VỀ NGHIÊN CỨU HỆ THỐNG TÀU BUÝT SÔNG Ở THÀNH PHỐ

HỒ CHÍ MINH
STUDY ON RIVER BUS SYSTEMS IN HO CHI MINH CITY
Võ Trọng Cang (1) , Lê Kinh Vĩnh (2), Võ Minh Phúc (3)
(1) Khoa Kỹ thuật Giao thông, Đại học Bách Khoa TPHCM
(2) Khoa Công trình Giao thông, Đại học Giao thông vận tải TPHCM
(3) Khoa Đô thị học, Đại học KH Xã Hội Nhân Văn TPHCM
Tóm tắt:Một trong những giải pháp giảm ùn tắc giao thông ở TPHCM là sử dụng phương tiện
vận tải đường thuỷ. Đã có vài đề xuất về hệ thống buýt sông cho TPHCM, nhưng chưa có kết quả nào
được phê duyệt là khả thi do nhiều nguyên do kinh tế - kỹ thuật và giải pháp đầu tư.
Bài viết phân tích các yếu tố tác động đến việc triển khai đề án tàu buýt sông ở TPHCM. Tiếp
đó, giới thiệu một số giải pháp có tính định hướng trong đề tài nghiên cứu được đề xuất với TPHCM.
Đề tài sẽ gồm các luận chứng về: quy hoạch lựa chọn luồng tuyến và bến trạm tàu buýt; thiết kế chế
tạo loại hình tàu buýt sông; kỹ thuật xây dựng bến-trạm tàu buýt sông; tổ chức, khai thác vận tải tàu
buýt sông. Một số giải pháp về cơ chế khuyến khích đầu tư cho vận tải công cộng theo mô hình “xã
hội hoá” cũng được giới thiệu ở cuối bài viết.
Từ khoá: tàu buýt sông; thiết kế tàu thuỷ; bến thuỷ nội địa; giao thông thuỷ; TPHCM

Abstract: One of the solutions to reduce traffic congestion in the Hochiminh city (HCMC) is use
of the waterway transport. There have been several proposals for Saigon River Bus Boat system, but
no results have been approved to be feasible due to many technical-economic reasons and investment
solutions.
The paper analyzes the factors affecting the implementation of the Saigon River Bus Boat
system. Next, introduce some orienting solution in the research proposed with HCMC administration.
There are the feasibility studies of: planning for selection of routes and terminals location; design and
manufacture of the river bus boat; construction technique for river bus stations; organizing and
exploitation of river bus boat transport. Some of the solutions incentives for investment in public
transport in the model of "socialization" was also introduced at the end of the article.
Keywords: River bus; ship design; inland ferry pier; waterway transportation; Hochiminh city
------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Đặc điểm của hệ thống tàu buýt Đây là đặc điểm quan trọng nhất, ảnh
sông hưởng tới một loạt vấn đề liên quan đến công
tác tổ chức vận chuyển và công tác phục vụ
Một trong những giải pháp giảm ùn tắc hành khách đô thị. Sự mất cân đối này thể
giao thông ở thành phố Hồ Chí minh hiện theo chiều vận chuyển và theo thời gian.
