Τμήμα Φυσικής

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

ΦΥΣΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Κεφάλαιο 9 (Hofmann): Διηλεκτρικά (εκτός 9.4.2)
Optical properties of solids (M. Fox): 1.1-1.4, 2.1-2.3, 10.1-10.3

eLearning κωδικός: fsk2022

Διδάσκων: Καθ. Κωνσταντίνος Παπαγγελής

 kpapag@physics.auth.gr
ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΩΤΟΣ-ΥΛΗΣ
 ΜΙΓΑΔΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΔΙΑΘΛΑΣΗΣ & ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
 Από τις εξισώσεις του Maxwell είχαμε καταλήξει στη σχέση που συνδέει
τον δείκτη διάθλασης με τη σχετική διηλεκτρική συνάρτηση ενός μέσου:
n= εr → n= εr  n2 =εr (1)
Αλλά: n=n+iκ (2), ε r =ε1 +iε2 (3) Οι (1)-(3) → ε1 =n2 -κ 2 (4), ε2 =2nκ (5)

και: n= 1 ε1 + ε12 + ε22 (6), κ = 1 -ε1 + ε12 +ε22 (7)

2 2
➢ Για ένα μέσο που απορροφά πολύ λίγο: κ<<, οι (4) και (5) δίνουν:
ε1 =n2 -κ2  n2  n  ε1 (8), ε2 =2nκ  κ = ε2 (9)
2n
❖ Οι (8), (9) δείχνουν ότι ο n καθορίζεται από το πραγματικό μέρος της
διηλεκτρικής συνάρτησης και ο κ από το φανταστικό
 Ανακλαστικότητα για κάθετη πρόσπτωση σε ένα μέσο στον αέρα ή κενό:
2
n-1 (n-1)2 +κ 2
R= =
n+1 (n+1)2 +κ 2
 n-1 2 = n+iκ-1 2 =(n+iκ-1)(n-iκ-1)=n2 -iκn-n+iκn+κ 2 -iκ-n+iκ+1=n2 -2n+1+κ 2 =(n-1)2 +κ 2 
 
 2 2 2 2 23 2 2 2
 n+1 = n+iκ+1 =(n+iκ+1)(n-iκ+1)=n -iκn+n+iκn+κ +iκ+n-iκ+1=n +2n+1+κ =(n+1) +κ 
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
 Si

➢ Είναι: T =(1-R1)e-αl (1-R2 ) → T =(1-R)2 e-αl (για R1 =R2 =R)

T = (1-0.35)2 e ( ) =0.00946 (=0.946%)

- 3.8105  1010-6

 
αl
➢ Επίσης: O.D.=-log  I(l ) 
10  
= =0.434αl I(l )=I0e-αl (ν. Beer)
 I0  loge (10)

O.D.= 0.434  3.8105  1010-6 = 0.434  3.8 5= 1.649

 c c
➢ Η ταχύτητα φάσης είναι: n=  υp =
υp n

2.998108
υp (400 nm) = ms-1 =0.724 108 ms-1
4.141

Συντελεστής απορρόφησης: α= 2κω = 4πκν = 4πκ  ω=2πν, νλ 0 =c  = 

ν 1
➢
c c λ0  c λ0 

α(400 nm)= 4πκ = 4π  2.215 m-1 = 6.959107 m-1

λ0 40010
-9

2
n-1 (n-1)2 +κ 2
➢ Ανακλαστικότητα: R = =
n+1 (n+1)2 +κ 2

(4.141-1)2 +2.2152
R(400 nm)= = 0.471 (=47.1%)
(4.141+1)2 +2.2152
6
 T
➢ Υπολογίζουμε πρώτα το μιγαδικό δείκτη διάθλασης: n= εr

n=n+iκ, ε r =ε1 +iε2 → n= 1 ε1 + ε12 + ε22 , κ = 1 -ε1 + ε12 + ε22

2 2
R
n= 1 -16.8 + (-16.8)2 +(91.4)2 = 6.17
2
κ = 1 16.8 + (-16.8)2 +(91.4)2 = 7.41
2

Συντελεστής απορρόφησης: α= 2κω = 4πκν = 4πκ  ω=2πν, νλ 0 =c  = 

ν 1
➢
c c λ0  c λ0 

α(60 μm)= 4πκ = 4π  7.41 m-1 = 1.55 106 m-1

λ0 6010
-6

2
n-1 (n-1)2 +κ 2
➢ Ανακλαστικότητα: R = =
n+1 (n+1)2 +κ 2

(6.17-1)2 +7.412
R(60 μm)= = 0.768 (=76.8%)
2
(6.17+1) +7.41 2 7
ΔΙΑΔΟΣΗ ΦΩΤΟΣ ΣΕ ΟΠΤΙΚΟ
ΜΕΣΟ (ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ)
 ΔΟΝΟΥΜΕΝΑ ΔΙΠΟΛΑ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΟΙ ΤΑΛΑΝΤΩΤΕΣ
 Το κλασσικό πρότυπο της διάδοσης του φωτός βασίζεται στις εξισώσεις
Maxwell και στα δονούμενα δίπολα
➢ Τα δονούμενα δίπολα εκπέμπουν ΗΜ κύματα (Hertz)

✓ Διαφορετικοί τύποι ταλαντωτών στο μέσο:

1887
1. Δέσμια ηλεκτρόνια των ατόμων (ορατό-υπεριώδες) Διπολική ροπή
2. Δονητικοί ταλαντωτές (υπέρυθρο) r
+Q -Q
3. Ελεύθερα ηλεκτρόνια (οπτικές ιδιότητες μετάλλων) p = Qr
 Θεώρηση των ατόμων ως δονούμενα δίπολα (Lorentz)
➢ Απλή ερμηνεία της εκπομπής και απορρόφησης των ατόμων
✓ Τα αρνητικά ηλεκτρόνια και οι θετικοί
πυρήνες ανακαλύφθηκαν το 1897 1878
(Thomson) και 1911 (Rutherford)
✓ Εξαναγκασμένη ταλάντωση
αρμονικών ταλαντωτών με 1 = 1 + 1
μ m m
ιδιοσυχνότητα ω0 = f /μ ( m << m e → μN m 9
e N e ) 1897 1911
 ΑΤΟΜΙΚΟΙ ΤΑΛΑΝΤΩΤΕΣ
 Υποθέτουμε ότι κάθε άτομο περιλαμβάνει διαφορετι-
κούς ταλαντωτές για να ερμηνεύσουμε τις διαφορετι-
κές μεταπτώσεις του στο φάσμα εκπομπής και
απορρόφησης (NIR-UV: 1014-1015 Hz)

Αρνητικό φορτίο (e-)

μικρής μάζας που
ταλαντώνεται ως
προς θετικό φορτίο
μεγάλης μάζας (N+)

p =q(r+ -r- ) → p = e rN -re

➢ Χρονικά μεταβαλλόμενη μετατόπιση του ηλεκτρονίου από τη θέση

ισορροπίας του: x(t)
➢ Μέτρο της χρονικά μεταβαλλόμενης διπολικής ροπής: p(t)=-ex(t) →
εκπομπή ακτινοβολίας με συχνότητα ω0 1 1 1
f = +
ω0 = μ me mN
10
μ ( me << mN → μ  me )
 ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΩΤΟΣ - ΑΤΟΜΙΚΟΥ ΤΑΛΑΝΤΩΤΗ
 Αλληλεπίδραση ατόμου (ατομικός ταλαντωτής, ω0) με ένα ηλεκτρομα-
γνητικό κύμα (εξωτερικό μεταβαλλόμενο πεδίο Ε, ω)
❖ ω=ω0: φαινόμενο συντονισμού → ταλαντώσεις μεγάλου
πλάτους (απορρόφηση, Ι(z)=I0e-αz)
➢ Το άτομο αποδιεγείρεται είτε μέσω μη ακτινοβόλων
διαδικασιών (θερμότητα) είτε με εκπομπή φωταύγειας σε
τυχαίες διευθύνσεις (εξασθένιση προσπίπτουσας)
❖ ωω0: τα άτομα δεν απορροφούν → διαφανές μέσο
εξαναγκασμένη ταλάντωση με συχνότητα ω
(καθυστέρηση φάσης λόγω απόσβεσης: c→υ, n=c/υ)
➢ Η επιβράδυνση του μετώπου κύματος μπορεί να θεωρη-
θεί ως μία επαναλαμβανόμενη διαδικασία σκέδασης
σύμφωνη και ελαστική (ενισχυτική συμβολή, διάθλαση)
ΑΡΧΗ ΤΟΥ HUYGENS: κάθε
σημείο ενός μετώπου κύματος
αποτελεί πηγή εκπομπής ενός
σφαιρικού (ελλειψοειδούς) 11
κυματίου της ίδιας συχνότητας
 ΔΟΝΗΤΙΚΟΙ ΤΑΛΑΝΤΩΤΕΣ
 Δονήσεις μορίων και ιοντικών κρυστάλλων, πολύ μικρότερες συχνότητες
λόγω πολύ μεγαλύτερων μαζών από την me (v=ω/2π~ 1012-1013 Hz, IR)
f
ω0 =
μ
1 1 1
= +
μ mA mB
(mA , mB >> me )

➢ Σε έναν ιοντικό κρύσταλλο τα θετικά και τα αρνητικά ιόντα εναλλάσσονται

περιοδικά, οι ταλαντώσεις αφορούν τις δονήσεις πλέγματος (φωνόνια)
και συνδέονται με πολύ ισχυρές γραμμές απορρόφησης στη φασματική
περιοχή του υπερύθρου
➢ Εκτός από τους δονητικούς ταλαντωτές υπάρχουν και ατομικοί (δέσμια
ηλεκτρόνια), αφορούν όμως διαφορετικές φασματικές περιοχές και είναι
εύκολα διαχωρίσιμοι σε ένα στερεό 12
 ΤΑΛΑΝΤΩΤΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΩΝ
 Σε αντίθεση με τους προηγούμενους ταλαντωτές δεν είναι δέσμιοι και
αφορούν στα μέταλλα και τους ημιαγωγούς με προσθήκη φορέων
➢ Καθώς τα ηλεκτρόνια δεν είναι δέσμια δεν υπάρχει δύναμη επαναφοράς

f
ω0 = =0 (f =0)
μ
➢ Το πρότυπο των δονούμενων διπόλων περιγράφει τις οπτικές ιδιότητες
των μετάλλων θέτοντας ω0=0

✓ Το μοντέλο των ελευθέρων ηλεκτρονίων ανα-

πτύχθηκε από τον Drude και με την προσθήκη
του προτύπου των δονούμενων διπόλων
13
ονομάζεται μοντέλο Drude-Lorentz 1900 1905
 ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ LORENTZ – ΔΟΝΟΥΜΕΝΑ ΔΙΠΟΛΑ
 Πρότυπο του αρμονικού ταλαντωτή Lorentz: περιγραφή της
συχνοτικής εξάρτησης της διηλεκτρικής συνάρτησης
(του δείκτη διάθλασης και του συντελεστή απορρόφησης)
✓ Θεωρούμε μόνο μία συχνότητα συντονισμού ω = f /μ ( f /m )
0 e
και την μετατόπιση των ατομικών διπόλων από τη θέση
ισορροπίας ως αποσβένουσα αρμονική ταλάντωση Nobel 1902

