Konkurencja wewnątrzgatunkowa

i międzygatunkowa – charakterystyka i znaczenie

biologiczne

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa –
charakterystyka i znaczenie biologiczne

Na ilustracji samce hipopotama nilowego (Hippopotamus amphibius) walczące o terytorium.

Źródło: Chris Stenger , Pixabay, domena publiczna.

W ekologii populacji konkurencja określa interakcję między organizmami lub gatunkami,

które dążą do tych samych zasobów, w tym samym miejscu.

Konkurencja wystąpi między organizmami w ekosystemie, gdy oba próbują korzystać z tego
samego zasobu, a zasobów brakuje. Zwierzęta rywalizują o pożywienie, wodę i przestrzeń
do życia. Rośliny konkurują o światło, minerały, wodę i przestrzeń korzeniową.

Konkurencja jest antagonistyczną interakcją, nie zawsze prostą i może wystąpić zarówno
w sposób bezpośredni, jak i pośredni. I mimo, że konkurencja prowadzi często do
wymierania organizmów jest główną siłą pośredniczącą w dynamice populacji, napędzającą
adaptację i potencjalnie prowadzącą do ewolucyjnego różnicowania.
Twoje cele

Zdefiniujesz pojęcie niszy ekologicznej i wyjaśnisz, jakie jest jej znaczenie dla
gatunku.
Przedstawisz przykłady konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej.
Przedstawisz skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej.
Przeczytaj

Każdy gatunek zajmuje w strukturze swojej biocenozy określone miejsce, które nosi nazwę
niszy ekologicznej.

Pomimo różnych definicji niszy, w ekologii powszechnie uważa się, że odnosi się ona do
reakcji organizmu lub populacji na zmianę, rozdział zasobów i konkurencję.
W szczególności nisza opisuje relacyjną pozycję organizmu lub populacji w określonym
ekosystemie.

Na niszę wpływają czynniki biotyczne i abiotyczne ekosystemu. Czynniki abiotyczne -

nieożywione elementy środowiska - to: tlen, dwutlenek węgla, woda, sole mineralne,
nasłonecznienie, temperatura, wilgotność powietrza, ukształtowanie terenu. Czynniki
biotyczne - ożywione elementy środowiska - to organizmy tego samego lub innego gatunku
konkurujące o zasoby środowiska.
Zapamiętaj!

Komponentami niszy ekologicznej są:

siedlisko, w którym żyje organizm;

stan aktywności organizmu (okresy, podczas których jest aktywny);
zasoby, z których organizm korzysta (źródło żywności, granice terytorialne);
wzajemne oddziaływania, które pojawiają się między osobnikami tego samego
i innych gatunków (konkurencja, także drapieżnictwo).

Konkurencja

Konkurencja, inaczej współzawodnictwo jest oddziaływaniem antagonistycznym. Zachodzi

pomiędzy osobnikami tego samego lub różnych gatunków korzystających z tych samych,
ograniczonych zasobów środowiska naturalnego.

Intensywność konkurencji zależy od stopnia nakładania się nisz ekologicznych

konkurujących ze sobą osobników.

Wyróżnia się:

konkurencję wewnątrzgatunkową;
konkurencję międzygatunkową.
Konkurencja wewnątrzgatunkowa

Konkurencja wewnątrzgatunkowa występuje między osobnikami tego samego gatunku,

żyjącymi w jednej populacji.

Zależność ta nasila się wraz ze wzrostem liczebności osobników w populacji. Im większe

zagęszczenie populacji, tym mniej zasobów środowiska przypada na jednego osobnika.

Konkurencja wewnątrzgatunkowa u roślin prowadzi do:

samoprzerzedzania się - część osobników ginie i zwiększa się dostępność zasobów dla
pozostałych osobników.

Osobniki niektórych gatunków roślin do walki o zasoby używają substancji chemicznych.

Wydzielają do środowiska substancje allelopatyczne, blokujące wzrost i rozwój innych
osobników. Zjawisko to nosi nazwę allelopatii ujemnej.

Konkurencja wewnątrzgatunkowa u roślin i zwierząt prowadzi do:

migracji w poszukiwaniu nowych miejsc nadających się do zasiedlenia, w których

zagęszczenie osobników nie jest tak duże. Migrują przede wszystkim osobniki młode,
a u roślin – formy specjalnie wytwarzane w celu migracji.

