Wykładnia prawa.

Wnioskowania prawnicze

Michał Krotoszyński

§
Prezentacja na prawach rękopisu
§ Pojęcie wykładni
Przez wykładnię prawa (=wykładnię tekstu prawnego,
wykładnię przepisów prawnych) rozumieć można:

wykładnię sensu stricto wykładnię sensu largo

polega na odczytywaniu z tekstów przez którą rozumie się nie tylko
prawnych norm prawnych wykładnię prawa sensu stricto ale także
wnioskowania prawnicze

Przez wykładnię prawa rozumie się:

wykładnię w sensie pragmatycznym wykładnię w sensie

jako zespół czynności prowadzących do apragmatycznym
uzyskania z tekstów prawnych norm prawnych jako rezultat tegoż zespołu czynności

Wykładnia prawa to zespół czynności intelektualnych, które

zmierzają do odtworzenia z tekstu prawnego (wieloznacznych
przepisów prawnych) jednoznacznych norm prawnych.
definicja wykładni sensu stricto, w sensie pragmatycznym
§ Rodzaje wykładni (1)
Wykładnię dzielimy na:

1) subiektywną obiektywną
ustalenie jakie znaczenie nadawał tekstowi znaczenie wyznaczone regułami języka i
prawnemu jego twórca (prawodawca faktyczny) kontekstem pozajęzykowym; intencja
prawodawcy faktycznego nieistotna
2)
statyczna dynamiczna
tekst prawny ma jedno znaczenie, to z chwili znaczenie tekstu prawnego może się zmieniać,
jego ustanowienia, które to znaczenie nie jest zależnie od zmian w regułach języka lub
zmienia się w czasie pozajęzykowych kontekstach interpretacyjnych

wykładnia obiektywna wykładnia subiektywna

bez zmian w tekście prawnym możliwa bez zmian w tekście prawnym

zmiana jego znaczenia ze względu na
wykładnia
zmianę reguł języka i kontekstu
dynamiczna pozajęzykowego (np. wartości
istniejących w społeczeństwie)
znaczenie wyznaczone regułami języka i
wykładnia kontekstem pozajęzykowym; istotne
statyczna znaczenie z chwili ustanowienia tekstu
prawnego, nie zaś z chwili interpretacji
możliwa zmiana jego znaczenia ze
względu na fakt, iż prawodawca
faktyczny zmienia znaczenie, jakie
nadaje użytym wyrazom (możliwe
tylko w państwach autorytarnych)
znaczeniem tekstu jest znaczenie,
które nadawał mu prawodawca
w chwili jego ustanowienia
§ Rodzaje wykładni (2)
Wykładnią merytoryczną nazywamy wykładnię dokonywaną zgodnie z obowiązującymi
regułami wykładni; choć może jej dokonywać każdy kto zna te reguły i język tekstów
prawnych, to znaczenie szczególne ma wykładnia doktrynalna, dokonywana przez
autorytety naukowe.
Wykładnia formalna to wykładnia dokonywana przez uprawnione do tego podmioty.

autentyczna delegowana

dokonywana przez prawodawcę dokonywana przez podmiot

upoważniony przez prawodawcę

mająca charakter mająca charakter

powszechnie wiążący wiążący ograniczenie
wiążąca dla wszystkich podmiotów wiążąca dla określonych
organów państwa

Wykładnię dzielimy na:

4)

operatywną abstrakcyjną
dokonywaną przez organ stosowania prawa dokonywaną w oderwaniu od rozstrzygnięcia
w toku rozstrzygania konkretnej sprawy konkretnej sprawy (np. doktrynalna, wykładnia
dokonywana przez Trybunał Konstytucyjny)
§ Derywacyjna koncepcja wykładni
Wykładnia składa się dwóch części i trzech faz:
W ramach części wstępnej:
1) z fazy porządkującej (ustalenie prawa obowiązującego istotnego dla
przeprowadzenia wykładni)
W ramach części właściwej:
2) z fazy rekonstrukcyjnej (odtworzenie wyrażenia normokształtnego
przez przeprowadzenie dekondensacji i zlikwidowanie rozczłonkowania
syntaktycznego i treściowego)
3) z fazy percepcyjnej, polegającej na uzyskaniu z wyrażenia
normokształtnego normy prawnej.
W ramach fazy percepcyjnej należy zawsze
uwzględnić:
- językowe dyrektywy wykładni,
- systemowe dyrektywy wykładni,
- funkcjonalne dyrektywy wykładni.

