Εισαγωγή Στη Βιολογία Ιωάννης Παυλίδης Πανεπιστημιο Κρητης

Πανεπιστημιο Κρητης
Εισαγωγή στη Βιολογία

Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΧΗΜ-046
Επί κ ουρ ος Κ α θ ηγ ητής Ιω ά ν ν ης Πα υλ ί δης
Βιβλιογραφία
BΙΟΛΟΓΙΑ Τόμος Ι: Η χημεία της ζωής – Το Κύτταρο –

Γενετική, Campbell Ν., Reece J. κ.ά. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ
BΙΟΛΟΓΙΑ, Solomon P. Eldra, Martin W. Diana, Martin E.

Charles, Berg R. Linda. ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π. Χ. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ
Περίγραμμα Διαλέξεων
1. Η Επιστήμη της Βιολογίας - Βασικές Ιδιότητες της Ζωής - Προέλευση και εξέλιξη
της ζωής
2. Η Χημεία της Ζωής
3. Η Οργάνωση του Κυττάρου
4. Ενέργεια και μεταβολισμός
5. Φωτοσύνθεση
6. Κυτταρικός κύκλος και κυτταρική διαίρεση
7. DNA, το γενετικό υλικό
8. Από τα Νουκλεϊκά Οξέα στην Πρωτεΐνη
9. Τεχνολογία Ανασυνδυασμένου DNA
10.Βιοτεχνολογία
11.Βιογεωχημικοί κύκλοι
Σχέση Βιολογίας και Χημείας

''Biology only works because of Chemistry and
Chemistry only works because of Physics ''
https://www.mvorganizing.org/why-does-chemistry-matter-in-biology/
Η Βιολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη ζωή, έχει ως αντικείμενό

της τους ζωντανούς οργανισμούς - τη δομή και τη λειτουργία τους,
την ανάπτυξη και την εξέλιξή τους, καθώς και τις σχέσεις μεταξύ
τους και με το περιβάλλον.
Η Χημεία είναι η επιστήμη που μελετά την ύλη, τη σύνθεση, τη δομή,

τις ιδιότητές των χημικών δεσμών και τις χημικές αντιδράσεις.
Σχέση Βιολογίας και Χημείας
E.F. Redish, “The disciplines: Physics, Biology, Chemistry, and

Math,” in Introductory Physics for the Life Sciences I - NEXUS
Physics, University of Maryland, College Park, 2013. ↵
Biology is not just about "What is life?" It's also about "How does it work?"
Η προέλευση της ζωής στη Γη

Billion years ago
4,5 Σχηματισμός της Γης
4,2-4,0 Προβιοτική χημεία
4,0 Ο κόσμος πριν το RNA
3,8 Ο κόσμος του RNA
3,7 Πρώτοι ζωντανοί οργανισμοί
3,6-3,5 Προκαρυωτικά βακτήρια
3,4 Κυανοβακτήρια
2,0 Ευκαρυωτικά βακτήρια
0,5 Πολυκύτταροι οργανισμοί
Million years ago
5,0 Εμφάνιση των ανθρωποειδών θηλαστικών
2,0-1,0 Homo ergaster
1,4-1,3 Homo erectus
0,3-0,2 Homo heidelbergensis
0,1 Homo sapiens
Η προέλευση της ζωής στη Γη
https://prezi.com/eu7ymodemtyw/timeline-the-evolution-of-life-on-earth/
Η επιστήμη της Βιολογίας

Ø Αρχές του 19ου αιώνα: η βιολογία
συγκροτείται ως αυτόνομος
επιστημονικός κλάδος
Ø Μέσα τους 19ου αιώνα: ανάπτυξη της
κυτταρολογίας (μικροσκόπιο)
Ø Αρχές του 20ου αιώνα: συγκρότηση της
γενετικής
Ø Μέσα του 20ου αιώνα: ανάδυση της
μοριακής βιολογίας, με την ανακάλυψη
της μοριακής δομής του DNA το 1953
Εφαρμογές Βιολογίας
Γεωργία Υγεία & Ιατρική
Τρόφιμα & ποτά Ανανεώσιμα χημικά & καύσιμα
https://www.cbinsights.com/rese
arch/industrial-synthetic-biology-
market-map/
Ενότητα 1
Η Επιστήμη της Βιολογίας - Βασικές Ιδιότητες της Ζωής - Προέλευση
και εξέλιξη της ζωής
ü Χαρακτηριστικές Ιδιότητες της Ζωής

ü Επίπεδα οργάνωσης της ζωής
Ενότητα 2
Η Χημεία της Ζωής
A. Άτομα & Χημικοί δεσμοί

B. Το νερό και ιδιότητες του, διαλύματα, οξέα & βάσεις
C. Άνθρακας και λειτουργικές ομάδες
D. Μακρομόρια (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπη & νουκλεϊκά οξέα)
Ενότητα 3
Η Οργάνωση του Κυττάρου
A. Κυτταρική θεωρία & Κυτταρική δομή

B. Δομή και λειτουργεία μεμβρανών
C. Επικοινωνία κυττάρων
Ενότητα 4
Ενέργεια και μεταβολισμός
ü Μορφές ενέργειας, Νόμοι Θερμοδυναμικής, Ελεύθερη ενέργεια

ü ΑΤΡ κυτταρικό έργο
ü Ένζυμα
ü Κυτταρική αναπνοή: Πως τα κύτταρα αποκτούν χημική ενέργεια
Ενότητα 5
Φωτοσύνθεση
ü Φωτοσύνθεση & η σημασία της για την ζωή στη Γη

ü Αντιδράσεις φωτοσύνθεσης
ü Χρήση φωτεινής ενέργειας για τη δημιουργία οργανικών μορίων
Ενότητα 6
Κυτταρικός κύκλος και κυτταρική διαίρεση
A. Μίτωση
B. Μείωση & Ρύθμιση κυτταρικού κύκλου
Ενότητα 7
DNA, το γενετικό υλικό
ü Δομή του DNA

ü Αντιγραφή
Ενότητα 8
Από τα Νουκλεϊκά Οξέα στη Πρωτεΐνη
ü Σύνθεση RNA - Μεταγραφή

ü Σύνθεση Πρωτεϊνών - Μετάφραση
Ενότητα 9
Τεχνολογία Ανασυνδυασμένου DNA
ü Περιοριστικές ενδονουκλεάσες
ü Φορείς κλωνοποίησης
ü Αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης
Ενότητα 10
Βιοτεχνολογία
ü Τεχνικές χειρισμού γενετικού υλικού

(απομόνωση DNA, ηλεκτροφόρηση, Blotting)
ü Εφαρμογές βιοτεχνολογίας στην υγεία,
γεωργία, περιβάλλον & βιομηχανία
Ενότητα 11
Βιογεωχημικοί κύκλοι
ü Κύκλος άνθρακα, νερού, αζώτου

Ενότητα 1
Η Επιστήμη της Βιολογίας - Βασικές Ιδιότητες της Ζωής - Προέλευση
και εξέλιξη της ζωής
ü Χαρακτηριστικές Ιδιότητες της Ζωής
ü Επίπεδα οργάνωσης της ζωής
ü Βασικές αρχές της βιολογίας
q Βιολογία
''βίος'' (= ζωή) + ‘’λόγος'' (= διήγηση, εξήγηση, ερμηνεία)
q Βιολογία είναι η φυσική επιστήμη που μελετά τη ζωή και τους

ζωντανούς οργανισμούς, δηλαδή τις φυσικές δομές, τις χημικές
διεργασίας, τους φυσιολογικούς μηχανισμούς, την ανάπτυξη, τις
μοριακές αλληλεπιδράσεις και την εξέλιξη.

q Τι είναι ζωή;
Μια συνεχής διαδικασία φυσικών φαινομένων και χημικών

αντιδράσεων σε ζωντανούς οργανισμούς με σκοπό την διατήρηση
τους σε ένα δεδομένο περιβάλλον.
Η έννοια της ζωής είναι συνυφασμένη με το κύτταρο. Όλοι οι

ζωντανοί οργανισμοί αποτελούνται από ένα (μονοκύτταροι
οργανισμοί) ή πολλά κύτταρα (πολυκύτταροι οργανισμοί).
Κυτταρική θεωρία
q Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί αποτελούνται από
κύτταρα και κυτταρικά παράγωγα
q Όλα τα κύτταρα δομούνται από τις ίδιες χημικές
ενώσεις και έχουν παρόμοιες μεταβολικές
διεργασίες
q Η λειτουργία των οργανισμών είναι αποτέλεσμα
της συλλογικής δράσης και αλληλεπίδρασης των
κυττάρων που τους αποτελούν
q Τα κύτταρα προκύπτουν από προϋπάρχοντα
κύτταρα
Χαρακτηριστικές Ιδιότητες της Ζωής

q Οργάνωση
q Μεταβολισμός - Μετατροπή και αξιοποίηση ενέργειας
q Αύξηση και ανάπτυξη
q Αναπαραγωγή
q Ρύθμιση - Ομοιόσταση
q Απόκριση στο περιβάλλον
q Εξελικτική προσαρμογή
Οργάνωση
Οι ζωντανοί οργανισμοί χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό οργάνωσης.
Το κύτταρο είναι η βασική μονάδα οργάνωσης.
Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί αποτελούνται από ένα (μονοκύτταροι
οργανισμοί) ή πολλά κύτταρα (πολυκύτταροι οργανισμοί).
"Eukaryotic Cell"
(CC BY-SA 4.0)
"Prokaryote cell" by Ali

Zifan (CC BY-SA 4.0) "Four types of tissue " by the National
Institutes of Health (public domain)
Μεταβολισμός
Μεταβολισμός: Το σύνολο των βιοχημικών αντιδράσεων που

εμπλέκονται στην παραγωγή και στην απελευθέρωση της ενέργειας
Ø Το ΑΤΡ (τριφωσφορική αδενοσίνη)

χρησιμεύει ως παροχή ενέργειας σε
όλες σχεδόν τις βιοχημικές αντιδράσεις
"ATP"
by Junto (public domain)
"Photosynthesis"
(CC BY-SA 3.0)
q Μεταβολισμός υποδιαιρείτε σε Αναβολισμό και Καταβολισμό.
Καταβολισμός:
Απελευθέρωση ενέργειας από τη
διάσπαση σύνθετων ενώσεων σε
απλούστερα μόρια
(αποικοδόμηση/διάσπαση της
οργανικής ύλης)
Αναβολισμός:
Καταναλώνεται ενέργεια για να
συντεθούν πολύπλοκα μόρια
από απλούστερες ενώσεις
(σύνθεση οργανικής ύλης)
https://www.chegg.com/learn/biology/introduction-to-biology/catabolic-reaction
Αύξηση και ανάπτυξη

Αύξηση: αύξηση στο μέγεθος και τη μάζα των
μεμονωμένων κυττάρων ή του αριθμού των κυττάρων με
την πάροδο του χρόνου.
"Μitosis" by Mysid (public domain)
Ανάπτυξη: περιλαμβάνει τη διαφοροποίηση του

οργανισμού μέσω της οποίας αποκτώνται συνεχώς νέες
ικανότητες.
Αύξηση και ανάπτυξη
Η ζωή μας ξεκίνησε από ένα κύτταρο, το γονιμοποιημένο ωάριο ή
ζυγωτό. Από το κύτταρο αυτό προκύπτει τελικά ένας πολυκύτταρος
οργανισμός, όλα τα κύτταρα του οποίου περιέχουν τις ίδιες γενετικές
πληροφορίες με το ζυγωτό.
Αναπαραγωγή
Δημιουργία νέων (όμοιων) οργανισμών
• αγενώς, με συμμετοχή ενός μονογονεϊκού οργανισμού,
πχ. διχοτόμηση
• εγγενώς από δύο αρχικούς οργανισμούς: σύντηξη ωαρίου με
σπερματοζωάριο για το σχηματισμό ενός γονιμοποιημένου ωαρίου
"Sexual reproduction“ by Dilip

"Cell division of Salmonella
(CC BY-SA 4.0)
typhimurium" by Janice Carr
(public domain)
Ρύθμιση (Ομοιόσταση)
q Ρύθμιση (Ομοιόσταση)
Οι οργανισμοί έχουν την ικανότητα να διατηρούν τις εσωτερικές
συνθήκες (θερμοκρασία, pH, συγκέντρωση χημικών ουσιών) σταθερές
ανεξάρτητα από εξωτερικές αλλαγές.
Απόκριση στο περιβάλλον

Οι ζωντανοί οργανισμοί ανταποκρίνονται σε ερεθίσματα ή αλλαγές στο
περιβάλλον τους.
Φωτοτροπισμός Χημειοτακτισμός
"Mimosa pudica" by Hrushikesh

"Bacterial chemotaxis" by Erin Rod
(public domain)
(CC BY-SA 4.0)
Εξελικτική προσαρμογή
Οι πληθυσμοί των ζωντανών οργανισμών εξελίσσονται κατά τη διάρκεια
πολλών γενεών και προσαρμόζονται στο περιβάλλον.
Εξέλιξη: η αλλαγή στη γενετική σύνθεση ενός πληθυσμού μέσα στο
χρόνο.
Οι σπίνοι του Δαρβίνου:
μεμονωμένα μέλη ενός είδους
έχουν χαρακτηριστικές αλλαγές
"Evolution" National Human

Genome Research Institute
(public domain)
Χαρακτηριστικές Ιδιότητες της Ζωής

Η ζωή είναι οργανωμένη, «λειτουργεί», μεγαλώνει, αναπαράγεται,
ανταποκρίνεται σε ερεθίσματα και προσαρμόζεται (εξελίσσεται).
Τα χαρακτηριστικά της ζωής αποτελούν τη βάση της μελέτης της βιολογίας.
Characteristics of Life
https://prezi.com/mjgnpjaan8eh/the-seven-
characteristics-of-life/
Τα επίπεδα οργάνωσης της ζωής
Τα έμβια όντα είναι εξαιρετικά οργανωμένα και δομημένα,
ακολουθώντας μια ιεραρχία:
Άτομο
Μόριο
Οργανίδιο
Κύτταρο
Ιστός
Σύστημα οργάνων και όργανο
Οργανισμός
Πληθυσμός
Βιολογική κοινότητα, ή
βιοκοινότητα
Οικοσύστημα
Βιόσφαιρα

Άτομο: η μικρότερη και πιο θεμελιώδης μονάδα της ύλης. Το άτομο
είναι το χαμηλότερο επίπεδο πολυπλοκότητας σε οποιοδήποτε
"Atom Diagram" βιολογικό σύστημα.
(CC BY-SA 4.0)
Μόριο: χημική δομή που αποτελείται από δύο ή περισσότερα άτομα

(λίπη, πρωτεΐνες, DNA).
"Water molecule"
(public domain)
Οργανίδιο: επιμέρους συστατικό του κυττάρου με συγκεκριμένη δομή

και λειτουργία (ριβοσώματα, μιτοχόνδρια). Συνδυασμοί
"Cell nucleus" διαφορετικών οργανικών μορίων.
(public domain)
Κύτταρο: θεμελιώδης δομική και λειτουργική μονάδα ζωής.

"Eukaryotic Cell"
(CC BY-SA 4.0)
"Muscle Tissue"
Ιστός: ομάδα όμοιων κυττάρων που επιτελούν μια συγκεκριμένη διεργασία.
(public domain)
Όργανο και σύστημα οργάνων: τμήμα του οργανισμού με συγκεκριμένη
λειτουργία (το στομάχι στα ζώα και οι ρίζες στα φυτά - πεπτικό σύστημα).
Οργανισμός: κάθε μεμονωμένο έμβιο ον (δέντρο, μικροοργανισμός).
Πληθυσμός: όλα τα άτομα ενός είδους που ζουν σε συγκεκριμένη

περιοχή.
Βιολογική κοινότητα, ή βιοκοινότητα: το σύνολο των οργανισμών που ζουν

σε δεδομένο οικοσύστημα.
Οικοσύστημα: αποτελείται από όλα τα έμβια όντα μιας συγκεκριμένης

περιοχής, μαζί με τα άβια συστατικά του περιβάλλοντος με τα οποία
αλληλεπιδρούν τα έμβια όντα.
Βιόσφαιρα: περιοχές της Γης που κατοικούνται από έμβια όντα.
Κλάδοι της Βιολογίας
Μοριακή Βιολογία Άτομο

Μελετά τη δομή, τη σύνθεση, τη λειτουργία και
Μόριο
τις αλληλεπιδράσεις των βιολογικά σημαντικών
μακρομορίων σε μοριακό επίπεδο
Οργανίδιο
Κυτταρική Βιολογία
Κύτταρο Μελέτη κυτταρικών διεργασιών &
Ιστολογία χαρακτηριστικά των κυττάρων
Μελέτη της μορφολογίας, των φυτικών Ιστός
και ζωικών ιστών
Σύστημα οργάνων και όργανο
Φυσιολογία
Οργανισμός Όργανο & σύστημα οργάνων,
Πληθυσμιακή Βιολογία οργανισμό
Εξετάζει την γενετική σύνθεση των Πληθυσμός
βιολογικών πληθυσμών
Βιολογική κοινότητα, ή βιοκοινότητα
Οικοσύστημα Οικολογία
Περιβαλλοντική
Βιολογία Βιόσφαιρα
Βασικές Αρχές της Βιολογίας
Αναδυόμενες ιδιότητες
q Κάθε ανώτερο επίπεδο βιολογικής οργάνωσης συνοδεύεται από νέες
ιδιότητες.
Κάθε φορά που ανεβαίνουμε σε

ανώτερο επίπεδο οργάνωσης
εμφανίζονται νέες ιδιότητες
(αναδυόμενες ιδιότητες) που δεν
υπήρχαν στο προηγούμενο.
Οι αναδυόμενες ιδιότητες οφείλονται στις δομικές και λειτουργικές σχέσεις

