Μορφές και Μέθοδοι

Διδασκαλίας στη
Νεωτερικότητα

Ευαγγελία Φρυδάκη
Καθηγήτρια Παιδαγωγικής
All rights reserved
 Μορφή και Μέθοδος Διδασκαλίας

Μορφή διδασκαλίας: προσδιορίζει τους εξωτερικούς, άρα και

αναγνωρίσιμους, όρους της διεξαγωγής της. Διαφορετικά, είναι
η εικόνα που βλέπει ένας εξωτερικός παρατηρητής με βάση τον
τύπο της επικοινωνίας που κυριαρχεί στην τάξη
Μέθοδος διδασκαλίας: προσδιορίζει το συστηματικό τρόπο
πρόσβασης στο νέο αντικείμενο και εξυπηρέτησης των σκοπών
και των στόχων της διδασκαλίας, με τον οποίο ο εκπαιδευτικός
μεταδίδει ένα σύστημα γνώσεων και διαμορφώνει στους μαθητές
δεξιότητες και συνήθειες, ενώ οι μαθητές αφομοιώνουν ένα
σύστημα γνώσεων και αναπτύσσουν δεξιότητες και συνήθειες
Η εισηγητική μορφή ή «παράδοση»
(Ακαδημαϊκή Θεωρία )
 Μονόδρομη πληροφόρηση από έναν πομπό προς
πολλούς αποδέκτες
 στα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα: παρουσίαση του
μαθήματος σε μαθητές- ακροατές.
 Προσφέρει πληροφορίες με ρητό τρόπο και
προϋποθέτει μια δραστηριότητα υποδοχής και
εγγραφής των δεδομένων από το μαθητή
 Έλκει την καταγωγή της από την παράδοση μιας
διακεκριμένης αυθεντίας που κοινωνεί τη σοφία της
σ’ ένα ευρύτερο κοινό.
 Η εισηγητική μορφή ή «παράδοση»
/ Λόγοι χρήσης
 Είναι ισχυρή σε όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής
(κοινοβούλιο, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές,
επιστημονικές ανακοινώσεις, διαλέξεις, ξεναγήσεις σε
οργανωμένα ταξίδια κλπ.)
  Οι μαθητές, οφείλουν να εκπαιδευτούν ώστε να είναι
ικανοί να παρακολουθούν με αυτοσυγκέντρωση μια
εισήγηση και να την πραγματοποιούν και οι ίδιοι.
 Υπάρχουν θέματα πρόσφορα για εισήγηση,
 μαθητές που μαθαίνουν εξίσου ή και καλύτερα με αυτή
τη μορφή διδασκαλίας, καθώς και
 εκπαιδευτικοί πολύ επιδέξιοι σ’ αυτήν.
Η εισηγητική μορφή ή«παράδοση»/ Όροι χρήσης
 Όσο η γνώση προσλαμβάνεται ως κάτι πάγιο και
αντικειμενικό, τόσο η μεταβίβαση μέσω κάποιας παράδοσης
θα θεωρείται ως η ενδεδειγμένη διαδικασία για τη διάδοσή
της.
 Εσωτερικευμένες αντιλήψεις των εκπαιδευτικών, όπως ότι
είναι δικό τους καθήκον να παρουσιάζουν εξαντλητικά το
μάθημα.
 Εξετασιοκεντρικά εκπαιδευτικά συστήματα που απαιτούν από
τους μαθητές την ανάκληση μεγάλων ποσοτήτων
πληροφοριών.
 Κριτική
 Μονόδρομη επικοινωνία (one-way communication), που
οδηγεί το μαθητή στην παθητικότητα, αγνοεί τον ατομικό
ρυθμό του και προσφέρει πολύ λίγα στη μάθηση.
 Αναποτελεσματική στο να εμπνεύσει ενδιαφέρον για το
αντικείμενο, να διδάξει δεξιότητες, να διαμορφώσει αξίες
που απορρέουν από το αντικείμενο, να αλλάξει τις στάσεις
των μαθητών και να προαγάγει τη σκέψη και τη γνωστική
ανάπτυξη.
 Απεικονίζει την παντοδυναμία του από καθέδρας λόγου: με
το πρόσχημα της μεταβίβασης της γνώσης, αποσκοπεί
κυρίως στο να καθιερώνει και περιφρουρεί τους κανόνες και
τις σχέσεις εξουσίας (ποιος έχει δικαίωμα να μιλά, ποιοι
έχουν υποχρέωση να σωπαίνουν).
 Για να φέρει η παράδοση τα όποια
αποτελέσματα…
 Ο εκπαιδευτικός χρειάζεται
 Α) να φροντίζει τους όρους της εύληπτης παρουσίασης:
κατατοπιστική εισαγωγή, κατάλληλες υπομνήσεις,
παλιλλογίες, παραδείγματα, σαφή συμπεράσματα,
απεικονίσεις και «επιδείξεις», όπως χάρτες, διαγράμματα
στον πίνακα και οπτική υποστήριξη.
 Β) να παρακολουθεί τις σιωπηρές ανταποκρίσεις των
ακροατών του.
 Γ) να επιδιώκει να καταστήσει τους μαθητές όχι παθητικούς
αποδέκτες-καταναλωτές των πληροφοριών που μεταφέρει,
αλλά κριτικούς ακροατές και ομιλητές με ικανότητα να
δομούν τη σκέψη και το λόγο τους.
 Ερωταποκρίσεις

