BÖLÜM-05

STANDART MALİYET VE SAPMA ANALİZİ

 Maliyet Muhasebesi -05- Standart Maliyetler ve Sapma Analizi

1. Maliyeti hesaplamalarında “Standart Maliyet Yöntemini” uygulayan bir işletme; tek bir üretim bölümünde, tekbir mamul
üretmektedir. İşletmenin standart maliyet kartından aşağıdaki bilgiler tespit edilmiştir.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri (5 kg/adet x 75 TL/kg) 375 TL/adet

Direkt İşçilik Giderleri (8 saat/adet x 45 TL/saat) 360 TL/adet
Genel Üretim Giderleri 264 TL/adet
- Değişken GÜG (8 saat/adet x 18 TL/saat) 144TL/adet
- Sabit GÜG (8 saat/adet x 15 TL/saat) 120TL/adet
Mamulün Standart Birim Maliyeti 999 TL/adet

İşletmenin 2012 yılı Temmuz ayına ait fiili çalışma sonuçları ise aşağıdaki gibidir:

Üretim Miktarı 4.000 adet

Satın Alınan Hammaddeler (18.500 kg) 1.480.000.TL
Direkt İşçilik Giderleri (35.000 saat karşılığı) 1.470.000.TL
Genel Üretim Giderleri 1.050.000.TL
Üretimde Kullanılan Hammadde Miktarı 18.500 kg

İstenilenler : Hesaplamaları ve sapmanın (farkın) yönünü de açıkça göstererek, işletmenin 2012 yılı Temmuz ayına ait;
(a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri “fiyat sapmasını” hesaplayınız.
(b) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri “miktar sapmasını” hesaplayınız.
(c) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri toplam sapma tutarını bulunuz.
(d) Direkt işçilik giderleri “ücret sapmasını” hesaplayınız.
(e) Direkt işçilik giderleri “süre sapmasını” hesaplayınız.
(f) Direkt işçilik giderleri toplam sapma tutarını bulunuz.

2. Tek bir üretim atölyesinde tek bir mamul üretmek amacıyla kurulmuş olan ve maliyet hesaplarında standart maliyet
yöntemini uygulayan bir işletmenin 2011 yılı bütçesinde sabit genel üretim giderleri 3.000.000.TL olarak gözükmektedir.
İşletmede üretilmekte olan mamule ilişkin standart maliyet kartının incelenmesi sonucunda saptanan hususlar ise aşağıdaki
gibidir;

Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri (100.TL/kg x 2 kg/birim) 200.TL

Direkt İşçilik Giderleri (60. TL/saat x 3 saat/birim) 180.TL
Genel Üretim Giderleri 420.TL
- Değişken GÜG ( 40.TL/saat x 3 saat/birim)
- Sabit GÜG (100.TL/saat x 3 saat/birim)
Mamulün Standart Birim Maliyeti 800.TL

İşletmenin 2011 yılına ait fiili çalışma sonuçları ise aşağıdaki gibidir:
Üretim Miktarı 7.000.brm
Satın Alınan Hammaddeler (20.000 kg) 2.400.000.TL
Direkt İşçilik Giderleri (20.000 saat karşılığı) 1.400.000.TL
Genel Üretim Giderleri 4.000.000.TL
Üretimde Kullanılan Hammadde Miktarı 15.000 kg

İstenilenler : Hesaplamaları ve sapmanın (farkın) yönünü de açıkça göstererek, işletmenin 2011 yılına ait;

(a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri sapmalarını hesaplayınız.

(b) Direkt işçilik giderleri sapmalarını hesaplayınız.
(c) Genel Üretim Gideri sapmalarını hesaplayınız.
(d) Gider ve Sapmalarla ilgili yevmiye kayıtlarını yapınız.

