Bếp lửa

I. Khái quát về tác giả, tác phẩm

1. Giới thiệu ngắn gọn về tác giả Bằng Việt (SGK)
2. Tác phẩm
Hoàn cảnh sáng tác: năm 1963
Nước ta đang ở trong cuộc kháng chiến chống Mĩ ác liệt
khi đó, tác giả đang là sinh viên ngành Luật ở nước ngoài
Xuất xứ: Trích từ tập thơ "Hương cây - Bếp lửa" (1968)
Thể thơ
tự do
thể thơ tự do không bị gò bó bởi số chữ trong một dòng thơ, số câu thơ,
luật thơ,...
tạo điều kiện để tác giả tự do bộc lộ cảm xúc, suy ngẫm của bản
thân.
lời thơ tự nhiên, phóng khoáng, nhịp điệu thơ tuôn chảy theo mạch
cảm xúc.
Phương thức biểu đạt
tự sự, miêu tả, biểu cảm
Nội dung chính
Qua nỗi nhớ, dòng hồi tưởng và suy ngẫm của người cháu nơi phương xa, bài
thơ đã gợi lại những kỉ niệm đầy xúc động về người bà và tình bà cháu,// đồng
thời thể hiện lòng kính yêu, trân trọng và biết ơn của người cháu đối với bà,
cũng là đối với quê hương, đất nước.
Nghệ thuật
Bài thơ đã kết hợp nhuần nhuyễn giữa biểu cảm với miêu tả, tự sự và bình
luận. Thành công của bài thơ còn ở việc sáng tạo hình ảnh bếp lửa gắn liền với
hình ảnh người bà, làm điểm tựa khơi gợi mọi kỉ niệm, cảm xúc, suy nghĩ về bà
và tình bà cháu.
những yếu tố nghệ thuật cơ bản của một bài thơ
phương thức biểu đạt (-)
thể thơ
hình ảnh thơ
ngôn ngữ thơ
biện pháp tu từ
giọng điệu
Bố cục
Phần mộtKhổ 1: "Một bếp lửa... biết mấy nắng mưa"
Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cho dòng cảm xúc, hồi tưởng của người
cháu về bà
Phần hai: "Lên bốn tuổi... bình yên: kỉ niệm tuổi thơ bên bà và bếp lửa
Phần ba: Rồi sớm rồi chiều... bếp lửa"SUY NGẪM VỀ BÀ VÀ BẾP LỬA (khổ 5- khổ
6)
Phần 4: Giờ cháu... lên chưa?
Nỗi nhớ của người cháu nơi phương xa về bà và bếp lửa
Mạch cảm xúc 1

II. Phân tích

Khổ 1Một bếp lửa chờn vờn sương sớm Một bếp lửa ấp iu nồng đượmCháu thương bà
biết mấy nắng mưa!/
Bếp lửa
 hình ảnh giản dị, thân thuộcgợi sự ấm áp, quây quần của gia đìnhgắn liền với
sự chăm sóc, ân cần của bà, của mẹ
Điệp ngữ Một bếp lửa
lặp lại ở vị trí mở đầu trong hai dòng thơ liên tiếp tạo nên giọng điệu thơ sâu
lắng, nhấn mạnh hình ảnh khơi nguồn dòng hồi tưởng đang trào dâng tha
thiết trong lòng Bằng Việt
Miêu tả Bếp lửa
chờn vờn
từ láy tượng hình gợi ánh sáng bếp lửa bập bùng, ẩn hiện trong làn
sương sớm - vừa thực, vừa mơ hồ.
ấp iu(ấp ủ, nâng niu)
gợi bàn tay khéo léo, kiên nhẫn, tấm lòng yêu thương, nâng niu của
người nhóm lửa
tình bà cháu
ẩn dụ: nắng mưa
vất vả, nhọc nhằn, thăng trầm mà bà đã phải trải qua
thương
sự thấu hiểu, xót xa, trân trọng và biết ơn của người dành cho bà - tình
cảm này luôn thường trực trong tâm hồn của người cháu.
chốt
Hình ảnh bếp lửa đã đánh thức dòng cảm xúc, hồi tưởng của người cháu về bà
- người nhóm lửa mỗi sớm mai.
