ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΤΙΚΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΣΚΗΣΗ
Ο οµογενής κύλινδρος του διπλανού σχήµατος µάζας Μ και ακτίνας R = 1 m µπορεί να
περιστρέφεται χωρίς τριβές γύρω από σταθερό κατακόρυφο άξονα που διέρχεται από το
κέντρο του και ταυτίζεται µε τον άξονα συµµετρίας του. Γύρω από τον κύλινδρο είναι
τυλιγµένο αβαρές µη εκτατό νήµα µέσω του οποίου ασκείται τη χρονική στιγµή tο = 0,
F
εφαπτοµενικά προς τον κύλινδρο, σταθερή οριζόντια δύναµη µέτρου F = 10 N, οπότε ο M
κύλινδρος ξεκινά να περιστρέφεται. Τη χρονική στιγµή t1 που ο κύλινδρος έχει διαγράψει
5
N = πλήρεις περιστροφές, έχει αποκτήσει γωνιακή ταχύτητα µέτρου ω1 = 10 rad/s.
π
Α. i. Να υπολογίσετε τη ροπή αδράνειας του κυλίνδρου ως προς τον άξονα περιστροφής του.
ii. Να υπολογίσετε τη γωνιακή επιτάχυνση του κυλίνδρου.
iii. Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση της κινητικής ενέργειας του κυλίνδρου σε συνάρτηση µε το χρόνο, για τη
χρονική διάρκεια από to έως t1.
Β. Ακριβώς πάνω από τον κύλινδρο σε αµελητέο ύψος απ’ αυτόν, όπως φαίνεται στο σχήµα, m
υπάρχει ένα αρχικά ακίνητο λεπτό επίπεδο δαχτυλίδι µάζας m = 0,5 kg και ακτίνας R = 1 m, του
οποίου όλη η µάζα είναι συγκεντρωµένη στην περιφέρειά του. Τη χρονική στιγµή t2 = 10 s
καταργείται η δύναµη F και τα δύο σώµατα ενώνονται ακαριαία έτσι ώστε ο άξονας του M
κυλίνδρου να διέρχεται από το κέντρο του δακτυλιδιού.
i. Να υπολογίσετε τη ροπή αδράνειας του δακτυλιδιού ως προς άξονα περιστροφής που περνά
από το κέντρο του και είναι κάθετος στο επίπεδό του.
ii. Να υπολογίσετε την γωνιακή ταχύτητα την οποία αποκτά το σύστηµα κύλινδρος – δαχτυλίδι
αµέσως µετά την επαφή των δύο σωµάτων.
iii. Να υπολογίσετε το ποσοστό µεταβολής της κινητικής ενέργειας του συστήµατος κατά τη συσσωµάτωση.
Γ. Το σύστηµα κύλινδρος – δαχτυλίδι συνεχίζει να περιστρέφεται χωρίς τριβές για χρονικό διάστηµα ∆t1 = 2 s.
Κατόπιν ασκείται εφαπτοµενικά στον κύλινδρο ζεύγος σταθερών οριζόντιων δυνάµεων µέτρου F1, οπότε το
σύστηµα σταµατά να περιστρέφεται µετά από χρόνο ∆t2 = 4 s.
i. Να υπολογίσετε το µέτρο των δυνάµεων του ζεύγους.
ii. Να υπολογίσετε το µέσο ρυθµό µε τον οποίο το ζεύγος αφαιρεί ενέργεια από το σύστηµα.
iii. Να γίνει το διάγραµµα στροφορµής - χρόνου για τον κύλινδρο, σε όλη τη χρονική διάρκεια της κίνησής του.
(Στο διάγραµµα να θεωρηθεί η χρονική διάρκεια της συσσωµάτωσης αµελητέα)
ΛΥΣΗ
Α. i. Εφαρµόζουµε Θ.Μ.Κ.Ε. για την περιστροφική κίνηση του κυλίνδρου στη χρονική διάρκεια από to έως t1:
1 1
K τελ − K αρχ = WF ⇒ Ι κυλ ω12 − 0 = F ⋅ R ⋅ ∆θ ⇒ Ι κυλ ω12 = F ⋅ R ⋅ N ⋅ 2π ⇒ Ι κυλ = 2 kg ⋅ m 2 .
2 2

ii. Εφαρµόζουµε το θεµελιώδη νόµο της στροφικής κίνησης (Θ.Ν.Σ.Κ.) για την στροφική κίνηση του κυλίνδρου:
Στ = Ι κυλ ⋅ α γων(1) ⇒ F ⋅ R = I κυλ ⋅ α γων (1) ⇒ α γων (1) = 5 rad / s 2 .

iii. Ο κύλινδρος εκτελεί οµαλά επιταχυνόµενη στροφική κίνηση. Ισχύει:

1 
K = I κυλ ⋅ ω2  1
 ⇒ K = I κυλ ⋅ α γων(1) ⋅ t ⇒ K = 25 ⋅ t ( S.I.)
2 2 2
2 Κ(J)
ω = α γων(1) ⋅ t  2
100
Επειδή ω1 = α γων(1) ⋅ t1 ⇒ t1 = 2 s .
Για t = t o → K o = 0 J και για t = t1 → K1 = 100 J .
Η γραφική παράσταση της κινητικής ενέργειας του κυλίνδρου σε συνάρτηση µε
0 2 t(s)
το χρόνο από to έως t1, φαίνεται στο διπλανό διάγραµµα.