65
 Maliyet Muhasebesi -05- Standart Maliyetler ve Sapma Analizi

3. Maliyet hesaplamalarında standart maliyet yöntemini uygulayan bir işletmenin A üretim bölümünde tek bir Z mamulü
üretilmekte olup, bu mamule ilişkin standartlar 2009 yılı başında aşağıdaki şekilde saptanmıştır.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri (300.TL/mt x 2 mt/adet) 600.TL

Direkt İşçilik Giderleri (60. TL/saat x 3 saat/birim) 180.TL
Genel Üretim Giderleri (50. TL/saat x 3 saat/birim) 150.TL
Z Mamulünün Standart Birim Maliyeti 930.TL

A üretim bölümünün 2009 Nisan ayına ait veriler ise aşağıdaki biçimde gerçekleşmiştir.

Üretim Miktarı 3000 adet

Satın Alınan Hammaddeler (4000 metre) 1.400.000 TL
Direkt İşçilik Giderleri (7500 saat karşılığı) 450.000 TL
Genel Üretim Giderleri 420.000 TL
Üretimde Kullanılan Hammadde Miktarı 5000 metre

İstenilenler : Hesaplamaları ve sapmanın (farkın) yönünü de açıkça göstererek, işletmenin 2009 yılı Nisan ayına ait;
(a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri sapmalarını hesaplayınız.
(b) Direkt işçilik giderleri sapmalarını hesaplayınız.

4. Standart maliyet yöntemini uygulayan ABC işletmesinin dönem sonunda, kapatma işlemleri yapmadan önceki bilgileri
aşağıda verilmiştir;

710. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hs. 2.500.TL

711. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hs. 2.950.TL
720. Direkt İşçilik Giderleri Hs. 3.000.TL
721. Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hs. 2.280.TL
730. Genel Üretim Giderleri Hs. 4.400.TL
731. Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hs. 3.770.TL
151. Üretim – Yarı mamuller Hs. 1.000.TL
152. Mamuller Hs. 2.000.TL
600. Yurtiçi Satışlar Hesabı 9.000.TL
620. Satılan Mamuller Hesabı 6.000.TL

Yapılan saptama analizlerine göre;

- DİMMG’de 180 TL’lik olumlu Fiyat Sapması ve 270 TL’lik olumlu Miktar Saptaması,
- DİG’de 810 TL’lik olumsuz Ücret Saptaması ve 90 TL’lik olumlu süre saptaması,
- GÜG’de 630 TL’lik olumsuz saptamanın tamamı Bütçe saptaması, olduğu belirlenmiştir.

İstenilenler :
(a) Gider hesapları ile yansıtma hesaplarını kapatarak, saptamalı muhasebeleştiriniz.
(b) Sapmalara ilişkin kapatma kayıtlarını yapınız.
(c) Fiili maliyet sonuçlarına göre işletmenin satış karlılığı % kaçtır?

5. Standart maliyet yöntemini uygulayan bir işletmede fiyat sapmaları, ilk madde alımları sırasında hesaplanıp kaydedilmekte
ve dolayısıyla ilk madde ve malzeme stokları standart maliyetle değerlenmektedir. Bu işletmenin stok, satışların maliyeti ve
fark hesaplarının 31.12.2011 tarihli kalıntıları aşağıdaki gibidir:

150. İlk Madde ve Malzeme 1000 TL

151. Üretim – Yarı mamuller Hs. 800 TL
152. Mamuller Hs. 400 TL
620. Satılan Mamuller Hesabı 2800 TL
712. DİMM Fiyat Farkı 250 TL (Borç)
713. DİMM Miktar Farkı 80 TL (Alacak)
722. D. İşçilik Gideri Ücret Farkı 200 TL (Borç)
723. D. İşçilik Gideri Süre Farkı 160 TL (Borç)
732. Genel Üretim Gideri Bütçe Farkı 400 TL (Borç)
733. Genel Üretim Gideri Verimlilik Farkı 120 TL (Borç)
734. Genel Üretim Gideri Kapasite Farkı 40 TL (Alacak)

İstenilen: Sapmalara ilişkin kapatma kayıtlarını yapınız.