Przykłady konkurencji wewnątrzgatunkowej

Przykład - żółtlica owłosiona (Galinsoga quadriradiata)

Żółtlica owłosiona (Galinsoga quadriradiata)

została sprowadzona z Ameryki
Południowej do Europy w XIX w. przez
ogrody botaniczne, z których samorzutnie
rozprzestrzeniła się w środowisku
naturalnym. Produkuje dwa rodzaje nasion.
Z większych rozwijają się rośliny silniejsze,
które lokalnie konkurują o zasoby
środowiska. Nasiona mniejsze, lżejsze,
zaopatrzone w mniejszą ilość substancji
Żółtlica owłosiona (Galinsoga quadriradiata). zapasowych, są przystosowane do
Źródło: Sankt Johann, Wikimedia Commons, licencja: CC 0 1.0.
rozprzestrzeniania się na duże odległości.

Przykład - mszyce z rodziny (Aphidoidea)

U wielu gatunków mszyc z rodziny

(Aphidoidea) żerujących na kilku gatunkach
roślin, w sytuacji zbyt dużego zagęszczenia
populacji pojawiają się skrzydła. Umożliwia to
migrację osobników uskrzydlonych na inne
rośliny żywicielskie. W ten sposób liczebność
populacji utrzymuje się w stanie równowagi.

Mszyce z rodziny (Aphidoidea).

Wynikiem konkurencji Źródło: Emphyrio, Pixabay , domena publiczna.
wewnątrzgatunkowej u zwierząt jest:

samoregulacja – wraz ze wzrostem liczebności osobników rośnie śmiertelność,

a maleje rozrodczość, dlatego zostaje zachowana równowaga w populacji;
terytorializm, w wyniku którego teren zajmowany przez populację gatunku podzielony
zostaje na mniejsze obszary - terytoria zajmowane przez pojedyncze osobniki lub grupy
np. grupy rodzinne. Granice terytorium są oznaczane i bronione przed innymi
osobnikami tego samego gatunku;
hierarchia społeczna, która sprzyja utrwalaniu grupy i ustala kolejność korzystania
z zasobów. Osobniki zajmujące wysokie miejsce w hierarchii mają lepszy dostęp do
pożywienia, w związku z czym są większe i silniejsze niż pozostałe.

Samce walczą o ustalenie hierarchii.

Osobniki zajmujące wysokie miejsca
w stadzie mają pierwszeństwo w doborze
partnera do rozrodu. Ich geny
przekazywane będą następnym
pokoleniom.

Walczące samce mulaka czarnoogonowego

(Odocoileus hemionus).
Źródło: Rich Keen, USFWS Mountain-Prairie, Flickr, licencja: CC
BY 2.0.

Konkurencja międzygatunkowa

Gatunki o zbliżonych wymaganiach życiowych i korzystające z tych samych zasobów

środowiska mają zbliżone nisze ekologiczne, które mogą się w dużym stopniu pokrywać.
Między osobnikami tych gatunków pojawia się rywalizacja o przetrwanie – konkurencja
międzygatunkowa.

Konkurencja międzygatunkowa prowadzi do:

ograniczenia niszy ekologicznej jednego z konkurentów;

konkurencyjnego wyparcia gatunku z zajmowanego terenu.

Do wyparcia jednej z populacji konkurujących gatunków z niszy ekologicznej nie zawsze

dochodzi w wyniku bezpośredniego ataku konkurentów lub wydzielania do środowiska
toksycznych substancji - substancji allelopatycznych. Zwycięstwo odnoszą również
osobniki, które skuteczniej wykorzystują zasoby pokarmu i szybciej się rozmnażają.

Przykłady konkurencji międzygatunkowej

Przykład allelopatii ujemnej:

Bożodrzew gruczołowaty (Ailanthus altissima) wytwarza allelopatyczną substancję

chemiczną. Ekstrakt chemiczny z tej substancji, którym testowano pieprzycę siewną
(Lepidium sativum), szarłat szorstki (Amaranthus retroflexus), włośnicę siną (Setaria
pumila), groch zwyczajny (Pisum sativum), kukurydzę zwyczajną (Zea may) i chwastnicę
jednostronną (Echinochloa crusgalli) okazał się zdolny do zabicia prawie 100% sadzonek.

Inny eksperyment wykazał, że wodny ekstrakt chemiczny substancji allelopatycznej

bożydrzewa gruczołowatego był śmiertelny lub wysoce szkodliwy dla jedenastu gatunków
północnoamerykańskich drzew liściastych i trzydziestu czterech gatunków drzew
iglastych.

