I.

POJĘCIE SYSTEMU PRAWA, GAŁĘZI PRAWA, NORMA PRAWNA,

PRZEPIS PRAWNY  
 
PRAWO 
zbiór norm prawnych określających jak podmiot prawa ma obowiązek się zachować, a jak
nie 
-> Pojęcie wieloznaczne 
-> definiowane w różny sposób  
-> brak określonej legalnej definicji 
-> definiowane ze względu na różne kryteria / podejścia 
 
1. POJĘCIE PRAWA 
PODSTAWOWY PODZIAŁ: 
PRAWO PRZEDMIOTOWE A PRAWO PODMIOTOWE 
 
PRAWO PRZEDMIOTOWE   PRAWO PODMIOTOWE 
OGÓŁ NORM, KTÓRE TWORZĄ SYSTEM ZESPÓŁ UPRAWNIEŃ DO CZEGOŚ 
PRAWA LUB ŚCIŚLE OKREŚLONY DZIAŁ 
(inaczej: zbiór norm, czyli reguł postępowania (inaczej: możność określonego zachowania
pochodzących od kompetentnych organów się lub też możność domagania się
władzy publicznej, na których straży stoi określonego zachowania od osób do tego
państwo stosujące przymus państwowy)  obowiązanych) 
przykłady:   przykłady:  
• prawo polskie   • prawo do nauki  
• prawo Unii Europejskiej   • prawo do dochodzenia swoich roszczeń
• prawo handlowe   przed sądem lub organem administracji  
• prawo ochrony danych osobowych  • prawo właściciela do korzystania z rzeczy
(używania rzeczy) i rozporządzania nią (np.
sprzedaży, czy obciążenia hipoteką) 
 
 
 
 
 
 

1
 PRAWO MATERIALNE, FORMALNE USTROJOWE 
PRAWO MATERIALNE  PRAWO FORMALNE PRAWO USTROJOWE 
(PROCESOWE) 
normy prawne bezpośrednio - ma znaczenie służebne określa organizację organów
regulujące stosunki pomiędzy (celem jest realizacja prawa władzy publicznej, ich
podmiotami prawa, określając materialnego)  kompetencje i prawne formy
przesłanki (fakty) powodujące - obejmuje procedury realizacji tych kompetencji 
ich powstanie, zmianę lub dochodzenia praw i realizacji Jest przedmiotem
wygaśnięcie  obowiązków (w jednolitym zainteresowania prawa
 także normy prawne trybie)  konstytucyjnego, ale stanowi
regulujące określone część prawa administracyjnego
obowiązki, zakazy lub nakazy i - normy administracyjnego
przewidujące określone prawa ustrojowego,
sankcje za ich kształtując podstawowe
nieprzestrzeganie  instytucje ustrojowo-prawne,
  wywierają wpływ na
materialne i procesowe prawo
administracyjne. (wskazują, na
jakich organach ciążą
określone zadania publiczne,
w jaki sposób, w jakich
procedurach zadania te
powinny być realizowane) 
 
przykład: art. 659 § 1 Kodeksu przykład: art. 27 § 1 Kodeksu przykład: przepisy Ustawy z
cywilnego: Przez umowę postępowania cywilnego dnia 4 września 1997 r. o
najmu wynajmujący Powództwo wytacza się przed działach administracji
zobowiązuje się oddać sąd pierwszej instancji, w rządowej (tekst jedn. Dz. U. z
najemcy rzecz do używania którego okręgu pozwany ma 2021 r. poz. 1893 z późn. zm) 
przez czas oznaczony lub miejsce zamieszkania. 
nieoznaczony, a najemca
zobowiązuje się płacić
wynajmującemu umówiony
czynsz 
 
 
 
 
 
 
 

2
 POJMOWANIE PRAWA ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM JEGO POCHODZENIA 
 
PRAWO NATURALNE O PRAWA CZŁOWIEKA  PRAWO POZYTYWNE 
NIEZMIENNEJ TREŚCI
(PRAWO BOSKIE) 
- nie uległo zmianie od - związane są z pojęciem (zespół norm przyjęty w
początku świata  godności człowieka określonym państwie lub
 - nie można dokonywać jego wyrastającego z całokształtu grupie państw np. UE)  
zmiany ani w parlamencie ani europejskiej kultury prawnej i - chroni wolności jednostek i
w drodze referendum   ogólnej (sam pojedynczy jednocześnie jest chronione
- wg poglądu o jego człowiek i wartości z nim możliwością legalnego użycia
niezmienności, w przypadku związane są bezpośrednim przez państwo przymusu,
jego sprzeczności z prawem źródłem prawa)   który ma na celu
stanowionym, obowiązuje - uznaje się, że mają porządkowanie życia
prawo natury  pierwszeństwo nad prawem społecznego, politycznego i
  krajowym (z każdym gospodarczego 
człowiekiem związane są - tworzone w ramach
niezbywalne i powszechne nowoczesnej demokracji
uprawnienia, w szczególności parlamentarnej,
dotyczące nietykalności uwzględniającej
cielesnej i autonomii prawotwórczą role organów
intelektualnej, które nie mogą państwa, partii politycznych,
być naruszane przez państwo)  organizacji pozarządowych i
grup nacisku 
- przykład: nie zabijaj   Cechy:   - wg pozytywistów
>naturalne (posiadamy je prawniczych przeciwstawia się
dlatego, że jesteśmy ludźmi),   prawu naturalnemu: (prawo
>niezbywalne (nie możemy się naturalne to tylko moralna,
ich zrzec),   religijna i filozoficzna idea, a
>niepodzielne (wszystkie praktycznie stosowane prawo
prawa posiadamy wynika jedynie z legislacyjnej
jednocześnie),  działalności władz państwa) 
>nienaruszalne (niezależnie  
od władzy),  
>powszechne (wszyscy ludzie
posiadają takie same prawa) 
 
 
 
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB TWORZENIA PRAWA 
PRAWO STANOWIONE  PRAKTYKA PRAWOTWÓRCZA  PRAWO WYZNANIOWE 
(sensu sticto i sensu largo)  (prawo zwyczajowe i  
precedens) 
 

3
 PRAWO STANOWIONE 
-> SENSU STRICO: 
powstałe w wyniku działań kompetentnych organów państwowych (np. parlament, jednostki
samorządu terytorialnego) przez uchwalanie lub wydawanie aktów normatywnych (np.
ustaw, rozporządzeń, uchwał) 
 
-> SENSU LARGO: 
w znaczeniu sensu stricto oraz powstałe przez umowę prawotwórczą (umowę
publicznoprawną co najmniej dwie strony składają zgodne oświadczenia woli (strony ustalają
wiążące je normy generalne i abstrakcyjne na zasadach wzajemności i równorzędności)  
przykład: umowy prawa międzynarodowego 
UWAGA!: umowami prawotwórczymi nie są umowy cywilnoprawne (np. sprzedaży,
najmu) umowy cywilnoprawne są sposobem wykonywania, a nie tworzenia prawa 
 
PRAKTYKA PRAWOTWÓRCZA 
-> PRAWO ZWYCZAJOWE:  
- kształtuje się w określonej społeczności przez długie lata i jest przez tę społeczność
przestrzegane jako obowiązujące  
-państwo uznaje je za obowiązujące jeśli nie jest sprzeczne z prawem stanowionym -ma
obecnie mniejsze zastosowanie ale nadal ma znaczenie np. w handlu międzynarodowym i
stosunkach dyplomatycznych  
- ma charakter normatywny (sądy stosują je bezpośrednio)  
UWAGA!: od prawa zwyczajowego należy odróżnić zwyczaj zwyczaj to praktyka
określonego postępowania powszechnie stosowana w danym czasie, środowisku lub
stosunkach społecznych), która nie ma charakteru normatywnego (doniosłość prawną
uzyskuje dopiero z chwilą, gdy odsyła do niego przepis prawa stanowionego) przykład: art.
65 § 1 Kodeksu Cywilnego: Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze
względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz
ustalone zwyczaje  
-> PRECEDENS:  
-jest to norma ogólna, która wpływa na podejmowanie innych decyzji przez sądy, można
rozróżnić:  
a) precedensy formalnie wiążące (prawotwórcze) stanowiące formalne źródło prawa w
krajach anglosaskich  
b) precedensy formalnie niewiążące (orzecznictwo nie tworzy nowych norm prawnych, ale
określa sposób stosowania i wykładni prawa (obecne w Polsce, np. orzecznictwo Trybunału
Konstytucyjnego, czy Naczelnego Sądu Administracyjnego) 
 
PRAWO WYZNANIOWE 
w państwach wyznaniowych decyzje polityczne podejmowane są przez ośrodki jednoczące
władzę religijną i świecką (celem jest poddanie społeczeństwa kontroli etycznej, prawnej, i
religijnej) 
 przykład: szariat – prawo normujące życie wyznawców islamu 
 

4
 POJĘCIA ZWIĄZANE Z ISTNIENIEM PRAWA 
->PRAWORZĄDNOŚĆ 
- PRAWORZĄDNOŚĆ FORMALNA:  
we współczesnych demokracjach, uregulowany konstytucjami stan faktyczny, który polega
na tym, że organy państwa działają tylko na podstawie i w ramach wyznaczonych przez
prawo  
-PRAWORZĄDNOŚĆ MATERIALNA 
poza tym, co oznacza praworządność formalna, zakłada, że treść prawa jest zgodna z wolą
narodu (wyłącznie praworządność materialna pozwala na istnienie państwa prawa, jest jego
zasadą) 
 
-> SPRAWIEDLIWOŚĆ 
zespół zasad i wartości, które mają zapewnić prawidłowe, jednakowe zastosowanie prawa
(sformułowanego z konieczności zawsze w sposób ogólny) w konkretnych sytuacjach, w
jakich znalazł się człowiek 
 
 
 2. FUNKCJE PRAWA 
-> STABILIZACYJNA 
utrwalenie ładu politycznego, gospodarczego i społecznego 
-> DYNAMIZUJĄCA 
zmienianie różnych obszarów życia społecznego 
-> OCHRONNA 
zabezpieczanie wartości istotnych ze społecznego punktu widzenia 
->ORGANIZACYJNA 
tworzenie ram działania organów władzy publicznej oraz organizacji społecznych 
-> REPRESYJNA  
wymierzanie kar za popełnianie przestępstw 
-> WYCHOWAWCZA 
kształtowanie pożądanych modeli zachowań w społeczeństwie 
-> KONTROLNA 
kontrolowanie ludzkich zachowań i określanie co jest dozwolone, a co zabronione 
-> DYSTRYBUTYWNA  
rozdzielanie w społeczeństwie dóbr i obciążeń, które wynikają z funkcjonowania państwa 
-> REGULATORA KONFLIKTÓW 
rozstrzyganie sporów 
-> KULTUROTWÓRCZA 
integrowanie ludności; wypracowane prawa są dorobkiem kulturowym danego
społeczeństwa 
 

5
 3. SYSTEM PRAWA
uporządkowany zbiór norm prawnych cechujący się formalną zupełnością i spójnością 
-ma wiele znaczeń  
-składają się na niego normy ustanowione suwerennie, posiadające legitymację polityczną
lub aksjologiczną, oraz normy legitymowane kompetencyjnie  
-system prawa jako „system-typ” zespół cech charakterystycznych dla porządków prawnych
określonego rodzaju (przykład: rozróżnienie prawo kontynentalne a prawo anglosaskie –
common law -)  
-system prawa jako „system konkretny” ogół norm obowiązujących w określonym czasie w
określonym miejscu (przykład: współczesne prawo polskie) 

PODZIAŁ SYSTEMU PRAWA 

->w układzie pionowym prawo uporządkowane jest hierarchicznie (hierarchia aktów
prawnych wynikająca z Konstytucji RP)  
->w układzie poziomym dzieli się na gałęzie (przykład: prawo cywilne, administracyjne,
karne, pracy)  
->opisywane jest też przez podział na ponadgałęziowe działy prawa, tj. prawo publiczne i
prawo prywatne  
->ze względu na inne kryteria wyróżnia się podział na: prawo międzynarodowe publiczne,
prawo unijne, prawo wewnątrzpaństwowe (krajowe) 

3. GAŁĘZIE PRAWA 
zespół norm, które regulują określoną, wyraźnie wyodrębniającą się sferę stosunków
społecznych 
->podział na gałęzie ma za zadanie wspomóc uporządkowanie systemu prawnego  
->ułatwia tworzenia, interpretację i stosowanie prawa  
->normy można przyporządkowywać do prawa publicznego i prywatnego (niektóre gałęzie
zawierają regulacje obu typów prawa: przykład: prawo pracy)  
->wyodrębnienie gałęzi to kwestia konwencji i tradycji  
->podstawowe kryteria wyodrębniania:  
a) przyjęta przez prawodawcę metoda normowania  
b) materia będąca przedmiotem unormowania  
c) podmioty, do których adresowane są normy prawne 
 

PODZIAŁ NA GAŁĘZIE PRAWA 

->ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM ZASAD PRAWA /METOD REGULACJI STOSUNKÓW
SPOŁECZNYCH 
a) prawo cywilne / metoda cywilistyczna  
równouprawnienie stron, brak bezpośredniego przymusu ze strony państwa  
b) prawo karne / metoda karna  
sankcja kary i prewencja 
c) prawo administracyjne / metoda administracyjna  

6
władztwo i podporządkowanie 

-> ZE WZGLĘDU NA PRZYNALEŻNOŚĆ DO PRAWA PUBLICZNEGO ALBO PRYWATNEGO 

a) do prawa publicznego: prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo finansowe i
prawo karne  
b) do prawa prywatnego: prawo cywilne  
c) na pograniczu prawa publicznego i prawa prywatnego: prawo pracy, prawo podatkowe 
 
ZALICZENIE NORM DO OKREŚLONEJ GAŁĘZI PRAWA powoduje, że będą interpretowane i
stosowane zgodnie z przyjętymi w danej gałęzi zasadami prawa i w taki sposób, iżby
zapewnić ich zgodność prakseologiczną i powiązania funkcjonalne z innymi normami tej
gałęzi prawa w ramach gałęzi prawa można wyodrębnić 

DZIAŁY PRAWA (przykład: w prawie cywilnym prawo rzeczowe, czy prawo zobowiązań)
nauka prawa wyodrębnia również  

DYSCYPLINY DYDAKTYCZNE nie będące odrębnymi gałęziami, czy działami prawa (przykład:.
prawo gospodarcze) 
4. NORMA PRAWNA 
chroniona przez prawo reguła postępowania, która jednej stronie przyznaje uprawnienie
(prawo podmiotowe), a na drugą nakłada obowiązki odpowiadające tym uprawnieniom 
 
norma jako wypowiedź językowa nie odpowiada na pytanie „jak jest?” ale „jak być
powinno?” i można ją sprowadzić do reguły „Podmioty typu A w okolicznościach typu B
powinny zachować się w sposób C” 
 
normy prawne zakodowane są w PRZEPISACH PRAWNYCH trzy możliwości:  
1. w jednym przepisie może być zakodowana tylko jedna norma prawna  
2. w jednym przepisie może być zakodowane kilka norm prawnych 
3. jedną normę prawną można utworzyć z kilku przepisów 
 
 
Istnieją różne koncepcje budowy normy prawnej 
KONCEPCJA TRÓJELEMENTOWA 

->HIPOTEZA  
definiuje adresata, jego cechy oraz okoliczności, w których powinien zachować się w
ustalony przez normę sposób (wyznacza zakres zastosowania normy) 
->DYSPOZYCJA  
określa wzór powinnego zachowania się (nakazanego, zakazanego, dozwolonego), nakłada
na adresata uprawnienia lub obowiązki przykład: zapłata ceny sprzedaży, wydanie rzeczy 
->SANKCJA  
określa konsekwencje niezachowania się w sposób wskazany w dyspozycji w sytuacji
opisanej w hipotezie  

7
przykład: w umowie najmu najemca powinien w odpowiednim terminie uiścić czynsz najmu,
a w przypadku, gdy tego nie zrobił zobowiązany będzie do zapłaty odsetek za opóźnienie,
albo nawet (po spełnieniu określonych warunków) wynajmujący będzie mógł wypowiedzieć
mu zawartą umowę najmu 

Sankcja może dotyczyć:

a) KARY - sankcja penalna (charakterystyczna dla prawa karnego)  
ma charakter represyjny i wskazuje dolegliwość stosowaną wobec naruszającego normę
prawną (przykład: pozbawienie czy ograniczenie wolności)  
b) EGZEKUCJI (charakterystyczna dla prawa karnego)  
polega na przymusowym wyegzekwowaniu obowiązków, których zobowiązani nie wykonują
dobrowolnie (przykład: przymusowe doprowadzenie, czy egzekucja)  
c) NIEWAŻNOŚCI  
polega na bezskuteczności czynności prawnej w przypadku naruszenia reguł dokonywania tej
czynności:  
a. nieważność bezwględna - skutek EX TUNC - czynność uważa się za niebyłą, niedokonaną 
b. nieważność względna – skutek EX NUNC – następuje od momentu wydania orzeczenia
przez kompetentny organ (zwykle sąd) na wniosek uprawnionej osoby 
 
 
 
 KONCEPCJA NORM SPRZĘŻONYCH (DWUCZŁONOWA) 
w sytuacji opisanej w hipotezie normy sankcjonowanej adresat powinien zachować się w
sposób wskazany w dyspozycji, natomiast niezachowanie się zgodnie z dyspozycją normy
sankcjonowanej stanowi hipotezę normy sankcjonującej, która przewiduje sankcję  
przykład: Jeżeli ktoś jest zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa innej osoby, to nie
powinien wyrządzić jej szkody, a jeżeli ktoś zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa
innej osoby wyrządził jej szkodę, to obowiązany jest do naprawienia tej szkody. 

-> NORMA SANKCJONOWANA 

• wskazuje adresata i warunki, w jakich jest mu coś nakazane, zakazane lub dozwolone  
• NIE zawiera sankcji  
• zasadniczo kierowana jest zarówno do podmiotów prawa publicznego, jak i prywatnego,
osób fizycznych i prawnych  
• rekonstruowana głównie w prawie materialnym 

-> NORMA SANKCJONUJĄCA 

• wskazuje dolegliwość, jej rodzaj w sytuacji, gdy adresat normy sankcjonowanej niezgodnie
z nią postępuje  
• kierowana zawsze do organu władzy, czyli tego, kto ma kompetencje do stosowania
przymusu  
• jest FUNKCJONALNIE SPRZĘŻONA Z NORMĄ SANKCJONOWANĄ 

8
 RODZAJE NORM PRAWNYCH 
ZE WZGLĘDU NA OKREŚLENIE ADRESATA 
->NORMY GENERALNE  
adresat jest wskazany nazwą generalną (przez wskazanie jego cech)  
przykład: sprzedawca, wynajmujący, zleceniobiorca, pracownik art. 794 § 1. Kodeksu
cywilnego Przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie
działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania
innych usług związanych z jej przewozem.  

norma generalna jednostkowa (dotyczy jednego adresata)  

przykład: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów art. 36 ust. 2 Ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1728 z póżn. zm.) 2. Minister
Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wzór zawiadomienia, o którym mowa w
ust. 1. 
 
->NORMY INDYWIDUALNE 
wskazują adresata nazwą indywidualną, zwykle poprzez użycie imienia własnego przykład:
Jan Kowalski, spółka XYZ Sp. z o.o. 
 
RODZAJE NORM PRAWNYCH  
ZE WZGLĘDU NA JEDNORAZOWOŚĆ LUB WIELOKROTNOŚĆ
ZASTOSOWANIA 
-> NORMY ABSTRAKCYJNE  
- dotyczą powtarzalnych zachowań  
- mogą mieć miejsce nieskończoną ilość razy (nie umarzają się przez jedno zachowanie)  
- adresat jest zobowiązany do określonego zachowania się, ilekroć nastąpią warunki
wskazane w hipotezie normy prawnej  
- wskazują na pewien typ zachowań 
przykład: art. 177 §1 Kodeksu postępowania karnego: Każda osoba wezwana w charakterze
świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania 

-> NORMY KONKRETNE 

- mogą zaistnieć tylko raz  
- jednokrotne zastosowanie (realizacja danej normy skutkuje jej umorzeniem) - wskazują na
jednostkowe, konkretne zachowanie 
przykład: Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu, V Wydział Gospodarczy
wzywa Panią Annę Nowak na posiedzenie, które odbędzie się w dniu 10 października 2022 o
godz. 13.30 w sali nr 111, gdzie będzie Pani przesłuchiwana w sprawie z powództwa spółki
XYZ Sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu przeciwko spółce ABC Sp. k. z siedzibą w Brzegu, o
zapłatę 
 

9
  
 

RODZAJE NORM PRAWNYCH 

 TYPY NORM I AKTÓW PRAWNYCH WYODRĘBNIANE Z PODZIAŁU NA
NORMY GENERALNE I INDYWIDUALNE ORAZ ABSTRAKCYJNE I
KONKRETNE 
->NORMY GENERALNO - ABSTRAKCYJNE  
przykłady: - art. 200 Kodeksu cywilnego: Każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do
współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną.  
AKT NORMATYWNY  
(prawotwórczy - zawierający co najmniej jedną normę generalno-abstrakcyjną)  
przykłady: Konstytucja RP, Kodeks cywilny, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 marca
2022 r. sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z
wystąpieniem stanu zagrożenia epidemicznego 
 
->NORMY INDYWIDUALNO- KONKRETNE  
przykład: Zobowiązuje się Jana Nowaka do świadczeń w wysokości 500 zł miesięcznie na
rzecz małoletniego syna Adama do czasu uzyskania pełnoletniości.  
AKT INDYWIDUALNY  
(akt stosowania prawa) zawiera wyłącznie normy indywidualno-konkretne  
przykłady: decyzje administracyjne, decyzje podatkowe, wyroki sądowe 
 
RODZAJE NORM PRAWNYCH  
ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB OBOWIĄZYWANIA 
->NORMY IMPERATYWNE  
dwukierunkowo bezwzględnie obowiązujące 
strony muszą zachować się zgodnie z normą, nie mogą zrobić ani mniej ani więcej  
przykład: art. 119 Kodeksu Cywilnego Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani
przedłużane przez czynność prawną 
 
 ->NORMY SAMIIPERATYWNE  
jednokierunkowo bezwzględnie obowiązujące 
pozwalają na swobodne zachowanie się tylko w jednym kierunku  
przykład: art. 27 Ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta Konsument, który
zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni
odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, z wyjątkiem kosztów
określonych w art. 33, art. 34 ust. 2 i art. 35. 

