Bếp Lửa

I/Mở Bài:
Chỉ có một tiếng gà mái nhảy ổ cục tác trong nắng trưa, chỉ có một bếp lửa chờn vờn
trong sương sớm mà có biết bao nghĩa tình, sao tha thiết, sâu lắng đến thế! Thì ra, có khi
những điều nhỏ nhoi, giản dị nhất lại ẩn chứa tâm tình, chắt đọng những điều thiêng liêng, là
hiện hình của những tình cảm thiết tha, chân thành không thể nào quên. “Tiếng gà trưa” đánh
thức Xuân Quỳnh những kỉ niệm về một thời ấu thơ sống trong tình yêu thương của bà, còn
với Bằng Việt, “Bếp lửa” lại trở thanh một hình ảnh biểu trưng cho sự ấm áp nồng đượm của
tình bà cháu.
II/Thân Bài:
Bài thơ “Bếp lửa” được viết vào năm 1963 khi tác giả đang học tại Liên Xô, tác phẩm trở thành
một hình ảnh biểu trưng cho sự ấm áp, nồng đượm tình bà cháu trong thời thơ ấu
1. Bếp lửa khởi nguồn cho dòng hồi tưởng
Hình ảnh đầu tiên gợi lên trong trí tưởng tượng của tác giả là hình ảnh bếp lửa thân
thương, ấm áp tình người:
“Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm Giọng điệu sâu lắng
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa!”
-Một bếp lửa: Điệp ngữ-> như một dấu ấn không bao giờ phai mờ trong tâm tưởng của nhà
thơ
-Một bếp lửa chờn vờn sương sớm-> là hình ảnh quen thuộc của đối với mỗi gia đình Việt
Nam trước đây vào mỗi sớm mai, gắn bó với sự tần tảo của người phụ nữ Việt
-chờn vờn: Từ láy-> rất thực như gọi nhớ, gợi thương đến dáng hình bập bùng, chờn vờn
của ngọn lửa trong ký ức
-ấp iu: Từ láy tượng hình-> vừa thể hiện bếp lửa được nhen lên bằng sự nâng niu, ôm ấp của
tình thương vừa gọi lên bàn tay kiên nhẫn, khéo léo của người nhóm lửa, lại rất đúng với công
việc nhóm bếp cụ thể
- biết mấy nắng mưa: Ẩn dụ-> gợi ra phần nào cuộc đời vất vả, lo toan của bà
-Rất tự nhiên, hình ảnh bếp lửa làm trổi dậy tình thương: “Cháu thương bà biết mấy nắng
mưa”-> Tình thương tràn đầy của cháu đã được bộc lộ một cách trực tiếp và giản dị. Đằng
sau sự giản dị ấy là cả một tấm lòng, một sự thấu hiểu đến tận cùng những vất vả, nhọc nhằn.
lam lũ của đời bà
=> Ba câu thơ mở đầu đã diễn tả cảm xúc đang dâng lên cùng ký ức, hồi tưởng của tác
giả về bếp lửa, về bà, là sự khái quát tình cảm của người cháu với cuộc đời lam lũ của
người bà
2. Bếp lửa gắn với kỷ niệm tuổi thơ
Kỉ niệm hiện về từ thuở thơ ấu rất xa nhưng chính vì thế mà mạnh, sâu, thành ấn tượng
ám ảnh suốt cả cuộc đời:
“Lên bốn tuổi cháu đã quen muì khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi, Giọng thơ lắng đọng,
Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy, tha thiết
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!”
