döneminde Akıncı Beyleri ve
Banilikleri, (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi A.B.D.,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara,
Ağustos 1995.
“Erken Osmanlı’nın Fetih ve Yerleşim Sisteminde
Akıncı Beylerin Stratejik Önemi”, Türkler, C.9,
Ankara, 2002, s.116-132.
Türk Akıncı Beyleri ve Balkanların İmarına
Katkıları (1300-1451), Ankara, 2001.
Aru, K.A., Türk Kenti, İstanbul, Nisan 1998.
Türk Hamamları Etüdü, İstanbul, 1949.
Aslanapa, O., Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri, İstanbul,
1949.
Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri, İstanbul,
1949.
“Fatih Devri Abideleri”, Türk San’atı Tarihi
Araştırma ve İncelemeleri, I, İstanbul, 1963, s.13-
30.
“İznik’te Sultan Orhan İmareti Kazısı”, Sanat
Tarihi Yıllığı, C.I, (1964-65), s.16-38.
Anadolu Türk Çini ve Keramik Sanatı, İstanbul,
1965.
“Edirne’de Türk Mimarisinin Gelişmesi”, Edirne,
Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan
Kitabı, Ankara, 1965, s.223-232.
“İznik’te Sultan Orhan İmaret Camii Kazısı”,
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat
Tarihi Yıllığı, I (1964-1965), İstanbul, 1965, s.16-
31.
Aslanapa, O., Turkish Art and Architecture, London, 1971.
Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl),
1977.
794
Türk Sanatı, I-II, İstanbul, 1984.
Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul, 2004.
Anadolu’da İlk Türk Mimarisi, Ankara, 1991.
Türk Çini Sanatı, İstanbul, 1993.
Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıç ve
Gelişimi, Ankara, 2007.
Aslanoğlu, İ., Tire’de Camiler ve Üç Mescit, Ankara, 1978.
Aşıkpaşaoğlu Tarihi [Tevarih-i Al-i Osman], (Yay.Atsız), İstanbul, 1970.
Ay, R., Anadolu’da Derviş ve Toplum, 13-15. Yüzyıllar,
İstanbul, Ekim, 2008.
Aytaç, İ., Malatya ve Yöresindeki Türk-İslam Dönemi
Yapıları, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi A.B.D., Sanat
Tarihi B.D., Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya,
1998.
Ayverdi, E. H., Osmanlı Mimarisinin İlk Devri Ertuğrul, Osman,
Orhan Gaaziler, Hüdavendigâr ve Yıldırım
Bayezid (630-805) (1230-1402), C.1, İstanbul,
1989.
“Yıldırım Bayezid’in Bursa Vakfiyesi ve Bir
İstibdalnamesi”, Vakıflar Dergisi, VIII, Ankara,
1969, s.37-46.
“Bursa Orhan Gazi Camii ve Osmanlı Mimarisinin
Menşei Meselesi”, Vakıflar Dergisi, VI, İstanbul,
1965, s.69-83.
Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri (855-886)
(1451-1481), III, İstanbul, 1966.
“Osmanlı Mimarisinin İlk Asrı”, Milletlerarası
Birinci Türk Sanatları Kongresi Ankara 19-24
Ekim 1959, Ankara, 1962, s. 70-82.
“Orhan Gazi Devrinde Mi’mari, Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk ve İslam
Sanatları Tarihi Enstitüsü Yıllık Araştırma
Dergisi, I, 1956, Ankara, 1957, s. 115-155.
Ayverdi, E.H., Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, RomanyaMacaristan, C.I, 1 .ve 2. Kitap,
Yer ve Tarih?.
795
Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri,
Yugoslavya, C.III, 3. Kitap, İstanbul, 1981.
Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri,
Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk, C.IV,
4.,5.,6. Kitap, İstanbul, 1982.
“Yugoslavya’da Türk Abideleri”, Vakıflar Dergisi,
III, Ankara, 1957.
Ayverdi, E.H.-Yüksel, İ.A., İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi, İstanbul, 1976.
Ayverdi, S., Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, İstanbul, 1977.
Baer, G., “Türk Loncalarının Yapısı ve Bu Yapının Osmanlı
Sosyal Tarihi İçin Önemi” (Çev. S. Ferliel), Tarih
Araştırma Dergisi 1970-1974, VIII-XII/14-23,
Ankara, 1975, s. 99-119.
Bakırer, Ö., “Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisinde Taşçı
İşaretleri”, Uluslararası Sanat Tarihi
Sempozyumu Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan,
10-13 Ekim 2001 Bildiriler, İzmir, 2002, s.59-69.
Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu
Mimarisinde Tuğla Kullanımı, Ankara, 1981.
Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu
Mihrapları, Ankara, 1976.
Baktır, M., “Beylikleri Döneminde Anadolu’da Ulemâ-Ümerâ
Münasebetleri”, Türkler, C. 7, Ankara, 2002, s.560-
568.
Balduccı, H., Rodos’ta Türk Mimarisi, Ankara, 1945.
Ballance, S., “Early Turkish Building in Trabzon”, Belleten,
C.XXIX, S.113, 1965, s.71-74.
Baltacı, C., XV-XVI. Asırlarda Osmanlı MedreseleriTeşkilat, Tarih, İstanbul, 1976.
Barkan, Ö.L., “İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve
Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, II, Ankara, 1942, s.
279-304.
Barkan, Ö.L., “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kuruluş Devrinin
Toprak Meseleleri”, İkinci Türk Tarih Kongresi,
İstanbul 20-25 Eylül 1937, Kongreye Sunulan
Tebliğler, İstanbul, 1943, s.1002-1013.
796
“Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve
Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, İstanbul
Üniversitesi İksisat Fakültesi Mecmuası, C. XI,
S. 1-4, İstanbul, 1950.
“Tarihi Demografi” Araştırmaları ve Osmanlı
Tarihi", Türkiyat Mecmuası, X (1951-1953),
İstanbul, 1953, s.1-26.
“Şehirlerin Teşekkül ve İnkişafı Tarihi Bakımından
Osmanlı İmparatorluğu’nda İmaret Sitelerinin
Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar”, İ.Ü.
İktisad Fakültesi Mecmuası, XXIII/1-2, (1962-63),
İstanbul, 1963, s.239-96.
“Osmanlı İmparatorluğu’nda Kolonizatör Türk
Dervişleri”, Türkler, C.9, Ankara, 2002, s.133-153.
Baş, G., Diyarbakır’daki İslam Dönemi Mimarisinde
Süsleme, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Sanat Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış
Doktora Tezi), Van, 2006.
Baştav, Ş., 16. Asırda Yazılmış Grekçe Anonim Osmanlı
Tarihi (1373-1512), Ankara, 1973.
Batur, A., “Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar Özerine”,
Anadolu Sanatı Araştırmaları, II, İstanbul, 1970,
s.135-208.
Bayburtluoğlu, Z., “Büyük Programlı Selçuklu Yapılarında Önyüz
Düzeni”, Vakıflar Dergisi, XI, Ankara, 1976, s.67-
106.
Baykal, K., Bursa ve Anıtları, Bursa, 1950.
Bursa, Bursa Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları,
S.5, Bursa, Tarih (?).
Bayrakal, S., Edirne’deki Tek Kubbeli Camiler, Ankara, 2001.
Erken Dönem Osmanlı Minberleri, İstanbul, 2008.
Bayraktar, M. S., Tire’de Osmanlı Dönemi Cami ve Mescidleri,
(Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Arkeoloji ve Sanat Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 1996.
797
Samsun ve İlçelerinde Türk Mimari Eserleri,
(Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Sanat Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış Doktora Tezi),
Erzurum, 2005.
Bayram, M., Ahi Evren ve Ahi Teşkilâtı’nın Kuruluşu, Konya
1991.
“Anadolu Selçukluları’nda Devlet Yapısının
Şekillenmesi”, Cogito, S.29, İstanbul, Güz 2001,
s.61-72.
“Türkiye Selçukluları Döneminde Bilimsel Ortam
ve Ahiliğin Doğuşuna Etkisi”, Selçuk Üniversitesi
Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat
Araştırmaları Dergisi, S.10, Konya, Güz 2001, s.1-
11.
“Türkiye Selçuklularında Devlet Yapısının
Şekillenmesi”, Türkler, C.7, Ankara, 2002, s.169-
175.
“Bacıyân-ı Rum (Anadolu Bacıları) ve Fatma Bacı”,
Türkler, C.6, Ankara, 2002, s.365-379.
“Selçuklular Zamanında Orta Anadolu’dan Batı’ya
Göçler”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri
Sempozyumu Bildiriler 18-20 Ekim 2004,
Balıkesir, 2005, s.117-129.
Binan, D.U., “Osmanlı’da Beylikten İmparatorluğa Geçişte Yapı
Üretim Süreci ve İlişkileri Üzerine Bir Deneme”,
Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı “Uluslarüstü Bir
Miras”, İstanbul, 1999, s.387-395.
Binan, M., Türk Saçak ve Kornişleri, İstanbul, 1952.
