Α

ΑΣ Κ
ΚΗ ΣΣΕΕΙΙΣΣ Κ
ΚΕ Φ Α
ΑΛ Α
ΑΙ Ο Υ
Υ

««Η
Η ΕΙ∆ ΙΚ
ΚΗ Θ
ΘΕΕΩ
ΩΡΡΙΙΑ
Α ΤΗΣ Σ ΕΤ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Σ »
ΣΧ Ε
Άσκηση 1.
Ηλεκτρόνιο κινείται µε ταχύτητα 0.85c. Να βρεθούν (a) η
κλασσική και σχετικιστική ορµή (b) η ολική και η κινητική ενέργεια
(mo=9.11x10-31 kg)
Απάντηση
1 1 1
γ = = = = 1.90
u2 1 − 0.85 2 0.527
1−
c2
Ενέργεια µάζα ηρεµίας ηλεκτρονίου:

mo c 2 = 9.11 ⋅ 10 −31 kg ⋅ (3 ⋅ 108 m / s ) 2 = 8.20 ⋅ 10 −14 Joule = 511 keV

(1eV = 1.602 ⋅ 10 −19 Joule)

p = mu = γmou ⇒ p = 1.90 ⋅ 9.11 ⋅10 -31 ⋅ 0.85 ⋅ 3 ⋅108 ⇒

(a)
p = 4.4 ⋅10 − 22 kg ⋅ m / s

Κλασσική ορµή: mo u = 52.7% p

2
(b) E = γ ⋅ mo c = 1.90 ⋅ 511 = 970 keV

K = E − mo c 2 = 970 − 511 = 459 keV

Άσκηση 2.
Ηλεκτρόνιο επιταχύνεται σε ηλεκτρικό πεδίο που δηµιουργεί
ηλεκτρόδιο θετικού δυναµικού 1000 kV. Να βρεθεί η τελική ταχύτητα
του ηλεκτρονίου κλασσικά και σχετικιστικά (moc2=511 keV)
Απάντηση
Κινητική ενέργεια: 1000 keV
Κλασσικά:
2 2
1 1 u 1 u
1000 keV = mo u 2 = mo c 2   = 511 keV ⋅   ⇒
2 2 c 2 c
2
u
⇒   = 3.914 ⇒ u = 1.99c
c
δηλ. u > c !

Σχετικιστικά:

K = 1000 keV ⇒ E = K + moc2 = 1000+ 511= 1511 keV ⇒

−1/ 2
E 1511  u2 
⇒γ = = = 2.957⇒ 1−  = 2.957⇒u = 0.94⋅ c
moc2 511  c2 
 

• Τα κλασσικά και σχετικιστικά αποτελέσµατα µπορούν να

θεωρηθούν περίπου ίσα (µε διαφορές µικρότερες του 1%), όταν η
κινητική ενέργεια του ηλεκτρονίου είναι µικρότερη των 10 keV:
Κλασσικά:
521
K = 10 keV ⇒ γ = ⇒ γ = 1.02 ⇒ u = 0.195c
511
Σχετικιστικά:
2 2
1 1 u u
10 keV = mou 2 = mo c 2   ⇒   = 0.03914 ⇒
2 2 c c
⇒ u = 0.198c
Άσκηση 3 Serway 8
Ένα ρολόι µέσα σε κινούµενο διαστηµόπλοιο πηγαίνει ένα λεπτό
πίσω την ηµέρα σε σχέση µε ένα ίδιο ρολόι στη Γη. Ποια είναι η
ταχύτητα του διαστηµοπλοίου;
Απάντηση
Από τον τύπο της διαστολής του χρόνου
∆t = γ ⋅ ∆t ′
24 ⋅ 60 = γ (24 ⋅ 60 − 1) ⇒ γ = 1440 / 1439 ⇒ γ = 1.000695 ⇒

υ2
⇒ 1− = 0.990306 ⇒ υ 2 = 0.0013884 ⋅ c 2 ⇒ υ = 0.0373 ⋅ c
c2

Άσκηση 4 Serway 9
Ένα ατοµικό ρολόι βρίσκεται µέσα σε αεριωθούµενο αεροπλάνο.
Το ρολόι µετράει ένα χρονικό διάστηµα 3600 s όταν το αεροπλάνο κινεί-
ται µε ταχύτητα 1080 km/h. Ποιο είναι το χρονικό διάστηµα που θα
µετρήσει ίδιο ρολόι που κρατάει παρατηρητής στο έδαφος.
Απάντηση
Από τον τύπο της διαστολής του χρόνου
∆t = γ ⋅ ∆t ′
1 3600 3600
∆t = ∆t ′ = =
 υ2 
1 − 

 ( )
2
1.08 ⋅ 10 6 / 3600  (1 − 10−12 )
 c2  1 −
 
 (3 ⋅ )
10 8 2 


υ 1 υ2
<< 1 ⇒ γ = ≅1+
Προσέγγιση: c 2c 2
 υ2 
1 − 
 c2 
 

∆t = (1 + 0.5 ⋅ 10 −12 ) ⋅ 3600 = 3600 + 1.8 ⋅ 10 −9 s

Άσκηση 5 Serway 11
∆ιαστηµόπλοιο κινείται µε ταχύτητα 0.9c. Αν το µήκος του είναι
L0 όταν µετρηθεί µέσα από το διαστηµόπλοιο, ποιο είναι το µήκος του
όταν µετρηθεί από παρατηρητή που βρίσκεται στο έδαφος.
Απάντηση
Από τον τύπο της συστολής του µήκους:

( )
L = L ′ / γ ⇒ L = L0 ⋅ 1 − 0.9 2 ⇒ L = 0.436 ⋅ L0

Άσκηση 6 Serway 13
Ένα µιόνιο που σχηµατίζεται ψηλά στη γήινη ατµόσφαιρα κινείται
µε ταχύτητα 0.99c για µια απόσταση 4.6 km προτού διασπαστεί:

µ − → e− +ν +ν
a. Πόσο χρόνο ζει το µιόνιο στο δικό του σύστηµα αναφοράς.
b. Πόσο διάστηµα ταξιδεύει όπως µετριέται στο δικό του σύστηµα
αναφοράς.
Απάντηση
−1
γ =  1 − 0.99 2  = 7.089
 
a.

s = υ ⋅ ∆t ⇒ 4600m = 0.99 ⋅ 3 ⋅ 108 m / s ⋅ ∆t ⇒ ∆t = 1.55 ⋅ 10 −5 s ⇒

⇒ ∆t = 15.5µs
∆t = γ ⋅ ∆t ′ ⇒ ∆t ′ = 15.5 / 7.089 ⇒ ∆t ′ = 2.186µs
b.

s ′ = 0.99 ⋅ 3 ⋅ 108 m / s ⋅ 2.186 ⋅ 10 −6 s = 649m ή

L = L ′ / γ ⇒ L = 4600 / 7.089 ⇒ L = 649m
Άσκηση 7 Serway 16
Ένας παρατηρητής βλέπει δύο σωµατίδια να κινούνται σε
αντίθετες κατευθύνσεις, το καθένα µε ταχύτητα 0.9c. Ποια είναι η
ταχύτητα του ενός σωµατιδίου ως προς το άλλο;
Απάντηση
S: u A = −u B = 0.9c
u A −υ
υ = 0.9c u ,A = =0
S’(O’≡A): u A ⋅υ
1−
c2
uB −υ − 0.9 ⋅ c − 0.9 ⋅ c
u ,B = = = −0.9945 ⋅ c
u B ⋅υ 0 .9 2 2
⋅ c
1− 1+
c2 c2

Άσκηση 8 Serway 17
∆ύο διαστηµόπλοια πλησιάζουν το ένα το άλλο και το καθένα
κινείται µε την ίδια ταχύτητα, όπως µετριέται από παρατηρητή στη Γη.
Αν η σχετική τους ταχύτητα είναι 0.7c, ποια είναι η ταχύτητα του
καθενός διαστηµοπλοίου;
Απάντηση
S: u A = −u B