-Lên bốn tuổi cháu đã quen muì khói: Hàm ý->thể hiện rằng cháu đã ở cùng bà từ rất nhỏ nên
lên bốn mùi khói thành thứ thân thuộc với người cháu
-Năm ấy: năm Ất Dậu 1945, năm mà nạn đói xảy ra một cách khủng khiếp
- đói mòn đói mỏi: Thành ngữ-> Những gian khổ những cái đói kéo dài, kiệt sức. Tái hiện lại
hình ảnh làng xóm xơ xác, tiêu điều, thiếu thốn mọi mặt
-Hình ảnh: Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy->cũng phần nào diễn tả được hoàn cảnh khó
khăn của gia đình tác giả trong cái khốn khó chung của những người lao động- những con
người tiều tuỵ, vật lộn mưu sinh. Thức ăn thì không đủ cung cấp cho người lẫn vật
-Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu, Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay-> Ấn tượng nhất đối với
cháu trong những năm đói khổ là mùi khói bếp của bà- mùi khói đã hun nhèm mắt cháu để giờ
đến bây giờ nghĩ lại “sống mũi còn cay!”. Cái cay vì khói bếp của cậu bé bốn tuổi và cái cay
bởi xúc động của người cháu đã trưởng thành khi nhớ về bà hoà quyện. Quá khứ và hiện tại
đồng hiện trên 1 khổ thơ. Điều này cho thấy mùi khói bếp của bà có sức ám ảnh, làm lay động
cả thể chất và tâm hồn cháu.
=>Những chi tiết thơ đậm chất hiện thực ấy chính là bóng đen ghê rợn của nạn đói
trước năm 1945 không thể phai mờ trong ký ức, là kỉ niệm của “mùi khói”, của “khói
hun”. Nó gắn liền với bếp lửa gia đình .
3. Tình bà cháu gắn bó khăng khít, sâu nặng:
Tiếp đến là chuỗi khỉ niệm về tám năm ròng kháng chiến sống cùng bà, bố mẹ công tác ở
chiến khu, chỉ có 2 bà cháu sống bên nhau nơi miền quê:
“Tám năm ròng, cháu cùng bà nhóm lửa
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa
Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà? Câu thơ tự nhiên, cảm
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế. động, chân thành lại
Tiếng tu hú kêu sao mà tha thiết thế! thấm thía, xót xa
Mẹ cùng cha công tác bận không về,
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe,
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học,
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc,
Tu hú ơi! Sao chẳng đến ở cùng bà,
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?”
-Tám năm ròng-> tám năm cháu nhận được sự yêu thương, che chở, dưỡng nuôi tâm hồn từ
tấm lòng của bà. Tám năm ấy, cháu sống cùng bà vất vả, khó khăn nhưng đầy tình yêu
thương và kỷ niệm
-Tu hú kêu: Điệp ngữ-> Gợi về những buổi ban mai, hai bà cháu nhóm lửa trong không gian
vắng lặng, mênh mông, gợi về những kỉ niệm thơ ấu sống cùng bà
-Tiếng tu hú kêu sao mà tha thiết thế! ->Tiếng chim tu hú báo hiệu mùa hè, râm ran trong
vườn lá, trên cánh đồng cứ khắc khoải kêu mãi, kêu hoài, trong hiện thực đã tha thiết, trong
nỗi nhớ lại càng trở nên da diết hơn. Như gịuc giã, như khắc khoải điều gì da diết lắm, khiến
lòng người trỗi dậy những hoài niệm, nhớ mong
-Kháng chiến bùng nổ, Mẹ cùng cha công tác bận không về, bà vừa là bà, là cha, là mẹ lại là
người thầy đầu tiên: bà bảo cháu nghe- Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học->Chính bà là
người đã tận tuỵ, yêu thương, luôn bên cháu. Bà ở nhà giữ gìn tổ ấm, cháu sống trong sự
nuôi dưỡng và dạy dỗ cháu nên người của bà giữa hoàn cảnh đất nước đang kháng chiến. Bà
là điều tốt đẹp, hạnh phúc nhất của cuộc đời cháu. Thể hiện lòng biết ơn của cháu với bà.