Birici, A., vd., “Ahmet Paşa (Gedik)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla
Osmanlılar Ansiklopedisi, C.I, İstanbul, Nisan
2008, s.144-145.
Bozer, R., 15. Yüzyıl Ortasına Kadar Anadolu Türk
Sanatında Ahşap Kapılar, (Ankara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi
(Sanat Tarihi) A.B.D., Yayınlanmamış Doktora
Tezi), Ankara, 1992.
798
Bozyiğit, A.E., Ahilik ve Çevresinde Oluşan Kültür Değerleri
Bibliyografyası, Ankara 1989.
Bulut, L., “İzmir Camilerinde Alçı Süsleme”, Sanat Tarihi
Dergisi, VIII, İzmir, 1996, s.1-9.
Caferoğlu A., “Türk Tarihinde ‘Nöker’ ve ‘Nöker-zâdeler’
Müessesesi”, IV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 10-
14 Kasım 1948, Kongreye Sunulan Tebliğler,
Ankara, 1952, s.251-261.
Cahen, C., “Selçuki Devletleri Feodal Devletler midir?”, İ.Ü.
İktisat Fakültesi Mecmuası, XVII, 1-4, 1955-1956,
s. 348-358.
Pre-Ottaman Turkey, London, 1968.
“İlk Ahiler Hakkında”, Belleten, L/!97, Ankara,
1986, s. 591-601.
“Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi (XI. yüzyılın ilk
yarısı)”, (Çev. Y. Yücel-B. Yediyıldız), TTK
Belleteni, LI, 201, 1987, s.1375-1431.
Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, (Çev.
Y. Moran), İstanbul, 1994.
The Formation of Turkey; The Seljukid
Sultanate of Rum: eleventh to fourteenth century,
P. M. HOLT (ed.), London, 2001.
Can, Y.-Gün, R., Ana Hatlarıyla Türk İslam Sanatları ve Estetiği,
Samsun, Ocak 2005.
Cantay, G., Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu, Ankara, 2002.
Cezar, M., “Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat
Yapan Yangınlar ve Tabii Afetler”, Türk Sanatı
Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, I, İstanbul,
1963, s.327-414.
Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık,
İstanbul, 1977.
Cıda, İ., İstanbul Bayezid Camii Taş Süslemeleri,
(Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü Türk Sanatı A.B.D., Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2005.
Çağatay, N., Bir Türk Kurumu Olarak Ahilik, Ankara, 1974.
799
“Fütüvvetnameler Nedir? Niçin
Düzenlenmişlerdir?”, VIII. Türk Tarih Kongresi,
C.II’den Ayrı Basım, Ankara 1981.
“Anadolu Türkleri’nin Ekonomik Yaşamları Üzerine
Gözlemler-Bu Alanda Ahiliğin Etkileri”, Belleten,
C.LII, S.203, 1988 den ayrı basım, Ankara 1988.
Çakıroğlu, B., İslam Dinindeki Temel Kavramların Osmanlı
Dönemi (13.YY-17.YY.) Dini Mimarisine
Yansımaları, (K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü
Mimarlık A.B.D. Mimarlık Programı,
Yayınlanmamış Doktora Tezi), Trabzon, 2006.
Çakmak, Ş., “Tabhaneler ve Gezici Dervişler”, Erken Osmanlı
Sanatı, İstanbul, 1999, s. 156-157.
“İshak Paşa Külliyesi”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.151-53.
Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Taçkapılar
(1300-1500), Ankara, 2001.
Çalıkuşu, E., Bursa Dini Mimarisinde Türk Barok Bezemeler,
Ankara, 2010.
Çalışkan Y.-İkiz, M.L., Kültür, Sanat ve Medeniyetimizde Ahilik,
Ankara, 1993.
Çelikkol, Z., Rodos’taki Türk Eserleri ve Tarihçe, Ankara,
1986.
Çetin, İ., “Bir Fikir Sistemi Olarak Ahilik”, II. Uluslararası
Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri 13-15
Ekim 1999 Kırşehir, Ankara, 1999, s.88-94.
Çetin, O., Sicillere Göre Bursa’da İhtida Hareketleri ve
Sosyal Sonuçları (1472-1909), Ankara, 1994.
Çetin, Y., Sakarya ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Dini
Mimari Eserler, (Atatürk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi A.B.D.
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum,
1999.
Çetintaş, S., Yeşil Cami ve Benzerleri Cami Değildir, İstanbul,
1958.
Türk Mimari Anıtları Osmanlı Devri, I-II,
800
İstanbul, 1946.
Çevik, H., Tekirdağ Müzesine Doğru, İstanbul, 1966.
Çiftçioğlu, İ., Ankara Ahileri Devleti ve Dönemi, (Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih A.B.D.
Ortaçağ B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Konya, 1995.
“Osmanlılar ile Anadolu Beylikleri Arasındaki
İlişkilerde Ulemânın Diplomatik Rolü”, Selçuk
Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.26 Güz, Konya,
2009, s.193-205.
Çöl, N., XV-XVI. Yüzyıllarda İstanbul’da Kent DokusuYapı Kuruluşları İlişkisi, (İstanbul
Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi B.D.,
Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, Ekim 1999.
Çuhadaroğlu, F., “Davut Paşa Camii”, Rölöve ve Restorasyon
Dergisi, 2, Ankara, 1975, s.199-218.
Dağlı, Y.-Kahraman S.A., Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi
Seyahatnamesi: Bursa-Bolu-Trabzon-ErzurumAzerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit, Cilt:2,
Kitap:1, İstanbul, Ocak 2008.
Dallıoğlu, H.T., 16. Asırda Bursa 1558-1589, Bursa,1940.
Danişmend, İ.H., İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.I, İstanbul,
1925-1947.
“Hayrullah Efendinin Gördüğü Üç Bursa”, Bir
Masaldı Bursa, İstanbul, Kasım 1996, s.317-27.
Darkot, B., “Arapkir”, İslam Ansiklopedisi, C.I, İstanbul, 1978,
s.553-54.
Demir, A., “Bursa”, Erken Osmanlı Sanatı, İstanbul, 1999, s.
96-97.
Demir, A., “Halkın Sultanı Orhan Bey”, Erken Osmanlı
Sanatı, İstanbul, 1999, s.148-149.
Demir, G., “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşunda Ahilerin
Rolü”, II. Uluslararası Ahilik Kültürü
Sempozyumu Bildirileri 13-15 Ekim 1999
801
Kırşehir, Ankara, 1999, s.95-112.
Demiralp, Y., Erken Dönem Osmanlı Medreseleri (1300-1500),
Ankara, 1999.
“Yeşil Külliye”, Erken Osmanlı Sanatı, İstanbul,
1999, s.97-99.
“Yeşil Cami”, Erken Osmanlı Sanatı, İstanbul,
1999, s.103-104.
“Yıldırım Külliyesi”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.105-106.
“Orhan Camii”, Erken Osmanlı Sanatı, İstanbul,
1999, s.107-108.
“Muradiye Külliyesi”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.113-114.
“Hüdavendigar Camii”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.120-123.
Akşehir ve Köylerindeki Türk Anıtları, Ankara,
1996.
Demiriz, Y., İslam Sanatında Geometrik Süsleme, İstanbul,
2000.
“Bilecik’te Orhan Gazi İmaretinin Bugünkü Durumu
ve Süslemeleri Hakkında Notlar”, Vakıflar Dergisi,
XXI, Ankara, 1990.
Osmanlı Mimarisinde Süsleme, Erken Devir
(1300-1453), I, İstanbul, 1979.
“XIV. Yüzyılda Ağaç İşleri”, Yüzyıllar Boyunca
Türk Sanatı (14. yüzyıl), İstanbul, 1977, s.61-71.,
“Mimari Süslemede Renk Unsuru Olarak Kullanılan
Keramik Çanaklar”, Sanat Tarihi Yıllığı, 5, 1973,
s.175-208.
Demirpolat A.- Akça, G., “Ahilik ve Türk Sosyo-Kültürel Hayatına Katkıları”,
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları
Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.15,
Konya, Güz 2004, s.355-376.
Devellioğlu, F., “Tab-hâne”, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik
Lûgat, Ankara, 2001, s.1011.
Diez, E.-Aslanapa, O., Türk Sanatı, İstanbul, 1955.
802
Diez, E., “Bursa”, İslam Ansiklopedisi, C.2, Eskişehir, 1997,
s.806-819.
Dikici, Z., Edirne Camilerinde Yazı, (Dokuz Eylül
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi
ve Sanatları A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), İzmir, 2003.
Divitçioğlu, S., Osmanlı Beyliği’nin Kuruluşu, İstanbul, 1999.
Doğan, N.Ş., “Bursa Murad Hüdavendigâr Camii ve Niğde Ak
Medrese’nin Düşündürdükleri”, Prof. Dr. Zafer
Bayburtluoğlu Armağanı, Sanat Yazıları,
Kayseri, 2001.
