Definicje biologia:

Ewolucja biologiczna to proces stopniowych i nieodwracalnych zmian grup organizmów. W jej wyniku
powstają nowe gatunki, które są lepiej przystosowane do środowiska. Badaniem mechanizmów
ewolucji zajmuje się dziedzina nauki nazywana ewolucjonizmem. Ewolucjonizm to nauka, która łączy
odkrycia różnych dziecin naukowych.

Czynniki wpływające na rozwój koncepcji ewolucji:

Lamarkizm – Lamarck jako pierwszy opisał mechanizmy ewolucji. Zakładał on, że szyja żyraf wraz z
nowym pokoleniem wydłuża się, ta teoria była błędna.

Teoria Darwina – Karol Darwin zakładał, że ewolucja jest możliwa dzięki zmienności organizmów, czyli
między organizmami odbywała się walka o byt, to był główny mechanizm przemian – dobór
naturalny.

Syntetyczna teoria ewolucji – Twórcy tej teorii zakładali koncepcje doboru naturalnego o zmienność
genetyczną, która wynika z mutacji. Dziedziczeniu podlegają cechy przodków zapisane w genach, a
nie cechy uzyskane przez osobnika w ciągu życia.

Dowody bezpośrednie – pochodzą one z obserwacji współcześnie żyjących gatunków oraz analizy
zapisu kopalnego. Wiele informacji dotyczących ewolucji dostarcza paleontologia. Dzięki analizie
zapisu kopalnego czyli skamieniałości, odcisków, zachowanych szczątków wymarłych gatunków.
Przykładem jest antybiotykooporność u bakterii, czyli oporność wykształca się u bakterii zwalczanych
przez różne leki np. antybiotyków.

Pośrednie dowody – porównywanie grup oraz organizmów pod względem występowania, budowy
bądź funkcjonowania. Do tych dowodów należą między innymi dane z zakresu biogeografii,
biochemii, biologii molekularnej, genetyki oraz anatomii porównawczej.

Formy pośrednie – to skamieniałości organizmów, które wykazywały cechy charakterystyczne dla

dwóch grup systematycznych. Są one dowodem na to, że jedne grupy organizmów wywodzą się od
innych, powstałych wcześniej. Przykładem jest archeopterysk, który był ptakiem mającym wiele cech
gadów.

Żywe skamieniałości – to gatunki, które prawie w niezmienionej formie przetrwały wiele milionów
lat, nawet do czasów obecnych. Dzięki obserwacji ich budowy oraz trybu życia możemy uzyskać
wiedzę o blisko spokrewnionych z nimi gatunkach, które już dawno wymarły. Przykładem jest
australijski dziobak.

Narządy szczątkowe to narządy, które uległy uwstecznieniu współcześnie żyjących organizmów.

Przykładowo u człowieka jest to kość ogonowa, będąca pozostałością po kręgach ogonowych oraz
zęby mądrości.

Atawizm - regresja ewolucyjna, pojawienie się u danego organizmu nietypowych dla niego cech bądź
zachowań, charakterystycznych dla jego odległych przodków. Cechami atawistycznymi u człowieka są
to bardzo silne owłosienie ciała, dodatkowe brodawki sutkowe oraz zbyt mocno rozwinięte kły.

Konwergencja – czyli ewolucja zbieżna. Polega ona na tym, że organizmy żyjące w podobnych
środowiskach wykształcają podobne przystosowania nazywane analogiami. Dotyczą one sposobu
życia oraz takich cech, jak kształt ciała czy wygląd określonych narządów. Narządy odpowiadające
sobie wyglądem, ale o różnym pochodzeniu nazywamy narządami analogicznymi. Przykładami
narządów analogicznych są skrzydła ptaków i owadów oraz płetw u orki (ssaka) i rekina (ryba).
Dywergencja – czyli ewolucja rozbieżna. Organizmy o wspólnym pochodzeniu znacząco różnią się
między sobą. Jedynie ich plan budowy ma niektóre cechy wspólne. Podobieństwa wynikające ze
wspólnego pochodzenia nazywamy homologiami, a narządy o wspólnym pochodzeniu określamy
narządami homologicznymi. Przykładem tych narządów są kończyny przednie ssaków, które składają
się z takich samych elementów niezależnie od ich przystosowania do pełnionych funkcji np. kończyna
konia, skrzydło nietoperza, płetwa morświna czy kończyna górna człowieka.