➢ Εξαναγκασμένη από το φως {Ε(t)=Ε0e-iωt (1)} ταλάντωση των ατομικών διπό-

λων, mN>>me: μπορούμε να αγνοήσουμε την κίνηση των πυρήνων (μ=me)
d2 x dx
➢ Εξίσωση κίνησης: me 2 =Fεξ +Fεπαν +Fαπόσβ = -eE-meω02x-me γ (2)
dt dt
➢ Ο όρος τριβής meγdx/dt παρέχει ένα μηχανισμό απώλειας ενέργειας
➢ Αρμονικές μετατοπίσεις από τη θέση ισορροπίας:
x(t)= x0e-iωt (3)
(1),(3)
Η (2)  -meω2x0e-iωt = - eE0e-iωt -meω02x0e-iωt +imeγωx0e-iωt 

x0 = -e2 E0 /m
2
e (4)
ω0 -ω -iγω
❖ Οι μετατοπίσεις των ηλεκτρονίων από τις θέσεις ισορροπίας
14
τους επάγει μια χρονικά μεταβαλλόμενη διπολική ροπή p(t)
 ΜΟΝΤΕΛΟ LORENTZ – ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
 Η χρονικά μεταβαλλόμενη διπολική ροπή λόγω των μετατο-
πίσεων των ηλεκτρονίων συνεισφέρει στην μακροσκοπική
πόλωση του μέσου: Presonant=Np(t)=-Nex(t)=-Nex0e-iωt (5)
Ε(t)= Ε0e-iωt (1) (1),(4)
Ne 2 1
Η (5)  Presonant = E (6)
x0 = -e2 E0 /m
2
e (4) 2 2
me ω0 -ω -iγω
ω0 -ω -iγω
✓ Η Presonant γίνεται σημαντική μόνο όταν ωω0 (εξαναγκασμένη ταλάντωση)
➢ Με τη βοήθεια της (6) μπορούμε να υπολογίσουμε την σχετική διηλεκτρι-
κή σταθερά (συνάρτηση) του μέσου εr
D=ε0E+P (7), ισότροπο μέσο: P=ε0χE, και D=ε0E+P → D=ε0εrE (εr =1+χ) (8)
➢ Αν ενδιαφερόμαστε για την οπτική απόκριση σε ω κοντά στην ω0:
Η (7) → D=ε0E+Pbackground +Presonant =ε0E+ε0χE+Presonant =ε0 (1+χ)E+Presonant (9)
Ne 2 1
Οι (6),(8),(9) → εr =1+χ+ (10)
ε0me ω0 -ω -iγω
2 2
Αλλά:
Ne 2 ω02 -ω2 Ne 2 γω
(10) ε1(ω) =1+χ+ , ε (ω) = 15 (11)
ε r =ε1 +iε2 → ε0me (ω0 -ω ) +(γω)
2 2 2 2 2
ε0me (ω0 -ω ) +(γω)
2 2 2 2
 ΜΟΝΤΕΛΟ LORENTZ – ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
 Διηλεκτρική συνάρτηση ατομικού ταλαντωτή:
Ne 2 1
ε r (ω) =ε1(ω) +iε2 (ω) =1+χ+ (10)
ε0me ω02 -ω2 -iγω
Ne 2 ω02 -ω2 Ne 2 γω
ε1(ω) =1+χ+ , ε 2
(ω) = (11)
ε0me (ω0 -ω ) +(γω)
2 2 2 2
ε0me (ω0 -ω ) +(γω)
2 2 2 2

❖ Τα όρια της σχετικής διηλεκτρική συνάρτησης του μέσου για χαμηλές και
υψηλές συχνότητες εr(0)=εst και εr()= ε είναι:
(ω→0)
Ne 2 ω02 Ne 2 Ne 2 0
Η (11) → ε1(0)  1+χ+ = 1+ χ+ , ε2
(0)  = 0 (12)
ε0me (ω0 )
2 2
ε0meω0 2
ε0me (ω0 )
2 2

(ω→ )
  Ne 2 -2ω
Η (11) → (Del Hosp.) ε1() =   = 1+χ+
  ε0me 2(ω02 -ω2 )(-2ω)+2(γω)
Ne 2 (-1)
=1+χ+  1+ χ,
ε0me (-2)(ω0 -ω )+γ
2 2

   Ne 2 γω Ne 2 γ
ε2 () =   = = 0 (13)

  ε0me 2(ω0 -ω )(-2ω)+2(γω) ε0me (-4)(ω0 -ω )+2γ
2 2 2 2

Ne 2
Από τις (12),(13) → εst -ε = 2
16
(14)
εmω
 ΜΟΝΤΕΛΟ LORENTZ – ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
 Διηλεκτρική συνάρτηση ατομικού ταλαντωτή:
Ne 2 1
ε r (ω) =ε1(ω) +iε2 (ω) =1+χ+ (10)
ε0me ω0 -ω -iγω
2 2

Ne 2 ω02 -ω2 Ne 2 γω
ε1(ω) =1+χ+ , ε (ω) = (11)
ε0me (ω02 -ω2 )2 +(γω)2 2 ε0me (ω02 -ω2 )2 +(γω)2

❖ Για συχνότητες κοντά στη συχνότητα συντονισμού (ωω0) είναι:

ω02-ω2=(ω0+ω)(ω0-ω)-2ω0Δω (15), όπου Δω=ω-ω0
Ne 2 2ω0 Δω  Ne 2 2ω0 Δω 
ε1(ω)=1+χ-  ε 1(Δω)=1+χ- 
(15) ε0me 4ω02 (Δω)2 +(γω0 )2  ε0meω02 4(Δω)2 +γ 2 
Οι (11)  2  2 
Ne γω0  Ne γω 
ε2 (ω)= ε2 (Δω)= 0
ε0me 4ω0 (Δω) +(γω0 )
2 2 2  2
ε0meω0 4(Δω) +γ 2 2 
 
Ne 2
εst =1+χ+ 2
(12) 2ω0 Δω Η ε2 αντιστοιχεί σε μια
ε0meω0 (12)-(14) ε1(Δω) = ε  - (ε st - ε  ) οξεία κορυφή
4(Δω)2 + γ 2
ε =1+χ (13)  απορρόφησης με
γω0 κέντρο την ω0 και
2 ε2 (Δω) = (ε st - ε  )
Ne 4(Δω) + γ2 2
εst -ε = 2
(14) εύρος στο μισό του
17
ε0meω0 μεγίστου (FWHM) γ
 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ – ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ
 Συχνοτική εξάρτηση κοντά στην ω0 της διηλεκτρικής συνάρτησης και του
δείκτη διάθλασης ατομ. ταλαντωτή (ω0=100 rads-1, γ=5 rads-1, εst=12.1, ε=10)
Περιοχή Τυπικές τιμές
ε2( ω0 )= Ne
2
Περιοχή
ω0-γ/2 ε0me γω0 ομαλού
διασκεδασμού
ομαλού για ιοντικούς
διασκεδασμού
κρυστάλλους
ε1()  1+χ
Ne 2
2
ε1(0)  1+χ+ Ne
ε0meω02 ω0+γ/2
Περιοχή εst -ε =
ανώμαλού ε0meω02
διασκεδασμού

Η απόσβεση
προκαλεί α= 2ωκ /c Για κ <<
διεύρυνση =4πκ / λ ε1 =n2 -κ2  n2  n  ε1
Δ = 1/α
ε2 =2nκ  κ = ε2 → κ  ε2
ε2(0)  0 ε2 ()  0 2n

 2ω0 Δω  1
ε (Δω)=ε -(ε -ε ) ε1+ ε12 +ε22
 1

 st 
4(Δω)2 +γ 2  n= 2
ε r (ω) =ε1 +iε2 ,  n(ω)=n+iκ = εr , 
 ε2 (Δω)=(ε st -ε  ) γω0 1
 4(Δω)2 +γ 2 18κ= -ε1+ ε12 +ε22
 2
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ LORENTZ ΣΤΑ ΔΕΣΜΙΑ e (UV-vis)
ή 2γ ή 2γ

ω0 =4eV
Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV
γ/ω0 =1/4
Ι
2
Ne
= 60
ε0me

ή 2γ

1eV =2.418 ×1014 Hz

 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ LORENTZ ΣΤΑ ΔΕΣΜΙΑ e (UV-vis)
ε1 =n2 -κ2  n2 1
 Περιοχή Ι (ω<<ω0): ε2 =2nκ =0
Στους μονωτές όπως το KCl είναι n1.5 στην περιοχή αυτή (R15%). Έτσι, η
περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται από μεγάλη διαπερατότητα, όχι απορρόφηση και
μικρή ανακλαστικότητα (βλέπε προηγούμενα σχήματα).
 Αξίζει να σημειωθεί ότι σε υλικά που εμφανίζουν μεγάλο βαθμό πόλωσης (ή
καλύτερα πολωσιμότητας των δεσμών) όπως το Si και το Ge (λόγω των
Nobel 1902
ηλεκτρονίων σθένους) η τιμή του n είναι ιδιαίτερα μεγάλη, 3.5 (Si) και 4(Ge),
αντίστοιχα. Κατά συνέπεια η ανακλαστικότητα στη περιοχή Ι είναι σημαντική
(30%), χωρίς την ύπαρξη απορρόφησης.
 Μια περαιτέρω ένδειξη ότι το πρότυπο Lorentz περιγράφει
Ne 2
ικανοποιητικά τις οπτικές ιδιότητες των μονωτών και ε1(0)  1+χ+
ε0meω02
ημιαγωγών αφορά την εξάρτηση του ε1 από το ενεργειακό
χάσμα (βλέπε διπλανή σχέση). Θεωρώντας ότι το ω0 αντιστοιχεί στο
θεμελιώδες ενεργειακό χάσμα το ε1(0) μειώνεται με την αύξηση του
χάσματος. Τα ηλεκτρονικά χάσματα των Ge, Si και KCl είναι 0.8, 1.1 και 7.5
ev, αντίστοιχα, ενώ η χαμηλής συχνότητας τιμή του ε1 είναι 4, 3.5 και 1.5.
 Περιοχή ΙΙ : Χαρακτηρίζεται από ισχυρή απορρόφηση η οποία συνοδεύεται
και από σημαντική ανακλαστικότητα. Δηλαδή αν και οι τιμές των n, κ
είναι μεγάλες (βλέπε σχήμα) οδηγώντας σε σημαντική ανακλαστικότητα,
το φως το οποίο δεν ανακλάται απορροφάται ισχυρά από το υλικό.
 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ LORENTZ ΣΤΑ ΔΕΣΜΙΑ e (UV-vis)
 Περιοχή ΙΙΙ (ω>>ω0): επειδή η συχνότητα του εξωτερικού πεδίου είναι πολύ
μεγαλύτερη από την ιδιοσυχνότητα του ταλαντωτή τα ηλεκτρόνια
συμπεριφέρονται ως ελεύθερα. Ο μονωτής αποκτά μεταλλική
ανακλαστικότητα. Για μονωτές η περιοχή αυτή εκτείνεται βαθιά στο UV και
δεν είναι ορατή με το μάτι. Στους ημιαγωγούς όπως το Si, Ge το ενεργειακό
χάσμα είναι στην υπέρυθρη περιοχή και η εν λόγω περιοχή μεταλλικήςNobel 1902
ανακλαστικότητας στο ορατό. Έτσι αντιλαμβανόμαστε ότι το KCl είναι
διαφανές, ενώ το Si και το Ge εμφανίζουν μεταλλική λάμψη.
 Περιοχή ΙV: Η αφετηρία της περιοχής καθορίζεται από τη συνθήκη ε1=0,
που αντιστοιχεί στην συχνότητα πλάσματος (βλέπε παρακάτω). Η
διαπερατότητα κυριαρχεί στην εν λόγω περιοχή.

