AUREA NI MARISSA REASO-REDBURN

Grade five ako kaito, inosente pa ako kun ano an araguman. Nabaretaan mi, iinaagom na kan magurang nya si Aurea. An sobra sae dad kong
kaklaseng si Aurea.
Kaamiga ko si Aurea sa eskwelahan. Paraabsent sya ta harayuon an harong ninda sa banwa. Limang kilometro an kaipuhan niyang lakawon
urualdaw ngaring maabot nya an eskwelahan. Pa puro-pundo siya mag siya magklase kaya ngani kinse anyos na, grade five pa lang siya.
Katabang kaya siya sa paghanap-buhay kan saiyang mga magurang. Naglalako siya nin mga duma, mga gulayon, batag, kamote, asin mais.
Binabalagwit niya o kaya sinusun’ong an dakulaon na bagako’ na pano’ nin paninda. Na duwang doble kan gabat kan timbang niya. Mapapaisip
ka kun pa’no pa niya nalalakaw na tanos an bitis an rayo’ kan dalan pasiring sa banwa.
Maigot man siya mag-adal dawa maluya sa klase. Lutaw an tibay niya sa Home Economics ta puro practical an samong inaadalan siring sa
pagtanom, paglinig, pagluto, pagburda, pagtahi. Sa mga magagabat na trabaho siya an pirming nasusugo. Dakula siyang babayi. Mataba-taba.
Birilog asin matatagas an takyag asin hita. Abot habayan an kurong na buhok asin madiklom na kape an kublit. Makunswelo siyang kaulay.
Bungisngis asin pilya. Sai siya naririrong sako. Duwang semana makalihis an baretang ipinaagom na siya, nagbutwa siya sa klase. Naogma ako.
Nagharapot an samong kaklase manungod sa saiyang pag-agom. Pinasipara lang niya. Matabang an ngirit. Risadong nangangalumata siya.
Tuninong siya.
Hinalat ko an oras ka samong Home Economics. Siring sa dati, siya an pigtukahan na maglinig sa kwarto mantang naghihilamon an gabos sa
garden sa likod kan klasrum. Nagpresentar akong magtabang sa paglinig. Daing pundo an hapot ko ki Aurea kun totoo man nanggad na
nagpaagom na siya.
“Siisay? Tagasain? Anong hitsura?”
Ay, kuminaskas an paglampaso ni Aurea sa salog na tabla. Dai ko siya pinunduhan sagkod sa magpahagan kami. Nagkahurubaan siyang palda
sa kabubutong ko. Nakatadik sana kaya su palda niya ta raot an siper. Limang darakulang tadik an nahiling kong surugpungan niyang palda.
Nagtukaw kami sa sulok kan kwarto. Nagpuon siyang mag istorya alagad hinghing an boses ta baka may biglang maglaog. Habo niyang
madangog kan iba an sasabihon niya sako.
“Iyo. Ipinaagom na ako ni papay. Duman sa hayop na dayong parabakal nin karabawna taga Lucena. Habo ko duman ta gurang na saka bako ko
man itong ilusyon. Si Antonio baga an kailusyon ko puon pa kan sarong taon.”
Si Antonio. Aki kan parasira sa balyong baryo sa gilid kan dagat. Para absent man. Ngonyan na taon dai nag-eskwela. Disisais naman siya.
“O, napa’no ta nagtugot kang magpaagom? Dain mi man baga ika nahiling na ikinasal sa simbahan ta?” An dugang kong hapot saiya.
“Pano’ man ako makak dai ka papay di ginruti ako kaidto. Saka an hayop na lalaki nagregalong karabaw saka nagtaong sanribo sainda.” An
anggot na tono ni Aurea.
“Sain baya kamo ikinasal?” an liwat kong hapot.
“Ta dai man ako ikinasal sa simbahan. Dai pa daa ako sae dad. Kasal-kasugot lang kami. Ito bagang kapitan o kagawad lang kan barangay an
makasal. Itong duwang banging may pabayli saka pabaduan kan lalaki an bilog na pamilya. Puon sa ama, ina tugang sagkod lola. Duman lang
ngani sa natad mi ginibo an seremonya saka punsiyahan.”
Kasal-kasugot an uso sa mga baryo. Orog na si sirkulo kan mga bisayang dayo na mga tumatawo kan may darakulang daga sa samuyang isla.
Tumatawo an pamilya ni Aurea. Bisaya an saiyang mga magurang.
Asin an muya kong ihapot, “Nagdurog na kamo?”
Nahiling ko man giraray an parantay na ngipon asin biloy ni Aurea. “Dai pa lamang nakakadurog sako si gurang ta pag nataid sako pigtutusok ko
kan dakulaon na tadik. Saka nag susulot akong piot na maong pag banggi!”
“Tano man?” an ngalas kong hapot.
“Ta habo ko saiya! Saka si Antonio an muya kong kadurog.”
“Nagdurog na kamo ni Antonio!” biglang luminangkaw an boses ko.
“Psst! Lintian na boses mo! Iyo na!” an ipi na simbag ni Aurea. “Kaidtong hapon na inatod nya ako papule samo. Suman sa bayawasan. Si
Antonio lang an muya kong maagom.”
