İşin düzeni

4. HAFTA
• Çalışma süresi(mesai kavramı)personelin işni yapmak için işvernin eir
ve gözetmine girdiği andan mesai bitmine kadar geçen süreye denir.
• 4857 Sayılı İş Kanunu'nun 63'üncü maddesinde hafalık çalışma saat
aşağıdaki şekilde düzenlenmiştr:
• "Madde 63 - Genel bakımdan çalışma süresi hafada en çok kırk beş
saatr. Aksi kararlaştrılmamışsa b süre, iş yerlerinde hafanın
çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek yg lanır. Yer alt maden
işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk,
hafada en çok otuz yedi buçuk saatr.
• Normal Çalışma Süresi:
• 4857 sayılı İş Kanununun 63 üncü maddesi uyarınca; genel olarak
normal çalışma süresi hafada en çok 45 saatr. Tarafarca aksi
kararlaştrılmamışsa bu süre, işyerlerinde hafanın çalışılan günlerine
eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafarın anlaşması ile hafalık
normal çalışma süresi, işyerlerinde hafanın çalışılan günlerine, günde
11 saat aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtlabilir. Bu halde, iki
aylık süre içinde işçinin hafalık ortalama çalışma süresi, normal
hafalık çalışma süresi olan 45 saat aşamaz. Bu iki aylık denkleştrme
süresi toplu iş sözleşmeleri ile 4 aya kadar artrılabilir. Temel eğitmi
tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde 7 ve
hafada 35 saaten fazla olamaz. Ancak, 15 yaşını tamamlamış
• Çalışma Süresinden Sayılan Haller:
• Aşağıda belirtlen süreler, işçi işyerinde çalışmamış ve herhangi iş
yapmamış olsa bile, işçinin günlük çalışma sürelerinden sayılır:
• a-Madenlerde, taşocaklarında ya da her ne şekilde olursa olsun
yeraltnda veya su altnda çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara,
dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu
yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
• b-İşçilerin işveren tarafndan işyerlerinden başka bir yerde
çalıştrılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
• c-İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla
beraber çalıştrılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği
• Gece süresi, gece süresindeki çalışmalarla ilgili hukuki düzenlemeler
• Gece Çalışmaları
• Öncelikle belirtmek gerekir ki; Türk İş Kanunu'nun 41/6 maddesinde
de belirtldiği üzere, "gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz."
• Gece çalışmaları İş Kanunu'nun 69'uncu maddesinde aşağıdaki şekilde
düzenlenmiştr:
• "Madde 69 - Çalışma hayatnda "gece" en geç saat 20.00'de
başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her hâlde en fazla
on bir saat süren dönemdir.
• Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin
özellikleri bakımından, çalışma hayatna ilişkin "gece" başlangıcının
• Fazla çalışma ve fazla süreli çalışma
• Fazla çalışma (fazla mesai) kavramı ise, İş Kanunu'nun 41'inci maddesi
uyarınca "hafalık kırk beş saat aşan çalışmalardır."
• İş Kanunu'nun 41'inci maddesi aşağıdaki şekildedir:
• "Madde 41 - Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretmin
artrılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma,
Kan nda yazılı koş llar çerçevesinde, hafalık kırk beş saat aşan
çalışmalardır. 63'üncü madde hükmüne göre denkleştrme esasının
uygulandığı hâllerde, işçinin hafalık ortalama çalışma süresi, normal
hafalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı hafalarda toplam kırk beş
saat aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.
 Fazla Sürelerle Çalışma Nedir?
• Fazla Sürelerle Çalışma Nedir? Fazla Sürelerle Çalışma Ücret Nasıl
Hesaplanır?
• İş Kanunu Madde 41/3'e göre ise fazla sürelerle çalışma; "Hafalık
çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatn altnda belirlendiği
durumlarda yukarıda belirtlen esaslar dâhilinde uygulanan ortalama
hafalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan
çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda,
her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretnin
saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltlmesiyle ödenir."