66
 Maliyet Muhasebesi -05- Standart Maliyetler ve Sapma Analizi

6. Standart maliyet yöntemini uygulayan MENTAŞ A.Ş.’de sapma hesaplarının yılsonu kalanları aşağıdaki gibidir:

 Fiyat Sapması 12 000 olumsuz

 Ücret Sapması 5 000 olumlu
 Bütçe Sapması 14 000 olumsuz
 Süre sapması 10 000 olumlu
 Verim Sapması 7 000 olumlu
 Miktar Sapması 9 000 olumsuz
 Kapasite Sapması 17 500 olumsuz

Fiyat sapmalarını ilk madde alımları sırasında hesaplayıp kaydeden bu işletmede yıl boyunca yapılan analizler, ücret
ve bütçe sapmalarının tamamına yakınının kontrol edilebilir nitelik taşıdığını, diğer sapmalarda ise kontrol edilebilir
unsurların yok denecek düzeyde olduğunu ortaya koymuştur.

Yılsonu itibariyle ilk madde stok hesabı kalanı 10.000 TL’dir. Diğer stoklar ve satılan mamul maliyeti ise,
kapsamlarındaki giderlerine göre ayrıntılandırılmış olarak aşağıda verilmiştir:

D. İlk Md. ve Direkt Genel

Toplam
Mlz. İşçilik Üretim Gideri
151 Yarı Mamuller 15 000 TL 5 000 TL 10 000 TL 30 000 TL
152 Mamuller 25 000 TL 15 000 TL 20 000 TL 60 000 TL
620 Satılan Mamul Maliyeti 50 000 TL 30 000 TL 40 000 TL 120 000 TL
Toplam 90 000 TL 50 000 TL 70 000 TL 210 000 TL

İstenen: İşletmenin sapmalara ilişkin olarak yapması gereken kapanış kayıtlarını yapınız.

7. İki esas üretim gider yerinde (Kesim ve Montaj) tek bir tip mamulün (EFG mamulü) üretimini gerçekleştiren “Mars”
işletmesinin 2016 yılı için bütçelenen kapasitesi 3.000 adet EFG mamulüdür. İşletmenin 2016 yılı standart maliyet bilgileri
aşağıdaki gibidir:

DİREKT İLK MADDE VE MALZEME (DİMMG) DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ (DİG)

GİDER YERİ Standart Standart Standart Standart Standart
Standart Tutar
Miktar Fiyat Süre Ücret Tutar
Kesim EÜGY 5 kg 40 TL/kg 200 TL 3 DİS 30 TL/DİS 90 TL
Montaj EÜGY 3 kg 40 TL/kg 120 TL 2 DİS 30 TL/DİS 60 TL
TOPLAM 8 kg 40 TL/kg 320 TL 5 DİS 30 TL/DİS 150 TL
BÜTÇELENMİŞ SABİT GENEL ÜRETİM GİDERLERİ (Yıllık) 105 000 TL
BÜTÇELENMİŞ Değişken GÜG – DİS Başına Yükleme Oranı 4 TL/DİS

2016 Yılı FİİLİ Bilgileri:

 2.500 adet EFG mamulü üretilmiş ve 2.000 adedi satılmıştır.
 20.000 kg hammadde 42 TL/kg birim fiyatından satın alınmış ve 19.500 kg üretimde kullanılmıştır.
 13.500 DİS çalışılmış ve 27 TL saat ücreti ödenmiştir.
 Toplam Sabit GÜG 111.500 TL, Toplam Değişken GÜG 62.000 TL olmuştur.

İstenen:
(a) DİMMG Sapmalarını hesaplayınız ve değerlendiriniz.
(b) DİG Sapmalarını hesaplayınız ve değerlendiriniz.
(c) Sabit GÜG ve Değişken GÜG Toplam Sapmalarını bulunuz ve değerlendiriniz.

67
 Maliyet Muhasebesi -05- Standart Maliyetler ve Sapma Analizi

CEVAP (1)

DİMM Fiyat Sapması DİG Ücret Sapması Sapması

= (Fiili Fiyat – Standart Fiyat) x Fiili Miktar = (Fiili Ücret – Standart Ücret) x Fiili Süre
= (80*– 75) x 18.500 = ( 42* – 45 ) x 35.000saat
= 92.500 Olumsuz Sapma = 105.000 Olumlu Sapma

Nasıl Bulduk? Nasıl Bulduk?