Zgodnie z zasadą konkurencyjnego wypierania - zasadą Gausego, dwa gatunki

rywalizujące o te same zasoby nie występują na danym terenie jednocześnie. Jeden gatunek
wypiera drugi.
Przykład konkurencyjnego wyparcia gatunku

Jednoczesna hodowla mieszana Paramecium aurelia i Paramecium caudatum, których nisze

ekologiczne pokrywają się doprowadza do wyparcia gatunku Paramecium caudatum.

Źródło: Barfooz, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Paramecium aurelia jest w stanie wyprzeć konkurujący gatunek pantofelka
z niszy ekologicznej.
 Źródło: Deuterostome, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Paramecium caudatum przegrywa w rywalizacji o niszę ekologiczną z innymi
pantofelkami.

Konkurencja międzygatunkowa może też przebiegać łagodnie i doprowadzić do

ograniczenia niszy ekologicznej jednego z konkurujących gatunków. Gatunek słabszy
zmienia wówczas miejsce zdobywania pokarmu lub schronienia.

Dwa gatunki unikające konkurencji bezpośredniej mogą ze sobą współistnieć, jeśli ich nisze
nie nakładają się całkowicie.

Przykład ograniczenia niszy ekologicznej

Dwa gatunki kormoranów gnieżdżących się na wybrzeżach Wysp Brytyjskich – kormoran

czarny (Phalacrocorax carbo) i kormoran czubaty (Phalacrocorax aristotelis) współistnieją
na tym samym terenie. Ich nisze ekologiczne są podobne, ale nie identyczne. Kormoran
czarny zjada ryby i bezkręgowce z dna zbiornika wodnego, a kormoran czubaty łowi
pokarm tuż przy powierzchni wody.

Źródło: Ian Kirk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Kormoran czubaty (Phalacrocorax aristotelis) łowi pokarm tuż pod
powierzchnią wody.
 Źródło: KarstenBergmann, Pixabay, licencja: CC 0.
Kormoran czarny (Phalacrocorax carbo) nurkuje i szuka pokarmu głęboko, przy
dnie zbiorników wodnych.

Konkurencja międzygatunkowa silnie wpływa na rozmieszczenie konkurujących gatunków

w przestrzeni.

Przykład wpływu konkurencji międzygatunkowej na rozmieszczenie przestrzenne

gatunków

Jaszczurki należące do rodzaju Anolis z wyspy Puerto Rico w wyniku konkurencji

międzygatunkowej podzieliły zasoby. W wyniku podziału zasobów na jednym terenie
koegzystuje 11 gatunków jaszczurek z tego samego rodzaju. Każdy gatunek ma własną niszę
ekologiczną - preferuje inną wysokość roślin (drzew, krzewów, kaktusów, itd.),
nasłonecznienie i wilgotność.

Bytując w podobnym środowisku, odżywiają się drobnymi bezkręgowcami, ale polują na nie
na różnych wysokościach drzew, krzewów i krzewinek.
Siedliska jedenastu gatunków jaszczurek z rodzaju Anolis zamieszkujących Puerto Rico. Siedliska różnią się
typem i wysokością roślinności, a także dostępnością światła i wilgoci.
Źródło: Eva Horne, Openstack CNX, modyfikacja artykułu źródłowego Williams i wsp., licencja: CC BY 4.0.

Przykład wpływu konkurencji międzygatunkowej na powstawanie ewolucyjnych zmian

morfologicznych

Na obszarach Florydy, zajmowanych przez anolisy zielone (Anolis carolinensis) pojawił się
gatunek anolisów brązowych z Kuby (Anolis sagrei). W wyniku konkurencji
międzygatunkowej gatunek rodzimy zmienił zachowanie.

Anolisy zielone zaczęły wspinać się wyżej na drzewa. Z pokolenia na pokolenie ich stopy
zmieniały kształt tak, żeby zapewniać lepszą przyczepność podczas wspinania się na coraz
wyższe i cieńsze gałęzie. Zmiana nastąpiła w bardzo krótkim czasie. Jaszczurki z Florydy
opanowały wyższe partie drzew w kilka miesięcy. Kształt stóp zmienił się wyraźnie w czasie
życia 20 pokoleń (około 15 lat). Przylgi na końcach palców powiększyły się, przybyło
również na nich krótkich wyrostków zwiększających przyczepność.