-Nhà thơ đang kể chuyện, như tách hẳn ra trò chuyện trực tiếp với bà: bà còn nhớ không
bà?”về những câu chuyện bà kể cho cháu nghe về những ngày ở Huế để nhắc nhở cháu về
truyền thống gia đình, về những đau thương mất mát và cả những chiến công của dân tộc
-cháu, bà: Điệp từ->Hai hình ảnh này luôn sóng đôi và quấn quít bên nhau như tình yêu
thương bà dành cháu, không thể tách rời, không thể chia lìa
- Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc-> Thể hiện niềm mong muốn san sẻ nỗi khó nhọc
cùng bà cũng như tình yêu và kính trọng bà một cách chân thành, sâu sắc
-Một lần nữa nhà thơ như lại tách ra khỏi hiện tại, đắm chìm trong suy tưởng để trò chuyện
với con chim quê hương: Tu hú ơi! Sao chẳng đến ở cùng bà, Kêu chi hoài trên những cánh
đồng xa?->Vẫn cứ liên quan đến hình ảnh bếp lửa và người bà, giờ đây còn vang đâu đây âm
thanh của tiếng chim tu hú trên đồng quê mỗi độ hè về. Trách nó không đến ở cùng bà đỡ nhớ
cháu, đỡ cô đơn tuổi già. Tiếng chim tu hú được nhắc lại nhiều lần trong khổ thơ làm những
dòng thơ càng trở nên tha thiết, bồi hồi thể hiện được tâm trạng da diết nhớ thương bà với
bao lo toan khó nhọc
=>Những câu thơ như lời đối thoại tâm tìn, cháu trò chuyện trong tâm tưởng, cháu trò
chuyện với chim tu hú trong tình yêu thương. Và tất cả đều là sự bộc bạch của cháu
dành cho người bà kính yêu. Hình ảnh của bà, hình ảnh của bếp lửa và âm thanh của
chim tu hú vang vọng trong một không gian mênh mông khiến cả bài thơ nhuốm phủ
sắc bàng bạc của không gian hoài niệm, của tình bà cháu đẹp như trong chuyện cổ tích
4. Bà vẫn là chỗ dựa bình an nhất cho mọi người
Vẫn theo dòng cảm xúc hồi tưởng, hình ảnh người bà càng hiện lên rõ nét, cụ thể với những
phẩm chất cao quý: bình tĩnh,vững lòng, đinh ninh vượt qua mọi thử thách khốc liệt của chiến
tranh, làm trọn nhiệm vụ hậu phương để người đi công tác được yên lòng:
“Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh:
“Bố ở chiến khu, bố còn việc bố,
Mày có viết thư chớ kể này kể nọ,
Cứ bào nhà vẫn được bình yên!””
-giặc->Chỉ giặc Pháp
-cháy tàn cháy rụi: Thành ngữ->Đem đến cảm nhận về hình ảnh làng quê hoang tàn trong
khói lửa của chiến tranh. Trên cái nền của sự tàn phá huỷ diệt ấy là sự cưu mang, đùm bọc
của xóm làng đối với hai bà cháu. Điều khiến cháu xúc động nhất là một mình già nua, nhỏ bé
đã chống chọi để trải qua những năm tháng gian nan, đau khổ mà không hề kêu ca, phàn nàn.
Bà mạnh mẽ, kiên cường trước hiện thực ác liệt
-Hình ảnh người dân trong dáng vẻ lầm lụi: Từ láy->Gợi ra sự bị thương và chịu đựng của con
người Việt Nam trong chiến tranh
-Đỡ đần: Từ láy-> Nhưng trong đau thương, mất mát ấy làng xóm đã thể hiện tinh thần đoàn
kết tình làng nghĩa xóm
-Bố: Điệp ngữ
-Đặc biệt là lời dặn cháu của bà đã làm ngời sáng vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ giàu lòng
vị tha, giàu đức hi sinh: Cứ bào nhà vẫn được bình yên!-> Bà không chỉ là chỗ dựa cho đứa
cháu thơ, là điểm tựa cho con đang chiến đâú mà còn là hậu phương vững chắc cho cả tiền
tuyến, góp phần không nhỏ vào cuộc kháng chiến chung của dân tộc
=>Vậy là bà đã gánh vác mọi lo toan, nỗi khổ để các con yên tâm công tác. Hai phó từ
vẫn cứ chính là lòng yêu thương, sự vững vàng của bà trước những sóng gió, bão táp
cuộc đời. Tình cảm bà cháu hoà quyện trong tình yêu quê hương, đất nước
5. Ngọn lửa của tình yêu và niềm tin bất diệt
Giữa tro tàn mất mát đau thương, bà lại nhóm lửa. Bếp lửa ấm cúng nhẫn nại của bà tương
phản với ngọn lửa hung tàn của bọn giặc:
“Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa bà nhen,
Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn, Giọng thơ vang lên mạnh
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng” mẽ, đầy xúc động, tự hào
-Rồi sớm rồi chiều: Từ ngữ chỉ thời gian-> vòng tuần hoàn thời gian cứ lặp đi lặp lại
-Một ngọn lửa: Điệp ngữ- Ẩn dụ->Có ý nghĩa trừu tượng và khái quát. Hình ảnh bếp lửa ở câu
trên đã biến thành ngọn lửa ca ngợi phẩm chất cao cả của người bà. Như thế bếp lửa không
chỉ được nhen lên bằng nhiên liệu củi rơm mà còn được nhen lên từ ngọn lửa của sức sống,
lòng yêu thương “luôn ủ sẵn” trong lòng bà, của niềm tin vô cùng “dai dẳng”, bền bỉ và bất diệt.
