BẾP LỬA

1.Hình ảnh bếp lửa- nơi bắt đầu nỗi nhớ

Bài thơ mở ra hình ảnh bếp lửa quen thuộc, bình dị ở mỗi làng quê Việt Nam:

Một bếp lửa chờn vờn sương sớm

… Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.

-Ba tiếng “một bếp lửa” láy đi láy lại, trở thành điệp khúc da diết ngay từ những dòng thơ đầu tiên.
Bếp lửa được nhóm lên vào buổi sáng sớm, rung rinh, mờ tỏ.Hình ảnh bếp lửa trước hết là hình ảnh tả
thực gợi về bếp lửa thân quen trong mỗi gia đình Việt Nam,đồng thời còn là hình ảnh ẩn dụ gợi cho ta
nhớ về những vùng quê nghèo,gợi bóng dáng của những người bà,người mẹ tần tảo thức khuya dậy
sớm. Hình ảnh ấy gợi cái ấm áp giữa “chờn vờn sương sớm”, gợi cái thân thương với biết bao “ấp iu
nồng đượm”.

- Hai chữ “chờn vờn” là từ láy tượng hình vừa miêu tả ngọn lửa bốc cao,bập bùng tỏa sáng ẩn hiện
giữa làn sương sớm gợi cái mờ nhòa của hình ảnh kí ức theo thời gian

-Từ láy “ấp iu” là một sáng tạo mới mẻ của nhà thơ.Đó không phải là từ láy,từ ghép đơn thuần mà là
sự kết hợp và biến thể của hai từ “ấp ủ”, “ nâng niu” không chỉ diễn tả thật chính xác công việc nhóm
lửa mà còn gợi liên tưởng tới đôi bàn tay kiên trì, khéo léo và tấm lòng ấm áp, đôn hậu của người
nhóm lửa.

-Từ “ nồng đượm” không chỉ tả bếp lửa cháy đượm mà còn ẩn chứa tình cảm trân trọng của tác giả
đối với người đã cần mẫn,chăm chút thắp lên ngọn lửa ấy

- Hình ảnh sóng đôi “ chờn vờn sương sớm”, “ ấp ưu nồng đượm” đã tạo nên sự hòa phối âm thanh
làm cho câu thơ vừa nhẹ nhàng như khói bếp,vừa trĩu nặng về thời gian

-Chữ “thương” là từ biểu cảm trực tiếp diễn tả cảm xúcđến tự nhiên trong lòng cháu đồng thời bộc lộ
sự thấu hiểu đến tận cùng những vất vả nhọc nhằn lam lũ của đời bà

- Hình ảnh ẩn dụ “ nắng mưa” vừa gợi sự đàng đãng của thời gian vừa gợi những vất vả gian lao
triền miên mà cuộc đời bà phải trải qua.. Người cháu hiếu thảo cũng đôi lần nhắc lại: “Lận đận đời bà
biết mấy nắng mưa” – nỗi vất vả nhọc nhằn của bà trở thành nỗi ám ảnh day dứt khôn nguôi trong
lòng cháu suốt đời. Hình ảnh người bà hiện lên trong tâm trí tác giả rất nhẹ nhàng, sâu lắng, mỗi lúc
một rõ ràng và trở thành hình ảnh trung tâm trong các khổ thơ tiếp theo.

=> Như vậy từ hình ảnh bếp lửa tác giả liên tưởng một cách tự nhiên đến người nhómmlửađó là hình
ảnh người bà “ cháu thương bà biết mấy nắng mưa”.Trong lòng tác giả trào dâng niềm thương nhớ bà
da diết.Nhớ tới bà là nhớ tới bếp lửa,nhớ tới bếp lửa là nghĩ đến bà.Có thể nói bếp lửa và bà đều đồng
hiện về trong cảm xúc dạt dào của đứa cháu xa quê.Lời thơ thật giản dị mà vẫn trào dâng một tình yêu
thương bà vô hạn.Từ đó sức ấm và ánh sáng của hình ảnh bếp lửa đã lan tỏa khắp bài thơ,trở thành
điểm tụa để mở ra một chân trời đầy ắp kỉ niệm tuổi thơ về tình bà cháu

2. 4 khổ thơ tiếp: Là dòng chảy của kí ức về những năm tháng tuổi thơ sống bên bà.