Doğan, T., Osmanlı Cami Mimarisinde Aydınlatma Düzeni
Gelişimi (XIV-XVII. Yüzyıllar), (Yüzüncü Yıl
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi
A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van,
2001.
Doğru, H., XVI. Yüzyılda Sultanönü Sancağında Ahiler ve
Ahi Zaviyeleri, Ankara 1991.
Dostoğlu, N.T., Osmanlı Döneminde Bursa, 19. Yüzyıl
Ortalarından 20. Yüzyıla Bursa Fotoğrafları, C.I,
II, Bursa, Aralık 2001.
Dostoğlu, N.T-Oral, Z.Ö, “Bir Osmanlı Başkenti Bursa’nın Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e Fiziksel Değişim Süreci”, Osmanlı
Mimarlığının 7 Yüzyılı "Uluslarüstü Bir Miras",
25/26/27 Kasım 1999, İstanbul, 1999, s.221-29.
Durak, İ.-Yücel, A., “Ahilerin Sosyo-Ekonomik Etkileri ve Günümüze
Yansımaları”, Süleyman Demirel Ü. İkisadi ve
İdari Bilimler Fak. Dergisi, Y.2010, C.15, S.2,
s.151-168.
Dündar, A., Arşivdeki Plan ve Çizimler Işığı Altında Osmanlı
İmar Sistemi, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları, Türk İslam
Sanatları Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış Doktora
Tezi), Ankara, 1999.
Egli, E., Sinan, Zürich, 1976.
Ekinci, Y., Ahilik ve Meslek Eğitimi, İstanbul, 1990.
803
Eldem, S.H., Türk Mimari Eserleri, İstanbul.
Emecen, F.M., XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara, 1989.
İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler
Dünyası, İstanbul, Ekim 2001.
Emir, S., Erken Osmanlı Mimarisi’nde Çok-İşlevli
Yapılar: Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak
Zaviyeler, I-II, İzmir, 1994.
Erarı, F., “Ahilik ve Ahilik Kültürünün İktisadi
Hayatımızdaki Anlam ve Önemi”, II. Uluslararası
Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri 13-15
Ekim 1999 Kırşehir, Ankara, 1999, s.117-124.
Erdmann, K.-Schneider, G., Das Anatolische Karavansaray des 13.
Jahrhunderts. Die Ornamentik, Berlin, 1976.
Erdoğdu, M.A., “Ertuğrul Gazi’nin Bilecik’teki Vakıfları”, Vakıflar
Dergisi, XXI (1990), Ankara, 1990, s.81-113.
“Karaman Vilayeti Zaviyeleri”, Tarih İnceleme
Dergisi, IX, İzmir, 1994, s.89-158.
“Anadolu’da Ahiler ve Ahi Zaviyeleri”, Türk
Dünyası İncelemeleri Dergisi, IV, İzmir, 2000,
s.37-55.
Erdoğan, M., “Osmanlı Mimari Tarihinin Arşiv Kaynakları”,
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih
Dergisi, C.III, S.5-6, İstanbul, 1953.
Ergenç, Ö., “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fizik Yapıya
Etkileri, Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi
(1071-1920), Ankara, 1980, s.103-109.
Erginli, Z., “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Türk
Dervişlerinin İzleri”, Türkler, C.9, Ankara, 2002,
s.107-115.
Erhan, M.S., “Mimarimizde Alçı Pencereler ve Bir
Sanatkârı:İsmail Sönmez”, Bursa Halk Kültürü,
Uludağ Üniversitesi II. Bursa Halk Kültürü
Sempozyumu (20-22 Ekim 2005) Bildiri Kitabı,
C.3, Bursa, 2005, s.919-930.
Erken, S., Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, II,
Ankara, 1983.
804
Eroğlu, S., Batı Anadolu Beylikleri Mimarisinde Tipolojiye
Bağlı Süsleme Tasarımları, (Mimar Sinan
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi
A.B.D., Türk İslam Sanatları Programı,
Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2006.
Ersen, A., Erken Osmanlı Mimarisi’nde Cephe Biçim
Düzenleri ve Bizans Etkilerinin Niteliği, (İstanbul
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık
Fakültesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul,
1986.
Ersoy, A., XV. Yüzyıl Osmanlı Ağaç İşçiliği, İstanbul, 1993.
Ersoy, B., İzmir Hanları, Ankara, 1991.
“Edirne Şah Melek Camii’nin Tanıtımı ve Mimari
Özellikleri Hakkında Düşünceler, Arkeoloji-Sanat
Tarihi Dergisi, VI, İzmir, 1982, s.47-62.
Ersoy (Top), F.G., İstanbul’daki Selatin Camilerinin Kitabeleri,
(Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
İslam Tarihi ve Sanatları A.B.D., Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2002.
Ersoy, H., “Hatuniye Camii”, Gediz, S. 52, 1941, s. 14-15.
Eskici, B., “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemlerinde Alçı
Mihraplar”, Sanat Tarihi Dergisi, XV/I, İzmir,
Nisan 2006.
Ethem, H., Camilerimiz, İstanbul, 1932.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C. II, İstanbul, 1978.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Anadolu, Suriye, Hicaz (1671-1672), C.IX, İstanbul,
1935.
Eyice, S., “Yunanistan’da Türk Mimari Eserleri”, Türkiyat
Mecmuası, XI, 1954.
“İki Türk Abidesinin Mahiyeti Hakkında Notlar:
“İznik’te Nilüfer Hatun İmareti ve Kayseri Köşk
Medrese”, Yıllık Araştırma Dergisi, II, 1957,
s.107-114.
Eyice, S., “İznik’te Büyük Hamam ve Osmanlı Devri
Hamamları Hakkında Bir Deneme”, Tarih Dergisi,
805
XI, İstanbul, 1960, s. 99-120.
Osmanlı-Türk Mimarisi’nin İlk Devrinin Bir Cami
Tipi Hakkında”, Milletlerarası Birinci Türk
Sanatları Kongresi Ankara 19-24 Ekim 1959,
Ankara, 1962, s. 187-188.
İstanbul Minareleri, İstanbul, 1962.
“İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi
Zaviyeler ve Zaviyeli-Camiler”, İstanbul
Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, XXI,
İstanbul, 1962, s.1-80.
“Eski Bir Türk Karikatürü”, Türk Kültürü, S.14,
Ankara, 1963, s.73-77.
“La mosquée-zaviyah de Seyyid Mehmed Dede á
Yenişehir”, Beiträge zur Kunstgeschichte Asiens,
in Memoriam Ernst Diez, İstanbul, 1963, s.49-68.
“İstanbul Minareleri”, Türk San’atı Tarihi
Araştırma ve İncelemeleri, I, İstanbul, 31-132.
“Bizans Devrinde Edirne ve Bu Devre Ait Eserler”,
Edirne, Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü
Armağan Kitabı, Ankara, 1965, s.39-76.
“Trakya’da İnecik’de Bir Tabhaneli Cami”, Türk
Enstitüsü Dergisi, I, 1970, s.171-196.
Son Devir Bizans Mimarisi, İstanbul'da
Palaiolagos'lar Devri Anıtları, İstanbul, 1980.
“İznik”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, I
(1987), s.65-116.
“Bursa ve Çevresinde Türk Sanatı”, Bursa, İstanbul,
1996, s.46-53.
“Sincanlı’da Sinan Paşa İmareti”, Vakıflar Dergisi,
X, (Tıpkı Basım), Ankara, 2006, s.303-336.
Faroqhi, S., Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, İstanbul, 1994.
Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak,
Yaşamak (Çev.ler: G.Ç. Güven-Ö. Türesay),
İstanbul, Eylül 2003.
Gabriel, A., “Bursa’da Murad I Camii ve Osmanlı Mimarisinin
Menşei Meselesi”, Vakıflar Dergisi, II, Ankara,
806
1942, s.37-43.
Une Capitale Turque Brousse, Bursa, Texte I,
Paris, 1958.
Bir Türk Başkenti Bursa, (Haz.lar N. Er, vd.), C.III, İstanbul, Mayıs 2010.
Galip, M., Ankara, I, Kabristanlar, Mescidler, Camiler,
İstanbul, 1341 (1925).
Goodwin, G., A History of Ottoman Architecture, London,
1971.
Gök, S., Bursa'daki Türk Yapılarında Yer alan Çini
Süslemeli Örnekler, (Ege Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi A.B.D. Basılmamış
Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2000.
Gökbilgin, M.T., “Murad I Tesisleri ve Bursa İmareti Vakfiyesi”,
Türkiyat Mecmuası, X, (1951-1953), İstanbul,
1953, s.217-234.
“Edirne Hakkında Yazılmış Tarihler ve Enis-ül
Müsamirin”, Edirne, Edirne’nin 600. Fethi
Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara, 1993, s.77-
117.
“Edirne Şehrinin Kurucuları”, Edirne, Edirne’nin
600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara,
1993, s.161-178.
Gökçen, İ., Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar, İstanbul,
1946.
“Ali Bey Camii”, Gediz, S.15, 1938, s. 11-12.
