Tolerancja ekologiczna a środowisko życia

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Tolerancja ekologiczna a środowisko życia

Lis polarny (Vulpes lagopus) jest niezwykle odporny na niskie temperatury – zwierzęta te pozostają
aktywne nawet przy mrozie dochodzącym do −50°C. W porównaniu z krajowym lisem rudym (Vulpes
vulpes) lis polarny ma krótsze łapy, ogon i pysk oraz mniejsze uszy. Zmniejszenie dystalnych części ciała
pozwala na ograniczenie utraty ciepła i jest przystosowanem do życia w klimacie polarnym.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 1.0.

Zmiany natężenia czynników abiotycznych wpływają na funkcjonowanie organizmów oraz

determinują ich występowanie w danym środowisku. Jeśli zmiany te mieszczą się
w zakresie tolerancji ekologicznej, zdolności adaptacyjne pozwolą organizmowi dostosować
się i przetrwać. Jeśli zmiany te wykraczają poza zakres tolerancji ekologicznej, organizm
ginie. Czy wiesz, czym spowodowane jest masowe pojawianie się komarów na przełomie
wiosny i lata? Obfite wiosenne deszcze i cieplejsze letnie dni sprzyjają pojawieniu się tych
owadów – zaczynają się one wtedy intensywnie rozmnażać, ponieważ temperatura
i wilgotność osiągają wartości optymalne dla ich rozwoju. Chłodniejsze jesienne dni
ponownie przekroczą zakres tolerancji komarów i przyczynią się do ich czasowej
nieobecności w środowisku.

Twoje cele

Wskażesz cechy organizmów o różnym zakresie tolerancji ekologicznej: eurybiontów

i stenobiontów.
Omówisz wpływ czynników środowiskowych na funkcjonowanie organizmów.
Podasz wymagania środowiskowe wybranych gatunków roślin i zwierząt.
Przeczytaj

Tolerancja ekologiczna to zdolność przystosowania się organizmu do zmian natężenia

oddziałujących na niego czynników abiotycznych. Adaptacja do zmieniających się
warunków środowiska zapewnia organizmowi możliwość przeżycia i realizowania funkcji
życiowych.

Zdolność adaptacyjna organizmu mieści się w pewnym przedziale wartości oddziałującego

czynnika środowiska – jest to tzw. zakres tolerancji. Granice zakresu tolerancji wyznaczają
dwie wartości skrajne: minimum i maksimum. Minimum to najniższa wartość czynnika
tolerowana przez organizm, a maksimum to wartość najwyższa. Zmiany natężenia czynnika
środowiskowego mieszczące się pomiędzy dolną i górną granicą zakresu tolerancji
zapewniają organizmowi przeżycie w danym środowisku. W obrębie zakresu tolerancji
wyróżnia się przedział wartości, w którym organizm funkcjonuje najlepiej – jest to tzw.
optimum. W warunkach optymalnych organizm może się rozmnażać. W miarę oddalania
się od zakresu optimum warunki się pogarszają. Organizmowi jest trudniej funkcjonować
i zwykle ogranicza swoją aktywność do zdobywania pokarmu. Im bliżej wartości
minimalnych i maksymalnych, tym gorzej funkcjonuje organizm, który jest wówczas zdolny
jedynie do pozostawania przy życiu. Wartość czynnika środowiska poniżej lub powyżej
wartości skrajnych prowadzi do śmierci organizmu.

Zakres tolerancji ekologicznej ślimaka morskiego z rodziny rozkolcowatych (Muricidae) na zmiany natężenia
temperatury w środowisku życia.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Organizmy należące do różnych gatunków wykazują różny zakres tolerancji w stosunku do
czynników środowiska. Gatunki o szerokim zakresie tolerancji w odniesieniu do
określonego czynnika nazywamy eurybiontami, natomiast gatunki o wąskim zakresie
tolerancji – stenobiontami. Niektóre gatunki o wąskim zakresie tolerancji wykorzystywane
są jako organizmy wskaźnikowe (bioindykatory). Są one wrażliwe na zmiany wartości
określonych czynników, dlatego ich obecność lub brak pozwala ocenić stan środowiska.