->NORMY DYSPOZYTYWNE  
względnie obowiązujące  
wiążą adresatów jeśli nie postanowili oni inaczej  

10
przykład: art. 9022 Kodeksu cywilnego Jeżeli strony nie postanowiły inaczej właściciel
przekazujący nieruchomość nie ponosi odpowiedzialności za jej wady 
 

RODZAJE NORM PRAWNYCH 

 ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM ZACHOWANIA SIĘ 
->ZAKAZUJĄCE 
przykład: art. 147 Kodeksu Cywilnego: Właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w
taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia 
->NAKAZUJĄCE  
przykład: art. 200 Kodeksu Cywilnego: Każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do
współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną.  
->UPOWAŻNIAJĄCE  
przykład: art. 493 §1 Kodeksu Cywilnego: Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się
niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana,
druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z
niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.  
->MIESZANE  
1) upoważnienie podmiotu do określonych działań jest dla niego zarazem obowiązkiem
przykład: organ ma prawo i obowiązek egzekwowania podatków 
2) uprawnieniu jednej strony odpowiada obowiązek drugiej  
przykład: wynajmujący ma prawo żądania od najemcy zapłaty czynszu, a najemca musi uiścić
czynsz 

RODZAJE NORM PRAWNYCH 

INNE RODZAJE NORM 

->NORMY KOMPETENCYJNE (postępowania)  

nakładają na daną osobę lub uchylają obowiązek zachowania się będący konsekwencją
ważnego wykonania przez określony podmiot posiadanej kompetencji prawnej  
przykład: art. 359 § 4 Kodeksu Cywilnego Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze
obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski",
wysokość odsetek ustawowych. 

->NORMY PROGRAMOWE  
określają nie sposób zachowania, lecz cel jaki powinien osiągnąć adresat  
przykład: art. 18 Konstytucji RP Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina,
macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. 
 
ZASADY PRAWA (normy prawne o szczególnym znaczeniu)  
a) zasady uniwersalne (przede wszystkim zasady konstytucyjne)  
przykłady: art. 2 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem
prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.  

11
art. 7 Konstytucji RP Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. 
art. 10 ust. 1 Konstytucji RP (zasada trójpodziału władzy) Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej
opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy
sądowniczej.  

b) zasady części systemu prawa (odnoszące się do jednej lub kilku gałęzi prawa)  
przykłady: art. 1 § 1 Kodeksu karnego (nullum crimen sine lege) Odpowiedzialności karnej
podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą
w czasie jego popełnienia.  
art. 3531 Kodeksu cywilnego (zasada swobody umów) Strony zawierające umowę mogą
ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się
właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. 
 
 
 5. PRZEPIS PRAWNY 
 zdanie zamieszczone w tekście aktu prawotwórczego, podstawowa jednostka gramatyczna
języka prawnego, wyodrębniona przez prawodawcę jako artykuł, paragraf, punkt  
przykład: art. 11 Kodeksu cywilnego Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z
chwilą uzyskania pełnoletności. przykład: art. 11 Kodeksu karnego Kary oraz inne środki
przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w
szczególności z poszanowaniem godności człowieka. 
 
PRZEPIS PRAWNY A NORMA PRAWNA 
NORMY PRAWNE wyrażają treść obowiązującego prawa 
PRZEPISY PRAWNE są jedynie formą wyrażania treści obowiązującego prawa 
 
PRZEPIS PRAWNY to narzędzie, za pomocą którego prawodawca przekazuje adresatom
wiadomości o normach  
 
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB REDAGOWANIA PRZEPISÓW PRAWNYCH  
a) KONDENSACJA NORM W PRZEPISACH  
w jednym przepisie zawartych jest kilka norm prawnych  
b) ROZCZŁONKOWANIE NORM W PRZEPISACH  
poszczególne elementy struktury normy prawnej są rozdysponowywane i umieszczone w
różnych przepisach tego samego aktu prawnego lub w różnych aktach prawnych 
 
 
RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH 
-> przepisy odsyłające ->definicje legalne 
->przepisy przejściowe -> domniemania -> przepisy końcowe 
 
•odsyłają do innego przepisu  
•ich funkcją jest zapobieżenie powtórzeniom w aktach prawnych 
 

12
  
 

PRZEPISY ODSYŁAJĄCE 
-> PRZEPISY ODSYŁAJĄCE WEWNĄTRZSYSTEMOWO 
przepis prawny odsyła do innego przepisu prawnego w ramach tego samego aktu lub tej
samej gałęzi prawa  
przykład: art. 115 § 7 Kodeksu karnego Przepis §5 stosuje się odpowiednio do określenia
"znaczna szkoda" oraz określenia "wartość lub łączna wartość jest znaczna". art. 604
Kodeksu cywilnego Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży 
->PRZEPISY ODSYŁAJĄCE POZASYSTEMOWO  
odsyła do reguł lub zasad pozaprawnych  
przykład: art. 5 Kodeksu cywilnego Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był
sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami
współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za
wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony 
-> PRZEPISY BLANKIETOWE  
odsyłają do aktów prawnych, które dopiero mają zostać wydane  
przykład: Art. 954 Kodeksu cywilnego Szczególną formę testamentów wojskowych określi
rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem
Sprawiedliwości. 
->FIKCJA PRAWNA  
założenie, że w rzeczywistości nieistniejący fakt istnieje i wywołuje określone przez prawo
skutki  
przykład: art. 1049 §2 Kodeksu cywilnego Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje
zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia
spadku. 
 
DEFINICJE LEGALNE  
•określają znaczenie terminów użytych przez prawodawcę w tekście prawnym  
•ich celem jest zapewnienie precyzji tekstu prawnego poprzez eliminowanie wieloznaczności
oraz zwrotów nieostrych  
przykład: art. 551 Kodeksu cywilnego Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem
składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności
gospodarczej.  
 
 
PRZEPISY PRZEJŚCIOWE  
a) O CHARAKTERZE KOLIZYJNYM  
są pomostem między prawami nabytymi albo rozpoczętymi czynnościami prawnymi pod
rządami wcześniej obowiązujących przepisów i kontynuowanymi pod rządami nowych
aktów, uchylających wcześniejsze regulacje 

13
przykład: art. 241 ust. 5 Konstytucji RP Sprawy będące przedmiotem postępowania
ustawodawczego albo przed Trybunałem Konstytucyjnym bądź Trybunałem Stanu, a
rozpoczęte przed wejściem w życie Konstytucji, są prowadzone zgodnie z przepisami
konstytucyjnymi obowiązującymi w dniu rozpoczęcia sprawy.  
b) O CHARAKTERZE AD HOC  
wprowadzane na krótki, zwykle określony czas 
przykład: przepisy związane z wprowadzeniem stanu epidemii Covid 
 
DOMNIEMANIA 
a) DOMNIEMANIA FAKTYCZNE  
art. 231 Kodeksu postępowania cywilnego Sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych
ustalonych faktów (domniemanie faktyczne).  
przykład: jeżeli ulica jest mokra, to padał deszcz  
b) DOMNIEMANIA PRAWNE  
rodzaj przepisu prawnego:  
-domniemania prawne materialne  
(należy uznać za udowodniony fakt B, jeżeli został udowodniony fakt A)  
przykład: art. 62 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Jeżeli dziecko urodziło się w
czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub
unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania
tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia
separacji.  
-domniemania prawne formalne  
(należy uznać, że miał miejsce pewien stan faktyczny, dopóki niezostanie
wykazane, że jest lub było inaczej)  
przykład: art. 7 Kodeksu cywilnego Jeżeli ustawa uzależnia skutki
prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary 
 
 
PRZEPISY KOŃCOWE 
-> PRZEPISY UCHYLAJĄCE (KLAUZULE DEROGACYJNE)  
przepisy o uchyleniu mocy dotychczas obowiązujący przepisów  
przykład: art. 150 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1125 Traci moc ustawa z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. poz. 88, z późn. zm.).  
->PRZEPISY O WEJŚCIU AKTU NORMATYWNEGO W ŻYCIE  
wraz z ogłoszeniem przepisy staje się częścią porządku prawnego, ale obowiązek jego
przestrzegania następuje z chwilą jego wejścia w życie  
przykład: art. 151 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1125 Ustawa wchodzi w życie po upływie sześciu miesięcy
od dnia ogłoszenia.  
->PRZEPISY O WYGAŚNIĘCIU MOCY OBOWIĄZUJACEJ AKTU NORMATYWNEGO  
zgodnie §29a Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie
„Zasad techniki prawodawczej” (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 283 z późn. zm.)  
W przepisach epizodycznych zamieszcza się regulacje, które wprowadzają odstępstwa od
określonych przepisów, a których okres obowiązywania jest wyraźnie określony. 

14
 

II. SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA W POLSCE 

1.ŹRÓDŁO PRAWA  
sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne  
(istotna odpowiednia forma i odpowiedni tryb)  
 
ŻRÓDŁA PRAWA STANOWIONEGO W POLSCE  
akty normatywne zawierające normy generalno-abstrakcyjne, czyli skierowane do
nieokreślonej z góry liczby adresatów i określające ogólne sposoby postępowania, które
zostały uregulowane przede wszystkim w rozdziale III Konstytucji RP 
 
 
2.RODZAJE ŹRÓDEŁ PRAWA W POLSCE
AKTY PRAWA AKTY PRAWA REGULAMINY I UKŁADY
POWSZECHNIE WEWNĘTRZNIE STATUTY  ZBIOROWE
OBOWIĄZUJĄCEGO  OBOWIĄZUJĄCEGO  PRACY 
(mogą być adresowane (obowiązują tylko    
do każdego podmiotu)  jednostki podległe
organowi wydającemu
akt) 
• Konstytucja RP  • uchwały np. regulamin forma
• ratyfikowane umowy (podejmowane przez Senatu RP  porozumienia
międzynarodowe  kolegialne, naczelne dokonywanego
• ustawy   organy administracji w wyniku
• rozporządzenia z rządowej lub dwustronnych
mocą ustawy   kolegialne organy rokowań
• rozporządzenia • akty centralne)  pracodawcy i
prawa miejscowego  • zarządzenia zakładowej
(wydawane przez organizacji
organ jednoosobowy związkowej 
zawsze na podstawie
ustawy)  
katalog źródeł prawa
wewnętrznego w
Konstytucji RP nie ma

15
 charakteru
enumeratywnego 
 
 
 
 
 
 
2. ZASADA HIERARCHICZNEJ BUDOWY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA
TRZY GŁÓWNE CECHY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA  
a) hierarchiczna struktura norm prawnych  
- zakaz wydawania aktów hierarchicznie niższych sprzecznych z aktami
hierarchicznie wyższymi  
- nakaz rozwijania, konkretyzacji aktów wyższych w hierarchii źródeł prawa
przez akty niższego rzędu w hierarchii źródeł prawa  
- akty wyższego rzędu mają charakter aktów ogólnych  
- zasada nie została wyrażona wprost w Konstytucji RP  
b) niesprzeczność norm  
c) zupełność systemu 
 
Konstytucja RP 
Umowy międzynarodowe ratyfikowane  
(za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i przepisy organizacji
międzynarodowej, której RP jest członkiem) 
ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy  
ratyfikowane (bez zgody ustawy) umowy międzynarodowe  
rozporządzenia wykonawcze  
akty prawa miejscowego 
 
 
 
 
 4. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ  
 ART. 8 KONSTYTUCJI RP*  
1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.  
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja
stanowi inaczej. 
-> SZCZEGÓLNA FORMA  
określa:  
- najważniejsze zasady ustrojowe państwa  
- sposób sprawowania władzy przez suwerena  

16
- podstawowe prawa i wolności jednostki 
->SZCZEGÓLNA HIERARCHIA 
- szczególna nazwa (Konstytucja albo ustawa zasadnicza)  
- szczególny tryb uchwalenia i zmiany w porównaniu do innych ustaw 
->SZCZEGÓLNA MOC 
-najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawa 
 

ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONSTYTUCJI RP 

a) aspekt pozytywny  
wszystkie inne akty powinny być spójne z Konstytucją (skierowany do organów państwa
nakaz uszczegóławiania Konstytucji RP w aktach niższego rzędu)  
b) aspekt negatywny 
zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z Konstytucją (dotyczy treści aktu oraz
sposobu jego uchwalenia, akt prawny niezgodny z Konstytucją powinien zostać usunięty z
systemu) 
 
ZASADA BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIA KONSTYTUCJI RP
a) norma konstytucyjna może być samodzielną podstawą rozstrzygnięcia  
dotyczy wszystkich organów stosujących prawo – nie zawsze możliwe zastosowanie
bezpośrednie  
b) współistnienie normy konstytucyjnej oraz normy ustawowej  
możliwość zastosowania przez wszystkie organy stosujące prawo 
c) w przypadku stwierdzenia konfliktu pomiędzy normą rangi konstytucyjnej a normą rangi
ustawowej:  
• jeśli istnieje taka możliwość organy do tego upoważnione (głównie sądy i trybunały) mogą
dokonać wykładni prokonstytucyjnej normy ustawowej  
• jeżeli nie ma możliwości rozstrzygnięcia konfliktu przez dokonanie wykładni
prokonstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny może orzec o niekonstytucyjności przepisu rangi
ustawowe 
 
5. PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ 
ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONSTYTUCJI W ŚWIETLE PRAWA UNIJNEGO  
Wyrok ETS z dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie C-6/64 Flaminio Costa przeciwko E.N.E.L.,
ECLI:EU:C:1964:66  
(…) zważywszy, że w związku z włączeniem do prawa każdego z krajów członkowskich
przepisów pochodzenia wspólnotowego, a bardziej ogólnie ze względu zarówno na
brzmienie, jak ducha traktatu, państwa nie mogą uznawać pierwszeństwa przed porządkiem
prawnym, jaki przyjęły na zasadach wzajemności, jednostronnego, późniejszego przepisu,
którego w związku z tym nie mogą temu porządkowi prawnemu przeciwstawiać; moc
wiążąca prawa wspólnotowego nie może bowiem różnić się w poszczególnych państwach w
zależności od ich późniejszego wewnętrznego ustawodawstwa, gdyż zagroziłoby to realizacji
celów traktatu, o której mowa w art. 5 akapit drugi, i powodowałoby dyskryminację
zabronioną na mocy art. 7; że zobowiązania podjęte na podstawie traktatu ustanawiającego
Wspólnotę nie miałyby charakteru bezwarunkowego, lecz jedynie ewentualny, gdyby mogły
zostać zakwestionowane w drodze późniejszych aktów ustawodawczych umawiających się

17
stron(…); (…)zważywszy, że jak wynika z całości powyższych rozważań, prawu utworzonemu
na podstawie traktatu, pochodzącemu z niezależnego źródła, nie można, ze względu na jego
wynikającą stąd szczególną naturę, przeciwstawiać w postępowaniu sądowym
jakiegokolwiek wewnętrznego aktu prawnego, gdyż oznaczałoby to utratę przez to prawo
charakteru wspólnotowego i zakwestionowanie samych podstaw prawnych Wspólnoty; że
wskutek dokonanego przez państwa przeniesienia, z ich wewnętrznych porządków prawnych
do wspólnotowego porządku prawnego, praw i obowiązków odpowiadających
postanowieniom traktatu, nastąpiło ostateczne ograniczenie ich praw suwerennych, którego
nie może podważyć późniejszy akt jednostronny sprzeczny z istotą Wspólnoty;(…) 
W prawie unijnym obowiązuje tzw. zasada pierwszeństwa prawa unijnego,  
która ukształtowała się w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (obecnie
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej)  
Wynikają z tej zasady:  
1) nakaz niestosowania przepisów krajowych sprzecznych z przepisami prawa unijnego, o
ile przepisy unijne są bezpośrednio skuteczne (tzw. pierwszeństwo stosowania)  
2) zakaz stosowania prawa krajowego sprzecznego z prawem unijnym (nadrzędność)  
3) zakaz stwierdzania wadliwości prawa unijnego  
4) zakaz utrzymywania w mocy przepisów prawa krajowego sprzecznego z prawem
unijnym 
5) nakaz uchylenia lub zmiany przepisów krajowych sprzecznych z prawem unijnym  
6) nakaz wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym  
7) nakaz wykładni prawa unijnego zgodnie z wykładnią TSUE 
 
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 maja 2005 r., K 18/04, OTK-A 2005/5/49  
(…)Pierwszeństwo prawa wspólnotowego jest pierwszeństwem stosowania, a nie
obowiązywania. Oznacza to, że prawo wspólnotowe nie jest w stanie uchylić prawa
krajowego. Zasada nadrzędności Konstytucji jest zasadą najwyższej rangi, a pierwszeństwo
prawa wspólnotowego zapewnione jest wyłącznie w granicach Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej . Moc obowiązująca prawa wspólnotowego w Rzeczypospolitej Polskiej wynika
wprost z samej Konstytucji, która określa tryb i zakres przekazania kompetencji.
Autonomiczność prawa wspólnotowego nie ma więc charakteru bezwzględnego, czerpie ona
swoją moc z decyzji suwerena podjętej w trybie wymaganym przez Konstytucję i w zakresie
określonym przez Traktat akcesyjny, którego stroną jest Rzeczpospolita Polska. Z tego
względu, w przekonaniu Prezydenta, nie jest możliwe uznanie supremacji nad Konstytucją
prawa wspólnotowego(…).  
Trybunał Konstytucyjny wskazał na trzy możliwe rozwiązania w przypadku sprzeczności
prawa unijnego z Konstytucją:  
a) zmiana Konstytucji  
b) spowodowanie zmian w regulacjach unijnych  
c) w ostateczności – wystąpienie z Unii Europejskiej 
 
 
ŹRÓDŁA PRAWA UNIJNEGO 
-> PRAWO PIERWOTNE 
stanowione przez państwa członkowskie w drodze zawierania umów międzynarodowych  
a) traktaty (założycielskie, nowelizujące, akcesyjne)  
b) ogólne zasady prawa UE  

18
c) prawo zwyczajowe 
 
-> PRAWO WTÓRNE 
tworzone przez instytucje UE w ramach przekazanych przez państwa członkowskie
kompetencji 
 

  -ROZPORZĄDZENIA ogólny zasięg, bezpośrednia stosowalność w państwach UE,

adresatami mogą być państwa członkowskie i obywatele
-DYREKTYWY są adresowane do państw członkowskich, powinny być
implementowane do porządków krajowych, ale TSUE uznaje, że czasem mogą
być bezpośrednio stosowalne w celu ochrony praw jednostek 
   -DECYZJE zwykle mają indywidualny charakter, adresatami mogą być państwa
członkowskie i podmioty prywatne 
    -OPINIE I ZALECENIA nie są wiążące, wyrażają stanowisko instytucji UE 
 
6. RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE  
->Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio
stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.  
-> Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma
pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.  
-> Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej
organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio,
mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.  
•ratyfikowane przez Prezydenta RP  
 •ratyfikacja następujących umów wymaga zgody Sejmu RP wyrażonej w ustawie:  
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,  
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,  
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,  
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,  
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.  
•w przypadku umów niewymagających zgody Sejmu RP, Prezes Rady Ministrów
powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy do ratyfikacji Prezydentowi 
 
7. USTAWY I ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY  
ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY  
•są wydawane wyjątkowo  
•podstawa: art. 234 Konstytucji RP  
1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent
Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w
zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają
zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.  
2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie
obowiązującego prawa. art. 228 ust. 3-5 Konstytucji RP  

