Antakya Arkeoloji Müzesi

Roma (Bizans) Dönemi

Mozaik İncelemeleri
Seyahat İşletmeciliği ve Turist Rehberliği Bölümü
Bizans Dönemi Mimari Sanatı Dersi
Hazırlayan: Hakan TARIOĞLU - 2263240003
İçindekiler
• Giriş
• Hatay Arkeoloji Müzesi
• Roma Tarihinde Antakya
• Müze’deki Mozaiklerden Görseller
• Sonuç
• Kaynakça
Giriş
• Antakya’nın tarihi Paleolitik döneme kadar uzanır ve birçok medeniyet
yerleşmiş ve imparatorluk ve devletlere ev sahipliği yapmıştır.
• Bu yerleşimlerden Roma ve Bizans İmparatorluğu (Batı ve Doğu Roma
İmparatorlğu) M.Ö. 1 yüzyıldan itibaren ilk dönemde 7. yüzyılın ilk
yarısına kadar, ikinci dönemde ise 10. yüzyılın ikinci yarısından 11.
yüzyılın sonlarına kadar hüküm sürmüştür.
• Günümüzde ise ülkemizde yer alan ve çeşitli arkeolojik çalışmalardan
elde edilen eserler, Hatay Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.
• Müzede 35 binden fazla eser bulunmakta olup her yıl yüz binden fazla
turistin ziyaret ettiği bilinmektedir.
Giriş
• Bu çalışmada mozaikler üzerinde durulacağı için; müzede 120’ye yakın mozaik
sergilenmekte ve 70’e yakın mozaik ise depolarda bekletilmektedir.
• Daha çok M.S. 2-5 yüzyılları arasında yapılmış Roma ve Bizans yapılarından
çıkarılan mozaikler sergilenmektedir. Salonlarda daha çok Roma sanatının klasik
dönemi olarak bilinen 2. ve 3. yüzyıllar arasında Antony ve Severius
dönemlerinde yapılmış figürlü mozaikler bulunmaktadır.
• Bu nedenle bu çalışmada Bizans’ın Antakya’daki süreci de ele alınmakta olup
çalışmanın bu kısmı internet ve basılı kaynaklar üzerinden tarama yapılarak
çalışmada kullanılmıştır.
• Mozaik örnekleri ise basılı kaynak ve Hatay Arkeoloji Müzesine gidilerek yerinde
incelemeler yapılmış ve mozaiklerden seçilen örnekler çalışmada sunulmuştur.
Hatay Arkeoloji Müzesi
• Hatay’da ilk kez 1932 yılında kazılara başlanmıştır.
• Çalışmaların ilk yıllarında eserlere ulaşılmaya başlanmıştır.
• O dönemde Fransız idaresinde bulunan Hatay’da görevli Antikeller Müfettişi
Prost’un isteği üzerine sancak dahilinde bulunan bütün tarihi eserler
Antakya’da toplanıp müze yapılmasına karar verilmiştir.
• Mişel Ecoşerde tarafından günün modern müzecilik anlayışına uygun olarak
hazırlanan plan 1934’te uygulamaya konulmuştur. 1939 yılında tamamlanan
müzede; Chicago Oriental Institue (1933-1938), British Museum (1936-/7-
1938) ve Princeton üniversitesi çalışmalar yapmıştır.
• 1939 yılında müze binası tamamlanmış olup düzenlemeler 23 Temmuz
1948’de tamamlanarak ziyarete açılmıştır.
Hatay Arkeoloji Müzesi
• Yeni Hatay Arkeoloji Müzesi Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Hatay
Valiliğinin finansmanı ile Mimar Kemal NALBANT tarafından
projelendirilmiştir.
• Müze binasının yapımına Mayıs 2011 yılında başlanmıştır.
• Antakya’nın Maşuklu Mahallesinde bulunan müzedeki açılan
bölümlerde, 10 adet alan canlandırması, 86 adet heykel, 6 adet sütun
ve sütun başlığı, 1340 metrekare mozaik, yazıtlar, steller, mil taşları,
lahitler, 6 adet maket ve 58 adet vitrin içerisinde, binlerce metal,
seramik ve cam eser sergilenmekte olup proje halen devam
etmektedir.
Roma Tarihinde Antakya
• Antakya’nın Roma tarihindeki yeri İmparator Pompei’nin M.Ö. 64
yılında Tigranes’in ordusunu malup etmesiyle başlar.