Ngọn lửa là sức sống, lòng yêu thương, niềm tin mà bà truyền cho cháu
-nhen, chứa, ủ sẵn: Các động từ->Hình ảnh người bà hiện lên thật đẹp: vừa cần cù, vừa bền
bỉ chắt chiu, vừa giàu nghị lực hi sinh, chịu đựng , vừa nặng lòng với người ra đi kháng chiến.
Khẳng định ý chí, bãn lĩnh sống của bà, cũng là người phụ nữ, người mẹ Việt Nam trong các
cuộc kháng chiến: anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang. Cháu yêu bà, nhờ hiểu bà mà
càng hiểu thêm dân tộc mình
=>Người bà không chỉ là người nhóm lửa, giữ lửa mà còn là người truyền lửa – ngọn
lửa cửa sự sống, của niềm tin cho các thế hệ sau này. Bà là suối nguồn của ấm no,
hạnh phúc, là tình thương của tuổi thơ. Đoạn thơ có giá trị thẫm mĩ cao, thể hiện niềm
tự hào và tần tảo, hi sinh, bền bỉ của người bà.
6. Bếp lửa thiêng liêng gắn với hình ảnh bà
Từ những hồi tưởng về kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà, người cháu đã suy ngẫm về bà,
về hình ảnh bếp lửa:
“Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,
Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi,
Nhóm niềm xôi gạo mới, sẻ chung vui,
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ...
Ôi kỳ lạ và thiêng liêng-bếp lửa!”
-Lận đận:Từ láy tượng hình->diễn tả cuộc đời khổ cực trăm bề của bà
-đời bà, mấy chục năm, bây giờ: Cụm từ chỉ thời gian->Suốt cuộc đời, bà luôn chăm chút cho
cháu cả về vật chất và tinh thần để cháu lớn lên
-nắng mưa: Hình ảnh ẩn dụ-> diễn tả cảm nhận của nhà thơ về những gì mà đã phải trải qua-
gian nan, vất vả và sự tần tảo, đức hi sinh, chịu thương, chịu khó của bà
-Nhóm: Điệp từ-> được nhắc lại 4 lần, với những ý nghĩa phong phú, gợi nhiều liên tưởng. Từ
hành động, bà đã nhóm những gì thiêng liêng, cao quý nhất của con người. Bà nhóm bếp lửa
mỗi sớm mai là nhóm lên:
+ấp iu nồng đượm->sưởi ấm cho bà cháu qua cái lạnh
+yêu thương, khoai sắn ngọt bùi->luộc khoai, sắn để cháu ăn đỡ đói mà còn như cho đứa
cháu nhỏ cái ngọt bùi của sắn khoai, của tình yêu thương vô hạn của bà
+Cùng với nồi xôi gạo mới mùa gặt là tình làng nghĩa xóm đoàn kết, gắn bó, san sẻ ngọt bùi
+những tâm tình tuổi nhỏ: Mang ý nghĩa trừu tượng -> Bếp lửa bà nhen nhóm một đời người
là ngọn lửa của những kỉ niệm ấm lòng, của niềm tin thiêng liêng, kì diệu về những ước mơ và
khát vọng về tương lai. Nó nâng bước cháu trên suốt hành trình dài rộng cuộc đời
Chính từ đó mà, theo mạch suy ngẫm, cảm xúc dâng trào nhà thơ đi đến khái quát rất tự
nhiên và thoả đáng, hợp tình, hợp lý như thốt lên: Ôi kì lạ và thiêng liêng-bếp lửa!
