ORTAK (BİRLEŞİK) ÜRÜN (MAMUL) MALİYETLERİNİN HESAPLANMASI

Aynı dönemde aynı üretim işlem veya işlemleri sonucunda ortaya çıkan ve her biri başlı
başına bir ana ürün olabilecek ürünlere ortak (birleşik) ürün denir.
Birleşik mamul: Birden çok mamulün bir arada üretildiği üretim sürecinde nispi satış değeri
yüksek olan mamullere denir.
Yan Mamul: Bileşik üretim sürecinde nispi satış değeri düşük olan mamullere denir.
Birleşik Maliyet: Birden fazla mamulün kaçınılmaz olarak bir arada üretildiği üretim
süreçlerinde ayırım noktasına kadar oluşan toplam maliyetlere denir.
Ayırım Noktası: Birleşik ya da yan mamullerin ayrı birimler olarak ayrılabildiği üretim süreci
noktasıdır.
Ek Maliyet: Birleşik üretim sürecinde ayırım noktasından sonra katlanılan ve mamullere
yüklenen maliyetlerdir.
Birleşik ürünlerin Ortak özellikleri;
▪ Birleşik ürünler aynı üretim işlemi sonucu ortaya çıkarlar.
▪ Bu ürünlerin değerleri eş düzeyde olup her biri başlı başına bir ana mamul
niteliğindedir.
▪ Birleşik ürünler birbirlerinden ayrıldıkları noktaya kadar birlikte üretilirler.
▪ Birleşik ürünlerin üretimde ayrılma noktasına kadar yapılan giderlere
birleşik Giderler denir.

Birleşik veya yan mamullerle ilgili olarak,

• Süt endüstrisinde süt, tereyağı, kaymak
• Petrol endüstrisinde benzin, motorin, gazyağı asfalt
• Bakır madeni işletmeciliğinde bakır, çinko, gümüş, kurşun
• Kok kömürü üretiminde, et üretiminde olduğu gibi.
BİLEŞİK (ORTAK) ÜRÜN YAN (TALİ) ÜRÜN

-Nispi satış değeri yüksektir. -Nispi satış değeri düşüktür.