S’(O’≡A): υ = u A = −u B
u −υ 2u B
u ,B = −0.7c ⇒ B = = −0.7 ⋅ c ⇒ 2u B = −0.7c − 0.7u B2 / c ⇒
u B ⋅υ uB2
1− 1+
c2 c2
− c ± c 2 − 0.7 2 ⋅ c 2 − 0.41c
0.7u B2 2
+ 2c ⋅ u B + 0.7 ⋅ c = 0 ⇒ u B = ⇒ uB = {
0.7 − 2.45c
Η λύση 2.45c απορρίπτεται (>c).
Άσκηση 9 Serway 27
Βρείτε την ταχύτητα σωµατιδίου του οποίου η ολική ενέργεια είναι
διπλάσια από την ενέργεια ηρεµίας του.
Απάντηση

E 2 = p 2 ⋅ c 2 + (mo ⋅ c 2 ) 2 ⇒ p 2 ⋅ c 2 = 3 ⋅ (mo ⋅ c 2 ) 2 ⇒ p 2 = 3 ⋅ mo2 ⋅ c 2

mo2 ⋅υ 2 2 2 υ2 1υ2
⇒ = 3 ⋅ mo .c ⇒ 1 − = ⇒ υ = 0.866 ⋅ c
υ2 c2 3 c2
1−
c2

Άσκηση 10 Serway 28
Ένα πρωτόνιο αποκτά κινητική ενέργεια 50 GeV σε επιταχυντή.
Προσδιορίστε (a) την ορµή και (b) την ταχύτητά του (mpc2=1GeV).
Απάντηση

K = E − mop ⋅ c 2 ⇒ E = 51 GeV
2 2 2
(a) E = p c + mop c (
2
)2 ⇒ p 2 c 2 = 512 − 12 ⇒ p = 50.99 GeV / c
υ2 1
E = 51 GeV ⇒ γ ⋅ mop c 2 = 51 ⇒ γ = 51 ⇒ 1 − = ⇒
(b) 2 51
c
⇒ υ = 0.9998c
Άσκηση 11 Serway 30
Στον σωλήνα µιας συνηθισµένης έγχρωµης τηλεόρασης, τα
ηλεκτρόνια επιταχύνονται µέσω µιας διαφοράς δυναµικού 25 kV. (a) Τι
ταχύτητα έχουν τα ηλεκτρόνια όταν προσκρούουν στην οθόνη (b) Ποιά η
κινητική τους ενέργεια σε Joule (me=511keV).
Απάντηση

K = E − mo ⋅ c 2 ⇒ 25 keV = E − 511 keV ⇒ E = 536 keV ⇒

(a)
⇒ γ ⋅ mo c 2 = 536 keV ⇒ γ = 1.049 ⇒ υ = 0.30c
−19
3
(b) K = 25 keV = 25 ⋅ 10 ⋅ 1.6 ⋅ 10 Joule = 4 ⋅ 10 −15 Joule

Άσκηση 12 Serway 31
Ηλεκτρόνια επιταχύνονται έως µια ενέργεια 2x1010 eV στον
γραµµικό επιταχυντή του Stanford, που έχει µήκος 3 km. (a) Ποιος είναι
ο παράγοντας γ για τα ηλεκτρόνια; (b) Ποια είναι η ταχύτητα των
ηλεκτρονίων µε ενέργεια 20 GeV; (c) Πόσο µήκος φαίνεται να έχει ο
επιταχυντής σε ένα ηλεκτρόνιο 20 GeV; (me=511keV)
Απάντηση

K = E − mo ⋅ c 2 ⇒ 20 GeV = E − 511 keV ⇒

2
(a) ⇒ E = 20,000,511 keV ⇒ γ ⋅ mo c = 20,000,511 keV ⇒
⇒ γ = 3.914 ⋅10 4
−1
 υ 2 
4  = 3.914 ⋅10 4 ⇒ υ = 0.9999999997 c
(b) γ = 3.914 ⋅10 ⇒  1 − 2 
 c 

(c) L = 3000 / γ = 0.0766 m

Άσκηση 13 Serway 33
Ένα πιόνιο που βρίσκεται σε ηρεµία (m0π=270m0e) διασπάται σε
ένα µιόνιο (m0µ=207m0e) και ένα αντινετρίνο (m0ν=0) σύµφωνα µε το
ακόλουθο σχήµα: π − → µ − + ν . Βρείτε την κινητική ενέργεια του

µιονίου και του αντινετρίνο σε MeV.

Απάντηση
Αρχή διατήρησης ενέργειας:

Eπ = E µ + Eν ⇒ 270 ⋅ m0e c 2 = mµ c 2 + pν c [1]

 2
 E = p 2 2
c + m (
0 c 2 2
⇒)p v =
Eν 
c 
Αρχή διατήρησης ορµής:
r r r
pπ = 0 ⇒ p µ + p v = 0 [2]

Από τις σχέσεις [1] και [2]:

270 ⋅ m0e ⋅ c 2 = m µ ⋅ c 2 + p µ ⋅ c = γ ⋅ m0 µ ⋅ c 2 + γ ⋅ m0µ ⋅ υ µ ⋅ c ⇒

c +υµ
(
⇒ 270 ⋅ m0e ⋅ c = 207 ⋅ m0e ⋅ γ ⋅ c + υ µ ⇒ ) 270
207
c=
2
⇒
υµ
1−
c2
c +υµ c +υµ
⇒ 1.3 = ⇒ 1.3 = ⇒ υ µ = 0.26c ⇒ γ = 1.0355
2
c −υµ 2 c −υµ

K µ = γ ⋅ m0µ ⋅ c 2 − m0µ ⋅ c 2 = 0.0355 ⋅ 207 ⋅ m0e ⋅ c 2 ⇒

⇒ K µ = 0.0355 ⋅ 207 ⋅ 0.511MeV = 3.76 MeV

Από την σχέση [1]:

Eν = 270 ⋅ m0e c 2 − mµ c 2 = (270 − 207) ⋅ m0e ⋅ c 2 − 3.76MeV ⇒

⇒ Eν = 28.4 MeV
Άσκηση 14 Serway 34
Ένα ισότοπο του Ra µεταστοιχειώνεται εκπέµποντας ένα σωµάτιο
α σε ένα ισότοπο του Rn σύµφωνα µε την πυρηνική αντίδραση:
226 222 4
88 Ra→ 86 Rn+ 2 He
Οι µάζες των ατόµων είναι 226.0254 (Ra), 222.0175 (Rn), και 4.0026
(He). Πόση ενέργεια εκλύεται ως αποτέλεσµα αυτής της αντίδρασης.
Απάντηση
∆m = 226.0254 − ( 222.0175 + 4.0026) ⇒ ∆m = 0.0053u
1 u = 931.5016 MeV
∆m = 4.94 MeV

Άσκηση 15 Serway 36
Υπολογίστε την ενέργεια σύνδεσης ανά νουκλεόνιο του ισοτόπου
12C. ∆ίνονται mp=1.007276 u mn=1.008665 u.
Απάντηση
∆m = 12 − 6 ⋅ m p − 6 ⋅ m n = −0.09565u

MeV
E n = 0.09565u ⋅ 931.5016 12 = 7.425MeV
u

Άσκηση 16 Serway 37
Η ακτινοβολούµενη ισχύς του ήλιου είναι 3.8.1026 W. Πόση ύλη
µετατρέπεται σε ενέργεια στον Ήλιο ανά δευτερόλεπτο.
Απάντηση

E = m ⋅ c 2 ⇒ 3.8 ⋅ 10 26 J = m ⋅ 9 ⋅ 1016 m s ⇒ m = 4.2 ⋅ 10 9 kg

Άσκηση 17 Serway 38
Μια ακτίνα γ µπορεί να δηµιουργήσει ένα ηλεκτρόνιο και ένα
αντι-ηλεκτρόνιο (ποζιτρόνιο) όταν εισέλθει στο ηλεκτρικό πεδίο ενός