19
3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać
ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów
nadzwyczajnych, określa Ustawa.  
4. Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych
wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i
obywatela.  
5. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać
stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego
funkcjonowania państwa. 
USTAWY
•do ich wydawania upoważniony jest Sejm z udziałem Senatu  
•Konstytucja nie wskazuje bezpośrednio w jakich sprawach powinny być wydawane
ustawy, przyjmuje się, że w najważniejszych sprawach politycznych, gospodarczych i
kulturalnych państwa, tj.:  
a) w zakresie ustanawiania obowiązków prawnych obywateli (przepisy karne, podatkowe,
daninowe, dotyczące granic i wolności obywateli, dotyczące obowiązków rodzinnych itp.)  
b) w zakresie regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów
ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli
państwowej  
c) w tych sprawach, które już poprzednio były regulowane w drodze ustawowej, chociażby
tego żaden szczególny przepis nie wymagał  
d) we wszystkich pozostałych sprawach Sejm MOŻE wydawać ustawy  
•proces uchwalania uregulowany jest w przepisach Konstytucji RP oraz regulaminach Sejm i
Senatu  
•do wejścia w życie potrzebują podpisu prezydenta (art. 122 Konstytucji), Prezydent może
skierować ustawę do Trybunału Konstytucyjnego, jest tez uprawniony do złożenia weta 
•opublikowanie ustawy w Dzienniku Ustaw jest warunkiem wejścia w życie  
•ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia, chyba, że sama ustawa
wskazuje inny termin (vacatio legis) 

8. ROZPORZĄDZENIA 
•są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej:  
a) Rada Ministrów  
b) ministrowie  
c) przewodniczący określonych w ustawach komitetów  
d) Prezydent RP  
•mogą być wydawane tylko na podstawie ważnego szczegółowego upoważnienia w
ustawie przykład: art. 17 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Finansach publicznych (tekst
jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1634): Minister Finansów określi, w drodze rozporządzenia, sposób
prowadzenia gospodarki finansowej jednostek budżetowych i samorządowych zakładów
budżetowych, a w szczególności: (…)  
•celem rozporządzenia jest wykonanie ustawy (ma normować wyłącznie przedmiot
określony w ustawie i wyłącznie w granicach upoważnienia  
•nie mogą być sprzeczne z przepisami ustaw  
•warunkiem uzyskania mocy prawnej jest ogłoszenie w Dzienniku Ustaw  

20
•rozporządzenia wchodzą w życie po upływie 14 dni od jego ogłoszenia, chyba, że samo
rozporządzenie wskazuje inny termin (vacatio legis) 

9. AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO 

•prawo miejscowe jest powszechnie obowiązujące na obszarze działania organów, które je
ustanowiły (województwo, powiat, gmina)  
•muszą być zgodne ze wszystkimi aktami powszechnie obowiązującymi, wydawane są w
formie uchwał przez organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego  
•są wydawane w formie zarządzeń organów wykonawczych odpowiednich szczebli, akty
prawa miejscowego wydają także terenowe organy administracji rządowej  
•wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie  
•ustanawiane są przez:  
a) organy samorządu terytorialnego (rady gmin, rady powiatów, sejmiki województw)  
b) terenowe organy administracji rządowej (-wojewodowie, -organy administracji
niezespolonej)  
•akty prawa miejscowego stanowione są w szczególności w sprawach:  
-wymagających uregulowania w statucie,  
-porządkowych,  
-szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu,  
-zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. 
•publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych 
 

III. PRAWO PUBLICZNE A PRAWO PRYWATNE,  

INTERES PUBLICZNY A INTERES PRYWATNY 

PRAWO PUBLICZNE PRAWO PRYWATNE 

zasadniczy element: zasadniczy element: 
prawo administracyjne prawo cywilne 
 
 
•podział ten wpływa na ISTOTĘ PRAWA ADMINISTRACYJNEGO I CYWILNEGO  
•, CZASEM KWESTIONOWANY jednak umożliwia UKAZANIE RÓŻNICY w zakresie istoty,
funkcji, metody regulacji dziedzin i gałęzi prawa, a w konsekwencji podkreśla różnice co do
istoty, metody oraz celów działania ich podmiotów  

• w doktrynie czasem określany jako starcie dwóch wartości: SPRAWNA I SILNA WŁADZA
PAŃSTWOWA versus AUTONOMIA JEDNOSTKI  

21
•wg zwolenników tego podziału, za jego pomocą można dokonać SYSTEMATYKI, w
szczególności: prawa, norm prawnych, metod regulacji prawnej, stosunków prawnych 

PRAWO PUBLICZNE  PRAWO PRYWATNE 

1) regulacja działalności państwa i innych 1) ochrona interesów – majątkowych i
podmiotów publicznych oraz ludzi jako osobistych – prywatnych, jednostkowych  
obywateli w stosunkach z państwem 
2) podporządkowanie jednostki podmiotowi 2) podmioty stosunków prawnych są
władzy (władza działa w interesie publicznym, równorzędne i względem siebie
ogółu, dążąc do realizacji i ochrony wartości autonomiczne,  
wspólnych dla ogółu 
3) w imię interesu publicznego porządkuje 3) w imię interesu prywatnego porządkuje
stosunki, w które wchodzą jednostki jako wzajemne stosunki między jednostkami  
obywatele oraz wzajemne stosunki państw
między sobą 
4) występuje podmiot silniejszy narzucający 4) treść stosunków prawnych jest co do
treść stosunku prawnego i dysponujący zasady kształtowana przez same strony, w
możliwością użycia przymusu państwowego szczególności za pomocą umowy  
(np. poprzez wydanie decyzji) 
5) stosunek prawny zakłada zwierzchnią 5) brak zwierzchnictwa pomiędzy
zależność między stronami  podmiotami stosunku cywilnoprawnego  
6) dotyczy zadań publicznych, realizowanych 6) celem jest ochrona osobistych i
przez podmioty publiczne  majątkowych interesów jednostek  
7) normy prawa stanowią o prawach i 7) normy prawa regulują prawa i obowiązki
obowiązkach władz administracyjnych wobec jednostek w stosunku do innych jednostek 
jednostek 
 
 
 
 METODA REGULACJI 
>PRAWO PUBLICZNE 
METODA PUBLICZNOPRAWNA  
dominacja, władczość, nadrzędność, podporządkowanie 
>PRAWO PRYWATNE 
METODA PRYWATNOPRAWNA 
równorzędność i autonomiczność podmiotów 
 

22
wskazane metody nie działają na zasadzie wyłączności zdarza się, że metoda
publicznoprawna jest wykorzystywana w stosunkach cywilnych, a metoda
prywatnoprawna w stosunkach administracyjnych (konwergencja metod regulacji prawnej) 
przykład: podmioty prawa publicznego mogą być stroną stosunków prawnych (w
szczególności umów) kształtowanych na zasadzie względnej równorzędności autonomii 
 

INTERES PUBLICZNY A INTERES PRYWATNY 

POJĘCIE INTERESU  
•zarówno w języku potocznym, jak i w różnych dziedzinach nauki pojęcie to nie ma
jednolitego znaczenia  
•W NAUKACH PRAWNYCH należy odnosić to pojęcie do relacji pomiędzy danym stanem
obiektywnym (istniejącym lub przyszłym) a oceną tego stanu z punktu widzenia korzyści,
które stan ten przynosi (lub może przynieść)  
•W JĘZYKU PRAWNYM nie ma ścisłej definicji ani w sensie podmiotowym, ani
przedmiotowym (nabiera znaczenia dopiero, gdy zostanie połączone z dodatkiem
konkretyzującym), może być zestawiane z:  
•a) rzeczownikami: np. interes jednostki, interes obywatela, interes państwa  
•b) przymiotnikami: np. interes indywidualny, interes jednostkowy, interes prywatny, interes
społeczny, interes publiczny 
 
 
 
 POJĘCIE INTERESU PUBLICZNEGO 
•stanowi jedną z ważniejszych klauzul generalnych w prawie polskim  
•klauzula wykorzystywana przez ustawodawcę (także ustawodawcę konstytucyjnego) jako
przesłanka wyznaczająca granicę dopuszczalnej ingerencji w prawa i wolności jednostki
(zarówno w prawie publicznym, jak i prywatnym)  
•brak jednolitej definicji (treść pojęcia jest zależna od konkretnego kontekstu
normatywnego, w jakim zostało ono użyte, celu regulacji oraz innych warunków prawnych i
pozaprawnych)  
•brak potrzeby jednolitego definiowania (jako klauzula generalna pojęcie to powinno
charakteryzować się elastycznością)  
•ustalanie znaczenia pozostaje w związku z całokształtem okoliczności towarzyszących
danemu konkretnemu stanowi faktycznemu każdej indywidualnie ocenianej sprawy i nie
nadaje się do uniwersalnego unormowania prawnego  
•na jego zakres wpływa zmieniający się kontekst społeczny i polityczny 

DEFINIOWANIE INTERESU PUBLICZNEGO

w doktrynie podejmowano próby zdefiniowania pojęcia interesu publicznego  
PRZYKŁADOWE DEFINICJE:  

23
•utożsamiająca interes publiczny z interesem społecznym:  
według L. Langa:  
Relacja pomiędzy jakimś stanem obiektywnym a oceną tego stanu z punktu widzenia
korzyści, jaką przynosi on lub może przynieść społeczeństwu.  

•wskazująca na zmienność tego pojęcia:  

według M. Wyrzykowskiego:  
Jest ciągle zmieniającą się kompozycją i balansem różnych wartości określonego
społeczeństwa w określonym czasie i miejscu. Dlatego też uznaje się, że interes publiczny
(społeczny) może być przedstawiany w sensie opisowym, np. jako najlepsza odpowiedź na
sytuację w warunkach istnienia wszystkich interesów i w sposób uwzględniający wartości
generalnie akceptowane w społeczeństwie.  

•nawiązująca do systemu wartości społeczeństwa:  

według J. Nawrot:  
Treść tego pojęcia każdorazowo wyznaczana powinna być z uwzględnieniem systemu
wartości przyjętego przez daną społeczność, bez względu na indywidualne przekonania
poszczególnych jednostek.  
 
według M. Szaraniec:  
Istotą interesu publicznego są podstawowe wartości, a samo pojęcie ma wymiar nie tylko
ekonomiczny, polityczny czy prawny, ale podlega kryteriom o charakterze etycznym, które
stanowią dopełnienie tych ocen. 
 
POJĘCIE INTERESU PRYWATNEGO 
jest zwykle definiowane na zasadzie wzajemnych relacji z pojęciem interesu publicznego
oraz interesu indywidualnego  
Są trzy sposoby definiowania:  

1) ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM PODMIOTOWE (ODPOWIADA ZNACZENIU POTOCZNEMU): 

pojęcie interesu prywatnego jako przeciwstawne (niekonieczne przeciwne) pojęciu interesu
publicznego, w takim podejściu interes prywatny to interes indywidualny  

2) ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE:  

pojęcie interes prywatny i interes indywidualny nie są synonimami, w prawie
administracyjnym w ramach pojęcia interesu indywidualnego można wyodrębnić interes
prywatny,  
interes prywatny to interes nawiązujący do pojęcia prywatności czy dobra prywatnego
jako dobra własnego, oderwanego od bezpośredniej relacji pomiędzy jednostką a wspólnotą
publicznoprawną, w której ona żyje i w tym sensie »nieinstytucjonalny«, a dotyczący spraw
osobistych 
3. POJĘCIA INTERESU PRYWATNEGO I INTERESU INDYWIDUALNEGO
JAKO POJĘCIA ROZŁĄCZNE
„interes” dzieli się na dwie podkategorie: „interes ogólny” oraz „interes indywidualny”:  

24
a) w ramach podkategorii „interes indywidualny” wyróżnia się  
>„interes faktyczny” 
>„interes prawny”  

b) w ramach podkategorii „interes ogólny” wyróżnia się  

> „interes publiczny” 
>„interes prywatny”  

na podstawie tego rozróżnienia interes prywatny jest generalny i abstrakcyjny (przysługuje

każdej jednostce w takim samym zakresie), hipotetyczny i potencjalny (istnieje niezależnie
od woli jednostki), a jego źródło zależy od pochodzenia wartości nim objętych, które są
realizowane w danej sytuacji, a przez to od ujęcia przez pryzmat, którego interes prywatny
jest postrzegany. 
 
POJĘCIE INTERES PUBLICZNY I INTERES PRYWATNY W PRZEPISACH
PRAWNYCH  
•art. 3 Uchwały Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 17 lipca 1998 r. Zasady Etyki Poselskiej
Poseł powinien kierować się interesem publicznym. Nie powinien wykorzystywać swojej
funkcji w celu uzyskania korzyści dla siebie i osób bliskich oraz przyjmować korzyści, które
mogłyby mieć wpływ na jego działalność jako posła. (Zasada bezinteresowności).  
•art. 20 Ordynacji podatkowej Do czasu rozstrzygnięcia sporu o właściwość organ
podatkowy, na którego obszarze nastąpiło wszczęcie postępowania, podejmuje tylko te
czynności, które są niezbędne ze względu na interes publiczny lub ważny interes strony. 
•art. 9 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego Strony i uczestnicy postępowania mają prawo
do otrzymania z akt sprawy zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku, chyba że protokół został
sporządzony wyłącznie pisemnie. Przewodniczący wydaje z akt sprawy zapis dźwięku, jeżeli
wydaniu zapisu obrazu i dźwięku sprzeciwia się ważny interes publiczny lub prywatny.  
•art. 148 § 2 Ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze (tekst jedn. Dz. U. z
2022 r. poz. 1247 z późn. zm.) Sąd dyscyplinarny może wyłączyć jawność postępowania
dyscyplinarnego ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny
oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron, inny ważny interes prywatny lub ważny
interes postępowania przygotowawczego. 
 
 

PODMIOT PRAWNY JAKO ELEMENT POJĘCIA

STOSUNKU PRAWNEGO

POJĘCIE STOSUNKU PRAWNEGO

STOSUNEK SPOŁECZNY UREGULOWANY PRZEZ NORMY PRAWNE
>w formie stosunku prawnego faktycznego uświadamianego przez strony

25
przykład: zawarcie umowy najmu mieszkania
>w formie stosunku normatywnego nieuświadomionego przez strony
przykład: zostanie spadkobiercą bez wiedzy o tym

Podział:
STOSUNKI PRAWNE DWUSTRONNE
przykład: małżeństwo, zawarcie umowy sprzedaży między dwiema stronami
STOSUNKI PRAWNE WIELOSTRONNE
przykład: zawarcie umowy spółki między kilkoma wspólnikami, zawarcie trójstronnej umowy
o współpracy

ELEMENTY STOSUNKU PRAWNEGO

doktryna prawa nie jest zgodna co do możliwości wyróżnienia zawsze takich samych
elementów stosunku prawnego, często przyjmuje się jednak następujące
podstawowe elementy stosunku prawnego:
FAKTY PRAWNE
każdy fakt, którego zaistnienie powoduje powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego
podział na:
a) zdarzenia prawne (zaistnienie nie zależy od woli człowieka np. urodzenie się)
b) działania prawne
(zaistnienie zależy od woli człowieka np. zawarcie umowy, brak zapłaty podatku)

PODMIOTY STOSUNKU PRAWNEGO

podział na podmioty publicznoprawne oraz podmioty prywatnoprawne
PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO
- rzeczy
- zachowania
- inne przedmioty materialne
- przedmioty niematerialne

26
TREŚĆ STOSUNKU PRAWNEGO
układ uprawnień i obowiązków
(jedna strona może czegoś żądać, a druga jest do czegoś zobowiązana)

PODSTAWOWE TYPY STOSUNKÓW PRAWNYCH ZE WZGLĘDU NA

METODĘ REGULACJI
STOSUNEK PRYWATNOPRAWNY (CYWILNOPRAWNY)

 stosunek prawny regulowany przez normy prawa cywilnego

 stronami są osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne niebędące osobami
prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną a ich wzajemna pozycja jest
formalnie równa (stroną stosunku cywilnoprawnego może być również podmiot
publicznoprawny – na zasadach równości)
 stosunki kształtowane są najczęściej dobrowolnie przez swobodne decyzje
podmiotów
 rozwiązanie stosunku następuje często na podstawie porozumienia
 sankcjami za brak wykonania obowiązków lub naruszenie uprawnień są zwykle
sankcje cywilne, np. Odszkodowanie
STOSUNEK PUBLICZNOPRAWNY (ADMINISTRACYJNOPRAWNY)

 stosunek prawny regulowany przez normy prawa administracyjnego

jedną ze stron stosunku jest zawsze organ władzy publicznej (państwowej lub
samorządowej), który znajduje się w pozycji nadrzędnej względem drugiej strony

 nawiązanie stosunku nie jest dobrowolne przynajmniej dla jednej strony, a

najczęściej dla obu (wynika zwykle z jednostronnej decyzji organu albo z samego
prawa)
 uprawnienia i obowiązki nie są dobrowolnie ustalane przez strony lecz wynikają z
norm prawnych
 w przypadku niewykonania obowiązków nałożone mogą zostać sankcje egzekucyjne,
a czasem również karne

ZNACZENIE POJĘCIA PODMIOT PRAWNY

RELACJA POMIĘDZY POJĘCIEM PODMIOTU PRAWNEGO A POJĘCIAMI NORMY
PRAWNEJ I STOSUNKU PRAWNEGO
NORMY PRAWNE są adresowane do OKREŚLONYCH PODMIOTÓW
i wyznaczają im prawa oraz obowiązki jako STRONOM STOSUNKÓW PRAWNYCH

27
ISTNIENIE PODMIOTU PRAWNEGO WARUNKUJE ZAISTNIENIE NORMY PRAWNEJ,
STOSUNKU PRAWNEGO, CZY PRAWA PODMIOTOWEGO
PROBLEMATYKA PODMIOTOWOŚCI PRAWNEJ JEST BADANA W SZCZEGÓLNOŚCI W RAMACH
NAUKI PRAWA ADMINISTRACYJNEGO I PRAWA CYWILNEGO
WSPÓŁCZEŚNIE W NAUCE ISTOTNEGO ZNACZENIA NABIERAJĄ ZAGADNIENIA:

 podmiotowości prawnej jednostki ludzkiej w kontekście rozwoju biotechnologii

medycznej
 zakres podmiotowości prawnej jednostek organizacyjnych (w tym niebędących
osobami prawnymi)
 podmiotowość publicznoprawna
 prawna personifikacja zwierząt i sztucznej inteligencji
 odpowiedzialność karna osób prawnych

WSPÓŁCZESNE ROZUMIENIE POJĘCIA PODMIOT PRAWNY

PODMIOT PRAWNY (jako adresat normy prawnej)
to ktoś kogo obowiązująca norma prawna „postawiła” w określonej sytuacji, w relacji do
innego podmiotu jako uprawnionego lub obowiązanego

•pojęcie podmiot prawny i podmiotowość prawna odnoszą się do znaczenia jakie nadało tym
pojęciom prawo
•prawo może nadawać podmiotowość prawną ludziom, zorganizowanym grupom ludzi, ale
też masom majątkowym
•ustawodawca przyznaje podmiotowość prawną ze względu na określone potrzeby
społeczno-gospodarcze
•odpowiada na pytanie: „Kto powinien zachować się w określony sposób?”