-İşletmenin ana faaliyet konusunu oluşturur. -Ana faaliyet konusunu oluşturmaz.
-Belirli bir piyasası vardır. -Belirli bir piyasası yoktur.
Birleşik maliyetlerden pay verilir. -Birleşik maliyetlerden pay verilmez.
Birleşik ürünlerin maliyetinin hesaplanmasında (Birleşik giderlerin ortak
ürünler arasında dağıtımında) kullanılabilecek yöntemler aşağıdaki
gibidir.
1) Üretim Miktarı Yöntemi (Fiziksel Ölçüler Yöntemi)
2) Katsayı Yöntemi
3) Piyasa (Satış) Değeri Yöntemi
4) Net Satış Hasılatı Yöntemi
1) Üretim Miktarı Yöntemi (Fiziksel Ölçüler Yöntemi)
Bu yöntemde dönem içinde ortaya çıkan birleşik giderler ürünler
arasında üretim miktarlarına göre dağıtılır.
ÖRNEK: Bir üretim işletmesinde esas üretim gider yerinde üretim dönemi
içinde ortaya çıkan toplam bileşik giderler tutarı 450.000 TL’dir. Dönem
içinde, üretilen ürünler ve miktarları aşağıdaki gibidir.
Ürünler Üretim Miktarları
A 3.000
B 5.000
C 4.000
D + 6.000
TOPLAM 18.000
450.000 TL
Ortalama Birim Maliyet= = 25TL/Birim
18.000
A 25 x 3.000 = 75.000 TL
B 25 x 5.000 = 125.000 TL
C 25 x 4.000 = 100.000 TL
D 25 x 6.000 = 150.000 TL
450.000
-------------------------------------/---------------------------
151 YARI MAMULLER – ÜRETİM HS. 450.000
A Mamulü 75.000
B Mamulü 125.000
C Mamulü 100.000
D Mamulü 150.000
711 DİREKT İLK MADDE VE MAL. GİD. YAN. HS. 150.000
721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HS. 100.000
731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HS. 200.000
-----------------------------------/-------------------------------
152 MAMULLER HS. 450.00
A Mamulü 75.000
B Mamulü 125.000
C Mamulü 100.000
D Mamulü 150.000
151 YARI MAMULLER – ÜRETİM HS. 450.000
A Mamulü 75.000
B Mamulü 125.000
C Mamulü 100.000
D Mamulü 150.000
------------------------------------/----------------------------------
2) Katsayı (ağırlık) Yöntemi
Bu yöntemde üretilen mamullerin ağırlığı, büyüklüğü, üretimde kullanılan
zaman, kullanılan hammadde, üretim işleminin zorluğu gibi unsurlar dikkate
alınarak her ürün için katsayılar belirlenir. Ortak giderler belirlenen bu
katsayılara göre dağıtılır.
Örnek: Bir üretim işletmesinde esas üretim gider yerinde toplanan birleşik
giderler toplamı 455.000 TL’dir. İşletmede dönem içinde A, B, C ve D olmak
üzere dört ortak ürün üretilmiştir. Ürünlerin çeşitli özelliklerine göre
belirlenen katsayıları sırası ile 2, 5, 4, 3 şeklindedir. A ürününden 3.000 adet,
B ürününden 5.000 adet, C ürününden 4.000 adet, D ürününden 6.000 adet
üretilmiştir.
Yukarıdaki bilgilere göre ortak giderlerin ürünlere dağıtımını yaparak birim
maliyetleri bulunuz.
Ürünler Üretim Miktarları Katsayılar Eşdeğer Üretim Miktarı
A 3.000 x 2 = 6.000
B 5.000 x 5 = 25.000
C 4.000 x 4 = 16.000
D 6.000 x 3 = + 18.000
65.000
455.000 TL
Dağıtım Katsayısı= = 7 TL
65.000
Birim maliyetler aşağıdaki gibi bulunur.
A 7 x 6.000 = 42.000 TL / 3.000 = 14 TL/Birim
B 7 x 25.000 = 175.000 TL / 5.000 = 35 TL/Birim
C 7 x 16.000 = 112.000 TL / 4.000 = 28 TL/Birim
D 7 x 18.000 = 126.000 TL / 6.000 = 21 TL/Birim
455.000
3) Piyasa (Satış) Değeri Yöntemi
Bu yöntemde daha yüksek satış fiyatı veya satış tutarına sahip olan