μεταξύ των συστατικών όσο αυξάνει η πολυπλοκότητα της έμβιας ύλης.
Συσχέτιση δομής και λειτουργίας
q Σε όλα τα επίπεδα βιολογικής οργάνωσης υπάρχει στενή συσχέτιση
δομής και λειτουργίας.
Η δομή είναι
προσαρμοσμένη στη
λειτουργία.
Αν γνωρίζουμε τη δομή
μπορούμε να
κατανοήσουμε και τη
λειτουργία και
αντίστροφα.
Ροή ενέργειας
q Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους,
ανταλλάσσοντας ύλη και ενέργεια
Παραγωγοί (φυτά και φωτοσυνθετικοί

οργανισμοί)
Διοξείδιο του άνθρακα + νερό + ηλιακή ενέργεια →
γλυκόζη + οξυγόνο
Καταναλωτές (ζώα που τρέφονται

με παραγωγούς ή άλλους καταναλωτές)
Γλυκόζη + οξυγόνο →
διοξείδιο του άνθρακα + νερό + ενέργεια
Ροή ενέργειας
q Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους,
ανταλλάσσοντας ύλη και ενέργεια
Δυναμική των οικοσυστημάτων
§ Ανακύκλωση θρεπτικών συστατικών.
§ Μονόδρομη ροή της ενέργειας από τον
ήλιο προς τους παραγωγούς (φυτά και
φωτοσυνθετικοί οργανισμοί) και τους
καταναλωτές (ζώα που τρέφονται με
παραγωγούς ή άλλους καταναλωτές).
§ Μετατροπή ενέργειας: μετασχηματισμό
μιας μορφής ενέργειας σε κάποια άλλη.
Ένζυμα
q Τα βιολογικά συστήματα ρυθμίζονται από αναδραστικούς
μηχανισμούς
Το κύτταρο
η βασική δομική και λειτουργική μονάδα των οργανισμών
Είναι η μικρότερη μονάδα

που μπορεί να επιτελέσει
όλες τις απαραίτητες
δραστηριότητες της ζωής.
"Plant cell“ by LadyofHats

(public domain)
"Kinetochore “ by File Upload Bot (Magnus
Manske) (public domain)
Το κύτταρο
Προκαρυωτικά
§ Δεν έχουν πυρήνα ή άλλα οργανίδια
που να περικλείονται από μεμβράνη
Ευκαρυωτικά
§ Ποικιλία από οργανίδια που
περικλείονται από μεμβράνες
§ Ο πυρήνας περιέχει το DNA, δηλαδή τη
γενετική πληροφορία
§ Τα υπόλοιπα οργανίδια είναι στο
κυτταρόπλασμα
DNA το γενετικό υλικό
q Η διαιώνιση της ζωής βασίζεται στις κληρονομικές πληροφορίες που
υπάρχουν στο DNA
Το DNA (Deoxyribo Nucleic Acid) είναι το γενετικό

υλικό όλων των κυττάρων.
Το χρωμόσωμα περιέχει το σύνολο του γενετικού
υλικού (DNA)
Το DNA περιέχει τις γενετικές πληροφορίες
σε συγκεκριμένα τμήματα του, τα γονίδια
(μονάδες κληρονομικότητας).
"DNA"
(public domain)
Δομή του DNA

Το DNA αποτελείται από δύο
αλυσίδες ατόμων που συνδέονται
σε μια έλικα. Κάθε αλυσίδα
αποτελείται από μια αλληλουχία
υπομονάδων που ονομάζονται
νουκλεοτίδια.
Νουκλεοτίδιο:
• φωσφορικό σάκχαρο (φωσφορική
δεοξυριβόζη)
• μία από τις τέσσερις αζωτούχες
βάσεις (αδενίνη (Α), κυτοσίνη (C),
Pray L. “Discovery of DNA structure and function: Watson and Crick” . Nature
Education. 2008;1(1). γουανίνη (G), θυμίνη (T))
Ροή της γενετικής πληροφορίας
Η κατεύθυνση με την οποία η γενετική πληροφορία, που είναι
καταγραμμένη στο μόριο του DNA «ρέει» προς τις πρωτεΐνες,
ονομάζεται κεντρικό δόγμα της Βιολογίας.
§ Μεταγραφή: Έκφραση της πληροφορίας που υπάρχει στο DNA

στο RNA
§ Μετάφραση: Το RNA μεταφέρει την πληροφορία στις πρωτεΐνες
που είναι υπεύθυνες για τη δομή και λειτουργία των κυττάρων
DNA το γενετικό υλικό

q Η διαιώνιση της ζωής βασίζεται στις κληρονομικές πληροφορίες που
υπάρχουν στο DNA
Λειτουργίες του DNA:

§ Αποθήκευση γενετικής πληροφορίας
(οφείλεται στην αλληλουχία των βάσεων κατά
μήκος της αλυσίδας του νουκλεϊκού οξέος)
§ Διατήρηση και μεταβίβαση της γενετικής
πληροφορίας
§ Έκφραση των γενετικών πληροφοριών
Βιολογία συστημάτων
Τα τέσσερα βασικά πεδία

της βιολογίας συστημάτων
1. Γονιδιωματική
(Genomics)
2. Μεταγραφωματική
(Transcriptomics)
3. Πρωτεομική
(Proteomics)
4. Μεταβολομική
(Metabolomics)
Βιολογία συστημάτων
Κατασκευή μοντέλων που περιγράφουν τη δυναμική συμπεριφορά ενός
βιολογικού συστήματος συνολικά.
"Synthetic_Biology“ by Jing Ke, Bing Wang and Yasuo "Synthetic_Biology“ by Ernesto Andrianantoandro, Subhayu
Yoshikuni (CC BY-SA 4.0) Basu, David K Karig, and Ron Weiss (CC BY-SA 4.0)
Εξέλιξη
q Η ομοιογένεια και η ποικιλότητα των έμβιων όντων οφείλονται στην
εξέλιξη
Εξέλιξη: η διαδικασία μέσω της οποίας οι πληθυσμοί των οργανισμών
αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου.
Για τη μελέτη της ποικιλότητας των έμβιων όντων

χρησιμοποιείται ένα σύστημα οργάνωσης,
ονοματολογίας και ταξινόμησης των έμβιων όντων.
Διωνυμική ονοματολογία
επίσημο σύστημα ονοματοδοσίας οργανισμών
Διπλή ονομασία:
Το πρώτο μέρος του ονόματος προσδιορίζει το γένος (genus) στο οποίο
ανήκει το είδος, ενώ το δεύτερο μέρος διακρίνει τα είδη (species) εντός
του γένους.
Orcinus orca, η φάλαινα δολοφόνος Το βακτήριο Escherichia coli

Ταξινομική κατάταξη
Είδος (Species): μια ομάδα οργανισμών με δομικές ομοιότητες
Γένος (Genus): περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα είδη
Οικογένεια (Family): περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα γένη
Τάξη (Order): περιλαμβάνει μία ή περισσότερες οικογένειες.
Κλάση ή Ομοταξία (Class): περιλαμβάνει μία ή περισσότερες τάξεις
Συνομοταξία (Phylum): περιλαμβάνει μία ή περισσότερες κλάσεις
Βασίλειο (Kingdom): είναι η ανώτερη ταξινομική βαθμίδα και
περιλαμβάνει μια ή περισσότερες συνομοταξίες
Επικράτεια (Domain): η υψηλότερη κατηγορία οργανισμών
Ταξινομική κατάταξη
Άνθρωπος Μαύρη αρκούδα

Είδος Homo sapiens Urcus americanus
Γένος Homo Urcus
Οικογένεια Ανθρωποειδή Αρκτοειδή
Τάξη Πρωτεύοντα Σαρκοβόρα
Ομοταξία Θηλαστικά
Συνομοταξία Χορδωτά
Βασίλειο Ζώα
Επικράτεια Ευκάρια
Το δέντρο της ζωής
Μοριακή προσέγγιση στη συστηματική (Carl Woese)
• Στενά συσχετιζόμενοι οργανισμοί έχουν ίδια μοριακή σύσταση του
rRNA (RNA της ριβοσωμικής υπομονάδας)
Το εξελικτικό δέντρο όλων των

ζώντων οργανισμών περιλαμβάνει
3 επικράτειες
q Βακτήρια
q Αρχαία
q Ευκάρυα
Eπικράτειες
q Επικράτεια των βακτηρίων
Προκαρυώτες με τη μεγαλύτερη
ποικιλομορφία και υποδιαιρούνται σε
πολλά Βασίλεια (πχ. Bacillus) "Mycobacterium tuberculosis"
(CC BY-SA 3.0)
q Επικράτεια των αρχαίων

Προκαρυώτες που ζουν σε ακραίες
συνθήκες θερμοκρασίας, αλατότητας,
οξύτητας, πίεσης (πχ. Methanosarcina
"Archaea"
παράγουν μεθάνιο) (CC BY-SA 3.0)
Eπικράτειες
q Επικράτεια των Ευκαρύων περιλαμβάνει τα βασίλεια:
Πρώτιστα (φύκη, βλενομύκητες, αμοιβάδες)
μονοκύτταροι, οργανισμοί που ζουν σε αποικίες ή είναι
απλοί πολυκύτταροι που έχουν ευκαρυωτική οργάνωση
κυττάρων.
Μύκητες (ζυμομύκητες, μούχλα και μανιτάρια)
δε φωτοσυνθέτουν αλλά εκκρίνουν πεπτικά ένζυμα για τη
λήψη των θρεπτικών συστατικών (πχ. Amanita muscaria)
Φυτά πολυκύτταροι οργανισμοί που φωτοσυνθέτουν
Ζώα πολυκύτταροι οργανισμοί που παίρνουν την τροφή

τους καταναλώνοντας άλλους οργανισμούς

Η ΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΧΗΜ-046
Ενότητα 2 Η Χημεία της Ζωής
A. Άτομα, Χημικά στοιχεία, Χημικοί δεσμοί
B. Το νερό και ιδιότητες του, διαλύματα, οξέα & βάσεις
C. Άνθρακα και λειτουργικές ομάδες
D. Μακρομόρια (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπη & νουκλεϊκά οξέα)

Οι θεμελιώδεις ιδιότητες των ζωντανών συστημάτων προκύπτουν από τη
δομή σε ατομικό επίπεδο και τα χημικά χαρακτηριστικά.
Η πρωτεΐνη p53 αποκαλείται ως «φύλακας του γονιδιώματος»

Η χημεία της ζωής
Τα κύτταρα αποτελούνται από μακρομόρια και μικρά μόρια
Μακρομόρια: πολυμερή επαναλαμβανόμενων απλών μονάδων (μονομερή)
Μικρά μόρια: διαφορετικές δομές όπως ανόργανα στοιχεία, ιχνοστοιχεία,
απλά σάκχαρα, βιταμίνες, νερό
Η χημεία της ζωής

ü Τα μόρια (μακρομόρια και μικρά μόρια) αποτελούνται από άτομα
(μονάδες της ύλης που αντιστοιχούν τα στοιχεία του περιοδικού πίνακα)
ü Στοιχείο είναι μία μορφή της ύλης που αποτελείται από ένα μόνο είδος
ατόμων.
Τα στοιχεία που συνθέτουν το ανθρώπινο σώμα
Λειτουργίες των στοιχείων στους οργανισμούς

O: απαραίτητο για την κυτταρική αναπνοή, βρίσκεται στις περισσότερες
οργανικές ενώσεις
C: σχηματίζει τη ραχοκοκαλιά των οργανικών μορίων
H: βρίσκεται στις περισσότερες οργανικές ενώσεις, συστατικό του νερού, το
ιόν υδρογόνου εμπλέκεται στη μεταφορά ενέργειας
N: συστατικό των πρωτεϊνών, των νουκλεϊκών οξέων και της χλωροφύλλης
στα φυτά
P: συστατικό των νουκλεϊκών οξέων και των φωσφολιπιδίων των μεμβρανών.
Σημαντικό στις αντιδράσεις μεταφοράς ενέργειας
S: συστατικό των περισσότερων πρωτεϊνών
Λειτουργίες των στοιχείων στους οργανισμούς
§ Συστολή μυών (Ca, K)
§ Μεταβίβαση νευρικών ώσεων (Ca, Na)
§ Ενεργοποίηση ενζύμων (Mg, Fe)
§ Φωτοσύνθεση (Na, Cl), Mg: συστατικό της χλωροφύλλης
Ιχνοστοιχεία: σίδηρος Fe, σελήνιο Se, μαγγάνιο Mn, φθόριο F, ιώδιο I,

ψευδάργυρος Zn κ.α.
Το Άτομο
Το μικρότερο σωματίδιο ενός στοιχείου που διατηρεί τις χημικές του
ιδιότητες. Ηλεκτρονικ
Ηλεκτρόνια ό νέφος
Υποατομικά σωματίδια
Πυρήνας
§ Πρωτόνια (θετικά φορτισμένα) § Πρωτόνια
§ Νετρόνια
§ Νετρόνια (ουδέτερα σωματίδια)
§ Ηλεκτρόνια (αρνητικά
φορτισμένα)
Ατομικός Αριθμός
Ατομικός αριθμός: Ο αριθμός των πρωτονίων του πυρήνα του ατόμου
ενός χημικού στοιχείου
Καθορίζει την ταυτότητα ενός ατόμου και ορίζει το χημικό στοιχείο.
1H
Ο αριθμός των πρωτονίων
στον πυρήνα καθορίζει και
τον αριθμό των ηλεκτρονίων.
8O
Ατομική μάζα (Μαζικός αριθμός)

Ατομική μάζα: ο αριθμός που δείχνει πόση ύλη περιέχει το άτομο σε
σύγκριση με ένα άλλο άτομο (amu, 1 Dalton=1,7 ×10-24 g)
Σωματίδιο Ατομική μάζα κατά προσέγγιση

Πρωτόνιο 1 amu
Νετρόνιο 1 amu
Ηλεκτρόνιο 1/1.800 amu
Ø Τα πρωτόνια και τα νετρόνια 8O

καθορίζουν την ατομική μάζα.
Ατομικός & Μαζικός Αριθμός
Ατομικός Μαζικός Αριθμός Αριθμός Αριθμός

αριθμός αριθμός πρωτονίων νετρονίων ηλεκτρονίων
(Ζ) (Α)
#"
!"𝐹𝑒 26 56 26 30 26
Ισότοπο
Στη φύση τα στοιχεία εμφανίζονται ως μείγμα ισοτόπων
Ισότοπο: άτομα με ίδιο αριθμό πρωτονίων (ατομικό αριθμό) αλλά
διαφορετικό αριθμό νετρονίων (διαφορετικό μαζικό αριθμό).
"Hydrogen isotopes" by
MikeRun (CC BY-SA 4.0)
Ισότοπο
Σταθερά: οι πυρήνες τους δεν

έχουν την τάση να χάνουν
σωματίδια
Ραδιενεργά: ο πυρήνας σταδιακά
διασπάται εκπέμποντας
σωματίδια και ενέργεια
Böcker, S., Letzel, M. C., Lipták, Z., & Pervukhin, A. (2009). SIRIUS: decomposing isotope
patterns for metabolite identification. Bioinformatics, 25(2), 218-224.
Όλα τα ισότοπα έχουν ίδιες χημικές ιδιότητες αλλά έχουν διαφορετικές

φυσικές ιδιότητες (όπως πυκνότητα, σημείο τήξης, σημείο βρασμού).
Εφαρμογές ραδιενεργών ισοτόπων

§ Χρονολόγηση της ηλικίας απολιθωμάτων (ραδιοχρονολόγησης με C-14)
§ Μελέτη μεταβολισμού - σήμανση βιομορίων
§ Μελέτη σύνθεσης DNA στα ανθρώπινα κύτταρα
§ Ιατρική: ως διαγνωστικά εργαλεία (καταγραφή καρκινικών διαιρέσεων)
Ø Καταγραφή καρκινικών διαιρέσεων με

τομογράφους εκπομπής ποζιτρονίων (PET
scanners)
Εφαρμογές ραδιενεργών ισοτόπων
Χρήση ισοτόπων για τον καθορισμό της

επίδρασης της θερμοκρασίας στην
ταχύτητα με την οποία τα κύτταρα
αντιγράφουν το DNA τους
Ηλεκτρόνια
Τα ηλεκτρόνια κινούνται γύρω από τον πυρήνα σε ηλεκτρονιακές
στιβάδες.
Κάθε ηλεκτρονιακή στιβάδα έχει καθορισμένη ενέργεια και συγκεκριμένο
αριθμό τροχιακών.
Κατανομή ηλεκτρονίων
Ηλεκτρόνια σθένους: τα ηλεκτρόνια που βρίσκονται στην εξωτερική
στοιβάδα των ατόμων.
Άτομα με ίδιο αριθμό ηλεκτρονίων στη στιβάδα σθένους έχουν

παρόμοια χημική συμπεριφορά (F, Cl)
Ηλεκτρονιακή Διαμόρφωση
Περιγράφει πως τα ηλεκτρόνια είναι κατανεμημένα στις ηλεκτρονιακές
στιβάδες και τα τροχιακά.
Κανόνες
1. Αρχή της ελαχίστης ενέργειας: πρώτα καταλαμβάνονται τροχιακά χαμηλής ενέργειας
2. Απαγορευτική αρχή του Pauli: 2 ηλεκτρόνια καταλαμβάνουν ένα τροχιακό
3. Κανόνας του Hund: κατά την τοποθέτηση ηλεκτρονίων σε τροχιακά ίδιας ενέργειας η
προτιμώμενη διάταξη είναι αυτή που δίνει το μέγιστο συνολικό «spin»
Ηλεκτρόνια σθένους
Δομές Lewis: αναπαριστούν τα ηλεκτρόνια σθένους των στοιχείων
§ Η χημική συμπεριφορά του ατόμου εξαρτάται από αριθμό