(TPHCM) là sử dụng phương tiện vận tải
bằng đường thuỷ. Đã có vài đề xuất về hệ a. Mất cân đối theo chiều vận chuyển
thống buýt sông cho TPHCM, nhưng chưa có Khác với luồng khách đường dài và
kết quả nào được phê duyệt là khả thi do đường ngắn, sự chênh lệch mật độ hành
nhiều nguyên do kinh tế - kỹ thuật và giải khách đô thị giữa các đoạn đường trên cùng
pháp đầu tư. một chiều di chuyển thể hiện rất rõ nét và có
Có nhiều yếu tố tác động đến việc triển xu hướng giảm dần từ các ga trung tâm thành
khai đề án tàu buýt sông ở TPHCM, nhưng phố ra phía ngoại ô, hay nói cách khác, luồng
quan trọng nhất, quyết định sự tồn tại và phát hành khách càng xa càng nhỏ, hiện tượng
triển của hệ thống tàu buýt sông là nhu cầu này gọi là “mất cân đối vùng”. Mặt khác, số
và tâm lý của khách hàng sử dụng loại hình lượng hành khách 2 chiều trên cùng một
này, mà trước hết là tính mất cân đối trong tuyến đường cũng có sự mất cân đối phụ
vận chuyển. thuộc vào các yếu tố:
1.1. Sự mất cân đối trong vận chuyển - Độ lớn của luồng hành khách;

79
 - Sự phân bố các khu dân cư, khu công
nghiệp, nhà máy, cơ quan, …;
- Chế độ làm việc của các cơ quan trong
vùng thu hút;
- Hoạt động của các phương tiện vận
chuyển hành khách khác;
- Các yếu tố của bản thân ngành đường
thuỷ như kế hoạch chạy tàu, đoàn
phương tiện, khả năng đáp ứng trong
thời kỳ cao điểm…
Hiện tượng mất cân đối theo chiều vận
chuyển liên quan mật thiết với hiện tượng
mất cân đối theo thời gian trong ngày: sáng
thì luồng hành khách chuyển từ ngoại ô vào
thành phố, còn buổi chiều thì ngược lại.
b. Mất cân đối theo thời gian
Hiện tượng mất cân đối theo thời gian
trong vận chuyển hành khách đô thị thể hiện
trên các mặt:
- Giữa các thời kỳ trong năm, thể hiện
qua các chỉ số trong quý và tháng.
Luồng hành khách đô thị ở các thành
phố lớn với kết cấu dân cư đa dạng, do
đó vào các tháng nghỉ hè, lượng hành
khách giảm, tuy nhiên trong các ngày
lễ, tết lại có hiện tượng tăng đột biến.
- Giữa các ngày trong tuần: Cuối tuần thì
lượng khách giảm hẳn do nhu cầu giải
trí ngày càng cao, họ sẽ dùng phương
tiện tư nhân hay ở nhà nghỉ ngơi và
trong tuần thì lượng khách công cộng
sẽ cao do nhu cầu công việc.
- Giữa các giờ trong ngày. Hành khách
đô thị đông nhất vào thời gian đầu giờ
làm và tan tầm, các khoảng thời gian
còn lại lượng hành khách không lớn.
Tuỳ theo hoạt động và chế độ làm việc
của các xí nghiệp, công ty, trường học,
… mà ảnh hưởng đến tỉ lệ hành khách.
1.2 Tâm lý khách hàng
Trong ngày, vào giờ cao điểm hành
khách chủ yếu là CBCNV và học sinh, sinh
viên đi làm, đi học hay về nhà. Độ tuổi chủ
yếu là khoảng từ 18 tới 60. Thời gian còn lại
trong ngày chủ yếu là các đối tượng có mục
đích đi mua sắm, sinh hoạt, thăm quan … và
độ tuổi thì rất đa dạng.
Căn cứ vào các ngày trong tuần: những
ngày từ thứ 2 tới thứ 6 thì hành khách sử
80
dụng tàu đô thị chủ yếu là để đi học, đi làm
việc; vào các ngày cuối tuần thì mục đích chủ
yếu lại là đi chơi, thăm viếng, lễ hội …
Từ đó ta thấy tâm lý của khách hàng
cũng tương quan rõ rệt, thể hiện qua các khía
cạnh:
- Ổn định: xuất phát từ nguyên nhân
hình thành luồng hành khách đô thị là
phục vụ nhu cầu đi học và đi làm nên
luồng hành khách mang tính ổn định
cao về mọi mặt: giờ giấc, loại phương
tiện sử dụng, hành lý xách tay, quãng
đường, các nhu cầu về các dịch vụ khác
…
- Tối thiểu: Đối với hành khách đô thị thì
điều quan trọng nhất là được di chuyển
đúng giờ, đúng chuyến, đúng hành
trình. Các nhu cầu khác như tiện nghi,
đưa đón tận nhà, vận chuyển hành
lý,… không được đặt ra vì phạm vi di
chuyển và thời gian ngắn;
- Số lượng: Vận tải công cộng hành
khách đô thị có đặc điểm là khối lượng
chuyên chở rất lớn và tập trung, đặc
biệt trong những giờ cao điểm.