 i) Ερωτήσεις που στοχεύουν στη μνημονική

ανάκληση γνώσεων ή «ορθών» απόψεων.
 ii) Προσεκτικά σχεδιασμένη ακολουθία ερωτήσεων
που οδηγούν τους μαθητές σε προ-καθορισμένες
απαντήσεις.
 iii) Ερωτήσεις που βοηθούν τους μαθητές να
ανακαλέσουν μια προ-συνειδητή ή σιωπηρή γνώση,
που διαθέτουν.
 Ερωτήσεις που στοχεύουν στη μνημονική
ανάκληση γνώσεων

 Παραλλαγή διάλεξης με ερωταποκρίσεις (lecture with

discussion).
 Κατά κανόνα ερωτήσεις αξιολόγησης, και όχι ερωτήσεις που
προσπαθούν να βοηθήσουν την έκφραση μιας
προϋπάρχουσας γνώσης ή την παραγωγή μιας νέας.
 Κλειστές, κατευθυνόμενες ή αποσπασματικές  οδηγούν σε
τυποποιημένες και αναμενόμενες απαντήσεις.
 Υπακούουν στο σχήμα: Ερέθισμα (Initiation) από το
δάσκαλο – Απάντηση (Response)από τους μαθητές –
Επανατροφοδότηση ήΑξιολόγηση (Feedback/ Evaluation).
Σχεδιασμένη ακολουθία ερωτήσεων που
οδηγούν σε προκαθορισμένες απαντήσεις.
 Σωκρατική εκμαίευση: να έρθει στη συνείδηση η
λανθάνουσα γνώση, την οποία όλοι διαθέτουν ήδη από
τη γέννησή τους.
 Αναπάντεχες ερωτήσεις ή τοποθετήσεις που
πυροδοτούν αντιδράσεις & προκαλούν τους μαθητές
να βγουν από τα στενά όρια των αντιλήψεών τους και
να αναγκαστούν να προχωρήσουν τη σκέψη τους..
 Ερωτήσεις που βοηθούν τους μαθητές να
ανακαλέσουν
μια προ-συνειδητή ή σιωπηρή γνώση.