ηλεκτρονίων στη στιβάδα σθένους.
§ Η τάση ενός ατόμου να συμμετέχει σε αντιδράσεις
οφείλεται στην ύπαρξη ασύζευκτων ηλεκτρονίων (δηλαδή
ηλεκτρονίων που δε σχηματίζουν ζεύγη σε ένα ή
περισσότερα τροχιακά της στιβάδας σθένους)
Σχηματισμός μορίων
§ Τα άτομα τείνουν να μοιράζονται ή μεταφέρουν τα ηλεκτρόνια σθένους
όταν η στιβάδα σθένους μένει ασυμπλήρωτη.
§ Τα άτομα σχηματίζουν χημικούς δεσμούς με άλλα άτομα για να
επιτύχουν μια σταθερή διαμόρφωση ηλεκτρονίων.
§ Όταν δύο ή περισσότερα άτομα συνδέονται χημικά μεταξύ τους, η
προκύπτουσα χημική δομή είναι ένα μόριο.
Χημικοί δεσμοί
q Χημικοί δεσμοί: έλξεις που αναπτύσσονται μεταξύ ατόμων και
επιτρέπει το σχηματισμό μορίων (ενώσεων)
Ισχυροί δεσμοί:
ü Ομοιοπολικός δεσμός
ü Ιοντικός ή ετεροπολικός δεσμός
Ασθενείς δεσμοί:
ü Δεσμοί υδρογόνου
ü Δυνάμεις van der Waals
Ομοιοπολικοί δεσμοί
Ομοιοπολικοί δεσμοί σχηματίζονται με κοινή συνεισφορά ηλεκτρονίων.
“Covalent bond hydrogen”, από

Jacek FH διαθέσιμο με άδεια CC BY-SA 3.0
Παραδείγματα
Πολλαπλοί ομοιοπολικοί δεσμοί

q Απλός δεσμός: ο ομοιοπολικός δεσμός, στον οποίον ένα και μόνο ζεύγος
ηλεκτρονίων μοιράζεται ανάμεσα σε δύο άτομα.
q Διπλός δεσμός: ο ομοιοπολικός δεσμός στον

οποίον δύο ζεύγη ηλεκτρονίων μοιράζονται
ανάμεσα σε δύο άτομα (σχηματίζουν κυρίως τα
άτομα C, Ν, Ο και S)
q Τριπλός δεσμός: ο ομοιοπολικός δεσμός στον

οποίον τρία ζεύγη ηλεκτρονίων μοιράζονται
ανάμεσα σε δύο άτομα (σχηματίζουν κυρίως τα
άτομα C και Ν)
Ομοιοπολικοί δεσμοί στα βιολογικά μόρια
Ο αριθμός ομοιοπολικών δεσμών που συνήθως σχηματίζονται από τα άτομα
στα βιολογικά σημαντικά μόρια:
Χρησιμοποιούν το d τροχιακό
Ο P σταθερός με 8 ή 10 e- το S σταθερό με 8 ή 10 ή 12 e-
Ομοιοπολικοί δεσμοί στα βιολογικά μόρια

Οι ομοιοπολικών δεσμών που συνήθως σχηματίζονται από τα άτομα στα
βιολογικά σημαντικά μόρια:
Πολικοί (πολωμένοι) & Μη πολικοί (μη πολωμένοι)
Τα άτομα διαφορετικών στοιχείων έχουν διαφορετική τάση να έλκουν
ηλεκτρόνια.
Η ηλεκτραρνητικότητα είναι το μέτρο της τάσης ενός ατόμου να έλκει τα
κοινά ηλεκτρόνια στους χημικούς δεσμούς.
Όσο πιο ηλεκτραρνητικό είναι

ένα άτομο τόσο πιο ισχυρά
έλκει τα κοινά ηλεκτρόνια
προς το μέρος του.
Μη πολικός ομοιοπολικός δεσμός:
Δημιουργείται μεταξύ δύο όμοιων ατόμων (ισομερή κατανομή e) ή
ατόμων με παρόμοια ηλεκτροαρνητικότητα.
Πολικός ομοιοπολικός δεσμός:

Δημιουργείται μεταξύ ανόμοιων ατόμων - διαφορετικής
ηλεκτροαρνητικότητας.
Το μόριο εμφανίζεται σαν δίπολο (ανομοιόμορφη
κατανομή του κοινού ζεύγους ηλεκτρονίων).
Όταν η διαφορά στην ηλεκτραρνητικότητα (ΔΗΑ) δύο στοιχείων είναι
q ΔHA < 0,4 μη πολικός δεσμός
q 0,4 < ΔHA < 1,7 πολικός δεσμός
Ιόν και Ιοντικοί δεσμοί

q Ιόν: ένα ηλεκτρικά φορτισμένο σωματίδιο που λαμβάνεται από ένα
άτομο ή από μια ομάδα χημικά ενωμένων ατόμων με προσθήκη ή
αφαίρεση ηλεκτρονίων.
§ Ανιόν: ένα αρνητικά φορτισμένο ιόν (κερδίζει ηλεκτρόνια)
§ Κατιόν: ένα θετικά φορτισμένο ιόν (χάνει ηλεκτρόνια)
Ιοντικοί δεσμοί: έλξεις μεταξύ

δυο αντίθετα φορτισμένων
ατόμων ή ιόντων
Ιοντικές ενώσεις
Ιοντικές ενώσεις ή άλατα: αποτελούνται από ιόντα αντίθετου φορτίου
και συγκρατούνται μεταξύ τους με δυνάμεις ηλεκτροστατικής φύσεως.
Ιδιότητες ιοντικών ενώσεων

§ Στερεές
§ Κρυσταλλικές
§ Έχουν υψηλό σημείο τήξεως
§ Διαλύονται στο νερό και σε
πολικούς διαλύτες
§ Τα υδατικά διαλύματα είναι καλοί
Ανάπτυξη ηλεκτροστατικών δυνάμεων
αγωγοί του ρεύματος
ανάμεσα στα ιόντα Na+ Cl- (ιοντικός
δεσμός) και σχηματισμός άλατος (NaCl).
Ασθενείς χημικοί δεσμοί

Δεσμοί υδρογόνου: Η ελκτική δύναμη που αναπτύσσεται ανάμεσα στο
άτομο Η ενός μορίου (το οποίο συνδέεται ομοιοπολικά με ένα
ηλεκτραρνητικό άτομο, πχ Ο, Ν) και στο ηλεκτραρνητικό άτομο ενός
άλλου μορίου.
Ο δεσμός υδρογόνου σχηματίζεται από την

έλξη που ασκεί το μερικό αρνητικό φορτίο του
αζώτου της αμμωνίας στο μερικό θετικό φορτίο
του υδρογόνου του νερού
Δεσμοί υδρογόνου
Ο δεσμός υδρογόνου προκύπτει όταν η ισχυρή θετική κατανομή φορτίου
προσελκύει ένα ασύζευκτο ζεύγος ηλεκτρονίων ενός άλλου ατόμου, που
γίνεται ο δέκτης του δεσμού υδρογόνου.
Βιολογική σημασία δεσμών υδρογόνου

Δεσμοί υδρογόνου στη δευτεροταγή δομή μιας πρωτεΐνης
α-έλικα: Η καρβονυλικές
ομάδα C=O κάθε αμινοξέος
σχηματίζει δεσμό υδρογόνου
με την αμινομάδα Ν-Η που
βρίσκεται 4 θέσεις μπροστά
στην αλληλουχία.
β-πτυχωτή επιφάνειες: Οι
γειτονικές β-πτυχώσεις έχουν
αντίθετες κατευθύνσεις και
δεσμοί υδρογόνου
σταθεροποιούν τη δομή
μεταξύ δύο β-πτυχώσεων
Βιολογική σημασία δεσμών υδρογόνου
Σταθεροποίηση της διπλής έλικας του DNA
Ασθενείς χημικοί δεσμοί

Δυνάμεις van der Waals: Ασθενείς ηλεκτροστατικές δυνάμεις, κυρίως
ελκτικές, που δημιουργούνται από τοπικές διακυμάνσεις φορτίου
(στιγμιαία δίπολα).
Στιγμιαία δίπολα μπορούν να προκληθούν όταν μη
πολικά μόρια έρθουν σε επαφή με πολικά μόρια
Στιγμιαία δίπολα σχηματίζονται αυθόρμητα σε

μη πολικά μόρια λόγω της συνεχής κίνησης των
ηλεκτρονίων
Τα γειτονικά μόρια μπορεί να αλληλεπιδρούν με περιοχές τους που έχουν

ελαφρώς αντίθετο φορτίο αυτές οι ελκτικές δυνάμεις ονομάζονται van der Waals.
Βιολογική σημασία δυνάμεων van der Waals
Σταθεροποίηση κυτταρικών μεμβρανών
Φωσφολιπίδια Χοληστερόλη
Οι δυνάμεις van der Waals

προκύπτουν από έλξεις
μεταξύ στιγμιαίων δίπολων
που συμβαίνουν στους μη
πολικούς δεσμούς C-H των
φωσφολιπιδίων και της
χοληστερόλης
Μοριακό σχήμα και μοριακή λειτουργία

q Όσα μόρια αποτελούνται από 2 άτομα είναι γραμμικά (Η2, Ο2)
q Μόρια με περισσότερα από 2 άτομα έχουν περίπλοκο σχήμα - εξαρτάται από
τη θέση που καταλαμβάνουν τα τροχιακά των ηλεκτρονίων.
Όταν ένα άτομο σχηματίζει ομοιοπολικούς δεσμούς με άλλα άτομα τα

τροχιακά στην εξωτερική στιβάδα αναδιατάσσονται, υβριδισμός τροχιακών,
επηρεάζοντας το σχήμα του μορίου που προκύπτει.
Μοριακό σχήμα και μοριακή λειτουργία
q Φαρμακευτική δράση οπιούχων
Άνθρακας Άζωτο
Φυσική Υδρογόνο Θείο
Ενδορφίνες: σηματοδοτικά ενδορφίνη Οξυγόνο
Μορφίνη
μόρια, προκαλούν ανακούφιση
από τον πόνο & ευφορία κατά
τη διάρκεια άσκησης
Οι μορφίνες συνδέονται στου υποδοχείς της

ενδορφίνης και μιμούνται τη δράση των
φυσικών ενδορφινών.
Χημικές αντιδράσεις
Χημική αντίδραση: η δημιουργία ή διάσπαση χημικών δεσμών που
οδηγεί σε μεταβολή της ύλης
2 Η2 + Ο2 → 2 Η2Ο
Αντιδρώντα Προϊόντα
Με τις χημικές αντιδράσεις δεν δημιουργείται ούτε καταστρέφεται η

ύλη, αλλά αναδιατάσσεται.
Η ύλη αναδιατάσσεται με
τη ενέργεια από το
ηλιακό φως
Ενότητα 2 Η Χημεία της Ζωής
Μέρος B
ü Το νερό & οι ιδιότητες του
ü Οξέα, βάσεις – κλίμακα pH
Το νερό
ü Το νερό καθιστά δυνατή την ύπαρξη της ζωής.
ü Τα ¾ της Γης καλύπτονται από νερό.
ü Στο περιβάλλον υπάρχει σε 3 μορφές: στερεή,
υγρή, αέρια.
ü Όλοι οι οργανισμοί αποτελούνται κυρίως από
νερό (80% των συστατικών τους αποτελείται
από νερό).
Δεσμός υδρογόνου
Η ελκτική δύναμη που αναπτύσσεται ανάμεσα στο άτομο Η ενός μορίου
(το οποίο συνδέεται με ένα πολύ ηλεκτραρνητικό άτομο) και στο
ηλεκτραρνητικό άτομο ενός άλλου μορίου.
Το νερό: ένα μόριο με πολικότητα
Κάθε μόριο νερού μπορεί να

σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με
άλλα 3 ή 4 μόρια νερού.
Υγρό σε θερμοκρασία
περιβάλλοντος: λόγω των δεσμών
υδρογόνου.
Φυσικοχημικές ιδιότητες νερού

• Σε στερεή κατάσταση έχει μικρότερη πυκνότητα (917 Κg/m³, 0°C) σε
σύγκριση με την υγρή (1.000 Κg/m³, 4 °C).
• Υψηλή θερμοκρασία βρασμού (100 °C)
• Χαμηλό σημείο τήξης (0 °C)
• Αυτοϊονίζεται μερικώς, αντίδραση μεταφοράς πρωτόνιων (Η +) από
μόρια νερού σε άλλα μόρια νερού, παράγονται ανιόντα υδροξειδίου
(ΟΗ -) και κατιόντα οξωνίου (Η3Ο+)
Ιδιότητες νερού
q Συνοχή & προσκόλληση
q Θερμορυθμιστική ικανότητα
Μεγάλη ειδική θερμότητα
Μεγάλη ειδική θερμότητα εξαέρωσης
q Ανώμαλη θερμική διαστολή
q Εξαιρετική διαλυτική ικανότητα
Συνοχή
Δεσμοί υδρογόνου: το καθιστούν πιο οργανωμένο από δομική άποψη
Οι δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των μορίων του νερού δημιουργούν ένα
πλέγμα, που εκτείνεται σ’ όλη τη μάζα του.
Το πλέγμα αυτό προσδίδει στο νερό συνοχή.
Συνοχή (cohesion): ελκτική δύναμη που αναπτύσσεται μεταξύ μορίων

ίδιας ουσίας
Συνοχή
Λόγω συνοχής το νερό έχει υψηλή επιφανειακή τάση.
Επιφανειακή τάση: έλξη των υγρών να συρρικνώνονται στη μικρότερη
δυνατή επιφάνεια
Στην επιφάνεια του νερού, τα μόρια διατάσσονται με

τρόπο που οι δεσμοί υδρογόνου προσανατολίζονται
προς τα κάτω λόγω της έλξης άλλων μορίων νερού.
Προσκόλληση (συνάφεια)
Προσκόλληση (adhesion): ελκτικές δυνάμεις μεταξύ δύο διαφορετικών
ουσιών
Δυνάμεις έλξης μεταξύ του

νερού και των τοιχωμάτων του
τριχοειδούς συστήματος
Συνοχή & Προσκόλληση
Τριχοειδές φαινόμενο: η αυθόρμητη ανύψωση του νερού σε σωλήνες
μικρής διαμέτρου. πχ το νερό ανεβαίνει μέσα στους μίσχους των φυτών
Η προσκόλληση νερού στα κυτταρικά τοιχώματα μέσω δεσμών

υδρογόνου αντισταθμίζει την προς τα κάτω έλξη της βαρύτητας
Η συνοχή ανάμεσα στα μόρια του νερού λόγω των

δεσμών υδρογόνου βοηθά στο να διατηρείται
συμπαγής η στήλη του νερού μέσα στα κύτταρα.
Θερμορυθμιστική ικανότητα
Το νερό απορροφά ή απελευθερώνει μεγάλες ποσότητες θερμότητας με
μικρή μεταβολή της δικής του θερμοκρασίας.
Ø Θερμότητα: μέτρο της συνολικής κινητικής ενέργειας που προσδίδει

στο σώμα η κίνηση των μορίων του
Μονάδα μέτρησης: Θερμίδα (cal) ή Joule (J)
Ø Θερμοκρασία: μέτρο της έντασης της θερμότητας, αντιπροσωπεύει τη

μέση κίνηση της θερμότητας
Μονάδα μέτρησης θερμοκρασία: κλίμακα Κελσίου, °C
Το νερό έχει υψηλή ειδική θερμότητα
Ειδική θερμότητα: Είναι το ποσό θερμότητας που απαιτείται για να αυξηθεί
ή να μειωθεί η θερμοκρασία 1 g ουσίας κατά 1°C.
Για να αυξηθεί η θερμοκρασία του νερού θα πρέπει να σπάσουν οι

δεσμοί υδρογόνου, μεγάλο μέρος της θερμότητας χρησιμοποιείται για
να σπάσουν οι δεσμοί υδρογόνου
Όταν η θερμοκρασία του νερού πέφτει, σχηματίζονται νέοι δεσμοί

υδρογόνου και απελευθερώνεται ενέργεια υπό τη μορφή θερμότητας
Η υψηλή ειδική θερμότητα του νερού
Ø Σε επίπεδο οργανισμών: διατήρηση ομοιόστασης (σταθερή θερμοκρασία)
Ø Σε κυτταρικό επίπεδο, η θερμότητα που παράγεται κατά τις αντιδράσεις
του μεταβολισμού απορροφάται από το νερό
Ø Επιδρά στη ρύθμιση του κλίματος
Η υψηλής ειδικής θερμότητας του νερού ρυθμίζει τη θερμοκρασία του αέρα
Οι μεγάλες υδάτινές μάζες νερού στις θάλασσες

• απορροφούν τη θερμότητα και καθιστούν τις παραλίες πιο δροσερές από
την ενδοχώρα τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες
• αποβάλλουν θερμότητα και ζεσταίνουν τις παράκτιες περιοχές το χειμώνα
Το νερό έχει υψηλή θερμότητα εξάτμισης
Θερμότητα εξάτμισης: Η ποσότητα της θερμοκρασίας που πρέπει να
απορροφήσει 1 g υγρού για να περάσει από υγρή σε αέρια φάση.
Το νερό εξατμίζεται όταν τα μόρια του αποκτήσουν ικανή κινητική
ενέργεια, ώστε να σπάσουν τους δεσμούς υδρογόνου.
Η εξάτμιση του νερού από μια επιφάνεια προκαλεί ψύξη σ’ αυτή

§ Εξάτμιση του νερού από τα φύλλα προφυλάσσει τους ιστούς των
φύλλων από υπερθέρμανση
§ Εξάτμιση του ιδρώτα από το σώμα του ανθρώπου μειώνει τη
θερμότητα του σώματος
Ανώμαλη θερμική διαστολή
Οι περισσότερες ουσίες είναι πιο πυκνές όταν είναι
στερεές, αλλά όχι το νερό…
Ο πάγος επιπλέει!
Το νερό έχει μικρότερη πυκνότητα στη στερεή φάση
απ’ ότι στην υγρή.
Ανώμαλη θερμική διαστολή