ortak ürünlere bileşik maliyetlerden daha yüksek pay verme esasına
dayanır.
Örnek: Bir üretim işletmesinde esas üretim gider yerinde toplanan
birleşik giderler toplamı 450.000 TL’dir. İşletmede dönem içinde A, B, C
ve D olmak üzere dört ortak ürün üretilmiştir. Ürünlerin satış fiyatları ise
sırası 28 TL, 24 TL, 40 TL ve 45 TL’dir. A ürününden 3.000 adet, B
ürününden 5.000 adet, C ürününden 4.000 adet, D ürününden 6.000
adet üretilmiştir.
Yukarıdaki bilgilere göre birleşik giderleri ürünlere dağıtınız.
Ürünler Üretim Miktarları Satış Fiyatı Satış Hasılatı Satış Hasılatı %’si
A 3.000 x 28 TL = 84.000 TL %13,25
B 5.000 x 24 TL = 120.000 TL %18,93
C 4.000 x 40 TL = 160.000 TL %25,24
D 6.000 x 45 TL = +270.000 TL %42,58
634.000 TL 100
Ürünler Bileşik Gider Satış Hasılatı %’si Toplam Maliyet
A 450.000 x 0,1325 = 59.625
B 450.000 x 0,1893 = 85.185
C 450.000 x 0,2524 = 113.580
D 450.000 x 0,4258 = 191.610
100 450.000
ÖRNEK: X, Y ve Z olmak üzere üç ayrı mamulün üretimini yapan işletme, üretim
döneminde ve ayrılma noktasından sonra 30.000 TL ortak maliyete katlanmıştır.
Mamullerin üretim miktarları ve satış fiyatları ise aşağıdaki gibidir.
MAMULLER ÜRETİM MİKTARI (kg) SATIŞ FİYATI
X 500 30 TL /kg
Y 400 60 TL /kg
Z 300 70 TL /kg
İSTENİLEN: İşletme ortak maliyetlerin mamullere dağıtımında “satış değeri”
yöntemini kullandığına göre her bir mamulün ortak maliyetten kg başına alacağı pay
kaç TL’dir?
Ürünler Üretim Miktarları Satış Fiyatı Satış Hasılatı Satış Hasılatı %’si
X 500 x 30 TL = 15.000 TL %25
Y 400 x 60 TL = 24.000 TL %40
Z 300 x 70 TL = 21.000 TL %35
60.000 TL %100
Ürünler Bileşik Gider Satış Hasılatı %’si Toplam Maliyet Üretim Miktarları Birim Maliyetler
X 30.000 x 0,25 = 7.500 / 500 = 15 TL/kg
Y 30.000 x 0,40 = 12.000 / 400 = 30 TL/kg
Z 30.000 x 0,35 = 10.500 / 300 = 35 TL/kg
100 30.000
4) Net Satış Hasılatı Yöntemi:
Bu yöntemde ortak ürünlere ayrılma noktasından sonra ek giderler yapılması halinde bu giderlerin satış
hasılatından indirilmesi gerekir. Böylece bulunan net satış hasılatına göre ortak giderlerin dağıtılması
uygun olur.
Örnek: Piyasa değeri yöntemine göre uyguladığımız örnekte ayırım noktasından sonra sırası ile ortak
ürünlere 5.000 TL, 12.000 TL, 15.000 TL ve 20.000 TL ek gider yapıldığını varsayalım.
Ürünler Üretim Miktarları Satış Fiyatı Satış Hasılatı Ek Gider Net Satış Hasılatı Satış Hasılatı%’si
A 3.000 x 28 TL = 84.000 TL 5.000 79.000 %13,57
B 5.000 x 24 TL = 120.000 TL 12.000 108.000 %18,56
C 4.000 x 40 TL = 160.000 TL 10.000 150.000 %25,77
D 6.000 x 45 TL = +270.000 TL 25.000 245.000 %42,10
634.000 TL 52.000 582.000 100
Birleşik giderlerin ürünlere dağıtımı
Ürünler Bileşik Gider Satış Hasılatı %’si Toplam Maliyet
A 450.000 x 0,1357 = 61.065
B 450.000 x 0,1856 = 83.520
C 450.000 x 0,2577 = 115.965
D 450.000 x 0,4210 = 189.450
100 450.000
ÖRNEK: Z Üretim İşletmesi, üretimini yaptığı X, Y ve Z mamullerini 500.000 TL ortak maliyetlere katlanarak üretmektedir. Maliyet
döneminde bu mamullerin üretiminin tamamlanabilmesi için ayrılma noktasından sonra toplam 320.000 TL ek maliyete
katlanılmaktadır. Dönemde üretilen mamullere ilişkin diğer bilgiler aşağıdaki gibidir:

Mamuller Üretim Miktarları (birim) Satış Fiyatı (TL/birim) Toplam Satış Değerleri (TL) Ek maliyetler (TL)
X 1.000 110 220.000 20.000
Y 4.500 200 900.000 100.000
Z 2.000 300 1.200.000 200.000
İSTENİLEN: Net satış hasılatı yöntemine göre her bir mamulünün ortak maliyetlerden alacağı birim başına pay kaç TL’dir?
Ürünler Net Satış Hasılatı Satış Hasılatı%’si
X 200.000 %10
Y 800.000 %40
Z 1.000.000 %50
2.000.000 %100
Ürünler Bileşik Gider Satış Hasılatı %’si Toplam Maliyet Üretim Miktarları Birim Maliyet
X 500.000 x 0,10 = 50.000 / 1.000 50 TL/Br
Y 500.000 x 0,40 = 200.000 / 4.500 44,44 TL/Br
Z 500.000 x 0,50 = 250.000 / 2.000 125 TL/Br
100 500.000
ÖRNEK: Güneş Üretim İşletmesinde aynı anda X, Y ve Z olmak üzere 3
mamul üretilmektedir. Bu üç mamulün üretimine ilişkin dönemde
300.000 TL’lik birleşik maliyete katlanılmıştır. Bu üç mamule ilişkin diğer
bilgiler aşağıdaki gibidir.
1. Fiziksel ölçüler yöntemine göre mamullere verilecek birleşik maliyet
payını bulunuz. Birim maliyetleri hesaplayınız.
2. Satış değeri (hasılatı) yöntemine göre mamullere verilecek birleşik
maliyet payını bulunuz. Birim maliyetlerini hesaplayanız.
Mamul Cinsi Miktarı (Adet) Satış Tutarı (TL)
X 350 700.000
Y 250 800.000
Z 400 600.000
TOPLAM 1.000 2.100.000
1. Fiziksel Ölçüler Yönetimine Göre
300.000 TL
Ortalama Birim Maliyet= = 300 TL/Birim
1.000
X 300 x 350 = 105.000 TL
Y 300 x 250 = 75.000 TL
Z 300 x 400 = 120.000 TL
300.000 TL
2. Satış Değeri Yöntemine
Ürünler Üretim Miktarları Satış Hasılatı Satış Hasılatı %’si
X 350 700.000 TL %33
Y 250 800.000 TL %38
Z 400 600.000 TL %29
2.100.000 T 100
Ürünler Bileşik Gider Satış Hasılatı %’si Toplam Maliyet
X 300.000 x 0,33 = 99.000
Y 300.000 x 0,38 = 114.000
Z 300.000 x 0,29 = 87.000
100 300.000
ÖRNEK:
B Üretim İşletmesi’nde X, Y ve Z mamulleri birleşik (ortak) maliyetlere
katlanılarak üretilmekte olup işletmenin ay içerisinde katlandığı birleşik
(ortak) maliyet toplamı 1.800.000 TL olup, döneme ait diğer veriler
aşağıdaki gibidir:
Mamuller Üretim Miktarları Satış Fiyatı
X 2.000 kg 600 TL/kg
Y 4.000 kg 500 TL/kg
Z 6.000 kg 800 TL/kg
B Üretim İşletmesi ortak maliyetlerin dağıtımında “satış değeri
yöntemini” kullandığına göre, her bir mamulün ortak maliyetlerden
birim başına alacağı payı hesaplayınız.
Mamuller Üretim Miktarları Satış Fiyatı Satış Hasılatı
X 2.000 kg 600 TL/kg 1.200.000
Y 4.000 kg 500 TL/kg 2.000.000
Z 6.000 kg 800 TL/kg 4.800.000
8.000.000
1.800.000/8.000.000=0,225
X 1.200.000x0,225 = 270.000/2.000 =135,00 TL/kg
Y 2.000.000x0,225 = 450.000/4.000 =112,50 TL/kg
Z 4.800.000x0,225 =1.080.000/6.000 =180,00 TL/kg
KAYNAKÇA
Kitaplar;
Hasan Abdioğlu, Maliyet Muhasebesi, Geliştirilmiş 2. Baskı, Dora Yayınları, Bursa, 2013.
Ertuğrul Çetiner, Maliyet Muhasebesi, 4. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara , 2004.
Nalan Akdoğan, Tekdüzen Muhasebe Sisteminde Maliyet Muhasebesi Uygulamaları, Gözden Geçirilmiş Üçüncü Baskı, Ankara, 1995.
Nasuhi Bursal, Yücel Ercan, Maliyet Muhasebesi, Ed. Melih Erdoğan, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 476, Eskişehir, Ekim 1999.
Recep Şener, Maliyet Muhasebesi, Gazi Yayınları, Ankara, 1999
Rüstem Hacırüstemoğlu, Maliyet Muhasebesi, Yeniden düzenlenmiş 2. Baskı, Türkmen Kitabevi, İSTANBUL, 1997
Sait Y. Kaygusuz, Şükrü Dokur, Maliyet Muhasebesi, 3. Baskı, Dora Yayınları,
Bursa, 2018.
Volkan Demir, Oğuzhan Bahadır, Muhasebe, 4. Baskı, İSMMMO Yayın No 108 İstanbul, 2010
İnternete açık kaynak paylaşımları

Elektronik Kaynaklar;
http://www.muhasebex.com/genel-uretim-maliyetleri- Erişim Tarihi 22.03.2020
https://ets.anadolu.edu.tr/storage/nfs/MUH301U/ebook/MUH301U-12V5S1-8-0-1-SV1-ebook.pdf (114-180 ) Sayfalar
file:///C:/Users/H%C3%BCsn%C3%BC%20%C4%9Fan/Downloads/maliyetmuhasebesii%20(1).pdf (147-216) Sayfalar

20