βαρέως πυρήνα ( γ → e + + e − ). Ποια είναι η ελάχιστη ενέργεια που

πρέπει να έχει ένα φωτόνιο για να συµβεί το παραπάνω;
Απάντηση

Eγ = 2 ⋅ moe ⋅ c 2 ⇒ Eγ = 2 ⋅ 511 keV ⇒ Eγ = 1.022 MeV

Άσκηση 18 Serway 41
Η επικρατέστερη πυρηνική αντίδραση στον ήλιο είναι
4 p → He 4 + ∆E . Αν η µάζα ηρεµίας κάθε πρωτονίου είναι 938.2 MeV και

η µάζα ηρεµίας του He 4 3727 MeV, υπολογίστε το ποσοστό της αρχικής

µάζας που µετατρέπεται σε ενέργεια.
Απάντηση

∆E = 4 ⋅ 938.2 − 3727 ⇒ ∆E = 25.8 MeV ⇒ ∆E / E = 25.8 /(4 ⋅ 938.2) ⇒

⇒ ∆E / E = 0.69%

Άσκηση 19 Serway 42
Η ετήσια κατανάλωση των ΗΠΑ είναι της τάξης των 1020 Joule.
Πόση ύλη πρέπει να µετατραπεί τελείως σε ενέργεια για να καλύψει αυτή
την κατανάλωση;
Απάντηση

E = m ⋅ c 2 ⇒ 10 20 Joule = m ⋅ (3 ⋅ 10 8 m s ) 2 ⇒ m = 1 .1 ⋅ 10 3 kg
Άσκηση 20 Serway 43
Ένα ηλεκτρόνιο έχει ταχύτητα 0.75c. Βρείτε την ταχύτητα ενός
πρωτονίου που έχει (a) την ίδια κινητική ενέργεια µε το ηλεκτρόνιο και
(b) την ίδια ορµή µε το ηλεκτρόνιο.
Απάντηση
−1
γ e =  1 − 0.752  = 1.512
 

a. K e = γ ⋅ moe ⋅ c − moe ⋅ c = (1.512 − 1) ⋅ 0.511MeV = 0.262 MeV

2 2

( )
K p = K e ⇒ γ p − 1 ⋅ mop ⋅ c 2 = 0.262 MeV ⇒

0.262 υ2
⇒γ p = + 1 ⇒ γ p = 1.000279 ⇒ 1 − = 0.999721 ⇒
938.2 c2
⇒ υ = 0.0236 ⋅ c
ή

( )
K p = K e ⇒ γ p − 1 ⋅ mop ⋅ c 2 = (γ e − 1) ⋅ moe ⋅ c 2 ⇒

( )
⇒ γ p − 1 ⋅ 2000 = 0.512 ⇒ γ p = 1 +
0.512
2000
⇒ γ p = 1.000256 ⇒

υ2
⇒ 1− = 0.999744 ⇒ υ = 0.0226 ⋅ c
c2
b.
p p = pe ⇒ γ p ⋅ mop ⋅υ p = γ e ⋅ moe ⋅ υ e ⇒

⇒
υp
=
( )
1.512 ⋅ 0.511MeV c 2 ⋅ 0.75 ⋅ c
⇒
2
υ 2p 938.2 MeV c
1−
2
c
υp
⇒ = 6.176 ⋅ 10 − 4 ⋅ c ⇒ υ p = 6.176 ⋅ 10 − 4 ⋅ c
υ 2p
1−
c2
Άσκηση 21 Serway 46
Η µέση ζωή του π-µεσονίου στο δικό του σύστηµα αναφοράς είναι
2.6x10-8 s. Αν το µεσόνιο κινείται µε ταχύτητα 0.95c πόση είναι (a) η
µέση ζωή του όπως µετριέται από παρατηρητή που βρίσκεται στη Γη (b)
η µέση απόσταση που διανύει προτού διασπαστεί από έναν παρατηρητή
στη Γη.
Απάντηση
1
γ= ⇒ γ = 3.203
2
1 − 0.95

(a) τ = γ ⋅τ ′ ⇒ τ = 3.203 ⋅ 2.6 ⋅10 ⇒ τ = 8.33 ⋅10 s = 0.0833µs

−8 −8

(b) s = 0.95 ⋅ 3 ⋅ 10 8 ⋅ 8.33 ⋅ 10 −8 = 24 m

Άσκηση 22 Serway 49
Ένα αντιπρωτόνιο p µπορεί να δηµιουργηθεί µέσα σε ένα µεγάλο
σύγχροτρο από ένα κινούµενο πρωτόνιο υψηλής ενέργειας όταν αυτό
συγκρουστεί µε ένα πρωτόνιο που ηρεµεί: p + p → p + p + p + p . Πόση
ελάχιστη κινητική ενέργεια πρέπει να έχει το προσπίπτον πρωτόνιο για
να δηµιουργηθεί ένα αντιπρωτόνιο.
Απάντηση
Για την ορµή των παραγοµένων πρωτονίων-αντιπρωτονίων θα
ισχύει: p′ = p 4 όπου p η ορµή του προσπίπτοντος πρωτονίου.
E ′2 = p ′2 ⋅ c 2 + ( mop ⋅ c 2 ) 2 ⇒ E ′ = p 2 c 2 / 16 + ( mop ⋅ c 2 ) 2

E 2 = p 2 ⋅ c 2 + ( mop ⋅ c 2 ) 2 ⇒ E = p 2 ⋅ c 2 + ( mop ⋅ c 2 ) 2

Η ολική αρχική ενέργεια είναι:

Eαρχ = p 2 ⋅ c 2 + (mop ⋅ c 2 ) 2 + mop ⋅ c 2
ενώ η ολική τελική ενέργεια είναι:
Eτελ = 4 E ′ ⇒ Eτελ = 4 p 2 c 2 / 16 + ( mop ⋅ c 2 ) 2

Από την αρχή διατήρησης ενέργειας:

Eαρχ = Eτελ ⇒

⇒ p 2 ⋅ c 2 + ( mop ⋅ c 2 ) 2 + mop ⋅ c 2 = 4 p 2c 2 / 16 + (mop ⋅ c 2 ) 2 ⇒

⇒ p 2 ⋅ c 2 + (mop ⋅ c 2 ) 2 + (mop ⋅ c 2 ) 2 +

+ 2 ⋅ mop ⋅ c 2 ⋅ ( )
p 2 ⋅ c 2 + (mop ⋅ c 2 ) 2 = 16 p 2c 2 / 16 + (mop ⋅ c 2 ) 2 ⇒

⇒ 2 ⋅ mop ⋅ c 2 ⋅ p 2 ⋅ c 2 + (mop ⋅ c 2 ) 2 = 14 ⋅ (mop ⋅ c 2 ) 2 ⇒

⇒ p 2 ⋅ c 2 + ( mop ⋅ c 2 ) 2 = 7mop ⋅ c 2 ⇒ p 2 ⋅ c 2 = 48 ⋅ (mop ⋅ c 2 ) 2

2 2 2 2 2 2 2 2
Άρα E = p ⋅ c + ( mop ⋅ c ) = 49 ⋅ ( mop ⋅ c ) ⇒ E = 7 ⋅ mop ⋅ c

Η κινητική ενέργεια του προσπίπτοντος πρωτονίου θα είναι:

K = E − mop ⋅ c 2 = 6 ⋅ m op ⋅ c 2 ⇒ K = 6 ⋅ 938.2 MeV ⇒ K = 5.63GeV
Άσκηση 23 Serway 50
Το µιόνιο είναι ένα ασταθές σωµάτιο το οποίο διασπάται
αυθόρµητα σε ένα ηλεκτρόνιο και δύο νετρίνα. Αν ο αριθµός των
µιονίων κατά τη χρονική στιγµή t=0 είναι No, ο αριθµός σε χρόνο t είναι

N = N 0 ⋅ e −t τ , όπου τ= 2.2 µs. Υποθέστε ότι τα µιόνια κινούνται µε

ταχύτητα 0.95c και ότι υπάρχουν 5.104 µιόνια στον χρόνο t=0. (a) Πόση
είναι η παρατηρούµενη ζωή των µιονίων. (b) Πόσα µιόνια αποµένουν
µετά από διαδροµή 3 km.
Απάντηση
−1
γ =  1 − 0.95 2  = 3.2026
 
a. τ = γ ⋅ τ ′ ⇒ τ = 3.2026 ⋅ 2.2 ⇒ τ = 7.0456 µs
3
( 8
)
b. t = s υ ⇒ t = 3 ⋅ 10 0.95 ⋅ 3 ⋅ 10 ⇒ t = 10.526µs