 "Fazla Çalışma Yaptırılmayacak
İşçiler
• "Fazla Çalışma Yaptrılmayacak İşçiler
• Madde 8 - Aşağıda sayılan işçilere fazla çalışma yaptrılamaz:
• 18 yaşını doldurmamış işçiler,
• İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla
çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği iş yeri
hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin,
bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile
belgelenen işçiler,
• İş Kanunu'nun 88'inci maddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtlen
gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,
• Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştrılan işçiler,
 Fazla çalışmanın türleri-1-Arasıra
yapılan fazla çalışma
• Olağan fazla çalışma= NORMAL FAZLA ÇALIŞMA NEDENLERİ
• Ülkenin genel yararları, işin niteliği veya üretmin artrılması gibi
nedenlerle işverenin fazla çalışma yaptrması mümkündür. Ancak
işçinin rızası olmadıkça fazla çalışma yaptrılamayacağı gibi, birinci
fkrada gösterilen sebepler mevcut değilse, sırf işçiyi taciz etmek
amacıyla yaptrılamaz8.
• Fazla çalışma yaptrabilme olanağı tanıyan haller çok geniş bir nitelik
taşımaktadır. Ayrıca hükümdeki “gibi” sözcüğü belirtlen nedenlerin
sınırlı olmadığını ve benzer nedenlerin varlığı halinde de fazla
çalışmaya başvurulabileceğini göstermektedir9. Örneğin işyerinde
uygulanan bir grevden sonra ortaya çıkan üretm kaybının telaf
edilmesi için fazla çalışma yapılabilir10.
 Fazla çalışmanın türleri-1-Arasıra
yapılan fazla çalışma
• Zorunlu fazla çalışma
• ZORUNLU NEDENLERLE FAZLA ÇALIŞMA
• İşçinin rızasına bağlı olmayan zorunlu fazla çalışma hali, İş Kanununun
42. maddesinde düzenlenmiştr. Yürürlükten kaldırılan 1475
sayılı İş Kanununun 36. maddesinden farklı olarak 4857
sayılı İş Kanununda, çalışma süresinin sınırsız olamayacağı ve işçiye
uygun bir dinleme süresi verilmesi gerektği kurala bağlanmıştr.
• Zorunlu nedenlerle fazla çalışma nedenleri Kanunda sayılmıştr. Bir
arızayı gidermek veya muhtemel bir arızayı önlemek için ya da
zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması halinde zorunlu fazla çalışma
yapılabilecektr. Yangın, su baskını gibi haller de zorlayıcı sebeplerle
örnek olarak verilebilir.
 Fazla çalışmanın türleri-1-Arasıra
yapılan fazla çalışma
• Olağanüstü fazla çalışma
• OLAĞANÜSTÜ NEDENLE FAZLA ÇALIŞMA
• Olağanüstü hallerde fazla çalışmadan söz edebilmek için ülkede bir
seferberliğin olması gerekir. Bakanlar Kurulunca belirlenecek olan
işyerlerinde yurt savunması gereklerinin karşılanması için fazla
çalışma yaptrılması mümkündür. Bakanlar Kurulu aynı zamanda bu
işyerlerindeki günlük çalışma süresini de belirler. İşlerin çeşidine ve
ülke ihtyacının derecesine göre bu çalışma süresi işçinin en çok
çalışma gücüne kadar çıkarabilir. Bu işyerleri kamu kesiminde
olabileceği gibi özel sektörde de olabilir26.
• Olağanüstü nedenlerle fazla çalışmalar için işçinin onayının
alınması da gerekmez27.
 2-Sürekli yapılan fazla çalışma
• Hazırlama – Tamamlama ve Temizleme İşleri:
• Hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri, görevleri yalnız bu işleri
yapmakla sınırlı olan işçilere yaptrılmayarak, işyerinin asıl işçilerine
yürütükleri işlere ek olarak yaptrıldığı takdirde, bu işlerin asıl işe
ilişkin günlük çalışma sürelerinden önce veya sonra yaptrılabilmesi,
teknik bir zorunluluğun bulunmasına veya bu işlerin, asıl işin
yürütümü sırasında yapılmasının sağlık ve güvenlik yönünden sakıncalı
olmasına bağlıdır. 4857 sayılı İş Kanununa göre asıl iş için belirlenmiş
olan günlük çalışma sürelerine ek olarak, bu sürelerin başlama
saatlerinden önce veya bitme saatlerinden sonra, hazırlama,
tamamlama ve temizleme işlerini yapacak olan işçiler, bu işlerde
günde en çok iki saat daha çalıştrılabilir. Hazırlama, tamamlama ve
 Denkleştirme süresi
• Denkleştrme Süresi Nasıl Uygulanır?
