SADRŽAJ

1.Uvod....................................................................................................................................3
2.Elementi finansijskog sistema.............................................................................................4
3.Pojam Centralne Banke.......................................................................................................5
4.Organizacija i upravljanje centralnom banke.....................................................................6
5. Uloga i značaj centralne banke kao krovne institucije finansijskog sistema......................8
5.1. Mjesto i uloga centralne banke u finansijskom sistemu..............................................8

5.2. Regulatorna funkcija centralne banke u finansijskom sistemu....................................9

6. Monetarna uloga centralne banke.....................................................................................10

6.1. Ciljevi Centralne banke u regulisanju monetarno-kreditne politike..........................12

6.2.Regulisanja kredita centralne banke poslovnim bankama..........................................14

7. Funkcija Centralne Banke u sprovođenju monetarne politike za regulisanje Finansijskog

tržišta.....................................................................................................................................15
8. ZAKLJUČAK:..................................................................................................................18
9. LITERATURA:................................................................................................................19

1
 Rezime:U radu se polazi od traženja odgovora na pitanje kakvu bimonetarnu politiku
centralna banka trebalo da vodi u novim tržišnimuslovima i da centralna banka kao ključna
monetarna institucijamora obezbjediti kredibilitet monetarne politike, što je posebnoznačajno
tokom makroekenomske stabilizacije. Da bi kreatorimonetarne politike mogli da odgovore na
pitanje kakvu monetarnupolitiku da sprovode, neophodno je da znaju i efekte monetarnepolitike
na ekonomsku aktivnost, prije svega inevesticionu aktivnost i vrjeme u kome se oni mogu javiti.
Poseban status i ovlašćenjaomogućuju centralnoj banci da kontroliše monetarna kretanja, da držii
rukuje deviznim rezervama, da drži obavezne rezerve banaka, daupravlja državnim dugom, da je
kreditor bankarskog sistemaposlednje instance, da se stara o likvidnosti bankarskog sistema, i
zbog toga je centralna banka postala odgovorna za funkcionisanjeukupnog finansijskog tržišta,
posebno novčanog tržišta. Centralnabanka direktno ili indirektno utiče na najvažnija zbivanja
nafinansijskim tržištima, finansijskom sistemu, ali i šire – na celokupnuprivredu jedne zemlje.
Da bi se uopšte sagledao uticaj finansijskogtržišta na monetarnu i investicionu politiku, treba
prvo poći od ulogecentralne banke na finansijskom tržištu, a sa druge strane
analiziratiinstrumente i institucije finansijskog tržišta.

Ključne reči: centralna banka, finansijsko tržište, monetarna politika,investiciona politika i

likvidnost bankarskog sistema.

Summary: The paper starts by looking for an answer to the question of what monetary
policy the central bank should conduct in the new market conditions and that the central bank as
a key monetary institution must ensure the credibility of monetary policy, which is especially
important during macroeconomic stabilization. In order for monetary policy makers to be able to
answer the question of what kind of monetary policy to pursue, it is necessary to know the effects
of monetary policy on economic activity, primarily investment activity and the time in which they
can occur. The special status and powers enable the central bank to control monetary
movements, to hold and manage foreign exchange reserves, to hold required reserves of banks,
to manage government debt, to be the creditor of the banking system of last resort, to take care
of the banking system's liquidity. the central bank became responsible for the functioning of the

2
overall financial market, especially the money market. The central bank directly or indirectly
affects the most important developments in the financial markets, the financial system, and
beyond - the entire economy of a country. In order to see the impact of the financial market on
monetary and investment policy in general, one should first start from the role of the central
bank in the financial market, and on the other hand analyze the instruments and institutions of
the financial market.

Keywords: central bank, financial market, monetary policy, investment policyandliquidity

of the banking system.

1.Uvod
Cilj ovog rada je da ukaze na pravac monetarne politike koju bi centralna banka vodila u novim
trzisnim uslovima. U skladu sa pomenutim ciljem, rad je osmišljrn na sljedeći način. Pored
uvoda i zaključka, u prvom djelu rada analiziraju se osnovni elementi finansijskog sistema :
finansijska tržišta, finansijski instrumenti i finansijske institucije. U drugom djelu nastojalo se da
se determiniše uloga, značaj i funkcije centralne banke kao krovne institucije finansijskog
sistema.

Kao osnovnu funkciju centralne banke navodimo da ona osigurava stabilnu unutrašnju i spoljnu
likvidnost, a s tim u vezi i „zdrav“ nacionalninovac i njegov (relativno) stabilan kurs. Za
ostvarivanje ove funkcije, centralna banka se služi nizom instrumenata koji su sadržani u
kreditno monetarnoj politici. Centralna banka je državna ustanova koja vrši javne funkcije u
oblasti praćenja operacija u finansijskom sistemu i vrši kontrolu rasta novčane mase.