N = N 0 ⋅ e − t τ ⇒ N = 5 ⋅ 10 4 ⋅ e −10.526 7.0456 ⇒ N = 1.12 ⋅ 10 4

ή
L = 3000 / 3.2026 ⇒ L = 936 .7m

( )
t = s υ ⇒ t = 936.7 0.95 ⋅ 3 ⋅ 108 ⇒ t = 3.28µs

N = N 0 ⋅ e − t τ ⇒ N = 5 ⋅ 10 4 ⋅ e − 3.28 2.2 ⇒ N = 1.12 ⋅ 10 4

 Α
ΑΣ Κ
ΚΗ ΣΣΕΕΙΙΣΣ Κ
ΚΕ Φ Α
ΑΛ Α
ΑΙ Ο Υ
Υ

««Ε
ΕΙΙΣ
ΣΑ Γ
ΓΩΩΓ
ΓΗΗ ΣΤΗ
ΗΝΝ ΚΒΑ
ΑΝ Τ
ΤΙΙΚ Η
Η Φ ΥΣ
ΣΙΙΚ
ΚΗΗ»
Άσκηση 24
Φωτοκύτταρο Na, µε έργο εξόδου 2.46 eV, φωτίζεται µε φως
µήκους κύµατος 300 nm. Να βρεθούν (a) H µέγιστη κινητική ενέργεια
των φωτοηλεκτρονίων (b) Το µήκος κύµατος κατωφλίου και (c) Η
µέγιστη ταχύτητα των φωτοηλεκτρονίων.
Απάντηση
(a) Για τα φωτόνια ισχύει:

E = hν  hc 4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1

⇒ E = = = 4.14 eV
λν = c  λ 300 ⋅10 − 9 m

E = hν = 4.14 eV > ϕ = 2.46 eV

Άρα γίνεται φωτοηλεκτρικό φαινόµενο και η µέγιστη κινητική ενέργεια
των φωτοηλεκτρονίων είναι:

Tmax = E − ϕ = 4.14 − 2.46 = 1.68 eV

(b) Για την συχνότητα κατωφλίου ισχύει:

2.46 eV
T = 0 ⇒ hν c = ϕ ⇒ ν c = ⇒ ν c = 5.942 ⋅1014 s −1
4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s
Το µήκος κύµατος κατωφλίου:

c 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1
λc = = = 505 ⋅ 10 − 9 m = 505 nm (πράσινο)
νc 5.942 ⋅ 1014 s −1
(c) Η µέγιστη κινητική ενέργεια των φωτοηλεκτρονίων είναι:
1.68 eV << 10 keV, άρα χρησιµοποιούµε κλασσική φυσική.

1 2T 2T 2 ⋅ 1.68eV
T= mυ 2 ⇒ υ = ⇒υ = c ⇒υ = c ⇒
2 3
2 m mc 511⋅ 10 eV
⇒ υ = 2.564 ⋅ 10 − 3 c ⇒ υ = 7.7 ⋅ 10 7 m ⋅ s −1
Άσκηση 25 Serway 40.21
Φως µήκους κύµατος 400 nm φωτίζει φωτοκύτταρα (a) Li µε έργο
εξόδου 2.3 eV, (b) Be µε έργο εξόδου 3.9 eV και (c) Hg µε έργο εξόδου
4.5 eV. Σε ποια φωτοκύτταρα θα παρατηρηθεί ρεύµα και ποια είναι η
µέγιστη κινητική ενέργεια των φωτοηλεκτρονίων;
Απάντηση
Η ενέργεια των φωτονίων:

E = hν  hc 4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1

⇒ E = = = 3.1 eV
λν = c  λ 400 ⋅10 − 9 m
Για να συµβεί φωτοηλεκτρικό φαινόµενο πρέπει E ≥ ϕ . Άρα θα παρατη-
ρηθεί ρεύµα µόνον στο φωτοκύτταρο του Li.

Tmax = E − ϕ = 3.1 − 2.3 = 0.8 eV

Άσκηση 26 Serway 40.23

Το ενεργό υλικό σε φωτοκύτταρο έχει έργο εξαγωγής 3.1 eV. Όταν
η τάση αντιστραφεί το µ.κ. κατωφλίου είναι ίσο µε 270 nm. Ποια είναι η
τιµή της αντίστροφης τάσης (τάσης αποκοπής);
Απάντηση

hc 4.14 ⋅10−15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1

E= = = 4.6 eV
λc −9
270 ⋅10 m
Άρα η ελάχιστη ενέργεια που µπορούν απαιτείται να έχουν τα φωτόνια
ώστε να συντελεστεί φ.φ. είναι 4.6 eV. Η τάση αποκοπής για αυτό το µ.κ.
θα είναι:

e ⋅ V s = E − ϕ = 4.6 − 3.1 = 1.5 eV ⇒ V s = 1.5 V

Άσκηση 27 Serway 40.24
Όταν φως µήκους κύµατος λ φωτίζει φωτοκύτταρο, το δυναµικό
αποκοπής είναι 1.6 V ενώ όταν το ίδιο φωτοκύτταρο φωτίζεται από φως
µήκους κύµατος λ/2 το δυναµικό αποκοπής είναι 5.2 V. Να βρεθεί το
µήκος κύµατος λ και το έργο εξόδου φ.
Απάντηση
Η µέγιστη κινητική ενέργεια των φωτοηλεκτρονίων συνδέεται µε το
δυναµικό αποκοπής Vs µε την σχέση Tmax = eVs . Άρα:

T1 = 1.6 eV , T2 = 5.2 eV
hc 
T1 = −ϕ 
λ  hc 4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1
 ⇒ T2 − T1 = ⇒λ = ⇒
2hc λ 5.2 eV − 1 .6 eV
T2 = −ϕ
λ 
⇒ λ = 345nm
hc 4.14 ⋅ 10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1
ϕ = − T1 = − 1.6eV = 2.0eV
λ 345 ⋅ 10 − 9 m

Άσκηση 28 Serway 40.26

Ακτίνες Χ µε µήκος κύµατος 0.2 nm προσπίπτουν πάνω σε ένα
κοµµάτι από γραφίτη. Αν η επανεκπεµπόµενη δέσµη ανιχνεύεται σε µία
θέση που σχηµατίζει γωνία 60° ως προς την διεύθυνση της αρχικής
δέσµης, βρείτε:
a) την µετατόπιση Compton ∆λ
b) την κινητική ενέργεια που µεταφέρθηκε στο εκπεµπόµενο
ηλεκτρόνιο.
Απάντηση

h
∆λ = (1 − cos ϑ ) = hc 2 (1 − cos ϑ ) ⇒
m0c m0c

(a)
∆λ =
4.14 ⋅ 10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1
3
511 ⋅ 10 eV
(1 − cos 60o ) ⇒
∆λ = 2.43 ⋅ 10 −12 m(1 − 1 2) = 1.215 ⋅ 10 −12 m

(b) Ee − = Eγ − Eγ'

hc 4.14 ⋅ 10−15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1

Eγ = = = 6210eV
λ 0.2 ⋅ 10−9 m

λ' = λ + ∆λ = 0.2 ⋅10 −9 + 1.2 ⋅10 −12 = 0.2012 ⋅10 −9 m

hc
Eγ' = = 6172.5eV
λ'
Ee − = 37.5eV

Άσκηση 29 Serway 40.27

Ποια γωνία σκέδασης θα έχει ως αποτέλεσµα τη µετατόπιση του
µήκους κύµατος κατά 0.02% µιας δέσµης ακτίνων Χ µε µήκος κύµατος 1
nm.
Απάντηση