21
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
 λD2=589.0 nm λD1=589.6 nm


 ε =n 2
-κ 2
n= εr → n= εr  n2 =εr  (n+iκ)2 =ε1 +iε2  n2 -κ 2 +i2nk =ε1 +iε2   1 (1)
 ε2 =2nk
n ε1
 ε =n 2
-κ 2  ε n2
➢ Για υλικό που απορροφά λίγο Η (1)  1 →  1 →  ε (2)
(αέριο χαμηλής πυκνότητας), κ<<  ε2 =2nκ ε2 =2nκ  κ=
2
 2n
➢ ε2 ατομικού ε (ω) = Ne 2 γω
→ ε2 (ω0 ) = Ne 2 γω0
= Ne 2
(3)
ταλαντωτή 2
ε0me (ω0 -ω ) +(γω)
2 2 2 2
ε0me (γω0 ) ε0me γω0
2

(3)
Ne 2
Η (2)  κ(ω0 )= (4) 23
2nε0me γω0
 λD2=589.0 nm λD1=589.6 nm

➢ Για αέριο χαμηλής Ne 2 Ne 2

Η (4): κ(ω0 )= → κ(ω0 )=
πυκνότητας: n1 2nε0me γω0 2ε0me γω0

2πc 2π(2.998108 )
ω0 =2πν0 = = =3.21015 rads-1, γ =2πΔν
λ0 58910 -9

Ne 2 (11017 )(1.602210-19 )2
κ(ω0 )= = =7.910-5
2ε0me γω0 2(8.85410 )(9.1110 )(2π10010 )(3.210 )
-12 -31 6 15

4πκ(ω0 ) 4π  7.910-5 -1
αmax  α(ω0 )= = m = 1.7103 m-1 = 1.700 m24
-1
λ0 58910 -9
β) 2πc 2π(2.998108 )
ω0 =2πν0 = = =3.2 1015 rads-1
λ0 58910-9 ω0-γ/2

➢ Η συνεισφορά του συντονισμού στο δείκτη διάθλα-

σης γίνεται μέγιστη για ω=ω0-γ/2 (γ/2=2π50 ΜΗz= ω0+γ/2
3.14108 rads-1 κάτω από την κεντρική γραμμή ω0)

❖ Για υλικό που απορροφά ε1=n2 -κ 2 n ε1
λίγο (αέριο χαμηλής Η (1)  →  ε (2)

 ε =2nκ  κ= 2 ω0  γ /2
πυκνότητας), κ<< 2
 2n
➢ Το τοπικό μέγιστο του n(ω) λαμβάνει χώρα στην
ίδια συχνότητα με το μέγιστο της ε1(ω) {ή ε1(Δω)}
ε1(Δω)=ε -(εst -ε ) 2ω0 Δω
2 2
(5)
4(Δω) +γ
dε1(Δω) (5)
=0  -(εst -ε ) 0
 2 2

2ω 4(Δω) +γ -( 2ω0 Δω )8Δω
=0
d( Δω )
 
2
4(Δω)2 +γ 2
25
 4(Δω)2 +γ2 -8(Δω)2 =0  γ2 - 4(Δω)2 =0  (Δω)2 = γ2 / 4  Δω =  γ / 2 (ακρότατα)
γ) nmax = ε1(Δω) = ε1(-γ /2) (6) ε1(Δω)=ε -(εst -ε ) 2ω0 Δω
2 2
(5)
4(Δω) +γ
1/2 1/2 1/2
(5)      
Η (6)  nmax = ε -(εst -ε ) -2ω2 0 (γ/2)2 

  = ε +(εst -ε ) ω0 2γ 

  = ε +(εst -ε ) ω0 

  (7)

 4γ /4+γ  
 2γ   2γ 

Ne2
Αλλά: εst -ε = 2
(8)
ε0meω0
1/2 1/2 1/2
 2     
(8)
 Ne ω0   Ne 2   Ne 2 
Η (7)  nmax = ε +    =ε +
   = ε 1+   (9)

 ε0meω02 2γ  
 2ε0meω0 γ  2ε0meω0 γε  



➢ Εκτός συντονισμού όμως είναι: n0 = ε  1 (10)

1/2 1/2
   
(10)
Ne 2
   Ne 2 
Η (9)  nmax =n 1+ 0 2 
1+  =1.0000395 =1+3.95 10-5
2ε0meω0 γn0 
  2ε0meω0 γ  26
 
αmax  α(ω0 )= 1.700 m-1

Δω = γ /2 (ακρότατα)

nmax = 1+3.95 10-5

27
 ΠΟΛΛΑΠΛΟΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΙ
 Σε ένα οπτικό μέσο λαμβάνουν χώρα πολλοί διαφορετικοί συντονισμοί
D=ε0E+Pbackground +Presonant =ε0E+ε0χE+Presonant

➢ Οι συνεισφορές στην Pbackground προέρχονται από την

πόλωση όλων των άλλων ταλαντωτών σε υψηλότερες ω
➢ Καθώς αυξάνεται η συχνότητα, η διηλεκτρική σταθερά Ne 2
εst -ε =
μειώνεται σε κάθε γραμμή απορρόφησης ε0meω02
❖ Συνεισφορά ενός ηλεκτρονικού ❖ Συνολική πόλωση για μέσο με
ταλαντωτή στην πόλωση: πολλούς ταλαντωτές:

2
Ne
2 
1 
Presonant =Np =-Nex = Ne 1
E P=    2 2 E (1)
e j  ω0j -ω -iγ jω 
2 2
me ω0 -ω -iγω m 
 
Τα ω0j και γj αφορούν κάθε ξεχωριστή
Αλλά D=ε0E+P=ε0εrE (2) γραμμή συντονισμού
Ne 2  1 
Οι (1)&(2)  εr (ω) =1+   2 2  (3)
ε0me j  ω0j -ω -iγ jω 
➢ Η (3) συμπεριλαμβάνει όλες τις μεταπτώσεις του μέσου
28 και μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για τον υπολογισμό της εr σε όλο το συχνοτικό εύρος
 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΩΝ
❖ n(ω) και α(ω) για ένα στερεό με n=n+iκ
3 συχνότητες συντονισμού:
41013, 41015 και 11017 rads-1
✓ Σε ένα πραγματικό στερεό, το
μοντέλο Lorentz θα πρέπει να
τροποποιηθεί κατάλληλα όσον
αφορά στις ανηγμένες μάζες και
τα ενεργά φορτία των δονητικών
ταλαντωτών
α= 2κω = 4πκν = 4πκ
❑ Για ω>> τα ηλεκτρόνια δεν απο- c c λ0
κρίνονται στο πεδίο, το μέσο δεν
παρουσιάζει πόλωση και εr=1
❑ Στη συνέχεια εμφανίζονται μετα-
πτώσεις που αφορούν εσωτερικά
(UV), εξωτερικά ηλεκτρόνια (Vis)
και δονήσεις (IR)
❑ Μεταξύ των μεταπτώσεων το μέσο
είναι διαφανές και ο δείκτης διά- 29
θλασης ~σταθερός (διασκεδασμός)
 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΩΝ
❑ Τα εst, ε αφορούν καθεμία συ- n=n+iκ
χνότητα συντονισμού, καθώς
μειώνεται η ω αυξάνει ο n (εst>ε)
❑ Παρόλο που υποθέσαμε ότι η ε2
είναι ίδια για τις 3 μεταπτώσεις, η
κορυφή απορρόφησης μειώνεται
(γιατί ε2=2nκ → κ=ε2/n, n, κ)
✓ Στο μοντέλο των διπολικών ταλα-
ντωτών όλοι συνεισφέρουν το ίδιο
α= 2κω = 4πκν = 4πκ
Ne 2  1  c c λ0
εr (ω) =1+   2 2 
ε0me j  ω0j -ω -iγ jω 

✓ Το πείραμα δείχνει ότι δεν έχουν

όλοι οι ταλαντωτές την ίδια ισχύ
κβαντομηχανικά: πιθανότητα μετάπτωσης
κλασσικά: ισχύς ταλαντωτή fj, φαινομενολο-
γική παράμετρος

Ne 2  fj 
εr (ω) =1+   2 2  ,  f j =1 30
ε0me j  ω0j -ω -iγ jω  j
 ΠΟΛΛΑΠΛΟΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΙ
❑ Είναι εντυπωσιακό ότι το μοντέλο του ταλαντωτή Lorentz (αρμονική ταλάντωση
με απόσβεση) μπορεί να εφαρμοστεί σε διαφορετικά υλικά (μονωτές, ημιαγωγοί,
μέταλλα) και φαινόμενα, όπως η οπτική απόκριση των δονήσεων του πλέγματος
και των ηλεκτρονίων αγωγιμότητας ή των δέσμιων ηλεκτρονίων. Βασικός λόγος
είναι ότι η αντίστοιχη κβαντομηχανική έκφραση για τη διηλεκτρική συνάρτηση
έχει την ίδια μορφή αν και η σημασία των όρων είναι διαφορετική.
𝑁𝑖 = 𝑁
𝑖
𝛮𝑖 𝑒 2 1 Ni είναι η αριθμητική πυκνότητα των
𝜀𝑟 𝜔 = 𝜀∞ 𝜔 + ∙ 2 ηλεκτρονίων που είναι δέσμια με
𝜀0 𝑚𝑒 𝜔0𝑖 − 𝜔 2 − 𝑖𝛾𝑖 𝜔 συχνότητα συντονισμού ω0i. N είναι η
𝑖
συνολική αριθμητική πυκνότητα.

❑ Η αντίστοιχη κβαντομηχανική έκφραση είναι

2𝑚𝜔0𝑖
𝛮𝑒 2 𝑓𝑖 𝑓𝑖 = 𝜓𝑖 𝑒𝑧 𝜓0
𝜀 𝜔 = 𝜀∞ 𝜔 + ∙ ℏ𝑒 2
2
𝜀0 𝑚𝑒 𝜔0𝑖 − 𝜔 2 − 𝑖𝛾𝑖 𝜔
𝑖
𝑓𝑖 = 1
𝑖
όπου 𝜔0𝑖 είναι η συχνότητα συντονισμού του δέσμιου ηλεκτρονίου και αντιστοιχεί
στη ενέργεια μετάβασης μεταξύ δυο ατομικών καταστάσεων που διαχωρίζονται με
ενέργεια ħ𝜔0𝑖 . Η παράμετρος fi ονομάζεται ισχύς ταλαντωτή (oscillator strength)
και εκφράζει την πιθανότητα της συγκεκριμένης κβαντονηχανικής μετάβασης.
31
 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
❖ Τετηγμένη πυριτία (διαφανής στην
ορατή φασματική περιοχή, Eg~10 eV)
✓ Η απορρόφηση στο IR οφείλεται στη
διέγερση διαφορετικών δονήσεων SiO2
1.41013 Hz (21 μm), 3.31013 Hz (9.1 μm)
✓ Η απορρόφηση στο UV οφείλεται στις
διαταινιακές ηλεκτρονικές μεταπτώσεις
21015 Hz (150 nm) - 31015 Hz (α~108 m-1)
Μεταπτώσεις των εσωτερικών ηλεκτρο-
νίων των Si και O: 31016 Hz, 1.31017 Hz
✓ Ο δείκτης διάθλασης του γυαλιού εμφα-
νίζει συντονισμούς που αφορούν στη
δονητική και διαταινιακή απορρόφηση
✓ n: 2 (IR) - 1 (X-rays) + διασκεδασμός
στην διαφανή περιοχή (n:1.40-1.55)
✓ Όταν n<1, τότε υp>c!!!  Καλή προ-
ε1=n2 -κ 2 (n>>κ) n ε1 σέγγιση πλην
n= εr →  →  ε
υg =υp 1- k dn  , υp = ω = c , υg = dω , υg <υp 
   
 ε2 =2nκ 32  κ= 2n
2 των ακμών
 n dk   k n dk   απορρόφησης
 Διηλεκτρική συνάρτηση και ανακλαστικότητα Si και Ge

33 P. Y. Yu, M. Cardona. Fundamentals of Semiconductors (Physics and Materials Properties),2nd Edition Springer
 Δονητικός ταλαντωτής – Απορρόφηση στο IR
From Principles of Electronic Materials and Devices, Third Edition, S.O. Kasap (© McGraw-Hill, 2005)