Današnje centralne banke, kao nosioci monetarne politike, moraju da brinu ne samo o količini
novca, već mnogo šire o „zdravlju“ finansijskih tokova cjele nacionalne privrede, odnosno o
cjelokupnoj nacionalnoj ekonomiji. Monetarna politika kada se racionalno koristi, pozitivno
utiče na razvojni tok proizvodnje, zaposlenost, spoljnu i unutrašnju stabilnost nacionalne valute,
kao i na lakše ostvarivanje drugih ciljeva nacionalne politike. Trebamo imati u vidu i činjenicu
da ciljevi koji se tiču materijalne proizvodnje, zaposlenosti, stabinosti cjena i stanja platnog
bilansa predstavljaju krajnje tačke u uticaju monetarne politike.

3
 2.Elementi finansijskog sistema

Finansijski sistem se sastoji iz kombinacije većeg broja institucija i učesnika (centralna banka,
poslovne banke, štedionice, penzioni fondovi,investicioni fondovi, osiguravajuća društva,
posredničke organizacije i sl.), finansijskih tržišta (tržište novca, tržište kapitala, deviznog
tržišta) i finansijskih instrumenata (instrumenti duga, vlasnički instrumenti, derivati – izvedeni
instrumenti). Najvažniji elementi finansijskog sistema:

1) Finansijska tržišta,

2) Finansijske institucije i

3) Finansijski instrumenti.

Razvijenost finansijskog sistema se može pratiti preko razvijenosti njegovih najvažnijih

elemenata. Finansijsko tržište je organizovan tržišni prostor na kome se susreću ponuda i tražnja
finansijsko-novčanih sredstava i formira cjena tržišne alokacije finansijskih sredstava. Rječ je o
mjestu gde se povezuju različiti učesnici i gde se zaključuju poslovi u vezi sa kupoprodajom
različitih finansijskih instrumenata. Učesnici na finansijskom trzistu su finansijske institucije i
finansijski posrednici.1 Na finansijskim tržištima se formiraju različite cjene pojedinih hartija od
vrjednosti, kamatne stope, devizni kursevi. Na njemu se vrši distribucija prihoda i mjeri
efikasnost poslovanja. Finansijsko tržište možemo sresti u dva oblika, užem i širem. Uži oblik je
vezan za određeno mjesto, vrjeme, organizaciju i način funkcionisanja, i takvo tržište se naziva
berzom. Šire shvatanje finansijskog tržišta je vezano za sva druga mjesta van berze, gde se
susreću ponude i tražnje za različitim finansijskim instrumentima i gdje se obavljaju finansijski
poslovi i zaključuju finansijske transakcije. Sa različitih aspekata, brojne su podjele finansijskih
tržišta. Po tipu finansijske aktive, finansijsko tržište se dijeli na novčano tržište, devizno tržište i
tržište finansijskih derivata. Na finansijskom tržištu učestvuju gotovo svi elementi privrednog i
društvenog života, samo je pitanje ugla iz kog se na sve njih gleda.Finansijski instrumenti
predstavljaju predmet trgovanja na finansijskim tržištima. Rječ je o neopipljivoj aktivi, čija
vrjednost direktno ne zavisi od vrjednosti fizičkih dobara, već predstavlja prava na buduće
prihode i koristi. To može podrazumjevati razne novčane i finansijske instrumente kojima se
1
Jeremić Z. (2011),

4
može trgovati na finansijskim tržištima. Finansijske instrumente emituju ili izdaju oni subjekti
koji imaju nedostatke finansijskih sredstava ili kapitala u datom trenutku. Finansijske institucije
čine veliki broj fizičkih i pravnih lica koja se pojavljuju u najrazličitijim ulogama i često sa
dijametralno suprotnim motivima. Veći broj učesnika sugeriše da je finansijsko tržište
razvijenije.Finansijske institucije imaju veliku ulogu na finansijskom tržištu, jer je u njihovim
rukama skoncentrisan ogroman kapital i moć. Razlika proističe iz toga što svaka institucija ne
mora biti i posrednik, kao i činjenice da posrednici (brokeri, dileri, investicioni bankari) posluju
sa primarnim pravima, a institucije sa sekundarnim. Većina finansijskih institucija obavlja i
posredničke funkcije, što otežava njihovo precizno razgraničenje. Najvažnija finansijska
institucija u finansijskom sistemu je centralna banka, jer je odgovorna za vođenje monetarne
politike, čime ostvaruje direktan uticaj na finansijsko tržište. Uloga centralne banke na
finansijskom tržištu se ogleda u sledećem:

- Regulisanje i supervizija rada banaka;

- Sprovođenje mera kreditno-monetarne politike;

- Emisija novčanica, novca i kredita i

- Održavanje spoljne likvidnosti.