-Ôi: Phép đảo ngữ, câu cảm thán
-thiêng liêng: Từ láy
=>Tình thương yêu tác giả dành cho bà được thể hiện trong từng câu chữ. Tình cảm ấy
chân thành, giản dị mà thật sâu nặng thiết tha. Nhờ ngọn lửa mà bà “ủ”, bà “nhen”, bà
“giữ, cháu đã biết cách sống ân nghĩa, thuỷ chung, biết mở lòng ra với mọi người xung
quanh, chia sẻ, gắn bó với xóm làng. Trong tâm trí nhà thơ, bếp lửa và bà là những gì
tuy thật bình dị, song ẩn giấu điều cao quý, kỳ diệu và thiêng liêng. Bếp lửa trở thành 1
mảnh tâm hồn, 1 phần tạo nên tuổi thơ ấu của cháu và 1 phần không thể thiếu trong đời
sống tinh thần của cháu
7. Thái độ ân nghĩa, thuỷ chung của cháu dành cho bà và quê hương đất nước
 Đứa cháu năm xưa giờ đã khôn lớn, được chắp cánh bay xa:
“Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu,
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả,
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở:
-Sớm mai này, bà nhóm bếp lên chưa?”
-Có...trăm: Điệp từ->mở ra 1 thế giới rộng lớn với bao điều mới mẻ. Tuổi thơ đã lùi xa, đứa
cháu nhỏ năm xưa giờ đã lớn khôn, đã được chắp cánh bay cao, bay xa đến những chân trời
cao rộng có “khói trăm tàu”, “lửa trăm nhà”, “niềm vui trăm ngả”
-chẳng lúc nào quên->cháu vẫn khôn nguôi nhớ về bà, tấm lòng ấp iu đùm bọc của bà và bếp
lửa quê hương, nhớ về góc bếp, nơi nắng mưa hai bà cháu có nhau
-bà, bếp->bà và quê hương yêu dấu là điểm tựa, chỗ dựa tinh thần vững chắc cho cháu mỗi
bước vào cuộc sống. Bếp lửa đã trở thành biểu tượng của sự sống, niềm yêu thương nghĩa
tình đối với gia đình, quê hương, đất nước. Nhớ về bếp lửa là nhớ về cội nguồn, về tuổi thơ
của cháu được nuôi dưỡng để lớn lên từ đó, nghĩ về phẩm chất của dân tộc và ý thức kế
thừa, phát huy nó
=>Tình yêu đất nước bắt nguồn từ lòng yêu quý ông bà, cha mẹ, từ những gì gần gủi và
bình dị nhất
Bài thơ đã kết hợp nhuần nhuyễn giữa miêu tả với biểu cảm, tự sự và bình luận. Giọng điệu
và thể thơ tám chữ phù hợp với cảm xúc hồi tưởng và suy ngẫm. Thành công của bài thơ còn
ở sự sáng tạo hình tượng bếp lửa vừa thực vừa mang ý nghĩa biểu tượng gắn liền với hình
ảnh người bà, làm điểm tựa khơi gợi mọi kỷ niệm, cảm xúc và suy nghĩ về bà và tình bà cháu
III/Kết Bài:
Đọc xong bài thơ, nhắm mắt lại tưởng tượng, bạn sẽ hình dung thấy ngay hình ảnh bếp
lửa hồng và dáng người bà lặng lẽ ngồi bên. hình ảnh có tính sóng đôi này hiện lên thật sống
động, rõ ràng như thể nét khắc, nét chạm vậy....Bài thơ Bếp lửa sẽ sống mãi trong lòng bạn
đọc nhờ sức truyền cảm sâu sắc của nó. Bài thơ đã khơi dậy trong lòng chúng ta một tình cảm
cao đẹp đối với gia đình, với những người đã tô màu lên tuổi thơ trong sáng của ta