E
(a) A NaCl chain in the NaCl crystal without an applied field. Average or net dipole
moment per ion is zero.
(b) In the presence of an applied field the ions become slightly displaced which leads to
a net average dipole moment per ion.
❑ H απορρόφηση στο IR συνδέεται με τις δονήσεις των μορίων ή τα οπτικά φωνόνια στα
στερεά υλικά. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη πολικών δεσμών. Συγκεκριμένα,
στα στερεά η IR απορρόφηση λαμβάνει χώρα αν η διπολική ροπή στην κυψελίδα
μεταβάλλεται περιοδικά κατά τη δόνηση των ατόμων που μετέχουν στο εμπλεκόμενο
τρόπο δόνησης.
❑ Αν ένα φωνόνιο μεταβάλλει τη διπολική ροπή στην κυψελίδα τότε είναι ενεργό στο IR,
δηλαδή μπορεί να απορροφήσει ή να εκπέμψει IR ακτινοβολία.
 Πόλωση προσανατολισμού (διπολική πόλωση)

❑ Ορισμένα μόρια εξαιτίας της εσωτερικής δομής τους έχουν μόνιμη διπολική ροπή. Όταν
τα μόρια αυτά συμπυκνώνονται στη στερεή κατάσταση, δημιουργώντας συνήθως μοριακούς
κρυστάλλους διατηρούν τις διπολικές τους ροπές. Αν δεν υπάρχει εξωτερικό πεδίο ο
προσανατολισμός των διπόλων είναι τυχαίος. Ένα εξωτερικό πεδίο τείνει να
προσανατολίσει αυτά τα δίπολα δημιουργώντας μια ενεργή πόλωση.
35
 Πόλωση προσανατολισμού - Παράδειγμα

(a) A polymer dielectric that has dipolar side groups attached to the polymer chains. With
no applied field, the dipoles are randomly oriented.
(b) In the presence of an applied field, some very limited rotation enables dipolar polarization
to take place.
(c) Near the softening temperature of the polymer, the molecular motions are rapid and there
is also sufficient volume between chains for the dipoles to align with the field. The dipolar
contribution to r is substantial, even at high frequencies.
Fig 7.36
From Principles of Electronic Materials and Devices, Third Edition, S.O. Kasap (© McGraw-Hill, 2005)
 Εξάρτηση του πραγματικού και φανταστικού μέρους της
διηλεκτρικής συνάρτησης από την συχνότητα –
Μηχανισμοί πόλωσης των υλικών

ε1

ε2
ε1=1

❑ Σε ένα στατικό ηλεκτρικό πεδίο, όλοι οι τύποι μικροσκοπικής πόλωσης είναι σημαντικοί: η
ηλεκτρονική πόλωση, η ιοντική πόλωση και η πόλωση προσανατολισμού (οι δύο τελευταίες
εφόσον είναι δυνατές). Σε πολύ υψηλές συχνότητες τα ιόντα κινούνται πολύ αργά για να
ακολουθήσουν τις γρήγορες μεταβολές του ηλεκτρικού πεδίου και η περιστροφή των
μόνιμων διπόλων είναι ακόμη αργή. Μόνο η πολύ γρήγορη ηλεκτρονική πόλωση παραμένει
και, επομένως, η συνολική πόλωση του στερεού μειώνεται σημαντικά. Συνεπώς, η ε1(ω) έχει
χαμηλότερες τιμές σε υψηλές συχνότητες από την ηλεκτροστατική περίπτωση.
ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ ΜΕ
ΦΩΝΟΝΙΑ ΣΕ ΕΝΑ ΣΤΕΡΕΟ
 ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ ΜΕ ΦΩΝΟΝΙΑ ΣΕ ΣΤΕΡΕΟ
 Σε αντίθεση με τα δέσμια ηλεκτρόνια (UV-Vis), τα φωνόνια (δονήσεις των
ατόμων σε ένα κρυσταλλικό πλέγμα) εμφανίζουν συντονισμούς στο IR
➢ Το μοντέλο των δονούμενων διπόλων (Lorentz) μπορεί να περιγράψει
τους δονητικούς ταλαντωτές και να ερμηνεύσει την ισχυρή ανάκλαση και
απορρόφηση του φωτός στο IR των πολικών (ιοντικών) στερεών
✓ Όταν τα άτομα σε ένα στερεό μετατοπιστούν
από τις θέσεις ισορροπίας τους τότε ασκούνται
πάνω τους δυνάμεις επαναφοράς και δονούνται
σε χαρακτηριστικές συχνότητες (φωνονικοί
τρόποι δόνησης του κρυστάλλου)
❑ Ακουστικοί (Α) ή οπτικοί (Ο) ❑ Διαμήκεις (L) ή εγκάρσιοι (T)

✓ Φωνόνια ενεργά στο υπέρυθρο (κανόνες επιλογής): οι τρόποι δόνησης

που αλληλεπιδρούν άμεσα με το IR φως στη συχνότητα συντονισμού
τους και το απορροφούν ισχυρά
✓ Αρχές διατήρησης: το φωτόνιο και το φωνόνιο
θα πρέπει να έχουν την ίδια ενέργεια και την
ίδια ορμή (οπτικοί τρόποι δόνησης) 39
 ΕΝΕΡΓΑ ΦΩΝΟΝΙΑ ΣΤΟ ΥΠΕΡΥΘΡΟ
 Ακουστικός και οπτικός φωνονικός κλάδος διασποράς σε έναν απλό ιοντικό
κρύσταλλο, για q→0 η κλίση του ακουστικού κλάδου (A) είναι υs (ταχύτητα του
ήχου στο στερεό) ενώ ο οπτικός (O) δεν εμφανίζει διασπορά
➢ Διασπορά των φωτεινών κυμάτων
στον κρύσταλλο: σταθερή κλίση
υ=c/n (n: δείκτης διάθλασης)
✓ Το φωτόνιο και το φωνόνιο έχουν
την ίδια ενέργεια και ορμή στα
σημεία “διασταύρωσης”, καθώς
c/n>>υs αυτό συμβαίνει για q=0, Ω=0
(Α) και q0, ΩΩ(q=0) (Ο)
✓ Τα ΗΜ κύματα είναι εγκάρσια και
μπορούν να αλληλεπιδράσουν μόνο
με τις εγκάρσιες δονήσεις (ΤΟ),
παρόλα αυτά και οι LO παίζουν
σημαντικό ρόλο στις IR ιδιότητες
❖ Ο κρύσταλλος θα πρέπει να έχει ιοντικό χαρακτήρα ώστε να είναι οπτικά ενε-
ργά στο IR τα ΤΟ φωνόνιά του, οι δεσμοί με ιοντικό χαρακτήρα ονομάζονται
πολικοί (το ασύμμετρο ηλεκτρονικό νέφος δημιουργεί ένα40δίπολο που μπορεί
να αλληλεπιδρά με το φως)
 ΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΣΤΟ IR
 Τα πειραματικά δεδομένα δείχνουν ότι οι ιοντικοί κρύσταλλοι απορρο-
φούν ισχυρά στο IR όταν η συχνότητα βρίσκεται κοντά σε συντονισμό με
τους φωνονικούς τρόπους δόνησης ΤΟ
➢ Η χρήση του προτύπου του αρμονικού
ταλαντωτή Lorentz επιτρέπει τον
υπολογισμό της συχνοτικής εξάρτησης
της μιγαδικής διηλεκτρικής συνάρτησης
εr(ω) που καθορίζει σημαντικές οπτικές
ιδιότητες (ανακλαστικότητα και
απορρόφηση)
➢ Το φως αλληλεπιδρά με εγκάρσιες
δονήσεις (διευθύνσεις x και y στη γραμ-
μική διατομική αλυσίδα)
q

41
ΤΟ
 Δονητικός ταλαντωτής – Απορρόφηση στο IR
From Principles of Electronic Materials and Devices, Third Edition, S.O. Kasap (© McGraw-Hill, 2005)

E
(a) A NaCl chain in the NaCl crystal without an applied field. Average or net dipole
moment per ion is zero.
(b) In the presence of an applied field the ions become slightly displaced which leads to
a net average dipole moment per ion.
❑ H απορρόφηση στο IR συνδέεται με τις δονήσεις των μορίων ή τα οπτικά φωνόνια στα
στερεά υλικά. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη πολικών δεσμών. Συγκεκριμένα,
στα στερεά η IR απορρόφηση λαμβάνει χώρα αν η διπολική ροπή στην κυψελίδα
μεταβάλλεται περιοδικά κατά τη δόνηση των ατόμων που μετέχουν στο εμπλεκόμενο
τρόπο δόνησης.
❑ Αν ένα φωνόνιο μεταβάλλει τη διπολική ροπή στην κυψελίδα τότε είναι ενεργό στο IR,
δηλαδή μπορεί να απορροφήσει ή να εκπέμψει IR ακτινοβολία.
 ΔΟΝΗΤΙΚΟΣ ΤΑΛΑΝΤΩΤΗΣ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΛΟ LORENTZ
 Υπάρχει ισχυρή αλληλεπίδραση ανάμεσα στο φωνόνιο ΤΟ και
το φωτεινό κύμα όταν ωΩ και kq
➢ Η αλληλεπίδραση αυτή μπορεί να περιγραφεί
από τις εξισώσεις κίνησης των ιόντων, τα
οποία μετατοπίζονται με αντίθεση φάσης
d2 x +
m+ 2 =-f (x+ -x- )+qE(t) (1)
dt
d2 x -
m- 2 =-f (x- -x+ )- qE(t) (2) ❑ f: σταθερά δύναμης, m+, m-: μάζες
dt
των ιόντων και q: ενεργό φορτίο
(1) (2) d2 (x + -x - ) f q 1 1
= + 1 (ανηγμένη μάζα)
- → =- (x -x )+ E(t) (3)
m+ m- dt 2
μ + -
μ μ m+ m-
f
Σχετική μετατόπιση: x =x+ -x- (4), ΩΤΟ = (5)
μ
απόσβεση (γ) 2
d2 x
(4),(5)
q dx dx 2 x = q E(t) (6)
Η (3)  + Ω2
ΤΟ
x = E(t) → +γ +ΩΤΟ
dt 2 μ dt 2 dt μ
❖ Η (6) είναι παρόμοια με αυτή του ατομικού ταλαντωτή (δέσμια ηλεκτρόνια)
με τις αντικαταστάσεις: me→μ, e→q, ω0→ΩΤΟ (ίδια ανάλυση)
 ΔΟΝΗΤΙΚΟΣ ΤΑΛΑΝΤΩΤΗΣ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΛΟ LORENTZ
 Ομοιότητα της εξίσωσης κίνησης του δονητικού και του ατομι-
κού ταλαντωτή, συχνοτική εξάρτηση της εr:
Ne 2 1 Nq 2 1
εr (ω) =1+χ+ → εr
(ω) =1+χ+ (1)
ε0me ω02 -ω2 -iγω ε0μ Ω2ΤΟ -ω2 -iγω
❖ Όπου εr(ω) είναι η μιγαδική διηλεκτρική σταθερά στη συχνότητα ω, χ είναι η
επιδεκτικότητα υποβάθρου (εκτός συντονισμού) και Ν το πλήθος των μονα-
διαίων κυψελίδων ανά μονάδα όγκου
➢ Εισάγουμε πάλι τις έννοιες της διηλεκτρικής σταθεράς για στατικό πεδίο
(εst) και για μεγάλες συχνότητες (ε), οι οποίες αφορούν σε έναν μόνο
συγκεκριμένο συντονισμό:
(ω→0) (ω→ )
Nq 2
Η (1) → εst  εr (0) =1+χ+ 2
(2) Η (1) → ε  εr ()  1+χ (3)
ε0μΩΤΟ
(2),(3)
Ω2ΤΟ
H (1)  εr (ω) =ε +(εst -ε ) 2 2
(4)
ΩΤΟ -ω -iγω
✓ Με τη βοήθεια της (4) μπορούμε να υπολογίσουμε τους οπτικούς συντε-
λεστές ενός στερεού στη φασματική περιοχή του υπερύθρου
✓ Θα μπορούσαμε πάλι να κάνουμε τις διορθώσεις που44 αφορούν στο τοπι-
κό πεδίο, όμως κάτι τέτοιο δεν θα αλλάξει σημαντικά τα αποτελέσματα
 ΣΧΕΣΗ LYDDANE-SACHS-TELLER (LST)
 Συχνοτική εξάρτηση της εr για
έναν δονητικό ταλαντωτή:
Ω2ΤΟ
εr (ω) =ε +(εst -ε ) 2 (4) νΤΟ
ΩΤΟ -ω2 -iγω
➢ Σε κάποια συχνότητα ω΄ η εr(ω) γίνεται μηδέν,
➢ από την (4) για γ=0 (αμελη-τέα απόσβεση) βρίσκουμε:
Ω2ΤΟ Ω2ΤΟ ε Ω2ΤΟ -ω΄2 ε st -ε 
(εst -ε ) 2 =-ε  2 =-  =- 
ΩΤΟ -ω΄ 2
ΩΤΟ -ω΄ 2
ε -ε
st  ΩΤΟ2
ε 