Gölpınarlı, A., “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı”
İ.Ü.İ.F.M., C. 2, S. 1-4, İstanbul, 1949-1950.
“Burgazi ve Fütüvvetnamesi” İ.Ü.İ.F.M. C. XV, S.
1-4, İstanbul, 1953- 1954.
Gölpınarlı, A., “Şeyh Seyyid Gaybi Oğlu Şeyh Seyyid Hüseyin’in
Fütüvvetnamesi”, İ.Ü.İ.F.M., C. XVIII, S. 1-4,
İstanbul, 1955-1956.
Gönülal, Ö., Erken Osmanlı Döneminde İnşa Edilen Çok
İşlevli Camilerde Kubbeye Geçiş Elemanları,
807
(Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Sanat Tarihi A.B.D. Yayınlanmamış Doktora Tezi),
Ankara, Haziran 1997.
Görür, M., Beylikler Dönemi Mimarisinde Taş Süsleme
(1300-1435), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi A.B.D.
Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, Ağustos
1999.
Gurlitt, V.C., “Die Bauten Adrianopolis”, Orientalisches Archiv,
1, 11, Leipzing, 1910/11.
Die islamitischen Bauten von İznik, OA, III
(1912/13).
Edirne’deki Yapılar, Edirne, 2006.
Gülerman, A.-Taştekin, S., Ahi Teşkilâtının Türk Toplumunun Sosyal ve
Ekonomik Yapısı Üzerindeki Etkileri, Ankara
1993.
Güllülü, S., Ahi Birlikleri, İstanbul 1992.
Gün, R., Amasya ve Çevresindeki Mimari Eserlerde Yazı
Kullanımı, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları A.B.D.,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun,
1993.
Güner, H., Tarihte Kütahya, Kütahya, 1961.
Güney, N., Bilecik Tarih ve Coğrafya Etüdü, Bilecik, 1937.
Gürsoy, E., Ege Bölgesi Camilerinde Kullanılan Ahşap Kapı
ve Pencere Kanatları, (Ege Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Türk-İslam Sanatı A.B.D.,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2005.
Hakses, A.R., Muğla Menteşe Büyükleri, Muğla, 1999.
Halaçoğlu, Y., XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet
Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara, 2007.
Hasol, D., “Zaviyeli Cami”, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü,
İstanbul, Ocak, 2008, s.105.
“Tabhane”, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü,
İstanbul, Ocak, 2008, s.445.
808
Hill, D.-Grabar, O., Islamic Architecture and its Decoration A.D. 800-
1500, London, 1964.
Huart, Ct., “Ak Şemseddin”, İslam Ansiklopedisi, C.I, İstanbul,
1978, s.230-231.
Hüseynof, R., “XI.-XII. Yüzyılda Önasya’da Askeri-Feodalite
Müessesesi-Uclar”, VIII. Türk Tarih Kongresi
(11-15 Ekim 1976), II, 1981, s.725-740.
İbnü’l-Celâl Sezâyî, “Bursa’ya Seyahat”, Bir Masaldı Bursa, İstanbul,
Kasım 1996, s.329-45.
İlter, F., “Osmanlı Ulaşım Ağında Irmak Kenarı Bir
Yerleşme: Osmancık”, Belleten, LII, 203, s.535-
569.
İnalcık, H., “Bursa”, The Encyclopaedia of Islam, Vol.I,
Netherlands, 1960, s.1333-1336.
Bursa Kadı Sicilleri, Ankara, 1988.
“State and Ideology under Sultan Süleyman I”, The
Middle East and the Balkans under the Otoman
Empire: Essays on Economy and Society, Indiana,
1993.
“Ahilik, Toplum, Devlet”, II. Uluslararası Ahilik
Kültürü Sempozyumu Bildirileri 13-15 Ekim
1999 Kırşehir, Ankara, 1999, s.189-200.
“Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu”, Türkler, C.9,
Ankara, 2002, s.66-80.
Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600),
İstanbul, Ekim 2005.
“Osmanlı Tarihinde Dönemler Devlet-ToplumEkonomi”, Osmanlı Uygarlığı, I, (Yay.Haz.lar
H.İnalcık-G.Renda), Ankara, 2009, s.30-235.
İnalcık, H., Doğu Batı, Makaleler II, Ankara, Ağustos, 2009.
Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine
Araştırmalar-I, Klasik Dönem (1302-1606)
Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, İstanbul,
Ocak 2010.
Osmanlılar, Fütühat, İmparatorluk, Avrupa İle
809
İlişkiler, İstanbul, Mayıs 2010.
Doğu Batı, Makaleler I, Ankara, Kasım 2010.
İnce, K., III. Selim-IV. Mustafa ve II. Mahmud Dönemi
(1789-1839) Osmanlı Cami ve Mescidleri,
(Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Arkeoloji ve Sanat Tarihi A.B.D. Yayınlanmamış
Doktora Tezi), Erzurum, 1995.
İpşirli, M., “Osmanlı Ulemâsı”, Osmanlı, C.8, İstanbul, 1999,
s. 71-79.
İslam Ansiklopedisi, “Bursa”, İstanbul, 1997, s.811.
Kafadar, C., İki Cihan Aresinde Osmanlı: Osmanlı Devletinin
Kuruluşu, Ankara, Mart 2010.
“İki Cihân Âresinde”, Cogito, S.19, Yıl:1999,
İstanbul, 2006, s.41-61.
Kahraman, S.A.-Dağlı Y., Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi
Seyahatnamesi: Konya-Kayseri-Antakya-ŞamUrfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne, Cilt:3,
Kitap:2, İstanbul, Haziran 2006.
Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi
Seyahatnamesi: İstanbul, Cilt:1, Kitap:1, İstanbul,
Ocak 2008.
Kahrıman, Ö., Trabzon’daki Türk Devri Mimari Eserleri,
(Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Sanat Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Erzurum, 2003.
Kal’a, A., “Fütüvvet ve Ahiliğin Doğuşu”, Türk Dünyası
Araştırmaları, 65, Nisan 1990.
Kaplanoğlu, R., Bursa Anıtları Ansiklopedisi, Bursa, 1994.
Kaprol, T., “Kentsel Tarihi ve Kültürel Mimari Mirasın Tasarım
Eğitiminde Önemi ve Bursa Özelinde İncelenmesi”,
Bursa Halk Kültürü, Uludağ Üniversitesi
II.Bursa Halk Kültürü Sempozyumu (20-22 Ekim
2005) Bildiri Kitabı, C.3, Bursa, 2005, s.823-835.
Karabay, K., 63 No’lu Tokat Şer’iye Sicili, (Kahramanmaraş
Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
810
Tarih A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Kahramanmaraş, Ocak, 2007.
Karaçağ, A., Beylikler Devri Mimarisinde Alçı Süslemeler,
(Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat
Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış Doktora Tezi),
Konya, 2002.
Karadanışman, K., Manisa Tarihi, Eser ve Kitabeleri, Manisa, 1977.
Karamağralı, H., “Çorum Ulu Camii’ndeki Minber”, Sanat Tarihi
Yıllığı, I, 1964-65, s.120-142.
Karamustafa, A.T., Tanrının Kuraltanımaz Kulları, İslam
Dünyasında Derviş Toplulukları (1200-1550),
İstanbul, Mayıs 2007.
Karasoy, Y., “Ahi Kelimesi ve Türk Kültüründe Ahilik”, Selçuk
Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.14, Konya, Güz
2004, s.1-23.
Karpuz, H., Trabzon, Ankara, 1990.
Katoğlu, M., “13. Yüzyıl Konya’sında Bir Cami Grubunun Plan
Tipi ve “Son cemaat Yeri”, Türk Etnografya
Dergisi, IX, Ankara, 1967, s.81-99.
Kaya, F., Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de Uyguladığı İskan
Siyaseti, (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Tarih A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi), Ankara, 2006.
Kepecioğlu, K., “Bursa’nın Eski Devirlerine Ait Kayıt Defterleri”,
Uludağ, Bursa Halkevi Dergisi, Temmuz 1936.
Keskin, M., “Osmanlı Devleti’nin Sosyal ve Ekonomik
Hayatının Tanziminde Ahiliğin Oynadığı Rol”, II.
Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu
Bildirileri 13-15 Ekim 1999 Kırşehir, Ankara,
1999, s.203-13.
Kılıç, B., Edirne’de Erken Osmanlı Devri Eserlerinde Çini
Süslemeler, (Ege Üniversitesi, Sanat Tarihi A.B.D.,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2000.
Kızıltan, A., Anadolu Beyliklerinde Cami ve Mescitler (XIV
811
yüzyıl sonuna kadar), İstanbul, 1958.
Koca, S., “Diyâr-ı Rûm’un (Roma Ülkesi=Anadolu) ‘Türkiye’
Hâline Gelmesinde Türk Kültürünün Rolü”, Selçuk
Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.23, Konya,
Bahar 2008, s.1-53.
Koyunluoğlu, A.M.T., (İznik) ve Bursa Tarihi, Bursa, 1935.