prof. Maciej Zieliński, twórca koncepcji derywacyjnej ->

§ Faza porządkująca wykładni
W fazie porządkującej wykładni należy:

1. odnaleźć wszystkie akty normatywne i zawarte w nich

przepisy prawne, które mogą wyrażać normę prawną, której
treść chcemy odtworzyć.

- pomóc w tym może analiza tytułów aktów normatywnych,

zawartych w nich przepisów określających zakres
przedmiotowy i podmiotowy aktu oraz sprawdzenie czy na
podstawie aktu wydano akty wykonawcze, a także znajomość
budowy aktu normatywnego

2. ustalić, czy przepisy te mają charakter obowiązujący.

- konieczna jest gruntowna analiza przepisów uchylających

i przejściowych, o wejściu w życie i wygaśnięciu mocy
obowiązującej
- pomóc może analiza tekstu jednolitego, a więc
sporządzonego przez upoważniony organ i urzędowo
ogłoszonego tekstu aktu normatywnego ze wszystkimi
zmianami, które zostały wprowadzone do tego tekstu od
momentu jego ogłoszenia do momentu ogłoszenia tekstu
jednolitego – albo innego momentu wskazanego w t. j.
- teksty ujednolicone nie mają charakteru autentycznego, fot. che
acz mogą być w tej fazie użyteczne
§ Faza rekonstrukcyjna wykładni

W fazie rekonstrukcyjnej wykładni należy

odtworzyć wypowiedź normokształtną, a więc
wypowiedź zawierającą określenie adresata,
okoliczności i obowiązku postępowania, tj.
zawierającego wszystkie elementy strukturalne i
treściowe normy prawnej. Wypowiedź
normokształtna nie ma jednak charakteru
jednoznacznego, co odróżnia ją od normy
prawnej. Aby uzyskać tę wypowiedź, należy:

1. odnaleźć przepis zrębowy, a więc przepis

wyrażający nakaz albo zakaz określonego
postępowania (normodawca może wyrażać ten
nakaz/zakaz w bardzo różnych formach).

2. dokonać:

a) dekondensacji,
b) likwidacji rozczłonkonkowania syntaktycznego,
c) likwidacji rozczłonkonkowania treściowego

fot. El Design
§ Ćwiczenie 1
Na podstawie poniższych przepisów uzupełnij tabelę:
Art. 1. Zakazuje się na kolokwiach korzystania
ze słowników ortograficznych.
przepis A O N/Z typ przepisu

zrębowy
art. 1 X X
niezupełny
Art. 2. Zakaz, o którym mowa w ust. 1, dotyczy
studentów.
art. 2 X uzupełniający
Art. 3. Zakaz, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczy
studentów z dysleksją.
art. 3 X modyfikujący

artykuły „biorące
przepis/czynność wyrażenie zawarte w przepisie (-ach)
udział” w czynności
Nieznanym podmiotom w okoliczności uczestniczenia
przepis zrębowy
art. 1
_ w kolokwium zakazuje się korzystania ze słowników
niezupełny ortograficznych

usunięcie Studentom w okoliczności uczestniczenia

rozczłonkowania art. 1_ + art. 2
_ w kolokwium zakazuje się korzystania ze słowników
ortograficznych.
syntaktycznego

usunięcie
(art. 1_ Studentom, którzy nie mają dysleksji, w okoliczności
rozczłonkowania 2 + art. 3
_ uczestniczenia w kolokwium zakazuje się korzystania
+ art. _) ze słowników ortograficznych.
treściowego
§ Ćwiczenie 2 (art. 148 k.k.)
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (dalej: „k.k.”)

Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni,
bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego
niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli
niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość
niższą od dobra ratowanego.
Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie
krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia
wolności.

1) Uzupełnij zdania

Art. 148 § 1 k.k. wyraża – przynajmniej częściowo – dwie normy prawne: normę
sankcjonowaną i normę _______________.
________________ sankcjonującą Adresatem(-ami) pierwszej z nich
każdy człowiek zaś adresatem (-ami) drugiej jest/są ___________________.
jest/są _______________, sąd/organ państwa
kondensacją
Jest to przykład techniki prawodawczej zwanej _____________.
§ Ćwiczenie 2 (art. 148 k.k.)
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (dalej: „k.k.”)

Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie
krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia
wolności.

2) Z art. 148 § 1 k.k. wyprowadzić można następujące wyrażenia:

wyrażenie, które wysławia, przynajmniej wyrażenie, które wysławia, przynajmniej

częściowo, normę sankcjonowaną częściowo, normę sankcjonującą

Każdemu w każdych okolicznościach Sądowi (organowi państwa) w sytuacji, gdy

zakazuje się zabijać drugiego człowieka.
ktoś zabije drugiego człowieka, nakazuje się
wymierzyć takiej osobie karę pozbawienia
wolności na czas nie krótszy od lat 8,
karę 25 lat pozbawienia wolności albo karę
dożywotniego pozbawienia wolności.

Czynność wyprowadzenia tych wyrażeń z jednego przepisu nazywamy _______________.

dekondensacją
§ Ćwiczenie 2 (art. 148 k.k.)
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (dalej: „k.k.”)

Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni,
bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego
niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli
niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą
od dobra ratowanego.

3) Usuń rozczłonkowanie treściowe dotyczące normy sankcjonowanej:

oznaczenie
A O N/Z typ przepisu treść wyrażenia
artykułu
Każdemu w każdych okolicznościach zakazuje się
przepis centralny
zabijać drugiego człowieka.

wyrażenie po usunięciu rozczł. treściowego:

Art. 25 Każdemu zakazuje się zabijać drugiego człowieka, chyba

X modyfikujący
§ 1 k.k. że w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny
zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
§ Ćwiczenie 2 (art. 148 k.k.)
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (dalej: „k.k.”)

Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego
niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli
niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą
od dobra ratowanego.

oznaczenie
A O N/Z typ przepisu treść wyrażenia
artykułu
Każdemu w każdych okolicznościach zakazuje się
przepis centralny
zabijać drugiego człowieka.

wyrażenie po usunięciu rozczł. treściowego:

Każdemu zakazuje się zabijać drugiego człowieka, chyba

Art. 25 że w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny
X modyfikujący
§ 1 k.k. zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

wyrażenie po usunięciu rozczł. treściowego:

Każdemu zakazuje się zabijać drugiego człowieka, chyba
że (1) w obronie koniecznej odpiera bezpośredni,
bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione
Art. 26 X modyfikujący prawem lub (2) działa w celu uchylenia bezpośredniego
§ 1 k.k. niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru
chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie
można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia
wartość niższą od dobra ratowanego.
§ Faza percepcyjna wykładni
W fazie percepcyjnej wykładni z wieloznacznego
wyrażenia normokształtnego uzyskuje się jedno-
znaczną normę prawną, a więc ustala się znaczenie
poszczególnych słów i całego wyrażenia. Stosuje się tu
dyrektywy wykładni, tj. wypowiedzi wskazujące jak z
tekstu prawnego poprawnie odczytać normy prawne.
Formułuje je doktryna i orzecznictwo.

W fazie tej stosuje się:

1. Językowe dyrektywy wykładni, za pomocą których

odczytuje się znaczenie słów i całego wyrażenia, poprzez
odwołanie się do reguł semantycznych i syntaktycznych
języka oraz szczególnych cech języka prawnego.

