İLK TÜRK DEVLETLERİ VE KOMŞULARI

• İç Asya’da kurulan Türk devletleri Çin, Sasani ve Bizans’la siyasi, askeri ve ekonomik ilişkilerde
bulunmuşlardır.
• Türkler, konar göçer hayat tarzından dolayı daha geniş alanlara hakimiyet kurmak ve üretemedikleri
ürünleri almak için komşuları ile ilişkiler kurmuşlardır.
• İhtiyaç duydukları ürünleri bazen sulh, bazen de savaş yoluyla elde etmişlerdir.
• Ticarette bazen takas usulü, bazen satir denilen gümüş para, bazen de komşu ülkelerin paraları
kullanmışlardır.
• En çok Çin ile ticari ilişkilerde bulunulmuş olunup bu ticaret sınır boylarında kurulan serbest
pazarlarda yapılmıştır.
• MÖ 201’de Çin’e sefer düzenleyen Mete Han milli benliklerini kaybetme korkusuyla Çin’e
yerleşmeyerek vergiye bağlamıştır.
• MÖ 198’de Mete Han Çin’le ilk resmi ilişkileri başlattı. Türkler Çin’e canlı hayvan, hayvansal gıda,
at, deri, kürk, silah satarken karşılığında ipekli kumaşlar, takı malzemeleri, porselen kaplar, pirinç ve
hububat satıl almışlardır.
• Attila’da, Bizans’la yaptığı Margus Antlaşması’na sınırlarda serbest ticaretin devamı ile ilgili madde
koydurmuştur.
• Bazen de Türkler akınlar yoluyla Çin’den ihtiyaçlarını karşılamak istemiş buna karşılık Çin, Çin
Seddi’ni yaparak arkasına esirlerden oluşan askeri koloniler koyarak karşı koymaya çalışmıştır.
• 593’te Kök Türkler de Çin’e elçi gönderilerek Çin Seddi boyunca ticaret yapabilecekleri bir yer
göstermelerini istemişlerdir.
• Kapgan Kağan, Çin’i, düşmanları Kitanlardan kurtarınca karşılığında Çin’den şunları istemiştir;
✓ Esir Türklerin serbest bırakılmasını,
✓ Darı, tarım aletleri ve demir
✓ Sınırlarda serbest Pazar yerleri kurulması yönünde önlemler alınmasını istemiştir.

121 . sayfanın ilk paragrafı okunacak

• Türkler İpek Yolu’na büyük önem vermiş olup, İpek Yolu ticaretini kontrol altında tutmayı dış
politikanın önemli unsurlarından biri haline getirmişlerdir.
• Çinliler İpek Yolu’nun kontrolü için ilk mücadeleyi Asya Hunları ile yapmışlar, çeşitli
propagandalarla Hunları parçalayınca İpek Yolundaki Hun topraklarına sahip oldular.
• Kök Türkler döneminde Türkler İpek Yolu ticaretini yeniden ele geçirdiler. Bilge Kağan döneminde
Çin’le karşılıklı hediyeleşmeler oldu.
• Kök Türkler, İstemi Yabgu döneminde Sasanilerle anlaşarak İpek Yolu ticaretini elinde bulunduran
Akhunlara son verince Soğdlu tüccarlar Kök Türklerin himayesine girdi.
• Sasaniler Kök Türklerin İpek Yolu’nun kontrolünü ele geçirmesinden rahatsız olunca buna karşılık;
✓ Soğdlu tüccarların İran topraklarından geçişini yasakladı
✓ İstemi Yabgu’nun gönderdiği ipekleri yaktılar
✓ İkinci defa gönderilen elçileri ise zehirleterek öldürttüler.
• Bunun üzerine Kök Türkler Sasanilere karşı Bizansla işbirliği yapmıştır. Bu ilişkilerin kurulmasında
Soğdlu tüccarlar kullanılmıştır.
• Soğdlu tüccarlar diplomasideki bu yardımları karşılığında ihtiyaç duydukları at ve deveyi almışlardır.
• Bizans, askerlerinin maaşını ipek olarak verdiğinden Kök Türklerle olan ittifaka büyük önem
veriyordu. Türkler İpek Yolu’nun güvenliğini sağlamanın dışında Bizans’a at, deve, çeşitli gıdalar ve
Türk demiri satıyorlardı.
• Çin ile ilişkiler Uygurlar döneminde de devam ermiş hatta Moyen-Çur Çin’de çıkan bir isyanı
bastırması karşılığında Çin imparatorunun kızıyla evlenmiştir.
• Uygurlar 821’de Çin’e giden en büyük kervanı gönderdiler.
• Uygurlar ticarette Göz denilen üzeri devlet mührü bulunan kumaşlar ve kuanpoyu denilen resmi
nitelikte bezler kullanıyorlardı. Ayrıca Çin’de kullanılan Çav denilen kağıt paranın Uygurlar
aracılığı ile Türkler arasında yaygınlaşması ticari hayatı kolaylaştırmıştır.
• Türkler ülkelerinden geçen ticaret yollarının güvenliğini sağlıyorlar ve karşılığında transit geçen
kervanlardan vergi alıyorlardı.
• Türkler ticaret yolları üzerine kervanların konaklaması için kervansaraylar yaptırmışlardır.
• Hazarlar ticaret yollarının kesiştiği yerde olmalarından dolayı ticarete önem vermişler ve ticaretin
çok canlı olduğu Serkel, Semender ve itil şehirleri ortaya çıkmıştır.
• Hazarlar yönetimleri altındaki kavimlerden genelde ayni vergi almışlar, ülkeden geçen transit
ticaretten gümrük ve gelir vergisi almışlardır.
• Hazarlar en çok Bizans’la ilişkilerde bulunup Bizans-Sasani mücadelelerinde Bizans’tan yana
olmuşlar ve bununda etkisiyle Avrupa’nın en güçlü devleti haline gelmişlerdir.
• VIII. ve IX. yy arası döneme Hazar Barış Çağı denilmiştir. Böyle denilmesinde;
✓ Farklı milletlerden tüccarların Hazar topraklarında serbestçe ticaret yapabilmesinin
✓ Tüccar ve sanatkarların şehirlere yerleşmesiyle halkın refah seviyesinin artmasının
✓ Çeşitli dinlerden tüccarlar sayesinde Hazar ülkesinde Müslümanlık, Hristiyanlık ve
Musevilik bu topraklarda yayılarak bir arada yaşamaları etkili olmuştur.