3.Pojam Centralne Banke

Centralna banka je Centralna monetarna ustanova u nekoj državi koja ima monopol emisije
novca. Funkcije Centralne banke su da održava monetarnu stabilnost nacionalne ekonomije,
sprovođenjem monetarno-kreditne politike, reguliše novčani opticaj, organizuje i vodi platni
promet zemlje, bavi se kupoprodajom deviza te propisuje stopu obavezne rezerve, kontroliše
bankovni sistem, određuje službeno eskontnu stopu i slično.Uglavnom u svim zemljama egzistira
samo jedna takva banka, osim u Sad, Kanadi, gdje su banke okupljene oko jedne Centralne
banke, a zajedno čine Fed - sistem Federalnih Rezervi.Za Centralnu banku se može reći da je
kvazi banka ili specifična državna institucija. Ona predstavlja neprofitnu instituciju,ne
uspostavlja direktne odnose sa nebankarskim sektorima, osim sa državom, što znači da nema
konkurentskih odnosa između Centralne banke i drugih banaka. Centralna banka vrši emisionu

5
funkciju. Ona preko svojih specijalizovanih institucija emituje gotov novac. Centralna banka
emituje i primarni novac tako što odobrava kredite poslovnim bankama ili od njih kupuje
nedospjela potraživanja. Na ovaj način Centralna banka održava potrebnu količinu novca u
opticaju i reguliše visinu kamatnih stopa na finansijskim tržištima,gdje se centralna banka javlja
kao „banka- banaka“ i kao „banka- države“. Centralna banka je, s jedne strane, novčana
institucija (u kojoj se formira i dinamizira opticajni novac), a s druge strane, predstavlja
bankarsku instituciju (koja uspostavlja brojne kreditne i depozitne odnose sa bankama, državom i
inostranstvom). Centralne banke su se do drugog svetskog rata organizovale kao akcionarska
društva, a tek kasnije su se nacionalizovale i tek onda stupile pod kontrolu države. Prva
Centralna banka osnovana je u Švedskoj 1656. godine, a najveći uticaj je imala Bank of England
koja je osnovana 1695. godine.

4.Organizacija i upravljanje centralnom banke

Organizacija Centralne banke zavisi od političkog i administrativnog ustrojstva zemlje, kao

i od razvijenosti i strukture ekonomskog i finansijskog sistema zemlje.

U pogledu vlasništva ona može da bude:

1. U potpunosti državna banka,

2. Privatna i

3. Mešovitog oblika svojine.

Centralna banka je obično konstituisana kao akcionarsko društvo, čiji capital po pravilu
pripada državi. Čak i kada država raspolaže samo djelom kapitala ili se kao akcionar Centralne
banke pojavljuju poslovne banke ili druge finansijske organizacije, postoji veoma čvrsta veza
između države i centralne banke.

6
 Osnovni modeli organizacija centralne banke su:

• Jedinstvena centralna banka,

• Složeni sistem centralne banke,

• Nadnacionalna banka.

Jedinstvena centralna banka - najčešći concept, što znači “jedna država - jedna centralna
banka”, drugim rječima monetarna vlast je koncentrisana u jednom pravnom subjektu. Ovako
jedinstvena banka može radi efikasnijeg izvršavanja zadataka da uspostavi ogranke u zemlji
inostranstvu ili da ima posebne institucije, kao što su zavodi za izradu novčanica i kovanog
novca.

Sistem centralne banke, znači da postoji više banaka preko kojih centralna banka obavlja
svoje funkcije, a najčešće jedna od banaka ima ulogu koordinatora aktivnosti, pri čemu je bitno
da se odluke donose brzo i izvršavaju efikasno i pored složenosti ovakvog sistema. Ovako je
koncipiran sistem federalnih rezervi sad.

Nadnacionalna centralna banka - organizuje se u slučaju postojanja monetarne unije više

zemalja, koja predstavlja visok stepen ekonomske integrisanosti područja. Na ovaj način države
se odriču svog monetarnog suvereniteta, imaju jedinstvenu valutu, usklađuju kreditno-monetarnu
i deviznu politiku, formiraju zajedničke devizne reserve i centralnu banku. Po pravilu ovakva
banka ima ogranke u zemljama članicama unije. Primjer je monetarna unija EU i njena
jedinstvena centralna banka, sa nacionalnim centralnim bankama kao članicama sistema
centralne evropske banke.

Pored navedena tri osnovna tipa postoji niz drugih oblika institucionalizacije centralnog
monetarnog autoriteta. Tako npr. Postorji mogućnost organizovanja u formi državne ustanove
koja vrši ove poslove (Luksemburg, Saudijska arabija). U nekim zemljama emisiona funkcija je
povjerena određenim licenciranim poslovnim bankama (Hong Kong). Jedna od mogućnosti,
aktuelna u najnovijem periodu kao prelazno rešenje u tranzicionim privredama, je osnivanje

7
monetarnog odbora tj. Upravnog savjeta (Bosna i Hercegovina).

Upravljanje centralnom bankom je jedan od najvažnijih faktora njenog uspješnog

funkcionisanja. U gotovo svim zemljama sveta upravljanje centralnom bankom je povjereno
guverneru, koji i predstavlja ovu instituciju u javnosti. Guverner najčešće ima zamjenika ili
zamjenike – viceguvernere.

Ukoliko u vlasništvu kapitala Centralne banke nije zastupljena samo državna svojina,
članove upravljačkih struktura postavlja i privatni sektor zavisno od učešća u kapitalu.

Uz odbore direktora, u mnogim Centralnim bankama značajnu funkciju imaju i tzv. Izvršni
komiteti, odnosno upravljački odbori. Oni sprovode odluke guvernera, odnosno odbora direktora,
a zaduženi su i za tekuće poslove. Po pravilu, članovi odbora direktora sačinjavaju izvršne
komitete, a radom ovih komiteta rukovodi guverner, odnosno njegov zamjenik.