Znaczenie biologiczne konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej

Konkurencja wewnątrzgatunkowa i konkurencja międzygatunkowa może mieć

charakter:

eksploatacji, która jest oddziaływaniem pośrednim, w którym osobniki wzajemnie

wyczerpują zasoby, o które konkurują;
 interferencji, która jest oddziaływaniem bezpośrednim, w którym zwierzęta walczą
o terytorium lub samicę, a rośliny stosują walkę chemiczną.
Ważne!

Niezależnie od charakteru konkurencji, jej wynikiem jest wyparcie, osłabienie lub nawet
uśmiercenie przeciwnika.

Konkurencja wewnątrzgatunkowa powoduje:

samoregulację liczebności;
ustalanie terytoriów;
ustalanie hierarchii.

Konkurencja międzygatunkowa powoduje:

dopasowanie się do siebie konkurujących ze sobą gatunków;

wyparcie jednego z gatunków;
zmiany morfologiczne i fizjologiczne w ewoluujących zespołach jednego lub obu
gatunków;
dywergencję w wyniku której dwa gatunki, o bardzo zbliżonych niszach ekologicznych,
muszą się zmienić tak, aby nie korzystać z tych samych zasobów;
dobór rozrywający prowadzący do wyeliminowania osobników o średniej wartości
danej cechy i promowaniu osobników o cechach skrajnych, przez co utrzymuje się
zróżnicowanie genetyczne i prowadzi do specjacji.
Ważne!

Konkurencja międzygatunkowa jest jednym z podstawowych czynników doboru

naturalnego, który jest mechanizmem specjacji i ewolucji biologicznej.

Słownik
allelopa a ujemna

(z gr. allelon – wzajemny i pathos –cierpienie) pozbywanie się przez rośliny konkurentów
przy pomocy substancji chemicznych, wydzielanych do środowiska, hamujących ich
wzrost i rozwój
biocenoza

(gr. bíos – życie, koinós – wspólny) populacje wszystkich gatunków roślin, zwierząt
i mikroorganizmów związanych z określonym typem ekosystemu; zespół organizmów
zależnych od siebie, przystosowanych do określonych warunków środowiska (biotopu),
wchodzących w skład ekosystemu
dobór rozrywający
mechanizm ewolucji biologicznej polegający na eliminowaniu osobników o średniej
wartości danej cechy; premiuje osobniki o skrajnych cechach; zachodzi w środowisku
niejednorodnym i utrzymuje zróżnicowanie genetyczne, prowadzi do specjacji
dywergencja

(łac. dis˜ – roz˜, vergo – dążę) przemiany ewolucyjne prowadzące do zwiększania się
różnic między blisko spokrewnionymi gatunkami, które żyją w różnych warunkach
ekosystem

jednostka ekologiczna złożona z biocenozy i biotopu, które wzajemnie na siebie

oddziałują
ewolucja biologiczna

proces stopniowych, kierunkowych i nieodwracalnych przekształceń organizmów

gatunek

grupa podobnych do siebie organizmów, zdolnych do krzyżowania się i wydawania

płodnego potomstwa
hierarchia

fizyczne i psychiczne dominowanie jednych osobników nad innymi w określonej grupie

zwierząt, np. grupie rodzinnej, stadzie
konkurencja

(łac. concurrentia – współzawodnictwo) relacja między współwystępującymi

organizmami korzystającymi równocześnie z tych samych zasobów środowiska: pokarmu,
partnerów, przestrzeni, światła, wody, soli mineralnych itp.
konkurencja o charakterze eksploatacji

pośrednie oddziaływanie polegające na wyczerpywaniu przez konkurujące osobniki

zasobów środowiska występujących w niedomiarze; jeden z biologicznych skutków
konkurencji
konkurencja o charakterze interferencji

bezpośrednie oddziaływanie (np. walka o terytorium, dominację w stadzie lub samicę),

które skutkuje wyparciem jednego z konkurentów; walka chemiczna polega na
wydzielaniu toksycznych substancji, które osłabiają lub uśmiercają konkurenta; jeden
z biologicznych skutków konkurencji
migracja

przemieszczanie się osobników w celu poszukiwania nowych obszarów nadających się

do zasiedlenia
nisza ekologiczna
przestrzeń fizyczna zajmowana przez organizm w środowisku opisana przez warunki
w jakich występuje, zasoby, jakie wykorzystuje i czas, w jakim jest tam obecny
populacja

