3

Health
Ikatatlo nga Markahan – Modyul 5:
Pagpaathag sang Responsibilidad
sang Manugbakal.

Region VI – Visayas Nakatungdan

Health – Ikatatlo nga Halintang
Self-Learning Module
Ikatatlo nga Markahan– Modyul 5: Pagpaathag sang Responsibilidad sang Manugbakal.
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa

anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Vicenta L. Delgado

Editor: Rowena O. Salaza
Tagasuri: Joemar G. Miranda
Tagalapat: Jarrett Irvin C. Gayosa
Tagapamahala: Ramir B. Uytico
Pedro T. Escobarte, Jr.
Elena P. Gonzaga
Donald T. Genine
Athea V. Landar
Grace T. Nicavera
Mylene D. Lopez
Joemar G. Miranda
Jarrett Irvin C. Gayosa
Helen Grace S. Poderoso

Inilimbag sa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon VI

Office Address: Duran St., Iloilo City

Telefax: (033) 336-2816; (033) 509-7653
E-mail Address: region6@deped.gov.ph
 3

Health
Ikatatlo nga Markahan – Modyul 5:
Pagpaathag sang Responsibilidad
sang Manugbakal.
Pauna
Para sa mga manunudlo/manugpatigayon:
Malipayon nga pagbaton sang tulun-an sa Health 3 sang
Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul 5 para sa leksyon nga
Pagpaathag sang Responsibilidad sang Manugbakal.
Sa pagbuligay sang mga edukador halin sa publiko kag
pribado nga institusyon, gindihon, ginpasanyog kag tul-id nga
gintun-an ang modyul nga ini para giyahan ka, ang mga
manunudlo ukon manugpatigayon agud mabuligan nga
maangkon sang mga bumulutho ang pagsulundan sa Kurikulum
sang K to 12 samtang ginaatubang nila sing madinalag-on ang
mga pagpanghangkat sa ila kaugalingon, sang sosyudad kag
sang pang-ekonomiko nga pagtilaw sa ila pagtuon.
Ginalauman nga ang bulig nga ini sa ila pagtuon, makaubay
sa mga bumulutho sa pagtuon nga may paggiya kag
makinaugalingon. Katuyuan man sini nga mabuligan ang sila nga
maangkon ang mga kasampaton sa ika-21 nga siglo samtang
padayon nga ginahatagan sang pagtamod ang ila
kinahanglanon kag kahimtangan.
Makita ninyo ang kahon nga ini sa modyul bilang dugang nga
materyal sa una nga teksto:

Mga dapat Tandaan sang

Manunudlo/Manugpatigayon
Ini nagaunod sang pahanumdom, bulig ukon
estratehiya nga magamit sa paggiya sa mga
bumulutho.

Bilang manugpatigayon, ginalauman nga mahatagan mo

sang ideya ang mga bumulutho kon paano gamiton ini nga
modyul. Kinahanglan man sia giyahan kag ilista ang iya pag-

ii
umwad samtang padayon niya nga ginadumalahan ang iya
pagtuon. Ginalauman halin sa imo nga mas mo pa nga maganyat
kag magiyahan sia samtang ginaobra niya ang mga hilikuton sa
sulod sini nga modyul.
Para sa bumulutho:
Malipayon nga pagbaton sa Health 3 sang Alternative
Delivery Mode (ADM) Modyul 5 nahanungod sa Pagpaathag sang
Responsibilidad sang Manugbakal!
Ang modyul nga ini ginhimo bilang sabat sa imo
kinahanglanon. Katuyuan sini nga mabuligan ka sa imo pagtuon
samtang wala ka sa sulod sang hulot-klasehan. Ginalauman man
nga mahatagan ka sang mabungahon nga oportunidad sa
pagtuon.
May mga parte kag icon ang modyul nga dapat mo
maintindihan.

Hibalu-a Ini Sa parte nga ini, mahibaluan mo

ang mga dapat mo nga matun-an
sa modyul.

Tinguha-i Ini Sa pagtilaw nga ini, matakus naton

kon ano na ang nahibaluan mo sa
leksyon sang modyul. Kon nakuha
mo ang tanan nga husto nga sabat
(100%), pwede mo nga laktawan
ang parte nga ini sang modyul.

Balikan Mo Isa ini ka malip-ot nga paghanas

ukon balik-aral para mabuligan ka
nga maangot ang leksyon subong
sa nauna nga leksyon.

iii
Diskubreha Sa bahin nga ini, ipakilala sa imo
ang bag-o nga leksyon sa madamo
nga paagi pareho sang isa ka
istorya, ambahanon, binalaybay,
palaligban, hilikuton ukon isa ka
sitwasyon.

Usisa-a Ini Sa seksyon nga ini, hatagan ka sang

malip-ot nga pagpa-athag parte
sa leksyon. Katuyuan sini nga
mabuligan ka nga maintindihan
ang bag-o nga konsepto kag mga
kasampaton.
Paghanas Ginabug-usan ini sang mga
hilikuton nga may paggiya kag
makinaugalingon para mas
mapabakod ang imo paghangop
kag kasampaton sa leksyon.
Pwede mo malantaw kon husto
ang imo mga sabat sa hilikuton nga
ini gamit ang talamdan sang husto
nga mga sabat sa pinakaulihi nga
parte sang modyul.
Tandaan Sa bahin nga ini , may mga
pamangkot ukon may mga nga
kinahanglan pun-an nga blangko
nga kurit sang mga dinalan ukon
parapo para maproseso kon ano
ang nahibaluan mo na sa leksyon
nga ini.

iv
 Himu-a Ini Ginaundan ini sang mga hilikuton
nga makabulig sa imo para
magamit ang bag-o nga ihibalo
ukon kasampaton sa matuod nga
sitwasyon sang kabuhi.

Pagtilaw sa Imo Mga hilikuton ini nga ang katuyuan

Ihibalo
amo ang mahibaluan ang lebel
sang imo ihibalo sa imo natun-an
nga kompetensi.

Dugang nga mga Sa bahin nga ini, may mga bag-o

Hilikuton
nga hilikuton nga ihatag sa imo
para mapasanyog ang imo nga
ihibalo o kasampaton sa natun-an
nga leksyon.
Talamdan sang Diri makita ang mga husto nga
Husto nga mga
sabat sa tanan nga mga hilikuton
Sabat
sa modyul.

Sa katapusan sang modyul, makita mo man ang:

Sanggunian Diri nakasulat ang tanan nga

ginkuhaan sa pagdihon ukon
pagpasanyog sang modyul.

Mga importante nga pahanumdom sa paggamit sang

modyul:
1. Gamita ang modyul nga may paghalong. Indi pagbutangan
sang bisan ano nga marka ukon sulat ang anuman nga parte
sini. Maggamit sang papel sa pagsabat sang mga hilikuton.

v
2. Indi pagkalimtan nga sabtan ang Tinguha-i Ini bag-o
magpadayon sa iban pa nga hilikuton.
3. Basaha sing maayo ang mga direksyon bag-o himuon ang
kada hilikuton.
4. Mag-obserbar sang pagkatampad kag integridad sa pag-
obra sang mga hilikuton kag sa pagcheck sang mga sabat.
5. Tapuson anay ang una nga hilikuton bag-o magpadayon sa
masunod pa nga hilikuton.
6. Palihog ibalik ang modyul sa imo manunudlo ukon
manugpatigayon kon tapos na nga masabtan ang tanan
nga hilikuton.
Kon ikaw nabudlayan magsabat sa mga hilikuton , indi
magkahuya nga pamangkuton ang imo nga manunudlo ukon
manugpatigayon. Pwede man ikaw makapangayo sang bulig
kay nanay ukon tatay, ukon sa imo mga magulang ukon sin-o
man sa inyo balay nga mas magulang sa imo. Pirme mo
tandaan nga wala ka nagaisahanon.
Nagalaum kami nga paagi sini nga modyul,
makaeksperyensya ka sang makahulugan nga pagtuon kag
makakuha ka sang madalum nga pag-intindi sa masunod nga
mga kasampaton. Masarangan mo ini!

vi
 Hibalu-a Ini

Karon aton pagatun-an kon paano ipaathag ang

responsibilidad sang konsyumer ukon manugbakal. (H3CH-IIIde-5-
6)

Tinguha-i Ini
Direksyon: Basaha ang sitwasyon kag magdrowing sang malipayon
nga guya ( ) kon nagapakita sang pagkaresponsable nga
manugbakal kag masubo ( ) kon wala.

1. Magpamangkot sa manugbaligya tuhoy sa pag-

usar sang produkto.

2. Pagbakal dayon sang produkto nga wala

nagapamangkot sang presyo sa iban nga
baligyaan.

3. Wala ka sang may ginhimo bisan ang imo

ginbakal may depekto sang imo na ini ginbuksan.

4. Magbakal sa malapit nga tindahan bisan mahal

ang bili sang sa sa iban nga baligyaan.

5. Magpamangkot parte sa sapat nga amat-amat

nagakadula kag ano nga produkto ang maayo
nga gamiton.

1
 Leksyon Pagpaathag sang

1 Responsibilidad sang mga

Manugbakal.

Balikan Mo

Sa nagligad nga leksyon aton nahibaluan ang importansya sang

paghanas sang aton kinamatarong nga mga manugbakal.

Direksyon: Hibalu-a kon ano ang kinamatarong sang manugbakal

ang ginalaragway. Magpili sa sulod sang kahon kag isulat sa
matinlo nga papel ang imo sabat.

pagpangatubang katinlo sang palibot

kinaalam sang manugbakal pagpa-andam

1. Nagbakal ka sang bulong sa GBX pharmacy. Nakit-an mo

nga ang imo ginbakal nga bulong expired duha na ka bulan
ang nagligad gani ginbalik mo ini. Gingamit mo ang
kinamatarong sa___________________________________.

2. Nag-ayo ka nga islan ang may depekto nga hampanganan

nga imo ginbakal sa tindahan. Ini nagapakita sang imo
kinamatarong sa___________________________________.

3. Ang tindahan sang grocery store nagausar sang bag, papel

nga pulutsan kag sako bag sa pagserbi sa manugbakal.
Nagausar sila sini para mabuhinan ang problema sa plastic

2
 nga basura. Ginasuportahan ini sang kinamatarong
sa___________________________.

4. Ang konseho sa barangay sang Barangay Saraet nagpasar

sang resolusyon nga ang mga bata nga lalaki ukon babaye
nga kaedad mo indi pagbaligyaan sang makahulubog nga
ilimnon kag sigarilyo. Nagapakita ini sang kinamatarong
sa_____________________________.

Diskubreha

Nahibaluan na naton nga kinahanglan naton hanason ang

aton kinamatarong nga manugbakal. Sa subong aton naman
panumdumon ang aton responsibilidad bilang isa ka manugbakal
ukon konsyumer.
Aton panumdumon nga ang maalam nga manugbakal
responsable nga nagaplano antes kon ano ang iya baklon kag
nagabadyet sang kwarta.
Ini responsibilidad sang manugbakal nga iya ikumparar ang
kalidad, presyo kag pag-usar sang mga produkto.
Iya man ini kinamatraong nga magreklamo kon ang produkto
may depekto.
Iya man responsibilidad nga magpamangkot bahin sa
paggamit sang isa ka produkto.
Ang isa ka bata kinahanglan mag-ensayo sang iya
responsibilidad pamaagi sa iya estilo sang pagpangabuhi bilang
manugbakal. Halin sa balay, eskwelahan, mga baligyaan kag
iban pa nga mga establisyemento.

3
 Usisa-a Ini

Direksyon: Kilalaha ang responsibilidad sang manugbakal sa

ginhatag nga sitwasyon. Isulat ang Husto kon ini nagapakita sang
pagka responsable kg Sala kon indi. Isulat ini sa matinlo nga papel.
________1. Namangkot si Silda sa manugbaligya tuhoy sa presyo
kag gamit sang produkto nga iya ginabakal.
________2. Ginalain-lain ni Manong Pet ang nagakadunot kag
wala nagakadunot nga mga butang.
________3. Nagtukod sang grupo sanday Manang Corazon kag
ang iya mga abyan para amligan ang ila
kinamatarong bilang manugbakal.
________4. Nagreklamo si Gina tuhoy sa gubaon nga produkto
nga iya nabaton.
________5. Nagpangusisa si Tatay sa epekto sang produkto nga
gusto niya baklon.

Paghanas

Hilikuton 1
Direksyon: Butangan sang tsek (/) kon ang dinalan nagasugid sang
responsibilidad sang manugbakal kag ekis (X) kon wala. Isulat ang
sabat sa matinlo nga papel.
______1. Nagbakal sang tarak-tarak si Nanay Esing bisan pa nga
mahal ang bili sang sa iban nga manugbaligya.
______2. Ginapamangkot ni Lito ang manugbaligya kon ano ang
gamit sang produkto kag kon may depekto ini sa sulod.

4
 _______3. Wala na nagpangusisa si Aida sa manugbaligya tuhoy
sa pag-usar sang produkto nga iya ginabakal.
_______4.Magbakal dayon sang produkto nga wala
nagapamangkot sang bili sa iban nga baligyaan.
_______5. Wala ka sang may ginhimo bisan pa nga ang ginbakal
sang imo iloy may depekto sa parti sang produkto.

Hilikuton 2: Maghatag sang pamaagi nga imo ginahimo nga

nagapakita sang pagkaresponsable nga manugbakal. Isulat ang
sabat sa matinlo nga papel.