Tất cả đặc điểm trên ảnh hưởng quyết
định tới các bài toán lựa chọn, bố trí trang
thiết bị và tổ chức phục vụ vận tải hành
khách đô thị.
2. Các bài toán cần giải quyết
Các nội dung đặt ra cho đề án hệ thống
vận tải công cộng hành khách đô thị cần giải
quyết có thể chia thành hai nhóm là bài toán
quản lý và bài toán kỹ thuật (xem hình 1).
Hình 1 - Mô hình các mảng nội dung của đề án
2.1. Quy hoạch phát triển hệ thống
giao thông công cộng (GTCC) của
TPHCM
 Đề án dựa trên các văn bản pháp lý làm
cơ sở là: Quy hoạch tổng thể phát triển ngành
giao thông vận tải đường sông Việt Nam đến
năm 2020 [1]; Quy hoạch phát triển giao
thông vận tải và mạng lưới đường thuỷ, cảng,
bến khu vực TPHCM giai đoạn từ nay đến
năm 2020 [2,3]; Chiến lược phát triển du lịch
đường sông TPHCM giai đoạn 2013-2015 và
định hướng đến năm 2020 [4] và đề án Quy
hoạch tổng thể GTVT TPHCM [5].
2.2. Điều tra nhu cầu vận chuyển của
dân cư
Vấn đề cần giải quyết:
- Phân tích tổng hợp từ các đề án, chủ
trương, quy hoạch phát triển đã được
phê duyệt;
- Điều tra, xử lý thống kê và dự báo nhu
cầu giao thông;
- Xác định 2 tuyến cơ bản cho giai đoạn
1, so sánh với các đề án [6] đã có, từ
đó, thiết lập nhiệm vụ thư cho các
series mẫu tàu và bến tàu buýt sông.
Trong báo cáo chuyên đề phân tích nhu
cầu vận chuyển hành khách bằng đường sông
ở TPHCM phải nêu ra được các kết quả sau:
- Xác định được 2 tuyến tàu buýt sông
cho giai đoạn đầu (2013-2015);
- Lập được nhiệm vụ thư thiết kế cho các
series mẫu tàu và bến tàu buýt sông và
- Kế hoạch mở rộng phát triển ở các giai
đoạn tiếp theo.
2.3. Phân tích và đánh giá các yếu tố
ảnh hưởng đến sự chọn lựa của người dân
với loại hình vận tải công cộng đường thuỷ
Để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến
sự chọn lựa của người dân và đề xuất các giải
pháp tăng tính khả thi cho phương án tàu
buýt sông, đề tài cần giải quyết các vấn đề
sau [7]:
- Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến sự
chọn lựa của người dân;
- Xếp hạng (tầm quan trọng) các nhân tố.
Các nội dung và phương pháp thực
hiện:
- Tổng hợp tình hình nghiên cứu liên
quan;
- Xác định các nhân tố có thể ảnh hưởng
đến hành vi của người dùng [7,8,9];
- Xây dựng phiếu khảo sát;
- Xác định quy mô khảo sát: kích thước
mẫu, phương pháp lấy mẫu;
- Thực hiện khảo sát;
- Mã hóa bảng khảo sát, nhập liệu và tiến
hành phân tích số liệu.;
- Dựa trên dữ liệu, viết báo cáo phân tích
và tổng hợp.
Báo cáo phân tích các yếu tố ảnh
hưởng đến sự chọn lựa của người dân đối với
hệ thống tàu buýt sông, chứng minh được các
nhận định, phân tích và đề xuất các giải pháp
hỗ trợ quyết định phương án của hệ thống
đang thiết lập. Trong đó, vấn đề chọn được
tập mẫu, số lượng mẫu khảo sát và nội dung
khảo sát sẽ giúp đề ra các giải pháp thiết kế
và tổ chức khai thác phù hợp, đáp ứng nhu
cầu và tâm lý người dùng [10].
2.4. Phương án thiết kế phương tiện
và tổ chức vận tải hợp lý
a. Dự kiến sẽ có ít nhất 3 series tàu,
phân chia theo sức chở và nguồn động lực.