Drzewo filogenetyczne – ma obrazować pokrewieństwo, tak jak drzewo genealogiczne. Różnica

polega na tym, że pokrewieństwo dotyczy grup organizmów, a nie jednego osobnika. Pień odnosi się
do wspólnego przodka, a gałęzie oznaczają powstawanie nowych grup rozwojowych. Miejscami
rozdzielenia gałęzi są węzły, oznaczają one ostatniego wspólnego przodka danych grup organizmów.

Dobór naturalny – to mechanizm, który polega na tym, że największe szanse na przeżycie i wydanie
na świat potomstwa ma ten osobnik, który jest najlepiej przystosowany do określonych warunków
środowiska. Cechy doboru naturalnego to osobniki cechujące się nadmierną rozdrodczościa,
pomiędzy gatunkami jednego gatunku występuje zmienność, osobniki konkurują ze sobą o
ograniczone zasoby środowiska.

Znaczenie doboru naturalnego – prowadzi on do utrwalenia tych cech, które są korzystne w danych
warunkach środowiska, czyli cechy adaptacyjne. Mogą wtedy powstawać nowe gatunki np. zięby
Darwina czyli grupa kilkunastu gatunków ptaków występujących na wyspach Galapagos.

Rodzaje doboru naturalnego:

Dobór kierunkowy – prowadzi do utrwalenia w populacji jednej skrajnej wartości cechy.

Dobór stabilizujący – prowadzi do utrwalenia w populacji cech pośrednich.

Dobór różnicujący – prowadzi do wyeliminowania z populacji osobników o średniej wartości cechy.

Dobór sztuczny - szczególny przypadek doboru naturalnego, gdzie dostosowanie jest warunkowane
subiektywną oceną i działaniami hodowcy. Cechy doboru sztucznego jest to, że o selekcji osobników
decyduje człowiek, do rozrodu są wybierane osobniki o cechach korzystnych dla człowieka oraz
proces ten jest zaplanowany.

Dobór krewniaczy – opiera się na zachowaniach altruistycznych, czyli przynoszących korzyść innym
osobnikom, nawet własnym kosztem. Najczęściej dobór krewniaczy występuje u owadów
społecznych np. robotnice bronią potomstwa królowej nawet z narażeniem własnego życia.

Dobór płciowy – selekcjonerem są osobniki jednej z płci, najczęściej samice. Prowadzi on do

dymorfizmu płciowego, czyli różnic w wyglądzie samców i samic i przejawia się dużą konkurencją
najczęściej samców o samicę. Niekiedy niedobór płciowy prowadzi do rozwoju cech korzystnych dla
osobnika m.in. zwiększających ryzyko złapania go przez drapieżniki np. kolorowy ogon pawia ułatwia
mu zdobycie samicy, ale wyróżnia go w otoczeniu.

Koewolucja – czyli ewolucja wiążąca dwa gatunki. To wspólna ewolucja dwóch gatunków
powiązanych ze sobą zależnościami, takimi jak drapieżnictwo bądź pasożytnictwo.

Gatunek – to grupa osobników zdolnych do krzyżowania się i wydawania płodnego potomstwa.

Populacja – grupy osobników danego gatunku żyjących na określonym obszarze w tym samym czasie.
Osobniki wchodzące w skład danej populacji różnią się wieloma cechami np. występuje między nimi
zmienność genetyczna.
Pula genowa populacji – suma wszystkich możliwych alleli genów osobników danej populacji.

Pula genowa gatunku – to suma puli genowych wszystkich tworzących go populacji, np. wilk szary.

Izolowana pula genowa – to osobniki różnych gatunków, które się ze sobą nie krzyżują, nie ma
między nimi wymiany genów.

Przyczyny zmian częstości występowania alleli w populacji – to ewolucja, która jest zaobserwowana
dzięki właśnie temu badaniu czyli. Mutacja, rozmnażanie płciowe, migracje, dryf genetyczny i dobór
naturalny.

Dryf genetyczny – to przypadkowe zmiany częstości występowania alleli w puli genowej populacji. Do
znanych przykładów działania dryfu genetycznego należą efekt założyciela i efekt wąskiego gardła.