Kök, E., Timurlu Çağı Sanatı ve Osmanlı Mimarisi ile Bir
Karşılaştırma Denemesi, (Ankara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi A.B.D.,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi), Ankara, 2006.
Köklü, N., Dünkü Manisa, Ankara, 1970.
“Manisa’daki Osmanlı Eserleri II”, Manisa, S.5,
Manisa, Şubat 1994, s.3-13.
“Manisa’da Osmanlı Eserleri III”, Manisa, 6,
Manisa, Haziran 1994, s.3-13.
Köprülü, F., “Abu Ishaq Kazeruni und die Ishaqi-Dervische in
Anatolien, Der Islam, XIX, 1930.
“Ribat”, Vakıflar Dergisi, II, Ankara, 1942, s.267-
78.
Osmanlı Devletinin Kuruluşu, Ankara, 1959.
Köprülü, M.F., “Alp”, İslam Ansiklopedisi, C.I, İstanbul, 1978,
s.379-384.
Köymen, M.A., “Selçuklularda Devlet; Tarihi ve Siyasi
Bakımlardan”, TTK Belleteni, LIV, 209, 1990,
s.403-415.
Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara, 1993.
Kuban, D., Anadolu Türk Mimarisi Tarihi, İstanbul, 1965.
Türk ve İslam Sanatları Üzerine Denemeler,
İstanbul, 1982.
Osmanlı Mimarisi, İstanbul, Mayıs 2007.
Kuran, A., İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami, Ankara,
1964.
812
“Edirne’de Yıldırım Camii”, Belleten, C.28,
Ankara, 1964.
The Mosque in Early Ottoman Architecture,
USA, 1968.
Anadolu Medreseleri, Ankara, 1969.
“Onbeşinci ve Onaltıncı Yüzyıllarda İnşa Edilen
Osmanlı Külliyelerinin Mimari Esasları Konusunda
Bazı Görüşler”, İ.Ü. Milletlerarası Türkoloji
Kongresi (İstanbul, 15-20 Ekim 1973) Tebliğler,
İstanbul, 1979, s.795-814.
“Mimar Sinan’ın Külliyeleri”, Mimarbaşı Koca
Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, İstanbul, 1988,
s.167-173.
Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal), Ankara, 1985.
Kuruyazıcı,H., “Bursa”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.I,
İstanbul, 1997, s.304-307.
Kunter, H.B., “Kitabelerimiz”, Vakıflar Dergisi, II, Ankara, 1942,
s. 431-436.
Kuyulu, İ., “Yıldırım Camii”, Erken Osmanlı Sanatı, İstanbul,
1999, s.193-95.
“Muradiye Camii”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.180-81.
“II. Bayezid Külliyesi”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.189-93.
“Beylerbeyi Camii”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.187-88.
“Yahşi Bey (Yeşil İmaret) Camii”, Erken Osmanlı
Sanatı, İstanbul, 1999, s.67-68.
Kuyulu, İ., “Edirne”, Erken Osmanlı Sanatı, İstanbul, 1999,
s.179-180.
“Anadolu Selçuklu Kervansarayları İle Orta Asya
Kervansaraylarının Karşılaştırılmasına Yönelik Bir
Deneme”, E.Ü. Sanat Tarihi Dergisi, VIII, İzmir,
1996, s.51-80.
813
Lekesiz, M. H., “Osmanlılarda Sünnî-Hanefî Geleneğinin
Oluşmasında Ulemânın Rolü”, Osmanlı, C.8,
İstanbul, 1999, s.80-84.
Lowry, H.W., Trabzon Şehrinin İslamlaşması ve Türkleşmesi,
İstanbul, 1981.
Studies in Defterology: Ottoman Society in the
Fifteenth and Sixteenth Centuries, İstanbul, 1992.
The Nature of the Early Ottoman State, Albany,
2003.
Erken Dönem Osmanlı Devlet Yapısı, İstanbul,
Ocak 2010.
Manaz, S., “XIV. Yüzyıl Bursa Camilerinde Tuğla Malzemenin
Kullanıldığı Örnekler”, II. Uluslararası Eskişehir
Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler Kitabı 17-
30 Haziran 2002, Eskişehir, 2002.
Mango, C., Byzantine Architecture, New York, 1976.
Bizans Mimarisi, İstanbul, 2006.
Mardan, N.Y.Z., Bursa, Le Monde Neşriyatı, Beyoğlu.
Mayer, L.A-Pinkerfeld, J., Some Principal Muslim Religious Buildings in
Israel, Jeruselam, 1950.
Mergen, Y., “Bilecik Orhan Gazi İmareti Çalışmalarında
Bulunan Devşirme Mimari Plastik Eserlerin
Değerlendirilmesi”, Anadolu’da Tarikat
Yapılarına Bakış (13-15.YY) Bilecik Orhan Gazi
İmareti Kazı Sonuçları, (Ed. E. Altınsapan),
Eskişehir, 2003, s.326-341.
Meriç, R.M., “Bayazid Camii Mimarı”, Ankara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Türk ve İslam Sanatları Tarihi
Enstitüsü Yıllık Araştırma Dergisi, C.II, 1957,
Ankara, 199(?), s.4-76.
Moradtmann, A.D., Anatolien, (Yay. F. Babinger), Hannover, 1925.
Mozzati, L., Islam, Milan, 2002.
Mustafa, M., “Balkanlarda (Romanya-Dabruca dahil) Ahilik
Teşkilatı Hakkında Bazı Mülahazalar”, II.
Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu
Bildirileri 13-15 Ekim 1999 Kırşehir, Ankara,
814
1999, s.234-40.
Müderrisoğlu, F., “Osmanlı Şehirciliği Üzerine Bazı Gözlemler”,
Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı, Sanat
Yazıları, Kayseri, 2001, s.387-69.
“Edirne II. Bayezid Külliyesi”, Vakıflar Dergisi,
C.22-23 (1991-94), XXII, Ankara, 1991, s. 151-175.
Müderrisoğlu, F.-Arslan, Ç., “Tarihsel Süreç İçerisinde İznik”, Vakıf ve
Kültür, Yıl:1, C.1, S.3, Ankara, Kasım 1998, s.
42-46.
Mülayim, S., Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik
Süslemeler-Selçuklu Çağı, Ankara, 1982.
Nemlioğlu, C., 15, 16 ve 17. Yüzyıl Osmanlı Mimarisinde
Kalemişleri, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul,
1989.
Neşri, M., Kitab-ı Cihannüma, C.I-II., Ankara, 1987.
Numan, İ., “İlk Devir Türk Sufi Merkezlerinin Mahiyetleri ve
Mimarilerinin Menşei Hakkında”, Vakıflar Dergisi,
XIX, Ankara, 1985, s.31-48.
Ocak, A. Y., “Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, XII, Ankara, 1978, s.
247- 268.
Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul 1996.
Ocak, A. Y., “Dinî Bilimler ve Ulemâ”, Osmanlı Uygarlığı,
(Haz. H. İnalcık-G. Renda), C. I, İstanbul, 2003.
Ocak, Y., “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Ahilik ve Şeyh
Edabalı: Problematik Açıdan Bir Sorgulama”, II.
Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu
Bildirileri 13-15 Ekim 1999 Kırşehir, Ankara,
1999, s.241-47.
Ocak, A. Y.-Faruki, S., “Zaviye”, İslam Ansiklopedisi, C. 13, Eskişehir,
1997, s. 468-476.
Oğuzoğlu, Y., “Anadolu Şehirlerinde Osmanlı Döneminde Görülen
Yapısal Değişiklikler”, V. Araştırma Sonuçları
Toplantısı, C.I, Ankara, 6-10 Nisan 1987, s.1-10.
“Bursa ve Osmanlılar”, Uluslararası Batı Anadolu
Beylikleri Sempozyumu Bildiriler 18-20 Ekim
815
2004, Balıkesir, 2005, s.107-116.
“Bursa’daki Ev Yaşamının Maddi Kültür
Bağlamında Değerlendirilmesi (Yıl: 1627)”, Bursa
Halk Kültürü, Uludağ Üniversitesi II. Bursa Halk
Kültürü Sempozyumu (20-22 Ekim 2005) Bildiri
Kitabı, C.3, Bursa, 2005, s.803-821.
Onat, Ö., Bursa Yeşil Cami Çinileri, (Ege Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi
Bölümü, Türk-İslam Sanatı A.B.D., Yayınlanmamış
Lisans Tezi), İzmir, 1991.
Onur, O., Edirne, Türk Tarihi Vesikalarında Kitabeler
(Tamamı), İstanbul, 1972.
Edirne Minareleri Türk Mimari Vesikalarından,
İstanbul, 1974.
Oral, M.Z., “Anadolu’da San’at Değeri Olan Ahşap Minberler,
Kitabeleri ve Tarihçeleri”, Vakıflar Dergisi, V,
Ankara, 1962, s. 23-77.
Oral, O., Edirne Minareleri, Edirne, 1973.
Orhonlu, C., Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve Ulaşım,
İzmir, 1984.