BTVN 2
Phần 2
Khổ 2 - Kỉ niệm năm bốn tuổi (1945 - nạn đói)Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi
khóiNăm ấy là năm đói mòn đói mỏi,Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy,Chỉ nhớ khói
hun nhèm mắt cháuNghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!
Cách 1: Bằng thể thơ tự do, lời thơ đậm chất tự sự, Bằng Việt đã gợi lại kỉ
niệm..........//Cách 2: Bếp lửa đã khơi dậy nỗi nhớ, bao kỉ niệm tuổi thơ lần lượt
hiện về trong kí ức người cháu; kỉ niệm đầu tiên hiện về trong dòng hồi tưởng
là kỉ niệm năm lên bốn tuổi: "..."
Tuổi thơ nhiều thiếu thốn, gian khổ, nhọc nhằn
đói mòn đói mỏiđiệp ngữ "đói" đứng trước hai tiếng "mòn". "mỏi"gợi cái
đói kéo dài khiến con người mỏi mệt, kiệt sức
Hình ảnh "Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy" - gợi nỗi xót xa ám ảnh về nạn
đói khủng khiếp.
Khi nhớ về những năm tháng ấy, một ấn tượng sâu đậm thức dậy trong kí ức
của người cháu - khói bếp: quen mùi khói, khói hun nhèm mắt, sống mũi còn
cay
vừa tả thực tuổi thơ thiếu thốn, gian khổ mà cháu đã trải qua
vừa diễn tả sự xúc động mãnh liệt khi người cháu nhớ về kỉ niệm tuổi thơ
Cho dù năm tháng trôi qua nhưng những kỉ niệm xưa giờ đây vẫn còn tươi
mới, vẹn nguyên trong lòng chủ thể trữ tình / người cháu/ tác giả.
Khổ 3: Kỉ niệm tám năm cháu ở bên bà (cha mẹ tham gia kháng chiến)Tám năm
ròng, cháu cùng bà nhóm lửaTu hú kêu trên những cánh đồng xaKhi tu hú kêu, bà
còn nhớ không bà?Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế.Tiếng tu hú sao mà tha
thiết thế!Mẹ cùng cha công tác bận không về,Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe,Bà
dạy cháu làm, bà chăm cháu học,Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc,Tu hú ơi!
Chẳng đến ở cùng bà,Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?
Đó là những năm tháng cha mẹ đi công tác xa, cháu ở với bà - hoàn cảnh điển
hình của những gia đình Việt Nam trong kháng chiến.
Cháu sống trong tình yêu thương, đùm bọc, chở che của bà
 Cháu sống trong tình yêu thương, đùm bọc, chở che của bà

Phép điệp "bà", "cháu" kết hợp với phép liệt kê: "Cháu ở cùng bà... chăm
cháu học": thể hiện chân thực, xúc động tình cảm yêu thương, gắn bó,
quấn quýt giữa hai bà cháu. Bà đã kể cháu nghe những câu chuyện cũ, bà
dạy cháu điều hay lẽ phải, bà dạy cháu làm từ những việc nhỏ đầu tiên,
bà cũng là người thầy dạy cháu học hành,...
Hai tiếng "thương bà" vang lên đã diễn tả trực tiếp tình cảm của người cháu
dành cho bà, chữ thương ấy chứa đựng sự thấu hiểu, xót xa, trân trọng và biết
ơn của người cháu đối với bao nỗi vất vả, gian lao và sự hi sinh của bà."Cháu
thương bà biết mấy nắng mưa"
Khi nhớ về kỉ niệm tuổi thơ, có một thanh âm trở đi trở lại: tiếng chim tu hú
âm thanh quen thuộc của chốn đồng quê mỗi độ hè về
trong kí ức của người cháu, tiếng chim tu hú mang nhiều cung bậc khác
nhau
Khi mơ hồ, xa xôi nơi không gian mênh mông, buồn vắng:"Tu hú kêu
trên những cánh đồng xa"
gợi nhớ thương tha thiết: "Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế"
lạc lõng, chơ vơ, côi cút như khao khát được chở che:"Tu hú ơi chẳng
đến ở cùng bà/Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa"
phép điệp cùng câu hỏi tu từ đã diễn tả những cung bậc, sắc thái khác
nhau của tiếng chim tu hú - người cháu đã mượn thanh âm ấy thể thể
hiện nỗi nhớ bà thiết tha, da diết, cồn cào.