2. Systemowe dyrektywy wykładni, które nakazują

tak rozumieć tekst prawny, by uzyskane normy nie były ze
sobą niezgodne, w szczególności by uzyskana norma nie
była niezgodna z normą o wyższej mocy prawnej lub z
zasadą prawa.

3. Funkcjonalne dyrektywy wykładni, które nakazują

tak rozumieć tekst prawny, by uzyskane normy prawne
miały możliwie silne uzasadnienie w systemie ocen fot. Heptagon
przypisywanych prawodawcy racjonalnemu aksjologicznie.
§ Językowe dyrektywy wykładni (1)
Językowe dyrektywy wykładni nakazują odtwarzając normy
z przepisów prawnych odwoływać się do reguł znaczeniowych
i składniowych języka powszechnego, a także do swoistych cech
języka prawnego (np. jego quasi-idiomatyczności).

1. Dyrektywy odnoszące się do zwrotów wyrażających

obowiązek określonego postępowania.
- jeśli przepisowi nadano formę zdania stwierdzającego, że ktoś coś czyni
(np. „wydaje”, „wyda”, „podpisuje”), to przyjmuje się, że przepis ten
wyraża nakaz wskazanego postępowania. Np. „Podatnik składa deklarację
podatkową do dnia 30 kwietnia każdego roku”
- jeśli przepisowi nadano formę zdania stwierdzającego, że ktoś coś czyni,
a nadto czynność ta ma charakter czynności konwencjonalnej, to
przyjmuje się, że przepis wyraża upoważnienie do jej wykonania
(zawarte w n. kompetencyjnej) oraz nakaz, by z tego upoważnienia
skorzystać (n. merytoryczna). Np. „Prezes Rady Ministrów nadaje
zarządzeniem statut Urzędowi”.
- jeżeli w przepisie wskazuje się, że ktoś coś może czynić, to przyjmuje
się, że wyraża on upoważnienie do tej czynności (zawarte
w n. kompetencyjnej, ale nie nakaz takiego postępowania). Np. Prezydent
Rzeczypospolitej może zwracać się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do
Zgromadzenia Narodowego.
- jeżeli w przepisie mówi się, że sprawca czynu podlega karze, to
przyjmuje się, że przepis wyraża zakaz dokonania czynu (zawarty
w n. sankcjonowanej) oraz skierowany do właściwego organu nakaz, by
w razie jego dokonania wymierzyć sprawcy karę (n. sankcjonująca)
- dyrektywy dotyczące sposobu formułowania przepisów
upoważniających do wydania aktów wykonawczych
§ Językowe dyrektywy wykładni (2)
2. Dyrektywy odnoszące się do zwrotów określających
adresata albo okoliczności

- jeśli w przepisach i zbudowanym na ich podstawie wyrażeniu

normokształtnym nie wskazuje się adresata, należy uznać, iż norma
kierowana jest do każdego, kto znajdzie się w okolicznościach w niej
wskazanych; dotyczy to także wyrażenia „kto”, choć na gruncie prawa
karnego dotyczy ono jedynie osób fizycznych,
- jeśli w przepisach i zbudowanym na ich podstawie wyrażeniu
normokształtnym nie wskazuje się okoliczności, należy uznać, iż norma
znajduje zastosowanie we wszelkich okolicznościach,
- jeśli w przepisach i zbudowanym na ich podstawie wyrażeniu
normokształtnym adresat bądź okoliczności wskazane są nazwą
generalną (np. „student”) to uznać należy, iż norma dotyczy wszystkich
adresatów bądź okoliczności będących desygnatami tej nazwy.

3. Dyrektywa głosząca, iż należy tak interpretować tekst

prawny, by żadne elementy w nim zawarte nie okazały się
zbędne.