Para mapadayon ko ang pagkaresponsable nga manugbakal,

Himuon ko permi
ang___________________________________________________
______________________________________________________
_____________________________________________________.

Rubriks

Tanda (3) Pigaw(3) Indi Kabalo(3)

Kauundan Klaro ang Kinahanglan Wala sing
Kaundan pa gid sing Kaundan
maayo nga
kaundan
Kalimpyuhan Malimpyo Kinahanlan Wala sing
ang pagsulat pa gid sing kalimpyo ang
malimyo nga pagsulat
pagsulat

5
 Tandaan

Pahanumdom: Ang pagkaresponsable nga manugbakal

ukon konsyumer nagapakita sang kabahin sa aton estilo
sang kabuhi.
May tatlong Bibe
Tandaan nga ang isa ka manggad sang imo estilo sang
kinabuhi pinaagi sa kinamatarong kag
pagkaresponsable sa adlaw-adlaw nga pangginawi nga
may kinaiya nga responsibilidad.

Direksyon: Isulat ang sabat sa matinlo nga papel.

1. Ano nga mga responsibilidad ang dapat mo himuon

bilang isa ka manugbakal? Maghatag lang sang tatlo ka
sabat.

2. Ano ang dapat mo himuon para mapasanyog pa gid

sang imo kinamatarong bilang isa ka manugbakal?
Maghatag lang sang duha ka sabat.

Himu-a Ini

Direksyon: Basaha ang sitwasyon kag isulat ang OO kon

nagapakita sang pagkaresponsible nga manugbakal kag
INDI kon wala. Isulat ang sabat sa matinlo nga papel.

6
________ 1. Pamangkot parte sa mga tanum nga amat-
amat na nga nagakadula ukon sapat nga ginagamit sa
paghimo sang produkto.
________ 2. Pagbakal dayon sang lapis nga wala
nagapamangkot sang bili sa pihak nga baligyaan.
_________3. Pamangkuta ang manugbaligya sang mga
pamangkot nahanungod sa paggamit sang produkto.
________4. Pabay-an na lang bisan nga ang imo ginbakal
may depekto ang produkto.
_________5. Magreklamo sa manugbaligya kon ang
produkto expired na.

Pagtilaw sa Imo Ihibalo

Direksyon: Butangan sang ang linya kon ang sitwasyon

nagapakita sang pagkaresponsable nga manugbakal
kag kon indi. Isulat ang sabat sa matinlo nga papel.

_________________1. Magbakal lang sang importante nga

kinahanglanon labi na pagkatapos sang mga kalamidad.

__________________2. Mag-upod sa grupo nga

nagareklamo batok sa mga tindahan nga nagabaligya
sang expired na nga produkto.

__________________3. Magreklamo kon ngaa ang tindahan

wala na nagahatag sang pulutsan sa mga ginbakal mo.

7
__________________4. Magbakal sa malapit nga tindahan
bisan kahibalo ka nga mas mahal ang bili kaysa sa iban
nga baligyaan.

__________________5. Wala ka sang may nahimo bisan pa

ang ginbakal sang imo ginikanan nga produkto may
depekto sang buksan niya.

Dugang nga Hilikuton

Direksyon: Pun-i ang mga kurte sang mga responsibilidad sang isa
ka manugbakal. Isulat ang sabat sa matinlo nga papel.

8
 9
Himu-a Ini Usisaa Ini Tinguha-i Ini
1. OO 1. Husto
1.
2. INDI 2. Sala
3. OO 3. Husto 2.
4. INDI 4. Husto
3.
5. OO 5. Husto
Pagtilaw sa Imo Paghanas 4.
Ihibalo 5.
1. x Balikan Mo
2. /
1. 1. Kinaalam sang
3. x manugbakal
2. 4. x 2. pagpangatubang
3. 5. x 3. katinlo sang
palibot
4.
4. pagpa-andam
5.
Talamdan sang Husto nga Sabat
Sanggunian

Gabay Pang Kurikulum ng Health sa Baitang 3

Music, Arts, Physical Education and Health, Ikatlong Baitang
Kagamitan ng Mag-aaral, Unang Edisyon, 2013
Music, Arts, Physical Education and Health, Ikatlong Baitang
Patnubay ng Guro, Unang edisyon, 2013

Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education – Curriculum and Learning Management

Division-Learning Resources Management Section

Duran St., Iloilo City 5000

Telephone: (033) 509-7655

Email Address: clmd_depro6@yahoo.com

10