1.

Ders

VATANDAŞLIK HUKUKUNUN GÜNCEL SORUNLARI

GENEL OLARAK
Vatandaşlık hukuku, vatandaşlığın kazanılmasını ve kaybedilmesini belirli olaylara veya
vakıalara bağlayan kuralları inceleyen hukuk dalıdır.
Vatandaşlık, devletin unsurlarından insan topluluğunun bir parçasıdır. Vatandaşlığı tayin etme
ilgili devletin egemenliğe ilişkin münhasır hakkıdır.
İlke olarak herkesin bir vatandaşlığı olmalıdır.
Keyfi olarak vatandaşlıktan çıkarılamaz, vatandaşlık talebi keyfi olarak reddedilemez, kimse
isteği dışında vatandaşlığa zorlanamaz.
2.Ders

VATANDAŞLIK HUKUKUNUN KAYNAKLARI

 Anayasa
m. 66
Türk devletine vatandaşlık bağıyla bağlı herkes Türktür.
Annesi veya babası Türk olan çocuk Türktür. – Doğrudan kazanım, doğumla Türk vatandaşı
olma
Vatandaşlığın kazanılması veya kaybı kanuna dayanır.
Kanuna dayanmayan idari işlemlerle vatandaşlık kazanılması veya kaybı anayasaya aykırıdır.
Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan
çıkarılamaz.
Çıkarılma yolu 403 Sayılı (mülga) TVK’da gösterilmiş kayıp yollarından biriydi.
Yürürlükteki kanunumuzda bu yol öngörülmemiştir. Bu maddede belirtilen çıkarılma
kavramından kayıp halleri anlaşılmalıdır.
Çıkarılma ile kaybettirmenin farkı, çıkarılmada çıkarılan kişinin tekrar vatandaşlık
kazanmasının mümkün olmamasıdır.
Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.

 Türk Vatandaşlığı Kanunu

Türk vatandaşlığının kazanılması ve kaybına ilişkin hükümler içermektedir. Vatandaşlığın
ispatı da bu kanun kapsamındadır.
  TVK Uygulama Yönetmeliği
 İskan Kanunu
Göçmenlerin vatandaşlığına ilişkin hükümler ihtiva etmektedir.
 Milletlerarası Sözleşmeler – Milletlerarası kişi halleri komisyonu sözleşmesi
Vatandaşlık belgesi verilmesine ilişkin sözleşme
Vatansızların hukuki durumuna dair sözleşme
 Yargı Kararları – Özellikle idari yargı
Türk mahkemelerinin vatandaşlığın kazanılması veya kaybına ilişkin kurucu karar verme
yetkisi bulunmamaktadır. Yalnızca tespit kararı verilebilmektedir.

Kazanma ve kayba ilişkin vakıalar gerçekleştikleri dönemde yürürlükte bulunan mevzuata