Osman, R., Edirne Rehnüması, (Yay. R.Kazancıgil), Edirne,
1994.
Osmanlı Ansiklopedisi, “Bursa’nın Fethi”,C.I, İstanbul, 1994, s.72-73.
Otto-Dorn, K., Das islamische Iznik, Berlin, 1941.
Ousterhout, R., “The Byzantine Heart”, Zograf, 17, 1986, s.36-44.
“Ethnic Identity and Culturel Appropriation in
Early Ottoman Architecture”, Muqarnas, Volume
XII: An Annual on Islamic Art and Architecture,
Leiden, 1995, s.48-62.
Ödekan, A., “Yapı Topluluğu: Külliye”, Türkiye Tarihi
Osmanlı Devleti 1300-1600, İstanbul, 1995, s.278.
Öney, G., “İslam Süsleme ve El Sanatlarına Türklerin
Katkısı”, İslam Sanatında Türkler, İstanbul, 1976.
Türk Çini Sanatı, İstanbul, 1976.
İslam Mimarisinde Çini, İzmir, 1987.
816
Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El
Sanatları, Ankara, 1988.
Beylikler Devri Sanatı XIV-XV. Yüzyıl (1300-
1453), Ankara, 1989.
“Bursa Çinileri”, Bursa, İstanbul, 1996, s.108-116.
“Beylikler ve Erken Osmanlı Sanatına, Sosyal
Yaşantısına Genel Bakış”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.12-33.
Önge, M.Y., Anadolu’da XII-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları,
Ankara, 1995.
Ötüken, Y.-vd., Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, IV,
Ankara, 1986.
Öz, T., “Tavanlarımız”, Güzel Sanatlar, 5, 1944, s.29-38.
Özbek, Y., Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme (1300-
1453), Ankara, 2002.
Özcan, K., “Ortaçağda Anadolu’nun İdari Coğrafyasına Bakış
Anadolu’da Selçuklu İdari Birimleri”, Ankara
Üniversitesi Coğrafi Bilimler Dergisi, S. 3 (1),
Ankara, 2005, s.73-99.
Özcan, T., (Klasik Dönem) Osmanlı İmaret Sisteminin
İktisadi Yükselişi, (Marmara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü İktisat Tarihi A.B.D.,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul,
1991.
Özgür, Ş., Tire Minareleri, (Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları A.B.D.,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 1988.
Özlük, N., “Selçuki ve Osmanlı Çinileri İşçiliği”, Selçuk
Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.23, Konya,
Bahar 2008, s.301-328.
Öztuna, Y., “Osmanlı İmparatorluğu”, Türk Ansiklopedisi, C.
XXVI, Ankara, 1977, s. 89-156.
Özüdoğru, Ş., “Bursa’da 15-16. Yüzyıl Kalkan Duvarlı Camilerde
Taş-Tuğla İşçiliği”, III. Uluslararası Eskişehir
Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler Kitabı,
817
Eskişehir, 16-30 Haziran 2003, s.438-445.
Parla, C., “Bilecik Orhan Gazi İmareti Restitüsyonu”,
Anadolu’da Tarikat Yapılarına Bakış (13-15.YY)
Bilecik Orhan Gazi İmareti Kazı Sonuçları, (Ed.
E. Altınsapan), Eskişehir, 2003, s.342-357.
Parmaksızoğlu, İ., İbn Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler, Ankara,
1982.
Pay, S., “Baş Mimar Hacı İvaz Paşa”, Bir Masaldı Bursa
(Haz. E. Yenal), İstanbul, 1996, s.177-185.
“Sultaniye İmareti (Birimleri-Fonksiyonlarıİşleyişi), Bursa Kültürü, II. Bursa Halk Kültürü
Sempozyumu Bildiri Kitabı (20-22 Ekim 2005),
C.II, Bursa, 2005, s.931-45.
Pekin, E.- Rifat, S., Green Bursa, Bursa, İstanbul.
Peremeci, O.N., Edirne Tarihi, İstanbul, 1939.
Petersen, A., “Tabhanes”, Dictionary of Islamic Architecture,
New York, 1999, s.274.
Pilehvarian, N.K., “Bursa Muradiye Camii Saçak Silmeleri Üzerine
Düşünceler”, Dokuzuncu Milletlerarası Türk
Sanatları Kongresi Bildiriler, 23-27 Eylül 1991
İstanbul, C.III, Vol. III, Ankara, 1995, s.107-113.
Pinon, P., “Anadolu ve Balkanlar’daki Osmanlı Kentlerinde
Kentsel Dokular Tipolojisi Üzerine Bir Deneme”,
Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı “Uluslarüstü Bir
Miras”, 25/26/27 Kasım 1999, İstanbul, 1999,
s.166-179.
Pitcher, D.E., Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası,
(Çev. B. Tırnakcı), İstanbul, Şubat 2007.
Purgstall, J.V.H., Osmanlı Devleti Tarihi, I, (Tarih ve Yer ?).
Reuther, O., Die Qa’a, Festschrift F. Sarre, “Jahrbuch
d.Asiat.Kunst”, Leipzig, 1925.
Reyhanlı, T., Osmanlı Külliye Mimarisinin Gelişimi, İstanbul,
1974.
Riefstahl, R.M., Cenubi Garbi Anadolu’da Türk Mimarisi,
İstanbul, 1941.
818
Rodoplu, H., Edirne ve İnecik’teki (Tekirdağ) Tabhaneli
Camiler, (Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkİslam Sanatı A.B.D. Yayınlanmamış
Lisans Tezi),
İzmir, 1989.
Saladin, H., Manuel d’Art Musulman, I L’Achitecture, Paris,
1907.
Saoud, R., “Muslim Architecture under Ottoman Patronage
(1326-1924)”, FSTC, July 2004, s.1-26.
Savaş, A., “Bursa ve İlçelerindeki 15. Yüzyıl Mimarisinde
Tuğla Süsleme”, III. Uluslararası Eskişehir Pişmiş
Toprak Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Eskişehir,
16-30 Haziran 2003, s.429-437.
Seçgin, N., Tokat’taki Türk Mimari Eserleri, (Mimar Sinan
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve
Sanat Tarihi A.B.D., Türk ve İslam Sanatları
Programı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
İstanbul, 1993.
Sedad, H.E., Bursa Tarihi Yerler, Müzeler, Camiler, Türbeler,
Bursa, 1939.
Selen, H.S., “Yazma Cihannüma’ya Göre Edirne Şehri”, Edirne,
Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan
Kitabı, Ankara, 1993, s.303-309.
Sertoğlu, M., “İkinci Murad’ın Vasiyetnamesi”, Vakıflar Dergisi,
VIII, Ankara, 1969, s. 67-71.
Sevim, S., “Osmanlı Bursa’sına Grup Yerleşimleri Hakkında
Bazı Bilgiler”, Bir Masaldı Bursa, İstanbul, Kasım
1996, s.145-157.
Sönmez, N., “Edirne’deki Erken ve Klasik Osmanlı Camilerinde
Pencere Tasarımının Gelişimi”, Uluslararası
Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün
Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi 07-09
Nisan/April 1999 Bildiriler, Konya, 2000, s.99-
151.
Sönmez, Z., Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu
Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar, Ankara,
1989.
819
Söylemezoğlu, H.H.K., İslam Dini İlk Camiler ve Osmanlı Camileri,
İstanbul, 1954.
Sözen, M., Anadolu Medreseleri, İstanbul, 1971-72.
“Bursa’nın Çağrısı”, Sanatsal Mozaik, Yıl 2, S.20,
İstanbul, Nisan 1997, s. 10-17.
Geleneksel Türk El Sanatları, İstanbul, 1998.
Sözen, M.-vd., Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan,
İstanbul, 1975.
Sözen, M.-Tanyeli, U., “Külliye”, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü,
İstanbul, 1994, s.144.
“Tabhane”, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü,
İstanbul, 1994, s.228-229.
“Zaviye”, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü,
İstanbul, 1994, s.260.
“Zaviyeli Cami”, Sanat Kavram ve Terimleri
Sözlüğü, İstanbul, 1994, s.260.
Süel, M., “Antik Dönemde Bursa”, Bursa, Ankara, 1996,
s.26-34.
Sümer, F., “Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?”,
TTK Belleteni, XXIV, 96, 1960, s.567-594.
“Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları
Dergisi, I, 1969, s.1-147.
Süreyya, M., Sicilli-Osmani, İstanbul, 1308.
Şahin, F., “Kütahya’da Çinili Eserler”, Atatürk’ün
Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya,
İstanbul, 1981-1982, s.111-170.
Şahin, N.-Morçöl, E., “Kastamonu İsmail Bey Külliyesi Rölövesi”, Rölöve
ve Restorasyon Dergisi, 6, Ankara, 1987, s.31-58.
Şanal, M.-Güçlü, M., “Bir Toplumsallaştırma Aracı Olarak Ahilik”,
Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi
Dergisi, S.23, 2007/2.