Mandat guvernera, njegovog zamenika, članova odbora direktora i izvršnih komiteta

veoma se razlikuje u zavisnosti u kojoj Centralnoj banci se radi.

5. Uloga i značaj centralne banke kao krovne institucije

finansijskog sistema
Odrediti pojam i značaj centralne banke nije nimalo lak posao. Za to postoji više razloga, a
među njima je sigurno najvažniji taj da ne postoje, po pravilu, dve centralne banke koje imaju isti
položaj, ovlašćenja i odgovornosti.

5.1. Mjesto i uloga centralne banke u finansijskom sistemu

Centralna banka je glavna ustanova monetarno-kreditnog sistema i izvršni organ
monetarno-kreditne politike u jednoj zemlji. Centralne banke u razvijenim tržišnim privredama
danas predstavljaju finansijske institucije koje su preokupirane postizanjem određenih ciljeva za
čitavu privredu, kao što su održavanje likvidnosti makrosistema, sprječavanje bankrotstva
banaka, visoka nezaposlenost, a ne maksimiziranjem profita.

Centralna banka je banka poslovnih banaka i ostalih finansijskih organizacija.

8
 Stabilnost cjena, odnosno stabilnost kupovne moći nacionalne valute, predstavlja,
posmatrano na dugi rok, glavni zadatak centralne banke u zemljama tržišne privrede. Taj zadatak
je istovetan, bez obzira o kojoj se zemlji radi. Obezbjediti reprodukcioni proces sa dovoljnom
količinom novca, a da to ne dovede do obezvređivanja nacionalne valute, i da ne ugrozi sam
proces, je ono što centralna banka mora da učini. Ekonomska suverenost jedne zemlje obuhvata
u sebi i monetarnu suverenost, koja se odražava kroz odgovarajući autonomni monetarni i
devizni sistem.

Centralna banka mora uticati na dinamizaciju, usmjeravanje i stabilizaciju ukupne

privredne aktivnosti u zemlji, a takođe mora održavati odnose sa međunarodnim finansijskim
organizacijama, i to posebno sa MMF-om i Grupom Svetske Banke. Ona, po pravilu, nema
direktne odnose sa nebankarskim sektorom, izuzev države za koju vrši određene finansijske
poslove, ali zato politika i aktivnosti centralne banke utiču na sve sektore, prvenstveno
privrednog života u zemlji. Od trenutka kada su počele globalne krize i recesije, uloga centralne
banke je postala značajnija. Uloga centralne banke odnosi se na regulisanje nivoa novčane mase i
kredita u makrosistemu, kao i determinisanje stopa rasta ovih agregata u skladu sa optimalnom
stopom rasta društvenog proizvoda, adekvatnom stopom zaposlenih, relativnom stabilnošću
cjena i platnog bilansa.

5.2. Regulatorna funkcija centralne banke u finansijskom sistemu

U gotovo svim zemljama, finansijski sistem je strogo regulisan. Vlada reguliše finansijska
tržišta iz više razloga. Neki od njih su:

- Povećanje transparentnosti informacija,

- Osiguranja stabilnosti finansijskog sistema,

- Povećanje kontrole sprovođenja monetarne politike.

Rizična preduzeća, prikriveni gubitaši, nemoralni pojedinci mogu biti motivisani da

prodaju hartije od vrjednosti neopreznim ulagačima. Na taj način se odbijaju pošteni investitori i
odvraćaju od učešća na finansijskim tržištima. Upravo državna regulativa može da smanji ove
probleme I poveća efikasnost tržišta kroz povećanje kvalitetnih informacija koje stoje na

9
raspolaganju investitoru. Zato vlada uvodi regulaciju, kako bi zaštitila javnost i ekonomiju od
takvih pogubnih uticaja.

Državne komisije za banke i osiguravajuće institucije, kao i agencije za kontrolu valute,

uvode stroga pravila koja određuju ko sme, a ko ne,osnovati instituciju finansijskog posrednika.
Oni moraju da dobiju od države licencu za rad. Stoga, mora se raditi o subjektima nepomućene
reputacije i velikog početnog kapitala.

Objavljivanje informacija je regulisano uvođenjem obaveze finansijskog izveštavanja za

finansijske posrednike. Njihovo računovodstvo i knjige se moraju voditi po strogo određenim
načelima, njihove knjige su predmet povremenog nadzora, s obavezom da određene informacije
uvek moraju biti na raspolaganju javnosti.

Ograničenja ulaganja i aktivnosti se odnose na to kojom aktivnošću se mogu baviti

finansijski posrednici, kao i u pogledu imovine koju smeju držati. Komercijalno bankarstvo se,
tako, ne bi smelo baviti rizičnijim poduhvatima, koji bi bili dozvoljeni investicionim bankama.

Nekontrolisana konkurencija može da dovede do stečaja finansijskih posrednika. Zato

država postavlja restriktivna pravila za otvaranje novih poslovnih lokacija, poreklo vlasničkog
kapitala, ograničenje poslovnih aktivnosti i sl.