(łac. populus – lud) grupa osobników należąca do jednego gatunku, zamieszkująca

określony teren w tym samym czasie
samoprzerzedzanie się

zjawisko, którego efektem jest zależność między zagęszczeniem populacji a średnią masą
osobników
reguła samoprzerzedzania się, prawo -3/2 Yody

konkurencja między osobnikami jest główną przyczyną samoprzerzedzania się

zbiorowisk roślinnych, według reguły: przy wzroście liczebności populacji przyrost
biomasy niektórych osobników jest szybszy niż tempo wymierania innych
siedlisko

przestrzeń fizyczna, w której występuje dany organizm

rozrodczość

wielkość przyrostu populacji w wyniku przychodzenia na świat osobników potomnych

w tej populacji
samoregulacja

wynik konkurencji wewnątrzgatunkowej; ze wzrostem liczebności osobników rośnie

śmiertelność i maleje rozrodczość, co pozwala na zachowanie równowagi w populacji
specjacja

proces powstawania nowych gatunków

substancje allelopatyczne

substancje wydzielane przez rośliny, hamujące wzrost i rozwój innych

śmiertelność

wskaźnik śmiertelności; liczba osobników umierających w określonym przedziale czasu

podzielona przez średnią liczebność populacji w tym czasie
terytorium

teren zamieszkiwany i broniony przez osobnika danego gatunku przed osobnikami

innego lub tego samego gatunku
terytorializm

podział zajmowanego obszaru na terytoria zajmowane przez poszczególne osobniki lub

grupy; osobniki przejawiają agresję wobec przedstawicieli własnego lub obcego gatunku
zagęszczenie
wskaźnik wyrażający liczbę osobników przypadających na jednostkę powierzchni
środowiska nadającego się do rozwoju danej populacji
zasada Gausego

zasada konkurencyjnego wypierania (hipoteza Gausego): jeżeli dwa gatunki (populacje)

mają identyczne nisze ekologiczne, nie mogą współistnieć i w konsekwencji jeden
wypiera drugi
Film

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1Ycduyq3SJAH

Konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa – charakterystyka i znaczenie biologiczne zjawiska.
Źródło: reż. Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film opisuje konkurencję wewnątrzgatunkową i międzygatunkową – charakterystykę

i znaczenie biologiczne zjawiska.

Polecenie 1

Na podstawie wypowiedzi ekspertki określ różnice między konkurencją o charakterze

eksploatacji a konkurencją o charakterze interferencji. Podaj przykład każdego z tych
oddziaływań.

Polecenie 2

Wyjaśnij, jakie mogą być skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i jaki jest jej wpływ na
różnorodność genetyczną danej populacji?
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż zdania prawdziwe i zdania fałszywe.

Prawda Fałsz
Konkurencja zaliczana jest do grupy oddziaływań
 
antagonistycznych.
Im bliżej spokrewnione i mające podobne wymagania
 
życiowe gatunki, tym mniejsza konkurencja między nimi.
Konkurencja jest jednym z podstawowych czynników
 
wpływających na dobór naturalny i ewolucję organizmów.
Konkurencja występuje jedynie między zwierzętami i nie
 
jest spotykana wśród roślin.
Ćwiczenie 2 輸

Połącz terminy biologiczne z odpowiadającymi im definicjami.

Określone miejsce w terenie

Nisza
zajmowane przez daną populację.

Populacje wszystkich gatunków roślin,

Siedlisko zwierząt i mikroorganizmów
związanych z określonym ekosystemem.

Związek organizmu z ekosystemem:

miejsce organizmu w siatce zależności
Gatunek między innymi organizmami,
oddziaływanie organizmu na inne
organizmy.

Grupa podobnych do siebie

Populacja organizmów, zdolnych do krzyżowania
się i wydawania płodnego potomstwa.

Grupa osobników należąca do jednego

Biocenoza gatunku zamieszkująca określony teren
w tym samym czasie.
Ćwiczenie 3 輸

Przyporządkuj do konkurencji wewnątrzgatunkowej i konkurencji międzygatunkowej podane

sformułowania.

Konkurencja wewnątrzgatunkowa

Jest czynnikiem limitującym

wielkość, kształt i gęstość
populacji.

Może prowadzić do ograniczenia

Konkurencja międzygatunkowa
niszy lub nawet całkowitego
wyparcia słabszego gatunku.