* KỈ NIỆM KHI LÊN 4 TUỔI:

Lên 4 tuổi cháu đã quen mùi khói

… Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay

-5 câu thơ gợi lại cả một tuổi thơ nhọc nhằn, gian khổ. Tuổi thơ ấy có bóng đen ghê rợn của nạn đói
khủng khiếp năm 1945 trước chính sách cai trị hà khắc của phát xít nhật và thực dân pháp ,đến nỗi nhà
văn Nguyễn Đình thi phải tổng kết lại bằng một câu văn đầy đau xót “ cả dân tộc đói nghèo trong rơm
rạ”. Bởi vậy, gây ấn tượng mạnh mẽ với cháu là cái đói, cái nghèo. Cái đói dai dẳng và mòn mỏi khắp
chốn thôn quê.

- Thành ngữ “đói mòn đói mỏi” gợi cái đói thê lương kéo dài triền miên khiến con người ta mệt
mỏi,kiệt sức

-Hình ảnh “bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy” đã diễn tả hoàn cảnh khó khăn,thiếu thốn của gia đình
khiến cho người cha phải bươn chải kiếm sống đủ nghề

- Hai chữ “ khô rạc”thể hiện sự héo úa của sự sống gợi nên một cái đói khủng khiếp,cái đói mà mà cả
động vật cũng không thể tìm thấy thức ăn.Đông thời đặc tả được sự xơ xác,tiều tụy của những con
người trong cuộc mưu sinh

Song nếu ấn tượng không quên là cái đói, cái nghèo, thì ấn tượng sâu đậm hơn cả lại là mùi khói:

Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu

Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay.

“Khói hun nhèm mắt” là khói từ củi ớt cay xè từ bếp lửa . Nhà thơ đã lựa chọn được một chi tiết sát
thực để vừa miêu tả được chân thực cuộc sống tuổi thơ, vừa diễn tả được những xúc động bâng
khuâng, da diết: “Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay”. “Còn cay” là còn nguyên nỗi xúc động. Cảm
xúc hiện tại và kỉ niệm năm xa đồng hiện, hoà lẫn vào nhau. Cái cay cay bởi khói bếp hay cũng chính
là cái cay cay bởi nôi xúc động.Hai dòng thơ rất thực mà tràn ngập cảm xúc.Qúa khứ và hiện tại như
đồng hiện trên những dòng thơ

=.Thơ Bằng Việt có sức truyền cảm mạnh mẽ nhờ ở những chi tiết, ngôn từ giản dị mà chân thực. Cái
“bếp lửa” kỉ niệm của ông mới chỉ khơi lên, thoang thoảng mùi khói, mờ mờ sắc khói mà đã đầy ắp
những hình ảnh hiện thực, thấm đẫm bao tình nghĩa sâu nặng.

* KỈ NIỆM CỦA 8 NĂM Ở CÙNG BÀ:

Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa

… Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế

-Tám năm ấy cháu nhận được sự yêu thương che chở,bao bọc của bà,tám năm ấy cháu sống cùng bà
vất vả khó khăn nhưng đầy tình yêu thương. “Tám năm ròng” con số không lớn, những ngày tháng sao
kéo dài nặng nề, ròng rã thế! Vì “Những ngày ở Huế” ấy, cuộc sống gia đình thật quạnh vắng, chỉ có
hai bà cháu cặm cụi bên nhau, nhóm lửa mỗi sớm, mỗi chiều trong tiếng tu hú kêu da diết. Trong tám
năm ấy, đất nước có chiến tranh, hai bà cháu phải rời làng đi tản cư, bố mẹ phải đi công tác, cháu vì
thế phải ở cùng bà trong quãng thời gian ấy, nhưng dường như đối với đứa cháu như thế lại là một
niềm hạnh phúc vô bờ.? cùng bà, ngày nào cháu cũng cùng bà nhóm bếp. Và trong cái khói bếp chập
chờn, mờ mờ ảo ảo ấy, người bà như một bà tiên hiện ra trong câu truyện cổ huyền ảo của cháu. Nếu
như đối với mỗi chúng ta, cha sẽ là cánh chim để nâng ước mơ của con vào một khung trời mới, mẹ sẽ
là cành hoa tươi thắm nhất để con cài lên ngực áo thì đối với Bằng Việt, người bà vừa là cha, vừalà
mẹ, vừa là cách chim, là một cành hoa của riêng ông. Cho nên, tình bà cháu là vô cùng thiêng liêng và
quý giá đối với ông. Trong những tháng năm sống bên cạnh bà, bà không chỉ chăm lo cho cháu từng
miếng ăn, giấc ngủ mà còn là người thầy đầu tiên của cháu. Bà dạy cho cháu những chữ cái, những
phép tính đầu tiên. Không chỉ thế, bà còn dạy cháu những bài học quý giá về cách sống, đạo làm
người. Những bài học đó sẽ là hành trang mang theo suốt quãng đời còn lại của cháu. Người bà và tình
cảm mà bà dành cho cháu đã thất sự một chỗ dựa vững chắc về cả vật chất lẫn tinh thần cho đứa cháu
bé bỏng