Jedna od regulacija je utvrđivanje obavezne rezerve prema kojoj su sve depozitne

institucije dužne da kod centralne banke drže propisani deo depozita. Isto tako, osiguranje
depozita se može objasniti potrebom države da kontroliše novčanu masu u opticaju svojom
ulogom u otklanjanjunepoverenja građana, ili da smanjuje mogućnost nekontrolisanih promena u
ponudi novca.

6. Monetarna uloga centralne banke

Zadatak monetarne politike je da utvrdi potrebnu količinu novca koja treba da se nalazi u
opticaju. Upravo ovaj zadatak se postavlja pred centralnu banku, koja različitim instrumentima
imehanizmima utiče na količinu novca u opticaju. Centralna banka reguliše obim novca i kredita
u opticaju, držeći ga na nivou potrebnom za nesmetano funkcionisanje društvene reprodukcije i
na nivou potrebnog očuvanja stabilnosti novca. Centralna banka prati realizaciju zacrtane

10
monetarno-kreditne politike preko rasta monetarnih agregata. U najširem smislu, monetarni
agregati predstavljaju novac i druga slična finansijska sredstva, čiji je stepen konvertovanja
različit.

Centralna banka definiše monetarne agregate i knjigovodstveno prati monetarna kretanja

po metodologiji. Centralna banka je zadužena za praćenje kursa domaće valute i eventualno
reagovanje u slučaju mogućeg negativnog dejstva deviznog kursa na privredu. Zaštitu kursa
centralna banka vrši putem deviznih rezervi, koje predstavljaju rezerve novca koje centralna
banka drži u stranim valutama. Pri tome, treba imati u vidu da je osnovni cilj držanja deviznih
rezervi minimiziranje rizika, nikako ostvarenje dobiti, pa se zato devizne rezerve zemlje drže
samo u valutama i hartijama od vrednosti koje sa sobom nose minimalni rizik.

Devizne rezerve jedne zemlje predstavljaju sve oblike njenih potraživanja na računima u
inostranstvu, kao što su: monetarno zlato, efektivni strani novac i vrednosni papiri. Previsoke
devizne rezerve ne moraju biti odraz zdrave devizne politike. One mogu biti odraz sledećih
faktora:

1. Neracionalno gomilanje neiskorišćenih deviznih sredstava,

2. Opreznost u vođenju devizne i spoljne trgovinske politike,

3. Otežanih uslova za dobijanje spoljnih kredita, zbog kolebanja I nestabilnosti na

svetskom tržištu,

4. Formiranja većih deviznih rezervi, zbog dospevanja većeg iznosa obaveza prema
inostranstvu i

5. Neplaniranog deviznog priliva, odnosno visokih odobrenih kredita.

S druge strane, preniske devizne rezerve dovode privredu u takvu situaciju da nije u
mogućnosti da blagovremeno ili u potpunosti izvršava svoje obaveze prema inostranstvu, što
znači nelikvidnost. Zbog svega navedenog, svaka zemlja nastoji da sprovodi politiku optimalne
visine rezervi.

11
 6.1. Ciljevi Centralne banke u regulisanju monetarno-kreditne politike

Centralna banka pomoću monetarno - kreditne politike, kao intregalnog instrumenta ekonomske
politike, ostvaruje brojne ciljeve i zadatke u nacionalnoj privredi: povećanjem zaposlenosti,
stabilnosti cjena, određivanjem stope privrednog rasta, te ravnotežom platnog bilansa itd.
Aktivnom i angažovanom monetarno-kreditnom politikom osigurava se potrebna količina novca
u opticaju za nesmetano odvijanje proizvodnje i prometa, obezbjeđuje se likvidnost nacionalne
privrede i spoljna likvidnost zemlje, usklađuje se ponuda i tražnja novca i kredita i sl. U
ostvarivanju ovih ciljeva monetarno-kreditna politika se služi odgovarajućim instrumentima:

 Eskontnom ili diskontnom stopom

 Kamatnom stopom
 Stopom obavezne rezerve
 Stopom rezerve likvidnosti
 Osnovicom za obračun obavezne rezerve i rezerve likvidnosti
 Selektivnim reeskontnim kreditima
 Politikom otvorenog tržišta

Eskontna ili diskontna stopa je ustvari kamatna stopa po kojoj Centralna banka daje poslovnim
bankama kredite za likvidnost. Povećanjem ili smanjenjem eskontne stope smanjuje se ili
povećava ponuda novca i kredita, u zavisnosti od stabilnosti nacionalne privrede. Time se vodi
politika skupog i jeftinog novca i kredita.

Kamatna stopa (na kratkoročne, investicione i potrošačke kredite) poslovne banke vode
ekspanzivnu ili restiktivnu monetarno-kreditnu politiku, u zavisnosti od odnosa između ukupne
nacionalne ponude i efektive tržišta. Ako je tražnja veća od ponude povećava se kamatna stopa i
pooštravaju se ostali uslovi kreditiranja, i obrnuto, ako je realna ponuda veća od efektivne tražnje
kamatna stopa se smanjuje i liberalizuju se ostali uslovi kreditiranja.