Jest to czynnik warunkujący

rozmieszczenie nisz
ekologicznych gatunków.

Zachodzi między osobnikami

tego samego gatunku żyjącymi
w jednej populacji.

Zachodzi między dwoma

gatunkami mającymi podobne
wymagania życiowe.
Ćwiczenie 4 醙

Spośród poniższych przykładów wybierz wszystkie dotyczące konkurencji

wewnątrzgatunkowej.

 Zachowanie ścisłej hierarchii społecznej wśród wilków (Canis) żyjących w watahach

Wytwarzanie przez korzenie buku (Fagus) substancji toksycznych hamujących


rozwój w pobliżu innych gatunków roślin

Rywalizacja o jedzenie przyniesione przez rodziców wśród piskląt dzięcioła czarnego


(Dryocopus mar us)

Wyparcie z hodowli mieszanej pantofelków Paramecium caudatum przez pantofelki


Paramecium aurelia

 Walki o samicę podczas okresu godowego jeleniowatych (Cervidae)

Łowienie ryb i bezkręgowców przez różne gatunki kormoranów (Phalacrocorax)


z innych poziomów zbiorników wodnych

 Przeżycie najszybciej kiełkujących siewek świerka (Picea) w lesie świerkowym

Ćwiczenie 5 醙

Uzupełnij tekst, wybierając prawidłowe sformułowania spośród podanych propozycji.

Intensywność konkurencji zależy  nie zależy  od stopnia nakładania się nisz

ekologicznych konkurujących ze sobą osobników. Im bliżej spokrewnione gatunki 
większe różnice pomiędzy gatunkami  , tym bardziej ich nisze ekologiczne się pokrywają
i tym mniejsza  większa  jest między nimi rywalizacja. Redukuje ona szybkość
wzrostu populacji proporcjonalnie  odwrotnie proporcjonalnie  do częstości
spotkań osobników różnych gatunków – im większa interakcja, tym mniejsza 

większa  konkurencja. Może ona dotyczyć

dostępności pokarmu, światła, miejsca do życia czy podatności na choroby i ataki drapieżnikó
jedynie dostępności pokarmu i miejsc lęgowych  . Obecność mechanizmów konkurencji
międzygatunkowej wpłynęła na pojawienie się zjawiska separacji  asymilacji 
gatunków. Zasada konkurencyjnego wypierania, zwana inaczej zasadą Gausego 

krzywą Gaussa  , mówi, że jeśli dwa gatunki mają identyczne nisze ekologiczne,

mogą  nie mogą  współistnieć – słabszy  silniejszy  gatunek wyprze

słabszy  silniejszy  . W praktyce rzadko  często  dochodzi do
całkowitego wyparcia jednego gatunku przez drugi – zwykle organizmy

zmieniają swoje wymagania życiowe  zostają całkowicie zdominowane  i

dostosowują się wzajemnie do nowej niszy  wymierają  .
Ćwiczenie 6 醙

Uzupełnij tabelę opisującą skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej, przeciągając

w odpowiednie miejsca podane niżej sformułowania.

Królestwo Zjawisko Mechanizm

Rośliny Samoprzerzedzenie

Rośliny Migracja

Zwierzęta Samoregulacja

Zwierzęta Migracja

Zwierzęta Hierarchia

Zwierzęta Terytorializm

Wykształcenie zależności społecznych, w których osobniki postawione wyżej są większe

i silniejsze i mają pierwszeństwo w dostępie do pokarmu, samic itp.

Obumieranie części roślin na skutek wzrostu liczby osobników w populacji i spadku

dostępności substancji odżywczych.

Poszukiwanie nowego siedliska, wytwarzanie np. form uskrzydlonych przez owady w celu
łatwiejszego przemieszczania się na większe odległości.

Wytwarzanie mniejszych i lżejszych nasion przystosowanych do dalekiego

rozprzestrzeniania się.

Podział zajmowanego obszaru na terytoria zajmowane przez poszczególne osobniki lub

grupy.

Wzrost śmiertelności i spadek rozrodczości zwierząt na skutek wzrostu liczby organizmów

w populacji i zmniejszenia dostępności pokarmu.
Ćwiczenie 7 難

Ilustracja przedstawia konkurencję.

Źródło: EnglishSquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wyjaśnij, jaki rodzaj konkurencji został przedstawiony na ilustracji. Odpowiedź uzasadnij,

uwzględniając także skutek tej konkurencji.