Gatunki eurybiontyczne są mniej wrażliwe na zmiany natężenia czynników środowiska.

Z tego powodu część z nich jest zaliczana do gatunków kosmopolitycznych, których
występowanie na kuli ziemskiej jest powszechne. Natomiast gatunki stenobiontyczne są
bardziej podatne na działanie czynników środowiska i mniej odporne na ich wahania,
dlatego zazwyczaj występują na ograniczonych obszarach. Często zaliczane są do gatunków
endemicznych.

Porosty są wrażliwe na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego tlenkami siarki. Najszerszy zakres

tolerancji na ten czynnik środowiska i tym samym najmniejszą wrażliwość wykazują porosty o plesze
skorupiastej. Najwęższy zakres tolerancji i tym samym największą wrażliwość wykazują porosty o plesze
krzaczkowatej. Przedstawiony na pierwszym planie zdjęcia gatunek porostu – brodaczka kędzierzawa (Usnea
subfloridana) – posiada krzaczkowatą i rozgałęzioną plechę porastającą korę drzew liściastych i iglastych. Jej
obecność na danym terenie świadczy o nieznacznym stopniu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego
tlenkami siarki (tzw. VI strefa w skali porostowej). Natomiast osobniki tego gatunku porostu o dużych i silnie
rozgałęzionych plechach występują na obszarach czystych (tzw. VII strefa w skali porostowej).
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dla zainteresowanych

Aby dowiedzieć się więcej o tolerancji ekologicznej, wróć do lekcji pt. Tolerancja
ekologiczna. Prawo Liebiga i prawo Shelforda.
Zakres tolerancji ekologicznej gatunku w odniesieniu do temperatury

Temperatura jest jednym z podstawowych czynników środowiska oddziałujących na

organizmy. Większość organizmów funkcjonuje i przejawia aktywność w temperaturach od
0°C do 30°C, natomiast optimum przypada w zakresie 20–30°C. Pod względem zakresu
tolerancji ekologicznej na temperaturę gatunki dzielimy na eurytermiczne (np. żarłacz
błękitny – Prionace glauca) i stenotermiczne (np. trematoma lodowa – Pseudotrematomus
bernacchii).

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Istnieją organizmy, których zakres tolerancji temperatury jest ekstremalny. Przykładem jest
Pyrolobus fumarii – prokariotyczny mikroorganizm należący do archeanów, odkryty
w kominie hydrotermalnym na dnie Oceanu Atlantyckiego. Gatunek ten jest termofilnym
ekstremofilem, czyli organizmem, dla którego optimum i zakres tolerancji ekologicznej
przypada na bardzo wysokie wartości temperatury.

Zakres tolerancji ekologicznej Pyrolobus fumarii zawiera się w granicach od 90 do 113 stopni Celsjusza
z op mum przypadającym w okolicach 106 stopni Celsjusza.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zakres tolerancji ekologicznej gatunku w odniesieniu do wilgotności

Wilgotność gleby, czyli ilość wody w podłożu dostępnej dla organizmów, jest nieodłącznie
związana z wysokością temperatury. Pod względem zakresu tolerancji ekologicznej na
zmiany wilgotności gatunki dzielimy na euryhydryczne (np. ligustr pospolity – Ligustrum
vulgare) i stenohydryczne (np. szczawik zajęczy – Oxalis acetosella).

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Gatunki roślin o zbliżonych zakresach tolerancji ekologicznej w stosunku do wilgotności

środowiska tworzą różne formy ekologiczne – wyróżnia się hydrofity, higrofity, mezofity
i kserofity.