Politiku stopa obaveznih rezervi vodi Centralna banka. Povećanjem ili smanjenjem stope
obavezne rezerve smanjuje se ili povećava kreditni potencijal poslovnih banaka, pa i mogućnost

12
emitovanja kredita. Centralna banka propisuje procenat na depozite o vođenju, koji poslovna
banka uplaćuje kao obaveznu rezervu na račun kod Centralne banke .Time je stopa obavezne
rezerve ograničavajući faktor kreditne i monetarne multiplikacije i regulisanja kreiranja
primarnog rasta.

Stopu rezerve likvidnosti samostalno određuju poslovne banke, radi regulisanja sopstvene
likvidnosti i solventnosti. Rezerve likvidnosti zavise od nivoa depozita po viđenju i od oscilacije
u nivou ovih depozita, kao i od stope rezerve likvidnosti koja se primenjuje na dati obim
depozita po viđenju, kod odgovarajuće banke. Osnovicu za obračun obavezne rezerve i rezerve
likvidnosti određuje nivo depozita po viđenju kod banaka. Proširenjem ili sužavanjem osnovica
za obračun obavezne rezerve i rezerve likvidnosti, sužava se i proširuju kratkoročni krediti
potencijala banke,pa i kreditni potencijal.

Selektivni reeskontni krediti su namjenski krediti za regulisanje novčanog opticaja i likvidnosti,

kao i ostvarenje određenih ciljeva ekonomske politike. Refinansiranje kreditnih plasmana u
određene namjenske pravce (poljoprivreda, prodaja opreme i brodova u inostranstvu, trajna
potrošnja dobara itd.) spada u domen instrumentarija kvalitativnog monetarno-kreditnog
regulisanja.

Politiku otvorenog tržišta sprovodi Centralna banka u okviru svoje funkcije regulisanja novca u
opticaju. Centralna banka preko banaka kupuje samo prenosive kratkoročne vrjednosne papire,
koja su izdala preduzeća na osnovu robno-novčanih transakcija i koje su avalirale banke. Time se
emisija primarnog novca neposredno vezuje za robno-novčane odnose privrede.(Ristić,
“et.al”2006).2

U ovom sklopu blagajnički zapisi su kao dopunski instrument monetarnog regulisanja.

Blagajnički zapisi su oblik kratkoročnih hartija od vrjednosti, koje može izdavati Centralna
banka i poslovne banke. Poslove osnivanja rtžišta dnevnog novca i kratkoročnih hartija od
vrjednosti, blagajnički zapisi treba da postanu efikasan instrument uticaja NBS na likvidnost
poslovnih banaka i monetarnog regulisanja.

2
(Ristić, „et.al.2006)

13
 6.2.Regulisanja kredita centralne banke poslovnim bankama
Regulisanje kredita centralne banke poslovnim bankama pokazalo se kao najvažniji i
najinteresantniji instrument, ne samo u pogledu regulisanja kreditnog potencijala banaka, već
celokupnog monetarno-kreditnog regulisanja uopšte.

Veliki dio sredstava koje poslovne banke koriste za podmirenje kreditnih zahtjeva privrede i
drugih korisnika one dobijaju od centralne banke na bazi primarne emisije. Krediti centralne
banke, dati poslovnim bankama, stvaraju i određene multiplikujuće efekte, čime je učinak
kreditne politike veći kada se primarnom emisijom kreditiraju poslovne banke, a ne drugi krajnji
korisnici kredita. Regulisanje kredita centralne banke može se odnositi na reeskontne kredite
(mjenice ili drugi oblici vrjednosnih papira koji se monetizuju kod centralne banke) ili kredita za
likvidnost poslovnih banaka kod centralne banke. Regulisanje jednog oblika u odnosu na drugi
oblik kredita u osnovi se značajno razlikuje. Navešćemo neke karakteristike:

1) Reeskontni krediti su određeni, namenski, za sasvim određene robno novčane transakcije,

2) Reeskontni kredit deluje strukturno, odnosno selektivno,

3) Ovaj oblik kredita se lakše kontroliše u pogledu upotrebe (obzirom na robnu

dokumentaciju koja mu služi kao osnova),

4) Kod kredita za likvidnost ne postoje takve karakteristike. Radi se o opštem podržavanju

kreditnog potencijala i likvidnosti bankarskog aparata (odnosno pojedine poslovne banke).

Naplata kredita od strane Narodne banke primorava poslovnu banku na povlačenje kredita iz
privrede što znači povlačenje novca iz opticaja i restriktivnu orijentaciju kreditnepolitike.
Ekspanzivna ili restriktivna monetarna politika centralne banke automatski se prenosi na
poslovne banke, a preko njih i na privredu.

Ovakvi efekti su već i neposredniji u zemljama gde su poslovne banke u visokom stepenu
zavisne od kredita centralne banke, kao što je slučaj kod nas.

14
7. Funkcija Centralne Banke u sprovođenju monetarne politike za regulisanje Finansijskog
tržišta
Da bi monetarno-kreditna politika u svojoj osnovnoj funkciji regulisala potrebne količine novca
u privredi, bila maksimalno efikasna, u granicama svog domena, kako u pogledu monetarne i
ekonomske stabilnosti, tako i u pogledu stope rasta, potrebno je da raspolaže određenim
instrumentima svog djelovanja.