- câu thơ “ bà hay kể chuyện những ngày ở Huế” thể hiện bên bếp lửa hồng, bà đã thay thế vai trò
người mẹ. Bà “kể chuyện”, chuyện đời thực ngày nay, chuyện cổ tích ngày xa,bà kể cho cháu nghe về
những ngày ở Huế,bà nhắc nhở cháu về truyền thống gia đình,về những hi sinh vất vả và về những
chiến công hiển hách của dân tộc

- Các động từ “ bà bảo” , “ bà dạy”, “ bà chăm” đã diễn tả sâu sắc tấm lòng bao la,sự chăm chút
nâng niu của bà đối với đứa cháu nhỏ .Vì thế , bà trở thành ngọn nguồn ấm áp, vỗ về, nuôi nấng, chở
che, giữ gìn tổ ấm gia đình và bà là sự kết hợp thiêng liêng cao quí của tình cha, nghĩa mẹ, công thầy
trong những chuyến đi xa bận công tác của bố mẹ.

=>Các câu thơ ngắn, liệt kê diễn tả một cách sâu sắc tấm lòng yêu thương, chăm chút, tỉ mỉ, ân cần mà
bà đã dành cho cháu, nuôi cháu lớn khôn, soi sáng trí tuệ và tâm hồn của cháu

Nếu trong hồi ức xa là “mùi khói”, thì ở đây, ấn tượng khắc chạm trong tâm khảm người cháu chính là
tiếng chim tu hú ấy.

-Tiếng chim tu hú:

+ Tiếng chim tu hú là âm thanh quên thuộc của đồng quê mỗi độ hè về để báo hiệu mùa lúa chín vàng
đồng,vải chín đỏ cây.Tiếng tu hú vang lên như một thứ gì đó rất đỗi quen thuộc phải chăng kỉ niệm
tuổi thơ đang ùa về ?

+Từ “tu hú” được điệp lại năm lấn làm cho âm điệu cấu thơ thêm bồi hồi tha thiết, làm cho người đọc
cảm thấy như tiếng tu hú đang từ xa vọng về trong tiềm thức của tác giả.
+Mười một câu thơ mà âm vang tới 5 lần tiếng kêu của loài chim lẻ loi ấy. Lúc vẳng vẳng, mơ hồ từ
“những cánh đồng xa”, lúc gần gũi, giục giã “sao mà tha thiết thế”, lúc gióng giả, dồn dập “kêu hoài”,
lúc khắc khoải như than thở, sẻ chia khiến cho lòng người trỗi dậy những hoài niệm nhớ mong

+Tiếng chim tu hú gợi ra cả một không gian trống vắng, khơi sâu thêm cái cảm giác quạnh vắng, cô
đơn. Trên cái nền hoang tàn vì khói lửa chiến tranh, giữa cái âm thanh khắc khoải bồn chồn của tiếng
chim tu hú, hai bà cháu nương tựa vào nhau để duy trì cuộc sống.

+ Đồng thời khi nghĩ đến hình ảnh con tu hú bơ vơ ,lạc lõng côi cút khao khát được được ấp ủ,chở che
người cháu mới càng thêm thương con tu hú, mới càng thấm thía cái ơn được bà yêu thương, chắm
chút, đùm bọc.