 Ερωτήσεις που επιχειρούν να φέρουν στο κέντρο της

προσοχής πράγματα που έχουν μείνει στην περιφέρεια της
συνείδησης.
 Βασίζονται στην παραδοχή των προηγούμενων γνώσεων,
γνωστικών σχημάτων κλπ.
 Προβλήματα σχετικά με τη χρήση των
ερωταποκρίσεων
 Ο μεγάλος αριθμός των ερωτήσεων,
 ο γρήγορος ρυθμός της διαδοχής τους,
 η απουσία παύσεων και
 η επιμονή στις «σωστές απαντήσεις» παρεμποδίζουν τη
διανοητική δραστηριότητα των μαθητών, επομένως και
τη συγκρότηση της γνώσης τους 
 Οι μαθητές ενδιαφέρονται περισσότερο να
ανταποκριθούν γρήγορα σ’ αυτό που αναμένεται απ’
αυτούς παρά να σκεφτούν καλά πάνω στο ερώτημα
 «Καλές» ερωτήσεις
 Σαφείς, σύντομες, φυσικές, έχουν αλληλουχία και
προκαλούν τη σκέψη.
 Ερωτήσεις που εστιάζουν την προσοχή: «Έχετε δει ποτέ ..;»,
«Παρατηρήσατε ότι …;», «προσέξατε ότι… ;».
 Ερωτήσεις που ζητούν διευκρινίσεις: «Τι εννοείς λέγοντας
…;», «Μπορείς να το εξηγήσεις/ ή αναπτύξεις λίγο
περισσότερο;», «Μπορείς να μας δώσεις ένα παράδειγμα;».
 Ερωτήσεις που αξιώνουν αιτιολόγηση ή επιχειρήματα: «Γιατί
το λες αυτό;», «Πώς το ξέρεις;», «Έχεις κάποια στοιχεία;»
 Διαφορές ερωταποκρίσεων-διαλόγου
 Ο διάλογος διαφέρει από τις ερωταποκρίσεις κατά το ότι
έχει:
 ένα θέμα,
 έναν σκοπό (πληρέστερη κατανόηση του θέματος και
προσδοκία της επίλυσής του, αν το θέμα εγείρει αξιώσεις
επίλυσης), και
 διεξάγεται με ανταλλαγή επιχειρημάτων.
 Διαλογικό επιχείρημα
 Διαλογικό επιχείρημα: προϋποθέτει την ύπαρξη αντίθετων θέσεων
πάνω σ’ ένα θέμα.
 Ρητορικό επιχείρημα: μια «σειρά συλλογισμών που στοχεύει να
αποδείξει την αλήθεια ή το ψεύδος ενός πράγματος» (American
Heritage Dictionary, 1981) και δεν προϋποθέτει απαραίτητα την
ύπαρξη αντίθετης θέσης.
 Ο καθένας από τους διαλεγόμενους στηρίζει το επιχείρημά του σε
έναν διαφορετικό ισχυρισμό· πρέπει, όμως, να αναγνωρίζει την
αντίθεση ανάμεσα στον δικό του ισχυρισμό και στον ισχυρισμό του
άλλου, ώστε να μπορέσει να ανασκευάσει τον δεύτερο με τα
κατάλληλα αποδεικτικά στοιχεία.
 Το θέμα επιλύεται με
 τον έλεγχο όλων των αποδεικτικών στοιχείων και
 τη στάθμισή τους σε μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση, η οποία δεν