Efekt założyciela – może wystąpić wtedy, gdy mała grupa osobników zasiedli nowy teren np. wyspę i
zostanie odizolowana od wyjściowej populacji, czyli pula genowa tej grupy będzie zależeć wtedy
jedynie od alleli genów jej założycieli np. populacja jeży zachodnich w Nowej Zelandii.

Efekt wąskiego gardła – występuje najczęściej w populacji dotkniętej katastrofą np. pożarem lub
zakaźną chorobą. Katastrofę przeżywają tylko nieliczne osobniki, które odtwarzają populację.
Różnorodność genetyczna się zmniejsza, dlatego gatunek jest bardziej narażony na wyginięcie np.
gepardy.

Związek między anemią sierpowatą, a malarią – anemia sierpowata jest chorobą dziedziczoną
recesywnie. U heterozygot zmieniona jest jedynie część krwinek, dlatego objawy choroby są łagodne.
Natomiast heterozygoty są odporniejsze na malarie wywoływaną przez zarodźca malarii, który nie
atakuje krwinek o zmienionym kształcie.

Specjacja - to proces biologiczny, w wyniku którego powstają nowe gatunki organizmów. Zachodzi na
skutek wytworzenia się bariery rozrodczej pomiędzy wyjściowymi populacjami, czyli zaistnieniu
zjawiska, które uniemożliwia między nimi wymianę genów.

Specjacja dzięki barierom geograficznym – polega on na rozdzieleniu populacji na grupy przez barierę
geograficzną np. lodowiec, górę czy morze. Bariera uniemożliwia wymianę genów pomiędzy grupami,
a każda grupa jest przystosowana do innego środowiska i tworzy oddzielną populację. Po pewnym
czasie różnice są na tyle duże, że osobniki rozdzielonych populacji nie mogą się już ze sobą krzyżować.

Specjacja bez barier – polega na podziale populacji na kilka grup bez obecności bariery geograficznej.
Podział może być spowodowany np. przyczynami ekologicznymi takimi jak inne siedliska. W wyniku
różnic osobniki rozdzielonych grup nie mogą się ze sobą krzyżować.

Biogeneza – to proces ewolucyjny, który doprowadził do powstania życia na ziemi. W etapach

biogenezy powstawały kolejno: związki organiczne, komórki prokariotyczne, komórki eukariotyczne,
wielokomórkowe organizmy eukariotyczne.

Teoria endosymbiozy – komórki eukariotyczne powstały w wyniku wykształcenia symbiotycznej

zależności pomiędzy komórkami gospodarza, a bakteriami, które zostały przez niego pochłonięte.
Pochłonięte bakteria przekształciły się w organelle komórkowe, czyli mitochondria i chloroplasty.

Na ewolucję organizmów występujących na ziemi miały: przekształcenie się warunków środowiska

przez nowe grupy organizmów, możliwość zasiedlania lądu, wędrówka kontynentów oraz katastrofy
prowadzące do wielkich wymierań.
Antropogeneza – to procesy ewolucyjne prowadzące do powstania gatunku człowieka rozumnego.
Do hominidów ważnych w ewolucji człowieka rozumnego należą m.in. ardipitek, australopitek,
człowiek zręczny, człowiek wyprostowany oraz neandertalczyk.

Cechy wspólne dla człowieka i innych człekokształtnych to korzystanie z narzędzi, samoświadomość,

szybkie uczenie się, umiejętność komunikowania się i wyrażania emocji dzięki bogatej mimice, brak
ogona, chwytne dłonie i obuoczne widzenie i rozróżnianie barw.

Różnice między człowiekiem, a innymi człekokształnymi – wydatne wały nadoczodołowe u

szympansa, a u człowieka nie, kręgosłup szympansa jest wygięty w łup, a człowieka esowaty, człowiek
w przeciwieństwie od szympansa ma zredukowane owłosienie ciała.

Najważniejsze zmiany w ewolucji człowieka należą: przyjęcie dwunożnej postawy ciała, wykształcenie
umiejętności wytwarzania narzędzi, opanowanie umiejętności rozniecenia ognia, rozwój mózgowia i
związanej z nim inteligencji oraz zdolność abstrakcyjnego myślenia.