Şapolya, E.B., Osmanlı Sultanları Tarihi, İstanbul, 1961.
Şehsuvaroğlu, B.N., “Edirne Fatih Devri Eserlerine Kısa Bir Bakış ve
Sitti Hatun Camii”, Vakıflar Dergisi, V, Ankara,
1962, s.199-204.
820
Şeker, M., İbn Batuta'ya Göre Anadolu'nun SosyalKültürel ve İktisadi Hayatı İle Ahilik,
Ankara,
1993.
Fetihlerle Anadolu’nun Türkleşmesi ve
İslamlaşması, Ankara, 1987.
Şen, F., “Demirtaşpaşa Mahallesi”, Bursa Araştırmaları
Kent Tarihi ve Kültürü Dergisi, S.12, Bursa,
Bahar 2006.
Şener, Y.S., 14. Yüzyıl Bursa Yapılarında Erken Osmanlı
Duvar Örgüsü, (Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi (Sanat
Tarihi) A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Ankara, 1993.
Şeşen, R., “Sinan Paşa’nın Arapça Vakfiyesinin Tercümesi”,
Vakıflar Dergisi, X, Ankara, 2006, s.337-343.
Taeschner, F., “Das Heiligtum des Postin Pos Baba in Jenischehir”,
Der Islam, 20, 1932, s.116-126.
“İslâm Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilâtı)”,
İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası (İFM), C.15, S.1-
4, İstanbul, (Ekim 1953-Temmuz 1954), s.1-32.
Tamer, V., “Fatih Devri Ricalinden İshak Paşa’nın Vakfiyeleri
ve Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, IV, Ankara, 1958,
s. 107-124.
Tanman, M.B., “Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Memluk
Etkileri”, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı
“Uluslarüstü Bir Miras”, İstanbul, 1999, s.82-90.
Tanman, B., “Bursa’da Osmanlı Mimarisi”, Bursa, İstanbul,
1996, s.124-142.
Tanyeli, U., Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim
Süreci (11-15. yy.), İstanbul, 1987 (İTÜ. Fen
Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi).
Taşçıkar, B., 16. Yüzyılda Batılı Gezginlerin İngilizce ve
Türkçe Yayımlanan Notlarında İstanbul ve
Anıtları, (İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul,
2002.
821
Tekinkaya, E. L., İstanbul’da 15. 16. Yüzyıl Osmanlı Dini
Mimarisinde Kalem İşleri, (Marmara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk El
Sanatları Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), İstanbul, 1991.
Temuçin, S., İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Taş Üzerinde
Bitkisel Bezeme, (Atatürk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Erzurum, 1988.
Texier, C., Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi
(Çev. A. Suat), C.I, Ankara, 2002.
Top, M., Erken Dönem Osmanlı Mihrapları (XIV-XV.
Yüzyıl), (Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi A.B.D., Sanat
Tarihi B.D., Yayınlanmamış Doktora Tezi, Van,
1997.
Toruk, F., Amasya Yörgüç Paşa Külliyesi, (Hacettepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi
A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Ankara, Mayıs 2002.
Tuğlacı, P., Osmanlı Şehirleri, İstanbul, 1985.
Tuğrul, H.M.-Kazancı, R., Edirne’de Osmanlı Döneminden 2000 Yılına
Kalan Mimari Eserler Albümü, İstanbul, 2000.
Tuluk, Ö. İ., Mekana Bağlı Strüktür Analizi: Osmanlı Dini
Mimarisinde Örnekleme: (13.-17.YY), (Karadeniz
Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Mimarlık A.B.D. Mimarlık Programı,
Yayınlanmamış Doktora Tezi), Trabzon, 1999.
Tunalı, S., İznik’te Mimarlık ve İç Mimarlık Olgusunun
Tarihsel Gelişimi, (Marmara Üniversitesi, Güzel
Sanatlar Enstitüsü İç Mimarlık Ana Sanat Dalı,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul,
2004.
Tuncer, B., “Türkiye Selçuklularında İdari Birim ve Bununla
İlgili Meseleler”, Vakıflar Dergisi, XIX, 1985,
s.49-60.
822
Tuncer, O., “Diyarbakır, Mardin ve Dolaylarında Bazı Hıristiyan
Dini Yapılarında Türk-İslam Mimari Unsurları”,
Sanat Tarihi Yıllığı, 5, 1972-73.
Tuncer, O.C., “Rönesans ve Klasik Osmanlı Dönemi Dini
Yapılarda Kubbenin Amaç ve Uygulanış Açısından
Karşılaştırılması”, Vakıflar Dergisi, XVIII, Ankara,
1984, s.125-140.
“Taşın Bezeme Şekli Üzerine Düşünceler”, VII.
Vakıf Haftası Bildiriler, Ankara, 1990, s.231-246.
Diyarbakır Camileri Mukarnas, Geometri,
Orantı, Diyarbakır, 1996.
Tunçay, R., “Türklerde Oyma Sanatı ve Edirne’deki İkinci
Bayezid Camiinin Tahta Oyma Süslemeleri”,
Edirne, Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü
Armağan Kitabı, Ankara, 1993, s.255-256.
Tüfekçioğlu, A., Erken Osmanlı Mimarisinde Yazı, Ankara, 2001.
Türk Ansiklopedisi, “Bursa”, C.VIII, Ankara, 1956, s.457.
Türk Ansiklopedisi, “Bursa Vilayeti”, C.VIII, Ankara, 1956, s.460.
Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, I, Ankara, 1983.
Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler (Bursa İl Merkezi), III, Ankara, 1983.
Türktüzün, M., “Kütahya Çini Müzesi Onarım ve Teşhir-Tanzim
Çalışmaları (II. Yakup İmareti-Gök Şadırvan)”, 10.
Müze Kurtarma Kazıları Seminer 26-28 Nisan
1999 Kuşadası, Ankara, 2000, s.125-134.
Uluçam, A., “Arapgir’deki Mimari Anıtların Bugünkü Durumu”,
I. Battalgazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü
Sempozyumu, Tebliğler, Malatya, 22-24 Ekim
1986, s.140-147.
Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi
Mimarlığı-II-Bitlis, Ankara, 2002.
Uluçay, Ç.,-Gökçen, İ., Manisa Tarihi, İstanbul, 1939.
Uluengin, F., “Stalaktit Planlarının Hendesesi”, Milletlerarası
Birinci Türk Sanatları Kongresi Ankara 19-24
Ekim 1959, Ankara, 1962, s.380-82.
Uluengin, F-vd., Osmanlı Anıt Mimarisinde Klasik Yapı
823
Detayları, İstanbul, Aralık 2001.
Uluengin, N.Y., Osmanlı-Türk Sivil Mimarisinde Pencere
Açıklıklarının Gelişimi, İstanbul, Ocak 2000.
Unat, F.R.-Köymen, M.A., Kitab-ı Cihan-nüma Neşri Tarihi, Ankara, 1957.
Urak, G., Amasya'nın Türk Devri Şehir Dokusu ve
Yapıların Analiz ve Değerlendirilmesi, (Gazi
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış
Doktora Tezi), Ankara, 1994.
Uyanık, Z. A., Çinilerde Kullanılan Klasik Kütahya Çini
Desenleri, (Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü Geleneksek El San. A.B.D.,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara,
Mayıs 2006.
Uysal, A.O., “Tokat’taki Osmanlı Camileri”, Türk Tarihinde ve
Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz
1986, Ankara, 1987, s.313-364.
“Anadolu Selçuklularından Erken Osmanlı
Dönemine Minare Biçimindeki Gelişmeler”,
A.Ü.D.T.C.F.Dergisi, C.33, S.1-2, Ankara, 1990,
s.505-533.
Uysal, A.O., “Erken Osmanlı Döneminde Sırlı Tuğlalı
Minareler”, X. Türk Tarih Kongresi Ankara 22-
26 Eylül 1986 Kongreye Sunulan Bildiriler, C. V,
Ankara, 1994, s. 2349-2365.
“Zaviyeli Camilerde Minare Problemi”, Türk
Etnografya Dergisi, S.XX, Ankara, 1997.
Germiyanoğulları Beyliğinin Mimari Eserleri,
Ankara, 2006.
Uzluk, F.N., “Germiyanoğlu Yakup Bey’in Vakfiyesi”, Vakıflar
Dergisi, VIII, Ankara, 2006, s.71-111.
Uzunçarşılı, İ.H., Anadolu Türk tarihi Vesikalarından Tokad,
Niksar, Zile, Turhal, Pazar, Amasya Vilayet,
Kaza ve Nahiye Merkezlerindeki Kitabeler,
İstanbul, 1927.
824
Afyon Karahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı,
Manisa, Birgi, Muğla, Milas, peçin, Denizli,
Isparta, Atabey ve Eğirdir’deki Kitabeler ve
Sahip, Saruhan, Aydın, menteşe, İnanç, Hamit
Oğulları Hakkında Malumat, İstanbul, 1929.
Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve
Osmanoğulları Zamanında Kütahya Şehri,
İstanbul, 1932.