- hai từ “bà”, “cháu” đã được nhắc đi nhắc lại nhiều lấn gợi lên hình ảnh hai bà cháu sóng đôi, gắn bó,
quấnquýtkhôngrời.
* kỉ niệm những năm chiến tranh

Dòng kỉ niệm cứ trải ra mênh mông như ánh sáng của bếp lửa trong nhà hắt ra toả sáng cả xóm làng,
đất nước:

Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi

… Cứ bảo nhà vẫn được bình yên

-Đọc đoạn thơ, ta thấy được bức tranh cuộc sống làng quê chân thực, nguyên khối. Đó là cảnh xóm
làng bị “giặc đốt” “cháy tàn cháy rụi”, xơ xác, tiêu điều,là sự tàn phá khủng khiếp của chiến tranh

- Trong hoàn cảnh thử thách khốc liệt của chiến tranh, chúng ta càng thấm thía hơn vẻ đẹp tinh thần
của con người Việt Nam một thời lửa đạn. Đó là tình đoàn kết xóm làng “Hàng xóm… lều tranh” , đó
là ý chí, nghị lực, niềm tin bền vững của những người bà, người mẹ ở hậu phương luôn hướng ra tiền
tuyến.

- Lời bà dặn cháu “Cứ bảo ở nhà…” không chỉ cho ta thấy được hình ảnh một người bà đảm đang,
tần tảo, mà còn làm sáng lên phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ Việt Nam: kiên cường, anh dũng, hi
sinh. Phần buồn lo bà gánh hết, để giành cho con cháu niềm an vui.Bà không chỉ là chỗ dựa vững chắc
cho hậu phương mà còn là điểm tựa vững chắc cho cả tiền tuyến.Và cứ như thế, vẻ đẹp lung linh, sáng
ngời của tình bà cháu gắn bó đã hoà quyện trong tình yêu đất nước, quê hương.

3.Những suy ngẫm về bà và bếp lửa

a,suy ngẫm về hình ảnh bếp lửa

Từ hình ảnh cụ thể, tả thực, tĩnh tại ⇒ trừu tượng: từ hình ảnh bếp lửa, lời thơ bừng sáng thành “ngọn
lửa” – một sự chuyển hoá hợp lí và mang một tầng nghĩa mới:

Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhen

… Một bếp lửa chứa niềm tin dai dẳng

Nếu “bếp lửa” ở những câu thơ trên là vật hữu hình, cụ thể trong mỗi gia đình gần gũi, quen thuộc, là
hình ảnh của cs âm thầm, lặng lẽ của hai bà cháu, thì đến đây, rất tự nhiên, người cháu liên tưởng tới
một “ngọn lửa” vô hình. Nó mang ý nghĩa khái quát và rộng lớn hơn:

+Bếp lửa không chỉ được nhen lên bằng nguyên liệu củi rơm mà còn được nhen lên từ tấm lòng bà-
ngọn lửa của tình yêu thương,niềm tin dai dẳng,bền bỉ và bất diệt

+đó là ngọn lửa thiêng liêng trong lòng bà, ngọn lửa của tình thương, của sức sống lặng thầm mà mãnh
liệt, của niềm tin vào tương lai của cháu, tương lai của quê hương, dân tộc và cuộc chiến đấu chống kẻ
thù xâm lược.

-Điệp ngữ “một ngọn lửa” làm giọng thơ mạnh mẽ, hình ảnh thơ lung linh và làm ấm lòng người
đọc. Vững tin ở tương lai, bà kiên trì nhóm lửa, giữ cho ngọn lửa của tình yêu, ngọn lửa của niềm tin
luôn ấm nóng, toả sáng. “Ngọn lửa” là biểu tượng của sức sống muôn đời.

+Bà không chỉ là người nhóm lửa mà còn là người truyền lửa ,ngọn lửa của tình yêu thương của sự
sống cho các thế hệ nối tiếp

-Các động từ “ nhen”, “ ủ sẵn”, “ chứa” đã khẳng định bản lĩnh sống của bà cũng là của những
người phụ nữ Việt Nam

b,Suy nghĩ về cuộc đời bà

-Cụm từ chỉ thời gian” đời bà “, “mấy chục năm”,từ láy “lận đận”,phép đảo ngữ,hình ảnh ẩn dụ “ nắng
mưa”: gợi cảm nhận về cuộc đời gian nan,vất vả,sự tảo tần,đức hi sinh,chịu thương chịu khó của bà

- Suốt khoảng thời gian dài bà luôn chịu thương,chịu khó chăm chút cho cháu cả về vật chất lẫn tin
thần để cháu ngày một lớn thêm.Bà là người nhóm lửa cũng là người luôn giữ cho ngọn lửa luôn ấm
nóng tỏa sáng

# Điệp từ nhóm được nhắc lại 4 lần với nhưng ý nghĩa phong phú và gợi nhiều liên tưởng:

-“Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi”:Nhóm lên bếp lửa ấy, người bà đã truyền cho đứa
cháu một tình yêu thương những người ruột thịt và nhắc cháu rằng không bao giờ được quên đi những
năm tháng nghĩa tình, những năm tháng khó khăn mà hai bà cháu đã sống với nhau, những năm tháng
mà hai bà cháu mình cùng chia nhau từng củ sắn, củ mì.