Raspolaganje određenim efikasnim instrumentima pretpostavka je osiguranja realizacije

određenih kvantifikovanih ciljeva koji se u određenom periodu postavljaju pred kreditno-
monetarnu politiku. Pod instrumentima monetarno-kreditne politike podrazumjevaju se sredstva i
metode koje centralna banka primjenjuje da bi održala masu i strukturu novca i kredita na
optimalnom nivou. U postavljanju i djelovanju instrumenata kreditno-monetarne politike
presudnu ulogu imaju institucionalni uslovi djelovanja bankarskog i finansiskog sistema u
određenoj zemlji, kao i postojanje jednobankarskog ili višebankarskog sistema.

U decentralizovanom bankarsko-kreditnom sistemu kreditno monetarna politika se sprovodi

preko određenih instrumenata kojima ona reguliše kreditni potencijal i politiku plasmana
poslovnih banaka. Smisao kreditno monetarne politike je upravo u tome da se preko regulisanja
primarne emisije djeluje na ponašanje cjelokupnog bankarskog sistema. Regulisanjem kreditnog
potencijala poslovnih banaka zapravo se vrši indirektno reguilisanje monetarne politike svih
poslovnih banaka. Instrumenti monetarne politike mogu se podjeliti u dve grupe:

- Kvantitativni instrumenti
- Kvalitativni (selektivni) instrumenti
Kvantitativni instrumenti monetarne politike treba da djeluju samo globalno u cjeloj privredi,
dok kvalitativni instrumenti treba da djeluju selektivno u pogledu vrste kredita, korisnika,
namjena, načina korišćenja rokova, kamate i sl.

Kvantitativnim instrumentima regulisanja novca i kredita u privredi deluje se na opšte promene

mase novca i kredita, što znači izvjesno globalno regulisanje novčanog opticaja. Nasuprot tome,
selektivnim ili kvalitativnim instrumentarijem monetarno-kreditne politike djeluje se na
promjene novca i kredita samo u određenim sektorima privrede, namjenama, regionalnom
razmještaju i dr.

15
Uz često kvantitativno (globalno) regulisanje novca i kredita i kreditne aktivnosti banaka kod nas
se redovno provodi i određeno kvalitativno ili selektivno regulisanje kreditnog potencijala
banaka u sferi kratkoročnog kreditiranja. Narodna banka kod ovog sistema regulisanja pristupa
detaljnom propisivanju uslova, namjena i vrsta kratkoročnih kredita, odnosno poslova koji se
mogu kreditirati. Selektivno usmjeravanje kredita i dalje je u nadležnosti Narodne banke, ali se
postepeno prenosi u nadležnosti osnovnih banaka. Umjesto kvalitativnog (selektivnog)
regulisanja sve više se prelazi na kvantitativno regulisanje u kojem Narodna banka treba da
reguliše samo masu novca i kredita na tržištu i kreditni potencijal poslovnih banaka.

Selektivno regulisanje od strane centralne banke svodi se na to da se indirektno reguliše kreditni

potencijal poslovnih banaka, preko mogućnosti većeg ili manjeg procenta reeskonta kod
centralne banke za plasmane u određene pravce ili namjene. Ovde postoje tri elementa kojim
centralna banka indirektno provodi selektivnu kreditnu politiku preko poslovnih banaka. Prvo,
poslovne banke imaju pravo na reeskont ukoliko su svoja sredstva u namjene koje ne preferira
(izvoz na primjer), ako su plasirale svoja sredstva u namjene koje ne preferira monetarno-
kreditna politika i centralna banka -one nemaju pravo na reeskont. Drugo, budući da su poslovne
banke zainteresovane za reeskontna sredstva to će se odlučivati za plasman u te namjene, jer
imaju podršku centralne banke, a i dobijaju relativno vrlo jeftina sredstva. Na čiste izvozne
kredite kamata je svega 1%, na kredite za poljoprivrednu proizvodnju i zalihe u poljoprivredi
3%, na kredite za prodaju domaće opreme 6% ltd. Treće, stimulativni faktori su i dosta povoljni
rokovi na koje se odobravaju ova sredstva od strane centralne banke. Naime, rokovi se kreću od
24 do 36 meseci, u zavisnosti od namjene za koju se daju i kakvi se monetarni efekti žele postići
u pogledu većeg ili manjeg angažovanja primarne emisije u selektivne namjene.

Selektivna kreditna politika centralne banke najviše je povezana s ciljevima opšte ekonomske
politike zemlje. Kvalitativnim instrumentima monetarno-kreditne politike centralna banka može
da kontroliše namjensko korišćenje i usmeravanje novokreiranog novca u one pravce i poslove
kojima je dat prioritet (uvoz-izvoz, izvoz brodova, poljoprivredna proizvodnja i dr.) u
ostvarivanju određenih ciljeva tekuće ekonomske politike. Selektivnom kreditnom politikom se
određuju uslovi kreditiranja u pogledu namjena kredita, rokova, kamata, korisnika, nepostojanje
plafona reeskonta i sl, što znači da se radi o kvalitativnoj kontroli novca i kredita, mada se preko

16
određivanja tih uslova kredita istovremeno određuje i kvantitativno reguliše kreditni potencijal
banaka i masa novca i kredita u privredi.