∆λ = 0.02 ⋅ 10− 2 ⋅ 1nm = 2 ⋅ 10−13 m

 h
∆λ = (1 − cosϑ ) = hc 2 (1 − cosϑ ) ⇒
m0 c m0 c
4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1
2 ⋅10 −13 m = (1 − cosϑ ) ⇒
511⋅103 eV
⇒ 1 − cosϑ = 8.23 ⋅10− 2 ⇒ ϑ = 23.4o
Άσκηση 30 Serway 40.28
Ένα φωτόνιο ακτίνων Χ έχει µήκος κύµατος 0.45 nm και
εκτρέπεται κατά 23° µετά από σκέδαση µε ελεύθερο ηλεκτρόνιο.
a) Ποια είναι η κινητική ενέργεια του εκπεµποµένου ηλεκτρονίου;
b) Ποια είναι η ταχύτητά του;
Απάντηση

(a)
h
∆λ = (1 − cos ϑ ) = hc 2 (1 − cos ϑ ) ⇒
m0 c m0 c

⇒ ∆λ =
4.14 ⋅ 10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1
511 ⋅ 10 3 eV
(1 − cos 23o )⇒
⇒ ∆λ = 2.43 ⋅ 10 −12 m ⋅ 0.0795 = 1.93 ⋅ 10 −13 m

hc 4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1 

Eγ = = = 2760eV 
λ 0.45 ⋅10 − 9 m 
⇒
Eγ' =
hc
=
hc
= 2758.8eV 
λ' λ + ∆λ 

⇒ Ee − = Eγ − Eγ' = 1.2eV

(b)
Ee − < 10keV Άρα δεν χρειάζονται σχετικιστικές διορθώσεις.

2 Ee − 2 ⋅1.2eV
υ= = = c ⋅ 2.17 ⋅10 − 3 = 6.5 ⋅ 105 m ⋅ s −1
3 2
m0 511 ⋅10 eV / c
Άσκηση 31 Serway 40.29
Φωτόνιο ακτίνων Χ και µήκους κύµατος 0.03 nm συγκρούεται µε
ένα ελεύθερο ηλεκτρόνιο.
a) Αν η µετατόπιση στο µήκος κύµατος είναι ίση µε το µήκος
κύµατος Compton, ποια θα είναι η κινητική ενέργεια του
ηλεκτρονίου µετά την κρούση;
b) Ποια είναι η ταχύτητά του;

Απάντηση
(a)
h
∆λ = λC (= ) = 0.00243nm ⇒ 1 − cos ϑ = 1 ⇒ ϑ = 90o
m0c

hc 4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1 

Eγ = = = 41.4 keV 
λ 0.03 ⋅10 − 9 m 
⇒
Eγ' =
hc
=
hc
= 38.3eV 
λ' λ + ∆λ 

⇒ Ee − = Eγ − Eγ' = 3.1 keV

(b) E − < 10keV Άρα δεν χρειάζονται σχετικιστικές διορθώσεις.

e

2 E e− 2 ⋅ 3.1 ⋅ 10 3 eV
υ= = = c ⋅ 0.11 = 3.3 ⋅ 10 7 m ⋅ s −1
3 2
m0 511 ⋅ 10 eV / c
Άσκηση 32 Serway 40.30
Aκτίνες Χ µε ενέργεια 300 keV υφίστανται σκέδαση από έναν
στόχο. Αν οι σκεδασθείσες ακτίνες ανιχνεύονται σε γωνία 37° σε σχέση
µε τις προσπίπτουσες ακτίνες, βρείτε:
a) Την µετατόπιση Compton σε αυτή τη γωνία
b) Την ενέργεια της σκεδασθείσας ακτίνας
c) Την ενέργεια του ηλεκτρονίου µετά την κρούση
Απάντηση
(a)
h
∆λ = (1 − cosϑ ) = hc 2 (1 − cosϑ ) ⇒
m0 c m0 c

∆λ =
4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1
511 ⋅10 eV3
(1 − cos 37o )⇒
∆λ = 2.43 ⋅10 −12 m ⋅ 0.201 = 4.89 ⋅10 −13 m
(b)
hc
λ' = λ + ∆λ = + ∆λ =
Eγ

4.14 ⋅ 10 −15 eV ⋅ 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1

= 3
+ 4.89 ⋅ 10−13 m =
300 ⋅ 10 eV
= 4.14 ⋅ 10−12 + 4.89 ⋅ 10−13 = 4.63 ⋅ 10−12 m

hc
Eγ' = = 2.7 ⋅105 eV
'
λ
(c)

Ee − = Eγ − Eγ' = 3 ⋅105 − 2.7 ⋅105 = 3 ⋅10 4 eV

Άσκηση 33
Φωτόνιο ενέργειας 250 keV υφίσταται σκέδαση Compton και
ανιχνεύεται σε γωνία 155°. Να υπολογιστεί η ταχύτητα του
σκεδασθέντος ηλεκτρονίου.
Απάντηση

hc 4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1

λ= = = 4.968 ⋅10 −12 m
3
Eγ 250 ⋅10

h
∆λ = (1 − cos ϑ ) = hc 2 (1 − cos ϑ ) ⇒
m0 c m0 c

⇒ ∆λ =
4 .14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅10 8 m ⋅ s −1
511 ⋅10 eV 3
(1 − cos 155 o )⇒
∆ λ = 2.43 ⋅10 −12 m ⋅1 .906 = 4 .63 ⋅10 −12 m

hc hc 4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1

Eγ' = = = = 129.4keV
λ + ∆λ −12 −12
λ' 4.968 ⋅10 + 4.63 ⋅10

Ee − = Eγ − Eγ' = 250 − 129.4 = 120.6keV

(Αν δεν ληφθούν υπόψη οι σχετικιστικές διορθώσεις η ταχύτητα του e- υπολογίζεται:

2E 2 ⋅ 120.6keV
υ= e− = = c ⋅ 0.687 = 2.06 ⋅ 108 m ⋅ s −1)
m0 2
511keV / c

E = Ee − + m0 c 2 ⇒ E = 120 .6 + 511 = 631.6keV

m0 c 2 υ2 m0c 2 511keV
E = mc 2 = ⇒ 1− = = ⇒
υ2 c2 E 631.6keV
1−
c2
υ2
1− = 0.81 ⇒ υ = 0.588c = 1.76 ⋅108 m ⋅ s −1
2
c
Άσκηση 34 Serway 40.33
Ακτίνες Χ , µήκους κύµατος ίσου µε 0.12 nm, υφίστανται σκέδαση
Compton.
(a) Βρείτε το µήκος κύµατος των φωτονίων που ανιχνεύονται σε
γωνίες σκέδασης 30°, 60°, 90°, 120°, 150° και 180°, αντίστοιχα.
(b) Βρείτε την ενέργεια των εκπεµποµένων ηλεκτρονίων που
αντιστοιχούν σε διευθύνσεις των παραπάνω σκεδασθέντων
ακτίνων Χ.
(c) Ποιά από αυτές τις διευθύνσεις προσδίδει στο ηλεκτρόνιο τη
µέγιστη ενέργεια.
Απάντηση
(a)
h
∆λ = (1 − cos ϑ ) = hc 2 (1 − cos ϑ ) ⇒
m0 c m0 c

∆λ =
4.14 ⋅ 10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1
511 ⋅ 103 eV
(1 − cos 30o ) ⇒
∆λ = 2.43 ⋅ 10 −12 m ⋅ 0.134 = 3.26 ⋅ 10 −13 m
30° : λ ′ = 0.12 + 0.00033 = 0.12033 nm
60° : λ ′ = 0.12 + 0.0012 = 0.1212nm
90° : λ ′ = 0.12 + 0.0024 = 0.1224nm
120° : λ ′ = 0.12 + 0.0036 = 0.1236nm
150° : λ ′ = 0.12 + 0.0045 = 0.1245nm
180° : λ ′ = 0.12 + 0.0049 = 0.1249nm