- interpretacji poddaje się część artykułowaną tekstu prawnego; część Sir John Tenniel, ilustracja do Alicji
nieartykułowana (zwłaszcza preambuła) może być jednak pomocna w Krainie Czarów przedstawiająca
w procesie wykładni prawa. nieco inny typ adresata
§ Językowe dyrektywy wykładni (3)
4. Dyrektywy wskazujące w jaki sposób stwierdzać
znaczenie danego wyrazu (wyrażenia)

1. W pierwszej mierze sprawdzamy czy znaczenie wyrazu nie jest

określone definicją legalną.
2. Jeżeli, będąc sądem lub organem administracji, dokonujemy
wykładni operatywnej, należy sprawdzić czy nie jesteśmy związani
w danej sprawie wskazaniami interpretacyjnymi podmiotu
nadrzędnego.
3. Sprawdzamy czy nie ma pełnej zgodności co do znaczenia
wyrażenia w doktrynie prawa
4. Sprawdzamy kontekst prawny wyrażenia, a więc badamy
jakie znaczenie nadaje się mu w kodeksach albo w ustawie, na
podstawie której wydano akt wykonawczy.
5. Jeśli powyższe czynności nie usunęły niejasności co do
znaczenia wyrazu należy przyjąć znaczenie z języka
powszechnego; ustalamy ją na podstawie słowników języka Strona tytułowa Słownika języka
polskiego (kilku!). polskiego z 1900 r.
6. Wśród możliwych znaczeń wyrazu poszukujemy znaczenia, które
odpowiada kontekstowi, w jakim wyraz się znajduje; odrzucamy
archaizmy i wulgaryzmy. Wykładnia językowa może
dać wynik w postaci wyrażenia
Pamiętamy, iż jeśli jedno słowo występuje w tekście prawnym jedno- lub wieloznacznego.
wiele razy, to należy przyjąć, iż prawodawca za każdym razem W obu przypadkach
nadał mu jednakie znaczenie. Jeśli zaś w danym tekście dokonujemy wykładni
prawnym występują odmienne terminy, to należy uznać, iż systemowej
prawodawca nadał im odmienne znaczenie. i funkcjonalnej.
§ Językowe dyrektywy wykładni (4)
Art. 133. § 1. k.w.: Kto nabywa w celu odsprzedaży z zyskiem bilety wstępu na imprezy artystyczne,
rozrywkowe lub sportowe albo kto bilety takie sprzedaje z zyskiem, podlega karze aresztu,
ograniczenia wolności albo grzywny.

wypowiedź normokształtna: Każdej osobie fizycznej, w każdych okolicznościach, zakazuje się

nabywania w celu odsprzedaży z zyskiem biletów wstępu na imprezy artystyczne, rozrywkowe lub
sportowe, a także zakazuje się ich sprzedaży z zyskiem

zysk: 1. nadwyżka wpływów nad wydatkami w bilet: 1. kartka z odpowiednim

działalności gospodarczej 2. w gospodarce nadrukiem wydającej ją instytucji,
socjalistycznej część czystego dochodu będąca dowodem uiszczenia opłaty
przedsiębiorstwa, która pozostaje po opłaceniu przez nabywcę, uprawniająca do
podatku obrotowego 3. dochód, zarobek, 4. określonej, zwykle jednorazowej
korzyść, pożytek usługi 2. przestarz. kartka z krótką
wiadomością, liścik

impreza: 1. widowisko, koncert, zabawa, loteria Art. 535 k.c Przez umowę
fantowa, zawody sportowe itp. organizowane w sprzedaży sprzedawca zobowiązuje
celach rozrywkowych, propagandowych lub się przenieść na kupującego własność
dochodowych 2. pot. przedsięwzięcie, zamysł; rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący
rzecz, czynność przedsięwzięta zobowiązuje się rzecz odebrać
i zapłacić sprzedawcy cenę.
§ Systemowe dyrektywy wykładni
Systemowe dyrektywy wykładni nakazują tak interpretować tekst prawny, by normy zeń
otrzymane nie były ze sobą niezgodne. W szczególności oznacza to nakaz takiej interpretacji, by
normy prawne wyinterpretowane z tekstu prawnego były zgodne z normami o wyższej mocy
prawnej (zawartymi w aktach hierarchicznie wyższych) oraz z zasadami prawa.