“XII ve XIII. Asırlarda Anadolu’daki Fikir
Hareketleri İle İçtimai Müesseselere Bakış”, III.
Türk Tarih Kongresi, Ankara 15-20 Kasım 1943,
Kongreye Sunulan Tebliğler, Ankara, 1948, s.287-
306.
“Sultan İkinci Murad’ın Vasiyetnamesi”, Vakıflar
Dergisi, C.IV, 1958.
Osmanlı Tarihi, C.I, Ankara, 1972.
“Osmanlı Tarihinin İlk Devirlerine Aid Bazı
Yanlışlıkların Tashihi”, Belleten, C.1, S.81-84,
Ankara, 1957, s.173-188.
“Hacı İvaz Paşa’ya Dair”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi
Tarih Dergisi, C.X, S.14, İstanbul, 1959, s.25-49.
Uzunçarşılı, İ.H., “Gazi Orhan Bey Vakfiyesi”, Belleten, V/19,
Ankara, 1941, s.277-288.
Ülgen, A.S., “İznik’te Türk Eserleri”, Vakıflar Dergisi, I, 1938.
“İnegöl’de İshak Paşa Mimari Manzumesi”,
Vakıflar Dergisi, IV, Ankara, 1958, s.192a-192d.
“Türk Mimarisinin Felsefesi ve Estetik Özellikleri”,
Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi
Ankara 19-24 Ekim 1959, Ankara, 1962, s.383-88.
“XVI. Yüzyılda Türk Mimarisinin İç Dekoru Nasıl
Vücud Buldu”, Milletlerarası Birinci Türk
Sanatları Kongresi Ankara 19-24 Ekim 1959,
Ankara, 1962, s.399-400.
825
“İnegöl’ün Kurşunlu Abideleri”, Türk Sanat Tarihi
Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, S.I, 1963,
s.198-210.
Ülgen, A., “Osmanlı Dönemi Minarelerinde Form ve
Dekorasyon”, İlgi, 80, İstanbul, 1995, s.3-9.
Ülken, H.Z., “Türkiye Tarihinde Sosyal Kuruluş ve Toprak
Rejiminin Gelişmesi”, Vakıflar Dergisi, X, Ankara,
2006, s.1-62.
Ünal, R.H., “Kozluk’ta (Siirt) İki Cami”, Arkeoloji-Sanat
Tarihi Dergisi, I, (1982)’den ayrı basım, İzmir,
1982, s.81-93.
L’Etude Du Portail Dans L’Architecture PreOttomane, İzmir, 1982.
“Ulu Cami”, Birgi, Tarihi, Tarihi Coğrafyası ve
Türk Dönemi Anıtları, Ankara, 2001, s.58-79.
“Nilüfer Hatun İmareti”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.130-31.
“Firuz Bey Camii”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.39-40.
“Postinpuş Baba Zaviyesi”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.149-51.
“Karacabey Camii”, Erken Osmanlı Sanatı,
İstanbul, 1999, s.154-55.
Ünalan, H.S., Akhisar ve Gölmarmara’da Türk Anıtları, (Ege
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi
A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir,
1998.
Ünsal, B., Turkish Islamic Architecture, in Seljuk and
Ottoman Times 1071-1923, London, 1959.
Ünver, A.S., Edirne Muradiye Camii, İstanbul, 1952.
“İkinci Sultan Bayezid’in Edirne’deki Vakıf
Kitaplarına Dair”, Vakıflar Dergisi, IV, Ankara,
1958, s.105-106.
“Edirne Medeniyetimizin ve Tezyini Misalleri”,
Edirne, Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü
Armağan Kitabı, Ankara, 1965, s.233-253.
826
Üstün, A., Osmanlı Arşivindeki İstanbul Cami ve
Türbelerinin Tamirleriyle İlgili Belgeler, (Dokuz
Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam
Tarihi ve Sanatları A.B.D., Yayınlanmamış Doktora
Tezi), İzmir, 2000.
Walsh, R., “Bursa, Uludağ ve Emir Sultan”
(Çev.S.Sertabiboğlu), Bir Masaldı Bursa, İstanbul,
Kasım 1996, s.347-351.
Wilde, H., Brussa, Berlin, 1909.
Yalman, B., Bursa, İstanbul, 1984.
“Kültürel ve Doğal Kimliği İle Bursa”, İlgi, S.69,
Yıl 27, İstanbul, 1992, s.15-21.
“Bursa Yeşil Cami Pencere Parmaklıklarındaki
Gümüş Kakma Motifler”, Dokuzuncu
Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Bildiriler,
23-27 Eylül 1991 İstanbul, C.III, Vol. III, Ankara,
1995, s.435-444.
“İznik Tiyatro Kazısı, 1987”, X. Kazı Sonuçları
Toplantısı, II, (Ankara 23-27 Mayıs 1988), Ankara,
2003, s339-382.
Yardım, A., “Tokat ve Çevresi Mimari Eserlerdeki Hadisler”,
Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat
Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, Ankara, 1987,
s.463-480.
Amasya Kaya Kitabesi (Bayezid Paşa İmareti
Vakfiyesi), Ankara, 2004.
Yardımcı, İ., Tarihe Mührünü Basan Bursa’da Saltanat Süren
Osmanlı Sultanları, İstanbul, 1987.
Yavaş, D., “Bursa Yeşil Cami’de 2009/2010 Restorasyonu”,
XIV. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat
Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri,
20-22 Ekim 2010, Konya, 2011, s.629-653.
Yedek, F., Tarihi ve Turistik Yeşil Bursa, Bursa, 1984.
Yediyıldız, A., “Dünden Bugüne Yıldırım Külliyesi”, Vakıf ve
Kültür,1/2, Ağustos 1998, s.40-44.
Yenal, E., “Osmanlı Öncesi Bursa”, Bir Masaldı Bursa,
827
İstanbul, Kasım 1996, s.11-15.
“Osmanlı Başkenti, Osmanlı Kenti Bursa”, Bir
Masaldı Bursa, İstanbul, Kasım 1996, s.19-47.
Yenişehirlioğlu (Çalışlar), F., Türkiye Dışındaki Osmanlı Mimari Yapıtları,
Ankara, Temmuz 1989.
Yerasimos, S., “Osmanlı İstanbul’unun Kuruluşu”, Osmanlı
Mimarlığının 7 Yüzyılı "Uluslarüstü Bir Miras",
İstanbul, 1999, s.195-229.
Yetkin, S.K., Türk Mimarisi, Ankara, 1970.
İslam Ülkelerinde Sanat, İstanbul, 1984.
İslam Mimarisi, Ankara, 1965.
L’Architecture Turque en Turquıe, Paris, 1962.
Yetkin, Ş., “Bursa Yeşil Camii’nin Hünkar Mahfilindeki
Çiniden Zemin Döşemesi”, Prof. Dr. Yılmaz Önge
Armağanı, Konya, 1993, s.97-102.
“Tokat’ta Horozlu İmaret”, IX. Türk Tarih
Kongresi, (Ankara, 21-25 Eylül 1981 Kongreye
Sunulan Bildiriler), C.III, Ankara, 1989, s.1337-
1344.
Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi,
İstanbul, 1986.
Yıldırım, S., Diyarbakır Yapılarında Çini Süsleme, (Ankara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi
A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Ankara, 2001.
Kuruluşundan XVIII. Yüzyıla Kadar RumeliEdirne Kent Kurgusu ve Yapı Grupları
(Manzume, İmaret, Külliye) İlişkisinin Çağdaş
Kent ve Mimarlık İlkeleri Açısından
Değerlendirilmesi, (Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara,
Ağustos 1991.
Yıldız, S.T., Bursa Yıldırım Bayezid Külliyesi, (Ege
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk
Dünyası Araştırmaları Anabilim Dalı
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2001.
828
Yılmazyaşar, H., Orhan Gazi Döneminde İznik Kenti ve Mimarisi,
(Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Sanat Tarihi A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Ankara, Ocak 2003.
Yosunkaya, B., Bursa ve İznik’teki Erken Dönem Osmanlı
Yapılarında Devşirme Malzeme Kullanımı,
(Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Mimarlık A.B.D., Mimarlık Tarihi ve Kuramı
Programı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
İstanbul, 2007.
Yurt Ansiklopedisi, “Bursa”, C.3, İstanbul, 1982, s.1611-1801.
Yücel, E., “Bursa Yeşil Külliyesi”, Arkitekt, S.318, 1965,
s.31-35.
Yücel, Y.-Sevim, A., Türkiye Tarihi, Fetih, Selçuklu ve Beylikler
Dönemi, Ankara, 1989.
Türkiye Tarihi, Osmanlı Dönemi (1300-1566),
C.2, Ankara, 1990.
Yüksel, İ.A., “XV. Yüzyıl Ortasına Kadar Osmanlı-Türk Dönemi
Bursa Mimarisi”, Bir Masaldı Bursa, İstanbul,
1996, s.159-175.
Osmanlı Mimarisinde II. Bayezid Yav