-“Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui” :“Nồi xôi gạo mới sẻ chung vui” của bà hay là lời răn dạy
cháu luôn phải mở lòng ra với mọi người xung quanh, phải gắn bó với xóm làng, đừng bao giờ có một
lối sống ích kỉ.

-“Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ”:Bà không chỉ là người chăm lo cho cháu đầy đủ về vật chất
mà còn là người làm cho tuổi thơ của cháu thêm đẹp thêm huyền ảo như trong truyện. Người bà có trái
tim nhân hậu, người bà kì diệu đã nhóm dậy, khơi dậy, giáo dục và thức tỉnh tâm hồn đứa cháu để mai
này cháu khôn lớn thành người. Người bà kì diệu như vậy ấy, rất giản dị nhưng có một sức mạnh kì
diệu từ trái tim, ta có thể bắt gặp người bà như vậy trong “Tiếng gà trưa” của Xuân Quỳnh:

“Tiếng gà trưa

Mang bao nhiêu hạnh phúc

Đêm cháu về nằm mơ

Giấc ngủ hồng sắc trứng.”

=> Điệp từ nhóm không chỉ mang ý nghĩa thực mà còn mang ý nghĩa ẩn dụ tượng trưng tô đậm sự kì
lạ và thiêng liêng của bếp lửa.Bà đã nhóm lên,đã khơi dậy trong tâm hồn cháu tình yêu thương ruột
thịt,tình cảm sẻ chia,tình đoàn kết với hàng xóm láng giềng và rộng ra là tình yêu quê hương,đất
nước.Cũng từ hình ảnh bếp lửabà khơi dậy cả những kí ức kỉ niệm thuở ấu thơ cho cháu để cháu luôn
nhớ về nó cũng là nhớ về nguồn cội,nhớ về đất nước,quê hương mình

-“ôi kì lạ và thiêng liêng bếp lửa”

+ câu cảm thán như cảm xúc trào dâng trong tâm hồn người cháu thể hiện sự kính trọng và biết ơn bà

+Hình ảnh bếp lửa ghi dấu ấn kì lạ và có sức rung cảm mãnh liệt,gắn với tình cảm thiêng liêng.Bêpó
lửa là tình bà ấm áp,là nguồn sông,là biểu tượng của tình yêu thương,chia sẻ

Khổ thơ cuối: Nỗi nhớ bà,nhớ quê hương tha thiết:

Giờ cháu đã đi xa có ngọn khói trăm tàu

… Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?

-Điệp từ “trăm” mở ra một thế giới rộng lớn với bao điều mới mẻ.

-Cháu đã được sống trong những niềm vui rộng mở, giữa những “ngọn khói trăm tàu”, “lửa trăm nhà”:
đứa cháu nhỏ năm xưa giờ đã khôn lớn,trưởng thành,đã được chấp cánh bay cao bay xa trên những
chân trời cao rộng.Tuy thế nhưng vẫn không quên bếp lửa của bà, không nguôi nhớ thương bà, nên
vẫn “không quên nhắc nhở”: “Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa”. Nỗi nhớ bà trở thành nỗi nhớ
thường trực, hình ảnh bà trở thành hình ảnh thiêng liêng trong tâm hồn. Làm ấm lòng, nâng đỡ cháu
trên mỗi gian nan của cuộc đời. Hình ảnh bà cũng chính là hình ảnh quê hương đất nước một thời gian
khó, đạn lửa.

=> Những gì thân thiết nhất của tuổi thơ mỗi người đều có sức tỏa sáng,nâng bước con người trong
suốt hành trình giải rộng của cuộc đời.Tình yêu đất nước bắt nguồn từ tình yêu làng quê,yêu quý ông
bà,cha mẹ từ những gì gần gũi,bình dị nhất.