80* = 1480.000TL / 18500 kg 42* = 1.470.000TL / 35.000 saat

DİMM Miktar Sapması DİG Süre Sapması Sapması

= (Fiili Miktar – Standart Miktar) x Standart Fiyat = (Fiili Süre – Standart Süre) x Standart Ücret
= (18.500 – 20.000) x 75 = ( 35.000 – 32.000* ) x 45
= 112.500 TL Olumlu Sapma = 135.000 TL Olumsuz Sapma

Nasıl Bulduk? Nasıl Bulduk?

20.000* = 4000 adet x 5 kg 32.000* = 4.000 adet x 8 saat

DİMM Toplam Sapması DİG Toplam Sapması

= 92.500 Olumsuz + 112.500 Olumlu = 105.000 Olumlu + 135.000 Olumsuz
= 20.000 Olumlu Sapma = 30.000 Olumsuz Sapma

CEVAP (2)

DİMM Fiyat Sapması DİG Ücret Sapması Sapması
= (Fiili Fiyat – Standart Fiyat) x Fiili Miktar = (Fiili Ücret – Standart Ücret) x Fiili
= (120* – 100) x 20.000 kg Süre
= 400.000 TL Olumsuz Sapma = ( 70* – 60 ) x 20.000 saat
= 200.000 TL Olumsuz Sapma
GÜG Bütçe Sapması
= (Fiili GÜG – Fiili İş Hacminde Bütçe.
GÜG)
= 4.000.000 – 3.800.000*
= 200.000 Olumsuz Sapma

Nereden Bulduk? Nereden Bulduk? Nereden Bulduk?

120* = 2.400.000 / 20.000 kg 70* = 1.400.000 / 20.000 saat 3800.000*=3000.000+800.000TL

DİMM Miktar Sapması
= (Fiili Miktar – Standart Miktar) x Standart
Fiyat
= (15.000kg – 14.000 kg*) x 100 TL
= 100.000 TL Olumsuz Sapma
DİG Süre Sapması Sapması
= (Fiili Süre – Standart Süre) x
Standart Ücret
= (20.000 – 21.000*) x 60 TL
= 60.000 Olumlu Sapma
GÜG Verim Sapması
=(Fiili Çalışma Hacmi – Standart Çalışma
Hacmi) x Standart Değ GÜG Yük. Oranı
=( 20.000 saat – 21.000* saat)X 40 TL
= 40.000 TL Olumlu Sapma

Nereden Bulduk? Nereden Bulduk? Nereden Bulduk?

14.000* = 7.000 adet x 2 kg 21.000* = 7.000 adet x 3 saat 21.000* = 7.000 adet x 3 saat

DİMM Toplam Sapması DİG Toplam Sapması GÜG Kapasite Sapması

= 400.000 Olmsz+100.000 Olmsz = 200.000 Olumsuz+60.000 Olumlu (Bütçelenen Kapasite – Fiili Kapasite ) x
= 500.000 Olumsuz Sapma = 140.000 Olumsuz Sapma Standart Sabit GÜG Yükleme Oranı
=(10 000 – 7000) X 300 = 900 000

68
 Maliyet Muhasebesi -05- Standart Maliyetler ve Sapma Analizi

CEVAP (3)

DİMM Fiyat Sapması DİG Ücret Sapması Sapması

= (Fiili Fiyat – Standart Fiyat) x Fiili Miktar = (Fiili Ücret – Standart Ücret) x Fiili Süre
= (350* – 300 ) x 4000 = (60* – 60 ) x 7500
= 200.000 Olumsuz Sapma = 0 Sapma

Nereden Bulduk? Nereden Bulduk?

350* = 1.400.000 / 4000 metre 60* = 450.000 / 7500 saat

DİMM Miktar Sapması DİG Süre Sapması Sapması

= (Fiili Miktar – Standart Miktar) x Standart Fiyat = (Fiili Süre – Standart Süre) x Standart Ücret
= (5000 – 6000* ) x 300 = (7500 – 9000* ) x 60
= 300.000 Olumlu Sapma = 90.000 Olumlu Sapma

Nereden Bulduk? Nereden Bulduk?