(b) E = h ⋅ c λ = 10.35keV

30° : E ′ = 10.322keV ⇒ E e = 28eV

60° : E ′ = 10.25keV ⇒ Ee = 102 eV
90° : E ′ = 10.15keV ⇒ Ee = 203eV
120° : E ′ = 10.05keV ⇒ Ee = 301eV
150° : E ′ = 9.98keV ⇒ E e = 374 eV
180° : E ′ = 9.94keV ⇒ Ee = 406eV
Άσκηση 35 Serway 40.34
Φωτόνιο ακτίνων Χ µε µήκος κύµατος 0.5 nm αποκλίνει κατά
γωνία 134°, µετά από σκέδαση µε ελεύθερο ηλεκτρόνιο. Σε ποια γωνία
ως προς την προσπίπτουσα δέσµη θα βρίσκεται το ελεύθερο ηλεκτρόνιο;
Απάντηση

h
∆λ = (1 − cos ϑ ) = hc 2 (1 − cos ϑ ) ⇒
m0 c m0c

⇒ ∆λ =
4.14 ⋅ 10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1
3
511 ⋅ 10 eV
(1 − cos134o ) ⇒
⇒ ∆λ = 2.43 ⋅ 10−12 m ⋅ 1.695 = 4.12 ⋅ 10−12 m

hc
Eγ = = 2484 eV
λ

hc hc 4.14 ⋅ 10−15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅108 m ⋅ s −1

Eγ' = = = = 2463.7eV
λ' λ + ∆λ 0.5 ⋅ 10−9 m + 4.12 ⋅10−12 m

Ee − = Eγ − Eγ' = 2484 − 2463.7 = 20.3eV

pγ = pγ′ + pe ⇒ (α&ξονα − ψ :) pγ′ ⋅ sin ϑ = pe ⋅ sin ϕ ⇒

Eγ′ Ee ⋅ 2m0 c 2
⇒ sin ϑ = sin ϕ ⇒
c c
⇒ 2463.7eV sin 134o = 20.3eV ⋅ 2 ⋅ 511 ⋅103 eV sin ϕ ⇒
⇒ sin ϕ = 0.389 ⇒ ϕ = 22.9o
Άσκηση 36 Serway 40.35
Φωτόνιο, µήκους κύµατος 0.0016 nm, σκεδάζεται από ελεύθερο
ηλεκτρόνιο. Για ποιά γωνία σκέδασης του φωτονίου το εκπεµπόµενο
ηλεκτρόνιο και το σκεδασθέν φωτόνιο έχουν την ίδια κινητική ενέργεια.
Απάντηση

Eγ = h ⋅ c λ = 4.14 ⋅ 10 −15 ⋅ 3 ⋅ 108 / 16 ⋅ 10 −13 = 776.25keV

Eγ′ = Ee = Eγ 2 ⇒ Eγ′ = 388.13keV ⇒ h ⋅ c λ ′ = 388.13eV ⇒

⇒ λ ′ = 3.2 ⋅ 10 −12 m ⇒ ∆λ = 3.2 ⋅ 10 −12 − 1.6 ⋅ 10 −12 = 1.6 ⋅ 10 −12 m ⇒

⇒ 1 − cosθ = 1.6 ⋅ 10 −12 2.43 ⋅ 10 −12 = 0.658 ⇒ θ = 70°

Άσκηση 37 Serway 40.57

Ακτίνες γάµµα (φωτόνια υψηλής ενέργειας) που έχουν ενέργεια
ίση µε 1.02 MeV σκεδάζονται από ηλεκτρόνια τα οποία αρχικά
ηρεµούσαν. Αν η σκέδαση είναι συµµετρική (φ=θ), βρείτε:
a) την γωνία σκέδασης θ
b) την ενέργεια των σκεδασθέντων φωτονίων
Απάντηση

hc 4.14 ⋅ 10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅ 10 8 m ⋅ s −1
λ= = = 1.218 ⋅ 10 −12 m
6
Eγ 1.02 ⋅ 10 eV
Αρχή διατήρησης ορµής στους άξονες χ και ψ:
hν ′ hν ′
′ ⇒ mυ ⋅ sin (ϕ ) =
ψ : pψe = pψγ sin (θ ) ⇒ mυ = (1)
c c
 hν hν ′
x : p xγ = p xe + p′xγ ⇒ = mυ ⋅ cos(ϕ ) + cos(θ ) (2)
c c
hν hν ′ ν λ′
(1) και (2): =2 cos(θ ) ⇒ cos(θ ) = ⇒ cos(θ ) = (3)
c c 2ν ′ 2λ
 λ′ 
∆λ = λ ′ − λ = 2.43 ⋅ 10 −12 (1 − cos(θ )) ⇒ λ ′ = λ + 2.43 ⋅ 10 −12 1 − ⇒
 2λ 
 2.43 ⋅ 10 −12 
′
⇒ λ 1+ = 1.218 ⋅ 10 −12 + 2.43 ⋅ 10 −12 ⇒ λ ′ = 1.82 ⋅ 10 −12 m
 2 ⋅ 1.218 ⋅ 10 −12 
 
λ′ 1.826
(3): cos(θ ) = = ⇒ θ = 41.4 o
2λ 2 ⋅ 1.218

Eγ′ = h ⋅ c λ ′ = 4.14 ⋅10 −15 ⋅ 3 ⋅108 / 1.826 ⋅10 −12 = 680 keV

Άσκηση 38 Serway 40.58

Αν η µέγιστη ενέργεια που αποκτά ηλεκτρόνιο ατά την διάρκεια
µιας σκέδασης Compton είναι 30 keV ποιο είναι το µ.κ. του
προσπίπτοντος φωτονίου;
Απάντηση
'
Από την αρχή διατήρησης ενέργειας: Ee − = Eγ − Eγ

Το ηλεκτρόνιο προσλαµβάνει την µέγιστη κινητική ενέργεια όταν το

σκεδαζόµενο φωτόνιο έχει την ελάχιστη δυνατή, δηλ. το µεγαλύτερο
µήκος κύµατος:
′ = h ⋅ c (λ + ∆λmax )
Eγ′ , max = h ⋅ c λmax

h
∆λ = (1 − cos θ )
mo c

∆λ max όταν (1 − cos θ )max ⇒ cos θ = −1 ⇒ θ = 180

o
  
 
hc hc hc hc ν 1
Ee, max = − = − = hc  − ⇒
λ λ + ∆λmax λ λ + 2h c c
+
2hc 
mo c  ν mo c 2 
 
 
  2
⇒ Ee, max = hc  hν
−
1  = h ν − h ν ⋅ mo c ⇒
 hc hc 2hc  mo c 2 + 2hν
 +
 hν mo c 2 

 

⇒ Ee, max = Eγ 1 −
mo c 2
 mo c 2 + 2 ⋅ Eγ
(
 mo c 2 = 511 keV

)
 
2 Eγ
Ee, max = 30 keV ⇒ 30 = Eγ ⇒ 2 Eγ2 − 60 Eγ − 30 ⋅ 511 = 0 ⇒
511 + 2 Eγ

⇒ Eγ = 104 keV

Άσκηση 38 Serway 40.63

Φωτόνιο ενέργειας 0.1 MeV υφίσταται σκέδαση Compton και η
γωνία σκέδασης είναι ίση µε 60ο. Βρείτε την
a) την ενέργεια του σκεδασθέντος φωτονίου
b) την ενέργεια του εκπεµπόµενου ηλεκτρονίου
c) την γωνία φ του εκπεµπόµενου ηλεκτρονίου
Απάντηση

∆λ = λC (1 − cosθ ) = 2.43 ⋅10 −12 (1 − cos 60) = 1.215 ⋅10 −12 m

hc 4.14 ⋅ 10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅ 10 8 m ⋅ s −1
λ= = = 1.242 ⋅ 10 −11 m
6
Eγ 0.1 ⋅ 10 eV
−11
a) λ ′ = λ + ∆λ ⇒ λ ′ = 1.3635 ⋅ 10 m ⇒ Eγ′ = hc λ ′ = 91.09 keV

'
b) Ee − = Eγ − Eγ = 100 − 91.09 = 8.91 keV
c) Στον άξονα ψ η αρχή διατήρησης της ορµής:
hν ′
sin θ = γ ⋅ mου ⋅ sin ϕ (1)
c

Ee,ολ = mc 2 = γ ⋅ mo c 2 ⇒ 511 + 8.9 = γ ⋅ 511 ⇒ γ = 1.0174 ⇒

1
⇒ = 1.0174 ⇒ υ = 0.184c
2 2
1−υ c
Από την σχέση (1):