“Ay, hala ka! Pa’no kun maaraman kan agom mo nakidurog ka na sa iba?” an hadit kong sambit.
“Labot ko. Maray nganing suwayan niya ako ta dawa nuarin dai ko siya mamomotan. Sa parong niya pa lang garo anghit kan karabaw, dai ko
iriribay an parong sirang sinabawan asin pinirisan lemonsitong kili-kili ni Antonio.”
Sarong semana lang nag eskwela si Aurea puon kan pagbuwa niya. Nawara na liwat siya sa klase mi. Nabaretaan ko, nagdulag siya kaibahan si
Antonio. Pirang alwaw lang nabaretaan ko liwat nabawi na si Aurea kan saiyang mga magurang. Liwat inintriga siya sa singkwenta anyos niyang
agom. Alagad garo lalaw na ikos, abang ulyas si Aurea. Naglayas liwat siya. Dai maaraman kung nagsain. Napagal na si agom niyang
maghanap asin maghalat. Nagpuli na sa Lucena. Sa samuyang isla kan ako sadit pa, lampas tulong oras na malayag sa dagat bago mkaabot sa
pampang kan Pasacao na dalan pasiring sa siyudad. Bihira an mga dayo sa muya. Gabos na dayo, paghawas pa lang sa pantalan, bistado na
kan banwaan.
Pagka gradwar ko sa elementarya, nag-iba ako sa sakuyang tiyaon sa Davao. Duman ako nag eskwela. Pitong taon. Nalingawan ko na si Aurea.
Disyembre, nagpuli ako sa isla. Nasa gilid lang kan tinampo an samuyang harong. Mantang nagtutukaw-tukaw ako sa bangko sa puon kan
kaimito, amay na aga, uminagi an ama asin ina ni Aurea. Kaibahan an saiyang tugang na daraga. Natigalpo ako. Dakulaon na pababago an
nahiling ko sainda. Dai nagsulnop an saldang na dai ko naihapot ki mama kun anon a an nangyari ki Aurea. Sabin i mama, haloy na nawara si
Aurea. Bigla na lang daang puminuli kan sarong taon. Asensado na. Iba na an itsura. Seksihon na daa. Kun maglakaw-lakaw daa sa banwa
pirming naka shorts saka haka an daing manggas na blusa. Nagkikilyab an mga sulot na alahas. Duruble an singsing sa muro. Pati an bitis may
kulintas.
Sarong bulan daang nagpirmi si Aurea sa samong isla. Urualdaw pista sa saindang harong ta sige niyang pakakan sa mga tawo. Nagpatugdok
konkretong harong. Binaduan toltol an saiyang pamilya. Pinakilyab kan alahas an liog kan saiyang mga tugang asin magurang. Naka rubber
shoes na sinda pag napabanwa. Nagin urulay-ulay sinda kan bilog na banwaan. Nag Japan daa si Aurea. Alagad garo dai man na problema ta
mala ngani kadakol na siyang kwarta. Siguro man nanggad maray man an kamugtakan niya.
Domingo, amay pa sabot na an mga tawong hali sa uma asin pagtaraid na baryo pasiring sa banwa ngaring maabutan an alas syeteng misa.
Alas sais ko pa nadangig an malagong na repeke kan antigong kampana. Nakadungaw sa bintana si mama. Nagkakape ako sa lamesa mantang
naglalawig sa natad kan saiyang mga pambulang na manok si papa. Inapod ako ni mama.
“Uy dali, madya! hilinga sisay an maagi sa tungod ta!” Sabay tukdo sa naghahadang-hadang na babayi. Nagdungaw man ako sa bintana.
“Nana Vacion, Tata Badong, makiagi po!” an makusog na tino kan babaying nakapiot na pantalon na nagkikilyab an pagka-itom. Bulaw-pula an
mahalnas na unat na abot habayan na nakalugay na buhok. Silag an haka asin manipis na daing manggas na blusang pula. Sapu kan silag na
ito na lace na bra an sinuruso na bilog na daghan. Mapusaw na kape an kublit. Maniwang. Kolor rosas an pisngi. Garo hinog na tambis an
ngabil. Gurit na itom na lapis an kiray. Balud an haralabang pirok. Naka boots na may taking na may burdang burak. Kolor kape-gatas an
shoulder bag na sa kadakulaan garo na makakalaog na an kaldero, kawali, plato, martilyo o ano pa man.
Tinurukuhan ko siya. Dai ko bisto. Siisay an dayuhan na ini sa samuyang baryo?”
“Aaaay! Marina! Hoy bruha, kumusta ka! Ako ini, an magayon mong amiga! Si Aurea!” an kuragit kan babayi sa gilid kan tinampo.
Natagilpo ako.
“Aurea? Ika na baya yan?” an enot kong nasambit ko saiya.
Nagkumustahan kami. Kadakol na kapilyahan. Kadakol na kurudutan. Kuragritan. Kadakol na istorya.