6000* = 3000 adet x 2 metre 9000* = 3000 adet X 3 saat

DİMM Toplam Sapması DİG Toplam Sapması

= 200.000 Olmsz + 300.000 Olumlu = 0 Ücret Sapması + 90.000 Olumlu Süre Sapması
= 100.000 Olumlu Sapma = 90.000 Olumlu Sapma

CEVAP (4)

____________________ / ________________ Farkların İlgili Hesaplara Dağıtılması

711. DİMM Yansıtma 2950
Toplam Üretim Sapması = DİMM + DİG + GÜG
710 DİMM Gid. 2500
= 900 TL
712 DİMM Fiyat Farkı 180
713 DİMM Miktar Farkı 270
____________________ / ________________ 151 Yarı Mamul 900 x 1000 = 100 TL
____________________ / ________________ 9000
721. DİG Yansıtma 2280
722. DİG Ücret Farkı 810 152 Mamul Hs. 900 x 2000 = 200 TL
9000
720 DİG 3000
723 DİG Süre Farkı 90
____________________ / ________________ 620 Satılan Mamul Maliyeti 900 x 6000 = 600 TL
____________________ / ________________ 9000
731. GÜG Yansıtma 3770 Farkların Üretim Hesabına Aktarılarak Kapatılması
732. GÜG Bütçe Farkı 630 ____________________ / ________________
151 Yarı Mamuller 100
730 GÜG 4400 152 Mamuller 200
____________________ / ________________ 620 Satılan Mamul Mal. 600
712 DİMM Fiyat Farkı 180
713 DİMM Miktar Farkı 270
723 DİG Süre Farkı 90
722. DİG Ücret Farkı 810
732. GÜG Bütçe Farkı 630
____________________ / ________________

69
 Maliyet Muhasebesi -05- Standart Maliyetler ve Sapma Analizi

CEVAP (5)

DİMM Fiyat Farkı 250 TL (Borç) Farkların İlgili Hesaplara Dağıtılması

DİMM Miktar Farkı 80 TL (Alacak)
D. İşç. Gideri Ücret Farkı 200 TL (Borç) Tahmini Üretim Maliyeti = DİMM+ DİG+ GÜG
D. İşç. Gideri Süre Farkı 160 TL (Borç) = 800 + 400 + 2800
GÜG Bütçe Farkı 400 TL (Borç) = 4000 TL
GÜG Verimlilik Farkı 120 TL (Borç)
GÜG Kapasite Farkı 40 TL (Alacak) Toplam Sapma Tutarı = 1 010 TL

İşletmenin tahmini giderleri ile fiili giderleri arasındaki

farklar yukarıdaki hesaplarda izlenir. Farklar ortaya 151 Yarı 800
= %20 X 1010 =202 TL
çıktığında açılan bu hesapların borcuna olumsuz Mamuller 4000
farklar, alacağına da olumlu farklar kaydedilir.
400
Yukarıda görüleceği üzere hesapların borcuna ve 152 Mamuller = %10 X 1010 =101 TL
4000
alacağına yansıtılan tutarların toplamı aşağıdaki
gibidir:
620 Satılan 2800
= %70 X 1010 =707 TL
Mamul Maliyeti 4000
Olumsuz Farklar: 1 130 TL
Olumlu Farklar: 120 TL Farkların Üretim Hesabına Aktarılarak Kapatılması
------------------------------------------ ____________________ / ________________
Toplam Fark: 1010 TL Olumsuz 151 Yarı Mamuller 202
152 Mamuller 101
620 Satılan Mamul Mal. 707
713 DİMM Miktar Farkı 80
734 GÜG Kapasite Farkı 40

712 DİMM Fiyat Farkı 250

723 DİG Süre Farkı 160
722 DİG Ücret Farkı 200
732 GÜG Bütçe Farkı 400
733 GÜG Verimlilik Farkı 120
____________________ / ________________