• Antakya Roma’ya dahil olduktan sonra Pompei bronz para bastırır. Bu
durum Antakya’nın konumu için önemlidir.
• Partlar, bu dönem için tehlikeli bir düşmandır. Pompei’nin Roma’ya
geri dönmesinden Sezar’a kadar olan dönemde dört vali yönetir.
• Dört vali döneminde Partlar saldırır. Ancak Roma bu saldırıları geri
püskürtmeyi başarmıştır.
Roma Tarihinde Antakya
• Julius Sezar Brutus ve Cassius tarafından yapılan suikastte
öldürüldükten sonra yönetimi ele geçirdi.
• Sezar’ın yeğeni olan Octavian, Antony ile anlaşarak Brutus ve Cassius’u
yok etmek için birleşti. Önce Octavian Sezar’ın katillerin vatan haini
ilan ettirdi, ardından ise M.Ö. 42 yılında savaştı.
• Bu savaştan galip çıkan Octavian batının yönetimini, Antony ise
doğunun yönetimini ele almıştır.
• Antony doğuyu yönetmek için Antakya’ya gelmiştir. Partlar Antakya’yı
ele geçirmeden önce İskenderiye’ye giden Antony Kleopatra ile Part
tehlikesi ve Antakya’nın güvenliği için anlaşma yapmıştır.
Roma Tarihinde Antakya
• Buna rağmen Partlar Antakya dahil olmak üzere Suriye bölgesini ele geçirince
(M.Ö. 40) Antony büyük bir orduyla geri dönerek Antakya’yı geri alır.
• Antony, bu nedenle Partlara karşı kullanılmak üzere M.Ö. 37 yılında askeri üs
kurdurmuştur.
• Daha sonra Antony, Kleopatra ile Antakya’da evlenmiştir. Bu evliliğe karşılık
Antony Kleopatra’ya Suriye bölgesinin tamamını verince Roma yönetimi
rahatsız oldu. Octavian büyük bir donanma ile Mısır’ı işgal ederek Roma’nın
tamamına sahip oldu.
• Octavian’dan sonra Agustus imparator oldu. Agustus Dönemi’nde (M.Ö. 31 –
M.S. 14) tekrar imparatorluk tarafından atanan valiler yönetmeye devam etti.
Roma Tarihinde Antakya
• Ayrıca bu dönemde Antakya’da toplumsal binalar inşa edildi ve böylece
iyi duruma gelen Antakya’da nüfus arttı.
• Antakya Roma İmparatorluğu’nda etkili bir bölgeydi. Örneğin İmparator
Nero’nun 4 varisinden biri olan Vespasian’ın İmparator olmasında
Antakya bölgesi etkin bir rol üstlenmiştir.
• Antakya’nın Roma için önemli olmasının bir diğer nedeni ise Havarilerin
buradan tüm Roma İmparatorluğu’na Hristiyanlığı yayması olmuştur.
• Bunun nedeni ise Antakya’nın Roma ve İskenderiye şehirlerine göre
dini, kültürel ve ticari alanda merkez olması ve sürekli meydana gelen
savaşlardan dolayı da askeri üs olarak kullanılmasıdır.
Roma Tarihinde Antakya
• 324 yılına kadar Antakya’da iç karışıklıklar nedeniyle Hristiyanlara çeşitli
baskılar yapıldı ve mezhepsel çatışmalar yaşandı (Örneğin Yahudi asıllı
Hristiyanlar ve Pagan asıllı Hristiyanlar arasındaki çatışmalar.).
• Ayrıca Partların baskısı ve Part savaşları hem de yönetimsel karışıklıklar
nedeniyle halk çeşitli baskılar altında yaşadı. (Antakya Halkının II. Yüzyıl
sonlarında isyan ederek taraf tutması nedeniyle cezalandırılması).
• Diğer yandan da İmparatorluğu sürekli tehdit eden ve Part Devletinden
ortaya çıkan Sasanilerin sürekli Antakya’ya saldırması halkı sürekli
ekonomik yönden zorladı.
Roma Tarihinde Antakya
• Buna rağmen doğu bölgesinin merkezi konumunda kalan Antakya’da
Konstantin’in Licinius’u yenmesiyle dini hoşgörü sağlandı (Milano
Emirnamesiyle bunun verildiği düşünülse de Licinius bir müddet sonra
Hristiyanlara fazla hak verildiğini düşünmüştür.).
• Konstantin imparatorluğunun son yıllarını Sasanilerle savaşarak geçirdi.