Systemowe reguły wykładni nakazują – w przypadku uzyskania w drodze wykładni

językowej wypowiedzi wieloznacznej – wybrać to znaczenie, które daje się pogodzić z
normą wyższego rzędu (zwłaszcza z normą konstytucyjną) bądź z zasadą prawa.

Zasadą prawa jest szczególnego rodzaju norma prawna,

która zajmuje w systemie prawa pozycję nadrzędną wobec
innych norm i w sposób odmienny o nich funkcjonuje. Istnieją
różne koncepcje zasad prawa, ale we wszystkich uznaje się,
że są to normy mające silne uzasadnienie aksjologiczne

Podstawą jej obowiązywania może być to, że została wprost

wyrażona w przepisie prawnym (trójpodział władz, art.
10 Konstytucji), że można ją odtworzyć z wielu przepisów
prawnych mających wspólne uzasadnienie
aksjologiczne (dobro dziecka w k.r.o.) bądź iż należy
bezspornie do kultury prawnej społeczeństwa (zasada
pacta sunt servanda).

Zasady prawa wpływają na kierunki tworzenia prawa, jego

interpretacji i jego stosowania.
§ Funkcjonalne dyrektywy wykładni (1)
Funkcjonalne dyrektywy wykładni nakazują tak interpretować tekst prawny, by normy
zeń uzyskane miały możliwie najsilniejsze uzasadnienie aksjologiczne w ocenach
przypisywanych prawodawcy racjonalnemu. Odwołują się one więc do systemu wartości
przypisywanemu prawodawcy.
Wykładni funkcjonalnej używamy w celu:

w przypadku nieuzyskania jednoznaczności w przypadku uzyskania jednoznaczności

na etapie wykładni językowej na etapie wykładni językowej

wyboru tego znaczenia wyrażenia, potwierdzenia treści normy prawnej

które znajduje najsilniejsze
uzasadnienie w ocenach
przypisywanych prawodawcy gdy językowo jasny przepis rażąco naruszałby
system wartości przypisywany prawodawcy:
w celu uznania, iż norma ma w istocie szerszy
w razie nieostrości: w celu ustalenia w drodze
zakres zastosowania lub normowania niż ustalony
analogii legis czy norma odnosi się tylko do
w drodze w. językowej (wykładnia rozszerzająca,
adresatów, okoliczności i nakazów/zakazów
interpretatio extensiva) bądź iż ma węższy zakres
postępowania wyraźnie w niej wskazanych
zastosowania lub normowania niż ustalony
(argumentum a contrario) czy też także do
w drodze w. językowej (wykładnia zwężająca,
podmiotów, okoliczności i nakazów/zakazów
interpretatio restrictiva)
postępowania istotnie podobnych do tych w niej
wyrażonych (argumentum a simili).
§ Funkcjonalne dyrektywy wykładni (2)
analogia legis
po etapie wykładni językowej:
brak jednoznaczności
przejawiający się w nieostrości
w świetle wartości przypisywanych prawodawcy
ustalamy, czy norma odnosi się tylko do
adresatów, okoliczności i nakazów/zakazów
postępowania wyraźnie w niej wskazanych
(argumentum a contrario) czy też także do
podmiotów, okoliczności i nakazów/zakazów
postępowania istotnie podobnych do tych w niej
wyrażonych (argumentum a simili)
= ograniczamy pas nieostrości
wykładnia rozszerzająca/zwężająca
po etapie wykładni językowej:
jednoznaczne znaczenie, które jednak
narusza system ocen przypisywany
prawodawcy
w świetle wartości przypisywanych prawodawcy
uznajemy, że norma ma w istocie szerszy zakres
zastosowania lub normowania niż ustalony w
drodze w. językowej (wykładnia rozszerzająca,
interpretatio extensiva) bądź iż ma węższy zakres
zastosowania lub normowania niż ustalony w
drodze w. językowej (wykładnia zwężająca,
interpretatio restrictiva)
§ Funkcjonalne dyrektywy wykładni (2)