POJĘCIE PODMIOTOWOŚCI PRAWNEJ

•jest centralnym pojęciem prawa cywilnego
•posługują się nim także np. prawo administracyjne, karne, międzynarodowe
PODMIOTOWOŚĆ PRYWATNOPRAWNA (CYWILNOPRAWNA)
-podmiotami są osoby fizyczne (uzyskują zdolność prawną z samego faktu urodzenia się aż
do śmierci)
- osoby prawne, jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa
przyznaje zdolność prawną (uzyskują podmiotowość na podstawie przepisów prawa)

28
-podmiotowość prawną determinują przepisy prawa cywilnego
-podmiotowość każdego z podmiotów jest charakteryzowana przez pojęcia zdolności
prawnej i zdolności do czynności prawnych
PODMIOTOWOŚĆ PUBLICZNOPRAWNA (ADMINISTRACYJNOPRAWNA)
-w prawie i postępowaniu administracyjnym podstawowymi podmiotami są organ (podmiot
władczy) i strony
-stroną może być podmiot właściwy prawu cywilnemu (osoba fizyczna, osoba prawna,
jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną)
-podmiotowość determinują przepisy administracyjnego prawa materialnego (nadają
abstrakcyjne – skierowane do wszystkich – uprawnienia i obowiązki)
-w trakcie postępowania administracyjnego dochodzi do konkretyzacji prawa / obowiązku
-warunkiem działania organów jest podmiotowość państwa (często organ nie posiada
osobowości prawnej i działa w imieniu państwa tzw. statio fisci)

PODMIOTY PRAWA PRYWATNEGO

PODMIOTY STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH
•OSOBY FIZYCZNE
(Tytuł II Dział I Kodeksu Cywilnego)
•OSOBY PRAWNE
(Tytuł II Dział II Kodeksu Cywilnego)
•JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIEBĘDĄCE OSOBAMI PRAWNYMI, KTÓRYM USTAWA
PRZYZNAJE ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ
(art. 331 Kodeksu Cywilnego)

PODMIOTOWOŚĆ PRAWNA KAŻDEGO Z TYCH PODMIOTÓW POWINNA BYĆ

ANALIZOWANA W ASPEKCIE:
a) ZDOLNOŚCI PRAWNEJ - zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu
prawa cywilnego
b) ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - zdolność do tego, aby za pomocą
własnych zachowań (przede wszystkim składanie oświadczeń woli) nabywać prawa i
zaciągać zobowiązania (dokonywać czynności prawnych)

ZDOLNOŚĆ PRAWNA
zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego
zdolność prawną nabywa się generalnie z momentem urodzenia

29
 osoba fizyczna traci zdolność prawną z momentem śmierci
z chwilą utraty zdolności prawnej wygasa część dotychczasowych praw i obowiązków
zmarłego (osobistych i majątkowych), pozostałe mogą przechodzić na inne podmioty
poprzez dziedziczenie lub w trybie przepisów szczególnych

ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

zdolność do tego, aby za pomocą własnych zachowań (przede wszystkim składanie
oświadczeń woli) nabywać prawa i zaciągać zobowiązania (dokonywać czynności
prawnych)
•BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
•PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
•OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Zakres zależy od następujących czynników:
a) wieku
b) ubezwłasnowolnienia
c) ustanowienia w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie,
na czas jego trwania, doradcy tymczasowego dla osoby,
która ma być ubezwłasnowolniona
(art. 549 §1 Kodeksu postępowania cywilnego)
d) zawarcia przez kobietę małoletnią małżeństwa
(art. 10 §2 KC w zw. z art. 10 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)

PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

(zdolność do samodzielnego dokonywania czynności prawnych):
1) osoby pełnoletnie:
a) które ukończyły 18 lat
art. 11 Kodeksu cywilnego
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.
art. 10 §1 Kodeksu cywilnego
Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.
b) osoby małoletnie poprzez zawarcie małżeństwa

30
art. 10 §2 Kodeksu cywilnego Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność.
Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.
(Uwaga! osoba małoletnia to osoba, która nie ukończyła 18 roku życia)
2) osoby nieubezwłasnowolnione
3) osoby dla których nie ustanowiono doradcy tymczasowego

OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

możliwość dokonywania części czynności samodzielnie a części za zgodą przedstawiciela
ustawowego

PRZYKŁAD CZYNNOŚCI NIEWYMAGAJĄCYCH ZGODY PRZEDSTAWICIELA USTAWOWEGO

zawieranie umów należących do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących
sprawach życia codziennego (art. 20 Kodeksu cywilnego)

PRZYKŁAD CZYNNOŚCI WYMAGAJĄCYCH ZGODY PRZEDSTAWICIELA USTAWOWEGO

czynności prawne, przez które osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych
zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem (art. 17 Kodeksu cywilnego)
CZYNNOŚĆ WYMAGAJĄCA ZGODY PRZEDSTAWICIELA:
1) jednostronna – jest bezwzględnie nieważna (nie można jej konwalidować)
2) zawarcie umowy - jest nieważne, ale może zostać potwierdzone przez przedstawiciela
ustawowego

1) osoby, które ukończyły 13 lat, a nie osiągnęły pełnoletności

art. 15 Kodeksu cywilnego
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście,
oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo
2) osoby, które zostały ubezwłasnowolnione częściowo (art. 15 Kodeksu cywilnego oraz art.
544 – 5601 Kodeksy postępowania cywilnego)
może być orzeczone przez sąd tylko wobec osoby fizycznej, jeżeli stan tej osoby nie
uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego
3) osoby, dla których sąd w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie ustanowił doradcę
tymczasowego

31
art. 549 §1 Kodeksu postępowania cywilnego
Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do
czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo.

BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1)osoby, które nie ukończyły lat 13
2)osoby ubezwłasnowolnione całkowicie
art. 13 Kodeksu cywilnego
§1 Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli
wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń
psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym
postępowaniem.
§2 Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on
jeszcze pod władzą rodzicielską.
•osoba nieposiadająca zdolności do czynności prawnych jest reprezentowana przez rodzica
lub opiekuna
•dokonana przez nią czynność prawna jest bezwzględnie nieważna, za wyjątkiem umów
powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (Uwaga!
wyjątek dotyczy tylko umów, a nie oświadczeń)
art. 14 Kodeksu cywilnego
§1 Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych,
jest nieważna.
§2 Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów
powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka
staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby
niezdolnej do czynności prawnych.
przykład:
-9-letnie dziecko kupuje jedno jabłko w sklepie – umowa jest ważna
-9-letnie dziecko kupuje jedno jabłko w sklepie i płaci za nie 40 zł – umowa jest nieważna

OSOBY PRAWNE – WYODRĘBNIENIE NORMATYWNE

w przeciwieństwie do osoby fizycznej (człowieka) jest to kategoria normatywna (wytworzona
w przepisach prawa)
OSOBA PRAWNA jest to to wyodrębniona jednostka organizacyjna mogąca występować jako
samodzielny podmiot prawa zgodnie z obowiązującymi przepisami
art. 33 Kodeksu cywilnego

32
Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne
przyznają osobowość prawną.
ELEMENTY OSOBY PRAWNEJ:
1) SKŁAD OSOBOWY
2) ELEMENT MAJĄTKOWY
- odrębność majątku osoby prawnej od majątku tworzących ją osób fizycznych
- za swoje zobowiązania osoba prawna odpowiada własnym majątkiem, a nie majątkiem
osobistym swych członków
3) SYSTEM ORGANIZACYJNY
(stworzony przez organy wykonujące czynności w imieniu osoby prawnej)

KATEGORIE OSÓB PRAWNYCH

>SKARB PAŃSTWA
- jest szczególną osobą prawną, w stosunkach cywilnoprawnych jest podmiotem praw i
obowiązków, które dotyczą mienia państwowego należącego do innych państwowych osób
prawnych
- brak typowej dla osób prawnych struktury, organów statutowych, siedziby
- reprezentację w obrocie zapewniają mu wskazane ustawowo osoby fizyczne pełniące
funkcję organów państwowych (minister, wojewoda), pełnomocnicy (głównie kierownicy
państwowych jednostek budżetowych)

PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE

zależne od Skarbu Państwa, tworzone zazwyczaj w celu realizacji funkcji państwowych w
sferze użyteczności publicznej
przykłady: Narodowy Bank Polski, Bank Gospodarstwa Krajowego, agencje wykonawcze,
instytucje gospodarki budżetowej państwowe szkoły wyższe, instytuty badawczo-rozwojowe,
instytucje kultury, zakłady opieki zdrowotnej, spółki kapitałowe kontrolowane przez skarb
państwa (kolejowe, energetyczne, telewizyjne itp.)
INNE OSOBY PRAWNE,
np.:- spółki handlowe, - fundacje, - zarejestrowane stowarzyszenia, - spółdzielnie

33
Uwaga! Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej (nie spółka cywilna lecz jej
wspólnicy są podmiotami prawnymi)

OSOBY PRAWNE - TYPU FUNDACYJNEGO I KORPORACYJNEGO

>OSOBY PRAWNE TYPU FUNDACYJNEGO

-substratem jest określony majątek.
-fundator wyposaża fundację w majątek i określa sposób oraz cele jej działania
przykład:
Polska Akcja Humanitarna

>OSOBY PRAWNE TYPU KORPORACYJNEGO

-substratem są ludzie związani z korporacją przez członkostwo
-członkowie korporacji podejmują decyzje o jej działalności i przez swoje udziały czy też
składki tworzą jej majątek
-mogą realizować zarówno cele gospodarcze (np. spółki handlowe), jak i pozagospodarcze
(np. stowarzyszenia)

OSOBY PRAWNE – TRZY SPOSOBY TWORZENIA

>TRYB EREKCYJNY
osoba prawna zostaje powołana mocą aktu erekcyjnego określonego organu państwa
(powstaje z inicjatywy kompetentnego organu państwa)
przykłady: przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, państwowe szkoły wyższe
>TRYB KONCESYJNY

34
- osoba prawna powstaje z inicjatywy tzw. założyciela lub założycieli, którymi mogą być
zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne
- warunkiem powstania nowej osoby prawnej jest uzyskanie koncesji (zezwolenia)
kompetentnego organu państwa na utworzenie określonej osoby prawnej
przykład: banki niepaństwowe
>TRYB REJESTROWY (NORMATYWNY)
akt normatywny (najczęściej ustawa) generalnie określa warunki, które muszą być
spełnione, żeby powstała osoba prawna (warunkiem może być wpis do określonego
rejestru np. Krajowego Rejestru Sądowego)
przykłady: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna

OSOBY PRAWNE – TRYB LIKWIDACJI

1) decyzja o rozwiązaniu podjęta przez kompetentne organy określonej osoby
prawnej
2) ogłoszenie upadłości
3) upływ czasu (dotyczy osób prawnych, które zostały powołane tylko na określony
czas)
4) likwidacja osoby prawnej mocą zwierzchniego, posiadającego należytą podstawę
prawną, aktu kompetentnego organu państwa, który nie zezwala na dalszą
działalność osób prawnych danego rodzaju lub tylko określonej osoby prawnej

NIEPEŁNE (UŁOMNE) OSOBY PRAWNE

mogą we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, jednakże w
razie niewypłacalności za ich zobowiązania odpowiadają subsydiarnie ich
członkowie (solidarnie i całym swoim majątkiem)
art. 33 Kodeksu cywilnego
Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy
szczególne przyznają osobowość prawną.
art. 331 Kodeksu cywilnego

35
§ 1 Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa
przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.
§ 2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której
mowa w § 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie;
odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się
niewypłacalna.
przykłady:
- handlowe spółki osobowe, - stowarzyszenia zwykłe, - wspólnoty mieszkaniowe

PODMIOTOWOŚĆ ADMINISTRACYJNOPRAWNA
•inaczej niż podmiotowość cywilnoprawna, zagadnienie podmiotowości
administracyjnoprawnej nie jest często analizowane w doktrynie prawa
•zarówno w prawie cywilnym, jak i administracyjnym podmiotowość prawna jest
konstrukcją teoretycznąprawną, której celem jest ukazanie pozycji prawnej
jednostki
•podmiotowość administracyjnoprawna nie jest tożsama z podmiotowością
cywilnoprawną (nie przysługuje ona w takim samym zakresie), choć sposób
rozumienia podmiotowości cywilnoprawnej wpływa na rozumienie podmiotowości
administracyjnoprawnej
•o tym kto jest podmiotem prawa administracyjnego decydują normy prawa
administracyjnego

PODMIOTOWOŚĆ ADMINISTRACYJNOPRAWNĄ
posiada każdy podmiot, któremu normy prawa administracyjnego wyznaczają
obowiązki lub przyznają określone prawa
PODMIOTY PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
>STRONY
- determinowane przez przepisy materialnego prawa administracyjnego

36
- mogą to być podmioty „zapożyczone” z prawa cywilnego, tj. osoba fizyczna, osoba
prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której ustawa
przyznaje zdolność prawną
>ORGAN ADMINISTRACYJNY
- podmiotowość wywodzona z władzy państwowej
- nie jest osobą fizyczną

PODMIOTOWOŚĆ ADMINISTRACYJNOPRAWNA STRON

>JEDNOSTKA (CZŁOWIEK)
- posiada w prawie administracyjnym podmiotowość administracyjnoprawną
analogiczną do podmiotowości cywilnoprawnej
- może domagać się od administracji wskazania podstawy prawnej, na której
administracja działa względem niego
- może domagać się od administracji działania zgodnego z prawem i w granicach
prawa
- w braku wyraźnego upoważnienia administracji jednostka może żądać od
administracji zaprzestania podejmowanych przez administrację działań
> OSOBA PRAWNA
może być adresatem działań administracji w związku z posiadanymi prawami

>JEDNOSTKA ORGANIZACYJNA NIEBĘDĄCA OSOBĄ PRAWNĄ, KTÓREJ USTAWA

PRZYZNAJE ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ
Może przeciwstawić administracji wyłącznie ściśle określone prawa

PODMIOTOWOŚĆ ADMINISTRACYJNOPRAWNA ORGANU

- administracja może działać wobec jednostki tylko wtedy, gdy posiada do tego
wyraźną kompetencję
- podmiotowość prawna organu administracji opiera się wyłącznie na normach
prawa przedmiotowego, które powinny ponadto posiadać rangę ustawy

37
- brak jest miejsca na koncepcję osobowości prawnej po stronie administracji
(przyznanie administracji osobowości prawnej i ogólnego upoważnienia do działania
prowadziłoby do przekreślenia praw podmiotowych jednostki)
- doniosłą rolę dla administracji odgrywają normy organizacyjne (inaczej niż człowiek
administracja musi zostać dopiero powołana do działania)

PODZIAŁ ORGANÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

ORGANY KOLEGIALNE I JEDNOOSOBOWE
1) KOLEGIALNE
składają się z pewnej liczby osób, decyzje zapadają zespołowo w drodze uchwały, np.
Rada Ministrów
2) JEDNOOSOBOWE
w skład organu wchodzi jedna osoba, a decyzje zapadają jednoosobowo,
np. minister
ORGANY CENTRALNE I TERENOWE
1) ORGANY CENTRALNE
obejmują swoim działaniem obszar całego kraj, zgodnie z kompetencjami
przyznanymi w Konstytucji i w ustawach, np. Rada Ministrów, ministrowie, GUS
2) ORGANY TERENOWE
Ich kompetencje dotyczą określonej części terytorium państwa, odpowiadającej
zwykle jednostce podziału administracyjnego, jak województwo, np. urząd
statystyczny we Wrocławiu

ORGANY O KOMPETENCJI OGÓLNEJ I SZCZEGÓLNEJ

1) O KOMPETENCJI OGÓLNEJ
zajmują się zarządzaniem wszystkimi lub większością dziedzin życia na danym terenie, np.
wojewoda
2) O KOMPETENCJI SZCZEGÓLNEJ

38
podlega im tylko jedna dziedzina zarządu państwowego, np. minister danego resortu

PODZIAŁ ORGANÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

POJĘCIE PODMIOTU PRAWA PUBLICZNEGO W USTAWACH SZCZEGÓLNYCH

PODMIOTY PUBLICZNE MOGĄ BYĆ DEFINIOWANE W SZCZEGOLNY SPOSÓB
NA POTRZEBY POSZCZEGÓLNCH AKTÓW/ INSTYTUCJI PRAWNYCH:

przykład:
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie
zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE (Tekst mający znaczenie dla EOG)
Dz.U.UE.L.2014.94.65 z dnia 28.03.2014 r.
>art. 2 ust. 1 pkt 4: "podmiot prawa publicznego" oznacza podmiot, który posiada
wszystkie poniższe cechy:
a)został utworzony w konkretnym celu zaspokajania potrzeb w interesie ogólnym, które nie
mają charakteru przemysłowego ani handlowego;
b) posiada osobowość prawną; oraz

c) jest finansowany w przeważającej części przez państwo, władze regionalne lub lokalne lub
inne podmioty prawa publicznego; bądź jego zarząd podlega nadzorowi ze strony tych władz
lub podmiotów; bądź ponad połowa członków jego organu administrującego, zarządzającego
lub nadzorczego została wyznaczona przez państwo, władze regionalne lub lokalne, lub przez
inne podmioty prawa publicznego;

39
 >Ustawa z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022
r. poz. 1710 z późn. zm.)
art. 4: Przepisy ustawy stosuje się do zamawiających publicznych, którymi są:
1) jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia
2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 305, z późn. zm.);
2) inne, niż określone w pkt 1, państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające
osobowości prawnej;
3) inne, niż określone w pkt 1, osoby prawne, utworzone w szczególnym celu zaspokajania
potrzeb o charakterze powszechnym, niemających charakteru przemysłowego ani
handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie oraz w pkt 1 i 2, pojedynczo
lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot:
a) finansują je w ponad 50% lub
b) posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub
c) sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub
d) mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub
zarządzającego;
4) związki podmiotów, o których mowa w pkt 1 lub 2, lub podmiotów, o których mowa w pkt
3

POJĘCIE INSTYTUCJI PRAWA

INSTYTUCJA PRAWA
zespół norm prawnych łącznie regulujących określony stosunek społeczny
przykład: małżeństwo, własność, sprzedaż
INSTYTUCJE PRAWA PRYWATNEGO
podstawową regulację zawiera Kodeks cywilny
KODEKS CYWILNY
>KSIĘGA I >KSIEGA II >KSIĘGA III > KSIĘGA IV
CZĘŚĆ OGÓLNA CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA ZOBOWIĄZANIA SPADKI

POJĘCIE ZOBOWIĄZANIA
art. 353 Kodeksu cywilnego

40
§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a
dłużnik powinien świadczenie spełnić.
§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
•stosunek zobowiązaniowy jest wzajemną relacją podmiotów
•zwykle skutkuje powstaniem wzajemnych praw i obowiązków
•uprawnienie wierzyciela jest zwykle skorelowane z obowiązkiem dłużnika
przykład:
w umowie najmu (art. 659 Kodeksu cywilnego):
1) zobowiązanie wynajmującego do oddania najemcy rzeczy do używania przez czas
oznaczony lub nieoznaczony
skorelowane z nim:
2) zobowiązanie najemcy do zapłaty umówionego czynszu

•UPRAWNIENIE WIERZYCIELA
prawo żądania spełnienia określonego świadczenia
•OBOWIĄZEK CIĄŻĄCY NA DŁUŻNIKU
obowiązek spełnienia tego świadczenia przez działanie lub zaniechanie

ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ
>UMOWA
(czynności prawna dwustronna)
jest najczęstszym źródłem zobowiązania
przykład: umowa zlecenia
>JEDNOSTRONNE CZYNNOŚCI PRAWNE
(źródłem jest własne oświadczenie woli dłużnika)
rzadko obecne w prawie zobowiązań
przykład: przekaz

>ZDARZENIA PRAWNE (DELIKTY)

(wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym)
BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

41
(nieuzasadnione przesunięcie majątkowe)
>ORZECZENIA SĄDOWE
(gdy prawo przyznaje w tym zakresie sądom stosowną, wyraźną kompetencję do ułożenia
stosunków między stronami, które nie mogą się porozumieć)
sądowe oświadczenie woli zastępujące wolę strony
>AKTY ADMINISTRACYJNE
(ze względu na zasadę swobody gospodarczej tylko wyjątkowo są źródłem prawa
zobowiązań)
STRUKTURA STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO
>PODMIOTY
(podmioty prawa cywilnego)
- stronami stosunku zobowiązaniowego mogą być co do zasady dwa podmioty (lub więcej)
- po jednej stronie może być kilka podmiotów
>PRZEDMIOT
(przedmiotem jest świadczenie)
może polegać na działaniu lub zaniechaniu
>PRAWA I OBOWIĄZKI STRON STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO

POJĘCIE UMOWY
BRAK DEFINICJI UMOWY W PRAWIE ZOBOWIĄZAŃ
umowa spełnia różnorodne funkcje, stąd nie ma możliwości stworzenia jednej jej definicji
W PIŚMIENNICTWIE WSKAZUJE SIĘ NASTĘPUJĄCE CECHY UMÓW:
•umowa obejmuje zgodny zamiar stron doprowadzenia do wywołania powstania, zmiany lub
ustania skutków prawnych (tzw. konsens – łac. consensus)
•skutkiem zawarcia umowy może być:
1)ukształtowanie między jej stronami stosunku prawnego i jego treści
2)przekształcenie istniejącego stosunku prawnego
3)zniesienie istniejącego stosunku prawnego

•istotą jest samozobowiązywanie się stron (pacta sunt servanda – zobowiązań należy
dotrzymywać)

42
•zasadą jest możliwość zmiany umowy łącznie przez wszystkie jej strony (np. w drodze
porozumienia zmieniającego)
•umowa może być zmieniona jednostronnie na podstawie przepisu prawa lub postanowień
umownych (np. odstąpienie, wypowiedzenie)
FUNKCJE UMÓW

 podstawową funkcją jest kształtowanie stosunku zobowiązaniowego

 mogą służyć grupowaniu kapitału i ludzi (np. umożliwiają realizację wspólnych
przedsięwzięć jak założenie fundacji, stowarzyszenia, czy spółki)
 pełnią funkcję organizatorską – koordynacja działań osób fizycznych i podmiotów
gospodarczych niezależnie od skali (umowy agencyjne, komisowe, koordynacyjne)
 mogą regulować problemy życia codziennego, jak i służyć realizacji skomplikowanych
celów gospodarczych (np. umowa zakupu ubrania w sklepie internetowym, umowa o
realizację dużej inwestycji budowlanych)
 stanowią podstawowy instrument wymiany towarowo-pieniężnej
 mogą zobowiązywać do konkretnego świadczenia (np. wydanie nieruchomości,
zapłata)
 mogą służyć zabezpieczeniu praw (np. umowa o ustanowieniu służebności)
 umowy mogą ze sobą współistnieć (istnienie jednej może zależeć od istnienia drugiej,
mogą mieć wspólny przedmiot, albo zmierzać do wspólnego celu)
 ich funkcjonowanie jest powiązane z istnieniem zasady swobody umów
art. 3531 Kodeksu cywilnego
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby
jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom
współżycia społecznego.

ŹRÓDŁA PRAWA REGULUJĄCE UMOWY

1) KODEKS CYWILNY
a) Księga I – ogólna regulacja wszelkich czynności prawnych, w tym odnosząca się do umów
b) Księga III:
- Tytuł III – ogólna regulacja umów obligacyjnych (zobowiązujących)
- Tytuły VII-X – wykonywanie zobowiązań, inne przypadki ich umarzania, zmiana osób w
stosunku zobowiązaniowym, ochrona wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika
- Tytuły XI-XXXV – regulacje dotyczące poszczególnych umów nazwanych

2) ZWYCZAJE

43
Kodeks cywilny odwołuje się wielokrotnie (do zwyczajów, nadając im różne funkcje i łącząc z
nimi określone skutki prawne, co pozwala to na dostosowanie prawa do potrzeb obrotu
społeczno-gospodarczego
przykład: art. 56 Kodeksu cywilnego
Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają
z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
3) REGULACJE O ZASIĘGU PONADNARODOWYM
przykład: Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży
towarów, sporządzona w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980 r.
4) MIĘDZYNARODOWA PRAKTYKA KONTRAKTOWA
przykład: warunki kontraktów budowlanych FIDIC opracowane przez Międzynarodową
Federację Inżynierów Konsultantów
Uwaga! Nie wszystkie rodzaje umów uregulowane zostały w Kodeksie cywilnym. Do umowy
o pracę stosuje się przepisy Kodeksu pracy!

KLASYFIKACJA UMÓW
UMOWY NAZWANE (uregulowane – nazwane bezpośrednio w przepisach ustawy np.
umowa zlecenia)
UMOWY NIENAZWANE
zawierające cechy różnych umów- zasada swobody umów, np. umowa factoringu)
UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCE (wierzyciel może żądać od dłużnika określonego zachowania się
– świadczenia, które może polegać na działaniu lub zaniechaniu np. umowa składu,
UMOWY ROZPORZĄDZAJĄCE (polega na wywołaniu zmian w prawach majątkowych osoby
dokonującej takiej czynności np. umowa sprzedaży rzeczy oznaczonej co do tożsamości)
UMOWY O PODWÓJNYM SKUTKU ZOBOWIĄZUJĄCO-ROZPORZĄDZAJĄCYM (w polskim
prawie umowa zobowiązująca do rozporządzenia na ogół wywołuje także skutki
rozporządzające, bez potrzeby dokonywania odrębnej czynności rozporządzającej)
UMOWY JEDNOSTRONNIE ZOBOWIĄZUJĄCE, np. darowizna I UMOWY DWUSTRONNIE
ZOBOWIĄZUJĄCE, np. sprzedaż (podział w zależności od tego, czy obowiązek świadczenia
leży po obu stronach)
UMOWY WZAJEMNE np. umowa barteru (każda ze stron jest zobowiązana do świadczenia
wobec drugiej strony, będącego odpowiednikiem tego, co sama otrzymuje)
UMOWY KONSENSUALNE (dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenia woli stron np.
umowa zlecenia)

44
UMOWY REALNE (poza złożeniem oświadczeń woli konieczne jest wręczenie rzeczy, której
objęcie we władanie stanowi istotny element umowy, np. umowa składu, umowa
przechowania
UMOWY ODPŁATNE (umowy przysparzające, na podstawie których strona dokonująca
przysporzenia majątkowego otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową, np.
zamiana, dostawa, najem, dzierżawa)
UMOWY NIEODPŁATNE (służą do dokonywania nieodpłatnego przysporzenia na rzecz
drugiej strony, np. umowa darowizny)
UMOWY PRZYSPARZAJĄCE (prowadzą do dokonania przysporzenia w majątku innej osoby,
czyli do powiększenia jej aktywów lub zmniejszenia pasywów, np. zwolnienie z długu)
UMOWY KAUZALNE (dla skuteczności czynności konieczne jest istnienie causa, czyli
przyczyny prawnej tej czynności, np. umowa sprzedaży).
UMOWY ABSTRAKCYJNE (istnienie causa nie jest konieczne dla skuteczności czynności
prawnej, np. wystawienie weksla)
UMOWY LOSOWE
(wielkość świadczenia, a nawet samo jego istnienie są zależne w mniejszym lub w większym
stopniu od przypadku, czyli zdarzenia niepewnego, np. umowa ubezpieczenia, umowa gry)
UMOWY SWOBODNIE NEGOCJOWANE (zawarte w wyniku swobodnych negocjacji
kontrahentów np. swobodnie negocjowana umowa sprzedaży)
UMOWY ADHEZYJNE (treść umowy jest jednostronnie i definitywnie ustalona przez jednego
kontrahenta, który narzuca ją drugiej stronie w taki sposób, że nie ma miejsca na jej
swobodne negocjowanie, np. umowa kredytu, umowa rachunku bankowego)
UMOWY O ZOBOWIĄZANIE REZULTATU (zobowiązanie ma polegać na osiągnięciu
określonego rezultatu, np. wykonanie dzieła)
UMOWY O ZOBOWIĄZANIE NALEŻYTEJ STARANNOŚCI (żaden rezultat nie jest z góry
przewidziany, a dłużnik jest jedynie obowiązany do starannego działania w określonym
kierunku np. umowa zlecenia)
UMOWY KONSUMENCKIE
(jedną stroną są konsumenci, drugą zaś przedsiębiorcy, ze względu na słabszą pozycję
konsumenta przepisy prawa regulują jego sytuację w sposób szczególny, np. szczególne
przepisy chroniące konsumenta w przypadku umów zawieranych na odległość – możliwość
dokonania zwrotu towaru w terminie 14 dni od dnia jego dostarczenia)

45
 TREŚĆ UMOWY
ZNACZENIE OŚWIADCZEŃ WOLI
OŚWIADCZENIA WOLI SĄ NIEZBĘDNYMI (ELEMENTARYMI) CZĘŚCIAMI UMOWY
art. 60 Kodeksu cywilnego: Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby
dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby,
które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w
postaci elektronicznej (oświadczenie woli).
•oświadczeniem woli jest takie zachowanie, które wyraża w sposób dostateczny zamiar
wywołania skutku w postaci ustanowienia, zmiany lub ustania stosunku prawnego
•zasadą jest, że do zawarcia umowy konieczne jest złożenie przez strony umowy
(kontrahentów) zgodnych oświadczeń woli co do wszystkich jej postanowień
art. 65 §1 Kodeksu cywilnego Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze
względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz
ustalone zwyczaje.
•zarówno oświadczenia woli, jak również wszelkie postanowienia umów podlegają
WYKŁADNI, co może prowadzić do ustalenia treści stosunku prawnego lub oświadczenia w
sposób odmienny od literalnego (językowego) znaczenia

WADY OŚWIADCZEŃ WOLI

•brak świadomości lub swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu woli, złożenie oświadczenia
woli dla pozoru – skutkuje nieważnością bezwzględną umowy (na nieważność umowy może
powołać się każdy kto ma w tym interes prawny)
•błąd, podstęp lub groźba – skutkują nieważnością względną umowy (osoba, której
oświadczenie jest dotknięte wadą może uchylić się od zawarcia umowy przez złożenie
stosownego oświadczenia)

MINIMALNA KONIECZNA TREŚĆ UMOWY ZOBOWIĄZANIOWEJ

•USTALENIE OSOBY ZOBOWIĄZANEJ (DŁUŻNIKA)
•OKREŚLENIE NAKAZANEGO ZACHOWANIA (ŚWIADCZENIA)
•USTALENIE OSOBY, NA RZECZ, KTÓREJ ŚWIADCZENIE MA ZOSTAĆ ZREALIZOWANE
(WIERZYCIELA)

46
PRZYKŁADOWE ELEMENTY TREŚCI UMOWY
•NAGŁÓWEK (miejsce i data zawarcia, nazwa umowy, oznaczenie stron)
•PREAMBUŁA
•SŁOWNIK POJĘĆ UMOWY
•POSTANOWIENIA WSTĘPNE
•PRZEDMIOT UMOWY
•POSTANOWIENIA DOTYCZĄCE WYMAGALNOŚCI ŚWIADCZEŃ
•MIEJSCE WYKONANIA UMOWY
•PODSTAWOWE OBOWIĄZKI STRON
•SPOSÓB SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA
•ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY
•OKRES OBOWIĄZYWANIA I WARUNKI ROZWIĄZANIA UMOWY
•DODATKOWE ZABEZPIECZENIA
•POSTANOWENIA KOŃCOWE
•PODPIS
•ZAŁĄCZNIKI DO UMOWY,

WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE FORMY UMOWY:

1) ZWYKŁA PISEMNA
art. 78 §1 Kodeksu cywilnego: Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza
złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do
zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z
których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy
obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.
2) DOKUMENTOWA
art. 772 Kodeksu cywilnego: Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej
wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający
ustalenie osoby składającej oświadczenie. art. 773 Kodeksu cywilnego: Dokumentem jest
nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią.

47
3) ELEKTRONICZNA
(art. 781 Kodeksu cywilnego: §1 Do zachowania elektronicznej formy czynności prawnej
wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go
kwalifikowanym podpisem elektronicznym. §2 Oświadczenie woli złożone w formie
elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej.
4) KWALIFIKOWANA (SZCZEGÓLNA) FORMA PISEMNA:
a) forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu
(polega na umieszczeniu przez notariusza lub powołany organ klauzuli stwierdzającej
własnoręczność podpisu wskazanej w tej klauzuli osoby)
b) forma pisemna z datą pewną
(art. 81 §1 Kodeksu cywilnego: Jeżeli ustawa uzależnia ważność albo określone skutki
czynności prawnej od urzędowego poświadczenia daty, poświadczenie takie jest
skuteczne także względem osób nieuczestniczących w dokonaniu tej czynności prawnej (data
pewna).
c) forma aktu notarialnego

Instytucje regulowane przez przepisy regulacji administracyjnej

MOŻNA DOKONAĆ ICH PODZIAŁU NP. NA TRZY CZĘŚCI:
I. OGÓLNA
dotycząca źródeł i miejsca prawa administracyjnego w systemie prawa
II. DOTYCZĄCA USTROJU ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
obejmująca takie zagadnienia jak np. administracja publiczna jako organizacja, podziały
terytorialne, struktura i zadania jednostek organizacyjnych administracji publicznej,
podmioty administrujące, administracja rządowa, samorządowa i państwowa administracja
pozarządowa, pracownicy administracji publicznej, rzeczy stanowiące własność publiczną
III. DOTYCZĄCA STOSOWANIA PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
formy i determinanty działań administracji publicznej, kontrola administracji publicznej

48
 STOSOWANIE PRAWA
proces decyzyjny podejmowany i prowadzony przez kompetentny organ państwowy (lub
inny podmiot wyraźnie upoważniony), kończący się wydaniem wiążącej decyzji o charakterze
jednostkowym (indywidualnym i konkretnym)
INACZEJ NIŻ W PRAWIE CYWILNYM I KARNYM,
W PRAWIE ADMINISTRACYJNYM STOSOWANIE PRAWA ODBYWA SIĘ W DWÓCH TYPACH:
>PODEJMOWANIE DECYZJI PRZEZ ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
w postaci działań organów administracji publicznej w ramach procedury określonej w:
a)Kodeksie postępowania administracyjnego
b)innych aktach proceduralnych – Ordynacja podatkowa
c)przepisach postępowania zawartych w aktach ustrojowych, np. Ustawa z dnia 8 marca
1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. z 2022 r. poz. 559 z późn. zm.)
d)przepisach postępowania zawartych w aktach materialnych, np. Ustawa z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 1899 z późn. zm.)
>ORZEKANIE MAJĄCE ZA PRZEDMIOT KONTROLĘ SĄDOWĄ DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ I
POSTĘPOWANIA PROWADZĄCEGO DO JEJ WYDANIA, DOKONYWANĄ PRZEZ SĄDY
ADMINISTRACYJNE
podstawą wyroku sądu administracyjnego jest odpowiednia ocena sposobu
przeprowadzenia postępowania administracyjnego przez organ administracyjny na
podstawie przepisów regulujących to postępowanie
podstawowa regulacja: Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed
sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 329 z późn. zm.)

FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

•AKTY NORMATYWNE (PRAWOTWÓRCZE), np. rozporządzenie, zarządzenie, uchwała
•AKTY ADMINISTRACYJNE, np. postanowienie, decyzja
•UGODY
•POROZUMIENIA ADMINISTRACYJNE
•CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNE, np. zawarcie umowy
•CZYNNOŚCI FAKTYCZNE, np. sporządzenie protokołu
•NIEWŁADCZE FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI, np. prowadzenie rejestrów

49
 AKT ADMINISTRACYJNY
oparte na przepisach prawa administracyjnego władcze, jednostronne oświadczenie woli
organu administracji publicznej, określające sytuację prawną konkretnie wskazanego
adresata w indywidualnie oznaczonej sprawie.

ELEMENTY KONSTRUKCYJNE AKTU ADMINISTRACYJNEGO

•WYDAWANY PRZEZ ORGAN ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ LUB INNY UPOWAŻNIONY
PODMIOT WYKONUJĄCY ZADANIA Z ZAKRESU ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
•CZYNNOŚĆ OPARTA NA PRZEPISACH PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
•STANOWI WŁADCZE OŚWIADCZENIE WOLI ORGANU ADMINISTRACJI ZAGWARANTOWANE
MOŻLIWOŚCIA UŻYCIA PRZYMUSU PAŃSTWOWEGO
•JEST ROZSTRZYGNIĘCIEM JEDNOSTRONNYM
•POSIADA PODWÓJNĄ KONKRETNOŚĆ (KONKRETNY ADRESAT W INDYWIDUALNIE
OZNACZONEJ SPRAWIE)

DECYZJA ADMINISTRACYJNA
jest najbardziej rozpowszechnionym rodzajem aktów administracyjnych
•brak pełnej definicji legalnej w polskim prawie materialnym, stąd próby definiowania
podejmowane są w doktrynie prawa
•pojęcie uregulowane w znaczeniu procesowym na gruncie Kodeksu postępowania
administracyjnego oraz Ordynacji podatkowej

DECYZJA ADMINISTRACYJNA W UJĘCIU MATERIALNYM

•pojęcie trudne do precyzyjnego określenia
•na gruncie prawa materialnego często nie wiadomo, czy dana czynność jest decyzją (nie
wynika to wprost z przepisu)
•ustawodawca używając w przepisach prawa materialnego słowa „decyzja” nie zawsze ma
na myśli decyzję administracyjną
•w niektórych przepisach na określenie decyzji administracyjnej ustawodawca posługuje się
np. pojęciami: pozwolenie, licencja, zgoda, promesa, nakaz, zakaz, zezwolenie, koncesja,
zarządzenie, uprawnienie, decyzja, karta
•istotne jest rozróżnienie, czy dany przejaw działalności administracji publicznej jest DECYZJĄ
administracyjną, czy czynnością materialno-techniczną, postanowieniem czy ugodą •fakt
rozstrzygnięcia sprawy w formie decyzji administracyjnej rodzi szereg uprawnień jednostki,
jeżeli nie jest ona zadowolona z zapadłego rozstrzygnięcia

50
 POJĘCIE DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ W ORZECZNICTWIE
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) we Wrocławiu z dnia 22
września 1983 r., SA/Wr 367/83, ONSA 1983/2/75
Decyzją administracyjną jest jednostronne rozstrzygnięcie organu administracji państwowej
o wiążących konsekwencjach obowiązującej normy prawnej dla indywidualnie określonego
podmiotu i konkretnej sprawy, podjęte przez ten organ w sferze stosunków zewnętrznych.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia z dnia 5 lutego 1988 r., III AZP 1/88, LEX nr 11678
- po pierwsze, decyzja jest przejawem woli organu administracyjnego, co oznacza, iż organ
ten rozstrzygając sprawę narzuca władczo swoje stanowisko:
- po wtóre, decyzja musi wyraźnie wskazywać podstawę prawną w powszechnie
obowiązujących przepisach prawa administracyjnego lub finansowego; chodzi tu zatem o
ustawy, dekrety, akty wykonawcze wydane na podstawie upoważnienia ustawowego;
- po trzecie, decyzja rozstrzyga konkretną sprawę konkretnej osoby fizycznej lub prawnej w
postępowaniu unormowanym przez przepisy proceduralne; decyzja wyposażona jest w
atrybut ważności, jej adresat może się odwołać tylko za pomocą środków przewidzianych w
prawie, a w razie niewykonania decyzji stosuje się przymus państwowy.

POJĘCIE DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ W DOKTRYNIE

definicja Profesor Barbary Adamiak
decyzja administracyjna – jest to oświadczenie woli kompetentnego organu
administracyjnego, podjęte w wyniku zastosowania normy materialnego prawa
administracyjnego lub w określonym zakresie normy prawa procesowego do ustalonego
stanu faktycznego, w trybie, formie, strukturze uregulowanej prawem procesowym,
zakomunikowane stronie, w celu wywołania skutku prawnego w sferze stosunku
materialnoprawnego (decyzja rozstrzygająca sprawę co do jej istoty w całości albo w części)
bądź w sferze stosunku procesowego (decyzja w inny sposób kończąca sprawę w danej
instancji)

51
 MINIMALNE ELEMENTY DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Warszawie z dnia 20 lipca
1981 r., SA 1163/81, LEX nr 10683
Pisma zawierające rozstrzygnięcia w sprawie załatwianej w drodze decyzji są decyzjami,
pomimo nieposiadania w pełni formy przewidzianej w art. 107 §1 k.p.a., jeśli tylko zawierają
minimum elementów niezbędnych dla zakwalifikowania ich jako decyzji. Do takich
elementów należy zaliczyć: oznaczenie organu administracji państwowej wydającego akt,
wskazanie adresata aktu, rozstrzygnięcie o istocie sprawy oraz podpis osoby reprezentującej
organ administracji.
•oznaczenie organu administracji państwowej wydającego akt
•wskazanie adresata aktu
•rozstrzygnięcie o istocie sprawy
•podpis osoby reprezentującej organ administracji
POJĘCIE DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ W KODEKSIE POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO
art. 104. Kodeksu postępowania administracyjnego
§ 1. Organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji, chyba że przepisy
kodeksu stanowią inaczej.
§ 2. Decyzje rozstrzygają sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób
kończą sprawę w danej instancji.
MINIMALNE WYMAGANIA CO DO POPRAWNEJ FORMY DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ W
KODEKSIE POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO
•oznaczenie organu administracji publicznej •data wydania
•oznaczenie strony lub stron •powołanie podstawy prawnej
•rozstrzygnięcie •uzasadnienie faktyczne i prawne
•pouczenie, czy i w jakim trybie służy od decyzji odwołanie oraz o prawie do zrzeczenia się
odwołania i skutkach zrzeczenia się odwołania
•podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego pracownika organu
upoważnionego do wydania decyzji
•dodatkowe elementy w przypadku decyzji, w stosunku do której może być wniesione
powództwo do sądu powszechnego, sprzeciw od decyzji lub skarga do sądu
administracyjnego
•przepisy szczególne mogą określać także inne elementy, które powinna zawierać decyzja

52
 POJĘCIE DECYZJI PODATKOWEJ W ORDYNACJI PODATKOWEJ
Art. 207. Ordynacji podatkowej
§ 1. Organ podatkowy orzeka w sprawie w drodze decyzji, chyba że przepisy niniejszej
ustawy stanowią inaczej.
§ 2. Decyzja rozstrzyga sprawę co do jej istoty albo w inny sposób kończy postępowanie w
danej instancji.
MINIMALNE WYMAGANIA CO DO POPRAWNEJ FORMY DECYZJI PODATKOWEJ W
ORDYNACJI PODATKOWEJ (art. 210 Ordynacji podatkowej):
•oznaczenie organu administracji publicznej
•data wydania
•oznaczenie strony
•powołanie podstawy prawnej
•rozstrzygnięcie
•uzasadnienie faktyczne i prawne
•pouczenie o trybie odwoławczym - jeżeli od decyzji służy odwołanie
•podpis osoby upoważnionej, z podaniem jej imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego
•szczególne elementy dotyczące poszczególnych rodzajów decyzji
•przepisy prawa podatkowego mogą określać także inne elementy, które powinna zawierać
decyzja

FINANSE PUBLICZNE
procesy związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych
• rozdział X Konstytucji RP (art. 216 – 227) zatytułowany jest „Finanse publiczne”
• art. 216 ust. 1 Konstytucji RP Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i
wydatkowane w sposób określony w ustawie.
środki pieniężne pochodzące z:
- danin publicznych (podatków, opłat, innych składek)
- budżetu Unii Europejskiej oraz bezzwrotnej pomocy zagranicznej
- dochodów z mienia i innych źródeł

53
przeznaczane są na:
- wydatki publiczne (głównie płatności za zamawiane towary, usługi, roboty budowlane,
wydatki redystrybucyjne przenoszące środki pieniężne do dyspozycji innych podmiotów)
- rozchody publiczne (spłatę długów) zarówno państwa, jak i jednostek samorządu
terytorialnego
ZAKRES FINANSÓW PUBLICZNYCH

 gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

 wydatkowanie środków publicznych
 finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
 zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
 zarządzanie środkami publicznymi
 zarządzanie długiem publicznym
 rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej

POJĘCIE I ZAKRES PRAWA FINANSÓW PUBLICZNYCH

PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH W UJĘCIU SZEROKIM (SENSU LARGO)
gałąź prawa publicznego, która reguluje całokształt publicznych stosunków finansowych (w
tym ujęciu prawo finansowe obejmuje: prawo budżetowe, regulacje dotyczące deficytu i
długu publicznego, prawo regulujące wydatki publiczne, prawo celne, prawo walutowe,
prawo dewizowe, publiczne prawo bankowe
PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH W UJĘCIU WĄSKIM (SENSU STRICTO)
obejmuje regulacje prawne związane z budżetem państwa i budżetami lokalnymi, deficytem
i długiem publicznym oraz elementami finansów Unii Europejskiej

PODZIAŁ NORM PRAWA FINANSOWEGO

54
>NORMY PRAWA MATERIALNEGO
normy ustanawiające prawa i obowiązki podmiotów stosunków finansowych związane z
gromadzeniem i wydatkowaniem publicznych środków pieniężnych
>NORMY PRAWA USTROJOWEGO
normy regulujące zasady organizacji podmiotów administrujących finansami publicznymi
>NORMY PROCEDURALNE
normy regulujące zasady postępowania podmiotów stosunków finansowych (procedury)
procedury administracyjne, procedury, których rezultatem są akty nadzoru albo kontroli,
opinie wydawane w określonych sprawach, procedury planistyczne i realizacyjne, odnoszące
się do planów z zakresu publicznej gospodarki finansowej (procedura budżetowa)

ŹRÓDŁA PRAWA FINANSÓW PUBLICZNYCH

ZEWNĘTRZNE (międzynarodowe i unijne)
- ratyfikowane umowy międzynarodowe (np. dot. unikania podwójnego opodatkowania)
-konwencje wiedeńskie (dyplomatyczne i konsularna)
- Europejska Karta Samorządu Lokalnego
- prawo stanowione przez organy UE (traktaty, rozporządzenia np. rozporządzenia dot.
prawa celnego, czy bankowego, dyrektywy)
WEWNĘTRZNE (krajowe)
- Konstytucja RP
- ustawy (np. Ustawa o finansach publicznych, Ustawa o dochodach jednostek samorządu
terytorialnego, Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych) -
rozporządzenia (np. rozporządzenia wykonawcze Rady Ministrów i Ministra Finansów)
- akty prawa miejscowego (np. uchwały budżetowe, uchwały rady gminy, uchwały dotyczące
stawek podatków i opłat lokalnych)

POJĘCIE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBICZNYCH

• brak ustawowej ogólnej i jednolitej definicji jednostek sektora finansów publicznych
• wprowadzenie jednolitej definicji byłoby trudne ze względu na zróżnicowanie podmiotów
kwalifikowanych jako jednostki sektora finansów publicznych
• ustawodawca wprowadza odrębne definicje poszczególnych rodzajów jednostek sektora
finansów publicznych

55
 POJĘCIE SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
• brak ustawowej definicji
• w doktrynie przyjmuje się, że obejmuje podmioty związane z finansami publicznymi,
prowadzące publiczną gospodarkę finansową
• publiczną gospodarkę finansową prowadzi państwo przez swoje organy, urzędy i instytucje,
samorząd terytorialny, instytucje ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, inne podmioty
• wyodrębnienie sektora finansów publicznych ma głównie wymiar organizacyjny, księgowy i
statystyczny, a częściowo także prawny (jednolity reżim prawny)

TWORZENIE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

• powstają na podstawie ustawy
• są powołane wyłącznie w celu wykonywania zadań publicznych finansowanych ze środków
publicznych
art. 8 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r.
poz. 1634 z późn. zm) 1. Jednostki sektora finansów publicznych są tworzone w formach
określonych w niniejszym rozdziale. 2. Jednostki sektora finansów publicznych mogą być
tworzone na podstawie niniejszej ustawy albo na podstawie odrębnych ustaw
JEDNOSTKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
tworzone są wyłącznie w formach określonych w art. 9 Ustawy o finansach publicznych
(katalog zamknięty co do formy)
>tworzone na podstawie przepisów Ustawy o finansach publicznych
(jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe oraz instytucje gospodarki
budżetowej)
>tworzone na podstawie odrębnych ustaw
(pozostałe jednostki sektora finansów publicznych)
KLASYFIKACJA ZE WZGLĘDU NA STOSOWANIE ZASAD GOSPODARKI FINANSOWEJ
art. 10 Ustawy o finansach publicznych
1. Jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje
gospodarki budżetowej i państwowe fundusze celowe stosują zasady gospodarki finansowej
określone w niniejszej ustawie.

56
2. Do jednostek sektora finansów publicznych, o których mowa w art. 9 pkt 8-15,
działających na podstawie odrębnych ustaw stanowiących podstawę ich utworzenia przepisy
niniejszej ustawy stosuje się odpowiednio

JEDNOSTKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH STOSUJĄCE ZASADY GOSPODARKI

FINANSOWEJ OKREŚLONE W USTAWIE O FINANSACH PUBLICZNYCH
(jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje
gospodarki budżetowej, państwowe fundusze celowe)
JEDNOSTKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH, DO KTÓRYCH ODPOWIEDNIO STOSUJE SIĘ
PRZEPISY USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH
(wskazane w art. 9 pkt 8-15 Ustawy o finansach publicznych, m. in.. ZUS, KRUS NFZ, uczelnie
publiczne, PAN, BFG)

FINANSOWANIE METODĄ BRUTTO I NETTO

podział ze względu na powiązanie jednostek sektora finansów publicznych z budżetem
(państwa albo jednostek samorządu terytorialnego)
• wybór sposobu prowadzenia gospodarki finansowej jest konsekwencją różnych
uwarunkowań, w szczególności rodzaju wykonywanych zadań publicznych, na które
przeznaczane są wydatki publiczne
• zaletą finansowania metodą netto jest powiązanie gospodarki z procesami rynkowymi
• pewne zadania, np. oświatowe, w obecnych realiach gospodarczych mogą być efektywnie
realizowane tylko metodą finansowania brutto
FINANSOWANIE METODĄ NETTO
sposób finansowania, w ramach którego jednostka sektora finansów publicznych wykonuje
wyodrębnione zadania, a z uzyskiwanych przychodów pokrywa swoje koszty, w przypadku
braku możliwości pełnego pokrycia kosztów z tego źródła, może otrzymać dotację z
właściwego budżetu
(przykłady: - samorządowy zakład budżetowy (art. 15 Ustawy o finansach publicznych) - -
instytucja gospodarki budżetowej (art. 23 Ustawy o finansach publicznych)
FINANSOWANIE METODĄ BRUTTO
sposób prowadzenia gospodarki finansowej, w ramach którego jednostki pokrywają
wszystkie swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwa, a pobrane dochody
odprowadzają na rachunek dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostek samorządu
terytorialnego

57
przykład: - jednostka budżetowa (art. 11 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)

ZAKRES SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

(art. 9 Ustawy o finansach publicznych)
1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli
państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki; 2a) związki metropolitalne; 3)
jednostki budżetowe;
4) samorządowe zakłady budżetowe;
5) agencje wykonawcze;
6) instytucje gospodarki budżetowej;
7) państwowe fundusze celowe;
8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego;
9) Narodowy Fundusz Zdrowia;
10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
11) uczelnie publiczne;
12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
13)państwowe i samorządowe instytucje kultury;
14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych
ustaw, w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów
badawczych, instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, banków oraz
spółek prawa handlowego;
15) Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
JEDNOSTKI, DLA KTÓRYCH UZASADNIENIEM WŁĄCZENIA DO SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH. JEST STATUS USTROJOWY, WSKAZUJĄCY NA PRZYNALEŻNOŚĆ DO
ORGANÓW PAŃSTWA LUB SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli
państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały
działają w formie jednostek budżetowych, zostały zatem wymienione w art. 9 Ustawy o
finansach publicznych podwójnie, raz w pkt 1 art. 9 jako organy władzy publicznej, drugi raz
w pkt 3 art. 9 jako jednostki budżetowe

58
2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki
a) jednostki samorządu terytorialnego (j.s.t.) (gminy, powiaty oraz samorządy województw) -
podstawy ich funkcjonowania reguluje Konstytucja RP oraz samorządowe ustawy ustrojowe:
ustawa o samorządzie gminnym, ustawa o samorządzie powiatowym ustawa o samorządzie
województwa
- tworzą je z mocy prawa mieszkańcy danego obszaru
- posiadają osobowość prawną
- są samodzielnymi podmiotami prawa niezależnymi od władz centralnych, wykonującymi we
własnym imieniu i na własną odpowiedzialność zadania publiczne na rzecz mieszkańców b)
związki jednostek samorządu terytorialnego
- są formą współdziałania jednostek samorządu terytorialnego w celu realizacji zadań
publicznych przewidzianą w Konstytucji RP i samorządowych ustawach ustrojowych
- posiadają osobowość prawną i odrębne ograny od j.s.t. tworzących związek

3) związki metropolitalne
w Polsce istnieje tylko jeden związek metropolitalny tj. „Górnośląsko Zagłębiowska
Metropolia”

JEDNOSTKI, KTÓRYCH ZASADY DZIAŁANIA I GOSPODARKI FINANSOWEJ

OKREŚLA USTAWA O FINANSACH PUBLICZNYCH
A) JEDNOSTKI BUDŻETOWE
art. 11 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych Jednostkami budżetowymi są jednostki
organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które
pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na
rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu
terytorialnego
- prowadzą gospodarkę finansową według finansowania metodą brutto (pokrywają swoje
wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają odpowiednio na
rachunek budżetu państwa albo jednostki samorządu terytorialnego)
- w uproszczeniu: wykonują zadania publiczne w obszarach, w których prowadzenie
działalności gospodarczej nie byłoby możliwe albo byłoby nieopłacalne (ich dochody są
zwykle dużo niższe niż koszty działalności)
- nie posiadają osobowości prawnej
- art. 11 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych: Jednostka budżetowa działa na podstawie
statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności.; z

59
zastrzeżeniem odrębnych ustaw, statut nadawany przez organ tworzący jednostkę
budżetową (art. 12 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych)
- przykłady: szkoły, straż miejska, straż pożarna, policja, zakłady karne, domy kultury, domy
dziecka, domy pomocy społecznej, urzędy
- art. 11 ust. 3 Ustawy o finansach publicznych: Podstawą gospodarki finansowej jednostki
budżetowej jest plan dochodów i wydatków, zwany dalej "planem finansowym jednostki
budżetowej".
- organ tworzący jednostkę budżetową określa mienie przekazywane tej jednostce w zarząd
(art. 12 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych)
- mogą gromadzić na wydzielonym rachunku dochody uzyskiwane ze źródeł wskazanych w
Ustawie o finansach publicznych (art. 11a ust. 1) - szczegółowe rozwiązanie dot.
prowadzenia przez nie gospodarki finansowej zawarte są w Rozporządzeniu Ministra
Finansów z dnia 7 grudnia 2010 r. w sprawie sposobu prowadzenia gospodarki finansowej
jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r.
poz. 1718 z późn. zm.)

PAŃSTWOWE JEDNOSTKI BUDŻETOWE

art. 12 ust. 1 pkt 1 Ustawy o finansach publicznych
- są tworzone, łączone i likwidowane ( z zastrzeżeniem odrębnych ustaw) przez ministrów,
kierowników urzędów centralnych, wojewodów oraz inne organy działające na podstawie
odrębnych ustaw
PRZEZNACZENIE DOCHODÓW:
1)sfinansowanie wydatków bieżących i majątkowych;
2) cele wskazane przez darczyńcę;
3) remont lub odtworzenie mienia w przypadku uzyskania dochodów z określonych w
Ustawie o finansach publicznych tytułów
Uwaga! dochody wraz z odsetkami nie mogą być przeznaczane na finansowanie
wynagrodzeń osobowych
SAMORZĄDOWE JEDNOSTKI BUDŻETOWE (GMINNE. POWIATOWE, WOJEWÓDZKIE)
art. 12 ust. 1 pkt 2 Ustawy o finansach publicznych
- tworzą je organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego
PRZEZNACZENIE DOCHODÓW:
organ stanowiący określa przeznaczenie dochodów na wydzielonym rachunku,

60
Uwaga! dochody wraz z odsetkami nie mogą być przeznaczane na finansowanie
wynagrodzeń osobowych
W PRZYPADKU LIKWIDACJI JEDNOSTKI BUDŻETOWEJ:
a) w zakresie mienia
(art. 12 ust. 3 Ustawy o finansach publicznych)
- zwykle organ, który dokonuje likwidacji określa przeznaczenie mienia (w przypadku
państwowej jednostki budżetowej w porozumieniu w ministrem właściwym do spraw
aktywów państwowych)
- nie dotyczy to sytuacji, gdy organ, który dokonuje likwidacji, postanowi o utworzeniu
jednostki w innej formie organizacyjnoprawnej - powyższe rozwiązania stosuje się również
odpowiednio do łączenia jednostek budżetowych
b) w zakresie należności i zobowiązań
(art. 12 ust. 4 – 7 Ustawy o finansach publicznych)
– należności i zobowiązania przejmuje wskazany organ lub urząd:

>państwowej jednostki budżetowej

– organ, który podjął decyzję o likwidacji
> samorządowej jednostki budżetowej
– urząd odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego
- likwidując jednostkę budżetową, organ może postanowić o utworzeniu jednostki o innej
formie organizacyjno-prawnej, w takiej sytuacji organ może również zdecydować o przejęciu
należności i zobowiązań likwidowanej jednostki budżetowej przez nowoutworzoną jednostkę
B) SAMORZĄDOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE
są jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej i mogą wykonywać
zadania własne jednostek samorządu terytorialnego są jedną z form prowadzenia przez
jednostki samorządu terytorialnego gospodarki komunalnej
(art. 2 Ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz. U. z 2021
r. poz. 679 z późn. zm.)
DZIAŁALNOŚĆ MOŻE MIEĆ WYŁĄCZNIE CHARAKTER UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ
ZADANIA WSKAZANE ENUMERATYWNIE W ART. 14 USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH
W ZAKRESIE:
1) gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi
2) dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego

61
3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków
komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i
unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz
gaz
4) lokalnego transportu zbiorowego
5) targowisk i hal targowych
6) zieleni gminnej i zadrzewień
7) kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urządzeń
sportowych 7a)pomocy społecznej, reintegracji zawodowej i społecznej oraz rehabilitacji
zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych
8) utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w
szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony
poza miejscem naturalnego występowania
9) cmentarzy
TWORZENIE, ŁĄCZENIE, PRZEKSZTAŁCANIE, LIKWIDACJA
- tworzą je, łączą, przekształcają i likwidują organy stanowiące jednostek samorządu
terytorialnego (art. 16 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)
- tworząc samorządowy zakład budżetowy, organ stanowiący jednostki samorządu
terytorialnego określa (art. 16 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych) m. in.: nazwę i siedzibę
zakładu, przedmiot jego działalności, źródła przychodów własnych zakładu, czy stan
wyposażenia zakładu w środki obrotowe oraz składniki majątkowe przekazane zakładowi w
użytkowanie
Uwaga! funkcjonują ramach jednostki samorządu terytorialnego, w ramach której zostały
utworzone
- nie mają osobowości prawnej, stąd mogą nabywać nieruchomości wyłącznie na własność
lub w użytkowanie wieczyste odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego (przysługuje
im wtedy z mocy prawa trwały zarząd), art. 17 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o
gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 1899 z późn. zm.)
- mogą być przekształcone, połączone albo zlikwidowane (likwidując albo łącząc zakład
jednostka samorządu terytorialnego zobowiązana jest określić przeznaczenie mienia zakładu;
warunkiem przekształcenia jest uprzednia likwidacja, art. 16 ust. 3-5 Ustawy o finansach
publicznych)
- w przypadku likwidacji (art. 16 ust. 6 i 7 Ustawy o finansach publicznych):
1) co do zasady należności i zobowiązania zakładu przejmuje organ, który podjął decyzję o
likwidacji,

62
2) w przypadku likwidacji w celu przekształcenia - należności i zobowiązania z mocy prawa
przejmuje nowoutworzona jednostka
GOSPODARKA FINANSOWA
- jest prowadzona na podstawie rocznego planu finansowego, którego elementami są (art.
15 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych):
a) przychody (w tym dotacje z budżetu j.s.t.)
c) koszty i inne obciążenia
d) stan środków obrotowych
e) stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu
f) rozliczenia z budżetem jednostki samorządu terytorialnego
PROWADZĄ GOSPODARKĘ POZABUDŻETOWĄ I SĄ FINANSOWANE W OPARCIU O
BUDŻETOWANIE NETTO, tj.:
-wpłacają do budżetu jednostek samorządu terytorialnego nadwyżkę środków obrotowych
ustaloną na koniec okresu sprawozdawczego (chyba, że organ stanowiący jednostki
samorządu terytorialnego postanowi inaczej)
-wykonują działania odpłatnie pokrywając koszty swojej działalności z przychodów własnych
(art. 15 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)
- mogą otrzymywać dotacje, jednak (z wyłączeniem dotacji, o których mowa w art. 15 ust. 3
pkt 2 i 3 Ustawy o finansach publicznych), nie mogą one przekroczyć 50% kosztów jego
działalności (art. 15 ust. 6 Ustawy o finansach publicznych)
C) AGENCJE WYKONAWCZE
art. 18 Ustawy o finansach publicznych
Agencja wykonawcza jest państwową osobą prawną tworzoną na podstawie odrębnej
ustawy w celu realizacji zadań państwa.
- stanowią stosunkowo nowy model jednostki sektora finansów publicznych (zostały
wprowadzone do polskiego systemu prawnego dopiero wraz z wejściem w życie aktualnie
obowiązującej Ustawy o finansach publicznych z 2009 r.)
- wzorowane były tzw. agencjach wykonawczych Unii Europejskiej, które miały wykonywać
niektóre zadania w zakresie zarządzania programami wspólnotowymi na mocy
Rozporządzenie Rady (WE) nr 58/2003 z 19.12.2002 r. ustanawiającego statut agencji
wykonawczych, którym zostaną powierzone niektóre zadania w zakresie zarządzania
programami wspólnotowymi (Dz. U. WE L 11, s. 1)
- można utworzyć je jedynie w drodze ustawy
- celem ich funkcjonowania jest realizacja zadań państwa

63
- posiadają osobowość prawną - zasady ich działania określają tworzące je ustawy oraz statut
(art. 19 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)
- przykłady agencji wykonawczych: Agencja Mienia Wojskowego, Centralny Ośrodek Badania
Odmian Roślin Uprawnych, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Narodowe Centrum Nauki,
Polska Agencja Kosmiczna (POLSA)
GOSPODARKA FINANSOWA AGENCJI WYKONAWCZYCH:
-podstawą ich działania jest roczny plan finansowy, który obejmuje (art. 21 ust 1 Ustawy o
finansach publicznych):
1) przychody z prowadzonej działalności,
2) dotacje z budżetu państwa,
3) zestawienie kosztów,
4) wynik finansowy,
5) środki na wydatki majątkowe,
6) środki przyznane innym podmiotom,
7) stan należności, zobowiązań i środków pieniężnych na początek i koniec roku
- art. 21 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych: Projekt rocznego planu finansowego agencji
wykonawczej ustala jej właściwy organ w porozumieniu z ministrem sprawującym nadzór
nad agencją wykonawczą. Po zatwierdzeniu przez ministra sprawującego nadzór projekt jest
przekazywany Ministrowi Finansów, w trybie i terminach określonych w przepisach
dotyczących prac nad projektem ustawy budżetowej.
- są podmiotami samofinansującymi (koszty działalności pokrywają z uzyskiwanych
przychodów) - mogą otrzymywać dotacje
- są zobowiązane corocznie wpłacać do budżetu państwa, na rachunek bieżący dochodów
państwowej jednostki budżetowej obsługującej ministra sprawującego nadzór nad tą
agencją, nadwyżkę środków finansowych ustaloną na koniec roku, pozostałą po
uregulowaniu zobowiązań podatkowych
– art. 22 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych (mogą być zwolnione z tego obowiązku – art.
22 ust. 3 Ustawy o finansach publicznych)
D) INSTYTUCJE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ
art. 23 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych
1. Instytucja gospodarki budżetowej jest jednostką sektora finansów publicznych tworzoną w
celu realizacji zadań publicznych, która:
1) odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania;
2) pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.