Antakya’yı bu nedenle askeri üs olarak kullandı.
• 334 yılında Sasaniler, Armenia bölgesine saldırmıştır. Ancak Kostantin hasta
olduğu için yeğeni Hannibalus’u bölgeyi tekrar alması için görevlendirdi.
• Kendisi ise 337’de, ölümünden önce Kostantinus ve Konstans adlı iki
oğluna imparatorluğu paylaştırarak varis yaptı.
Roma Tarihinde Antakya
• Konstas Magnus Magnus Magnetius tarafından öldürerek kendisini
Batı İmparatoru ilan etti. Bunun üzerine Konstantinus M.S. 351’de
Sasanilerle Armenia Anlaşması yaparak batıya gitti ve Magnus’u
yakalatıp öldürdü.
• Ancak Sasaniler anlaşmayı bozarak 354’te Mazopotamya bölgesine
saldırır.
• Konstantinus’un Antakya’nın yönetimini bıraktığı yeğeni Sezar Gallus
hazırlıklar için orduyu Antakya’ya getirince yiyecek sıkıntısı ortaya çıktı
ve Halk ile Gallus arasındaki gerilim senatörlerin de kışkırtmasıyla
isyana dönüşerek Gallus’un ölümüyle sonuçlanmıştır.
Roma Tarihinde Antakya
• Konstantinus Antakya’ya gelerek müsebbibi olan herkesi idam ettirdi. Paganizim
yanlısı olan yeğeni Julianus’u, Antakya’da olacağından, batıda Sezar olarak bıraktı.
• Ancak Julianus imparator olmayı isteyerek İstanbul’a gitti. Bunu öğrenen
Konstantinus yola çıksa da yolda hastalanarak öldü. Ardından Julianus imparator
olarak Antakya’ya gelerek pagan inanışını halka empoze etmeye çalıştı fakat
başarılı olamadı.
• Sasanilerle savaşmaya giden Julianus savaşta öldürüldü. Bu haber Antakya’daki
Hristiyanlar tarafından sevinçle karşılandı.
• Julianus ile birlikte Konstantin Hanedanlığı sona erdiği için ordu Jovian’ı
imparator yaptı. Ancak Sasanilerle Bizans aleyhine anlaşma yaptığı için
Antakya’da dışlandı. Bu nedenle İstanbul’a giderken yolda öldü.
Roma Tarihinde Antakya
• 381 – 382 yılları arasında kıtlık baş göstermiş ve halk yoğun vergiler altında
ezilmiştir.
• 387 yılında I. Theodosius zamanında taleplerine de karşılık bulamadığı için
önce valiyi sonra da senato üyelerini öldürerek villalarını yağmaladı. Bu isyan
Bizans tarihine Büyük İsyan olarak geçti.
• Bu dönemden sonra 5. ve 6. yüzyıllar mezheplerin çatışmalarıyla devam
etmiştir.
• Bu süre zarfında Antakya’da yaşanan en önemli olaylar 526 yılında olan
depremle başlamıştır.
• Festivallerin olduğu sırada yaşanan bu deprem sebebiyle ağır can kayıpları
meydana gelmiştir.
Roma Tarihinde Antakya
• Dönemin İmparatoru I. Justin depremde Antakya’nın yıkılmasına çok
üzülerek yas ilan etmiştir.
• Ancak iki yıl sonra daha ağır bir deprem daha olmuştur. Iustinianos’un
döneminde olan bu deprem Laodicea’dan Seleucia Pierra’ya
(Samandağ) kadar hissedilmiştir.
• Bu depremden sonra insanlar lanetlendiğini düşünerek korkularından
dağlarda yaşamaya başlamış ve hastalıklar baş göstermiştir.
• Tanrının gazabına uğranıldığı düşünüldüğünden Iustinianos şehrin
adını «Theoupolis» olarak değiştirmiştir.
Roma Tarihinde Antakya
• Bu sıkıntılı dönemde bile Sasaniler Iustinianos ile yaptıkları «Ebedi
Barış Anlaşması»na rağmen 540 yılında Antakya’ya I. Hüsrev
Anurşivan önderliğinde saldırmıştır. Bu nedenle Bizans ağır bir darbe
yemiştir.
• Şehri tekrar toplamaya gücü kalmayan merkezi yönetim bir de bunun
üzerine 542’de Mısır’dan gelen veba salgını ile uğraşmıştır.