ε st -ε  2 ε st -ε   2 
ε st -ε  +ε   2
ω΄ =
2 ΩΤΟ +ΩΤΟ  ω΄ = 
2 2  +1 ΩΤΟ  ω΄ = 
2  Ω 
 ΤΟ
ε  ε
 


 ε 

ω΄2 = ε st Ω2ΤΟ  ω΄ = ε st ΩΤΟ (5)

ε ε
➢ Ποια είναι η φυσική σημασία της εr(ω)=0;
ν. Gauss:  D=ρf =0   (εrε0Ε)=0 (6) Ε=Ε0ei(kr -ωt) (7)
 

✓ Η αντικατάσταση της (7) στην (6) και υποθέτοντας ότι εr(ω)0 δίνει: k Ε=0
δηλ. το πεδίο είναι κάθετο στη διεύθυνση διάδοσης (εγκάρσιο κύμα), αν
45
εr(ω)=0 τότε k Ε  0, διάδοση διαμηκών κυμάτων στο διηλεκτρικό
 Φυσική σημασία της συνθήκης εr(ω)=0
Για μονωτές και ιοντικούς κρυστάλλους ισχύει ∇𝐷 = 0 (ρf=0). Επίσης, η ηλεκτρική μετατόπιση
ορίζεται από τη σχέση 𝐷 = 𝜀0 𝐸 + 𝑃, οπότε

𝐷 = 𝜀0 𝐸 + 𝜀0 𝜒𝛦 = 𝜀0 1 + 𝜒 𝛦 = 𝜀0 𝜀𝛦 = 𝜀𝑟 (𝜔)𝛦

Δηλαδή

∇𝐷 = 0 ⟹ 𝜀𝑟 𝜔 ∙ ∇𝛦 = 0 ⟹ 𝜀𝑟 𝜔 ≠ 0 𝜅𝛼𝜄 ∇𝛦 = 0 ή 𝜀𝑟 𝜔 = 0 𝜅𝛼𝜄 ∇𝛦 ≠ 0 (1)

Για επίπεδο ΗΜ κύμα ισχύει

∇𝛦 = ∇(𝛦0 𝑒 𝑖 𝑘 𝑟 −𝜔𝑡
)

𝛦0 ∇ 𝑒 𝑖 𝑘 𝑥 𝑥+𝑘 𝑦 𝑦+𝑘 𝑧 𝑧−𝜔𝑡

=

𝜕𝑒 𝑖 𝑘 𝑥 𝑥+𝑘 𝑦 𝑦+𝑘 𝑧 𝑧−𝜔𝑡

𝜕𝑒 𝑖 𝑘 𝑥 𝑥+𝑘 𝑦 𝑦+𝑘 𝑧 𝑧−𝜔𝑡
𝜕𝑒 𝑖 𝑘 𝑥 𝑥+𝑘 𝑦 𝑦+𝑘 𝑧 𝑧−𝜔𝑡
𝛦0 𝑖+ 𝑗+ 𝑘 =
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑘

𝑖𝛦0 (𝑘𝑥 𝑖 + 𝑘𝑦 𝑗 + 𝑘𝑧 𝑘)𝑒 𝑖 𝑘 𝑟 −𝜔𝑡

=

𝑖𝛦0 𝑘𝑒 𝑖 𝑘 𝑟 −𝜔𝑡
= 𝑖𝑘 ∙ 𝛦

Η συνθήκη (1) γράφεται

𝜀𝑟 𝜔 ≠ 0 𝜅𝛼𝜄 𝑘 ∙ 𝛦 = 0 ή 𝜀𝑟 𝜔 = 0 𝜅𝛼𝜄 𝑘 ∙ 𝛦 ≠ 46
0
 Φυσική σημασία της συνθήκης εr(ω)=0

𝜀𝑟 𝜔 ≠ 0 𝜅𝛼𝜄 𝑘 ∙ 𝛦 = 0 ή 𝜀𝑟 𝜔 = 0 𝜅𝛼𝜄 𝑘 ∙ 𝛦 ≠ 0

Στην πρώτη περίπτωση 𝜀𝑟 𝜔 ≠ 0 𝜅𝛼𝜄 𝑘 ∙ 𝛦 = 0 έχουμε ότι 𝑘 ⊥ 𝛦 = 0, δηλαδή για όλες τις
συχνότητες που 𝜀𝑟 𝜔 ≠ 0 το 𝛦0 είναι κάθετο στη διεύθυνση διάδοσης το ΗΜ κύματος. Δηλαδή
το ηλεκτρικό πεδίο είναι εγκάρσιο. Για τα εγκάρσια πεδία η απόκριση των ταλαντωτών με
φυσική συχνότητα ωΤO (αντιστοιχεί σε πλεγματικό κύμα με q=0) περιγράφεται από τη
διηλεκτρική συνάρτηση που παρουσιάσαμε αναλυτικά.

Στην δεύτερη περίπτωση 𝜀𝑟 𝜔 = 0 𝜅𝛼𝜄 𝑘 ∙ 𝛦 ≠ 0 στο διηλεκτρικό διαδίδονται διαμήκη κύματα

όταν ικανοποιείται η συνθήκη 𝜀𝑟 𝜔 = 0. Τα διαμήκη αυτά κύματα συχνότητας ωLO
δημιουργούν πυκνώσεις και αραιώσεις των ηλεκτρικών φορτίων, επάγοντας ένα διάμηκες
ηλεκτρικό πεδίο που οφείλεται στα δονούμενα ηλεκτρικά δίπολα. Το διαμήκες πεδίο αυξάνει
τη δύναμη επαναφοράς στη διαμήκη ταλάντωση με συνέπεια, η διαμήκης φωνονική
συχνότητα να είναι μεγαλύτερη από την εγκάρσια (βλέπε και κεφάλαιο 4).

47
 ΣΧΕΣΗ LYDDANE-SACHS-TELLER (LST)
 Διάδοση διαμηκών κυμάτων
στο διηλεκτρικό όταν εr=0

Ω2ΤΟ
H (4): εr (ω) =ε +(εst -ε ) 2 2
=0
ΩΤΟ -ω -iγω
Όπως τα φωνόνια ΤΟ δημιουργούν
κύματα με εγκάρσιο ηλεκτρικό πεδίο,
Δίνει: ω΄ = ε st ΩΤΟ (5) έτσι και τα LO δημιουργούν κύματα με
ε
διαμήκες ηλεκτρικό πεδίο
➢ Τα κύματα που διαδίδονται με συχνότητα ω=ω΄ αντιστοιχούν σε διαμήκεις
φωνονικούς τρόπους δόνησης, για q=0 ορίζουμε ως ΩLO=ω΄

Η (5) → ω΄  Ω LO = ε st ΩΤΟ 
2
ΩLO ε st
= (LST)
ε ΩTO ε 
2

✓ Η συμφωνία με το πείραμα είναι εξαιρετική

✓ Σε καθαρά ομοιοπολικούς κρυστάλλους (C, Si,
Ge) τα φωνόνια LO και ΤΟ είναι εκφυλισμένα
καθώς δεν υπάρχει συντονισμός IR → εst=ε
48
✓ Είναι ΩLOΩΤΟ καθώς εstε
 ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ IR
 Από τη συχνοτική εξάρτηση της εr για έναν δονητικό ταλαντωτή μπορού-
με να εξάγουμε τις οπτικές ιδιότητες στο υπέρυθρο ενός ιοντικού στερεού
για γ 0
Ω2ΤΟ ν2ΤΟ
εr (ω) =ε +(εst -ε ) 2 → ε (ν) =ε +(εst -ε ) 2 (1)
ΩΤΟ -ω2 -iγω ω=2πν r ν ΤΟ -ν 2

➢ Για έναν ιοντικό κρύσταλλο με νLΟ=11 ΤHz,

νTO=10 THz, εst=12.1, ε=10 (LST)
νΤΟ νLΟ
❖ Η εr αυξάνει από εst καθώς η ν τείνει στη
νTO (συντονισμός), στη συνέχεια είναι
αρνητική και εr=0 για νLΟ, ενώ τέλος αυξά-
νει τείνοντας ασυμπτωτικά στην τιμή ε
νΤΟ νLΟ
Ανακλαστικότητα :
Για ν<< → R = ( εst -1) / ( εst +1)
2 2
2
n-1 (n-1)2 +κ 2
R= = Kαθώς ν→νΤΟ: R→1 (γ=0)
n+1 (n+1)2 +κ 2
2 Για νΤΟ<ν<νLO η εr είναι φα-
εr -1
→R= νταστικός αριθμός και R=1
εr +1
Για ννLO → R=0 (για γ=0)
49
Για ν>νLO: R → ( ε -1) / ( ε +1)
2 2
 Διηλεκτρική συνάρτηση και ανακλαστικότητα στο IR
2
νΤΟ
εr(ω) =ε∞ +(εst -ε∞) 2 2
νΤΟ -ν

νΤΟ νLΟ

νΤΟ νLΟ

για vTO<v< vLO R=1 (γ=0)

( )
2
ε∞-1
( )
2
ε st -1 R=
( +1)
2
R= ε∞
( +1)
2
ε st

ν= εst -1 νΤΟ
ε∞-1
50
 Η ΣΥΧΝΟΤΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ RESTRAHLEN
 Για νΤΟ<ν<νLO η εr είναι φανταστικός
αριθμός (εr<0) και R=1
Ανακλαστικότητα:
2 2  2 
ε -1  ix-1 ix-1 -ix-1 x 2 +1 
R = n-1 = r  =  = =1
n+1 εr +1  ix+1

ix+1 -ix+1 x 2 +1 

❖ Η συχνοτική ταινία νΤΟ<ν<νLO ονομάζεται

μπάντα Restrahlen (residual rays) και το φως
δεν μπορεί να διαδοθεί στο μέσο (R=1)
Ω2ΤΟ
εr (ω) =ε +(εst -ε )
Ω2ΤΟ -ω2 -iγω
✓ Το ότι R<1 (νΤΟ<ν<νLO) και R0 (ννLO)
οφείλεται στο ότι γ0 (απόσβεση)
✓ Η θεωρητική προσαρμογή των δεδομέ-
νων δίνει γ=1011-1012 s-1 (χρόνος ζωής
οπτικών φωνονίων: 1-10 ps, 10-12 s)
νΤΟ=218.9 cm-1 νΤΟ=273.3 cm-1
νLΟ=297.3 cm-1
νLΟ=243.3 cm-1 ✓ Στα πειραματικά δεδομένα χρησιμοποι-
ούμε συνήθως κυματάριθμους (cm-1)
ν = 1 , λν =c  ν = c =cν
51 (1 cm =310 Hz)
-1 10
λ λ
 Διηλεκτρική συνάρτηση (γ0)

P. Y. Yu, M. Cardona. Fundamentals of Semiconductors (Physics and Materials Properties),2nd Edition Springer
 Διηλεκτρική συνάρτηση (γ0)