• İş Kanunu'nun 63'üncü maddesi gereği; "Tarafarın anlaşması ile hafalık normal
çalışma süresi, iş yerlerinde hafanın çalışılan günlerine, günde on bir saat
aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtlabilir. Bu hâlde, iki aylık süre içinde işçinin
hafalık ortalama çalışma süresi, normal hafalık çalışma süresini aşamaz."
• İş Kanunu Madde 63 aşağıdaki şekildedir:
• "Madde 63 - Genel bakımdan çalışma süresi hafada en çok kırk beş saatr. Aksi
kararlaştrılmamışsa bu süre, iş yerlerinde hafanın çalışılan günlerine eşit ölçüde
bölünerek uygulanır. Yer alt maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi;
günde en çok yedi buçuk, hafada en çok otuz yedi buçuk saatr.
• Tarafarın anlaşması ile hafalık normal çalışma süresi, iş yerlerinde hafanın
• Telaf edici çalışma
• Telaf çalışması, çeşitli sebeplerden dolayı işin durması, işyerinin tatl
edilmesi veya işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde,
işçinin çalışmadığı sürelerin daha sonra çalışılarak telaf edilmesidir.
Söz konusu hallerde işveren iki ay içinde çalışılmayan süreler için telaf
çalışması yaptrabilir. Telaf çalışması, işçinin ücretni aldığı ancak
çeşitli sebeplerden dolayı çalışmadığı bir süreyi sonradan çalışarak
yerine getrmesidir.
• Telaf çalışması yaptrılabilecek haller nelerdir?
• - Zor nl nedenlerden dolayı işin d rması
• Zorunlu nedenler, önceden görülemeyen ve kaçınılamayan, kusurdan
uzak dıştan gelen olaylardır. Bunlar; deprem, şiddetli kar, don gibi
doğal olaylar olabileceği gibi, devletn koyduğu yasaklar da olabilir.
• - Tatllerden önce veya sonra işyerinin tatl edilmesi
• 4857 sayılı Kanun'la, özellikle bayram ve tatl öncesinde ve sonrasında
işyerinin tatl edilmesi veya işçiye izin verilmesi durumunda, sonradan
çalışarak telaf edilmesi mümkündür.
• Çeşitli sebeplerden işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli
ölçüde altnda çalışılması veya tamamen tatl edilmesi
• 4857 Sayılı İş Kanunu'nun 64’üncü maddesi, ulusal bayram ve genel
tatllerden önce veya sonra işyerinin tatl edilmesi halinde
çalışılmayan sürelerin sonradan telaf edilmesine imkân vermiş;
benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde
altnda çalışılması veya tamamen tatl edilmesi halinde de telaf
çalışmasının mümkün olabileceğini belirtmiştr.
Yukarıda bahsedilen durumlarda telaf çalışması tarafarın
anlaşmasına veya işçinin onayına bağlı değildir. Başka bir ifadeyle,
belirtlen durumlarda işveren, tek tarafı bir kararla, yani işçinin rızası
olmadan da telaf çalışması yaptrılabilecektr.
• bir işyeri kendi isteğiyle çalışma süresini 38 saate düşürmüştür bu
işyerinde hafalık 58 saat çalışma yapılmıştr, normal mesai ücret 16
TL ise
• Fazla süreli ve fazla çalışma ücret ne kadardır
DENKLEŞTİRME SÜRESİ-ÖRNEK
normal Denkleştrme
1 45 66
2 45 66
3 45 66
4 45 66
5 45 45
6 45 45
7 45 6
8 45 -
toplam 360 360
 İşçiye ramazan bayramına ek 3 gün
sonradan telaf edilmek üzere izin veriliyor
bu süre dönüşte nasıl telaf ettirilecek
1 +3
2 +3
3 +3
4 +3
5 +3
6 +3
7 +3
8 +3
Toplam telaf çalışması 24
• Hafalık normal çalışma süresi40 saat
• Yapılan toplam çalışma 60 saat
• Norma çalışma ücret 20 tl olan işyeri
• 1, işçinin fazla süreli çalışma ücret ne olur
• 2,işçinin fazla çalışma ücret ne olur
Hafalık normal çalışma süresi40 saat
Yapılan toplam çalışma 60 saat
Norma çalışma ücret 20 tl olan işyeri
1, işçinin fazla süreli çalışma ücret ne olur
2,işçinin fazla çalışma ücret ne olur

• 45-40=5
• 5x25=125 fazla süreli çalışma ücret
……………………………………………………………………………………………………
. 60-45=15
• 15x30=450
• Fazla çalışma ücret