οδηγεί απαραίτητα στη συναίνεση αλλά αναδεικνύει τη σχετική αξία
και των δύο αντίθετων απόψεων (Kuhn, 1992)
 Η κατάλληλη ερώτηση για να ανοίξει
τον διάλογο για το θέμα
 Η σημασία της γλωσσομάθειας στην εποχή της
παγκοσμιοποίησης.
 (1) Πιστεύετε ότι είναι σημαντική η γλωσσομάθεια στην
εποχή μας;
 (2) Θέλει κανείς να μας πει αν έχει γνωρίσει ποτέ ή έχει
ακούσει να συζητούν για ανθρώπους που έχασαν κάποια
σημαντική ευκαιρία στη ζωή τους, γιατί δεν γνώριζαν καλά
έστω μια ξένη γλώσσα;
 (3) Έχετε πεισθεί ότι είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς
ξένες γλώσσες στην εποχή μας ή νομίζετε ότι δίνεται
υπερβολική σημασία στο θέμα;
 (4) Έχετε σκεφτεί ποιες θα ήταν οι πιο σοβαρές συνέπειες
για τη δική σας ζωή, αν αποφασίζατε ότι δεν επιθυμείτε να
μάθετε μία ξένη γλώσσα;
Δομημένη συζήτηση – Debate
 Η διαφορά του διαλόγου από τη δομημένη συζήτηση
(debate) είναι ότι
 η δεύτερη δεν αποσκοπεί στη συναίνεση, όπως ο πρώτος,
αλλά στην πειθώ.
 Συνδέεται, επομένως, περισσότερο με το ρητορικό, παρά με
το διαλογικό επιχείρημα.
Φάσεις της δομημένης συζήτησης
 Παρουσίαση και εισαγωγή του θέματος: Λ.χ.: Τοπική ή
οικουμενική συνείδηση; Πολίτες με δραστηριότητα
επικεντρωμένη στον τόπο τους ή πολίτες του κόσμου;
 Ορισμός τριμελούς επιτροπής μαθητών για τη διαχείριση και
την αξιολόγηση της συζήτησης.
 Δημιουργία δύο ομάδων μαθητών με αντίθετες απόψεις.
Ορισμός γραμματέα και συντονιστή σε κάθε ομάδα.
 Διεξαγωγή της συζήτησης με ανταλλαγή επιχειρημάτων και
αντεπιχειρημάτων.
 Σύνοψη των πιο σημαντικών σημείων της επιχειρηματολογίας
κάθε ομάδας.
 Αξιολόγηση της εργασίας των ομάδων από την τριμελή
επιτροπή.
Προϋποθέσεις επιτυχίας της συζήτησης
 Ο τρόπος που θα τεθεί η αρχική ερώτηση, όπως και οι
επόμενες (ανοιχτές, προσωπικές, καθώς και ερωτήσεις
που εστιάζουν σε επίμαχες ή αμφιλεγόμενες πλευρές
ενός θέματος προκαλούν περισσότερο την ανταπόκριση
των μαθητών).
 Οι σταδιακές εννοιολογικές διακριβώσεις μέχρι να
καθοριστεί το βασικό θέμα.
 Η δημιουργία απορρηματικών καταστάσεων
 Η ενθάρρυνση ανακαλυπτικών διαδικασιών και η χρήση
εναλλακτικών μεθόδων προσέγγισης.
Προϋποθέσεις επιτυχίας της συζήτησης