Οι θάλασσες και λίμνες δεν παγώνουν και επιτρέπουν τη συνέχιση της
ζωής στο νερό κάτω από την επιφάνεια του πάγου.
Διαλυτική ικανότητα
Ο Διαλύτης της Ζωής: Οι διαλυτικές του ικανότητες οφείλονται στην
πολικότητα του μορίου του.
• Ιοντικές ενώσεις διαλύονται στο νερό: πχ. NaCl
Οι αρνητικές φορτισμένες περιοχές του

οξυγόνου στα μόρια του νερού έλκονται από
κατιόντα νατρίου.
Οι θετικές φορτισμένες περιοχές του υδρογόνου
“Reactions in Aqueous στα μόρια του νερού έλκονται από ανιόντα

Solution”, Chapter 4
«Principles of General
Chemistry» (v. 1.0), (CC
χλωρίου.
BY 4.0)
Πολικές ενώσεις διαλύονται στο νερό:
πχ. Σακχαρόζη: αποτελείται από μόρια, που
έχουν πολικότητα, λόγω της ύπαρξης των
υδροξυλίων -ΟΗ στο μόριό τους
Τα μόρια του νερού σχηματίζουν δεσμούς

υδρογόνου με τα υδροξύλια των μορίων της
σακχαρόζης με αποτέλεσμα να σπάσουν οι
κρυσταλλικοί δεσμοί της σακχαρόζης
Πολικές ενώσεις διαλύονται στο νερό: πχ. Πρωτεΐνες
Ιοντικές & πολικές περιοχές στην επιφάνεια της πρωτεΐνης έλκουν τα
μόρια του νερού
Μικρά μη πολικά αέρια διαλύονται στο νερό:
§ Διοξείδιο του άνθρακα (CO2)
§ Οξυγόνο (O2)
Κυτταρική αναπνοή: κατά τη διάσπαση των

σακχάρων απελευθερώνεται διοξείδιο του
άνθρακα, αν αυτό δεν διαλυόταν στο αίμα (55%
αποτελείται από νερό) δεν θα μπορούσαμε να
επιβιώσουμε.
Διάλυμα: ομογενές υγρό μείγμα 2 ή περισσοτέρων ουσιών.
Διαλύτης: η ένωση που βρίσκεται σε μεγαλύτερη ποσότητα ή είναι στην
υγρή κατάσταση. Συνήθως ο διαλύτης είναι το νερό.
Υδρόφιλες ουσίες: ουσίες που αλληλεπιδρούν με το νερό.
Κολλοειδές διάλυμα: μείγμα που περιέχει υδρόφιλα αλλά

μεγάλα μόρια που δεν διαλύονται αλλά αιωρούνται στα
υδατικά βιολογικά διαλύματα πχ μόρια κυτταρίνης
(βαμβάκι)
Υδρόφοβες ουσίες: μη ιοντικές ή μη πολικές ουσίες που δε

σχηματίζουν δεσμούς υδρογόνου (ελαιόλαδο, συστατικά
κυτταρικών μεμβρανών)
Συγκέντρωση διαλυμάτων
Συγκέντρωση διαλυμάτων: αριθμός διαλυμένων μορίων σε όγκο
Μοριακότητα κατ' όγκο ή γραμμομοριακότητα (Molarity): Εκφράζει τα

γραμμομόρια (mol) διαλυμένης ουσίας σε 1 λίτρο διαλύματος (mol/L)
Γραμμομόριο (mol): η ποσότητα σε γραμμάρια μιας χημικής ένωσης που

ισούται με το μοριακό της βάρος σε dalton και περιέχει αριθμό μορίων ίσο
με τον αριθμό Avogadro (6,02×1023)
Μοριακή μάζα ή βάρος: το άθροισμα των μαζών όλων των ατόμων ενός
μορίου
Αυτοϊοντισμός νερού
Αυτοϊοντισμός: μια αντίδραση κατά την οποία δύο όμοια μόρια αντιδρούν
παρέχοντας ιόντα
Γίνεται μεταφοράς πρωτονίων (Η+) από μόρια νερού σε άλλα μόρια νερού,
παράγονται ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ-) και κατιόντα οξωνίου (Η3Ο+)
Στο σημείο ισορροπίας, η συγκέντρωση των μορίων νερού είναι πολύ

μεγαλύτερη από τις συγκεντρώσεις των οξωνίων και υδροξειδίων
Προσθήκη οξέων ή βάσεων διαταράσσει την ισορροπία (μπορεί να

επηρεάσει τις πρωτεΐνες και άλλα μόρια των κυττάρων)
Οξέα και βάσεις

Οξύ: μία ουσία που αυξάνει τη συγκέντρωση ιόντων οξωνίων (Η3Ο+) ενός
διαλύματος
Βάση: μία ουσία που μειώνει τη συγκέντρωση των ιόντων οξωνίων (Η3Ο+)
ενός διαλύματος
Όξινο: [Η3Ο+] > [OH-]
Ουδέτερο: [Η3Ο+] = [OH-]
Βασικό: [Η3Ο+] < [OH-]

Κλίμακα pH
Η περιεκτικότητα ενός
διαλύματος σε Η3Ο+ και ΟΗ-
καθορίζει το pH του
Κυμαίνεται από 0 - 14
Κάθε μεταβολή του pH κατά μια

μονάδα σημαίνει ότι η
συγκέντρωση των Η+ και ΟΗ-
αυξήθηκε ή μειώθηκε κατά 10
φορές.
Ένα οξύ με pH 3 είναι 10 x 10 x 10

(1000 φορές) ισχυρότερο από με
pH 6
Σημασία pH
§ Όλα τα υποκυτταρικά διαμερίσματα (μιτοχόνδρια, λυσοσώματα,
συσκευή Gogli, ενδοπλασματικό δίκτυο) έχουν το κάθε ένα τη δική
του και διαφορετική τιμή pH
§ Όλα τα ένζυμα για να δράσουν χρειάζονται καθορισμένες τιμές pΗ
§ Το αίμα πρέπει να έχει σταθερό pΗ =

7,4
Μέρος C
ü Άνθρακας & Oργανικές ενώσεις
ü Λειτουργικές ομάδες
ü Τα μόρια της ζωής
ü Σύνθεση και διάσπαση των πολυμερών
Οργανική Χημεία: μελέτη των ενώσεων του άνθρακα (εκτός από CO, CO2,
και ανθρακικά άλατα).
Οι οργανικές ενώσεις στους ζωντανούς οργανισμούς ταξινομούνται

σε:
§ Υδατάνθρακες
§ Νουκλεϊκά οξέα
§ Πρωτεΐνες
§ Λιπίδια
Άνθρακας
§ Ο άνθρακας είναι η βάση της ζωής.
§ Οι ζωντανοί οργανισμοί αποτελούνται

κυρίως από χημικές ενώσεις του
άνθρακα.
§ Σχηματίζει μεγάλα και πολύπλοκα μόρια

με απεριόριστη ποικιλία
Άνθρακας
Η διάταξη των ηλεκτρονίων του C καθορίζει το είδος και τον αριθμό των
δεσμών με άλλα άτομα.
Τα άτομα άνθρακα στη σύνθεση μορίων μπορούν να συνδεθούν μεταξύ

τους αλλά και με άλλα στοιχεία (Η, Ο, Ν, S, Ρ).
Άνθρακας
Τα άτομα του άνθρακα μπορούν να σχηματίσουν μεγάλη ποικιλία μορίων
Παραλλαγές ανθρακικού σκελετού
Κύρια πηγή της μεγάλης ποικιλότητας που χαρακτηρίζει την έμβια ύλη.
Παραλλαγές του ανθρακικού σκελετού οδηγούν σε άλλη ένωση:
Αλυσίδες ατόμων άνθρακα διαφέρουν:

§ Μήκος
§ Μορφή (ευθείες, διακλαδώσεις, δακτύλιοι, αριθμό διπλών δεσμών,
ελεύθερες θέσεις για άλλα άτομα)
Παραλλαγές ανθρακικού σκελετού

Δακτύλιοι:
§ Ο άνθρακας μπορεί να σχηματίσει πενταμελείς και εξαμελείς
δακτυλίους (κυκλοπεντάνιο-κυκλοεξάνιο)
§ Μονοί ή διπλοί δεσμοί μπορεί να συνδέουν τους άνθρακες στον
δακτύλιο (κυκλοεξάνιο-βενζόλιο)
§ Το άζωτο μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρακα (πυριδίνη)
Υδρογονάνθρακες
Οργανικά μόρια από C και Η (γενικός τύπος: CxHy)
Συμμετέχουν σε αντιδράσεις που απελευθερώνουν μεγάλο ποσό

ενέργειας, πχ βενζίνη, καύσιμη ύλη, λίπος (αποθήκη καύσιμης ύλης
ζώων).
Υδρόφοβες ουσίες: μη πολικοί δεσμοί μεταξύ C-H
Μεθάνιο
Ρόλος υδρογονανθράκων στα λίπη
§ Αποθήκες ενέργειας των

θηλαστικών είναι τα
λιποκύτταρα, γεμάτα με
λιποσταγονίδια (= μεγάλος
αριθμός μορίων λίπους)
§ Οι 3 ουρές
υδρογονανθράκων (=λιπαρά
οξέα) είναι πηγές ενέργειας
Ισομερή
Ενώσεις με ίδιο αριθμό ατόμων άνθρακα για κάθε στοιχείο που
συμμετέχει στο μόριό τους, αλλά με διαφορετική δομή, και συνεπώς με
διαφορετικές ιδιότητες.
3 τύποι ισομερών
§ Συντακτικά (δομικά) ισομερή
§ Γεωμετρικά ισομερή=στερεοισομερή
§ Εναντιομερή
Ισομερή
§ Συντακτικά (δομικά) ισομερή διαφέρουν ως προς την ομοιοπολική
διάταξη των ατόμων τους.
Χημικό τύπο:C4H10
Η διαφορετική διάταξη οδηγεί σε διαφορές στις χημικές τους ιδιότητες.
Ισομερή
§ Γεωμετρικά ισομερή (στερεοισομερή) οι ομοιοπολικοί δεσμοί κάθε
ένωσης είναι ίδιοι, διαφέρουν ως προς τη διάταξη στο χώρο, λόγω
ακαμψίας διπλών δεσμών.
Ισομερές cis: τα δύο Χ βρίσκονται

στην ίδια πλευρά (ομόπλευρα)
Ισομερές trans: τα δύο Χ βρίσκονται
σε αντίθετες πλευρές (ετερόπλευρα)
Χ: ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων που συνδέεται σε ένα άνθρακα του διπλού δεσμού
Ισομερή
§ Γεωμετρικά ισομερή (στερεοισομερή)
Λιπαρά οξέα
Eλαϊκό οξύ cis C18:1Δ9
Eλαϊδικό οξύ trans C18:1Δ9
Ακόρεστα λιπαρά οξέα: τουλάχιστον 1 διπλός δεσμός

Διαμόρφωση cis: κάμψη ραχοκοκαλιάς του C, υγρά σε θερμοκρασία
δωματίου (έλαιο)
Διαμόρφωση trans: γραμμικά λιπαρά οξέα, στερεά σε θερμοκρασία
δωματίου
Ισομερή
§ Εναντιομερή ενώσεις με ίδια χημική δομή και χημικούς δεσμούς,
διαφέρουν ως προς την διάταξη τους στο χώρο - η δομή μιας ένωσης
είναι κατοπτρική εικόνα της δομής της άλλης.
Ø Ο άνθρακας στο κέντρο

ονομάζεται ασύμμετρος,
ενώνεται με 4 διαφορετικά
άτομα ή ομάδες ατόμων
Ø Συμβολίζονται με L και D
L- (ή S) και D- (ή R) ισομερή του
αμινοξέος αλανίνη
Φαρμακευτική σημασία ισομερών

Το ibuprofen (αναλγητικό και αντιφλεγμονώδες φάρμακο) είναι δραστικό
μόνο στην S μορφή του.
Το albuterol (βελτίωση αναπνοής) είναι δραστικό μόνο στην R μορφή
του.
Φαρμακευτική σημασία ισομερών
Θαλιδομίδη (thalidomide)
R- Θαλιδομίδη: αντιεμετικές, ηρεμιστικές και καταπραϋντικές ιδιότητες
S- Θαλιδομίδη: προκαλεί τερατογέννεση
Λειτουργικές ομάδες
Λειτουργικές ομάδες ιδιαίτερης βιοχημικής σημασίας, έχουν
συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και παίζουν ρόλο στο σχηματισμό βασικών
βιομορίων.
§ Υδροξυλομάδα
§ Καρβονυλομάδα
§ Καρβοξυλομάδα
§ Αμινομάδα
§ Φωσφορική ομάδα
§ Σουλφυδρυλομάδα
§ Μεθυλομάδα
Sulfhydryl group
R−SH
Μονοσακχαρίτες
Πολική
Υδροξυλομάδα (-ΟΗ) Αμινοξέα
Δεσμούς Η με νερό Νουκλεϊκά οξέα
Καρβονυλομάδα (>CO) Πολική Σάκχαρα

(κετόζες, αλδόζες)
Κετόνες Αλδεΰδες
Οργανικά οξέα, Λιπαρά οξέα-Λιπίδια,

Καρβοξυλομάδα
Αμινοξέα-Πρωτεΐνες
(-COOH)
Ø Όξινες ιδιότητες (απελευθερώνει Η +) λόγω του πολικού ομοιοπολικού

δεσμού ανάμεσα στο Ο-Η.
Ø Στα κύτταρα υπάρχει στην ιοντισμένη μορφή, ως καρβοξυλικό ιόν
Πολική
Αμινομάδα (-NH2) Σχηματίζει δεσμούς Αμινοξέα-Πρωτεΐνες
υδρογόνου
Ø Δρα ως βάση (δεσμεύει Η+ )

Ø Στα κύτταρα απαντάται σε ιοντισμένη μορφή
Σουλφυδρυλομάδα (-SH) Πολική Αμινοξέα-Πρωτεΐνες
Ø 2 σουλφυδρυλομάδες αντιδρούν και σχηματίζουν δισουλφιδικό

δεσμό (σταθεροποίηση της τριτοταγής δομής πρωτεϊνών)
Μεθυλομάδα Μη πολική
Ø Η προσθήκη μεθυλομάδας στο DNA επηρεάζει

την έκφραση των γονιδίων
Ø H διάταξη των μεθυλομάδων στις ορμόνες του φύλου επηρεάζει τη

δομή και τη λειτουργία τους
Τεστοστερόνη Οιστραδιόλη
Φωσφορική ομάδα Νουκλεϊκά οξέα,
(-ΟPO32-) φωσφολιπίδια, ΑΤΡ
Ø Προσδίδει αρνητικό φορτίο στο μόριο που συμμετέχει

Ø Μπορεί να αντιδράσει με το νερό απελευθερώνοντας ενέργεια
Ενέργεια
Τα μόρια της ζωής

Τα πιο χαρακτηριστικά και σημαντικά μόρια των κυττάρων:
q Υδατάνθρακες
q Πρωτεΐνες
q Νουκλεϊκά οξέα
q Λιπίδια
Μακρομόρια
Τα μακρομόρια των υδατανθράκων, πρωτεϊνών και νουκλεϊκών οξέων
είναι πολυμερή και αποτελούνται από παραπλήσιους ή πανομοιότυπους
δομικούς λίθους, τα μονομερή
Ø Τα μονομερή των μακρομορίων διαθέτουν ένα ελεύθερο άτομο υδρογόνου

και μία ελεύθερη υδροξυλομάδα
Σύνθεση και διάσπαση των πολυμερών

Συμπύκνωση (αφυδάτωση): αποτελεί το βασικό χημικό μηχανισμό
σύνδεσης των μονομερών μεταξύ τους προκειμένου να σχηματιστεί ένα
πολυμερές.
Βραχύ πολυμερές Μη συνδεδεμένο μονομερές
Απομάκρυνση ενός
μορίου νερού
Επίμηκες πολυμερές
Μονομερές
Συμπύκνωση: Δύο μόρια συνδέονται ομοιοπολικά με ταυτόχρονη
απώλεια ενός μορίου νερού

Υδρόλυση: αποτελεί το βασικό χημικό μηχανισμό διάσπασης των
πολυμερών ενώσεων, δηλαδή των μακρομορίων στα μονομερή τους.
Προσθήκη ενός μορίου
νερού
Υδρόλυση μαλτόζης
Μονομερές
Δεσμοί μακρομορίων
Στα μακρομόρια συναντάμε:
1. Ομοιοπολικούς δεσμούς: συνδέουν τα μονομερή.
2. Δεσμούς υδρογόνου: μεταξύ του υδρογόνου ενός μορίου και του
ηλεκτραρνητικού ατόμου (F, O, N) ενός άλλου μορίου.
3. Δυνάμεις Van der Waals: ασθενείς ενδομοριακές ηλεκτροστατικές
δυνάμεις.
4. Υδρόφοβους δεσμούς: αναγκάζουν υδρόφοβα μόρια ή ομάδες να
πλησιάσουν μεταξύ τους όταν βρίσκονται σε υδατικό περιβάλλον.
Λιπίδια
Μεγάλα υδρόφοβα μόρια
Ρόλος:
q Δομικά συστατικά των κυττάρων (κυτταρική μεμβράνη)
q Λειτουργικά συστατικά των κυττάρων (αποταμιευτικές ουσίες)
Σημαντικές κατηγορίες λιπιδίων

§ Ουδέτερα λίπη (τριγλυκερίδια)
§ Φωσφολιπίδια
§ Στεροειδή (ορμόνες, χοληστερόλη)
Ουδέτερα λίπη (τριγλυκερίδια)
Ουδέτερα λίπη: αποτελούνται από 1
μόριο γλυκερόλης και 3 μόρια λιπαρών
οξέων (16-18 ατόμων άνθρακα).
Εστερικός δεσμός: δεσμός ανάμεσα σε