Khổ 4: Kỉ niệm những năm tháng chiến tranh tàn phá quê hương:Năm giặc đốt
làng cháy tàn cháy rụiHàng xóm bốn bên trở về lầm lụiĐỡ đần bà dựng lại túp lều
tranhVẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh:“Bố ở chiến khu, bố còn việc bố,Mày có
viết thư chớ kể này kể nọ,Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!”
Qua khổ thơ, hình ảnh người bà hiện lên với những phẩm chất cao quý: sống
trong những năm tháng chiến tranh, bà vẫn bình tĩnh, vững lòng vượt qua
mọi thử thách, gian khổ, làm tròn nghĩa vụ của hậu phương để người đi xa
công tác được yên lòng: "..."
Giặc tàn phá quê hương
Hình ảnh làng quê bị giặc đốt "cháy tàn cháy rụi"
khung cảnh tan hoang của làng quê trong khói lửa chiến tranh
nhấn mạnh tội ác của kẻ thù
Dân làng buồn bã, bất lực trước cảnh tan hoang trong dáng vẻ "lầm lụi"
Thế nhưng, trong những năm tháng ấy, tình làng nghĩa xóm tối lửa tắt đèn đã
trở thành điểm tựa đơn sơ mà quý giá.
Lời dặn của bà khi cháu viết thư cho bố" "..."
giúp người đọc hình dung giọng nói, tình cảm, suy nghĩ của bà
lời nói "không đúng sự thật" ấy đã làm sáng lên phẩm chất của người mẹ
Việt Nam yêu nước, kiên cường và giàu đức hi sinh.Ngọn lửa kẻ thù có
thể thiêu đốt xóm làng, nhưng không thể hủy diệt được những phẩm
chất tốt đẹp và niềm tin trong tâm hồn con người Việt Nam.
Phần 3: Suy ngẫm......
Khổ 5:Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa bà nhen,Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn,Một
ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng...
Hình ảnh bếp lửa: mang ý nghĩa tả thực - bếp lửa bà nhen mỗi chiều.Cụm từ
"rồi sớm rồi chiều" kết hợp với từ "lại": thời gian tuần hoàn, nối tiếp - gợi sự
nhẫn nại, bền bỉ, chịu thương chịu khó của bà.
Hình ảnh "một ngọn lửa" - biểu tượng (ẩn dụ)
ánh sáng, ấm áp, có sức lan tỏa
ẩn dụ cho hơi ấm của tình yêu thương, cho sức sống và niềm tin mà bà
đã thắp lên trong lòng cháu.
 Điệp ngữ "một ngọn lửa": nhấn mạnh/ tô đậm tình yêu thương vô bờ của
bà dành cho cháu. Phải chăng, chính ngọn lửa "luôn ủ sẵn", "chứa niềm
tin dai dẳng" trong lòng bà đã nhen lên trong tâm hồn cháu ý chí, nghị
lực và tình yêu cuộc sống.
Bà không chỉ là người nhóm lửa, giữ lửa mà còn là người truyền lửa - ngọn lửa
của sự sống, của niềm tin cho những thế hệ nối tiếp
Khổ 6:Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa - đảo ngữ/ ẩn dụ//Mấy chục năm rồi, đến
tận bây giờBà vẫn giữ thói quen dậy sớm//Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,Nhóm
niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi,Nhóm nồi xôi gạo mới, sẻ chung vui,Nhóm
dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ...//Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!
* Suy ngẫm về cuộc đời bà
- Người cháu thấu hiểu những vất vả thăng trầm mà bà đã trải qua
Từ láy "lận đận" được đảo lên đầu câu thơ kết hợp với hình ảnh ẩn
dụ "nắng mưa" đã diễn tả những nỗi cực nhọc, gian truân của cuộc
đời bà, đồng thời tô đậm vẻ đẹp của đức hi sinh thầm lặng, tình yêu
thương vô bờ mà bà đã dành cho cháu.......(Liên hệ với câu 3 - khổ 1:
"Cháu thương bà biết nắng mưa")ko có chữ thương - vẫn thấy tình
thương)
* Mấy chục năm đã trôi qua, bà vẫn giữ thói quen dậy sớm nhóm lửa, điệp từ
"nhóm" lặp lại tới bốn lần ở vị trí đầu mỗi câu thơ gợi biết bao liên tưởng sâu
sắc
- bà nhóm lửa bằng đôi bàn tay khéo léo, kiên nhẫn, qua đó gợi cả tấm
lòng yêu thương, chi chút, nâng niu của bà. (nhóm: nghĩa gốc)Liên hệ:
"Một bếp lửa ấp iu nồng đượm"
- Bà nhóm bếp lửa còn khơi dậy trong lòng cháu tình yêu thương trong
cuộc sống còn nhiều thiếu thốn, nhọc nhằn. (nghĩa chuyển)
- Bà "Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui" - vừa là hành động nhóm lửa,
vừa thắp lên trong lòng cháu sự sẻ chia, đùm bọc, đoàn kết với hàng xóm
láng giềng.
- Đặc biệt bà còn thắp lên trong lòng cháu cảm xúc, những ước mơ, hoài
bão đẹp đẽ,...
* Hình ảnh bếp lửa - ngọn lửa đơn sơ, bình dị đã mang ý nghĩa khái quát, kì
diệu, thiêng liêng:
Bếp lửa kì lạ, thiêng liêng
không chỉ được nhóm lên bằng nhiên liệu thông thường, nó còn
được nhóm lên, được "ấp iu" bởi tình yêu thương, sự nhẫn nại của
bà.
bếp lửa có thể khơi dậy, thắp lên biết bao tình cảm tốt đẹp
tình yêu thương
sự đoàn kết, sẻ chia
ước mơ, khát vọng,....
gắn liền với tình yêu thương, đức hi sinh thầm lặng của bà
hạnh phúc của tuổi thơ - điểm tựa tinh thần cho người cháu trên mỗi
bước đường đời.
Khổ 7:Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu,Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm
ngả,Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở:- Sớm mai này, bà nhóm bếp lên
chưa?...
Thời gian: hiện tại
Hoàn cảnh của người cháu
đứa cháu bé bỏng ngày nào - giờ đã khôn lớn, bay cao, bay xa,
không còn ở trong vòng tay của bà.+ quá khứ- kí ức tuổi thơ bên bà
và bếp lửa+ hiện tại - xa bà, xa quê hương. Dấu chấm đặt
giữa dòng đã ngắt đôi câu thơ tạo khoảng lặng diễn tả cảm xúc
 giữa dòng đã ngắt đôi câu thơ, tạo khoảng lặng, diễn tả cảm xúc
nghẹn ngào trong lòng cháu, đồng thời gợi cả khoảng cách xa xôi
giữa cháu và quê hương. - miền đất mới: điệp từ có, trăm kết
hợp với phép liệt kê: "có ngọn khói ...trăm ngả" => thế giới mênh
mông, hiện đại, tràn đầy những điều mới mẻ, hứng khởi,...
Từ "nhưng" + câu hỏi tu từ
Nỗi nhớ tha thiết, thường trực của người cháu về bà, về bếp lửa tuổi
thơ.=> Nỗi nhớ về bà, về bếp lửa tuổi thơ đã trở thành chỗ dựa tinh
thần, là niềm tin thiêng liêng để người cháu vững bước trên hành
trình dài rộng của cuộc đời. Nỗi nhớ ấy còn gợi mở cho tình yêu và
nỗi nhớ về quê hương, đất nước.
Cho đoạn thơ: "..." 4
BTVN 2
BTVN 2
Đề luyện tập
Phân tích hình tượng người bà trong kí ức của người cháu (có thể giới hạn trong một
đoạn thơ) 26
Tình cảm của người cháu dành cho bà
Tình bà cháu
Hình ảnh bếp lửa 7
BTVN 4
NLVH (3.5 điểm) 36