göre değerlendirilir. Örneğin 403 sayılı kanunun yürürlükte bulunduğu dönemde çıkarılma
yoluyla vatandaşlığını kaybeden bir kişinin yeni kanun döneminde bu kararın kaldırılmasını
talep edemez.
Zaman bakımından uygulanma konusunda kanunda bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak lehe
olan kanunun uygulanması gerektiği esası benimsenmelidir. Örnek vermek gerekirse, 403
sayılı kanunda izin almaksızın başka bir devlet vatandaşlığının kazanılması bir kaybettirme
sebebi olarak düzenlenmiştir. 5901 sayılı kanunda ise bu sebep düzenlenmemiştir. 403 sayılı
kanun döneminde izinsiz olarak çifte vatandaşlık kazanan biri, yeni kanun yürürlüğe
girmeden önce vatandaşlık kaybettirilmemişse lehe kanun uygulanarak artık vatandaşlığın
kaybettirilmemesi hakkaniyete uygun olacaktır.
Kazanma halleri, asli kazanma ve sonradan kazanma olarak ikiye ayrılır. Bu iki kazanma
biçimi arasında bir statü farkı bulunmamaktadır. Asli kazanma doğumla kazanmadır. Doğuma
kazanma, soybağı ve doğum yerine bağlı olmak üzere iki esasa bağlıdır. Asli kazanmada
herhangi bir makamın kararı veya kişinin talebine ihtiyaç yoktur. Yetkili makam kararıyla
vatandaşlık kazanmada ise kanuni şartların gerçekleşmesinin yanında ilgilinin talebi ve yetkili
makamın kararı aranır. Seçme yoluyla kazanmada, kanuni şartların gerçekleşmesi ve ilgilinin
talebi gerekir.
Türk vatandaşlığının kaybında, yetkili makam kararıyla kayıp ve kişinin isteğine bağlı kayıp
olmak üzere iki yol mevcuttur. İptal de bir kayıp yoludur. Vatandaşlığa alınmaması gereken
bir kişi vatandaşlığa alınmışsa bu vatandaşlık iptal edilir.
Sonradan kazanılan Türk vatandaşlığı, yetkili makam kararı veya evlat edinilme ya da seçme
hakkının kullanılması ile gerçekleşir (TVK m.9). Bu maddeye, evlat edinme yoluyla kazanma
da bir yetkili makam kararıyla kazanma olduğundan kanunda ayrı bir yol olarak
gösterilmesinin hatalı olduğu yönünde eleştiriler yöneltilmektedir.
Evlat Edinme
Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ergin olmayan kişi, millî güvenlik ve kamu
düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla, karar tarihinden itibaren
Türk vatandaşlığını kazanabilir (TVK m. 17). Bir görüşe göre karar tarihi ile kastedilen evlat
edinmeye karar verildiği tarihtir. Diğer görüşe göre ise vatandaşlığa ilişkin karar tarihidir.
Kanunda, , millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama
şartının gerçekleşip gerçekleşmediğini değerlendirecek yetkili makamın hani makam olduğu
belirsizdir. Vatandaşlık kazanmasında kural olarak yetkili makam içişleri bakanlığıdır.
Cumhurbaşkanlığının da sınırlı olarak yetkisi bulunmaktadır.
Göçmen
Türk vatandaşlığının kazanılmasında istisnai haller
MADDE 12 – (1) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali
bulunmamak şartıyla Cumhurbaşkanı kararı ile aşağıda belirtilen yabancılar Türk
vatandaşlığını kazanabilirler.
a) Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif,
kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili
bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler.
b) (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.) 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanununun 31 inci maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi uyarınca ikamet izni
alanlar ile Turkuaz Kart sahibi yabancılar ve bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin
olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu.
c) Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler.
d) Göçmen olarak kabul edilen kişiler.
(2) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek hali bulunanların talepleri
Bakanlıkça reddedilir.
İskân Kanunu’na göre göçmen, Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, yerleşmek
amacıyla tek başına veya toplu halde Türkiye'ye gelip bu Kanun gereğince kabul olunanlardır.
İskan Kanunu m.8/4
Göçmen olarak kabul edilenler, gerekli işlemlerin ilgili kuruluşlarca tamamlanmasından sonra
Cumhurbaşkanı kararıyla vatandaşlığa alınırlar. Küçükler; baba ve analarına, baba veya
anaları yoksa kan ve kayın hısımlarına bağlı tutulurlar. Kimsesiz gelen küçükler, yaşlarına
bakılmaksızın vatandaşlığa alınırlar.
TVK’nın 12. Maddesi ile İskan Kanunu’nun 8. Maddesi göçmenlerin vatandaşlık kazanması
hususunda farklılaşmaktadır. Nitekim TVK’da vatandaşlık kazanma hususunda bir takdir
yetkisi tanınmaktadır. Ancak İskan Kanunu’nda bir takdir yetkisi bulunmamaktadır. Yine,
milli güvenlik ve kamu düzenine ilişkin bir husus İskan Kanununda yer almamaktadır.
Evlenme Yoluyla Türk Vatandaşlığının Kazanılması
Geçmişte Türk vatandaşıyla evlenen yabancı kadın Türk vatandaşlığını kazanmaktaydı.
Kadının Türk vatandaşlığına geçmek istediğini bildirmesi yeterliydi. Kadın Türk vatandaşıyla
evlenmekle kendi vatandaşlığını kaybediyorsa, yani vatandaşı olduğu ülkede yabancı biriyle
evlenmesi halinde vatandaşlığını kaybedeceğine ilişkin bir düzenleme varsa, veya vatansızsa
otomatik olarak Türk vatandaşlığını kazanıyordu. Yürürlükteki kanunumuzda ise bu
düzenlemelere yer verilmemiştir.

Seçme Yoluyla Türk Vatandaşlığının Kazanılması veya Kaybı

Seçme hakkıyla kazanma veya kayıpta kazanmanın veya kaybın hangi anda gerçekleşeceği
hususu önemlidir.
MADDE 22 – (1) Seçme hakkı ile Türk vatandaşlığının kazanılması, bu hakkın
kullanılmasına dair şartların tespitine ilişkin karar tarihinden itibaren hüküm ifade eder.
MADDE 35 – (1) Seçme hakkı ile Türk vatandaşlığının kaybı, bu hakkın kullanılmasına dair
şartların varlığının tespitine ilişkin karar tarihinden itibaren hüküm ifade eder.
Burada bahsi geçen karar, seçme hakkının kullanılması şartlarının gerçekleşip
gerçekleşmediğine yönelik açıklayıcı kararın verildiği andır. Kişinin kazanma veya kaybetme
iradesini açıkladığı anın esas alınması gerektiği görüşü mevcuttur.