μια καρβοξυλομάδα και μια
υδροξυλομάδα
Ουδέτερα λίπη (τριγλυκερίδια)

Κορεσμένα λίπη Ακόρεστα λίπη
Ζωικής προέλευσης & στερεά Φυτικής προέλευσης & υγρά
Φωσφολιπίδια
Φωσφολιπίδια
q Κύριο δομικό συστατικό των μεμβρανών του κυττάρου
Στα κύτταρα, στην

πλασματική μεμβράνη, τα
φωσφολιπίδια συγκροτούν
διπλοστιβάδα
“The lipid and lipid bilayer”,

by Bradleyhintze (CC BY-SA 3.0)
Στεροειδή
Στεροειδή: ορμόνες και η χοληστερόλη
Ο ανθρακικός σκελετός αποτελείται από τέσσερεις συγχωνευμένους
δακτυλίους.
Τα διάφορα στεροειδή διαφέρουν ως προς τις χημικές ομάδες που είναι
συνδεδεμένες στο σύνολο των 4 δακτυλίων
Κυριότερο στεροειδές: Χοληστερόλη,

συστατικό της πλασματικής
μεμβράνης των ζωικών κυττάρων
Χοληστερόλη
Κυτταρική μεμβράνη
Μέρος D
ü Τα μόρια της ζωής
§ Υδατάνθρακες
§ Πρωτεΐνες
§ Νουκλεϊκά οξέα
Πολυμερή
Πολυμερή: μόριο μεγάλου μήκους που δημιουργείται από την ένωση
πολλών ίδιων ή παραπλήσιων μονομερών
Συμπύκνωση σύνδεση των μονομερών Υδρόλυση διάσπαση των πολυμερών

και σχηματισμός πολυμερούς. ενώσεων στα μονομερή τους
Υδατάνθρακες
q Σάκχαρα & πολυμερή σακχάρων - Γενικός τύπος: (CH2O)n
Κατηγορίες υδατανθράκων:
§ Μονοσακχαρίτες
§ Δισακχαρίτες
§ Πολυσακχαρίτες
q Μονασακχαρίτες (απλά σάκχαρα)
Γενικός τύπος: (CH2O)
Κατάληξη –όζη
Πλούσια σε –ΟΗ (πολικά) Γλυκεραλδεϋδη
Αλδεϋδο- ή κετο- ομάδα (τριόζη)
Φρουκτόζη
Ριβόζη Γλυκόζη Γαλακτόζη
q Γενικός τύπος: (CH2O)
Ταξινόμηση ανάλογα με:

§ Τη θέση που έχει η καρβονυλομάδα
(αλδόζες και κετόζες) πχ γλυκόζη-
φρουκτόζη
§ Το μέγεθος του ανθρακικού σκελετού
(τριόζες, πεντόζες, έξόζες)
§ Τη διάταξη των ατόμων ή ομάδων
γύρω από τον ασύμμετρο άνθρακα (πχ
γλυκόζη – γαλακτόζη)
Γλυκόζη
Η γραμμική μορφή της γλυκόζης μετατρέπεται σε μορφή δακτυλίου (σε
υδατικό διάλυμα)
“Glucose Fisher to Haworth”,

by Ayacop(CC-BY-SA 3.0)
Σχηματισμός δακτύλιου: ο C-1 συνδέεται με το οξυγόνου που είναι

διαθέσιμο στον C-5
Ρόλος μονοσακχαριτών
ü Πηγή ενέργειας για τα κύτταρα
γλυκόζη (κυτταρική αναπνοή, διάσπαση γλυκόζης & ελευθέρωση
ενέργειας)
ü Πρώτη ύλη για τη σύνθεση μικρών οργανικών μορίων (αμινοξέα,
λιπαρά οξέα)
ü Ενδιάμεσα προϊόντα της κυτταρικής αναπνοής (τριόζες:
γλυκεριναλδεϋδη, διυδροξυκετόνη) & της φωτοσύνθεσης
(ριβουλόζη)
ü Συστατικά των νουκλεοτιδίων
Πεντόζες (ριβόζη – RNA, δεσοξυριβόζη – DNA)
Δισακχαρίτες
Δισακχαρίτες:
Δύο μονοσακχαρίτες συνδέονται
με ένα γλυκοζιτικό δεσμό
(ομοιοπολικός) μέσω μιας
αντίδρασης συμπύκνωσης
Σακχαρόζη: γλυκόζη & φρουκτόζη

Κύρια μορφή υδατάνθρακα των
φυτών & κύρια πηγή γλυκόζης για
τους ζωικούς οργανισμούς.
Δισακχαρίτες
Μαλτόζη: 2 μόρια γλυκόζης
Προκύπτει από τη διάσπαση του αμύλου κατά τη διάρκεια της πέψης.
Λακτόζη: γλυκόζη & γαλακτόζη
Σάκχαρο του γάλακτος
γλυκοζιτικό δεσμό
β-1→4
Γλυκοζιτικός δεσμός
Διαφέρουν ως προς τη σύνδεση όσο και τη γεωμετρία
α (↓) και β (↑) ανωμερή
α-ανωμερές
β-ανωμερές
Πολυσακχαρίτες
Πολυσακχαρίτες: πολυμερή μόρια και αποτελούνται από πολλούς
μονοσακχαρίτες που ενώνονται με γλυκοζιτικό δεσμό (αντίδραση
συμπύκνωση).
νC6H12O6 – νH2O → (C6H10O5)ν
Ανάλογα με τη χημική τους σύσταση διακρίνονται σε:

§ οµοπολυσακχαρίτες (άμυλο, κυτταρίνη, γλυκογόνο): το µόριό τους
αποτελείται από ένα είδος απλού σακχάρου
§ ετεροπολυσακχαρίτες (ηµικυτταρίνες, πηκτίνες): το µόριό τους
αποτελείται από δύο ή περισσότερα συστατικά.
Ρόλος: καθορίζεται από τα μονομερή σάκχαρα από τα οποία αποτελείται
& τη θέση των γλυκοζιτικών δεσμών
§ Πηγή ενέργειας για τα κύτταρα (αποθηκευτικοί)

άμυλο, γλυκογόνο
§ Συστατικό των κυττάρων (δομική)

κυτταρίνη, χιτίνη
Άμυλο
§ Πολυμερές από μονάδες γλυκόζης
§ Αμυλόζη (20-25%) & Αμυλοπηκτίνη (75-80%)
Αμυλόζη: γραμμική διάταξη, α-1-4 δεσμούς
Αμυλοπηκτίνη: διακλαδισμένη διάταξη,
α-1-4 και α-1-6 δεσμούς
§ Αποθήκη ενέργειας των φυτών
Γλυκογόνο
§ Πολυμερές από μονάδες γλυκόζης
§ α-1-4 δεσμοί (κύρια αλυσίδα),
α-1-6 δεσμοί (διακλαδώσεις)
§ Αποθήκη ενέργειας των ζώων και των
μυκήτων
Κυτταρίνη
§ Μη διακλαδιζόμενο πολυμερές της γλυκόζης β
§ Δομικό συστατικών των φυτικών κυττάρων με μορφή ευθείας αλυσίδας
Μικροϊνίδια κυτταρίνης
(δομικό συστατικό των
φυτικών κυττάρων)
Μόρια κυτταρίνης συγκρατούνται

με δεσμούς υδρογόνου (ανάμεσα Μονομερές γλυκόζης β
στο C-3 ενός μορίου και στο C-6
παράλληλου μορίου κυτταρίνης)
Οι γλυκοζιτικοί δεσµοί προσδιορίζουν τη δομή του πολυσακχαρίτη.
§ δεσμοί β-1,4 ευνοούν τις ευθείες αλυσίδες, οι οποίες είναι βέλτιστες
για δομικούς σκοπούς.
§ δεσμοί α-1,4 ευνοούν κεκλιµένες δομές, οι οποίες είναι κατάλληλες για
αποθήκευση
Χιτίνη
§ Γραμμικό πολυμερές με μονάδες Ν-ακετυλογλυκοζαμίνης
§ Ρόλος: δομικός
αρθρόποδα – εξωσκελετό
μύκητες –κυτταρικό τοίχωμα
Πρωτεΐνες
§ Πρωτεΐνες: γραμμικά πολυμερή δομούμενα από μονομερή
αμινοξέων
§ Συνιστούν πάνω από το 50% της ξηρής μάζας μερικών κυττάρων
Ρόλος: Η δομή των πρωτεϊνών καθορίζει τη λειτουργία τους
o Επιτάχυνση αντιδράσεων
o Δομικός
o Λειτουργικός
Ρόλος πρωτεϊνών
§ Ένζυμα: Επιταχύνουν τις χημικές αντιδράσεις
§ Δομικές: Καθορίζουν το σχήμα των κυττάρων και του εξωτερικού
περιβάλλοντος (κολλαγόνο, ελαστίνη, κερατίνη)
§ Αποθηκευτικές: καζεΐνη (πρωτεΐνη γάλακτος)
§ Μεταφορικές: μεταφέρουν μόρια (αιμοσφαιρίνη-σιδηρούχος πρωτεΐνη)
§ Διαμεμβρανικές πρωτεΐνες-μεταφορείς: επιτρέπουν σε ιόντα και μόρια να
διασχίζουν τις κυτταρικές μεμβράνες
§ Ορμονικές: συντονίζουν τις δραστηριότητες των οργανισμών (ινσουλίνη)
§ Σηματοδοτικές: πρωτεϊνικοί υποδοχείς - απόκριση κυττάρων σε
ερεθίσματα
§ Κινητήριες: μετακίνηση άλλων πρωτεϊνών, οργανιδίων, κυττάρων (ακτίνη,
μυοσίνη)
§ Αμυντικές: προστασία κατά των ασθενειών (αντισώματα)
Ένζυμα
Δρουν ως καταλύτες, ως χημικοί

παράγοντες που επιταχύνουν
επιλεκτικά τις χημικές
αντιδράσεις, χωρίς οι ίδιες να
καταναλώνονται κατά τις
αντιδράσεις αυτές.
Πρωτεΐνες
§ Πρωτεΐνες: δομούμενα από μονομερή αμινοξέων
§ Τα αμινοξέα συνδέονται μεταξύ τους με πεπτιδικούς δεσμούς
§ Τα πολυμερή των αμινοξέων ονομάζονται πολυπεπτίδια
§ Μια πρωτεΐνη αποτελείται από 1 ή περισσότερα πολυπεπτίδια
Καρβοξυλομάδα
Αμινομάδα
Πλευρική ομάδα
Αμινοξέα
Πλευρικές αλυσίδες
§ Υδρόφοβες (αλανίνη, μεθειονίνη)
§ Πολικές θετικά φορτισμένες
(λυσίνη)
§ Πολικές αρνητικά φορτισμένες πχ –
COO-
§ Πολικές αφόρτιστες (σερίνη)
Πολυμερή αμινοξέων
Πεπτιδικός δεσμός
Το ΟΗ- της καρβοξυλομάδας του
πρώτου αμινοξέος συνδέεται με το Η+
της αμινομάδας του επόμενου
αμινοξέος.
Άκρο Ν Άκρο C
Επίπεδα οργάνωσης πρωτεϊνών
§ Πρωτοταγή δομή
§ Δευτεροταγή δομή
§ Τριτοταγή δομή
§ Τεταρτοταγή δομή (σε
πρωτεΐνες με 2 ή
περισσότερες πολυπεπτιδικές
αλυσίδες)
Η λειτουργία συχνά προκύπτει από την τρισδιάστατη δομή, η οποία

με τη σειρά της καθορίζεται από την αλληλουχία των αμινοξέων
Πρωτοταγής δομή
Η αλληλουχία των αμινοξέων καθορίζεται από τη γενετική πληροφορία
που κληρονομεί κάθε οργανισμός από τους γονείς του.
“Human Insulin”
by Grumbler eburg (CC BY-SA 2.0)
Δευτεροταγής δομή
Περιγράφει τις διαμορφώσεις (ελικοειδούς ή πτυχωτής μορφής) που
λαμβάνουν τμήματα της πεπτιδικής αλυσίδας της πρωτεΐνης
α-έλικα πτυχωτή επιφάνεια β
Οι αναδιπλώσεις οφείλονται στους δεσμούς υδρογόνου μεταξύ των ομάδων C=O

και Ν-Η του πολυπεπτιδικού σκελετού.
Δευτεροταγής δομή
Ø Μια πολυπεπτιδική αλυσίδα μπορεί

να περιλαμβάνει πολλά είδη
πτυχωτή επιφάνεια β
δευτεροταγών δομών σε
διαφορετικά σημεία της.
α-έλικα
Τριτοταγής δομή
Η σταθεροποίηση της τριτοταγούς δομής γίνεται με

αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πλευρικών ομάδων R
των αμινοξέων:
§ Ηλεκτροστατικές δυνάμεις
§ Δεσμοί υδρογόνου
§ Υδρόφοβες αλληλεπιδράσεις
§ Δισουλφιδικοί δεσμοί (γέφυρα)
Τριτοταγής δομή
Ηλεκτροστατικές δυνάμεις: μεταξύ Δεσμοί υδρογόνου: μεταξύ αμινοξέων με
αντίθετα φορτισμένων πλευρικών πολικές πλευρικές ομάδες R:
ομάδων δύο αμινοξέων.
Υδρόφοβες αλληλεπιδράσεις: μεταξύ Δισουλφιδικοί δεσμοί: μεταξύ των πλευρικών

των πλευρικών ομάδων άπολων ομάδων της κυστεΐνης (αμινοξέα με
αμινοξέων σουλφυδρολομάδα –SH)
Τεταρτοταγής δομή
Το ανώτερο επίπεδο οργάνωσης των πρωτεϊνών.
Αιμοσφαιρίνη: 4 πολυπεπτιδικές
αλυσίδες που συνδέονται με μια ομάδα
αίμης (μη πολυπεπτιδικό τμήμα, φέρει
ένα άτομο σιδήρου). Οι δύο αλυσίδες α
και οι δύο αλυσίδες β είναι
πανομοιότυπες
Μετουσίωση
Έκθεση μιας πρωτεΐνης σε ακραίες τιμές θερμοκρασίας ή pΗ ή αλλαγή της
συγκέντρωσης των αλάτων οδηγεί στη μετουσίωση.
Σπάνε οι δεσμοί που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ των πλευρικών ομάδων,

καταστρέφεται η τρισδιάστατη δομή της και η πρωτεΐνη χάνει τη
λειτουργικότητά της.
Νουκλεϊκά οξέα
1.το DNA (δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ)
2.το RNA (ριβονουκλεϊκό οξύ)
Ρόλος: Καθορίζουν την

παραγωγή των πρωτεϊνών και
έτσι ελέγχουν όλες τις
λειτουργίες και τα κληρονομικά
γνωρίσματα των οργανισμών.
Το DNA κατευθύνει τη σύνθεση του RNA και μέσω του
RNA ελέγχει τη σύνθεση πρωτεϊνών.
Ø Το αγγελιαφόρο RNA (mRNA)

αλληλεπιδρά με τα ριβοσώματα
και κατευθύνει την παραγωγή
ενός πολυπεπτιδίου ή κάποιο
τμήμα μιας πρωτεΐνης
Δομή νουκλεϊκών οξέων
Τα νουκλεϊκά οξέα είναι πολυνουκλεοτίδια (μακρομόρια)
Κάθε πολυνουκλεοτίδιο αποτελείται από νουκλεοτίδια (μονομερή)
Νουκλεοτίδια:
§ μια πεντόζη (ριβόζη ή δεσοξυριβόζη)
§ μια φωσφορική ομάδα
§ μια αζωτούχα βάση
(πουρίνη ή πυριμιδίνη)
Νουκλεοζίτης:
νουκλεοτίδιο χωρίς φωσφορική ομάδα
Δομή νουκλεϊκών οξέων

Αζωτούχες βάσεις:
§ Πυριμίδίνη (εξαμερή δακτύλιος)
κυτοσίνη, θυμίνη, ουρακίλη
§ Πουρίνες
2 συγχωνευμένοι δακτύλιοι
(1 εξαμελής & 1 πενταμερής)
αδενίνη, γουανίνη
Σάκχαρο:
§ Ριβόζη - RNA
§ Δεσοξυριβόζη - DNA
Σύνδεση νουκλεοτιδίων
3’-5’ Φωσφοδιεστερικός δεσμός
συνδέει το 3' άτομο του άνθρακα ενός μορίου σακχάρου και το 5' άτομο
του άνθρακα ενός άλλου
Σακχαροφωσφορικός σκελετός
Προσανατολισμός 5’ → 3’
5’ άκρο: μια φωσφορική
ομάδα συνδεδεμένη με τον
5’ άνθρακα
3’ άκρο: μια ομάδα
υδροξυλίου συνδεδεμένη με
τον 3’ άνθρακα 3’-5’ Φωσφοδιεστερικός
δεσμός
Δομή του DNA

Δίκλωνο μόριο, αποτελείται από 2 πολυνουκλεοτιδικές αλυσίδες
ü Σταθερός σκελετό
ü Μεταβλητό μέρος
Αζωτούχες βάσεις
Α-Τ, G-C
Αλληλουχία νουκλεοτιδίων (5’ → 3’) ….. pdGdAdTdC (pGATC)

Δεσμοί στα νουκλεϊνικά οξέα
o Φωσφοδιεστερικοί δεσμοί: συνδέουν το
υδροξύλιο του 3’ άτομο άνθρακα ενός σακχάρου του
πρώτου νουκλεοτιδίου και τη φωσφορική ομάδα που
είναι συνδεδεμένη στον 5’ άνθρακα του σακχάρου του
επόμενου νουκλεοτιδίου.
o Ν-γλυκοζιτικοί δεσμοί προσδένουν τις αζωτούχες
βάσεις με την πεντόζη (στη σακχαροφωσφορική
αλυσίδα)
o Δεσμοί υδρογόνου συνδέουν τα ζεύγη
συμπληρωματικών βάσεων A T και G C
Λειτουργίες του DNA

q Αποθήκευση της γενετικής πληροφορίας:
Περιέχονται οι πληροφορίες που καθορίζουν τα χαρακτηριστικά ενός
οργανισμού. Οι πληροφορίες αυτές οργανώνονται σε λειτουργικές
μονάδες, τα γονίδια.
q Διατήρηση και μεταβίβαση της γενετικής πληροφορίας:
Από κύτταρο σε κύτταρο και από γενιά σε γενιά
Εξασφαλίζεται με τον αυτοδιπλασιασμό του DNA - Αντιγραφή
q Έκφραση της γενετικής πληροφορίας:
Επιτυγχάνεται με τη σύνθεση των πρωτεϊνών - Μετάφραση
Δομή του RNA
§ Μονόκλωνο μόριο
§ Mονομερή: ριβονουκλεοτίδια
§ Αζωτούχες βάσεις: C - G, A- U
§ Μερικές φορές, το μονόκλωνο
μόριο αναδιπλώνεται σε ορισμένα
σημεία (μεταφορικό tRNA)
Ρόλος του RNA

§ αγγελιοφόρο RNA (mRNA) μεταφέρει τη γενετική πληροφορία από το
DNA στα ριβοσώματα, όπου γίνεται η σύνθεση των πρωτεϊνών.
§ μεταφορικό RNA (tRNA) μεταφέρει στα

ριβοσώματα τα αμινοξέα, για να
χρησιμοποιηθούν στη σύνθεση των
πρωτεϊνών.
§ ριβοσωμικό RNA (rRNA), μαζί με πρωτεΐνες,
αποτελεί δομικό συστατικό των
ριβοσωμάτων.
Νουκλεοτίδια (μεταφορά ενέργειας)
§ Τριφωσφορική αδενοσίνη (ΑΤΡ):
αδενίνη, ριβόζη και 3 φωσφορικές ρίζες
«ενεργειακό νόμισμα του κυττάρου»
§ Τριφωσφορική γουανοσίνη (GΤΡ):

Μεταφορά ενέργειας
Κυτταρική σηματοδότηση
Γουανίνη
§ Κυκλική μονοφωσφορική αδενοσίνη (cAMP)

Μηχανισμό ορμονών

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΥ ΧΗΜ-046
Η οργάνωση του κυττάρου
ü Κυτταρική Θεωρία
ü Μικροσκόπια
ü Οργάνωση και Δομή Προκαρυωτικών και Ευκαρυωτικών Κυττάρων
Ρινικά κύτταρα Κύτταρα κρεμμυδιού Βακτηριακά κύτταρα

(Vibrio tasmaniensis)
Ιστορική αναδρομή
1838: Οι Schleiden και Schwann:

1665: O Ρόμπερτ 1682: Ο Anton van Leeuwenhock όλοι οι οργανισμοί αποτελούνται
Χουκ επινοεί τον παρατηρεί βακτήρια που τα από κύτταρα που το καθένα τους
όρο «κύτταρο». ονομάζει «animacules». είναι η βασική δομική και
λειτουργική μονάδα της ζωής.
1855: Rudolf Virchow

παρατήρησε κύτταρα
να διαιρούνται και να
δημιουργούν
θυγατρικά κύτταρα.
1674: O Anton van 1833: Ο Robert Brown περιγράφει
Leeuwenhoek παρατηρεί τον πυρήνα σε φυτικό κύτταρο
πρωτόζωα.
Κυτταρική θεωρία
ü Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί αποτελούνται από κύτταρα ή προϊόντα
κυττάρων.
ü Οι έμβιοι οργανισμοί δεν προκύπτουν αυθόρμητα αλλά µόνο από
υπάρχοντες οργανισμούς «omnis cellula e cellula»
ü Όλα τα έμβια κύτταρα κληρονομούν τα χαρακτηριστικά των μητρικών
κυττάρων.
ü Η χημική σύσταση και οι βασικές μεταβολικές διεργασίες είναι
παρόμοιες σε όλους τους τύπους κυττάρων.
Μελέτη κυττάρων: Μικροσκόπια

§ Μέγεθος κυττάρων: 1 - 100 μm
§ Ορατά μόνο με μικροσκόπιο:
Οπτικό ή φωτονικό μικροσκόπιο: φως περνά
από δείγμα και διαθλάται μέσω φακών
Μέγιστη ανάλυση: 0,2 μm (200 nm)
Ηλεκτρονικό μικροσκόπιο: δέσμη ηλεκτρονίων
διέρχεται είτε μέσα από δείγμα είτε πέφτει
πάνω στην επιφάνεια δείγματος
Μέγιστη ανάλυση: 1 nm
Παρατήρηση του βακτηρίου: Salmonella
Οπτικό μικροσκόπιο Ηλεκτρονικό μικροσκόπιο
25 μm 1 μm

Τεχνικές βελτίωσης οπτικής
μικροσκοπίας: ενισχύουν την Μικροσκοπία
αντίθεση και την ικανότητα οπτικής φωτεινού πεδίου
διάκρισης διαφόρων συστατικών
Μικροσκοπία
Μικροσκοπία διαφορικής αντίθεσης
φωτεινού πεδίου συμβολής
με χρώση (υπερτονίζουν τη
διαφορά πυκνότητας)
Μικροσκοπία αντίθεσης Μικροσκοπία
φάσεων (ενισχύει τις φθορισμού
διακυμάνσεις (αρτηριακό τοίχωμα)
πυκνότητας)
Ηλεκτρονικό μικροσκόπιο
Α. Τομή ηπατοκυττάρων
Β. Κυτταρόπλασμα σε μεγέθυνση
Γ. Παρασκεύασμα DNA που
απομονώθηκε από κύτταρο
Κυτταρική κλασμάτωση
Διαχωρισμός των διαφορετικών τμημάτων των κυττάρων
Ομογενοποίηση ιστού
§ Ηλεκτρικός κινητήρας
§ Ομογενοποιητής glass-teflon
Φυγοκέντρηση
§ Μεταβολή ταχύτητας περιστροφής & χρόνου
Είδη κυττάρων
ü Προκαρυωτικά: βακτήρια και αρχαία (prokaryotes, pro- =
“before”; -kary- = “nucleus”)
ü Ευκαρυωτικά: πρώτιστα, μύκητες, ζώα, φυτά
Κοινά χαρακτηριστικά κυττάρων

ü Περιβάλλονται από κυτταροπλασματική ή πλασματική μεμβράνη
ü Κυτταρόπλασμα: εσωτερικό μέρος των κυττάρων, βρίσκονται
υποκυτταρικά οργανίδια και συστατικά των κυττάρων
ü Περιέχουν χρωμοσώματα που φέρουν
γονίδια σε μορφή DNA
ü Διαθέτουν ριβοσώματα που συνθέτουν
πρωτεΐνες
Κυτταροπλασματική μεμβράνη
ü Αποτελείται από διπλοστιβάδα

φωσφολιπιδίων
ü Μέσω της μεμβράνης

εισέρχονται στο κύτταρο
οξυγόνο, θρεπτικά συστατικά
και εξέρχονται τα άχρηστα
προϊόντα
Κυτταροπλασμα
§ Ευκαρυωτικά
Ο χώρος ανάμεσα στη μεμβράνη και τον πυρήνα
Περιέχει οργανίδια με εξειδικευμένη μορφή και λειτουργία
§ Προκαρυωτικά
Το εσωτερικό μέρος του κυττάρου που περικλείεται από μεμβράνη
Περιέχει πυρηνοειδές (πυρηνική περιοχή, DNA), ριβοσώματα και
πλασμίδια
Προκαρυωτικά κύτταρα
ü Μικρό μέγεθος (1 - 5 μm)
ü Απλή κυτταρική οργάνωση
ü Δε διαθέτουν πυρήνα
ü Δε διαθέτουν οργανίδια που περιβάλλονται από μεμβράνη
ü Γενετικό υλικό: 1 κυκλικό χρωμόσωμα
και πλασμίδια
Σπειροειδή Σφαιρικά Ραβδοειδή
Προκαρυωτικά κύτταρα
§ Πυρηνοειδές: περιοχή που εντοπίζεται το DNA
§ Πλασμίδια: δίκλωνα, κυκλικά μόρια DNA
§ Ριβοσώματα: μικρά σύμπλοκα ριβονουκλεϊκού οξέος (RNA) και
πρωτεϊνών που συνθέτουν τα πολυπεπτίδια
§ Κυτταροπλασματική μεμβράνη: περιβάλλει το κυτταρόπλασμα
§ Κυτταρικό τοίχωμα: δομή έξω από την
κυτταροπλασματική μεμβράνη
§ Κροσσοί: τριχωτές προεξοχές για να
κολλήσουν το ένα στο άλλο ή να
προσκολληθούν στις κυτταρικές επιφάνειες
άλλων οργανισμών
§ Μαστίγια: οργανίδια κίνησης ορισμένων
βακτηρίων
Κυτταρικό τοίχωμα
Βρίσκεται εξωτερικά της κυτταροπλασματικής μεμβράνης και προσδίδει
μηχανική αντοχή στο κύτταρο.
ü Αποτελείται από σύνθετο πολυσακχαρίτη, την πεπτιδογλυκάνη
Gram +: πολλά στρώματα

πεπτιδογλυκάνης
Gram -: λίγα στρώματα
πεπτιδογλυκάνης, περιβάλλονται
από μια εξωτερική μεμβράνη
αποτελούμενη από
λιποπολυσακχαρίτες,
λιποπρωτεΐνες και φωσφολιπίδια.
Ευκαρυωτικά κύτταρα
ü Είναι μεγαλύτερα (2 – 200 μm) και πολυπλοκότερα από τα
προκαρυωτικά κύτταρα
ü Έχουν μεμβρανοπερίκλειστες
δομές που ονομάζονται
οργανίδια
ü Γενετικό υλικό: Πολλά
χρωμοσώματα-γραμμικά
μόρια
"Eukaryotic Cell" by
Mediran (CC BY-SA 3.0)
Κοινά χαρακτηριστικά ζωικών - φυτικών κυττάρων
ü Κυτταροπλασματική μεμβράνη
ü Ριβοσώματα
ü Πυρήνας
Σύστημα
ü Ενδοπλασματικό δίκτυο ενδοκυττάριων
μεμβρανών
ü Συσκευή Golgi
ü Κυτταροσκελετός
ü Υπεροξεισώματα
Ζωικά κύτταρα
ü Λυσοσώματα (Σύστημα ενδοκυττάριων
μεμβρανών)
ü Κεντροσώματα με κεντριόλια
ü Μαστίγια
΄Φυτικά κύτταρα
ü Χλωροπλάστες
ü Κεντρικό χυμοτόπιο (Σύστημα
ενδοκυττάριων μεμβρανών)
ü Κυτταρικό τοίχωμα
ü Πλασμοσυνδέσμοι
Πυρήνας
Πυρηνικός φάκελος: διπλή μεμβράνη από διπλοστιβάδα λιπιδίων που
περιβάλλει τον πυρήνα και είναι διάστικτη από πόρους
Πυρηνικοί πόροι: σύμπλοκο πρωτεϊνών το οποίο διαπερνά τον πυρηνικό

φάκελο και λειτουργεί ως πύλη εισόδου/εξόδου για μόρια RNA & πρωτεΐνες
Χρωματίνη: σύμπλοκο DNA και πρωτεΐνης
Πυρηνίσκος: οργανίδιο χωρίς μεμβράνη που

μετέχει στην παραγωγή ριβοσωμικού RNA
(rRNA)
Ριβοσώματα
ü Σύμπλοκα ριβοσωμικού RNA (rRNA) και πρωτεϊνών
Αποτελούν τα κυτταρικά συστατικά που γίνεται η πρωτεϊνοσύνθεση
Ελεύθερα: συνθέτουν
πρωτεΐνες που συνήθως
προορίζονται για το
Δεσμευμένα: συνθέτουν
πρωτεΐνες που συνήθως
προορίζονται να
ενσωματωθούν σε μεμβράνες
Ενδοπλασματικό δίκτυο (ΕΔ)
§ Αποτελεί συνέχεια του πυρηνικού φακέλου
§ Αποτελείται από δίκτυο μεμβρανικών
σωληνίσκων και ασκών (δεξαμενές)
§ Η μεμβράνη του ΕΔ διαχωρίζει το εσωτερικό
του ΕΔ, που ονομάζεται αυλός, από το
Δύο διαφορετικές περιοχές:
§ Λείο ΕΔ στερείται ριβοσώματων στην
εξωτερική του επιφάνεια
§ Αδρό ΕΔ φέρει ριβοσώματα στην εξωτερική
του επιφάνεια

Λειτουργίες λείου ΕΔ:
• Σύνθεση λιπιδίων (ελαίων, φωσφολιπιδίων, στεροειδών)
• Εξουδετέρωση φαρμάκων και τοξικών ουσιών (προσθήκη
υδροξυλίων στα μόρια των φαρμάκων)
• Αποθήκη ιόντων ασβεστίου – Στα μυϊκά κύτταρα αντλεί ιόντα
ασβεστίου από το κυτταρόπλασμα μεταφέροντας τα στον αυλό
του ΕΔ
Λειτουργίες αδρού ΕΔ: Σύνθεση εκκριτικών και διαμεμβρανικών
πρωτεϊνών
1. Σύνθεση πρωτεϊνών στα ριβοσώματα

2. Επιμήκυνση πολυπεπτιδικής αλυσίδας
3. Eισέρχεται στον αυλό του ΕΔ και σχηματίζει
πρωτεϊνικά σύμπλοκα στη μεμβράνη του ΕΔ Μεταφορικό κυστίδιο
4. Αναδίπλωση και τροποποίηση πρωτεϊνών

5. Τροποποιημένες πρωτεΐνες: ενσωμάτωση στη μεμβράνη του ΕΔ ή άλλων
οργανιδίων είτε έκκριση τους από το κύτταρο (μέσω κυστιδίων)
Συσκευή Golgi
Οργανίδιο που μετέχει στη τροποποίηση, αποθήκευση και έκκριση των
κυτταρικών προϊόντων (κυρίως πρωτεϊνών)
§ Cis πλευρά: κοντά στο ΕΔ, λαμβάνει τα υλικά

από τα κυστίδια μεταφοράς που φέρουν
μόρια από το ΕΔ
§ Trans πλευρά: κοντά στην πλασματική
μεμβράνη, συσσωρεύει μόρια σε κυστίδια και
τα μεταφέρει έξω από το Golgi
Συσκευή Golgi
Σύνθεση πρωτεϊνών στα ριβοσώματα και μεταφορά τους μέσω
κυστιδίων στη συσκευή Golgi
§ Μεταφορά κυστιδίων από το ΕΔ στη συσκευή
Golgi
§ Σύντηξη κυστιδίων και απελευθέρωση
πρωτεϊνών στην cis-Golgi
§ Μετακίνηση πρωτεϊνών με φορά cis trans &
τροποποίηση πρωτεϊνών
§ Αποκοπή κυστιδίων από τη συσκευή Golgi
§ Μεταφορά κυστιδίων στην εξωτερική μεμβράνη
Λυσοσώματα
Μεμβρανικοί σάκοι των ζωικών κυττάρων με υδρολυτικά ένζυμα που
χρησιμοποιούνται για την πέψη μακρομορίων.
Ø Παράγονται στο αδρό ΕΔ και μεταφέρονται

στη συσκευή Golgi
Λειτουργία:
Ø Πέψη σωματιδίων τροφής (φαγοκυττάρωση)
Ø Ανακύκλωση οργανικών υλικών του ίδιου του
κυττάρου (αυτοφαγία)
Λυσοσώματα
Φαγοκυττάρωση
§ Δημιουργία πεπτικού χυμοτοπίου
(τροφικό κυστίδιο)
§ Σύντηξη χυμοτοπίου με λυσόσωμα
§ Πέψη των περιεχομένων του
χυμοτοπίου
Αυτοφαγία
§ Ελαττωματικό οργανίδιο περιβάλλεται
από ένα κυστίδιο
§ Σύντηξη κυστιδίου με λυσόσωμα
§ Πέψη τμημάτων οργανιδίων
Χυμοτόπια
Μεμβρανικά κυστίδια των φυτών και μυκήτων.
Αποτελούν αποθήκες θρεπτικών ουσιών για το φυτικό κύτταρο και
καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του κυττάρου.
Ρόλος:
Υδρόλυση μορίων
Αποθήκευση ανόργανων & οργανικών συστατικών
Χρωματισμός ιστών & οργάνων
Άμυνα φυτών έναντι φυτοφάγων ζώων
Αύξηση φυτικών κυττάρων
Ρύθμιση όγκου κυττάρου
Μιτοχόνδρια
Λειτουργία: αερόβια κυτταρική αναπνοή, μεταβολική διαδικασία που
μετατρέπεται η ενέργεια των σακχάρων και λιπών σε ΑΤΡ
Θεμέλια ουσία:
Ενδομεμβρανικός χώρος: ο
DNA εσωτερικός χώρος
χώρος μεταξύ των 2 μεμβρανών
μιτοχονδρίου
Εξωτερική μεμβράνη, λεία
Εσωτερική μεμβράνη με
αναδιπλώσεις
Ακρολοφίες (αναδιπλώσεις
εσωτερικής μεμβράνης) - υπάρχουν
Ριβοσώματα ένζυμα για την κυτταρική αναπνοή
Χλωροπλάστες
Φωτοσυνθετικά οργανίδια (φυτά και φύκη)
Μετατρέπουν την ενέργεια του ηλιακού φωτός σε χημική ενέργεια που
αποθηκεύεται στα μόρια των σακχάρων.
Θυλακοειδή:
πεπλατυσμένοι διασυνδεμένοι σάκοι
περιέχουν χλωροφύλλη και δεσμεύουν το φως
Θυλακοσωροί (Granum):
Συσσωματώματα θυλακοειδών
Στρώμα
υγρό που περιβάλλει τα θυλακοειδή
περιέχει ριβοσώματα & DNA,
γίνεται η σύνθεση υδατανθράκων
Υπεροξεισώματα
Μικρά κυστίδια στο εσωτερικό των κυττάρων που περιέχουν οξειδωτικά
ένζυμα
Λειτουργίες:
• Οξείδωση λιπαρών οξέων
• Βιοσύνθεση λιπιδίων
• Μετατροπή λιπαρών οξέων σε σάκχαρα στα φυτά (γλυοξυσώματα)
Ø Τα ένζυμα μεταφέρουν άτομα