Hồ sơ kỹ thuật trình bày ở mức thiết kế sơ
bộ, mô tả được được bố trí chung, kết cấu và
dự toán chi phí sơ bộ. Qua khảo sát các hệ
thống tàu buýt ở một số nước (được trình bày
trong [11]) thì mẫu tàu thiết kế cần đạt các
yêu cầu:
- Giảm sóng, giảm sức cản;
- Cơ động và ổn định;
- Có vận tốc hợp lý;
- Tiết kiệm năng lượng và giảm ô nhiễm
môi trường;
- Vật liệu và công nghệ an toàn với môi
trường;
- Bảo dưỡng, sửa chữa tiện lợi.
Các nội dung và phương pháp thực
hiện:
- Tối ưu hoá thông số cơ bản của đội tàu;
- kết hợp chế tạo mô hình và kéo thử (ở
mức độ chính xác cho phép) để kiểm
tra một số tính năng sức cản, tạo sóng,
ổn định và giữ hướng …
81
 b. Phương án tổ chức khai thác loại
hình vận tải hành khách công cộng cũng cần
được đặt ra. Trước mắt là đề xuất các công ty
có kinh nghiệm về vận tải công cộng của
TPHCM, các công ty du lịch, lữ hành sẽ
tham gia vào khai thác chung hệ thống.
2.5. Phương án thiết kế bến tàu phù
hợp
Thiết kế mẫu bến cho tàu buýt sông
hiện nay có 2 loại là bến chính và bến phụ.
Công trình bao gồm phần bến nổi và công
trình phục vụ trên bờ. Phương án thiết kế
bến phải cho phép khai thác phương tiện có
hiệu quả và giảm được chi phí xây dựng, đền
bù…
a. Vấn đề cần giải quyết:
- Toà nhà công cộng thông minh và tiết
kiệm năng lượng nhờ tăng cường thông
gió và chiếu sáng tự nhiên;
- Kiến trúc đặc trưng cho phong cách
năng động của TPHCM;
Công trình bến nổi chuyên dùng – “nhà ga
nổi” để giảm phần diện tích sử dụng trên đất
liền.
b. Định hướng sản phẩm nghiên cứu:
- Mô hình kiến trúc cảnh quan;
- Hệ thống dịch vụ liên kết;
- Chi phí và tiến độ.
Hình 2 - Tàu buýt hai thân với phương án chở xe đạp và bến nổi tương ứng
82
c. Các nội dung và phương pháp thực
hiện:
- Dự kiến có từ 2 đến 3 phương án kiến
trúc cho mỗi bến.
- Kết hợp mô hình hoá 3D và các phần
mềm chuyên dùng thiết kế kiến trúc và
cảnh quan.
- Hồ sơ ở mức thiết kế tổng thể, mô tả
được kiến trúc, kết cấu và dự toán chi
phí sơ bộ.
- Giải pháp thiết kế bến nổi dự kiến làm
từ vật liệu bền với thời gian như bê
tông nhẹ, xi măng lưới thép.
Theo một số mô hình tổ chức tàu buýt
sông ở các nước, như ở Nhật bản, thì hành
khách có thể mang xe đạp lên tàu buýt như
môt loại hàng hoá cồng kềnh (hình 2). Điều
này đòi hỏi cầu tàu, bến chờ hành khách phải
có giải pháp phân luồng cho khách đi bộ và
khách mang theo xe đạp (và hành lý kích
thước lớn nói chung). Trên bến có phân ra
khu vực riêng và lên xuống tàu buýt cũng cần
có lối tiếp cận riêng cho khách mang xe đạp.
Loại hình tàu buýt chở xe đạp sẽ giúp
tăng phạm vi tiếp cận của khách đi tàu buýt,
cũng như tạo nên một loại hình du lịch và tập
luyện xe đạp cho cư dân thành phố [11].
3. Cơ chế khuyến khích “xã hội hoá”
 Vấn đề cần giải quyết của phần này là
nêu ra được các giải pháp kinh tế-kỹ thuật và
chính sách hỗ trợ cho phương án đề xuất.
Các nội dung và phương pháp thực
hiện:
- Phân tích tổng hợp từ các đề án, chủ
trương, và kinh nghiệm vận dụng “xã
hội hoá” đầu tư các cơ sở hạ tầng trong
lĩnh vực vận tải công cộng đã áp dụng
ở các địa phương;
- Điều tra, xử lý thống kê;
- Xây dựng kịch bản;
- Xây dựng phương án kêu gọi đầu tư.