An mga istorya kan aki pa kami. An duwang semana nindang love affair ni Antonio. An paglupig ni saiya kan gurang niyang agom bago sinda
duminulag ni Antonio. An burubangging kulog hawak na inagihan niya sa agom sa pagpirit saiyang makidurog. An pagdulag niya asin pag-iba sa
paradarang katabang sa Manila. An pagmolestiya saiya kan duwang solterong aki kan saiyang amo. An pag-istar sa dalan asin pagturog sa
bangketa. An pag aplay niyang cultural dancer sa Japan. An pag alok nin kaogmahan sa lalaking naglalayaw kun banggi matustusan lang an
gastos sa saiyang pag Japan.

Nangangalas ako na nakangirit siyang nag-iistorya sako. Garo baga daing lanit sa daghan. Inagi-agi lang sa pasuba-suba. Maskara baga an
saiyang harakhak siring kan saiyang lalawgon na patos kan make up? P baka gapo na siya na daing pakilabot sa magmate kan daghan siring
kan pagpasipara niya sa mga tawong nagbuburarat sa silag niyang utong.

Tinawan niya ako nin imported na pulang pitaka saka kinyentos yen. Pasakatan ko daa. Tinawan pa ngani niya akong liptik saka pahamot. Dai
ko na kinua ta dai ko man magagamit.. Kinudot niya ako sa lubot kan nagpaaram siya na masimba bago duminulag parayo sabay harakhatak.
Siya man giraray si Aurea na kahuruhamlagan ko. Naglabyog an piad mantang naglalakaw paduman sa sentro kan banwa. Nagwawarak sa
duros an maisog na hamot kan saiyang olor. Nagralayog an taghoy kan mga lalaking inaagihan niya. Napasipyatan ko man si papa na nag
ngingirit-ngirit nakatanaw sa parayong si Aurea, hinahapiyap an saiyang balawon. Nakamurusarot si mama na duda ko garo lalapadon si papa.
Daing babaying kabaing kan itsura ni Aurea sa samuyang isla.
Nawara na siya sa sakuyang ata alagad nadadangog ko pa an kalwag asin duon kan saiyang boses. Nagkamang an lanit kan saiyang kudot sa
sakuyang daghan.
“Iyo, dakula an raket ko sa Japan ta intiro kong binububu an gabos kong urag sa pagbayle sa stage asin sa katre!”
“Mikaela an pangaran ko sa Japan. Mikaela San Jose. Dai ko ginamit an tunay kong pangaran ta dai man ngani talaga akong sertipikit. Puro
peke an papeles ko. Gibo sa Recto.”
“Pero mayo man akong naiipon ta magastuson an pamilya ko. Haragad sanang haragad. Sai ninda aram, lapa na an buray ko!”
“Iyo, may nagkakapot saimo, haros gabos kami na nagtatrabaho sa club. Alagad dai naman akong takot, puspos na an ngurhat sa hawak ko!”
“Gusto ko man syempreng maka-agom nin toltol. Pero gusto ko gurang na Hapon na may datung. Habo kong magtius.”
 Pirang banging naribaraw an sakuyang pagturog. Ano dw an magiginibo ko nganining mapundo an pagpatimasang ni Aurea? Minawot kong
mahiling asin makaistoryahan siya liwat. Alagad harayo an saindang baryo. Tag-uran. Maduot, magapo asin malaboy an dalan. Binantayan ko
siyang magpabanwa liwat. Maulyas an pagmati ko. Nagkasalbudan kami. Dai ko na siya nakaulay.
Itinao na lang sako ni mama an ipinakiwalat niyang halipot na surat para sako.
“Marina dir,
Malayas na ako ta simot na an kwarta ko. Baka pati pamasahi ko mahabon pa sa pitaka ko kan buratsero kong tugang. Bahala ka na sa
pagsabat sa Bagong Taon. Meri krismas, hapi new yir! See you next time. Muah! -
-Aurea”
Isinulo kong kandila si Aurea sa samuyang gurang na simbahan. Iniampo na bantayan asin giyahan siya kan Kaglalang. Malanit na sakuyang
tuhod kan matapos k si sakuyang pangadyi. Tulpos na si kandila sa pagbuklat kan sakuyang mata.
Apat na taon an naglihis, nagtutukdo na ako sa siyudad. Bihira na akong makapuli sa isla mi. Bihira naman akong makabareta sa mga tawo sa
samuya. Alagad naka abot pa man sakuya an istroya, kan magsungko sako si mama, na pirang bulan na daang sai nagpapadarang ayuda sa
kapamilya si Aurea. Dai makasurat an saiyang pamilya ta dai man sinda tataong magsurat. Mayo sa inda an nakatapos man lang sa
elementarya. Saro pa, daing itinaong address si Aurea bago siya maglarga. An numerong winalat niya, palsok na.
Sa bareta sa telebisyon anom na bulan na ang nakaagi, limang cultural dancers sa Japan an nakuang gadan. Pano nin paso asin lapso an mga
ahwak. Dai magkabiristo an mga lalawgon. Mayong mga kapamilyang nagkukua sa inda. Naisip ko, dai ko lang sinabi ki mama, si Aurea,baka
saro na sainda an amiga kong si Aurea.