64
- podobnie jak agencje wykonawcze, są stosunkowo nową organizacyjnoprawną formą
jednostek sektora finansów publicznych (instytucja również wprowadzona w 2009 r.)
- miały zastąpić zlikwidowane zakłady pomocnicze oraz zakłady budżetowe działające w
sferze administracji rządowej -celem ich utworzenia jest odpłatna realizacja zadań państwa
(art. 23 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)
-działają na podstawie statutu (art. 26 Ustawy o finansach publicznych), który określa:
1) nazwę i siedzibę,
2) przedmiot działalności podstawowej,
3) źródła uzyskiwania przychodów,
4) tryb i zasady dokonywania zmian w statucie,
5) stan wyposażenia w środki obrotowe oraz składniki majątkowe przekazane tej instytucji,
6) zasady prowadzenia działalności innej niż podstawowa, jeżeli ta instytucja będzie
prowadzić taką działalność
- organizację wewnętrzną określa regulamin organizacyjny
-podstawą ich gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy (art. 24 ust. 2 Ustawy o
finansach publicznych) obejmujący:
1) przychody z prowadzonej działalności
2) dotacje z budżetu państwa
3) zestawienie kosztów:
a) funkcjonowania instytucji gospodarki budżetowej,
b) realizacji wyodrębnionych zadań -
- z wyszczególnieniem wynagrodzeń i składek od nich naliczanych, płatności odsetkowych
wynikających z zaciągniętych zobowiązań oraz zakupu towarów i usług
4) środki na wydatki majątkowe
5) wynik finansowy
6) stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku
7) stan środków pieniężnych na początek i koniec roku
- odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania (art. 23 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)
- ich działalność jest oparta na zasadzie samofinansowania (pokrywają koszty działalności
oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów)
– art. 23 ust. 1 pkt 2 Ustawy o finansach publicznych

65
- mogą otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań publicznych (art. 24 ust. 2
Ustawy o finansach publicznych)
- mogą być tworzone przez (art. 23 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych):
1) ministra lub Szefa Kancelarii Rady Ministrów, za zgodą rady Ministrów udzieloną na jego
wniosek
2) organ lub kierownika jednostki, o których mowa w art. 139 ust. 2 Ustawy o finansach
publicznych, jako organu wykonującego funkcje organu założycielskiego.
- przykłady: Centrum Obsługi Kancelarii Prezydenta RP, Centrum Zakupów dla Sądownictwa,
Profilaktyczny Dom Zdrowia w Juracie
E) PAŃSTWOWE FUNDUSZE CELOWE
- stanowią formę organizacyjnoprawną tworzoną w celu realizacji konkretnych zadań
publicznych finansowanych w oparciu o określone dochody publiczne
- są tworzone na podstawie odrębnych ustaw (art. 29 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)

- nie posiadają osobowości prawnej (art. 29 ust. 3 Ustawy o finansach publicznych) -

stanowią wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister wskazany w ustawie
tworzącej fundusz albo inny organ wskazany w tej ustawie (art. 29 ust. 4 Ustawy o finansach
publicznych)
- ich gospodarka finansowa prowadzona jest w oparciu o roczny plan finansowy (art. 29 ust.
6 Ustawy o finansach publicznych)
- ich działalność jest zasadniczo oparta na zasadzie samofinansowania (koszty mogą być
pokrywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące
przychody, w tym dotacje z budżetu państwa i pozostałości środków z okresów poprzednich,
art. 29 ust. 8 Ustawy o finansach publicznych)
- przykłady: Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS), Fundusz Pracy, Państwowy Fundusz
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON),
STANOWIĄ WYJĄTEK OD TZW. ZASADY NIEFUNDUSZOWANIA
ZASADA NIEFUNDUSZOWANIA:
art. 42 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych Środki publiczne pochodzące z poszczególnych
tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków,
chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej.
ZASADA NIEFUNDUSZOWANIA NIE MA ZASTOSOWANIA DO PAŃSTWOWYCH FUNDUSZY
CELOWYCH:

66
art. 29 ust. 2 Ustawy o Finansach publicznych Przychody państwowego funduszu celowego
pochodzą ze środków publicznych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych
zadań państwowych

KATALOG JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

PODMIOTY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I ZDROWOTNYCH
W RAMACH SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH MOŻNA WSKAZAĆ ORGANY
ZARZĄDZAJĄCE SYSTEMEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I ZDROWOTNYCH ORAZ
ZARZĄDZANE PRZEZ NIE FUNDUSZE
• podstawy prawne systemu ubezpieczeń społecznych określają ustawy, z których
najistotniejsze znaczenia mają:
1) Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.
U. z 2022 r. poz. 1009 z późn. zm.)
2) Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 1285 z późn. zm.)
3) Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz. U.
z 2022 r. poz. 933 z późn. zm.)
• Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje cztery rodzaje ubezpieczeń: a)
emerytalne, b) rentowe, c) chorobowe d) wypadkowe
• ubezpieczenia zdrowotne wchodzą w skład odrębnego systemu ubezpieczeń zdrowotnych,
który bazuje na trzech filarach:
a) I - obowiązkowy, oparty na metodzie repartycyjnej (ze składek osób pracujących
finansowane są składki osób, które zakończyły aktywność zawodową), zarządzany przez ZUS,
wchodzi w skład finansów publicznych
b) II – dobrowolny, oparty na metodzie kapitałowej (inwestowanie składki ubezpieczonego),
zarządzany przez otwarte fundusze emerytalne, zaliczany do sektora prywatnego, tj. nie
wchodzi w skład finansów publicznych c) III – indywidualne oszczędzanie na emeryturę,
oparte na metodzie kapitałowej, przykładowe formy: pracownicze programy emerytalne,
indywidualne konta emerytalne, nie wchodzi w skład finansów publicznych
PODMIOTY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I ZDROWOTNYCH:
ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH (ZUS)
- jest państwową jednostką organizacyjną i posiada osobowość prawną (art. 66 Ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych)
- dysponuje własnymi przychodami, z których pokrywa koszty swojej działalności,
gospodaruje swoim mieniem, prowadzi samodzielną gospodarkę finansową w zakresie
posiadanych środków

67
- wykonuje zadania określone w Ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 68 ust. 1
Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), np. stwierdzanie i ustalanie obowiązku
ubezpieczeń społecznych, wypłacanie świadczeń, wymierzanie i pobieranie składek, Fundusz
Pracy
KASA ROLNICZEGO UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO (KRUS)
- realizuje ubezpieczenia społeczne rolników - nie posiada osobowości prawnej i nie jest
jednostką budżetową - KRUS uznaje się za inną niż jednostka budżetowa, nieposiadającą
osobowości prawnej, jednostkę organizacyjną
- Prezes KRUS dysponuje funduszami: emerytalno-rentowym, administracyjnym oraz
prewencji i rehabilitacji, będącymi państwowymi funduszami celowymi (art. 76 Ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników)
NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA (NFZ)
- państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną (art. 96 ust. 1 Ustawy
o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych)
- do zadań NFZ należy zarządzanie środkami z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne i
innymi, określonymi w ww. Ustawie
- w ramach posiadanych środków NFZ finansowane są świadczenia zdrowotne, refundacja
leków i inne koszty określone w ww. Ustawie
SAMODZIELNE PUBLICZNE ZAKŁADY OPIEKI ZDROWOTNEJ
- zasady ich działania określa Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tekst
jedn. Dz. U z 2022 r. poz. 633 z późn. zm.)
- podlegają obowiązkowemu wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) i z chwilą
wpisu uzyskuje osobowość prawną (art. 50a ust. 2 ww. Ustawy)
- pokrywają z posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów koszty działalności i reguluje
zobowiązania
- mogą uzyskiwać środki finansowe z odpłatnej działalności leczniczej oraz innej, jeżeli
przewiduje ją statut zakładu, ze źródeł takich jak odsetki, darowizny, zapisy, spadki oraz
ofiarność publiczna, z programów polityki zdrowotnej i promocji zdrowia, na zakup aparatury
i sprzętu medycznego, remonty i inne inwestycje, kształcenie kadry itd.
UCZELNIE PUBLICZNE
• ich status prawny oraz zasady działania reguluje Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o
szkolnictwie wyższym i nauce (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 574 z późn. zm.)
• tworzone są przez organ państwa w drodze ustawy (uczelnia akademicka) lub
rozporządzenia ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego i nauki (uczelnia zawodowa)
(art. 53 Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce)

68
• posiadają osobowość prawną (art. 9 Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce)
• prowadzą samodzielną gospodarkę finansową na podstawie planu rzeczowo-finansowego
zgodnie z przepisami Ustawy o finansach publicznych (art. 408 Ustawy Prawo o szkolnictwie
wyższym i nauce)
• ich przychodami są środki finansowe na utrzymanie i rozwój potencjału dydaktycznego i
badawczego oraz utrzymanie aparatury naukowo-badawczej i infrastruktury informatycznej
oraz inne cele wskazane w ustawie (najważniejsze źródła przychodów: dotacje z budżetu
państwa)
POLSKA AKADEMIA NAUK (PAN) ORAZ TWORZONE PRZEZ NIĄ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE
• PAN oraz tworzone przez nią jednostki organizacyjne działają na podstawie Ustawy z dnia
30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r. poz. 1796 z późn.
zm.)
• PAN jest państwową instytucją naukową, działającą poprzez organy oraz korporację
uczonych, a także utworzone przez Akademię instytuty naukowe i pomocnicze jednostki
naukowe oraz inne jednostki organizacyjne (art. 1 Ustawy o PAN)
• posiada osobowość prawną, jej siedzibą jest Warszawa (art. 3 Ustawy o PAN)
• art. 2 ust. 1 Ustawy o Polskiej Akademii Nauk Akademia służy rozwojowi, promocji,
integracji i upowszechnianiu nauki oraz przyczynia się do rozwoju edukacji i wzbogacania
kultury narodowej.
• tworzy jednostki naukowe: instytuty naukowe będące podstawowymi jednostkami
naukowymi, ponadto pomocnicze jednostki naukowe, którymi są w szczególności archiwa,
biblioteki, muzea, ogrody botaniczne i zagraniczne stacje naukowe oraz inne jednostki
organizacyjne, w szczególności domy pracy twórczej, domy zjazdów i konferencji lub domy
rencistów
• jej działalność jest finansowana ze środków pochodzących z budżetu państwa i z innych
źródeł, przychodami są: dotacja podmiotowa na pokrycie kosztów bieżącej działalności,
dotacja celowa na zadania w zakresie kształcenia, dotacja celowa na finansowanie inwestycji,
inne dotacje i środki, w tym zagraniczne (art. 79 Ustawy o PAN)
• prowadzi samodzielną gospodarkę finansową na podstawie rocznego planu finansowego
(art. 84 Ustawy o PAN)
PAŃSTWOWE I SAMORZĄDOWE INSTYTUCJE KULTURY
- działają na podstawie Ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r. poz. 194 z późn. zm.)
- ich celem statutowym jest prowadzenie działalności kulturalnej (art. 3 ww. Ustawy) -
posiadają osobowość prawną (art. 14 ww. Ustawy)
- dzielą się na (art. 8 i 9 ww. Ustawy):

69
1) państwowe (tworzone przez ministrów oraz kierowników urzędów centralnych)
2) samorządowe (tworzone przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego) -
formy działalności np..: teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe,
kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i
dokumentacji w różnych dziedzinach kultury (art. 2 ww. Ustawy)
- gospodaruje samodzielnie przydzieloną i nabytą częścią mienia, prowadzi samodzielną
gospodarkę w ramach posiadanych środków (art. 27 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej)
- pokrywa koszty bieżącej działalności i zobowiązania z uzyskiwanych przychodów, do
których należą: przychody z prowadzonej działalności, w tym ze sprzedaży składników
majątku ruchomego, przychody z najmu i dzierżawy składników majątkowych, dotacje
podmiotowe i celowe z budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, środki
otrzymane od osób fizycznych i prawnych oraz z innych źródeł
INNE PAŃSTWOWE I SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE
osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań
publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, instytutów
działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, banków i spółek prawa handlowego
• są tworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych (art.
30 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)
• przepisy Ustawy o finansach publicznych stosuje się do nich jedynie odpowiednio
• podstawą ich gospodarki finansowej są plany finansowe
– art. 30 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych (w przypadku państwowych osób prawnych
projekty planów finansowych są przekazywane Ministrowi Finansów w trybie i terminach
określonych w przepisach dot. prac nad projektem ustawy budżetowej)
• obligatoryjnymi elementami planów finansowych są: przychody z prowadzonej
działalności, dotacje, koszty działalności, środki na wydatki majątkowe, środki przyznane
innym podmiotom, stan należności, zobowiązań i środków pieniężnych na początek i koniec
roku (art. 31 Ustawy o finansach publicznych)
PRZYKŁADY PAŃSTWOWYCH OSÓB PRAWNYCH
Urząd Dozoru Technicznego (UDT),
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)
parki narodowe (np. Tatrzański Park Narodowy)
PRZYKŁADY SAMORZADOWYCH OSÓB PRAWNYCH
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego (WORD)

70
 BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY (BFG)
- funkcjonuje na podstawie Ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu
Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji
(tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 793 z późn. zm.)
- jest osobą prawną z siedzibą w Warszawie (nie jest natomiast państwową osobą prawną i
nie jest inną państwową jednostką organizacyjną) (art. 3 Ustawy o BFG)
- BFG jest jednostką sektora finansów publicznych - wykonuje zadania określone w ustawie -
jego organami są (art. 6 ust. 1 Ustawy o BFG):
1) Rada Funduszu (sprawuje nadzór nad działalnością Zarządu Funduszu)
2) Zarząd Funduszu (kieruje działalnością Funduszu i reprezentuje go na zewnątrz)
- do zadań Funduszu należy m. in.: dokonywanie wypłaty środków gwarantowanych
deponentom i wykonywanie innych obowiązków wynikających z gwarantowania depozytów,
kontrola danych zawartych w systemach wyliczania podmiotów objętych systemem
gwarantowania, gromadzenie i analizowanie informacji o podmiotach objętych systemem
gwarantowania, przygotowywanie, aktualizacja i ocena wykonalności planów przymusowej
restrukturyzacji i grupowych planów przymusowej restrukturyzacji, przeprowadzanie
przymusowej restrukturyzacji, umarzanie i konwersja instrumentów kapitałowych

BUDŻET PAŃSTWA
PODSTAWOWĄ REGULACJĘ W ZAKRESIE BUDŻETU PAŃSTWA ZAWIERA KONSTYRUCJA RP
prowadzi to do uznania, że budżet państwa stanowi wartość konstytucyjną
1) przepisy art. 219 – 226 zawarte w Rozdziale X Konstytucji RP zatytułowanym „Finanse
Publiczne”
• art. 219 Konstytucji RP – reguluje istotne cechy budżetu
• art. 220 Konstytucji RP – wskazuje na restrykcje finansowe dotyczące deficytu
budżetowego
• art. 221-226 Konstytucji RP
– regulują procedurę budżetową
2) budżet państwa jest również wymieniony w przepisach Konstytucji RP spoza Działu X:
• art. 146 ust. 4 pkt 5 i 6 Konstytucji RP – zadania Rady Ministrów w zakresie uchwalania
projektu budżetu państwa a także kierowania wykonaniem budżetu państwa oraz
uchwalaniem zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu
• art. 204 ust. 1 pkt 1 Konstytucji RP
– w zakresie zadań Najwyższej Izby Kontroli (NIK) dot. przedkładania Sejmowi analizy
wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej

71
• art. 167 ust. 2 Konstytucji RP
– dot. dotacji celowych z budżetu państwa jako dochodów jednostek samorządu
terytorialnego
• art. 190 ust. 3 Konstytucji RP
– dot. skutków finansowych dla budżetu państwa orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego
BUDŻET PAŃSTWA (zgodnie z Konstytucją RP) TO PUBLICZNY PLAN FINANSOWY BĘDĄCY
PODSTAWĄ GOSPODARKI FINANSOWEJ PAŃSTWA OBEJMUJĄCY DOCHODY I WYDATKI
PAŃSTWA UCHWALANY PRZEZ SEJM W FORMIE USTAWY BUDŻETOWEJ NA ROK
BUDŻETOWY

1) jest publicznym planem finansowym

(jest planem przyszłych dochodów i wydatków państwa)
- dochody oraz przychody stanowią prognozy ich wielkości (art. 52 ust. 1 pkt 1 Ustawy o
finansach publicznych)
- wydatki oraz łączne rozchody stanowią nieprzekraczalny limit (art. 52 ust. 1 pkt 2 Ustawy o
finansach publicznych)
2) jest podstawą gospodarki finansowej państwa
(art. 219 ust. 4 Konstytucji RP)
- najważniejszy akt zarządzania finansami państwa
-jedna ustawa zawierająca budżet państwa obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa,
a całość dochodów jest, za pośrednictwem budżetu, przeznaczana na pokrycie całości
wydatków
-inne publiczne plany finansowe maja rangę niższą niż budżet państwa zawarty w ustawie
budżetowej (np. założenia polityki pieniężnej ustalane corocznie przez Radę Polityki
Pieniężnej, art. 227 ust. 6 Konstytucji RP)
3) zawiera dochody i wydatki państwa
(art. 219 ust. 3 Konstytucji RP)
- elementy budżetu państwa szczegółowo określa ustawa (art. 219 ust. 2 Konstytucji RP),
elementy te zostały w konsekwencji wskazane w art. 110 Ustawy o finansach publicznych
4) jest uchwalany przez Sejm w formie ustawy budżetowej (art. 219 ust. 1 Konstytucji RP)
Uwaga! budżet państwa nie jest tożsamy z ustawą budżetową
(ustawa budżetowa, poza budżetem państwa ujętym w formie załączników, zawiera również
część tekstową i inne załączniki)

72
5) jest uchwalany na jeden rok budżetowy, który odpowiada rokowi kalendarzowemu (art.
219 ust. 1 Konstytucji RP)
- Ustawa o finansach publicznych wprowadza do budżetu pewne elementy planowania
wieloletniego np. wydatki niewygasające z końcem roku budżetowego (art. 181 ust. 2 i 9
Ustawy o finansach publicznych), czy programy wieloletnie (art. 136 Ustawy o finansach
publicznych)
FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA
1) FUNKCJA FISKALNO-REDYSTRYBUCYJNA
(w budżecie państwa gromadzone są środki publiczne, które za pośrednictwem budżetu sa
następnie redystrybuowane na realizację określonych zadań państwa)
2) FUNKCJA EWIDENCYJNO-KONTROLNA
(budżet zapewnia informację o kształtowaniu się dochodów i wydatków państwa, co
pozwala na kontrolę przepływu strumieni finansowych)
3) FUNKCJA INTERWENCYJNA
(budżet państwa może być narzędziem politycznym oddziaływania państwa na gospodarkę)

ZASADY BUDŻETOWE
ZASADY BUDŻETOWE MOGĄ BYĆ ROZUMIANE DWOJAKO

 JAKO CECHY ISTOTNE BUDŻETU

 JAKO POSTULATY DOKTRYNY ODNOSZĄCE SIĘ DO BUDŻETU PAŃSTWA
w doktrynie nie ma jednolitości co do katalogu zasad budżetowych (wyróżnia się różne
zasady) niemniej jednak 5 z nich jest przyjmowanych powszechnie:
1) ZASADA ZUPEŁNOŚCI (POWSZECHNOŚCI)
2) ZASADA RÓWNOWAGI BUDŻETOWEJ
3) ZASADA JEDNOŚCI
4) ZASADA JAWNOŚCI
5) ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI
ZASADA POWSZECHNOŚCI (ZUPEŁNOŚCI)
BUDŻET POWINIEN OBEJMOWAĆ CAŁOŚĆ DOCHODÓW I WYDATKÓW PAŃSTWA
•zasada znalazła wyraz w art. 219 ust. 4 Konstytucji RP wskazującym, że budżet jest
podstawą gospodarki finansowej państwa: art. 219 ust. 4 Konstytucji RP Jeżeli ustawa
budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia

73
roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie
przedłożonego projektu ustawy.
•wszelkie transfery środków publicznych na poziomie państwowym powinny być
dokonywane za pośrednictwem budżetu państwa
•zasada wynikająca z konieczności parlamentarnej kontroli prowadzenia gospodarki
finansowej państwa
•zasada związana z ewidencyjno-kontrolną funkcją budżetu
Uwaga! w praktyce jedynymi jednostkami sektora finansów publicznych realizującymi w
pełni zasadę powszechności (zupełności) są jednostki budżetowe, które finansowane są
metodą brutto (tzw. budżetowanie brutto), tj. pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z
budżetu, a uzyskiwane dochody odprowadzają do budżetu; większość jednostek sektora
finansów publicznych rozlicza się z budżetem metodą netto (wynikowo – budżetowanie
netto)
ZASADA RÓWNOWAGI BUDŻETOWEJ
DYREKTYWA WYMAGAJĄCA UTRZYMANIA RÓWNOWAGI MIĘDZY DOCHODAMI A
WYDATKAMI PAŃSTWA

•w doktrynie proponuje się zmianę nazwy tej zasady na ZASADĘ OGRANICZENIA

ZADŁUŻENIA
•we współczesnych gospodarkach nie może być ściśle rozumiana jako bezwzględna
konieczność utrzymania równowagi między dochodami a wydatkami państwa, normalnym
sposobem prowadzenia gospodarki finansowej państwa jest bowiem istnienie corocznych
deficytów budżetowych
•wyrazem zasady ograniczonego zadłużania są:
a) konstytucyjny limit wysokości długu publicznego (art. 216 ust. 5 Konstytucji RP)
Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie
których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego
brutto
b) restrykcje finansowe dot. deficytu budżetowego (art. 220 Konstytucji RP)
1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów
nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż
przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.
2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez
zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.