 Να γίνεται σεβαστή η πνευματική ελευθερία.

 Οι μαθητές να ενθαρρύνονται να εκφράζουν
ελεύθερα τις κρίσεις τους, όποιες και αν είναι αυτές·
 οι κρίσεις τους να μην απαξιώνονται, ακόμη και αν
δεν είναι συμβατές με την «επίσημη άποψη» του
βιβλίου
 Όλες οι απόψεις να αξιολογούνται θετικά και να
γίνονται το υπόβαθρο για τη συνέχιση του διαλόγου.
 Να μην εκμαιεύονται τα συμπεράσματα.
Μάθημα Ιστορίας (Γ΄ τάξη Λυκείου)
Ενότητα: «Η έξοδος» (Μικρασιατική καταστροφή)
Δ: Ο διδάσκων Μ1, 2, 3,...: Μαθητές
 Δ: Αφού ο Βενιζέλος υπέγραψε τη Συνθήκη των Σεβρών στον σταθμό της Λυών, δύο
απόστρατοι αξιωματικοί αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν. Γυρίζοντας, ο Βενιζέλος έκανε
εκλογές, το 1920. Τις κέρδισε;
 Μ1: Δεν τις κέρδισε, αλλά γιατί έκανε εκλογές;
 Δ: Γιατί νόμιζε ότι, μετά από την υπογραφή μιας συνθήκης με τέτοιο περιεχόμενο, θα τις
κέρδιζε σίγουρα. Εσείς τι λέτε όμως; Γιατί τις έχασε; (Θέτει το θέμα)
 Μ2: Συνήθως λέγονται μόνο θετικά και ύμνοι για τον Βενιζέλο, ότι ήταν ο…, ο μεταρρυθμιστής,
ενώ ουσιαστικά υποστήριζε τα συμφέροντα της αστικής τάξης. Γιατί να μη χάσει;
 Δ: Ναι, αλλά ο απλός κόσμος δεν τα αντιλαμβανόταν αυτά. Άλλος λόγος ήττας ποιος πιστεύετε
ότι υπήρξε; (Δεν απαξιώνει την άποψη που ακούστηκε, αν και διαφεύγει)
 Μ3: Αφού ο κόσμος είχε κουραστεί από τους συνεχείς πολέμους και οι αντίπαλοί του είχαν πει
ότι, αν έβγαιναν, θα σταματούσαν τον πόλεμο.
 Δ: Πολύ ωραία. Έγινε μάλιστα και δημοψήφισμα, για να γυρίσει ο βασιλιάς. Αυτή η κίνηση,
παιδιά, ποιους λέτε να βόλεψε; (Αξιολογεί θετικά και προεκτείνει το θέμα)
 Μ2: Σίγουρα θα βόλεψε τις μεγάλες δυνάμεις που ήταν εναντίον του βασιλιά, οπότε τώρα θα
μπορούσαν άνετα να στραφούν εναντίον της Ελλάδας. Αλλά πιστεύω ότι αυτό ήταν κυρίως η
αφορμή.
 Δ: Έτσι μπράβο, η αφορμή ήταν. Συγχρόνως, με όλες αυτές τις αλλαγές, το κεμαλικό κίνημα
γινόταν όλο και πιο ισχυρό στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της Τουρκίας.
 Μ4: Φυσικό δεν ήταν; Αφού είχε αρχίσει να αποδυναμώνεται και να διαμελίζεται η Οθωμανική
Αυτοκρατορία, ήταν λογικό να υπάρξει έξαρση του τουρκικού εθνικισμού.
 Δ: Πολύ ωραία το έθεσες, δίκιο έχεις. Ήταν αναμενόμενο να αντιδράσει η Τουρκία. Και έτσι
οδηγηθήκαμε, παιδιά, στη μεγάλη καταστροφή. (Η παρέμβαση αξιολογείται πολύ θετικά. Το
συμπέρασμα που προκύπτει δεν είναι αποτέλεσμα εκμαίευσης).
 Ερωτήσεις
 1) α) Εισηγητική μορφή ή «παράδοση»: Τι παραδοχές υποκρύπτουν τα
επιχειρήματα των υποστηρικτών της; β) ποιο από τα σημεία της κριτικής που
ασκήθηκε στη μορφή αυτή διδασκαλίας κρίνετε πιο βάσιμο;
 2) α) Τι είδους ερωτήσεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν “καλές”, με την έννοια ότι
μετριάζουν τα προβλήματα που ενυπάρχουν στη μορφή αυτή διδασκαλίας και
προάγουν τη μάθηση; β) αρκούν έστω και οι “καλές” ερωταποκρίσεις;
 3) α) Σε τι διαφέρει ο διάλογος από τις ερωταποκρίσεις; β) Ποιες δυσκολίες
βλέπετε, ως μελλοντικός εκπαιδευτικός, στο να ενορχηστρώσετε έναν
παραγωγικό διάλογο στην τάξη; γ) πώς θα προσπαθούσατε να τις ξεπεράσετε;
 4) Τι είδους ερωτήσεις κρίνονται καταλληλότερες, για να ανοίξουν τον διάλογο
πάνω σ’ ένα θέμα; β) [μπορεί να σας ζητηθεί να επιλέξετε σε δεδομένο
παράδειγμα κάποια από τις προτεινόμενες ερωτήσεις και να τεκμηριώσετε
την καταλληλότητά της για την έναρξη διαλόγου στο σχετικό θέμα].
 5) α) Ποια διαφορά εντοπίζετε ανάμεσα στον διάλογο και τη δομημένη συζήτηση
(debate); β) αν θέλατε να συζητήσετε στην τάξη σας ένα σοβαρό θέμα (λ.χ. την
προσφυγιά), ποια από τις δύο μορφές θα επιλέγατε και για ποιο λόγο;
 6) Ποιες είναι οι στρατηγικές και ποιες οι ουσιαστικές προϋποθέσεις για την
επιτυχία ενός διαλόγου (συζήτησης); Παραθέστε κάποια επιχειρήματα για εκείνη
την προϋπόθεση την οποία θεωρείτε «εκ των ων ουκ άνευ» για την επιτυχία αυτή.