Źródło: Wikimedia Commons, Pixabay, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zakres tolerancji ekologicznej gatunku w odniesieniu do zasolenia

Siewka korzeniary z rodzaju Rhizophora – gatunku współtworzącego lasy namorzynowe na obszarach

nadbrzeżnych strefy międzyzwrotnikowej. Podczas pływów tereny te są okresowo zalewane słoną wodą
morską, która zasala podłoże. Rośliny występujące na solniskach zaliczane są do tzw. halofitów, czyli
słonolubnych roślin przystosowanych do wzrostu i rozwoju na podłożu o wysokim stężeniu rozpuszczonych
soli.
Źródło: Guillaume Blanchard, Wikimedia Commons.
Zasolenie, czyli ilość soli rozpuszczonych w wodzie, jest czynnikiem ograniczającym
występowanie organizmów w środowisku wodnym. Również gleby w obszarach
nadmorskich i tereny śródlądowe w pobliżu wysięku słonych wód wykazują zwiększone
zasolenie. Pod względem zakresu tolerancji ekologicznej na zmiany zasolenia gatunki
dzielimy na euryhalinowe (np. bełtwa festonowa – Cyanea capillata) i stenohalinowe (np.
rozgwiazda – Protoreaster linckii).

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zakres tolerancji ekologicznej gatunku w odniesieniu do światła

Światło jest czynnikiem środowiskowym szczególnie istotnym dla roślin. Intensywność

światła i jego dostępność w środowisku wpływają bezpośrednio na natężenie procesu
fotosyntezy. Pod względem zakresu tolerancji ekologicznej na zmiany natężenia światła
gatunki dzielimy na euryfotyczne (np. bluszcz pospolity – Hedera helix) i stenofotyczne
(np. dziewanna pospolita – Verbascum nigrum).

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

Gatunki roślin o zbliżonych zakresach tolerancji ekologicznej w stosunku do intensywności

światła tworzą różne formy ekologiczne – wyróżnia się heliofity i skiofity.

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Dla zainteresowanych

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o formach ekologicznych roślin, przejdź do lekcji pt.
Formy ekologiczne roślin w zależności od warunków środowiskowych.

Jeden gatunek może wykazywać odmienne zakresy tolerancji ekologicznej w stosunku do

różnych czynników środowiska. Na przykład jeśli względem jednego czynnika dany
gatunek wykazuje szeroki zakres tolerancji, jest eurybiontem, a jeśli w odniesieniu do
innego czynnika prezentuje wąski zakres tolerancji – jest stenobiontem.
Morszczuk zwyczajny (Merluccius merluccius) jest gatunkiem zarówno eurytermicznym, jak i stenohalinowym.
Ryba ta występuje wyłącznie w wodach słonych – chłodniejszych w północnej i wschodniej części Oceanu
Atlantyckiego oraz w nieco cieplejszych w Morzu Śródziemnym i Morzu Czarnym.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

W środowisku działa jednocześnie wiele czynników abiotycznych wpływających na

funkcjonowanie i występowanie organizmów. Zakres tolerancji ekologicznej na dany
czynnik środowiska nie jest stały, lecz ulega zmianom, co uzależnione jest od zmian, którym
podlegają inne czynniki. Opisane zjawisko nazywane jest zasadą współdziałania czynników.

Dzwonek alpejski (Campanula alpina) na stanowisku w Tatrach w Dolinie Tomanowej. Gatunek ten występuje
w Alpach i Karpatach na murawach naskalnych, rumowiskach i halach. Wzrost i rozwój roślin wysokogórskich
hamuje stosunkowo niska temperatura powietrza. Jednak duża dostępność wody i światła zmniejsza nieco
ograniczający wpływ tego czynnika. Kompensacja niedoboru jednego czynnika nadmiarem innego zmienia
zakres tolerancji ekologicznej organizmu względem czynnika ograniczającego.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

W środowisku naturalnym na organizmy oddziałują nie tylko czynniki abiotyczne, lecz

także biotyczne. Zdarza się, że nisze ekologiczne różnych organizmów nakładają się,
a istniejąca między nimi konkurencja sprawia, że jeden z nich zostaje zmuszony do życia na
skraju zakresu tolerancji ekologicznej.

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
archeany

archeony, archebakterie, Archaea; organizmy zaliczane tradycyjnie wraz z eubakteriami

(bakteriami właściwymi, Eubacteria) do prokariontów

czynniki abiotyczne

(gr. a-/an- – zaprzeczenie, brak; gr. bios – życie) – czynniki fizykochemiczne, takie jak
temperatura, światło, woda, poziom zasolenia czy właściwości gleby, przynależne
określonemu środowisku i wpływające na organizmy żywe

czynniki biotyczne

(gr. bios – życie) – czynniki występujące w określonym środowisku w wyniku

oddziaływania żywych organizmów na inne żywe organizmy

eurybionty

organizm o szerokim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do określonego

czynnika środowiska

gatunek endemiczny

gatunki roślin i zwierząt, występujące tylko w określonych miejscach na świecie, a ze

względu na istnienie bariery geograficznej obecne na ograniczonym obszarze

gatunek kosmopolityczny

gatunki roślin i zwierząt o bardzo dużym zasięgu występowania, powszechne na kuli

ziemskiej

organizm wskaźnikowy
bioindykator; organizm o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej, wrażliwy na zmiany
natężenia określonego czynnika abiotycznego, pozwalający ocenić stan środowiska

stenobionty

(gr. stenós – wąski) – organizmy, które mają wąski zakres tolerancji ekologicznej
w stosunku do czynników środowiska

tolerancja ekologiczna

(łac. tolerantia – cierpliwa wytrwałość) – wymagania życiowe organizmu, zdolność

przystosowania się do zmian natężenia oddziałujących na organizm czynników
abiotycznych

zakres tolerancji

przedział wartości oddziałującego czynnika środowiska, w którym organizm jest zdolny

do spełniania funkcji życiowych
Grafika interaktywna

Zakresy tolerancji organizmów

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Na podstawie grafiki interaktywnej wyjaśnij, dlaczego organizmy o szerokim zakresie

tolerancji ekologicznej mają zazwyczaj duży zasięg występowania.

Polecenie 2

Określ, które z wymienionych w grafice interaktywnej organizmów mogą pełnić funkcję

bioindykatorów. Odpowiedź uzasadnij.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Tolerancja ekologiczna to...

 zarówno niedobór, jak i nadmiar danego czynnika działającego na organizm.

 niedobór danego czynnika działającego na organizm.

wymagania organizmu w stosunku do danego czynnika ograniczone zakresami


minimum i maksimum.

 czynniki biotyczne i abiotyczne działające na organizm.

Ćwiczenie 2 輸

Oceń, czy podane stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Prawda Fałsz
Granice zakresu tolerancji
organizmu na dany czynnik
wyznaczane są przez dwie  
wartości skrajne: minimum
i maksimum.
Tolerancja organizmu może
być wąska w stosunku do
 
jednego czynnika, a do
drugiego – szeroka.
Organizmy nie mają
zdolności
przystosowywania się do  
zmieniających się
warunków środowiska.
Organizmy o wąskiej
tolerancji ekologicznej na
dany czynnik mogą być  
wykorzystywane do oceny
stanu środowiska.

Ćwiczenie 3 輸

Warunki optymalne pozwalają organizmowi na...

 wyłącznie rozmnażanie się.

 zdobywanie pokarmu, rozmnażanie się i pozostawanie przy życiu.

 zdobywanie pokarmu i pozostawanie przy życiu.

 wyłącznie pozostawanie przy życiu.

Ćwiczenie 4 輸

Przyjrzyj się rysunkowi i zaznacz prawdziwe zdanie.

 Zakres „b” i „c” odpowiada zakresowi eurybiontów.