Yetkili Makam Kararı

MADDE 20 – Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması eşin vatandaşlığına
tesir etmez. Ana veya babanın velayeti kendisinde bulunan çocukları, diğer eşin muvafakat
etmesi halinde Türk vatandaşlığını kazanır. Muvafakat verilmemesi halinde ana veya babanın
mutad meskeninin bulunduğu ülkedeki hakim kararına göre işlem yapılır. Türk vatandaşlığını
birlikte kazanan ana ve babanın çocukları da Türk vatandaşlığını kazanır.
Kişilerin evli olmaması halinde ne olacağı belirsizdir. Kanunu diğer ebeveyn olarak anlamak
gerekir.
Kanunun “Muvafakat verilmemesi halinde ana veya babanın mutad meskeninin bulunduğu
ülkedeki hakim kararına göre işlem yapılır.” Hükmü yabancı bir mahkemenin kararının
aranmasına yol açacağı için, hem devletin egemenliği hem de tanıma tenfiz gerektirmesi
bakımından eleştirilmektedir.
Vatandaşlığın İptali
MADDE 31 – (1) Türk vatandaşlığını kazanma kararı; ilgilinin yalan beyanı veya vatandaşlığı
kazanmaya esas teşkil eden önemli hususları gizlemesi sonucunda vuku bulmuş ise kararı
veren makam tarafından iptal edilir.
İdareye takdir yetkisi tanınmamıştır.
Önceki kanunda iptal belli bir süreyle sınırlandırılmıştır. Yürürlükteki kanunda herhangi bir
süre sınırlandırması olmaması hakkaniyete aykırı sonuçlar doğurabileceği gerekçesiyle
eleştirilmektedir.
MADDE 32 – (1) İptal kararı, karar tarihinden itibaren hüküm ifade eder. İptal kararı ilgili
kişiye bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazanan eş ve çocuklar hakkında da uygulanır.
MADDE 40 – (1) Türk vatandaşlığının kazanılması veya kaybına ilişkin kararlar, hukuki
şartlar oluşmadan veya mükerrer olarak verildiği sonradan anlaşıldığı takdirde geri alınır.
Geri almada baştan itibaren kişinin Türk vatandaşı olmadığı kabul edilecektir. İptalde aldatma
kastı varken geri almada daha ağır bir müeyyide öngörülmesi eleştirilmektedir.
Doğum Yeriyle Kazanma
MADDE 8 – (1) Türkiye'de doğan ve yabancı ana ve babasından dolayı doğumla herhangi bir
ülkenin vatandaşlığını kazanamayan çocuk, doğumdan itibaren Türk vatandaşıdır.
(2) Türkiye'de bulunmuş çocuk aksi sabit olmadıkça Türkiye'de doğmuş sayılır.
2. fıkrada aksinin ispatı bakımından bir süre de öngörülmemiştir. Uzun yıllar sonra dahi
aksinin ispatlanabilecek olması hakkaniyete aykırı olabilmektedir. Ayrıca karar tarihinden
itibaren hüküm ifade edeceği de belirtilmediğinden geçmişe etkili olarak vatandaşlık
kaybedilecektir. Makul bir sürenin öngörülmemesi eleştirilmiştir.
3. Ders
YARGI
Türk hukukunda vatandaşlıkla ilgili kurucu karar verme yetkisi idareye aittir. Mahkeme
kararları tespit niteliğinde açıklayıcı kararlardır.
MADDE 37 – (1) Türk vatandaşlığının kazanılması ve kaybına ilişkin başvurular yurt içinde
ikamet edilen yer valiliğine, yurt dışında ise dış temsilciliklere bizzat veya bu hakkın
kullanılmasına ilişkin vekâletname ile yapılır.
MADDE 39 – (Değişik: 19/10/2017-7039/31 md.) (1) Bu Kanuna göre alınan kararlarda
maddi bir hata veya eksikliğin bulunduğunun sonradan anlaşılması halinde, dayanağına uygun
şekilde Genel Müdürlükçe düzeltme veya tamamlama kararı alınır.
Vatandaşlık kararlarının geri alınması MADDE 40 – (1) Türk vatandaşlığının kazanılması
veya kaybına ilişkin kararlar, hukuki şartlar oluşmadan veya mükerrer olarak verildiği
sonradan anlaşıldığı takdirde geri alınır.
Yukarıda bahsi geçen kararlar da idari yargının denetimine tabi olan kararlardır.
İYUK m.11 hükmündeki üst makama başvuru yolu vatandaşlığa ilişkin kararlarda da
geçerlidir. (Madde 11 – 1. İlgililer tarafından idari dava açılmadan önce, idari işlemin
kaldırılması, geri alınması, değiştirilmesi veya yeni bir işlem yapılması üst makamdan, üst
makam yoksa işlemi yapmış olan makamdan, idari dava açma süresi içinde istenebilir. Bu
başvurma, işlemeye başlamış olan idari dava açma süresini durdurur.)
