8.

Bölüm: A ktif Hesaplar/Dönen Varlıklar 337

Sürekli Envanter Y öntem i

Bu yöntem ancak; birim değeri yüksek mallar satan, az sayıda stok çeşidi
bulunan, satın aldığı ve sattığı malların miktar ve fiyatlarını düzenli olarak izle­
yebilen işletmeler tarafından uygulanabilir. Yöntemin sıhhatli bir şekilde uygu­
lanabilmesi için her mal için ayrı ayrı yardımcı stok kartlarının düzenlenmesi
gerekir. Yöntemin, ikili hesap sistemi, üçlü hesap sistemi ve genişletilmiş hesap
sistemi olmak üzere üç değişik uygulama şekli vardır. Bunlardan Tekdüzen
Hesap Planı’na göre uygulanabilecek olan üçlü hesap sistemidir. Bu nedenle
burada sadece üçlü hesap sistemi anlatılacaktır.

Sürekli Envanter Yönteminde Kullanılan Hesaplar

Sürekli envanter yönteminin üçlü hesap sistemi şeklinde uygulanışında,
esas olarak ticari mallar hesabı, satılan ticari mallar maliyeti hesabı ve yurtiçi
satışlar hesabı olmak üzere iiç hesap kullanılır. Bu hesapların genel özellikleri
aşağıdaki gibidir:

Ticari Mallar Hesabı

Ticari mallar hesabının borcuna ve alacağına yapılacak kayıtlar aşağıda
görüldüğü gibidir.

Ticari Viallar
Dönem başı mevcudu (Maliyet değeri) Satılan ticari mallar mal. (Maliyet değeri)
Alışlar (Alış fiyatı) Alıştan iadeler (Alış fiyatı)
Alış giderleri (Mukayyet değer) Alış ıskontoları (Mukayyet değer)
Sayım Fazlalıkları (Maliyet değeri) Maldan özel çekmeler (Maliyet değeri)
Satıştan iadeler (Maliyet değeri)* Sayım noksanlıkları (Maliyet değeri)
Değeri düşen mallar (Maliyet değeri)
Dönem sonu mal mevcudu (Maliyet değ.)
(Hesabın kapatılması amacıyla)
* S atıştan ia d eler tek d ü z en lıcsa p p la n ın d a 6 1 0 S atıştan ia d eler h e sa b ın a k a y d e d ilir . B iz bunun etk ilerin i
g ö re b ilm ek iç in b urada g ö sterd ik .

Bu kayıt tekniğinin doğal sonucu olarak ticari mallar hesabının kalanı her
an mevcut ticari mallar stokunun değerini verir. Yönteme sürekli envanter yön­
temi denmesinin nedeni de bııdur.
Bu kısa açıklamalardan da anlaşılacağı gibi, ticari mallar hesabının işleyi­
şi, geliştirilmiş dönem sonunda envanter yöntemiyle aynıdır. Ancak, geliştiril­
miş dönem sonunda envanter yönteminde satılan mal maliyetinin hesabı vc bu
maliyetin ticari mallar hesabından çıkarılarak, satılan ticari mallar hesabına
devri dönem sonlarında yapılır. Sürekli envanter yönteminde ise, satılan mal
maliyetinin hesabı ve bu maliyetin ticari mallar hesabından çıkarılarak, satılan
ticari mallar maliyeti hesabına devri her satış kaydıyla birlikte ayrı ayrı yapılır.
Sürekli olarak her satış anında satılan malın maliyeti ticari mallar hesabından
satılan ticari mallar maliyeti hesabına devredileceğinden, ticari mallar hesabının
338 8. Bölüm: A ktif Hesaplar/Dönen Varlıklar

kalanı her an mevcut malları (maliyet değeri üzerinden) gösterir. Yönteme sü­
rekli envanter yöntemi denilmesinin nedeni de budur.

Satılan Ticari Mallar Maliyeti

Bu hesabın borcuna her satış anında satılan malın maliyeti kaydedilir.
Başka bir ifade ile satılan malın maliyeti satış anında hesaplanır ve bu maliyet
ticari mallar hesabından çıkarılarak bu hesaba devredilir. Diğer bir ifade ile
geliştirilmiş dönem sonu envanter yönteminde, dönem sonunda toplu olarak tek
bir yevmiye kaydıyla yapılan satılan ticari mallar maliyeti ile ilgili kayıt, burada
her satış işleminden sonra yapılır.
Yurtiçi Satışlar
Yurtiçi satışlar hesabının işleyişi de dönem sonunda envanter yönteminde­
ki yurtiçi satışlar hesabının işleyişi ile aynıdır. Her satış anında satılan mallar
satış değeri üzerinden yurtiçi satışlar hesabının alacağına kaydedilir.
Bu açıklamalardan da anlaşılacağı gibi, alışla ilgili yapılacak kayıtlar dö­
nem sonunda envanter yönteminde yapılması gereken kayıtların aynısıdır. Satış
anında ise, satış fiyatı üzerinden ve maliyet değeri üzerinden olmak üzere iki
yevmiye kaydı yapılması gerekir.

L Yevmiye maddesinde satış fiyatı üzerinden satışlar hesabı ve KDV

tutarı kadar hesaplanan KDV hesabı alacaklandırılır, ilgili diğer he­
sap veya hesaplar borçlandırılır.
2. Yevmiye maddesinde satılan mallar maliyet değeri ile ticari mallar
hesabından çıkarılır, satılan ticari mallar maliyeti hesabına devredi­
lir.

Görüldüğü gibi satış anında, satış fiyatı yanında, satılan malm maliyetinin
de bilinmesi gerekmektedir. Bunun için bu yöntemde her mal için ayrı bir yar­
dımcı stok kartının tutulması gerekmektedir. Satılan malın maliyetinin tespitin­
de de değişik yöntemler uygulanır. Bunların en önemlilerini aşağıdaki gibi özet­
lemek mümkündür:
Birim (Gerçek) Maliyet Yöntemi: Bu yöntem birim maliyeti yüksek
olan mallar satan işletmeler tarafından uygulanabilir. Değişik model otomobil­
ler satan bir işletmede, her modele ilişkin gerçek birim maliyetleri kolaylıkla
hesaplamak mümkündür.
Ortalama Maliyet Yöntemi: Bu yöntemde mal maliyetlerinin satılan ti­
cari mallar maliyeti hesabına devrinde satılan malın birim ortalama maliyeti
esas alınır. Bu yöntemin birbirinden farklı uygulama şekilleri vardır. Bunlardan
bir tanesi de ağırlıklı ortalama maliyetlerin alınmasıdır. Bu yöntemin uygulana­
bilmesi için maliyeti tespit edilmek istenen malların genellikle benzer ve aşağı
yukarı aynı fiyatlara sahip olmaları gerekir.
FIFO Yöntemi - İlk Giren, İlk Çıkar ( FIFO - First In, First Out): Bu
yöntemde ilk giren malların ilk önce çıktığı (satıldığı) veya kullanıldığı ve en
 8. Bölüm: A ktif Hesaplar/Dönen Varlıklar 339

son alınan malların dönem sonu mevcudu olarak kaldığı kabul edilir. Bundan
dolayı yöntemin kelimelerine göre anlamı <İlk Giren-İlk Çıkar> olmaktadır.
LIFO Yöntemi - Son Giren, İlk Çıkar (LIFO = Last In, First Out): Bu
yöntemde son giren malların ilk önce çıktığı (satıldığı) veya kullanıldığı ve ilk
alınan malların dönem sonu mevcudu olarak kaldığı kabul edilir. Bundan dolayı
yöntemin kelimelerine göre anlamı <Son Giren-İlk Çıkar> olmaktadır. Stok
değerleme yöntemleri ile ilgili ayrıntılı bilgi için bakınız s. 292 -302.
Buraya kadar yapılan açıklamalardan sonra sürekli envanter yönteminin
Özelliklerini aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür:
İ. Ticari mallar hesabının kalanı her zaman mevcut mal miktarını ve­
rir. Yönteme sürekli envanter yöntemi denilmesinin nedeni de bu-
dur.
2. Yurtiçi satışlar hesabının kalanı ile, satılan ticari mallar maliyeti he­
sabının kalanı arasındakifark her zaman mal satışlarından elde edi­
len brüt mal satış karım veya zararını verir.
3. Bu yöntem ancak mal çeşidi az ve yüksek değerde mallar satan iş­
letmeler tarafından uygulanabilir. Bu nedenle yöntemin uygulama
alanı sınırlıdır.
Bu yöntemin uygulanmasında her mal için ayrı ayrı stok kartlarının tutul­
ması gerekmektedir. Bu durumda dahi alış giderleri ve iskontolarmın mal mali­
yetlerine etkilerini sıhhatli bir şekilde takip etmek oldukça güçtür. Mesela, alı­
nan 10 adet maldan 2 adedi iade edildiğinde bunlarla ilgili alış ve iade giderleri
anlaşma şartlan gereği satıcıdan tahsil edilemiyorsa, bunlara isabet eden söz
konusu giderlerin, kalan 8 adet malın maliyetine eklenip eklenmeyeceği önemli
bir sorun olacaktır. Söz konusu 2 adet mal iade edildiğinde kalan 8 adet malın
bir kısmı satılmış olabilir. Bunun dışında mallar satıldıktan sonra temin edilen
iskontoların stok kartlarında takibi de Önemli sorunlara neden olacaktır. Bunlar
ve benzer diğer nedenlerden dolayı yöntemin uygulama alanı oldukça sınırlı
kalmaktadır. Yöntemde faaliyet sonucunun hesaplanma şekli geliştirilmiş dö­
nem sonunda envanter yönteminde olduğu gibidir.
Stok takibi için tutulması gereken stok takip kartı örneği ise aşağıdaki gi­
bidir:

Malın C in si:.
MAL STOK TAKİP KARTI
G İREN ÇİKAN | ■ KALAN . 1
Birim Birim Birim
Maliyet Tutar Maliyet Tutar Maliyet Tutar |
Tarih Açıklama Miktar (TL.) (T L .) Miktar (TL.) (TL.) Miktar (TL.) (TL.) f
340 S. Bölüm: A ktif Hesaplar/Dönen Varlıklar

Örnek:
1. Örnek işletmemizde dönem başı mal mevcudunun değeri (10 adet buz­
dolabı x birim fiyatı 400 =) 4.000 TL. Bu yöntemde de dönem başı mal
mevcudu açılış kaydı ile birlikte ticari mallar hesabının borcuna kayde­
dilecektir.
2. Birim maliyeti 1.000 TL olan 5 adet televizyon almıyor. Bu alış karşılı­
ğında. kasadan 4.000 TL ödeniyor. Kalan tutar için ise satıcılara borçla­
nılıyor. Bu alış nedeni ile "X. Nakliyat Ambarı" na alış gideri olarak
(200 + 20 =) 220 TL ödeniyor.
3. Her biri 600 TL sine 4 adet buzdolabı satılıyor. Bu satış karşılığında
alıcıdan 1.300 TL nakit olarak tahsil ediliyor. Kalan tutar için ise alıcı­
lar borçlanıyorlar.
4. Her biri 1.500 TL sine 3 adet televizyon peşin olarak satılıyor.

Stok Takip Kartları:

j Malın Cinsi: Buzdolabı)

i MAL STOK TAKİP KARTI i
GİREN ÇIKAN KALAN
Birim Birim Birim
Mali­ Tutar Maliyet Tutar M ali­ Tutar i
! Taril> Açıklama Miktar yet (TL.) Miktar (TL.) (TL.) Miktar yet (TL.) 5
(TL.) (TL.)
D.Lİ.M. 10 400 4.000 10 400 4.000 i
î ..y.../... Satış 4 400 1.600 6 400 2.400 ;

L _ e.™ «*,,,.™™ s» ™ « * *

Malın Chîsi:Tclevizyon;
MAL STOK TAKİP KARTI i
GİREN ÇIKAN KALAN
Birim Birim Birim
Maliyet Tutar Maliyet Tutar Maliyet Tutar
Tarih A çîkîtiJnö Miktar (T L ) (TL.) Mik. (TL.) (TL.) Miktar (TL.) (TL.)
Alış 5 ¡.040 5.200 5 • 1.040 5.200
Sat'iî ■ 3 Î.040 3.120 2 i .040 2.080
d 8. Bölüm: Aktif Hesaplar/Dönen Varlıklar 341

Vevmiye Defteri Kayıtlan:

153 TİCARİ MALLAR 5.200

191 İNDİRİLECEK KDV 520
100 KASA 4.220
320 SATICILAR 1.500
Mal alış
100 KASA 1.300
120 ALICILAR 1.340
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 2.400
391 HESAPLANAN KDV 240
Mal satış
621 SATILAN TİCARÎ MALLAR MAL. 1,600
153 TİCARÎ MALLAR 1.600
Satılan mal maliyetinin ilgili hesaba alın.
100 KASA 4.950
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 4.500
391 HESAPLANAN KDV 450
Mal satış
621 SATILAN TİCARİ MALLAR MAL. 3.120
153 TİCARİ MALLAR 3.120
Satılan mal maliyetinin ilgili hesaba alın.

Defteri kebir Kayıtları:

153 T İC A R İ M A L L A R 6 2 İ S A T I L A N T .M ..M A L . 6 0 0 Y U R T İÇ İ S A T IŞ L A R

4 .0 0 0 1 .6 0 0 . 1 .6 0 0 2 .4 0 0
5 .2 0 0 3 .1 2 0 3 .1 2 0 4 .5 0 0
9 .2 0 0 4 .7 2 0 4 .7 2 0 6 .9 0 0

Görüldüğü gibi ticari mallar hesabının kalanı her an mevcut malların tuta­
rını (9.200 - 4.720 = 4.480 TL.) göstermektedir. Aynı durum Stok kartlarında
da ayrıca (2.400 + 2.080 = 4.480 TL.) görülmektedir. Alış giderleri, iade ve
ıskontolar da geliştirilmiş dönem sonunda envanter yönteminde olduğu gibi
kaydedilir. Dönem sonunda faaliyet sonucunun hesaplanış şekli de geliştirilmiş
dönem sonunda envanter yönteminde olduğu gibidir.
Örneklerden anlaşılacağı gibi, geliştirilmiş dönem sonunda envanter yön­
temi ile sürekli envanter yöntemi arasında muhasebe kayıtları açısından bir
farklılık yoktur. Geliştirilmiş dönem sonunda envanter yönteminde, satılan tica­
ri mallar maliyeti dönem sonunda bir defada toplu olarak hesaplanıp kaydı yapı­
lır. Sürekli envanter yönteminde ise her satış işleminden sonra satılan malın
maliyeti hesaplanarak gerekli muhasebe kaydı yapılır.
 ÇALIŞMA SORULARI
1. İşletme 1000 TL’ye mal satın almıştır. KDV’yi peşin ödemiş ve kalanı 20
gün sonra ödeyecektir.
2. Bu malların yarısı 800 TL’ye vadeli satılmış ve KDV tutarı nakit olarak
alınmıştır.

İstenen: Sürekli envanter yöntemine göre gerekli yevmiye kayıtlarını

yapınız. (KDV = %10)
1.

AÇIKLAMA BORÇ ALACAK

153 TİCARİ MALLAR 1.000
191 İNDİRİLECEK KDV. 100
100 KASA
320 SATICILAR 100
1000 2.

AÇIKLAMA BORÇ ALACAK

100 KASA 80
120 ALICILAR 800
600 YURTİÇİ SATIŞLAR
391 HESAPLANAN KDV 800
80
AÇIKLAMA BORÇ ALACAK
621 SATILAN TİC. MAL. MLY 500
153 TİCARİ MALLAR 500