Một số định hướng cho các giải pháp
theo mô hình “xã hội hoá” là:
- Giảm nhu cầu giải toả đền bù đất làm
bến;
- Giảm dần trợ giá trên tiền vé và theo
thời gian vận hành của hệ thống;
- Tăng nguồn thu từ dịch vụ tại các bến;
- Tăng hiệu quả khai thác phương tiện
vào giờ thấp điểm qua hình thức chạy
tour;
- Hỗ trợ nguồn vốn vay ưu đãi cho tư
nhân làm chủ đầu tư, tham gia vào các
khâu của hệ thống (làm bến, làm trạm,
nhà chờ, đóng tàu và thuê tàu …)
4. Kết luận
Trên đây là những nét chính mà đề án
hệ thống tàu buýt sông đặt ra. Các nhiệm vụ,
nội dung cụ thể đã được trao đổi, thống nhất
phối hợp thực hiện giữa nhiều đơn vị trong
và ngoài trường.
Nhóm nghiên cứu cũng đặt ra yêu cầu
mời tư vấn chuyên gia từ các nước như Pháp,
Bỉ và Hàn quốc …, qua đó sẽ đảm bảo tính
khả thi cao cho sản phẩm của đề án.
Khó khăn lớn nhất sẽ là cơ chế hỗ trợ,
khuyến khích xã hội hoá cho đầu tư ban đầu
và trợ giá vé cho hoạt động của hệ thống tàu
buýt sông trong thời gian đầu (khoảng 3-5
năm).
Tài liệu tham khảo
[1] Quy hoạch tổng thể phát triển ngành
giao thông vận tải Đường sông Việt Nam
đến năm 2020 (QĐ số 16/2000/QĐ-TTg,
ngày 03/02/2000)
[2] Phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch phát
triển GTVT TP Hồ Chí Minh đến năm
2020 và tầm nhìn sau năm 2020. (QĐ số
568/QĐ-TTg, ngày 8/4/2013)
[3] Quy hoạch mạng lưới đường thủy và
cảng, bến khu vực thành phố Hồ Chí
Minh giai đoạn từ nay đến năm 2020
(QĐ số 66/2009/QĐ-UBND ngày
19/9/2009 của UBND TPHCM)
[4] Chiến lược phát triển du lịch đường sông
TPHCM giai đoạn 2013-2015 và định
hướng đến năm 2020
[5] Đề án Quy hoạch tổng thể GTVT TP Hồ
Chí Minh (Houtrans 2003)
[6] Đề án triển khai xây dựng và khai thác
hai tuyến vận chuyển hành khách công
cộng bằng đường sông tại thành phố Hồ
Chí Minh. Công ty Thường Nhật, 2011
[7] Lê Quân, (2007). Tổ chức vận chuyển
hành khách và du lịch đường sắt. GTVT
[8] Cheng, Q., Kondo, A., Kondo, A., and
Shimada, H. (2008) Two Proposals for
Solution to Transport Problems in
Wuhan. Plan, Build, and Manage
Transportation Infrastructure in China:
pp. 492-499.
[9] Water Taxi Feasibility Study- Final
Report. Sarasota/Manatee Metropolitan
Planning Organization (April 2005)
[10] Võ Trọng Cang, Lê Ngọc Quỳnh Lam,
Đỗ Ngọc Hiền (2013), “Phân tích các
yếu tố tác động đến sự lựa chọn của
người sử dụng đối với dự án tàu buýt
sông ở TPHCM”, Tạp chí KHCN GTVT
(ISSN 1859-4263) số 7+8 - 9/2013, tr
129-132
[11] Võ Trọng Cang, Lê Tất Hiển, Đoàn
Minh Thiện (2013), “Về định hướng
thiết kế một số mẫu tàu buýt ở TPHCM”,
Tạp chí KHCN GTVT (ISSN 1859-
4263) số 7+8 - 9/2013, tr 111-115
Ngày nhận bài: 08/10 năm 2013
Ngày chấp nhận đăng: 17/10/2013
Phản biện: PGS.TS. Nguyễn Thạch
83