74
c) konieczność zamieszczania w budżecie państwa kwoty planowanego deficytu wraz ze
źródłami jego pochodzenia (art. 110 ust. 1 pkt 3 Ustawy o finansach publicznych) Budżet
państwa określa: 3) kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego
pokrycia
Uwaga!
deficyt budżetowy to nadwyżka wydatków nad dochodami danego budżetu albo ta część
budżetu, która nie znajduje pokrycia w dochodach, deficyt budżetowy w ustawie budżetowej
dotyczy jednego roku fiskalnego (roku kalendarzowego) na koniec, którego powiększa on
dług publiczny
państwowy dług publiczny obejmuje łączne nominalne zadłużenie podmiotów sektora
finansów publicznych, ustalane z pominięciem wzajemnych zobowiązań pomiędzy
podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto); obejmuje
zobowiązania zaciągnięte z tytułów wskazanych w art. 72 ust. 1 Ustawy o finansach
publicznych. Państwowemu długowi publicznemu poświęcony cały Dział II Ustawy o
finansach publicznych.
ZASADA JEDNOŚCI
ZASADA JEDNOŚCIE FORMALNEJ
• budżet państwa powinien zawierać się w jednym akcie prawnym
– ustawie budżetowej obejmującym całość gospodarki państwa w danym roku budżetowym
• art. 219 ust. 4 Konstytucji RP Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium
budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów
prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.
• na jeden rok budżetowy może być uchwalona tylko jedna ustawa budżetowe zawierająca
budżet państwa
ZASADA JEDNOŚCI MATERIALNEJ
• całość dochodów publicznych powinna być za pośrednictwem budżetu państwa
przeznaczana na pokrycie całości wydatków
• budżet państwa nie musi wiązać konkretnych dochodów z konkretnymi wydatkami (zasada
niefunduszowania)
art. 42 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych Środki publiczne pochodzące z poszczególnych
tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków,
chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej.
Uwaga! istnieją wyjątki od tej zasady np. państwowe fundusze celowe, których celem jest
łączenie konkretnych dochodów z konkretnym wydatkami publicznymi- wyjątek od zasady
niefunduszowania
ZASADA JAWNOŚCI

75
•zasada uregulowana w art. 33 i następnych Ustawy o finansach publicznych art. 33. Ustawy
o finansach publicznych 1. Gospodarka środkami publicznymi jest jawna. 2. Przepisu ust. 1
nie stosuje się do środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało
uznane za informację niejawną na podstawie odrębnych przepisów lub jeżeli wynika to z
umów międzynarodowych.
•jest zasadą stanowiącą o różnicy między finansami prywatnymi a finansami publicznymi:
przedmiotem finansów publicznych jest gospodarowanie środkami publicznymi, a więc
środkami należącymi do wszystkich obywateli, a zatem gospodarowanie to musi być jawne i
podlegać kontroli parlamentarnej
•zasada realizowana np. przez art. 34 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych:
-jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach
stanowiących jednostek samorządu terytorialnego
-jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat nad
sprawozdaniami z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego
-udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek
organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych
ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI
BUDŻET PAŃSTWA NIE TYLKO POWINIEN ZAWIERAĆ OGÓLNE KWOTY DOCHODÓW I
WYDATKÓW, ALE TAKŻE KWOTY TE POWINNY BYĆ USZCZEGÓŁOWIONE I USZEREGOWANE
ZGODNIE Z OKREŚLONYMI KRYTERIAMI

•art. 219 ust. 2 Konstytucji RP Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień
jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy
budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa.
•zasadę tę rozwija tzw. klasyfikacja budżetowa (system grupowania dochodów i wydatków
państwa według określonych podziałek klasyfikacyjnych) - art. 39, 114, 116 Ustawy o
finansach publicznych

PLANOWANIE BUDŻETOWE
WIELOLETNIE PLANOWANIE FINANSOWE
•stanowi element nowoczesnego zarządzania finansami publicznymi
•jest narzędziem skutecznego wprowadzania reform strukturalnych oraz stosowania
skutecznych narzędzi budżetowych w dłuższym okresie
• jest związane z pewnymi ryzykami:
- im dłuższa perspektywa czasowa, tym większe ryzyko błędów,
- może prowadzić do zmniejszenia elastyczności polityki fiskalnej,

76
- wieloletni i kosztowny proces wprowadzania, - problem w zakresie wyboru horyzontu
czasowego planowania
WIELOLETNIA PROGNOZA FINANSOWA JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
regulacja zawarta w Rozdziale 2 w Dziale V (art. 226-232) Ustawy o finansach publicznych
WIELOLETNI PLAN FINANSOWY PAŃSTWA
regulacja zawarta w Rozdziale 1 w Dziale III (art. 103-108) Ustawy o finansach publicznych
ŚREDNIOOKRESOWA STRATEGIA ROZWOJU KRAJU art. 12a Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o
zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 1057 z późn. zm.)
INNE STRATEGIE ROZWOJU
Rozdział II Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju
USTAWA BUDŻETOWA
regulacja zawarta w Rozdziale 2 Działu III (art. 109-123) Ustawy o finansach publicznych
CELE PLANOWANIA WIELOLETNIEGO
 uwzględnienie w planowaniu budżetowym długoterminowych trendów oraz zagrożeń
finansowych
 wyznaczenie przejrzystych celów budżetowych
 dokładniejsze oszacowanie wydatków, łącznych przychodów oraz deficytu
wynikowego związane z prowadzeniem określonej polityki w zakresie podatków oraz
wydatków
 zmniejszenie podatności na występowanie odchyleń od przewidywanych wydatków
 efektywniejsze gospodarowanie środkami finansowymi, m. in. funduszami unijnymi
 skuteczniejsze przewidywanie czynników makroekonomicznych, co ułatwia realizację
kluczowych przedsięwzięć gospodarczych w dłuższym okresie
 wyższa spójność i wiarygodność budżetu państwa, planów jednostek samorządu
terytorialnego innych podmiotów sektora finansów publicznych z programem
konwergencji (stabilności)
WIELOLETNI PLAN FINANSOWY
• ma charakter nienormatywny i niedyrektywalny (stanowi tylko prognozę - wytyczną dla
władz publicznych)
• umożliwia prowadzenie długookresowej polityki finansowej i inwestycyjnej
• jest sporządzany na dany rok budżetowy i trzy kolejne lata (art. 103 Ustawy o finansach
publicznych)
• stanowi podstawę przygotowania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy
(art. 105 Ustawy o finansach publicznych)
• jest opracowywany z uwzględnieniem celów średniookresowej strategii rozwoju kraju

77
TRYB UCHWALANIA
(art. 106 Ustawy o finansach publicznych) 1. Minister Finansów przedstawia Radzie
Ministrów projekt Wieloletniego Planu Finansowego Państwa. 2. Rada Ministrów uchwala
Wieloletni Plan Finansowy Państwa, w terminie do dnia 30 kwietnia, i ogłasza go w Dzienniku
Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" oraz w Biuletynie Informacji
Publicznej
UKŁAD WIELOLETNIEGO PLANU FINANSOWEGO

STRATEGIE ROZWOJU KRAJU

ŚREDNIOOKRESOWA STRATEGIA ROZWOJU KRAJU
- jest dokumentem określającym podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju kraju
w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym, obejmującym okres 10-15 lat oraz
szczegółowe działania na okres 4 lat, realizowanym przez inne strategie rozwoju, o których
mowa w art. 9 pkt 3 Ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz strategię rozwoju
województwa oraz za pomocą programów, z uwzględnieniem programowania Unii
Europejskiej (art. 9 pkt 2 Ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju)
- jej projekt jest opracowywany przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego
we współpracy z członkami Rady Ministrów (art. 12a ust. 3 i 4 Ustawy o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju)
a) minister właściwy ds. rozwoju regionalnego przedkłada projekt Radzie Ministrów
b) następnie projekt jest przyjmowany przez Radę Ministrów w drodze uchwały (art. 12a ust.
3 i 4 Ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju)
INNE STRATEGO ROZWOJU, m. in.
a) inne strategie rozwoju, o których mowa w art. 9 pkt 3 Ustawy o zasadach prowadzenia
polityki rozwoju
b) strategia rozwoju województwa (art. 9 pkt 4 Ustawy o zasadach prowadzenia polityki
rozwoju)

78
c) strategia rozwoju gminy (art. 9 pkt 5 Ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju)
d) strategia rozwoju ponadlokalnego art. 9 pkt 6 Ustawy o zasadach prowadzenia polityki
rozwoju)
WIELOLETNIA PROGNOZA FINANSOWA JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
• jest odpowiednikiem Wieloletniego Planu Finansowego Państwa

• podobnie jak Wieloletni Plan Finansowy Państwa ma charakter obligatoryjny (jednostki

samorządu terytorialnego nie mogą zwolnić się z obowiązku jego opracowywania i
uchwalania)
• obejmuje okres roku budżetowego oraz co najmniej trzech kolejnych lat budżetowych (art.
227 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)
• podobnie jak Wieloletni Plan Finansowy ma charakter prognostyczny (stanowi wytyczne
dla prowadzenia gospodarki finansowej przez jednostki sektora finansów publicznych)
niemniej jednak powinna być realistyczna
• jej postanowienia odnoszą się do podstawowych założeń gospodarki budżetowej i
zakładanych kierunków kształtowania polityki finansowej
• prognozę długu, stanowiącą jej część, sporządza się na okres, na który dług zaciągnięto
oraz planuje się zaciągnąć zobowiązania (art. 227 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych)
PROCEDURA PODEJMOWANIA UCHWAŁY W SPRAWIE WIELOLETNIEJ PROGNOZY
FINANSOWEJ (art. 230 Ustawy o finansach publicznych)
• inicjatywa należy wyłącznie do zarządu jednostki samorządu terytorialnego.
• projekt uchwały zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia wraz z projektem
uchwały budżetowej:
1) regionalnej izbie obrachunkowej - celem zaopiniowania;
2) organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego
• projekt uchwały opiniowany jest przez regionalną izbę obrachunkową
• uchwałę w sprawie w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej organ stanowiący
jednostki samorządu terytorialnego podejmuje nie później niż uchwałę budżetową
PLANOWANIE ZWIĄZANE Z CZŁONKOSTWEM POLSKI W UE
BUDŻET ŚRODKÓW EUROPEJSKICH
– jego planowane dochody i wydatki stanowią załącznik do ustawy budżetowej RP
jest rocznym planem dochodów i podlegających refundacji wydatków przeznaczonych na
realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich, z wyłączeniem

79
środków przeznaczonych na realizację projektów pomocy technicznej oraz środków, o
których mowa w art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 1306/2013 (art. 117 Ustawy o finansach
publicznych)
WIELOLETNIE RAMY FINANSOWE UNII EUROPEJSKIEJ (DŁUGOFALOWY BUDŻET UE)
mają na celu zapewnienie dokonywania wydatków UE w sposób usystematyzowany i w
granicach jej zasobów własnych, ramy ustala się na okres co najmniej pięciu lat, roczny
budżet UE musi być zgodny z wieloletnimi ramami finansowymi; ramy finansowe określają
kwoty rocznych pułapów środków na zobowiązania z podziałem na kategorie wydatków oraz
rocznego pułapu środków na płatności; kategorie wydatków odpowiadają głównym
sektorom działalności UE
BUDŻET UNII EUROPEJSKIEJ
- określa wszystkie wydatki i dochody UE w ciągu jednego roku. - zobowiązania i płatności
muszą mieścić się w pułapach ustalonych w wieloletnich ramach finansowych (zwykle są
budżetowane poniżej tych pułapów, aby pozostawić margines na nieprzewidziane potrzeby)
- dochody i wydatki zawsze muszą się w nim równoważyć

USTAWA BUDŻETOWA
FORMALNY CHARAKTER BUDŻETU PAŃSTWA
budżet państwa jako jedyny plan finansowy państwa jest uchwalany w formie ustawy
 zawiera normy indywidualno- konkretne (charakterystyczne dla aktów stosowania a
nie stanowienia prawa)
 normy w nim zawarte są skierowane do ściśle określonych adresatów i konsumują się
w jednostkowym zastosowaniu
 nie kreuje źródeł dochodów publicznych ani podstaw prawnych do dokonywania
wydatków i nie może być podstawą roszczeń osób trzecich o zawarte w nim kwoty
 jego strona wydatkowa ma charakter dyrektywalny - zawarte w budżecie państwa
wydatki stanowią nieprzekraczalne limity, art. 52 ust. 1 pkt 2 Ustawy o finansach
publicznych
 zawarte w budżecie państwa normy prawne indywidualno-konkretne mogą być
wykonywane tylko w trakcie roku budżetowego
USTAWA BUDŻETOWA
• jest szczególną ustawą w polskim porządku prawnym
• jej podstawowym elementem jest budżet państwa stanowiący najważniejszy akt
zarządzania finansami państwa
• jest podstawą gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym (art. 109
Ustawy o finansach publicznych)

80
• jest uchwalana na okres roku budżetowego, którym jest rok kalendarzowy (art. 109 ust. 3 i
4 Ustawy o finansach publicznych)
• jest uchwalana przez Sejm w specjalnej procedurze określonej w Konstytucji RP (art. 219
Konstytucji RP)
• zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz
wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb
wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa (art. 219 ust. 2 Konstytucji RP), jest to
obecnie Ustawa o finansach publicznych
• został poświęcony jej Rozdział 2 Działu III Ustawy o finansach publicznych

• obowiązuje tzw. zakaz obładowywania ustawy budżetowej, który wyraża się w tym, że
ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy (art. 109 ust. 5
Ustawy o finansach publicznych)
STRUKTURA USTAWY BUDŻETOWEJ
USTAWA BUDŻETOWA SKŁADA SIĘ Z:
(art. 109 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych)
1) budżetu państwa;
2) załączników;
3) postanowień, których obowiązek zamieszczenia w ustawie budżetowej wynika z Ustawy o
finansach publicznych lub z odrębnych ustaw
BUDŻET PAŃSTWA OKREŚLA:
1) łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu
państwa;
2) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa;
2a) kwotę planowanych wydatków, obliczoną zgodnie z art. 112aa ust. 1 albo art. 112d ust.
3, oraz kwotę planowanego limitu wydatków, o którym mowa w art. 112aa ust. 3;*
3) kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia;
4) łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich;
5) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich;
6) wynik budżetu środków europejskich;
7) łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa;
8) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa;

81
9) planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa;
10) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów
wartościowych.
PROCEDURA BUDZETOWA
to całokształt zasad i czynności związanych z przygotowaniem projektu budżetu państwa,
uchwaleniem budżetu państwa, jego wykonywaniem i kontrolą wykonania
• procedura uregulowana w przepisach Rozdziału X Konstytucji RP, a także w innych
przepisach Konstytucji RP: art. 146 ust. 4 pkt 5 i 6 (w zakresie kompetencji Rady Ministrów co
uchwalania projektu budżetu oraz kierowania wykonaniem budżetu oraz uchwalania
zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonanie budżetu), art. 204 ust. 1
pkt 1 i 2 (NIK przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki
pieniężnej oraz opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów)
ETAPY PROCEDURY BUDŻETOWEJ I ORGANY BIORĄCE UDZIAŁ W PROCEDURZE
BUDŻETOWEJ
1. OPRACOWANIE PROJEKTU BUDŻETU PAŃSTWA
- Rada Ministrów - dysponenci części budżetowych
2. UCHWALENIE BUDŻETU PAŃSTWA
- Sejm - Senat - Prezydent RP
3.WYKONANIE BUDŻETU PAŃSTWA
- Rada Ministrów
- Minister Finansów - dysponenci części budżetowych
4. KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU PAŃSTWA
- Sejm - Najwyższa Izba Kontroli (NIK)
OPRACOWANIE PROJEKTU USTAWY BUDŻETOWEJ
1) Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa na
rok następny, uwzględniające ustalenia oraz kierunki działań zawarte w Wieloletnim Planie
Finansowym Państwa (art. 138 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)
2) Minister Finansów wydaje notę budżetową (rozporządzenie w sprawie szczegółowego
sposobu, trybu i terminów opracowania materiałów do projektu ustawy budżetowej – art.
138 ust. 6 Ustawy o finansach publicznych)
3) materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedstawiają Ministrowi
Finansów dysponenci części budżetowych (bądź w zakresie wskazanym w ustawie
odpowiedni ministrowie) (art. 138 ust. 2-4 Ustawy o finansach publicznych)

82
4) Minister Finansów włącza do projektu ustawy budżetowej dochody i wydatki podmiotów
wskazanych w art. 139 ust. 2 Ustawy o finansach publicznych, m. in.: Kancelarii Sejmu,
Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP, Trybunału Konstytucyjnego, NIK
5) Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok
następny wraz z uzasadnieniem (art. 139 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych)
6) Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedkłada
go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy (art. 141
Ustawy o finansach publicznych)
78Ó.”

TRYB PRAC NAD USTAWĄ BUDŻETOWĄ

RADA MINISTRÓW
1) inicjatywa ustawodawcza przysługuje Radzie Ministrów (art. 221 Konstytucji RP)

2) Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przez rozpoczęciem roku

budżetowego, tj. do 30 września, projekt ustawy budżetowej na rok następy; w wyjątkowych
przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu (art. 222 Konstytucji RP)
SEJM
3) pierwsze czytanie projektu ustawy budżetowej przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu
(art. 37 ust. 2 Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin
Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Monitor Polski z 2022 r. poz. 990)
4) projekt ustawy budżetowej Sejm kieruje do do rozpatrzenia do Komisji Finansów
Publicznych (art. 106 ust. 1 Regulaminu Sejmu RP)
5) poszczególne części projektu ustawy budżetowej rozpatrują właściwe komisje sejmowe,
które przekazują Komisji Finansów Publicznych stanowiska zawierające wnioski, opinie lub
propozycje poprawek wraz z uzasadnieniem (art. 106 ust. 2 Regulaminu Sejmu RP)
6) Komisja Finansów Publicznych, po rozpatrzeniu, przy udziale przedstawicieli
poszczególnych komisji sejmowych, projektu ustawy budżetowej, przedstawia na
posiedzeniu Sejmu sprawozdanie wraz z wnioskami w sprawie jego przyjęcia bez poprawek
lub przyjęcia z poprawkami (art. 108 ust. 1 Regulaminu Sejmu RP)
SENAT
7) Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania
jej Senatowi (art. 223 Konstytucji RP), prace w Senacie koordynuje Komisja Budżetu i
Finansów Publicznych
SEJM

83
8) zgłoszone Sejmowi przez Senat propozycje określonych zmian w ustawie budżetowej
Marszałek Sejmu przekazuje do Komisji Finansów Publicznych, która przedstawia Sejmowi
swoje sprawozdanie (art. 110 Regulaminu Sejmu RP)
PREZYDENT RP
9) Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową (art. 224 ust. 1
Konstytucji RP)
10) Prezydent może (jest to możliwość, a nie obowiązek) zwrócić się do Trybunału
Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej (art. 224 ust. 2
Konstytucji RP)
TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
11) orzeka w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej nie później niż w ciągu 2
miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale (art. 224 ust. 2 Konstytucji RP)

PODSTAWOWE ZASADY ZWIĄZANE Z USTAWĄ BUDŻETOWĄ

SPRAWOZDANIE Z WYKONANIA USTAWY BUDŻETOWEJ
art. 226 Konstytucji RP
1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada
Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie
zadłużenia państwa.
2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby
Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o
udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.
• zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie
może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w
projekcie ustawy budżetowej (art. 220 ust. 1 Konstytucji RP)
• ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez
zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa (art. 220 ust. 2 Konstytucji RP) • jeżeli
w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie
ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej
może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu (art. 225 Konstytucji RP)
• w wyjątkowych przypadkach (tj. gdy ustawa budżetowa nie weszła w życie w dniu
rozpoczęcia roku budżetowego) dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może
określać ustawa o prowizorium budżetowym (przepisy dotyczące projektu ustawy
budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym), art.
219 ust. 3 Konstytucji RP

84
• jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w
dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na
podstawie przedłożonego projektu ustawy (art. 219 ust. 4 Konstytucji RP)

85