YER KAPI MUALLİMHANESİ (DARULKURRA HAZİRESİ)

YAPI KİMLİĞİ

İşlev: Medrese
Yüzyıl: 15.yy (1492)
Bölge: Bursa, Osmangazi
Konum: Bursa’da, kale içerisinde Kavaklı
Cadde ve Üftade Sokağın birleştiği yerde bulunmaktadır.
(Kitabe)
TARİHÇE

1492 yılında Hoca Yakup tarafından inşa edilmiştir. Osmanlı Devleti döneminde hafızlık ve Kur’an-ı
Kerim öğrenim verilmesi amacıyla yapılan ilk bina olmasından dolayı önemlidir. Bir külliyenin parçası
olmaksızın bağımsız darü’l kurraların nadir örneklerindendir. Darülkurra Medresesi'nin hemen
yanında bulunan bu mezarlık, Osmanlı İmparatorluğu döneminde önemli dini ve idari figürlerin
tanımlandığı bir yerdi. (Türkiye’de vakıf abideler ve eser severler)

Hazire, Darülkurra Medresesi'nin gidişlerinin kısa bir süre sonra, 15. yüzyılda inşa edilmiştir. Osmanlı
İmparatorluğu'nun kuruluş döneminde burada bulunan mezarlar, yüzeyde yoğunluk ve bölgedeki
diğer medreselerin alanları ve hocaları da buraya gömülmüştür. (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)

1855 Bursa depremi sonrası yapılar büyük hasar görmüş ve yeniden inşa edilmiştir. Hazireler ve çeşitli
yapılar hasar görmüş ve restore edilmeden önce eski halden oldukça farklı bir görünüme sahip
olmuştur. Bunun yanı sıra, zaman içinde insan kaynaklı faktörler de yapıya zarar vermiştir. Medrese ve
türbelerin çatıları çökmüş, duvarları yıkılmış ve mezarlar yıkılmıştır. Ancak son yıllarda restorasyon
çalışmaları sayesinde, Darulkurra Haziresi eski haline kavuşmuştur. Medrese ve türbelerin çatıları,
duvarları ve mezar taşları yeniden inşa edilerek özgün dış görünüşe uygun hale getirilmiştir.
Darülkurra Haziresi hasar görmüştür. Hazire ve yapının bazı kısımları, deprem sonrasında onarılmış ve
restore edilmiştir. Ancak, yapılan çalışmayla ilgili ayrıntılı bilgi mevcut değildir.

1900'lü yıllar, Bursa ve çevresinde modernleşme hareketleri hız kazanmaya başladığı zamanlardır. Bu
dönemde Darülkurra Haziresi de modernizasyon çalışmalarından etkilenmiştir. (Kültür portakalı)

Eski Eserler Sevenler Kurumu Fotoğraf Arşivi

1946 yılında Bursa eski eserler sevenler kurumu tarafından onarılan yapı, 1957 yılında bir anlaşma ile
25 yıllığına Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumuna tahsis edilmiştir. Yapı onarım geçirmeden önce
yazlık hücrenin kubbesinde bitkilenme kışlık alanda ise kubbe de yıkılma ve bitkilenme mevcuttur. Bu
yüzden Darülkurra ‘nın, kubbesi ve bacasının ikinci kısmının onarımı yapılmıştır. Tam olarak onarımı
ise 1960 yılında gerçekleşmiştir. (Vakıflar genel müdürlüğü Darulkurra arşivi)

Yazlık mekânın sivri kemerli eyvanına çelik doğrama eklenmiştir. Bu durum yağmurdan yapıyı korumak
ve yazlık alanı da kullanıma açmaktır. Yerkapı’da bulunan Darülkurra ‘nın Kurum tarafından onarımı
gerçekleştirildikten sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından Kurum’a büro olarak farklı bir işlevde
kullanılmıştır. 1962 yılı Olağan Kongresi- 17. Genel Kurul: Kurum’un merkezi olan Darulkurra ’nın alçı
pencereleri yenilenmiştir. 1974 yılında eski eser sevenler kurumu tarafından kubbesi onarılmış ve
2700 kg (90 levha) kuşun kullanılmıştır. (Vakıflar genel müdürlüğü Darulkurra arşivi)

Kurum’un merkezi Darülkurra ’nın 20.02.2008 tarihinde kabul edilen Vakıflar Yasası’nın “Hayrat
Taşınmazların Tahsisi” maddesi 33 uyarınca Kur’an okuma yeri olarak kullanılacak olması sebebiyle
Kurum’un taşınması Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından talep edilmiş, kurum Darülkurradan
ayrılmak durumunda kalmıştır. (vakıflar genel müdürlüğü Darülkurra arşivi)
(Kaynak: Türkiye’de yerel sivil toplum kuruluşlarının mimari korumaya katkıları: bursa eski eserleri sevenler kurumu ve
restorasyon faaliyetleri (2015)

Bursa Darülkurra Haziresi, tarihi ve kültürel değeri yüksek bir mekân olduğundan periyodik olarak
restorasyon ve bakım çalışmaları yapılması gerekmektedir. Bu nedenle, zaman zaman onarım ve
restorasyon çalışmaları geçirmiştir.

Bursa Darülkurra Hazinesi’ndeki onarım ve restorasyon çalışmaları tarihleri şunlardır:

1965-1966 yılları arasında, Bursa Kültür Müdürlüğü tarafından hazirede restorasyon çalışmaları
gerçekleştirilmiştir.

1990 yılında, Bursa Kültür Müdürlüğü tarafından bir restorasyon projesi hazırlanmıştır.

Osmanlı Mezarlığı olarak da bilinen Bursa Darülkurra Mezarlığı, Bursa'da önemli bir tarihi mekandır.
2000 yılında mezarlıkta önemli bir restorasyon ve yenileme çalışması yapılmıştır.

2008 yılında, Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından hazirede onarım çalışmaları yapılmıştır.

2020 yılında, Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından hazirede yeniden restorasyon çalışmaları
gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar genellikle hazirenin korunması, tarihi dokusunun yenilenmesi,
ziyaretçilerin daha güvenli bir şekilde gezebilmesi ve mezar taşlarının onarılması gibi amaçlarla
yapılmaktadır.
Restorasyon projesi, mezarlığın kültürel mirasını korumak ve gelecek nesiller için önemli bir tarihi alan
olarak kalmasını sağlamak amacıyla Türk hükümeti tarafından başlatıldı. Proje, mezarlığın karmaşık
mezar taşlarını ve diğer dekoratif unsurları dikkatli bir şekilde restore etmek için birlikte çalışan
mimarlık, sanat tarihi ve restorasyon alanlarında uzmanlardan oluşan bir ekibi içeriyordu. Restorasyon
sürecinde hazire birkaç ay halka kapatıldı ve mezar taşları özenle temizlenip onarıldı.
(Türk Kültür Portalı)

MİMARİ DURUM:
Darülkurra, kuzey ve güney istikametinde oturan bir alana, kare planlı iki mekândan ibaret inşa
edilmiştir. Kare planlı yapıların bulunduğu alana batı cephede yer alan sivri kemer alınlıklı, dikdörtgen
formlu kapı açıklığından ulaşılmaktadır.

Planlı olarak birbirine bitişik iki kütle halinde beden duvarları tuğla hatıllı sıralı moloz taş duvarla örülü
şekilde yapılmıştır. Yazlık ve kışlık olarak isimlendirilen bu iki kütle işlevleri doğrultusunda inşa
edilmiştir. Yapının girişi bahçe içerisinde güney cepheden sağlanmaktadır. Yazlık alan, eyvanlı olan
kısım doğrama ile kapatılarak kapalı mekâna dönüştürülmüştü, kışlık hücrenin girişine de alan ise çelik
bir rüzgarlık eklenmiştir. Her iki mekân da içten sıvalı ve boyalıdır. Dıştan ise derzlidir.

Her iki mekânın üstü de sekizgen kasnaklı kubbe ile kapatılmış olup kubbe örtüsü kurşundur. Yazlık
hücrenin sekizgen kubbesi batı cephesinden başlayan duvarla kesişmiştir. Yapının doğu ve güney
cepheleri ise bahçe içerisinde hazire ile çevrilidir. Yapının taban döşemesi ise kaldırım döşemesi olan
tuğla ile kaplanmıştır.
(Türkiye’de vakıf abideler ve eser severler ııı)

MEVCUT DURUM VE SORUNLAR

 Yapının drenaj sistemi olmadığından kötü koku almaktadır.
 Mevcut ahşap giriş kapısının avlu kuzeyinde bulunan binanın ahşap kapısının, pencerelerinin
boyalarının temizlenerek bozulan ve malzeme özelliğini kaybetmiş olan kısımlarının aynı
malzeme ile onarımı
 Emprenye yapılarak üzerlerine boya sürülmeden koruyucu sürülmesi
 Giriş kapısı üzerindeki mermer kitabenin kimyasal kullanılmadan sadece el ile geleneksel
yöntemlerle temizlenmesi
 Pencerelerin önündeki dökme demir parmaklarının boyalarının temizlenerek kısmi
onarımlarının yapılması antipas uygulanarak yeniden boyanması
 İç mekânda duvarlardaki kireç badanalarının ince raspasının yapılarak özgün dokusunu ortaya
çıkarma
 Kubbedeki kurşun kaplamanın elden geçirilmesi, gerekli yerlerde onarımlarının yapılması
 Yapının bahçesinde bulunan ve niteliksiz olan bahçe duvarları taban döşemeleri yönü taşı
harpuştaları sökülerek mezarların onarımı ve çevre düzenlemesi yapılmalıdır.
 Bahçede bulunan hazire taşları tasnifleri ve onarımları yapılmalıdır.
 Yapının elektrik tesisatı yenilenmelidir.
 Taban döşemeleri yenilenmelidir.
 Yapının dış duvarlarında bozulmalar tespit edilmiş olup taşların yüzey temizliğinin yapılması,
 1.hücredeki yerden 90 cm yukarıdaki bitkisel motifin devamının sıva ile kapatılması
 Nişlerde bulunan kaplamaların sökülmesi ile özgün durumunun ortaya çıkarılması
ÖNERİ

 Demir kapılı muhdes ekin ahşap malzeme ile tekrardan ele alınması
 Hazirenin ziyarete hazır hale getirilmesi, rota oluşturma
 Eyvan kısmının kitap okuma alanına dönüştürülme
 Merdiven ve eğime uygun tasarım yapımı, peyzaj düzenlemesi
 Eyvanlı hücrenin batı yönüne bakan beden duvarında bulunan Osmanlıca hatların bakımının
sağlanması
 1.hücredeki yerden 90 cm yukarıdaki bitkisel motifin devamının ortaya çıkarılması
 Proje aynı zamanda mezarlığın genel görünümünü iyileştirmek için yeni aydınlatma ve
iyileştirilmiş çevre düzenlemesinin kurulumunu da içeriyordu.

RESTİTÜSYON

1946 YILI ÇALIŞMASI

Restitüsyon araştırması gerçekleştirilen yapının kitabesinden 15. yy. yapısı olduğu anlaşılmaktadır.
Tarihi Suphi Bey haritasında 1855 Mustafakemalpaşa merkezli deprem sonrası yapılan haritada
varlığı tespit edilmiştir. Bu döneme ait Bursa kenti tipoloji okumaları ve analojik mukayeseler ile
yapıda var olan ara yapı eleman izleri, Suphi Bey haritası baz alınarak yapıya ait eski
fotoğraflar ve daha öncesinde geçirdiği basit onarım çalışmalarının raporları
doğrultusunda hazırlanmıştır.

(Bursa şehri harita mufassalası)

(Eski eserler sevenler kurumu)

İnşa edildiği dönemin tipik özelliklerini kısmen taşıyan yapı yazlık ve kışlık olmak üzere 2 hücreden
oluşmaktadır. Güney cephesinde bulunan hazire duvarı 3 sıra yol kotuna düşürülmüştür. 1930’lu
yıllara ait fotoğraflardan insan ölçeğine göre oldukça yüksek bir kottadır onarım yapılırken batı bu
bahçe duvarının kotu düşürülmüştür. Dayanma duvarı izleri 1940’lı yıllara ait görsellerden
gözükmektedir. Güney cephesinde bulunan yazlık hücredeki kalkan duvar şeklinde yapılan, sivri
kemerli açıklıklı yazlık eyvanlı mekânın batı cephesi sonradan camekânla kapatılmıştır. Kalkan duvarın
günümüzde yükseltildiği eski eserler sevenler kurumu tarafından alınan fotoğraflardan
anlaşılmaktadır.

(Eski eserler sevenler kurumu)

Ahşap kapı değiştirilmiştir. Cephede sivri alınlıklı üst pencereler sonradan içliklerle kapatılmıştır.
Cephede kirpi saçak izlerine rastlanmaktadır. İlk fotoğrafta girişe 2 basamaktan girilebilmekte iken
günümüzde tek basamak da girilmektedir. Bu durum fotoğrafta yol boyunca kaldırım gibi yer kapı
girişine kadar devam etmektedir. Metal lokma parmaklıklar özgünlüğünü korumuştur.
 Eski eserler sevenler kurumu tarafından onarımı yapıldıktan sonra çelik ekin eklenmediğini ilk
aşamada okumaktayız işlev değişikliğinden, ihtiyaçtan ve yapının zarar görmemesi için eklenmiştir. Yer
kapının girişinde sağ tarafta kalan yapının bahçe duvarının korkulukları değişmemiştir. Özgün durumu

günümüzde devam ettiği söylenebilir.

(Eski eserler sevenler kurumu)

1946- ve 2005 yılında çekilmiş 2 fotoğraf yapının kuzeydoğu cephesidir. İl fotoğrafta Hazire
duvarı 3 açıklıktan oluşmakta 2. Fotoğrafta ve günümüzde ise 2 açıklıktan oluşmaktadır. Kuzey
cephesindeki 1. Hücrenin dışlık pencere açıklıkları günümüzde de aynı tipolojiyi
göstermektedir. Baca tuğla örgüsü özgünlüğünü koruduğu araştırmalar sonucu elde edilmiştir.
İlk fotoğrafta taşların arasındaki derz çimento esaslı iken 1960 yılında geçirdiği onarım ile
horasan harcı kullanılmıştır. 1946 yılında eski eser sevenler tarafından fotoğrafı çekilen yapı
1960 yılında eski eser sevenler tarafından restorasyonu tamamlandıktan sonra yapı kullanıma
açılmış ve kırılma noktasına girmiştir.