Selektivni krediti zajedno s oblikom monetizacije, poslova, beneficiranjem uslova kredita,

stopom reeskonta (nivo reflnansiranja) su značajan elemenat u podržavanju zajedničkih ciljeva i
strukture razvoja privrede, zbog toga oni djeluju dvostruko.

(a) Strukturno, i

(b) Konjunkturno.

Zbog predimenzionisanog učešća selektivnih kredita u emisiji primarnog novca, u posjlednje

vrjeme se ističe od strane nekih ekonomista da treba: prvo, prebaciti selektivni program s
Narodne banke na poslovne banke; drugo. da se centralna banka orijentiše samo na kvantitativno
(globalno) regulisanje mase novca i kredita u privredi, i treće da dominantan kanal emisije
primarnog novca bude reeskont mjenica i drugih vrjednosnih papira (monetizacija). U novoj
reformi centralne banke predlaže se da se selektivni program ukine te da se emisija primarnog
novca vrši isključivo preko „politike otvorenog tržišta". Međutim, osnovne pretpostavke za ovu
politiku monetarne regulacije ne postoje u jugoslovenskoj privredi, zbog čega se predlaže i dalje
zadržavanje setektivnih kredita u prelaznoj fazi od godinu dana.

Sl.1. Instrumenti monetarne politike

17
 8. ZAKLJUČAK:
Osnovni razlog za postojanje centralne banke je lako objasniti.Prvo, prisutni su pozitivni efekti
„ekonomije obima“, koji se mogu postići ukoliko se ove funkcije povere jednoj instituciji sa
odgovarajućim finansijskim znanjima i sposobnostima. Drugo, čvrste veze između pobrojanih
funkcija opravdava njihovo institucionalizovanje u jednom tjelu, sa dovoljno širokim
ovlašćenjima, koje preuzima javnu odgovornost za stabilno funkcionisanje ukupnog finansijskog
sistema zemlje.
Uloga i funckija centralne banke u monetarnom sistemu bitno određuje funkcionisanje
finansijskog i privrednog sistema u cjelini. Ova činjenica dalje upućuje na zaključak da centralna
banka, u okviru svoje uloge i funkcije, treba da obezbjedi racionalno funkcionisanje finansijskog
i monetarnog sistema, a u tom sklopu posebno da determiniše jasnu i ekonomski konzistenstnu
modernu politiku. Takav pristup je nužan u funkcionisanju privrednog sistema kao cjeline, kako
bi se odredila realna ekonomska politika sa projektovanim ekonomskim očekivanjima.
Možemo da kažemo da je centralna banka većim djelom odgovorna za novac i monetarnu
politiku, pa zato mora imati apsolutni uvid u uzajamnu povezanost i djelovanje faktora i djelova
privrednog sistema, ako želi da monetarna politika da željene rezultate. Centralna banka je u
stanju da reguliše rezerve i kredite poslovnim bankama, ali nije u stanju da djeluje na ostale
tokove novčane mase, kao i na faktore koje determinišu ponašanje raznih oblika aktive.
Centralna banka ima jedan jedini cilj, to nije profit, već ostvarivanje određenih monetrarno
političkih zadataka i ekonomske politike zemlje. Zato je centralnoj banci najvažnija funkcija
regulisanje količine novca u opticaju, kreditni volumen u zemljii održavanje stabilosti (kako
cjenovne tako i stabilnosti deviznog kursa).

18
 9. LITERATURA:

1. Lidija Barjaktarović: „monetarno - Kreditni I Devizni Sistem“, Beograd 2010. Godina.

2. Miroljub Hadžić: „bankarstvo“, Beograd 2009. Godina.
3. Ljiljana Jeremić: „osnovi Finansija“, Beograd 2008. Godina.
4. Slobodan Komazec, Žarko Ristić, Jovan Savić, Slavko Vukša, 2006. Čačak-Monetarna
ekonomija i bankarski menadžment,
5. Đukić Đ., Bjelica V., Ristić Ž. (2003), Bankarstvo, Ekonomski fakultet, Beograd
6. Erić D. (2003), Finansijska tržišta i instrumenti, II dopunjeno i izmenjeno izdanje,
Beograd
7. Gavrilović-Jovanović P. (2001), Međunarodno poslovno finansiranje, Ekonomski
fakultet, Beograd
8. Jeremić Z. (2011), Finansijska tržišta, Univerzitet Singidunum,
Beograd
9. Kovač O. (2003), Međunarodne finansije, Ekonomski fakultet,Beograd
10. Krugman P., Obstfeld M. (2009), Međunarodna ekonomija, Datastatus, Beograd
11. Komazec S., Ristić Ž. (2010), Međunarodno bankarstvo i institucionalni investitori,
Beograd
12. Stakić B. (2012), Međunarodne finansijske institucije, Univerzitet
Singidunum, Beograd

POPIS GRAFIKONA:

GR.1. Instrumenti monetarne politike

19