υδρογόνου από διάφορα
υποστρώματα στο οξυγόνο
παράγοντας υπεροξείδιο του
υδρογόνου
Οξείδωση λιπαρών οξέων
Κυτταροσκελετός
Δίκτυο διασυνδεδεμένων ινιδίων
Οργανώνει τις δομές και δραστηριότητες του κυττάρου
Αποτελείται:
• Μικροσωληνίσκους
• Μικρονημάτια
• Ενδιάμεσα ινίδια
• Διατήρηση κυτταρικού σχήματος
• Παροχή μηχανικής στήριξης
• Επιτρέπει την κυτταρική κίνηση μέσω αλληλεπίδρασης με πρωτεΐνες
κίνησης
• Μεταφορά υλικών στα φυτικά κύτταρα (προκαλεί
κυτταροπλασματική ροή)
• Μετακίνηση μεταφορικών κυστιδίων
• Βοηθά στη ρύθμιση και το συντονισμό της κυτταρικής απόκρισης
(εξωκυττάρια μόρια αλληλεπιδρούν με πρωτεΐνες και μεταδίδονται
μέσω του κυτταροσκελετού στο εσωτερικό)
Μικροσωληνίσκοι
Αποτελούνται από σφαιρική πρωτεΐνη την τουμπουλίνη (σωληνίνη)
Ρόλος
• Δίνουν μορφή και παρέχουν στήριξη στο
κύτταρο
• Συμμετέχουν στη μεταφορά κυστιδίων με τη
μεσολάβηση πρωτεϊνών (κινητικές)
• Βασικό συστατικό των κεντριολίων,
των βλεφαρίδων και των μαστιγίων
Κινητικές πρωτεΐνες προσκολλώνται σε ειδικούς

υποδοχείς των κυστιδίων και μετακινούνται κατά
μήκος των μικροσωληνίσκων
Κεντρόσωμα: κέντρο οργάνωσης μικροσωληνίσκων
Βρίσκεται κοντά στον πυρήνα των

ζωικών κυττάρων & πρωτίστων
Στο εσωτερικό κεντρόσωμα υπάρχουν 2 κεντριόλια (σύνολο 9 τριάδων

μικροσωληνίσκων)
Λειτουργία κεντριολίων-κεντροσώματος
Οργάνωση και συναρμολόγηση μικροσωληνίσκων
Μαστίγια & Βλεφαρίδες (κροσσοί)
Κυτταρικές προεκβολές, έχουν στο εσωτερικό τους μικροσωληνίσκους
Εξαρτήματα κίνησης (διαφέρουν στον τρόπο κάμψης)
Μαστίγια: κυματοειδής, προωθεί

το κύτταρο στην κατεύθυνση του
άξονα του μαστιγίου
Βλεφαρίδες: εναλλασσόμενη
κίνηση (φάση ισχύος και
επαναφοράς), ώθηση κάθετη
προς τον άξονα των βλεφαρίδων
Μαστίγια & Βλεφαρίδες (κροσσοί)
9 ζεύγη μικροσωληνίσκων (περιφεριακοί) σχηματίζουν δακτύλιο
Στο κέντρο: 2 μονοί μικροσωληνίσκοι (κεντρικοί)
Διάφορες πρωτεΐνες διασυνδέουν τους μικροσωληνίσκους
Δυνεΐνες: κινητικές πρωτεΐνες, αποτελούνται

από πολλές υπομονάδες και προκαλούν
κάμψη οργανιδίων με τη χρήση ΑΤΡ
Νεξίνη: συνδετικές πρωτεΐνες, σύνδεση
περιφερειακών μικροσωληνίσκων
Πρωτεϊνικές ακτίνες: σύνδεση κεντρικών
μικροσωληνίσκων με τους περιφερειακούς
Μικρονημάτια: συμπαγή νημάτια σφαιρικής πρωτεΐνης, της ακτίνης
2 αλυσίδες από υπομονάδες ακτίνης διατάσσονται ελικοειδώς
• Διατήρηση κυτταρικού σχήματος
• Κυτταρική κίνηση
Η αλληλεπίδραση της ακτίνης με τη

μυοσίνη (πρωτεϊνη) προκαλούν τη
συστολή (βράχυνση) μυϊκών
κυττάρων
Ενδιάμεσα ινίδια
Ινώδεις πρωτεΐνες, περιελίσσονται και σχηματίζουν παχύτερα νημάτια
Αποτελούνται από ποικιλία πρωτεϊνών
Αντέχουν στην τάση και ενισχύουν το κυτταρικό σχήμα
Ρόλος:
• Δομικός, παρέχοντας στα κύτταρα και τους
ιστούς μηχανική στήριξη
• Σταθεροποιούν ορισμένα οργανίδια (πχ
πυρήνα)
Κυτταρικό τοίχωμα
Εξωκυττάρια δομή στα φυτά και στους μύκητες
Αποτελείται από μικροϊνίδια κυτταρίνης και άλλων υλικών
Ρόλος:
• Προστασία του κυττάρου και διατήρηση του σχήματος
• Αποτρέπει την υπερβολική πρόσληψη νερού
• Προσφέρει μηχανική στήριξη
Εξωκυττάρια θεμέλια ουσία
Εξωκυττάρια συστατικά ζωικών κυττάρων: γλυκοπρωτεΐνες
Κολλαγόνο: σχηματίζει ισχυρές ίνες έξω από το κύτταρο. Βρίσκονται βυθισμένες
σε πλέγμα πρωτεογλυκανών
Φιμπρονεκτίνη: δεσμεύονται σε πρωτεΐνες υποδοχείς ενσωματωμένες στην
κυτταροπλασματική μεμβράνη, τις ιντεγκρίνες
Πρωτεογλυκάνη
Ινίδια κολλαγόνου
Φιμπρονεκτίνη
Ιντεγκρίνες
Διακυτταρικές συνδέσεις
Άμεση φυσική επαφή μεταξύ κυττάρων: αλληλεπίδραση & επικοινωνία
Φυτικά κύτταρα
§ Πλασμοσυνδέσμοι, δίαυλοι που επιτρέπουν τη ροή κυτταροπλάσματος,
πρωτεϊνών και RNA μεταξύ κυττάρων
Ζωικά κύτταρα
§ Στενές συνδέσεις
§ Δεσμοσώματα
§ Χασματικές συνδέσεις
ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΜΕΜΒΡΑΝΩΝ ΧΗΜ-046
Δομή και Λειτουργία των Μεμβρανών

ü Δομή & χημική σύσταση κυτταρικών μεμβρανών
ü Μηχανισμοί μεταφοράς μορίων δια μέσου της μεμβράνης
1 μm
Ηλεκτρονικό μικροσκόπιο P. pastoris
N, nucleus; Mt, mitochondria; ER, endoplasmic
reticulum; LD, lipid droplet
http://dx.doi.org/10.1016/j.bbamem.2014.03.
Κυτταρικές μεμβράνες
Ø Κυτταροπλασματική μεμβράνη
Περιβάλλει το κύτταρο και το οριοθετεί
Ρυθμίζει την ανταλλαγή χημικών μορίων (εκλεκτική διαπερατότητα)
Ø Ενδομεμβρανικό σύστημα ευκαρυωτικών

πυρηνικός φάκελος, συσκευή Golgi, λυσοσώματα, χυμοτόπιο
Βασικές ιδιότητες μεμβρανών:

• ρευστότητα (fluidity)
• ασυμμετρία (asymmetry)
Δομικά συστατικά μεμβρανών

§ Λιπίδια: φωσφολιπιδία (διατεταγμένα σε διπλοστιβάδα) & στεροειδή
§ Πρωτεΐνες: ενσωματωμένες στο λιπιδικό πλέγμα & περιφερειακές
§ Υδατάνθρακες: προσκολλώνται σε λιπίδια (γλυκολιπίδια) και πρωτεΐνες
(γλυκοπρωτεΐνες) της εξωτερικής επιφάνειας της μεμβράνης
Μοντέλο ρευστού μωσαϊκού
Δομικά συστατικά μεμβρανών
Η σύσταση των βιολογικών

μεμβρανών διαφέρει
Λιπίδια
Οι 3 κύριες κατηγορίες λιπιδίων των βιολογικών μεμβρανών:
Α) Φωσφολιπίδια
Β) Γλυκολιπίδια
C) Στερόλες
Λιπίδια
Φωσφολιπίδια: αμφιπαθή μόρια, υδρόφιλη κεφαλή (φωσφορική ομάδα)
και υδρόφοβες ουρές
§ Γλυκεροφωσφολιπίδια
§ Σφιγγολιπίδια
PS: φωσφατιδυλοσερίνη, PE: φωσφατιδυλοαιθανολαμίνη,

PC: φωσφατιδυλοχολίνη, PI: φωσφατιδυλινοσιτόλη
Λιπίδια
Γλυκολιπίδια (γλυκοσφιγγολιπίδια): περιέχουν μόριο σφιγγοσίνης και
σάκχαρο
Στην 1-υδροξυλομάδα της σφιγγοσίνης

συνδέονται ένα ή περισσότερα
ισοδύναμα σακχάρου με β-γλυκοζιτικό
δεσμό
Κερεβροζίτης Γαγγλιοζίτες
Λιπίδια
Στερόλες: το πιο συνηθισμένο στεροειδές των μεμβρανών των ζωικών
κυττάρων είναι η χοληστερόλη
§ συμμετέχει στην ρύθμιση της

δομής των μεμβρανών
§ μεταβάλλει τη ρευστότητα των
μεμβρανών
Λιπιδική σύσταση μεμβρανών

Η λιπιδική σύσταση διαφορετικών βιολογικών μεμβρανών
Η ρευστότητα των μεμβρανών
Τα φωσφολιπίδια παρουσιάζουν διαρκή κίνηση
§ Πλευρική κίνηση (107

φορές ανά λεπτό)
§ Περιστροφή γύρω από τον
άξονα τους
§ Κίνηση στο επίπεδο της
διπλοστιβάδας
§ Μεταπήδηση στην άλλη
στοιβάδα (μια φορά το
μήνα)

Εξαρτάται από:
§ Λιπιδική σύσταση
Μέγεθος αλυσίδας υδρογοναθράκων
Βαθμό ακορεστότητας
§ Θερμοκρασία
Αύξηση της θερμοκρασίας → πιο
ρευστή
Χοληστερόλη (ζωικά κύτταρα)
μεταβάλλει τη ρευστότητα των
μεμβρανών - εξαρτάται από τη
θερμοκρασία
Η χοληστερόλη μειώνει τη ρευστότητα της μεμβράνης σε υψηλές θερμοκρασίες

και αυξάνει τη ρευστότητα των μεμβρανών σε χαμηλές θερμοκρασίες.
https://www.youtube.com/watch?v=6wGAVxe7cik&ab_channel=Dr.PhaleMedicalEntranceInstitute
Μεμβρανικές πρωτεΐνες
ü Ενσωματωμένες (integral) διεισδύουν στο υδρόφοβο τμήμα της
λιπιδικής διπλοστιβάδας. Συχνά είναι διαμεμβρανικές
(transmembrane) πρωτεΐνες, που διαπερνούν εντελώς την μεμβράνη
ü Περιφερειακές (peripheral) συνδέονται χαλαρά στην επιφάνεια της
μεμβράνης
α-ελικοειδείς διαμεμβρανικές πρωτεΐνες:

διαχωρίζονται με βάση τον αριθμό και τον
προσανατολισμό των διαμεμβρανικών τους ελίκων
Περιφερειακές πρωτεΐνες
§ Πρόσδεση σε διαμεμβρανική πρωτεΐνη
§ Ηλεκτροστατική πρόσδεση στην λιπιδική
διπλοστιβάδα
§ Σύνδεση μέσω υδροφοβικής αλληλουχίας
αμινοξέων
§ Μη ομοιοπολική πρόσδεση σε
φωσφατιδυλοϊνοσιτόλη στη μεμβράνη
Διαμεμβρανικές πρωτεΐνες με διαμόρφωση β-
βαρελιού (κυλίνδρου)
ü κάθε β-πτυχωτή επιφάνεια συνδέεται με

τις γειτονικές με δεσμούς υδρογόνου
ü σχηματίζουν ένα κανάλι διαμέσου της
μεμβράνης
ü απαντώνται στις μεμβράνες βακτηρίων,
μιτοχονδρίων και χλωροπλαστών
Λειτουργίες μεμβρανικών πρωτεϊνών

§ Μεταγωγή σήματος: ορμόνες
§ Ενζυμική λειτουργία: Μια πρωτεΐνη ενσωματωμένη στη μεμβράνη μπορεί να
είναι ένα ένζυμο
§ Μεταφορά: επιλεκτική διέλευση ιόντων ή μορίων
Λειτουργίες μεμβρανικών πρωτεϊνών
§ Διακυτταρική αναγνώριση: Ορισμένες γλυκοπρωτεΐνες χρησιμεύουν ως ετικέτες
αναγνώρισης που αναγνωρίζονται ειδικώς από άλλα κύτταρα
§ Προσκόλληση στον κυτταροσκελετό και στην εξωκυττάρια θεμέλια ουσία
§ Διακυτταρική σύνδεση
Υδατάνθρακες
Διακυτταρική αναγνώριση: ικανότητα κυττάρου να διακρίνει τους διάφορους
τύπους γειτονικών κυττάρων
Υδατάνθρακες: δείκτες διάκρισης ενός κυττάρου από άλλο
Σύστημα ομάδων αίματος ΑΒΟ
Αντιγόνα αίματος: υδατάνθρακες γλυκοπρωτεΐνης στα ερυθρά αιμοσφαίρια

Σύνθεση μεμβρανικών πρωτεϊνών
Όταν ένα κυστίδιο
συγχωνεύεται με την
πλασματική μεμβράνη, η
εσωτερική επιφάνεια του
κυστιδίου γίνεται η εξωτερική
επιφάνεια της πλασματικής
μεμβράνης
Ασυμμετρία μεμβρανών
Η κίνηση των μεμβρανικών λιπιδίων και πρωτεϊνών έχει ως αποτέλεσμα την
ασύμμετρη κατανομή τους στις δύο μονοστιβάδες της μεμβρανικής διπλοστιβάδας
Η ασύμμετρη φύση της μεμβράνης είναι καθοριστική για την λειτουργία του κυττάρου
Ψυκτοεξάχνωση
Χρησιμοποιείται για να διαχωριστεί η λιπιδική διπλοστιβάδα για να διαχωριστούν τα
συστατικά της
§ Τα κύτταρα παγώνουν με
υγρό άζωτο & σπάνε
κατά μήκος του επιπέδου
χρησιμοποιώντας ειδικό
νυστέρι
§ Οι πρωτεΐνες μένουν
προσκολλημένες στη μια
από τις 2 στιβάδες
§ ΗΜ: σωματίδια
(εξογκώματα)
αντιπροσωπεύουν τις
ενσωματωμένες
πρωτεΐνες
Διαπερατότητα της μεμβράνης

Εκλεκτική διαπερατότητα λόγω της δομής της λιπιδικής διπλοστιβάδας
Η διέλευση από τις μεμβράνες των περισσότερων μορίων γίνεται

με τη συμμετοχή μεταφορικών πρωτεϊνών.
Μεταφορικές πρωτεΐνες
Είναι ενσωματωμένες διαμεμβρανικές πρωτεΐνες:
§ Πρωτεΐνες δίαυλοι/καναλιού: υδρόφιλο αυλό επιτρέποντας την
ελεύθερη διέλευση μορίων ή ιόντων
§ Πρωτεΐνες φορείς/μεταφορικές: δεσμεύουν και μεταφέρουν
επιλεκτικά μικρά μόρια, υφίστανται αλλαγές διαμόρφωσης.
Μεταφορά μορίων
§ Παθητική μεταφορά: είναι η διακίνηση ουσιών διαμέσου της κυτταρικής
μεμβράνης, χωρίς την κατανάλωση ενέργειας από το κύτταρο.
§ Ενεργητική μεταφορά: είναι η διακίνηση ουσιών διαμέσου της
κυτταρικής μεμβράνης με κατανάλωση ενέργειας από το κύτταρο.
Παθητική μεταφορά
ü Απλή διάχυση (Simple diffusion)
ü Ώσμωση (Osmosis)
ü Διευκολυμένη διάχυση (Facilitated diffusion)
Απλή διάχυση
Η τάση που έχουν τα μόρια μιας ουσίας να διασπείρονται μέσα στο διαλυτικό
μέσο, ώστε να κατανέμονται ισομερώς στο χώρο
Απλή διάχυση
Η ταχύτητα διάχυσης εξαρτάται από:
• Διαφορά των συγκεντρώσεων
• Μέγεθος & φορτίο που έχουν τα μόρια που
διαχέονται διαμέσου της μεμβράνης
• Θερμοκρασία
ü Μικρά μη φορτισμένα πολικά μόρια (νερό,