• 565’ten itibaren zayıflama başladı. Bunun sonucu olarak 613’te
Sasaniler Antakya’ya girmiştir.
• İmparator Herakleios 628 yılında geri alsa da 636 yılında Hz. Ömer’in
halifeliği döneminde Ebu Ubeyde şehre girerek şehri ele geçirdi.
Roma Tarihinde Antakya
• İkinci Bizans dönemi ise 968 yılında Antakya halkının Bizans ordusuna
yardım etmesi sayesinde şehre girmesiyle başlamıştır.
• Eski günlerin özlemiyle Bizans tarafından ilgi gören Antakya’nın surları
ve kapıları tamir ettirilmiş ve ticaretin bu bölgede canlanması için
Venediklilerle ticari anlaşmalar yapılmıştır.
• Ancak Anadolu Selçuklu Hükümdarı Alp Arslan’ın 1071’de önce
Halep’e ardından da Bizans ordusunu Malazgirt’te bozguna uğratarak
dönemin imparatoru Romanos Diogenes ile anlaşma yapmak istedi.
Roma Tarihinde Antakya
• Anlaşmaya göre Antakya, Urfa, Menbiç, Ahlat ve Malazgirt’in terki
sağlanacaktı.
• Ancak Diogenes İstanbul’a dönemeden Bizanslılar tarafından yakalandı
ve sonra gözlerine mil çekilerek öldürüldü. Böylece anlaşma
hükümsüz kaldı.
• Bunun üzerine Anadolu Selçuklu Devleti 1084 Aralık ayında Antakya’ya
geldi ve Ocak 1085’te iç kaleyi de alarak Bizans’ın Antakya’daki
varlığını sonsuza kadar bitirdi.
Apolausis Hamamı Soteria Mozaiği
Güneş, İskelet ve Afrikalı Figür Mozaiği
Kem Göz Evi 1
Kem Göz Evi 2
Menander Evi Okeanos Thetis Avlusu
Kentauros Mozaiği
Ananeosis Mozaiği
Narkisos Mozaiği
Eros ve Psyche Mozaiği
Sarhoş Dionysos Mozaiği
Sarhoş Dionysos Mozaiği
Sonuç
• Hatay Arkeoloji Müzesinde bulunan eserler geçmişten günümüze kadar
mozaik koleksiyonu açısından dünya birincisi olmuştur.
• Örneklerden de anlaşılacağı üzere dönemin tarihi bilgilerini ikonalar gibi
yansıtmasa da özellikle Herakles, Dionysos Eros vb. mitolojik kişilerin
tasvirleri ve sahnelerini ortaya koymuştur. Roma Döneminde yapılan
mozaiklerin renkli taşlardan yapıldığı görülmüştür.
• Ancak bu çalışma için yapılan yerinde araştırmada müze çalışanları ile yapılan
görüşmede kaynakların daha çok yabancı dilde yazıldığı gözlemlenmiştir. Bu
nedenle eserler daha detaylı bir şekilde her açıdan ele alınamamıştır.
• Sonuç olarak Antakya’da Roma ve Bizans döneminde daha çok konut ve
hamamların taban ve duvarlarını süslemesinde kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Kaynakça
• Konuşan Mozaikler Kataloğu, Hatay Valiliği, 8, Pozitif Matbaa, 2011
http://www.hatay.gov.tr/kurumlar/hatay.gov.tr/belgeler/ekitaplar
/hatay_konusan_mozaikler.pdf, Erişim Tarihi: 28.10.2022
• Bahadır, G., Kuruluşundan IV. Yüzyıla kadar Antakya, Mustafa Kemal
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7,(13), 349-372.
• Gündüz, A., Gökhan, İ., Hatipoğlu, S., Bahadır, G., Hatay Tarihi, 2013,
http://www.hatay.gov.tr/kurumlar/hatay.gov.tr/belgeler/ekitaplar
/hatay_tarihi.pdf.
• Dönmez, B., Hatay Müzesi ve Çevresi, Dönmez Ofset Basımevi,
Ankara.
Kaynakça
• Pamir, H., Sezgin N., The Sundial and Convivium Scene on the Mosaic
from the Rescue Excavation in a Late Antique House of Antioch,
Adalya, 19, 2016, 251-281. https://
www.researchgate.net/publication/311741861_The_Sundial_and_Co
nvivium_Scene_from_the_Rescue_Excavation_in_a_Late_Antique_Ho
use_of_Antioch
, Erişim tarihi: 23.11.2022.