SrTiO3

P. Y. Yu, M. Cardona. Fundamentals of Semiconductors (Physics and Materials Properties),2nd Edition Springer
 2
➢ Από τη διπλανή σχέση είναι φανερό ότι η ανακλαστι-
R = n-1 n= εr
κότητα μηδενίζεται όταν ň=1 (→ εr=1) n+1
για γ 0
Ω2ΤΟ ν2ΤΟ
εr (ω) =ε +(εst -ε ) 2 → ε (ν) =ε +(εst -ε ) 2 (1)
ΩΤΟ -ω2 -iγω ω=2πν r νΤΟ -ν 2

ν2ΤΟ νΤΟ νLΟ

Για εr (ν) =1, η (1)  ε +(εst -ε ) 2 2 =1
ν ΤΟ -ν
2
νLO
= ε st (LST)
ν2ΤΟ ν -ν2ΤΟ
2
 = 1-ε   = ε st -ε  ν TO ε 
2

ν2ΤΟ -ν2 ε st -ε  ν2ΤΟ ε  -1

2 2
ν = ε st -1 νΤΟ
 ν2 = ε st -ε  +1  ν2 = ε st -ε  +ε  -1
ε  -1
ν ΤΟ ε  -1 νΤΟ ε  -1

 ν2 = ε st -1ν2ΤΟ  ν = ε st -1 νΤΟ
ε  -1 ε  -1 54
 ΠΛΕΓΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ vs ΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
 Ο συντελεστής απορρόφησης παίρνει μεγάλες τιμές Απορρόφηση φωτονίου
& δημιουργία φωνονίου
για συχνότητες που είναι σε συντονισμό με τις
ιδιοσυχνότητες του μέσου
➢ Υπάρχει σημαντική ομοιότητα στην IR απορρόφηση
των ιοντικών κρυστάλλων και των μορίων
❖ Ο λόγος που συνήθως μετράται η ανακλαστικότητα
και όχι η απορρόφηση στο IR είναι ότι το πλέγμα IR
απορροφά πολύ ισχυρά όταν το φως είναι σε συντο-
νισμό με τα φωνόνια ΤΟ και το δείγμα πρέπει να έχει
πάχος <1 μm ώστε να υπάρχει ικανή διαπερατότητα
❖ Έτσι κι αλλιώς η απορρόφηση, η διάθλαση και η
ανάκλαση καθορίζονται από τη μιγαδική διηλεκτρική
συνάρτηση και έτσι συνδέονται άμεσα μεταξύ τους
➢ Εκτίμηση του συντελεστή απορρόφησης, α:
i
ω=ΩΤΟ  
i
Ω2ΤΟ Ω2ΤΟ ΩΤΟ
εr (ω) =ε +(εst -ε )

→ εr (ΩΤΟ ) =ε +(εst -ε ) → εr (ΩΤΟ ) =ε +i(εst -ε )
2 2
ΩΤΟ -ω -iγω -iγΩΤΟ γ

→ κ = 1 -ε1 + ε12 + ε22 → α= 2κω = 4πκν = 4πκ Τυπικές τιμές

55 του α:10 -10 m ,
6 7 -1

2 c c λ0 δείγματα λεπτότερα από 1 μm

 ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ LORENTZ
Ne 2 1 ωp 2 Συχνότητα πλάσματος
ε r (ω) = ε r () + =ε r () + 2 2
ε0me ω0 -ω -iγω
2 2
ω0 -ω -iγω ή ισχύς ταλαντωτή
ωp 2 Ne 2
για ω =0 → ε r (0) =ε r () + → ωp2 =( ε r (0) - ε r ())  ω02 ωp2 =
ω0 2 ε0me
( ε r (0)-ε r ())ω02
Οπότε προκύπτει ότι: ε r (ω) =ε r () +
ω02 -ω2 -iγω
❑ Το μοντέλο Lorentz εφαρμόζεται όπως θα δούμε και στην απορρόφηση
στο IR όπου συμμετέχουν οι ταλαντώσεις του πλέγματος. Η έκφραση για
την διηλεκτρική συνάρτηση είναι παρόμοια με την διαφορά ότι ω0 =ωΤΟ και
ότι ισχύει η LST.
2
ωLO ε(0)
Ταλαντώσεις ε (ω) =ε () +( ε r (0)-ε r ())ωTO 2
= (LST)
ωTO ε()
2

πλέγματος: r r
ωTO2 -ω2 -iγω
q: το ενεργό φορτίο, μ ανηγμένη
2
Nq μάζα, Ν αριθμός των κυψελίδων
( ε r (0) -ε r ())  ω2 = ωp2 =
ε0μ στη μονάδα του όγκου
ωp 2 σ Ne 2 τ
Το μοντέλο Drude (μέταλλα ή ε r (ω) =ε r () + 2 → σ(ω) = 0 σ0 =
ημιαγωγοί) προκύπτει αν -ω -iγω 1-iωτ me
γ = 1 Ρυθμός κρούσεων 56
θέσουμε ω0=0:
τ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
α)
➢ Η μπάντα Restrahlen εκτείνεται στη
συχνοτική περιοχή από νΤΟ ως νLO

2 2
ΩLO ε st
Σχέση LST: 2 = νLO
→ 2 = ε st 
ΩTO ε  νTO ε 

νLO = ε st νTO = 5.9 (4.9 THz)=7.9 THz

ε 2.25

 c 3108 ms-1
λ
 min = = =37.97 10 -6
m → λ min =37.97 μm
c  νLO 7.910 s
12 -1
νλ =c  λ = → 
ν  c 3108 ms-1
λmax = = =61.22 10 -6
m → λ max =61.22 μm
 ν TO 4.910
12 -1
s
 58
 Restrahlen: λmin =37.97 μm, λmax =61.22 μm
β) Το λ=50 μm βρίσκεται μέσα στη
μπάντα Restrahlen → R>>
c 3108 ms-1
νλ =c  ν = → ν = =6 THz
λ 5010 m
-6

Ω2ΤΟ
εr (ω) =ε +(εst -ε ) 2 2

ΩΤΟ -ω -iγω
ν2ΤΟ
εr (ν) =ε +(εst -ε ) 2 2 →
ν ΤΟ -ν -iγ(ν/2π)
(4.9)2
εr (6 THz) =2.25+(5.9-2.25) → εr (50 μm) =-5.0+0.57i
(4.9)2 -(6)2 -i16/(2π)

n= 1 ε1 + ε12 +ε22 , κ = 1 -ε1 + ε12 +ε22 Ανακλαστικότητα:

2
2 2 n-1 (n-1)2 +κ 2
R= =
n= 1 -5.0 + (-5.0)2 +(0.57)2 = 0.13 n+1 (n+1)2 +κ 2
2
(0.13-1)2 +(2.2)2
κ = 1 +5.0 + (-5.0)2 +(0.57)2 = 2.2 R(50 μm)= 59
2 2
= 0.91 (=91%)
2 (0.13+1) +(2.2)
γ)
➢ Βρήκαμε ότι n=0.13+2.2i

Είναι: α= 2κω = 4πκν = 4πκ →

c c λ0

α(50 μm)= 4π2.2 =5.5 105 m-1

5010 m
-6

❖ Πράγματι ο συντελεστής απορρόφησης είναι

μεγάλος και το φως θα απορροφηθεί από
NaCl πάχους ~2 μm
60
ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ ΜΕ
ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑ
 ΤΟ ΑΕΡΙΟ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΩΝ
 Η μελέτη των οπτικών ιδιοτήτων που συνδέονται με
τα ελεύθερα ηλεκτρόνια (μέταλλα και ντοπαρισμένοι
ημιαγωγοί n, p) πραγματοποιείται μέσω του μοντέλου
Drude-Lorentz (ταλαντωτές ελεύθερων ηλεκτρονίων) 1900 1905
❖ Ένα μέταλλο (ημιαγωγός) μπορεί να περιγραφεί ως πλάσμα (ουδέτερο αέριο
βαρέων θετικών ιόντων και ελεύθερων ηλεκτρονίων)
➢ Εξαναγκασμένη από το φως {Ε(t)=Ε0e-iωt (1)} ταλάντωση των ηλεκτρονίων,
καθώς δεν είναι δέσμια δεν υπάρχει δύναμη επαναφοράς
d2 x dx
➢ Εξίσωση κίνησης: me 2 =Fεξ +Fαπόσβ = - eE-me γ (2)
dt dt
➢ Αρμονικές μετατοπίσεις των ηλεκτρονίων: x(t)= x0e-iωt (3)
(1),(3)
e E0 eE(t)
Η (2)  -meω2x0e-iωt = -eE0e-iωt +ime γωx0e-iωt  x0 = 2
→ x(t)= 2
(4)
me (ω +iγω) me (ω +iγω)
➢ Οι μετατοπίσεις των ηλεκτρονίων επάγουν μια χρονικά μεταβαλλόμενη διπο-
λική ροπή p(t)=-ex(t) και η πόλωση του αερίου των ελεύθερων ηλεκτρονίων
θα είναι: P=Np(t)=-Nex(t) (5), Ν ο αριθμός των ηλεκτρονίων ανά μονάδα όγκου
(4)
-Ne 2E
Η (5)  P= 2
(6) 62
me (ω +iγω)
 ΤΟ ΑΕΡΙΟ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΩΝ
 Η μελέτη των οπτικών ιδιοτήτων που συνδέονται με
τα ελεύθερα ηλεκτρόνια (μέταλλα και ντοπαρισμένοι
ημιαγωγοί n, p) πραγματοποιείται μέσω του μοντέλου
Drude-Lorentz (ταλαντωτές ελεύθερων ηλεκτρονίων) 1900 1905
➢ Με τη βοήθεια της (6) και αγνοώντας τους όρους υποβά-
-Ne 2E
θρου στην πόλωση μπορούμε να υπολογίσουμε την P= 2
(6)
me (ω +iγω)
σχετική διηλεκτρική σταθερά (συνάρτηση) του μέσου εr
D=ε0E+P (7), ισότροπο μέσο: P=ε0χE, και D=ε0E+P → D=ε0εrE (εr =1+χ) (8)

Ne 2E Ne 2E
Από τις (6), (7), (8): D=ε0εrE=ε0E+P=ε0E-  ε0εrE=ε0E- 
me (ω2 +iγω) me (ω2 +iγω)
 
Ne 2 1 2
εr (ω) =1- (8) 
 Ίδια με την: εr =1+χ+ Ne 1
για χ =0, ω0
=0 

ε0me (ω +iγω)
2 
 ε0me ω0 -ω -iγω
2 2 


➢ Η (8) γράφεται συχνά και με τη μορφή: ωp2 Ne 2

εr (ω) =1- 2 , ωp = (9)
η ωp ονομάζεται συχνότητα πλάσματος (ω +iγω) ε0me

❖ Η ωp αντιστοιχεί στην ιδιοσυχνότητα συντονισμού των ελεύθερων ηλεκτρο-

νίων ως σύνολο (διαμήκης ταλάντωση - πλασμόνιο), για63 κάθε μεμονωμένο
ηλεκτρόνιο η συχνότητα συντονισμού είναι μηδέν γιατί είναι ελεύθερο
 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
 Διηλεκτρική συνάρτηση για ένα σύστημα ωp2 Ne 2
εr (ω) =1- 2 , ωp = (9)
ελευθέρων ηλεκτρονίων (π.χ. μέταλλο): (ω +iγω) ε0me
ωp2
➢ Για ένα σύστημα με αμελητέα απόσβεση (γ=0) η (9) γίνεται: εr (ω) =1- (10)
ω2
➢ Καθώς n= εr (11) , ο δείκτης διάθλασης θα είναι λόγω της (10) φανταστικός για
ω<ωp, μηδέν για ω=ωp και θετικός πραγματικός για ω>ωp
2
➢ Η ανακλαστικότητα μπορεί να υπολογιστεί από τη σχέση: R = n-1 (12)
n+1
❖ Από τις (10)-(12) προκύπτει ότι R=1 για ω<ωp, ενώ στη συνέχεια ελαττώνεται
για ω>ωp, προσεγγίζοντας την τιμή R=0 για ω→
Al