Ćwiczenie 8 難

W Encyklopedii PWN można przeczytać, że konkurencja „może mieć charakter bezpośredni

(gdy organizmy wchodzą ze sobą w kontakt fizyczny) lub pośredni (gdy rywalizują tylko o te
same zasoby); konkurencja jest jednym z zasadniczych czynników doboru naturalnego”.

Źródło: Konkurencja [hasło], [w:] Encyklopedia PWN, www.encyklopedia.pwn.pl

Na podstawie informacji z tekstu i z e-materiału oceń prawdziwość sformułowania:

„Konkurencja bezpośrednia jest oddziaływaniem antagonistycznym. Konkurencję pośrednią
należy zaliczać do oddziaływań nieantagonistycznych, ponieważ zgodnie z zasadami doboru
naturalnego przynosi korzyść całej populacji”.
Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa – charakterystyka

i znaczenie biologiczne

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym

i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

X. Ekologia. Uczeń:

9) przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

XVII. Ekologia.

3. Ekologia ekosystemu. Ochrona i gospodarka ekosystemami. Uczeń:

2) przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Zdefiniujesz pojęcie niszy ekologicznej i wyjaśnisz, jakie jest jej znaczenie dla gatunku.
Przedstawisz przykłady konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej.
Przedstawisz skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej.

Strategie nauczania:
 konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
praca z filmem;
śniegowa kula;
mapa pojęć.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa – charakterystyka
i znaczenie biologiczne”. Prosi uczestników zajęć o rozwiązanie ćwiczenia nr 1 z sekcji
„Sprawdź się” na podstawie treści w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla zawartość sekcji „Wprowadzenie”. Uczniowie wspólnie

z nauczycielem omawiają cele lekcji i określają kryteria sukcesu.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, za pomocą dostępnego w panelu użytkownika
raportu, sprawdza, którzy uczniowie zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem
i wykonali zadane ćwiczenie. Jeśli odpowiedzi uczniów bardzo się różnią lub
ćwiczenie okazało się trudne, nauczyciel omawia je na forum.

Faza realizacyjna:

1. Praca z multimedium („Film”). Uczniowie zapoznają się z filmem udostępnionym przez

nauczyciela. W trakcie oglądania zapisują pięć najważniejszych ich zdaniem kwestii
 poruszanych w multimedium. Następnie w parach porównują swoje wybory.
Nauczyciel prosi wybrane pary o podsumowanie swojej pracy.
2. Kula śniegowa. Nauczyciel informuje uczniów, że będą pracować metodą kuli
śniegowej, poszukując w udostępnionym e‐materiale odpowiedzi na następujące
pytania:
– Czym jest nisza ekologiczna i jakie jest jej znaczenie dla gatunku?
– Czym różni się konkurencja o charakterze eksploatacji od interferencji? Podaj
przykład każdego z tych oddziaływań.
– Jakie mogą być skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i jak może ona wpływać na
różnorodność genetyczną danej populacji?
Nauczyciel objaśnia wspomnianą wyżej metodę i wynikające z niej kolejne etapy pracy:
1) najpierw uczniowie będą indywidualnie opracowywać odpowiedzi na zadane
pytania;
2) potem połączą się w pary i porównają swoje propozycje, a na osobnej kartce zapiszą
wspólne odpowiedzi;
3) kolejnym krokiem będzie połączenie się par w czwórki, które – jak poprzednio –
skonfrontują swoje odpowiedzi;
4) uczniowie utworzą 8‐osobowe zespoły i znów porównają swoje propozycje;
5) przedstawiciele poszczególnych zespołów 8‐osobowych zaprezentują na forum klasy
uzgodnione w grupie odpowiedzi.
3. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 7
(„Wyjaśnij, jaki rodzaj konkurencji został przedstawiony na ilustracji. Odpowiedź
uzasadnij, uwzględniając także skutek tej konkurencji”) z sekcji „Sprawdź się”.
Następnie w 4‐osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie. Po upływie
wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy prezentuje
odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel
udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Klasa wspólnie wykonuje mapę pojęć podsumowującą zajęcia.

2. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”,
podsumowuje omawiany na lekcji materiał, wyjaśnia wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 2 do 6 oraz 8 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.
Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Treści w sekcji „Film” można wykorzystać jako materiał służący powtórzeniu

i utrwaleniu wiedzy uczniów.