70
 Maliyet Muhasebesi -05- Standart Maliyetler ve Sapma Analizi

CEVAP (6)

 Fiyat Sapması 12 000 olumsuz Farkların İlgili Hesaplara Dağıtılması

 Ücret Sapması 5 000 olumlu
 Bütçe Sapması 14 000 olumsuz Tahmini Üretim Maliyeti = DİMM + DİG + GÜG
 Süre sapması 10 000 olumlu = 30 000 + 60 000+ 120 000
 Verim Sapması 7 000 olumlu = 210 000 TL
 Miktar Sapması 9 000 olumsuz
 Kapasite Sapması 17 500 olumsuz Toplam Sapma Tutarı = 30 500 TL

İşletmenin tahmini giderleri ile fiili giderleri arasındaki 151 Yarı 30 000
farklar yukarıdaki gibidir. Bu bilgilere göre işletmenin = %14 X 30 500 =4270 TL
Mamuller 210 000
toplam olarak üretim ile ilgili karşılaştığı sapma tutarı:

Olumsuz Sapma Toplamı: 52 500 TL 152 Mamuller

60 000
= %28 X 30 500 =8540 TL
Olumlu Sapma Toplamı: 22 000 TL 210 000

Toplam Fark Tutarı: 30 500 TL Olumsuz

620 Satılan 120 000
= %58 X 30 500 =17 690 TL
Mamul Maliyeti 210 000
Ortaya çıkan farklar üretim unsurları olan
- Yarı Mamuller
- Mamuller
- Ve Satılan Mamul Maliyeti hesapları arasında
Farkların Üretim Hesabına Aktarılarak Kapatılması
dağıtılarak kapatılır.
____________________ / ________________
151 Yarı Mamuller 4 270
152 Mamuller 8 540
620 Satılan Mamul Mal. 17 690
722 DİG Ücret Farkı 5 000
723 DİG Süre Farkı 10 000
733 GÜG Verimlilik Farkı 7 000

712 DİMM Fiyat Farkı 12 000

713 DİMM Miktar Farkı 9 000
732 GÜG Bütçe Farkı 14 000
734 GÜG Kapasite Farkı 17 500
____________________ / ________________

71
 Maliyet Muhasebesi -05- Standart Maliyetler ve Sapma Analizi
CEVAP (7)
DİMM Fiyat Sapması DİG Ücret Sapması Sapması
= (Fiili Fiyat – Standart Fiyat) x Alınan = (Fiili Ücret – Standart Ücret) x Fiili
Miktar Süre
= (42 – 40) x 20 000 kg = ( 27 – 30 ) x 13.500 saat
= 40.000 TL Olumsuz Sapma = 40.500 TL Olumlu Sapma
DİMM Miktar Sapması DİG Süre Sapması Sapması
= (Fiili Miktar – Standart Miktar) x Standart = (Fiili Süre – Standart Süre) x
Fiyat Standart Ücret
= (19.500kg – 20.000 kg*) x 40 TL = (13.500 – 12.500*) x 30 TL
= -20.000 TL Olumlu Sapma = 30.000 Olumsuz Sapma
Nereden Bulduk? Nereden Bulduk?
20.000* = 2.500 adet x 8 kg 12.500* = 2.500 adet x 5 saat
DİMM Toplam Sapması DİG Toplam Sapması
= 40.000 Olmsz+20.000 Olumlu = 40.500 Olumlu+30.000 Olumsuz
= 20.000 Olumsuz Sapma = 10.500 Olumlu Sapma
72
Sabit GÜG Sapması
= (Fiili Sabit GÜG – Standart Sabit GÜG)
= 111.500 – 105.000
= 6.500 Olumsuz Sapma
Değişken GÜG Sapması
=(Fiili Çalışma Hacmi – Standart Çalışma
Hacmi) x Standart Değ GÜG Yük. Oranı
=( 3.000 – 2.500 )X 4 TL
= 2.000 TL Olumsuz Sapma
GÜG Toplam Sapması
= 6.500 Olumsuz+2.000 Olumsuz
= 8.500 Olumsuz Sapma