τ = 1/γ

64
 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ - ΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
 Ο ψευδάργυρος (Zn) είναι ένα δισθενές μέταλλο με 6.61028 m-3 άτομα ανά
μονάδα όγκου, εξηγήστε την γυαλιστερή όψη του

➢ Ο Zn έχει 2 ηλεκτρόνια ανά άτομο, οπότε η πυκνότητα

των ελευθέρων ηλεκτρονίων του είναι Ν=2(6.61028
m-3)=1.31029 m-3, επομένως:

Ne 2 (1.31029 )(e)2
ωp = = =2.01016 Hz
ε0me (8.85410 )(9.1110 )
-12 -31

λ(ωp ) = 2πc =
ωp
93 nm (UV)

Sn doped In2O3

65
 ΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΩΝ
 Στα προηγούμενα αγνοήσαμε σε μεγάλο βαθμό την απόσβεση, η φυσική
σημασία της μπορεί να αναδειχθεί ξαναγράφοντας την εξίσωση κίνησης:
d2 x
me 2 =Fεξ +Fαπόσβ = - eE-me γ dx → me dυ +me γυ= - eE (1)
dt dt dt

Αλλά meυ=p (ορμή) και 1 =τ (ρυθμός απόσβεσης γ → χρόνος απόσβεσης τ) (2)

γ
(2)
Οπότε η (1) → dp = - p - eE (3)
dt τ
❖ Η (3) δείχνει ότι το ηλεκτρόνιο επιταχύνεται από το πεδίο αλλά χάνει την ορμή
του σε χρόνο τ (αλλιώς: χρόνος σκέδασης της ορμής)
➢ Σε ένα πεδίο AC της μορφής Ε(t)=Ε0e-iωt (φως) οι λύσεις της (1) είναι της
μορφής x(t)=x0e-iωt, οπότε και υ(t)=υ0e-iωt (4)
(2),(4)
Η (1) → υ= -eτ 1
E(t) (5)
medt 1-iωτ
➢ Η πυκνότητα ρεύματος συνδέεται με την ταχύτητα και το πε-
δίο μέσω του νόμου του Ohm (σ: ηλεκτρική αγωγιμότητα): Jf =-Νeυ=σΕ (6)
σ0 Νe 2τ
Οι (5),(6)  σ(ω)= , σ0 = (7) 66
1-iωτ me
 AC ΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΣΤΑΘΕΡΑ
 Ηλεκτρική αγωγιμότητα των ελευθέρων σ(ω)= σ0
, σ0 = Νe 2τ
(7)
ηλεκτρονίων, AC: σ(ω), DC: σ0 1-iωτ me
❖ Οι τιμές του χρόνου σκέδασης της ορμής (τ) για ένα μέταλλο ή έναν ντοπαρι-
σμένο ημιαγωγό είναι της τάξης του 10-14-10-13 s, γεγονός που σημαίνει ότι
μόνο για τις οπτικές συχνότητες και πάνω η αγωγιμότητα αποκλίνει από την
DC τιμή της σ0
➢ Συνδυάζοντας την (7) με τη σχέση της εr για το αέριο ελεύθερων ηλεκτρονίων:
Ne 2 1
εr (ω) =1- (8) σ=σ(ω) υποθέτοντας τ=10-5 και σ0=1
ε0me (ω2 +iγω)

Παίρνουμε: εr (ω) =1+ iσ(ω) (9)

ε 0ω
❖ Η (9) συνδέει την AC αγωγιμότητα με την
εr και αναδεικνύει την ισοδυναμία των
οπτικών μετρήσεων της εr και των
μετρήσεων AC αγωγιμότητας της σ(ω)

67
ΑΛΛΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΕ ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΑ
 ΠΡΟΣΜΙΞΕΙΣ ΣΕ ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΑ
 Τα διηλεκτικά έχουν μεγάλο ενεργειακό χάσμα και εμφανίζονται γενικά
διαφανή στο ορατό (π.χ. NaCl, διαμάντι, Al2O3), η παρουσία όμως
προσμίξεων μεταβάλει τις ιδιότητές τους

✓ Εάν υπάρχουν ηλεκτρονικές κατα- Al2O3

στάσεις της πρόσμιξης μέσα στο
ενεργειακό χάσμα του υλικού τότε
είναι δυνατόν να αλλάξουν σημαντικά
οι οπτικές του ιδιότητες, ενώ και η εr Fe, Cr, V,
θα εμφανίζει σχετικούς συντονισμούς Ti, Mg, Cu

✓ Οι προσμίξεις μπορούν επίσης να

μετατρέψουν τα διηλεκτρικά σε
αγώγιμα υλικά αρκεί να υπάρχουν
στάθμες δότη ή αποδέκτη κοντά στην
CB και τη VB
❖ Παρόμοια συμπεριφορά εμφανίζουν
και οι ημιαγωγοί που έχουν όμως
πρόβλημα σε υψηλές θερμοκρασίες
καθώς αυξάνει εκθετικά η συγκέντρω-
ση των ενδογενών φορέων 69
 ΣΙΔΗΡΟΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ - ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΠΟΛΩΣΗΣ
 Τα σιδηροηλεκτρικά υλικά (δεν περιέχουν Fe!) εμφανίζουν αυθόρμητη
ηλεκτρ. διπολική ροπή και διαχωρίζονται σε περιοχές με μόνιμη πόλωση
✓ Κλασσικό παράδειγμα αποτελεί ο περοβσκίτης BaTiO3 (TCurie~130 oC) όπου η
ηλεκτρική διπολική ροπή οφείλεται σε ιοντική πόλωση: τα αρνητικά φορτι-
σμένα ιόντα Ο μετατοπίζονται σε σχέση με τα θετικά ιόντα Ba και Ti

BaTiO3

Tetragonal
phase
✓ Η πόλωση παραμένει σταθερή και χωρίς την παρουσία
εξωτερικού πεδίου, με την εφαρμογή του μπορεί να ανα-
στραφεί η διεύθυνση πόλωσης αλλά με υστέρηση (μνήμες)
❖ Στα σιδηροηλεκτρικά υλικά, η μετατόπιση ενός ιόντος από
τη θέση ισορροπίας μπορεί να το οδηγήσει σε ακόμη
μεγαλύτερη εάν η δύναμη λόγω του τοπικού πεδίου (Εlocal
70)
είναι μεγαλύτερη από την αρμονική δύναμη επαναφοράς
 ΠΙΕΖΟΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ
 Πιεζοηλεκτρισμός είναι το φαινόμενο της εμφάνισης μακροσκοπικής πό-
λωσης όταν εφαρμόζεται τάση (πίεση) σε ένα υλικό, τα φορτία επιφανείας
που επάγει η πόλωση δημιουργούν διαφορά δυναμικού στο δείγμα
➢ Συμβαίνει και το αντίστροφο φαινόμενο: όταν εφαρμοστεί διαφορά
δυναμικού στο υλικό τότε αυτό παραμορφώνεται μακροσκοπικά
Τα σιδηροηλεκτρικά είναι πιεζο-
ηλεκτρικά ενώ το αντίστροφο δεν
ισχύει απαραίτητα
Η δομή περιέχει 3 δίπολα που είναι
προσανατολισμένα έτσι ώστε ptotal=0,
η παραμόρφωση επάγει μία ptotal0

✓ Περοβσκίτες Pb(ZrxTi1-x)O3 0≤x≤1

❖ Εφαρμογές: Αναπτήρες, ρολόγια
Quartz, ζυγοί ακριβείας, μικρόφωνα-
71
ηχεία, μικρομετατοπίσεις (π.χ. STM)
 ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚH ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ
 Εάν το ηλεκτρικό πεδίο κατά μήκος ενός διηλεκτρικού είναι
πολύ ισχυρό τότε αυτό θα αρχίσει να άγει ρεύμα, το φαινό-
μενο ονομάζεται καταστροφή του διηλεκτρικού

➢ Μηχανισμός της καταστροφής:

ελεύθεροι φορείς (π.χ. λόγω
προσμίξεων) που επιταχύνονται
τόσο πολύ από το πεδίο ώστε να
μπορούν να ιονίσουν άλλα άτομα
και να παράξουν επιπλέον φορείς,
το φαινόμενο εξελίσσεται υπό
μορφή χιονοστιβάδας

➢ Η καταστροφή ενισχύεται όταν

βρισκόμαστε κοντά σε κάποια
συχνότητα συντονισμού του
διηλεκτρικού καθώς απορροφάται
μεγαλύτερη ενέργεια, το υλικό
θερμαίνεται και αυξάνει έτσι η
πιθανότητα για ελεύθερους φορείς
72
❑ Βοηθητικό υλικό εκτός ύλης από το βιβλίο
Principles of Electronic Materials and Devices,
Third Edition, S.O. Kasap (© McGraw-Hill, 2005)

Σιδηροηλεκτρισμός,
Πιεζοηλεκτρισμός,Πυροηλεκτρισμ
ός, Διηλεκτρική κατάρρευση -
Απλές έννοιες και γραφήματα
 Σιδηροηλεκτρισμός
 Σιδηροηλεκτρισμός είναι η παρουσία αυθόρμητης ηλεκτρικής πόλωσης σε ένα κρύσταλλο.
 Η κρυσταλλική δομή του BaTiO3 είναι διαφορετική ανάλογα με το αν βρίσκεται σε θερμοκρασίες
μεγαλύτερες ή μικρότερες των 130C. Ανάλογα με την κρυσταλλική δομή μεταβάλλονται και οι
διηλεκτρικές του ιδιότητες.

Κυβική κρυσταλλική δομή Κυβική κρυσταλλική δομή του Τετραγωνική κρυσταλλική δομή
του BaTiO3 για Τ>130C BaTiO3 για Τ>130C (P=0) του BaTiO3 για Τ<130C (P=0)
 Η κρίσιμη θερμοκρασία Tc πάνω από την οποία χάνονται οι σιδηροηλεκτρικές ιδιότητες
ονομάζεται θερμοκρασία Curie
Τc>130C: τα κέντρα βάρους των αρνητικών (Ο-2) και των θετικών φορτίων (Ba+2 Ti+4) συμπίπτουν
στο ιόν Ti. Συνεπώς η πόλωση της κυψελίδας είναι P=0, ο κρύσταλλος δεν είναι σιδηροηλεκτρικός
και ονομάζεται, σε αναλογία με τον μαγνητισμό, παραηλεκτρικός.
Τc<130C: O c άξονας παραμορφώνεται (επιμηκύνεται) και η δομή είναι τετραγωνική. Το άτομα Ti+4
δεν είναι στο ίδιο σημείο με το κέντρο βάρους των αρνητικών φορτίων. Λόγω του διαχωρισμού
του κέντρου βάρους των θετικών από τα αρνητικά φορτία ο κρύσταλλος θα είναι πολωμένος.
Δηλαδή κάτω από την Τc ο κρύσταλλος πολώνεται αυθόρμητα. 74
 Πιεζοηλεκτρισμός

Τα δυο αυτά φαινόμενα συνιστούν

τον Πιεζοηλεκτρισμό

(a) Ένα πιεζοηλεκτρικός κρύσταλλος απουσία εφαρμοζόμενης μηχανικής τάσης ή πεδίου.