Β. i. Θεωρούµε ότι το δαχτυλίδι αποτελείται από άπειρες σηµειακές µάζες m1 , m 2 ... οι οποίες απέχουν απόσταση R
από τον άξονα περιστροφής του. Η ροπή αδράνειας του δακτυλιδιού ως προς τον άξονα που διέρχεται από το
κέντρο του και είναι κάθετος στο επίπεδό του είναι:
Iδαχτ = ( m1 + m 2 + ...) R 2 ⇒ Iδαχτ = mR 2 ⇒ Iδαχτ = 0,5 kg ⋅ m 2 .

ii. H γωνιακή ταχύτητα του κυλίνδρου τη χρονική στιγµή t2 = 10 s που καταργείται η δύναµη F, είναι:
ω2 = α γων(1) ⋅ t 2 ⇒ ω2 = 50 rad / s .
 Έστω ωκ το µέτρο της γωνιακής ταχύτητας του συστήµατος ΠΡΙΝ ΜΕΤΑ
αµέσως µετά την επαφή.
Εφαρµόζουµε Αρχή ∆ιατήρησης Στροφορµής για το σύστηµα m
δαχτυλίδι – κύλινδρος. m
G G
LΟΛπριν = LΟΛµετά ⇒ Ι κυλ ⋅ ω2 = ( Ι κυλ + Ιδαχτ ) ⋅ ωκ ⇒
M M
⇒ ωκ = 40 rad / s .
ω2 ωκ

iii. Το ποσοστό µεταβολής της κινητικής ενέργειας του

συστήµατος κατά τη συσσωµάτωση, είναι:
1 1
K µετά − Κ πριν ( Ικυλ + Ιδακτ ) ω2κ − Iκυλ ⋅ ω22
Π% = 100% = 2 2 100 % ⇒ Π% = −20% .
Κ πριν 1
I κυλ ⋅ ω2
2

2
∆ηλαδή το σύστηµα µείωσε την κινητική του ενέργεια κατά 20%.

Γ. i. Κατά τη χρονική διάρκεια ∆t1 = 2 s το σύστηµα δεν δέχεται καµιά εξωτερική ροπή, οπότε εκτελεί οµαλή
στροφική κίνηση µε σταθερή γωνιακή ταχύτητα ωκ.
Κατά τη χρονική διάρκεια ∆t2 = 4 s το σύστηµα δέχεται τη σταθερή ροπή του ζεύγους, οπότε αφού θα
σταµατήσει, η κίνηση είναι οµαλά επιβραδυνόµενη στροφική µε αρχική γωνιακή ταχύτητα ωκ.
Άρα ισχύει:
ω = ωκ − α γων ( 2 ) ⋅ ∆t 2 ⇒ 0 = 40 − α γων ( 2 ) ⋅ 4 ⇒ α γων ( 2 ) = 10 rad / s 2 .
Η συνολική ροπή αδράνειας του συστήµατος είναι: IΟΛ = Ι κυλ + Ιδαχτ ⇒ IΟΛ = 2,5 kg ⋅ m 2 .
Εφαρµόζουµε το Θ.Ν.Σ.Κ. για την επιβραδυνόµενη στροφική κίνηση του συστήµατος:
G G
Στ = ΙΟΛ ⋅ α γων( 2) ⇒ −F1 ⋅ 2R = IΟΛ ⋅ (−α γων( 2) ) ⇒ F1 = 12,5 N .

ii. Εφαρµόζουµε Θ.Μ.Κ.Ε. για το σύστηµα κατά τη χρονική διάρκεια ∆t2:

1
Κ τελ − Κ αρχ = Wζευγ ⇒ Wζευγ = − Κ αρχ ⇒ Wζευγ = − ΙΟΛ ωκ2 ⇒ Wζευγ = −2000 J .
2
Άρα ο µέσος ρυθµός µε τον οποίο το ζεύγος αφαιρεί ενέργεια από το σύστηµα (δηλ. η µέση ισχύς του ζεύγους)
Wζευγ
θα είναι: Pζευγ = ⇒ PF = −500 W .
∆t 2

iii. Για 0 ≤ t ≤ 10 s όπου ω = α γων(1) ⋅ t ισχύει:

L = I κυλ ⋅ ω ⇒ L = 10 ⋅ t (S.I.) . L(kg ⋅ m 2 / s)
Για 10 s ≤ t ≤ 12 s όπου ω = ωκ = σταθ. ισχύει:
L = I κυλ ⋅ ω κ ⇒ L = 80 kg ⋅ m 2 / s .
Για 12 s ≤ t ≤ 16 s 100
όπου ω = ωκ − α γων( 2 ) ⋅ (t − 12) ισχύει:
L = I κυλ ⋅ ω ⇒ L = 320 − 20 ⋅ t (S.I.) . 80
Η γραφική παράσταση της στροφορµής του
κυλίνδρου σε συνάρτηση µε το χρόνο φαίνεται
στο διπλανό διάγραµµα.

Σχόλιο: 0 10 12 16 t(s)
Τη χρονική στιγµή t = 10 s, παρατηρούµε
ασυνέχεια στο διάγραµµα. Αυτό συµβαίνει επειδή έχουµε θεωρήσει ότι τα δύο σώµατα ενώνονται ακαριαία
κατά την επαφή τους, δηλαδή η χρονική διάρκεια της συσσωµάτωσης είναι αµελητέα, κάτι το οποίο δεν ισχύει
στην πραγµατικότητα.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
∆ΟΥΛΟΥΦΑΚΗ ΦΕΡΕΝΙΚΗ y ΠΑΛΙΟΥΡΑΣ ΑΝ∆ΡΕΑΣ y ΠΑΠΑ∆ΑΚΗ ΡΕΝΑ
ΠΕΥΚΙΑΝΑΚΗΣ ΚΩΣΤΑΣ y ΠΟΤΑΜΙΑΝΑΚΗΣ ΚΩΣΤΑΣ
ΣΦΟΥΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ y ΦΡΑΓΚΙΑ∆ΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