91.09 sin 60 = 1.0174 ⋅ mο c 2 ⋅ 0.184 ⋅ sin ϕ ⇒ sin ϕ = 0.8236 ⇒ ϕ = 55.4 o

Serway 40.38
(a) Υπολογίστε τα µικρότερα και τα µεγαλύτερα µ.κ. στο φάσµα του
υδρογόνου για κάθε µία από τις ακόλουθες σειρές: Lyman, Balmer,
Paschen και Brackett.
(b) Υπολογίστε την ενέργεια (σε eV) των φωτονίων µε την µεγαλύτερη
ενέργεια που παράγουν αυτές τις σειρές.
Απάντηση
 
1  1 1 
(a) = R H 2 −  όπου n f < ni , n f =1 για την Lyman, n f =2 για
λ  n f ni2 
 
την Balmer, n f =3 για την Paschen και n f =4 για την Brackett. Το

µικρότερο µ.κ. αντιστοιχεί στις µεγαλύτερες ενεργειακές µεταπτώ-

σεις: ni = ∞ , ενώ το µεγαλύτερο µ.κ. στις µικρότερες ενεργειακές
µεταπτώσεις: ni = n f + 1 .

Lyman:
 1 1 1 
= 1.0973732 ⋅ 10 7  −  ⇒ λ max = 121.5nm
λmax  1 22 
1 1
= 1.0973732 ⋅ 10 7 ⇒ λ min = 91.1nm
λmin 1
Balmer: λmax = 656.1nm , λmin = 364.5nm
Paschen: λ max = 1.88µm , λ min = 820.1nm
Brackett: λ max = 4.05µm , λ min = 1.46 µm
hc
(b) Lyman: E = = 13.6eV , Balmer: E = 3.4eV , Paschen: E = 1.51eV ,
λ min

Brackett: E = 0.85eV .
Α
ΑΣ Κ
ΚΗ ΣΣΕΕΙΙΣΣ Κ
ΚΕ Φ Α
ΑΛ Α
ΑΙ Ο Υ
Υ

««∆ Ο Μ Η
ΗΤΤΟ Υ Α
ΑΤΤΟ
ΟΜΜΟ Υ »»
Serway 40.39
(a) Ποιά τιµή του n αντιστοιχεί στην γραµµή της σειράς Lyman για το
άτοµο του υδρογόνου η οποία έχει µήκος κύµατος 94.96 nm.
(b) Μπορούσε αυτό το µ.κ να αντιστοιχεί σε γραµµή των σειρών
Paschen ή Brackett;
Απάντηση
1  1 1 
= R H  −  ⇒
94.96 ⋅ 10 −9 m  12 n 2 
1  1 1 
(a) ⇒ = 1.0973732 ⋅ 10 7 m −  ⇒
94.96 ⋅ 10 −9 m  12 n 2 
1 1 1
⇒ 0.95963 = − ⇒ = 4.036 ⋅ 10 −2 ⇒ n = 4.98 ≅ 5
2 2 2
1 n n
 1 1
 Balmer : − < 0.95963
2
1 1  2 n2
(b) − = 0.95963
12 n 2  Paschen : 1 − 1 < 0.95963
 32 n 2
Serway 40.40
Θεωρήστε ότι σε έναν µεγάλο αριθµό ατόµων υδρογόνου όλα τα
ηλεκτρόνια βρίσκονται στην κατάσταση n=4.
(a) Πόσα διαφορετικά µ.κ. µπορεί να παρατηρηθούν στο φάσµα
εκποµπής αυτών των ατόµων.
(b) Ποιό είναι το µικρότερο µήκος κύµατος που µπορεί να
παρατηρηθεί. Σε ποιά σειρά ανήκει αυτό.
Απάντηση
(a) Οι δυνατές µεταπτώσεις είναι :
n=4→n=3
n=4→n=2
n = 4 → n =1
n =3→n = 2
n = 3 → n =1
n = 2 → n =1
Άρα θα παρατηρηθούν 6 µ.κ. στο φάσµα εκποµπής.
(b) Το µικρότερο µ.κ. αντιστοιχεί στο µεγαλύτερο ενεργειακό άλµα,
δηλ. στο n = 4 → n = 1 .
1  1 1 
= 1.0973732 ⋅ 10 7 m −  ⇒ λ = 97.2nm ( Lyman)
λ 12
42 
Serway 40.46

Άτοµο Η απο την θεµελιώδη κατάσταση απορροφά φωτόνιο και

µεταπηδά στην κατάσταση n=4.
(c) Ποια είναι η ενέργεια του απορροφηθέντος φωτονίου.
(d) Ποια είναι η ενέργεια του φωτονίου που θα εκπέµψει το άτοµο
όταν επιστρέψει στην θεµελιώδη κατάσταση.
Απάντηση
E1, H = −13.6eV
E1, H − 13.6
En = ⇒ E4 = = −0.85eV
n2 42
∆E = E1 − E 4 = −13.6 + 0.85 = −12.75eV
(Το – στο ∆Ε σηµαίνει ότι προσδίδεται ενέργεια στο άτοµο.)
(a) Eϕ = 12.75eV
(b) Eϕ = 12.75eV
(Θεωρείται αµελητέα η ενέργεια ανάκρουσης του ατόµου).
Serway 40.47

Άτοµο Η απο την κατάσταση n=6 εκπέµπει φωτόνιο και µεταπηδά στην
κατάσταση n=2.
(a) Ποια είναι η ενέργεια,
(b) η συχνότητα,
(c) και το µήκος κύµατος του φωτονίου που εκπέµφθηκε.
Απάντηση
E1, H = −13.6eV
E1, H − 13.6
En = ⇒ E6 = = −0.38eV , E 2 = −3.4eV
n2 62
(a) ∆E = E6 − E 2 = −0.38 + 3.4 = 3.02eV ⇒ Eϕ = 3.02eV

3.02eV
(b) Eϕ = hv ⇒ v = ⇒ v = 7.3 ⋅ 1014 s −1
−15
4.14 ⋅ 10 eV ⋅ s

c 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1
(c) λ = = = 4.11 ⋅ 10− 7 m = 411nm
14
v 7.3 ⋅ 10 s − 1
Serway 40.48

Ποιά είναι η ενέργεια φωτονίου που µπορεί να προκαλέσει διέγερση

ατόµου Η από την κατάσταση
(a) n=3 στην n=5,
(b) και n=5 στην n=7.
Απάντηση
E1, H = −13.6eV
E1, H − 13.6
En = ⇒ E3 = = −1.511eV , E5 = −0.544eV , E7 = −0.278eV
n2 32
(a) ∆E = E3 − E5 = −1.511 + 0.544 = −0.967eV ⇒ Eϕ = 0.967eV

(b) ∆E = E5 − E7 = −0.544 + 0.278 = −0.266eV ⇒ Eϕ = 0.266eV

(Το – στο ∆Ε σηµαίνει ότι κατά τη διέγερση προσδίδεται ενέργεια στο

άτοµο.)
Serway 40.49

Τέσσερα δυνατά άλµατα για το άτοµο του Η αναφέρονται παρακάτω:

(A) ni = 2; n f = 5

(B) ni = 5; n f = 3

(C) ni = 7; n f = 4

(D) ni = 4; n f = 7

(a) Ποιο άλµα θα εκπέµψει το φωτόνιο µε το µικρότερο µήκος

κύµατος;
(b) Σε ποιο άλµα το άτοµο κερδίζει τη µεγαλύτερη ενέργεια;
(c) Σε ποιο άλµα ή σε ποια άλµατα το άτοµο χάνει ενέργεια;
Απάντηση
E1, H = −13.6eV
E1, H − 13.6
En = ⇒ E2 = = −3.4eV , E3 = −1.511eV , E4 = −0.85eV ,
n2 22
E5 = −0.544eV , E7 = −0.278eV
E1, H E1, H
(a) Εκποµπή φωτονίου ⇒ Ei > E f ⇒ > ⇒ ni > n f .
ni2 n 2f