Kişinin Türk vatandaşlığının belirlenmesi hakkındaki kararlar da idari yargının denetimine
tabidir.
MADDE 36 – (1) Türk vatandaşlığının ispatı herhangi bir şekle tabi değildir.
(2) Aşağıdaki resmi kayıt ve belgeler, aksi sabit oluncaya kadar ilgilinin Türk vatandaşı
olduğuna karine teşkil eder.
a) Nüfus kayıtları.
b) Nüfus cüzdanları.
c) Pasaport veya pasaport yerine geçen belgeler.
(3) Bir kişinin Türk vatandaşı olup olmadığı konusunda herhangi bir tereddüde düşüldüğü
takdirde bu husus Bakanlıktan sorulur.
Bakanlıktan sorulmadan hakim takdir yetkisini kullanarak karar veremez, bakanlığın Türk
vatandaşlığına ilişkin kararına karşı da idari yargıya başvurulabilir.
Maddede belirtilen belgeler sınırlı sayıda değildir. İspat gücü bakımından güçlü olduklarını
belirtmek amacıyla kanunda sıralanmıştır.
Vatandaşlığın kazanılması veya kaybının bağlandığı vakıaların gerçekleştiğinin ispatı ile de
Türk vatandaşlığı ispat edilebilir.
Vatandaşlık şahsa sıkı surette bağlı bir hak olduğundan dava açma hakkı da münhasıran ilgili
kişiye aittir. Vatandaşlığa alınma kararı iptal olduğunda vatandaşlık statüsü bu durumdan
etkilenen kişiler (örn. çocuklar) da dava açabilecektir.
İdarenin kararı ilgilinin lehine olsa dahi menfaati varsa bu kişinin dava açması mümkündür.
Vatandaşlık başvuru komisyonu adında bir komisyon bulunmaktadır. Bu komisyon kayıp
veya kazanma yönünde kurucu karar vermemektedir. Ancak İçişleri Bakanlığına gerekli
şartların bulunması/bulunmaması halinde dosyayı göndermekte/göndermemektedir. Bunlar
kesin ve yürütülebilir işlemler olmadığı için idari yargıda dava konusu edilemeyeceklerdir.
MADDE 33 – (1) Vatandaşlığı iptal edilenler hakkında 15/7/1950 tarihli ve 5683 sayılı
Yabancıların Türkiye'de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun hükümleri uygulanır.
Bunlardan mallarının tasfiyesi gerekli görülen hallerde bu husus iptal kararında belirtilir. Bu
kişiler en geç bir yıl içinde Türkiye'deki mallarını tasfiye etmek zorundadır. Aksi halde,
malları Hazinece satılarak bedelleri nam ve hesaplarına kamu haznedarlığı sistemine dahil bir
kamu bankasına yatırılır.
(2) Bu kişiler iptal kararı aleyhine yargı yoluna başvurdukları takdirde malların tasfiyesi dava
sonuna bırakılır.
4. Ders
İDARENİN TAKDİR YETKİSİ
İdare takdir yetkisini keyfi olarak kullanamaz. Kamu yararı esasına uygun olarak kullanmak
zorundadır.
MADDE-10 Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bir yabancı, bu Kanunda belirtilen şartları
taşıması halinde yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilir. Ancak, aranan
şartları taşımak vatandaşlığın kazanılmasında kişiye mutlak bir hak sağlamaz.
Bu Kanun uyarınca sonradan Türk vatandaşlığının kazanılmasında uygulanacak temel ilke ve
esaslar ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri alınmak suretiyle Bakanlıkça belirlenir.
MADDE 11 – (1) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda;
a) Kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip
olmak,
b) Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye'de kesintisiz beş yıl ikamet etmek,
c) Türkiye'de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek,
ç) Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak,
d) İyi ahlak sahibi olmak,
e) Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek,
f) Türkiye'de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire
veya mesleğe sahip olmak,
g) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak,
şartları aranır.

11. Maddede belirtilen şartlardan pek çoğu idarenin bu konularda bir takdirde bulunmasını
gerektirmektedir.

MADDE 12 – (1) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali
bulunmamak şartıyla Cumhurbaşkanı kararı ile aşağıda belirtilen yabancılar Türk
vatandaşlığını kazanabilirler.
c) Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler