Professional Documents
Culture Documents
Zeminler daneleri yapısı ve içerisinde bulunan boşluk nedeniyle şartların uygun olduğu zaman suyu
geçiren yani sızdıran hatta akıtan bir yapıya dönüşür. İnşaat mühendisliğinde, zemin içindeki su akımları
ile ilgili birçok durumla karşılaşılır. Toprak yapılar (toprak baraj, set) içinden suların sızması, yapıların
altından suların sızması açılan veya su çekilen kuyulara suyun sızması, suya doygun ince taneli
zeminlerden sabit yük altında suların sızması örnek olarak verilebilir.
Geçirimlilik suyun zemin içinde akışını anlatan bir ifadedir. Hız gibi uzunluk/zaman ile gösterilir.
Darcy Kanunu;
Darcy kanunu gözenekli yani daneler arası boşluk özelliğine sahip zeminin içinden su akışını
tanımlayan denklemdir. Hidrojeoloji araştırmaları sırasında kum yataklarındaki su akışı tespiti sırasında
ortaya çıkmıştır. Buna göre belirli eğimde kurulan düzenekte kum taneleri arasında suyun geçişi sırasında
lineer bir bağlantı tespit edilmiştir. Zemin boşluklu bir ortam olup, boşlukları birbirine bağlıdır. Su zemin
boşluklarında hareketsiz (durgun su durumu) durumda bulunabildiği gibi birbirine bağlı boşluklardan
ilerleyerek akabilir (hareketli yeraltı suyu durumu). Harekete geçen su genel hidrolik yasalarına uygun
hareket eder. Buna göre;
A kesitli bir boşluktan q debisine sahip bir su akımı varsa filtre hızı Vf=q/A’dır. (A akış yönüne
dik olan kesit alanıdır) Ancak bu boşluk içinde zemin doluysa yani suyun geçtiği alanların bir kısmını
zemin dolduruyorsa o zaman aynı q’nun geçmesi için V’nin daha hızlı olması gerekmekte veya q seviyesi
düşmektedir. Darcy (1856), laminar akım koşullarında (düşük hıza sahip akım) suya doygun bir zemin
ortamında; hızın hidrolik eğim ile orantılı olduğunu göstermiştir (Şekil 5.2).
Burada v hızı, debi hızı (filtre hızı) olup, su akışının zeminin tüm A kesitinden akıyormuş gibi
düşünülerek tanımlandığı hayali bir hızdır. Gerçekte su, zeminin en kesitinin her noktasından akmayıp
ancak taneler arası boşlukların oluşturduğu bir bölümden gerçek hız (sızıntı hızı vs) ile akar. Debi hızı
ile sızıntı hızı arasında aşağıdaki ilişki vardır; vs= vdebi / n Burada n zeminin porozitesidir ve 1’den küçük
değere sahip olduğu için vs > vdebi sonucu ortaya çıkar.
k’nın zeminin geçirimlilik katsayısı olduğunu söylemiştik. Zeminin suyu nasıl geçirdiği hakkında
bize bilgi verir. Örneğin aynı hidrolik eğimde çakıl kumlardan, kum ise silt ve kilden daha yüksek
geçirimliliğe sahiptir.
Tablo Çeşitli zeminler için ortalama k değerleri
Zemin cinsi k, m/sn Geçirimlilik durumu
Çakıl >10-1 Çok geçirimli
Kum 10-1-10-5 Geçirimli
Silt 10-5-10-7 Az geçirimli
Kil <10 -7
Çok az geçirimli veya pratikte geçirimsiz
!
Akım hızı artıkça Darcy Yasası geçerliliğini yitirir. Zira Darcy düzenli ve yavaş akan su akımları için
hazırlanmıştır. Bu noktada aralarında boşlukların çok olduğu iri taneli zeminlerde Darcy Yasasının
etkinliği dikkatlice incelenmelidir. Benzer şekilde bazı killerde akım o kadar yavaşlar ki Darcy
Yasasının lineer tanımlamasından uzaklaşır.
Arazi Deneyleri;
Su içeren geçirimli tabakaya akifer denir. Serbest akifer’de yeraltı su düzeyi, doygun bölgenin
üst sınırıdır. Basınçlı akifer ise yeraltı suyu üstten geçirimsiz bir tabaka ile sınırlanmıştır.
b) Zemine su vererek k’nın belirlenmesi: Açılan bir sondaj kuyusunun dibinden veya sızdırmazlık
elemanları kullanılarak, sondaj kuyusunun kaplanmamış belirli bir uzunluğunun yan yüzünden, sabit
düzeyli veya düşen düzeyli düzeneklerle zemine su gönderilir. Deney sonuçlarından ampirik bağıntılarla
k belirlenir.
c) Hareketli yeraltı suyu durumu
Yeraltı suyu hareketli ise, akış doğrultusunda iki kuyu açılır (Şekil 5.7). 1. kuyudan tuz, boyalı
madde, vb. verilerek 2. kuyuya varış zamanları (Δt) belirlenir. Zeminin porozitesi n ise k şu şekilde
hesaplanır:
z k i i = z1k1i1 + z 2k 2i 2 + z 3k 3i 3
ort ort
elde edilir. Her bir tabaka için hidrolik eğim aynıdır. Çünkü hepsinin ortak bir piyezometrik yüzeyi
vardır.
iort = i1 = i2 = i3
Buradan ortalama k;
n
k z i i
k ort = 1
n şeklinde belirlenir.
z 1
i
b)Yatay tabakalanma, düşey su akışı: Aşağıda şekil göz önüne alınırsa, süreklilik gereği her bir
tabakadan düşey doğrultuda geçen su miktarı aynıdır.
q = q1 = q2 = q3
Akış doğrultusundaki toplam piyezometrik yükseklik farkı:
h = h1 + h 2 + h3
Bu piyezometrik fark Darcy yasasına göre düzenlenirse
qort q q q
k ort Aort
zi = 1 z1 + 2 z 2 + 3 z3
k1A1 k 2A 2 k 3A3
n
z i
Elde edilir. Aort=A1=A2=A3 olduğundan k ort = 1
n
olarak elde edilir.
z
1 ki
i
A silindirin alanı olup = π x r² = 3,14 x 50² = 7850 mm² = 0,785 x 10-2 m² olarak hesaplanır
q= A x k x i olduğuna göre k= q/(Axi) olur ise k = 1,5 x 10-6 /(0,785 x 10-2*0,32) = 5,9 10-6 m/sn bulunur
Örnek 2: Aşağıda şekilde detayı verilmiş düzenekte. Şekil düzlemine dik boyut 0,16 m’dir.
a)A noktasına piyezometrik boru yerleştirildiğinde bu noktadan çıkan borunun yüksekliği ne kadar olur?
b) Düzeneğin numune tarafında seviye korunduğuna göre. Beş dakika içinde düzenekten ne kadar su
akar?
constant head
0.12 m
sample
0.36 m k= 2.3x10-4 m/s
0.62 m
x
0.14 m A
0.08 m
0.1 m
0.15 m
container
30o