Άρα πιθανά είναι τα άλµατα B, C:

∆E B = E5 − E3 = −0.544 + 1.511 = 0.967eV
∆EC = E7 − E4 = −0.278 + 0.85 = 0.572eV
To µήκος κύµατος είναι αντιστρόφως ανάλογο της ενέργειας του
( )
φωτονίου λ = hc Eϕ . Άρα το άλµα που θα εκπέµψει το φωτόνιο
µε το µικρότερο µήκος κύµατος είναι το Β.
(b) Το άτοµο κερδίζει ενέργεια όταν:
E1, H E1, H
E f > Ei ⇒ > ⇒ n f > ni
n 2f ni2
Άρα πιθανά είναι τα άλµατα Α, D:
∆E A = E2 − E5 = −3.4 + 0.544 = −2.856eV
∆E D = E4 − E7 = −0.85 + 0.278 = −0.572eV
(Το – στο ∆Ε σηµαίνει ότι κατά τα άλµατα αυτά προσδίδεται
ενέργεια στο άτοµο.)
 Εποµένως το άτοµο κερδίζει περισσότερη ενέργεια κατά το άλµα
Α: n=2 → n=5.
E1, H E1, H
(c) To άτοµο χάνει ενέργεια όταν Ei > E f ⇒ > ⇒ ni > n f
ni2 n 2f

Εποµένως χάνει ενέργεια κατά τα άλµατα: B, C.

Serway 40.50

Υπολογίστε το µεγαλύτερο και µικρότερο µήκος κύµατος στη σειρά

Brackett και την ενέργεια των φωτονίων που αντιστοιχεί σε αυτά τα µήκη
κύµατος.

Απάντηση
Για την σειρά Brackett ισχύει:
 1 1 
∆En = E1, H  −  όπου
2 2
n 4 
n = 5,6,...
Το φωτόνιο µε την ελάχιστη ενέργεια εκπέµπεται κατά την µετάπτωση
n=5 στην n=4, ενώ αυτό µε την µέγιστη ενέργεια κατά την µετάπτωση
n=∂ στην n=4. Άρα:
 1 1 
∆Emin = E1, H  −  = 0.306eV
 5 2 42 
 1 
∆Emax = E1, H  0 −  = 0.85eV
 42 
Το µήκος κύµατος είναι αντιστρόφως ανάλογο της ενέργειας του
(
φωτονίου λ = hc Eϕ . )
hc 4.14 ⋅10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅10 8 m ⋅ s −1
λ max = = = 4.059 ⋅10 − 6 m
∆E min 0.306eV
hc 4.14 ⋅ 10 −15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1
λmin = = = 1.461 ⋅ 10 − 6 m
∆E max 0.85eV
Serway 40.55

Φαινόµενο Auger: Ένα ηλεκτρόνιο στο άτοµο του χρωµίου (Z=24)

µεταπηδά από την κατάσταση n=2 στην n=1 χωρίς να εκπέµψει κανένα
φωτόνιο. Αντί γι’ αυτό, η πλεονάζουσα ενέργεια µεταφέρεται σε ένα
εξωτερικό ηλεκτρόνιο (στην κατάσταση n=4) το οποίο εκπέµπεται από το
άτοµο. (Το φαινόµενο αυτό ονοµάζεται Φαινόµενο Auger και το
ηλεκτρόνιο που εκπέµπεται ονοµάζεται Ηλεκτρόνιο Auger).
Χρησιµοποιήστε την θεωρία του Bohr για να υπολογίσετε την ενέργεια
του ηλεκτρονίου Auger.

Απάντηση

Z2  1 1
En,Cr = E1, H ⇒ ∆ECr = −13.6 ⋅ 242  −  = 5875.2eV
n2  2 2 12 
Z2
E4,Cr = E1, H = −489.6eV
42
Te = 5875.2 − 489.6 = 5385.6eV

45
Serway 40.59

Το µιόνιο είναι σωµατίδιο µε φορτίο ίσο µε το φορτίο e και µάζα

207 φορές µεγαλύτερη από αυτήν του e. Ποιά είναι η ενέργεια και η
ακτίνα στην θεµελιώδη κατάσταση του µιονικού µολύβδου ( 208 82 Pb ),
σύµφωνα µε την θεωρία του Bohr.

Απάντηση
mµ ⋅ M Pb 207m0 ⋅ 208 ⋅ 1836m0
µ= ≅ = 206.9m0
mµ + M Pb 207m0 + 208 ⋅ 1836m0

m0 n 2 m0 1
rn , Pb = r1, H = 5 ⋅ 10 −11 m = 2.95 ⋅ 10 −15 m
µ Z 206.9m0 82

µ Z2 206.9 m0 82 2
E n, Pb = E1, H = −13.6 = −18.9 MeV
m0 n 2 m0 1

46
 Serway 40.61

(a) Υπολογίστε την ενέργεια στην θεµελιώδη και την πρώτη διεγερµένη
κατάσταση του µυονικού δευτερίου.

(b) Ποιο είναι το µήκος κύµατος του φωτονίου που εκπέµπεται κατά
την αποδιέγερση του ατόµου από την πρώτη διεγερµένη στην
βασική κατάσταση;

Απάντηση

Στο µυονικό 12 H (D) το ηλεκτρόνιο έχει αντικατασταθεί από µυόνιο για

το οποίο mµ = 207m0 :

µD Z 2
(a) En, D = E1, H
m0 n 2
mµ ⋅ M D 207m0 ⋅ 2 ⋅ 1836m0
µD = ≅ = 196m0
mµ + M D 207m0 + 2 ⋅ 1836m0
E1, D = −13.6 ⋅ 196 = −2665eV
1
E2, D = −13.6 ⋅ 196 = −666eV
22
hc 4.14 ⋅ 10−15 eV ⋅ s ⋅ 3 ⋅ 108 m ⋅ s −1
(b) λ= = = 6.2 ⋅ 10−10 m = 0.62nm
Eγ − 666eV + 2665eV

47
 Serway 40.66

Τα µ.κ. των φασµατικών γραµµών εξαρτώνται κατά κάποιο βαθµό

από την πυρηνική µάζα. Υπολογίστε την µετατόπιση της α-Balmer (ως
προς το υδρογόνο) για το δευτέριο και το τρίτιο .

Απάντηση
me ⋅ 1836 ⋅ me 1836
µH = = me = 0.9994556⋅ me
me + 1836 ⋅ me 1837
me ⋅ 2 ⋅ 1836 ⋅ me 3672
µD = = me = 0.9997277 ⋅ me
me + 2 ⋅ 1836 ⋅ me 3673
me ⋅ 3 ⋅ 1836 ⋅ me 5508
µT = = me = 0.9998185⋅ me
me + 3 ⋅ 1836 ⋅ me 5509

 E 2, H = −3.398149 eV , E3, H = −1.510289 eV ⇒

µ Z2 
E = E1, H ⇒  E 2, D = −3.399074 eV , E3, D = −1.510700 eV ⇒
me n 2 
 E 2,T = −3.399383 eV , E3,T = −1.510837 eV ⇒
⇒ E H = 1.88786 eV , E D = 1.88838 eV , ET = 1.88854 eV

λ H = 6.57888 ⋅ 10 − 7 m

hc 
λ= ⇒ λ D = 6.57708 ⋅ 10 − 7 m
E  −7
λT = 6.57649 ⋅ 10 m

48
 Serway 40.71

Ένα ηλεκτρόνιο που αρχικά βρίσκεται στην κατάσταση n=3 σε ένα

µονοηλεκτρονικό άτοµο µάζας Μ µεταπηδά στη θεµελιώδη κατάσταση,
όπου n=1. Αποδείξτε οτι η ταχύτητα ανάκρουσης δίνεται προσεγγιστικά
από την σχέση: υ = (8hR ) 9M

Απάντηση
Θεωρώντας αρχικά ακίνητο άτοµο η Α∆Ο:
hν h 1 1  8hR H
pατοµου = pγ ⇒ Mυ = ⇒ Mυ = ⇒ Mυ = hRH  −  ⇒ υ =
c λ 1 9  9M

49