(b) Ο κρύσταλλος παραμορφώνεται από μια δύναμη που επάγει μια πόλωση στον κρύσταλλο και
δημιουργεί επιφανειακά φορτία και διαφορά δυναμικού στις δύο κρυσταλλικές επιφάνειες.
(c) Ένα εφαρμοζόμενο πεδίο προκαλεί την παραμόρφωση (συμπίεση) του κρυστάλλου. Γενικά η
διεύθυνση της παραμόρφωσης (συστολή ή διαστολή) εξαρτάται από την διεύθυνση του
εφαρμοζόμενου πεδίου ή την πολικότητας της εφαρμοζόμενης τάσης.
(d) Η κατεύθυνση της παραμόρφωσης μεταβάλλεται ανάλογα με το εφαρμοζόμενο πεδίο. Ο
κρύσταλλος τώρα διαστέλλεται/ εκτείνεται. 75
 Πιεζοηλεκτρισμός

Κυψελίδα με κέντρο συμμετρίας: Αν σχεδιάσουμε ένα διάνυσμα r από το Ο προς

οποιοδήποτε φορτίο και κατόπιν σχεδιάσουμε το αντίθετο διάνυσμα -r τότε καταλήγομε
σε όμοιο φορτίο.
❑ Η μελέτη της στοιχειώδους ή κρυσταλλογραφικής κυψελίδας ενός κρυστάλλου οδηγεί στην
κατανόηση της συμπεριφοράς ολόκληρου του κρυστάλλου
Μια κυβική κυψελίδα σαν αυτή του NaCl έχει κέντρο συμμετρίας:
(a) Απουσία εφαρμοζόμενης δύναμης το κέντρο "βάρους" των θετικών ιόντων βρίσκεται στο ίδιο
σημείο με αυτό των αρνητικών ιόντων. Η κυψελίδα δεν είναι πολωμένη (P=0).
(b) Η κατάσταση αυτή δεν μεταβάλλεται όταν ο κρύσταλλος παραμορφώνεται από μια
εφαρμοζόμενη δύναμη.
 Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΠΙΕΖΟΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΠΡΟΥΠΟΘΕΤΕΙ ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΧΩΡΙΣ ΚΕΝΤΡΟ
ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ
76
 Πιεζοηλεκτρισμός

Μια εξαγωνική μοναδιαία κυψελίδα δεν έχει κέντρο συμμετρίας (τα αντίστοιχα υλικά δεν είναι
πιεζοηλεκτρικά).
(a) Απουσία εφαρμοζόμενης δύναμης το κέντρο "βάρους" των θετικών ιόντων βρίσκεται στο ίδιο
σημείο με αυτό των αρνητικών ιόντων. Η κυψελίδα δεν είναι πολωμένη (P=0).
(b) Όταν εφαρμόζεται μια δύναμη στην κατεύθυνση y, τότε τα κέντρα μάζας των θετικών και
αρνητικών ιόντων μετατοπίζονται δημιουργώντας μια διπολική ροπή P παράλληλα με τη
διεύθυνση y.
(c) Όταν μια δύναμη ασκείται σε μια άλλη διεύθυνση, παράλληλα με τη διεύθυνση x για
παράδειγμα, τότε μπορεί να μη δημιουργείται μια διπολική ροπή σε αυτήν τη διεύθυνση αλλά
77
μπορεί παρ’ όλ’ αυτά να δημιουργείται μια διπολική ροπή P σε μια άλλη διεύθυνση (π.χ. την y).
 ΟΛΟΙ ΟΙ ΣΙΔΗΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΙ ΚΡΥΣΤΑΛΛΟΙ ΕΊΝΑΙ ΚΑΙ ΠΙΕΖΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΙ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΙΣΧΥΕΙ
ΠΑΝΤΟΤΕ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ: ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΠΙΕΖΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΙ ΚΡΥΣΤΑΛΛΟΙ ΚΑΙ
ΣΙΔΗΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΙ.

Πιεζοηλεκτρικές ιδιότητες του BaTiO3 για Τ<Τc

78
 Πιεζοηλεκτρισμό φαινόμενο
Pi = dij  T j
Tj είναι η μηχανική τάση που ασκείται στην j διεύθυνση, Pi η πόλωση που επάγεται
στην i διεύθυνση, dij είναι οι πιεζοηλεκτρικοί συντελεστές.
C m
C J N m m
[dij ] = m
3
= = = =
N N V N V N V
m2

Αντίστροφο Πιεζοηλεκτρικό φαινόμενο

S j = dij  E i
Sj η επαγομένη παραμόρφωση στην j διεύθυνση και Εi το εφαρμοζόμενο ηλεκτρικό
πεδίο i διεύθυνση.
Αποδεικνύεται με την χρήση θερμοδυναμικής ότι και σε αυτή την περίπτωση οι
συντελεστές αναλογίας dij είναι οι πιεζοηλεκτρικοί συντελεστές.

79
Ένας σημαντικός παράγοντας για τους μηχανικούς είναι ο παράγοντας
ηλεκτρομηχανικής σύζευξης k που ορίζεται από τις δύο παρακάτω ισοδύναμες σχέσεις:

Μηχανική ενέργεια που μετατρέπεται σε ηλεκτρική Ηλεκτρική ενέργεια που μετατρέπεται σε μηχανική
k2 = k2 =
Εισερχό μενη μηχανική ενέργεια Εισερχό μενη ηλεκτρική ενέργεια

Πιεζοηλεκτρικά υλικά και ενδεικτικές τιμές για το d και το k

To PZT παρασκευάζεται με sintering (τι είναι?)

80
 Πιεζοηλεκτρικοί μετατροπείς

Piezoelectric transducers are widely used to generate ultrasonic waves in solids and also to
detect such mechanical waves. The transducer on the left is excited from an ac source and
vibrates mechanically. These vibrations are coupled to the solid and generate elastic waves.
When the waves reach the other end they mechanically vibrate the transducer on the right which
converts the vibrations to an electrical signal.
81
Πιεζοηλεκτρικοί μετατροπείς

82
 Πιεζοηλεκτρική γεννήτρια σπινθήρων –
αναπτήρας (!)

Η πιεζηλεκτρική γεννήτρια σπινθήρων χρησιμοποιείται σε διάφορες εφαρμογές όπως στους αναπτήρες ή

στην ανάφλεξη των μηχανών των αυτοκινήτων και η λειτουργία της στηρίζεται στην παραμόρφωση ενός
πιεζοηλεκτρικού κρυστάλλου που παράγει υψηλή τάση, η οποία δημιουργεί μια ηλεκτρική εκκένωση
σπινθήρα σε ένα αέριο διάκενο 83
Πιεζοηλεκτρική γεννήτρια σπινθήρων – Εφαρμογή αναπτήρας
d=250x10-12 m V-1, εr=1000

Ο πιεζοηλεκτρικός κύλινδρος έχει μήκος 10 mm και διάμετρο 3 mm. Η τάση διάσπασης του
αερίου διάκενου στο οποίο δημιουργείται ο σπινθήρας είναι 3.5 KV. Πόση δύναμη απαιτείται
για τη δημιουργία ενός σπινθήρα; Δεδομένης της δύναμης μπορεί η γεννήτρια να
χρησιμοποιηθεί σε πρακτικές εφαρμογές;

Εκφράζουμε την επαγόμενη τάση ως συνάρτηση της εφαρμοζόμενης δύναμης. Αν η

επιβαλλόμενη μηχανική τάση είναι Τ, η επαγόμενη πόλωση P είναι

𝐹
𝑃 =𝑑∙𝑇 =𝑑∙
𝐴

Η επαγόμενη πόλωση P επάγει επιφανειακά φορτία πόλωσης που δίνονται από τη σχέση
Q=PA. Αν η χωρητικότητα είναι C, τότε η επαγόμενη τάση είναι

𝐹
𝑄 𝑄 𝐿𝑃 𝐿 𝑑∙
𝑉= = = = 𝐴 = 𝑑𝐿𝐹
𝐶 𝜀0 𝜀𝑟 𝐴 𝜀0 𝜀𝑟 𝜀0 𝜀𝑟 𝜀0 𝜀𝑟 𝐴
𝐿

Επομένως η απαιτούμενη δύναμη είναι

𝜀0 𝜀𝑟 𝐴𝑉
𝐹= = 87.6 𝛮
𝑑𝐿

Να γίνουν οι πράξεις και να ελεγχθούν οι μονάδες!

Η δύναμη ισοδυναμεί με βάρος 9 Kg και ασκείται πιέζοντας με το χέρι με κατάλληλο μοχλό. Η

δύναμη πρέπει να ασκηθεί γρήγορα επειδή τα πιεζοηλεκτρικά φορτία που δημιουργούνται
διαρρέουν (ή εξουδετερώνονται) αν δημιουργηθούν πολύ αργά. Η ενέργεια του σπινθήρα
εξαρτάται από το ποσό του φορτίου που έχει συσσωρευτεί. Το ποσό αυτό μπορεί να αυξηθεί
χρησιμοποιώντας 2 πιεζοηλεκτρικούς κρυστάλλους με συνδεδεμένες τις πίσω πλευρές. 84
Διηλεκτρική κατάρρευση

85
 Πυροηλεκτρισμός

 Η θερμότητα που απορροφάται από τον κρύσταλλο αυξάνει την

θερμοκρασία κατά ΔΤ και η μεταβολή αυτή προκαλεί μια μεταβολή ΔP στην
πόλωση. Αυτό είναι το πυροηλεκτρικό φαινόμενο. Η μεταβολή ΔP μεταβάλλει
την μετρήσιμη τάση

dP
Πυροηλεκτρικός συντελεστής, p: P= P=πόλωση
dT
dP dT
Πυροηλεκτρική πυκνότητα ρεύματος Jp: Jp = =p
dt dt 86
 Πυροηλεκτρισμός

A pyroelectric detector based

on LiTaO3 A 70 MHz pyroelectric detector

|Courtesy of Molectron Detector Inc. |Courtesy of Molectron Detector Inc. 87

 Πυροηλεκτρικός ανιχνευτής

The pyroelectric detector. Radiation is absorbed in the detecting element, A, which generates
a pyroelectric voltage that is measured by the amplifier. The second element, B, has a reflecting
electrode and does not absorb the radiation. It is a dummy element that compensates for the
piezoelectric effects. Piezoelectric effects generate equal voltages in both A and B which across
a and b (the input of the amplifier) cancel each other.
88
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
90
91
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 P. Hofmann, Solid State Physics (Wiley)

 C. Kittel, Introduction to Solid State Physics (Wiley)

 M.A. Omar, Elementary Solid State Physics (Addison–Wesley)

 N.W. Ashcroft and N.D. Mermin, Solid State Physics (Holt-Saunders)

 M. Fox, Optical Properties of Solids (Oxford)

 H. Ibach and H. Lüth, Solid State Physics (Springer)

 J. R. Hook and H. E. Hall, Solid State Physics (Wiley)

 P. Bruesch, Phonons: Theory and experiments I - Lattice Dynamics

and Models of Interatomic Forces (Springer-Verlag)

 A. Ghatak and L. S. Kothari, Lattice dynamics (Addison-Wesley)

 Principles of Electronic Materials and Devices, Third Edition, S.O.

Kasap (© McGraw-Hill, 2005)
 ΥΛΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (Α’ ΜΕΡΟΣ)

1. ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΣΤΟΥΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΟΥΣ

 P. Hofmann, Solid State Physics (2nd Ed.): 4.1
 H. Ibach & H. Lüth, Φυσική Στερεάς Κατάστασης: 4.1-4.4

2. ΘΕΡΜΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΛΕΓΜΑΤΟΣ

 P. Hofmann, Solid State Physics (2nd Ed.): 4.2-4.5
 H. Ibach & H. Lüth, Φυσική Στερεάς Κατάστασης: 5.1-5.5

3. ΔΙΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΕΡΕΩΝ

 M. Fox, Optical Properties of Solids: (2nd / 1st Ed.): 1.1-1.4
& Appendix A (Εισαγωγικά), 2.1-2.2, 10.1-10.3
 P. Hofmann, Solid State Physics (2nd Ed.): 5.2.3, Κεφ. 9
(εκτός 9.4.2)
 H. Ibach & H. Lüth, Φυσική Στερεάς Κατάστασης: 11.1-11.9