 Zakres „a” odpowiada zakresowi eurybiontów.

 Zakres „a” odpowiada zakresowi gatunków wskaźnikowych.

 Zakres „a” odpowiada zakresowi stenobiontów.

 Ćwiczenie 5 醙

Stenobionty to organizmy o wąskim zakresie tolerancji, natomiast eurybionty – o szerokim.

Przedrostki steno- i eury- połączone z nazwą odpowiedniego czynnika wyrażają zakres
tolerancji danego czynnika. Przykładowo organizmy o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej
na temperaturę to organizmy stenotermiczne, natomiast o szerokim – eurytermiczne.

Na podstawie podanych informacji przyporządkuj organizmy do odpowiedniej grupy.

Stenotermiczne

wróbel domowy

bełtwa festonowa

trematoma lodowa goryle

Eurytermiczne
żarłacz błękitny

chełbia modra

Euryhalinowe

Informacja do ćwiczenia 5

“
Jedno ze stanowisk ropuchy paskówki to płytkie jeziorko tuż nad
brzegiem morza, leżące nieco powyżej poziomu normalnego
przypływu. Niestety, zdarzają się również, chociaż rzadko, przypływy
znacznie wyższe od normalnych. Jeżeli trafił się taki przypływ i zalał
jeziorko, gdy były w nim kijanki, ginęły one od wody o zasoleniu
oceanicznym. [...] Badacze pogłębili zbiornik [...] i oddzielili go od
morza wałem, chroniącym od wysokich przypływów. Zbiornik stał się
na tyle korzystny, że mogła zacząć się w nim rozradzać ropucha
szara, która całkowicie wyparła z niego paskówkę.
Na podstawie: Tomasz Umiński, Ekologia, środowisko, przyroda, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995, s.
374.

Ćwiczenie 6 醙

Zmiana natężenia których czynników środowiska przekroczyła zakres tolerancji ekologicznej

ropuchy paskówki i spowodowała zanik populacji tego gatunku w jeziorze nad brzegiem
morza? Zaznacz prawidłową odpowiedź.

 Jedynie zasolenie

 Konkurencja i zasolenie

 Drapieżnictwo i zasolenie

 Drapieżnictwo i dostępność wody

Ćwiczenie 7 難
Zastanów się, w jaki sposób wiedzę o zakresie tolerancji ekologicznej organizmów możesz
zastosować w praktyce. Opisz jeden przykład pochodzący z życia codziennego, np. sposób
dłuższego przechowywania żywności.
Ćwiczenie 8 難

Przeprowadzono doświadczenie, w którym uprawiano trzy gatunki traw z rodzajów stokłosa,

rajgras i wyczyniec na glebie o różnej wilgotności. W pierwszym wariancie eksperymentu
wszystkie trzy gatunki uprawiano osobno. W drugim wariancie – razem. Rysunki przedstawiają
przyrost traw uprawianych oddzielnie (A) oraz przyrost traw w wyniku konkurencji wszystkich
trzech gatunków (B) w zależności od wilgotności gleby.

Na podstawie: Tomasz Umiński, Ekologia, środowisko, przyroda, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,

Warszawa 1995. s. 99.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Sformułuj problem badawczy oraz wniosek na podstawie wyników przedstawionego

doświadczenia.
Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Tolerancja ekologiczna a środowisko życia

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
XVII. Ekologia.
1. Ekologia organizmów. Uczeń:
5) określa środowisko życia organizmu na podstawie jego tolerancji ekologicznej na określony
czynnik;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Wskażesz cechy organizmów o różnym zakresie tolerancji ekologicznej: eurybiontów

i stenobiontów.
Omówisz wpływ czynników środowiskowych na funkcjonowanie organizmów.
Podasz wymagania środowiskowe wybranych gatunków roślin i zwierząt.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
rozmowa kierowana;
ćwiczenia interaktywne;
analiza grafiki interaktywnej;
mapa myśli;
 metoda stolików eksperckich.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
arkusze papieru, flamastry.