Obok powyższych reguł często wskazuje się na

istnienie innych jeszcze dyrektyw, związanych
z dyrektywami funkcjonalnymi:

- zakaz wykładni rozszerzającej i argumentum a simili

w przypadku wyjątków (exceptiones non sunt
extendendae): jeśli przepis formułuje wyjątek od ogólnej
zasady to nie wolno tego wyjątku interpretować
rozszerzająco, a więc uznawać, że dotyczy on innych
jeszcze adresatów, okoliczności i czynów niż te wskazane
dosłownie w przepisie,
- zakaz wykładni rozszerzającej i argumentum a simili
w przypadku przepisów zawierających upoważnienie
organów państwa do dokonania danej czynności
konwencjonalnej,
- w ramach prawa karnego: zakaz wykładni rozszerzającej
i argumentum a simili (nie ma przestępstwa bez ustawy)
- zakaz wykładni funkcjonalnej (rozszerzającej
i zwężającej) na niekorzyść obywatela
§ Założenia o racjonalności prawodawcy
Gdy dokonuje się wykładni, zakłada się, iż prawodawca jest podmiotem racjonalnym,
a więc iż dysponuje odpowiednią wiedzą, umiejętnościami, systemem wartości i na ich
podstawie podejmuje decyzje legislacyjne. Wyróżniamy:

założenie o racjonalności założenie o racjonalności

językowej prawodawcy aksjologicznej prawodawcy
prawodawca doskonale zna język, prawodawca posiada spójny system wartości,
którym się posługuje którymi to wartościami (ocenami) kieruje się
stanowiąc prawo

Założenie o racjonalności
aksjologicznej ma większą wagę
od założenia od racjonalności
językowej; dlatego też możliwe jest
przełamanie wykładni językowej za
pomocą wykładni funkcjonalnej.
§ Wnioskowania prawnicze
Wnioskowanie prawnicze polega na tym, iż na podstawie tego, iż w danym systemie
prawnym obowiązuje norma, którą wyinterpretowaliśmy z tekstu prawnego, uznajemy, iż
w systemie prawnym obowiązuje też inna norma, wyprowadzona z tej pierwszej
na podstawie przyjętych reguł, nazywanych regułami inferencyjnymi.

Wnioskowania prawnicze:

wnioskowania oparte na wynikaniu wnioskowania oparte na założeniu

normy z normy konsekwentności ocen prawodawcy

argumentum a analogia iuris

wynikanie o wynikanie o
charakterze charakterze fortiori
logicznym instrumentalnym

argumentum a argumentum a
minori ad maius maiori ad minus
§ Wynikanie logiczne normy z normy
Wynikanie logiczne normy N2 z normy N1 opiera się na fakcie, iż nie można
zrealizować normy N1 jeśli nie zrealizuje się normy N2. Ma to miejsce wówczas, gdy zakres
zastosowania lub normowania normy N1 obejmuje sobą odpowiednio zakres zastosowania
lub normowania normy N2, przy tożsamości bądź węższym zakresie pozostałego elementu
normy N2.
Art. 41 ust. 1 u.z.l. Lekarz ma obowiązek
prowadzenia indywidualnej dokumentacji
medycznej pacjenta.
wykładnia

Lekarzowi nakazuje się, niech prowadzi

indywidualną dokumentację pacjenta

wynikania logiczne

Dermatologowi nakazuje się, niech Lekarzowi nakazuje się, niech

prowadzi indywidualną dokumentację prowadzi historię zdrowia i choroby
pacjenta

Dermatologowi nakazuje się, niech

prowadzi historię zdrowia i choroby
§ Wynikanie instrumentalne normy z normy
Wynikanie instrumentalne normy z normy opiera się na założeniu, iż istnieją związki
przyczynowe między wyznaczonym w normie stanem rzeczy, a zachowaniem jej adresata.