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Tolerancja ekologiczna a środowisko życia”. Prosi uczestników zajęć
o rozwiązanie ćwiczenia nr 1 (polegającego na wskazaniu prawidłowej definicji pojęcia
tolerancji ekologicznej) z sekcji „Sprawdź się” na podstawie treści w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając
razem z uczniami kryteria sukcesu.
2. Rozmowa wprowadzająca. Nauczyciel prosi uczniów, by pracując w parach,
scharakteryzowali wymagania środowiskowe wybranego gatunku roślin lub zwierząt.
Uczniowie wspólnie przygotowują odpowiedź. Chętni wypowiadają się na forum klasy.
Nauczyciel podsumowuje odpowiedzi uczniów.

Faza realizacyjna:

1. Mapa myśli. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy i formułuje polecenie:

„Opracuj w formie mapy myśli przydzielone zagadnienia, uwzględniając wpływ
czynników środowiskowych na funkcjonowanie organizmów oraz podając wymagania
środowiskowe wybranych gatunków roślin i zwierząt w zakresie danego czynnika”.
Następnie przydziela zespołom zagadnienia:
– grupa I i II – zakres tolerancji ekologicznej gatunku w odniesieniu do temperatury
oraz wilgotności;
– grupa III i IV – zakres tolerancji ekologicznej gatunku w odniesieniu do zasolenia
i światła.
 Grupy otrzymują po dwa arkusze papieru A2 i na jednym z nich sporządzają mapę
myśli. Następnie wybierają po dwóch ekspertów, którzy najlepiej opanowali otrzymane
zagadnienia. Eksperci zamieniają się grupami (I z III, II z IV) i przekazują zdobytą
wiedzę. Uczniowie z drugiej grupy robią na drugim arkuszu notatki w formie mapy
myśli, porządkując informacje przekazywane przez eksperta. Po upływie
wyznaczonego czasu eksperci wracają do swoich grup. Grupy prezentują wyniki swojej
pracy, nauczyciel uzupełnia brakujące informacje, koryguje ewentualne błędy.
Następnie uczniowie prezentują swoje mapy myśli i omawiają je.
2. Praca z multimedium („Grafika interaktywna”). Nauczyciel wyświetla grafikę
interaktywną i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Prosi podopiecznych, by
pracując w parach, wyjaśnili, dlaczego organizmy o szerokim zakresie tolerancji
ekologicznej mają zazwyczaj duży zasięg występowania. Następnie uczniowie
konsultują swoje rozwiązania z inną, najbliżej siedzącą parą.
3. Nauczyciel czyta polecenie nr 2: „Określ, które z wymienionych w grafice
interaktywnej organizmów mogą pełnić funkcję bioindykatorów. Odpowiedź
uzasadnij”. Prosi uczniów, aby wykonali je w parach. Następnie wybrana osoba
prezentuje swoją odpowiedź, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej.
Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, wyjaśnia wątpliwości uczniów.
4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 8
(w której mają za zadanie sformułować problem badawczy oraz wniosek na podstawie
wyników przedstawionego doświadczenia) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie
w 4‐osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie. Po upływie wyznaczonego
czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy prezentuje odpowiedź wraz
z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel udziela uczniom
informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby w grupach skonstruowali tabelę porównującą cechy

organizmów o różnym zakresie tolerancji ekologicznej: eurybiontów i stenobiontów.
Grupy prezentują wykonane przez siebie tabele.
2. Nauczyciel zadaje pytanie: „W jaki sposób wiedzę o zakresie tolerancji ekologicznej
organizmów możemy zastosować w praktyce?”. Wybrali/chętni uczniowie opisują po
jednym przykładzie pochodzącym z życia codziennego.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenie nr 7 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.
Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Nauczyciel może wykorzystać medium zamieszczone w sekcji „Grafika interaktywna”

do podsumowania lekcji.