dyrektywy instrumentalnego nakazu dyrektywy instrumentalnego zakazu

1. obowiązuje norma nakazująca obowiązuje norma nakazująca
zrealizowanie określonego stanu rzeczy zrealizowanie określonego stanu rzeczy
(Nakazuje się oszczędzać wodę) (Nakazuje się oszczędzać wodę)

obowiązują normy nakazujące działania obowiązują normy zakazujące działań

konieczne dla realizacji tego stanu rzeczy wystarczających dla niezrealizowania się
(Nakazuje się wymieniać uszczelki w kranie, tego stanu rzeczy
Nakazuje się brać prysznic miast kąpieli) (Zakazuje się pozostawiać odkręcony kran)

obowiązuje norma zakazująca obowiązuje norma zakazująca

zrealizowania określonego stanu rzeczy zrealizowania określonego stanu rzeczy
(Zakazuje się narażać dziecko na niebezpieczeństwo) (Zakazuje się narażać dziecko na niebezpieczeństwo)

obowiązują normy nakazujące działania obowiązują normy zakazujące działań

konieczne dla zapobieżenia ziszczenia się wystarczających dla ziszczenia się
tego stanu rzeczy tego stanu rzeczy
(Nakazuje się pilnować dziecka na placu zabaw, (Zakazuje się pozostawiać dziecko bez opieki
Nakazuje się chować noże do zamykanych szuflad) Zakazuje się podawać dziecku niebezpieczne przedmioty)
§ Analogia iuris
Wynikania oparte na konsekwencji ocen prawodawcy polegają na uznaniu, iż skoro w
systemie prawnym obowiązuje norma bądź normy wysłowione w przepisach prawnych,
które wszystkie znajdują uzasadnienie w określonej ocenie przypisywanej prawodawcy, a
prawodawca jest w ocenach swych konsekwentny, to obowiązuje też inna norma,
niewyrażona w przepisie prawnym, która to norma także znajduje uzasadnienie
aksjologiczne w tej ocenie. Jest to też schemat analogii iuris.

N1 (norma wyrażona w przepisie prawnym)

+ N2 (norma wyrażona w przepisie prawnym)
...
+ NX (norma wyrażona w przepisie prawnym)
+O (wspólne uzasadnienie aksjologiczne – ocena)
+Z (założenie o konsekwencji ocen prawodawcy)__
= NN (norma wywnioskowana, niewyrażona
w przepisach)

N1 W lesie zakazuje się rozpalać ogniska

+ N2 W lesie zakazuje się łamać drzewom gałęzi.
... Analogia iuris daje zawsze
+ NX W lesie zakazuje się straszyć zwierzęta. niepewne wyniki; są wątpliwości czy
+O Ochrona leśnej przyrody wnioskowanie takie jest dopuszczalne.
+Z (założenie o konsekwencji ocen prawodawcy)__
= NN W lesie zakazuje się zrywać grzybów
§ Argumentum a fortiori
Argumentum a minori ad maius
(z mniejszego na większe)
Jeśli norma N1 zakazuje naruszać
jakieś dobro w stopniu mniejszym,
co znajduje określone uzasadnienie
aksjologiczne, prawodawca zaś jest
konsekwentny w ocenach, to
obowiązuje także norma N2,
zakazująca naruszać to dobro w
stopniu większym, o ile jej
uzasadnienie aksjologiczne jest
tożsame z normą N1
zakaz grania
w parku na
instrumentach
zakaz gry dętych
w piłkę w
parku
uzasadnienie aksjologiczne:
ochrona ciszy i spokoju
Argumentum a maiori ad minus
(z większego na mniejsze)
Jeśli norma N1 nakazuje obowiązek
uciążliwy w stopniu większym, co
znajduje określone uzasadnienie
aksjologiczne, prawodawca zaś jest
konsekwentny w ocenach, to
obowiązuje także norma N2,
nakazująca obowiązek uciążliwy
w stopniu mniejszym, o ile jest to
wystarczające do realizacji celu
przyświecającego normie N1
udostępnienie
dokumentacji
medycznej w udostępnienie
oryginale dokumentacji
przez zrobienie
zdjęcia
uzasadnienie aksjologiczne:
dostęp pacjenta do informacji o swoim leczeniu