ουρία, γλυκερόλη)
ü Τα μόρια του αέρια, όπως το οξυγόνο και το
διοξείδιο του άνθρακα
Ώσμωση
Μετακίνηση νερού μέσω μια επιλεκτικά διαπερατής μεμβράνης από μια
περιοχή υψηλής συγκέντρωσης νερού σε μια περιοχή χαμηλότερης
συγκέντρωσης.
Η κίνηση του νερού μέσω των

κυτταρικών μεμβρανών και η υδατική
ισορροπία ανάμεσα στο κύτταρο και
το περιβάλλον έχει ζωτική σημασία
για τους οργανισμούς
Υδατική ισορροπία
Επίδραση διαλυμάτων στην κίνηση του νερού σε κύτταρο χωρίς κυτταρικό τοίχωμα
Ισοτονικό διάλυμα: διάλυμα με ίση

συγκέντρωση ουσίας με εκείνη μέσα
στο κύτταρο (φυσιολογικό κύτταρο)
Υπερτονικό διάλυμα: η συγκέντρωση
μιας ουσίας είναι μεγαλύτερη από
εκείνη μέσα στο κυτταρόπλασμα του
κυττάρου (αφυδάτωση κυττάρου)
Υποτονικό διάλυμα: η συγκέντρωση
μιας ουσίας είναι μικρότερη εκείνης
μέσα στο κύτταρο (διόγκωση & λύση
κυττάρου)
Υδατική ισορροπία
Επίδραση διαλυμάτων στην κίνηση του νερού σε κύτταρο με κυτταρικό τοίχωμα
Υποτονικό διάλυμα: το κύτταρο

βρίσκεται σε πλήρη σπαργή (υγιής
κατάσταση)
Ισοτονικό διάλυμα: το νερό δεν έχει την
τάση να εισέλθει στο εσωτερικό των
κυττάρων, κατάσταση υποσπαργίας
Υπερτονικό διάλυμα: το κύτταρο χάνει
νερό και πλασμολύεται
Διευκολυνόμενη διάχυση
Μεταφοράς πολικών μορίων μέσω εξειδικευμένων πρωτεϊνών που σχηματίζουν
υδρόφιλους διαύλους.
Οι πρωτεΐνες επιταχύνουν την μετακίνηση των μορίων μέσω της μεμβράνης.
Πρωτεΐνες κανάλια ή δίαυλοι

– μεγάλη ταχύτητα ροής (106-107 μόρια/s)
Πρωτεΐνες μεταφορικές ή φορείς

– μικρή ταχύτητα ροής (102-104 μόρια/s)
Πρωτεΐνες δίαυλοι/καναλιού: Υδατοπορίνες
Διευκολύνει τη διέλευση του νερού μέσω της πολικής περιοχής της
διπλής στιβάδας
Πρωτεΐνες κανάλια ή δίαυλος – Ιοντικοί δίαυλοι
Μεταφέρουν τα ιόντα με βάση τη διαβάθμιση της συγκέντρωσης τους
(προς την κατεύθυνση της χαμηλότερης συγκέντρωσης)
§ εμπλέκονται στη μεταφορά

ανόργανων ιόντων και κυρίως
Na+, K+, Cl- και Ca+2
§ Επιλεκτικότητα στο ιόν που
μεταφέρουν
§ Ανοίγουν και κλείνουν ανάλογα
με τα ερεθίσματα που δέχονται
Πρωτεΐνες μεταφορικές ή φορείς – Μεταφορείς γλυκόζης (GLUT)
Ενεργητική μεταφορά
§ Μεταφορά μορίων αντίθετα προς τη διαβαθμιση συγκέντρωσης, από
περιοχή χαμηλής συγκέντρωσης σε υψηλής συγκέντρωσης, με
κατανάλωση ενέργειας
§ Επιτρέπει στο κύτταρο να έχει διαφορετική συγκέντρωση
ενδοκυτταρικά και εξωκυτταρικά
§ Εξειδικευμένες μεμβρανικές
πρωτεΐνες - αντλίες - χρησιμοποιούν
ενέργεια για να επιτελέσουν το
έργο μεταφοράς
§ Πρωτογενή ενεργητική μεταφορά: εκμεταλλεύεται την ενέργεια από
την υδρόλυση του ΑΤΡ, τη ροή ηλεκτρονίων ή τη φωτεινή
ακτινοβολία
§ Δευτερογενή ενεργητική μεταφορά: ενέργεια καταναλώνεται για τη
δημιουργία διαβάθμιση συγκέντρωσης ιόντων στις μεμβράνες, η
οποία χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά μορίων
Πρωτογενή ενεργητική μεταφορά
§ Αντλία νατρίου-καλίου: η αντλία ανταλλάσσει ιόντα νατρίου με ιόντα
καλίου στις δυο πλευρές τις κυτταρικής μεμβράνης - ζωικά κύτταρα
§ Αντλία πρωτονίων: μεταφορά ιόντων υδρογόνου (πρωτόνια) έξω από
το κύτταρο – φυτά, μύκητες και βακτήρια
Αντλία νατρίου-καλίου
Α. Σύνδεση 3 Na+ με τη μεταφορική
πρωτεΐνη
Β. Η φωσφορική ρίζα μεταφέρεται από το
ΑΤΡ στη πρωτεΐνη αντλία
C. Η φωσφορυλίωση προκαλεί αλλαγή
διαμόρφωσης της πρωτεΐνης αντλίας,
απελευθερώνοντας τα τρία Να+ στο
εξωτερικό του κυττάρου.
D. Δύο Κ+ συνδέονται με τη πρωτεΐνη
αντλία
E. Η φωσφορική ρίζα απελευθερώνεται
F. Δύο ιόντα Κ+ απελευθερώνονται στο
κύτταρο, διαμόρφωση πρωτεΐνης αντλίας
στο αρχικό της σχήμα.
Δυναμικό μεμβράνης
Κυτταρόπλασμα: αρνητικά φορτισμένο σε σχέση με το εξωκυττάριο υγρό, λόγω
της άνισης κατανομής κατιόντων και ανιόντων
Δυναμικό μεμβράνης (-50 έως -200 mV): η διαφορά δυναμικού στις δύο πλευρές
της μεμβράνης
Ηλεκτροχημική διαβάθμιση:
§ Χημική συνιστώσα: διαφορά στη
συγκέντρωση των χημικών ουσιών στις
δυο πλευρές της μεμβράνης
§ Ηλεκτρική συνιστώσα: διαφορά στην
κατανομή των φορτίων στις δύο πλευρές
της μεμβράνης
Αντλία πρωτονίων
§ Μεταφέρουν ιόντα υδρογόνου έξω από το κύτταρο
§ Χρησιμοποιεί ως ενέργεια την υδρόλυση της ΑΤΡ για τη μεταφορά
πρωτονίων από τη μια πλευρά της μεμβράνης στην άλλη
§ Δημιουργείται διαφορά δυναμικού
Σύνθεση ΑΤΡ κατά την κυτταρική αναπνοή
Δευτερογενή ενεργητική μεταφορά (συμμεταφορά): μεταφορά μορίων
έναντι της βαθμίδας συγκέντρωσης με την ενέργεια που απελευθερώνεται
από μια ηλεκτροχημική βαθμίδα
§ Αντλία πρωτονίων: δημιουργεί

ηλεκτροχημική βαθμίδα
πρωτονίων χρησιμοποιώντας
ATP
§ Συμμετεφοράς σακχαρόζης-Η+
(πρωτεΐνη φορέας)
Μεταφορά μορίων
Παθητική μεταφορά
§ Ιοντικοί δίαυλοι
§ Πρωτεΐνες μεταφορείς γλυκόζης (GLUT)
Πρωτογενή ενεργητική μεταφορά
§ Αντλία νατρίου-καλίου
§ Αντλία πρωτονίων
§ Αντλία ασβεστίου
Δευτερογενή ενεργητική μεταφορά
§ Πρωτεΐνες φορείς: σακχαρόζη/Η+,
γλυκόζη/Na+, λακτόζη/ Η+ , Na+/Η+
Μεταφορά μέσω κυστιδίων

Μεταφορά μεγάλων μορίων (πρωτεΐνες, πολυσακχαρίτες) - Απαιτούν την
κατανάλωση ενέργειας
§ Εξωκυττάρωση: μεταφορά κυστιδίων στον εξωκυττάριο χώρο
§ Ενδοκυττάρωση: εγκόλπωσης ουσιών ή μικροοργανισμών από τον

εξωκυττάριο χώρο
3 τύποι:
Φαγοκυττάρωση,
Πινοκυττάρωση,
Ενδοκυττάρωση μέσω υποδοχέα
Εξωκυττάρωση
§ Κυστίδια που περιέχουν κυτταρικά

μόρια μεταφέρονται στην
κυτταρική μεμβράνη
§ Τα κυστίδια διασυνδέονται με την
κυτταρική μεμβράνη
§ To περιεχόμενο του κυστιδίου
αποβάλλεται στον εξωκυττάριο
χώρο
ü Κύτταρα παγκρέατος: απελευθέρωση ινσουλίνης

ü Νευρώνες: απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών
ü Έκκριση πρωτεϊνών ορμονών και αντισωμάτων
Ενδοκυττάρωση
Φαγοκυττάρωση: η ικανότητα των
κυττάρων να συλλαμβάνουν και να
ενσωματώνουν στο κυτταρόπλασμά
τους μικροοργανισμούς ή σωματίδια.
Στις αμοιβάδες και σφουγγάρια , η

φαγοκυττάρωση είναι μέσο διατροφής
Πινοκυττάρωση: πόση κυττάρων
Σταγονίδια του εξωκυττάριου υγρού σχηματίζουν μικρά κυστίδια και
μεταφέρονται στο κυτταρόπλασμα – δε χαρακτηρίζεται από εξειδίκευση
Ενδοκυττάρωση μέσω υποδοχέα: επιτρέπει στο κύτταρο να προσλαμβάνει
μεγάλες ποσότητες συγκεκριμένων ουσιών πχ. πρόσληψη χοληστερόλης
ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΧΗΜ-046
Κυτταρική επικοινωνία
ü Κυτταρική σηματοδότηση
ü Υποδοχείς σηματοδότησης
ü Μεταγωγή σήματος
ü Απόκριση
§ Η ικανότητα του κυττάρου να αποκρίνεται σε εξωτερικά σήματα
(σήματα από το περιβάλλον του ή άλλα κύτταρα)
§ Σήματα: ιόντα, μικρα μόρια (πχ γλυκόζη) ή μακρομόρια (πχ ορμόνες)
§ Οι λειτουργίες του κυττάρου
ρυθμίζονται από τα εξωτερικά
σήματα τα οποία δέχεται
ü Κυτταρική διαίρεση
ü Ανάπτυξη
ü Φαγοκυττάρωση
ü Νευροδιαβίβαση
ü Αγγειοδιαστολή
ü Αίσθηση παθογόνου
ü Παρουσίαση αντιγόνου
Μηχανισμοί με τους οποίους τα κύτταρα επικοινωνούν μεταξύ τους
Στάδια κυτταρικής σηματοδότησης

§ Μετάδοση σήματος
§ Υποδοχή
§ Μεταγωγή σήματος
§ Απόκριση
Μετάδοση σήματος
Μετάδοση σήματος: η διαδικασία αποκωδικοποίησης των σημάτων από
το δέκτη
§ Με άμεση επαφή: μέσω

συνδέσεων του κυττάρου
§ Τοπικά: παρακρινή, συναπτική
& αυτοκρινή σηματοδότηση
§ Εξ αποστάσεων: ορμονική
σηματοδότηση
Επικοινωνία με επαφή μέσω συνδέσεων του κυττάρου
§ Κυτταρικές συνδέσεις
Χασματικές συνδέσεις (ζωικά
κύτταρα)
Πλασμοσύνδεσμοι (φυτικά
κύτταρα)
§ Διακυτταρική αναγνώριση
(ζωικά κύτταρα)
Τοπική σηματοδότηση
§ Παρακρινής: Ο τοπικός ρυθμιστής
(μεσολαβητής) που εκκρίνει το σηματοδοτικό
κύτταρο ενεργοποιεί γειτονικά κύτταρα
στόχους
Τοπικοί ρυθμιστές:
§ Αυξητικοί παράγοντες, επάγουν την αύξηση και διαίρεση σε κοντινά κύτταρα
§ Κυτοκίνες, εκκρίνονται από ειδικά κύτταρο σε απόκριση σε τραυματισμό
(τσίμπημα εντόμου), προκαλεί ερυθρότητα και πρήξιμο
Τοπική σηματοδότηση
§ Συναπτική: νευρικό κύτταρο επικοινωνεί με τα
κύτταρα στόχους (νευρικά, μυϊκά) στην περιοχή
της σύναψης και απελευθερώνει
νευροδιαβιβαστές (σηματοδοτικά μόρια)
Νευροδιαβιβαστες: ντοπαμίνη, σεροτονίνη, ακετυλοχολίνη
§ Αυτοκρινή: τα κύτταρα στέλνουν σήματα στον

εαυτό τους, οδηγώντας σε αλλαγές στο κύτταρο
Εξ αποστάσεως σηματοδότηση
§ Ορμονική σηματοδότηση
Εξειδικευμένα κύτταρα εκκρίνουν ορμόνες και
μεταφέρονται μέσω αγγείων (ή κυττάρων) στο
κύτταρο-στόχος.
Ζώα: ινσουλίνη
Φυτά: οι ορμόνες ονομάζονται ρυθμιστές φυτικής
αύξησης (γιββερελλίνες, αιθυλένιο, αυξίνες)
Υποδοχή
Το σηματοδοτικό μόριο (συνδέτης/προσδέτης) δεσμεύεται σε ένα
πρωτεϊνικό υποδοχέα και μεταβάλλει τη διαμόρφωση του.
Υποδοχείς:
§ Πρωτεϊνικοί υποδοχείς της
κυτταροπλασματικής μεμβράνης
§ Ενδοκυττάριοι υποδοχείς που
βρίσκονται στο κυτταρόπλασμα ή
στον πυρήνα του κυττάρου
στόχου
Int. J. Mol. Sci. 2019, 20, 3292
Υποδοχή
Πρωτεϊνικοί υποδοχείς της κυτταροπλασματικής μεμβράνης
Μεταφορά σηματοδοτικών μόριων που προσδένονται με υψηλή συγγένεια
σε υποδοχείς
Ø Μετάδοση πληροφορίας από το
εξωκυττάριο περιβάλλον στο εσωτερικό
του κυττάρου
3 τύποι υποδοχέων:
§ Υποδοχείς που συνδέονται με πρωτεΐνη G
§ Υποδοχείς που συνδέονται με ένζυμο – δράση κινάσης της τυροσίνης
§ Υποδοχείς με δράση ιοντικού διαύλου
Υποδοχείς που συνδέονται με πρωτεΐνη G
GPCRs G-protein coupled receptors
Μεγάλη οικογένεια διαμεμβρανικών πρωτεϊνών
§ Αποτελούνται από 7 διαμεμβρανικές έλικες συνδεδεμένες με βρόχους

§ Εξωκυττάρικά: αμινοτελικό άκρο, Ενδοκυττάρικά: καρβοξυλικό άκρο
§ Ο υποδοχέας GPCR ενεργοποιεί μια ετεροτριμερή G πρωτεΐνη

GPCRs G-protein coupled receptors
G-πρωτεΐνες (GTPάσες): υδρολύουν το GTP σε GDP
Ετεροτριμερείς:
§ α υπομονάδα δεσμεύει το GTP και
το υδρολύει σε GDP και Ρi
§ βγ-υπομονάδες στενά
συνδεδεμένες μεταξύ τους, το
σύμπλεγμα συνδέεται στη
μεμβράνη με άγκυρες λιπιδίων
GPCRs G-protein coupled receptors Θέση πρόσδεσης
σηματοδοτικού μορίου
Ο 3ος ενδοκυτταρικός βρόχος του υποδοχέα

είναι η κύρια θέση αλληλεπίδρασης με την G-
πρωτεΐνη
Πρωτεΐνη G συνδεδεμένη με
την GDP: ανενεργή
Μετάδοση σήματος μέσω GPCRs

Αλλαγή στη στερεοδιάταξή του υποδοχέα
Δέσμευση του σήματος
στον υποδοχέα
Αλληλεπίδραση του
υποδοχέα με μια
πρωτεΐνη G
Η αλληλεπίδραση του
ενεργοποιημένου
υποδοχέα με την Gα
προκαλεί
Όταν η GTP της Gα αντικατάσταση του GDP
υδρολύεται σε GDP, με GTP
επανασυνδέεται με τις
Gβ- Gγ Αποδέσμευση των Gβ-Gγ από την Gα
Οι υπομονάδες Gα και Gβ-Gγ είναι ελεύθερες να
αλληλεπιδράσουν με άλλες πρωτεΐνες -> κυτταρική απόκριση
Φωτόνια, οσμές, νευροδιαβιβαστές, ορμόνες, λιπίδια, νουκλεοτίδια, ιόντα
ενεργοποιούν τους GPCRs και επάγουν μια πληθώρα φυσιολογικών λειτουργιών:
§ Όραση
§ Όσφρηση
§ Διαβίβαση σημάτων στο
Κεντρικό Νευρικό Σύστημα
και Αυτόνομο Νευρικό
Σύστημα
§ Ρύθμιση της ομοιόστασης
§ Ρύθμιση της δραστηριότητας
του ανοσοποιητικού
συστήματος και της
φλεγμονής

Ροδοψίνη: φωτουποδοχέας GPCR
Μετατροπή ηλεκτρομαγνητικής
ακτινοβολίας σε χημικό σήμα
(οπτική διέγερση)
Απορρόφηση ενός φωτονίου από την 11-cis ρετινάλη που περιέχεται στην
ροδοψίνη την µετατρέπει σε trans, µε αποτέλεσμα στερεοδοµικές αλλαγές
στην ροδοψίνη και ενεργοποίηση της αλληλεπίδρασης της µε την πρωτεΐνη G
Υποδοχείς που συνδέονται με ένζυμο
Διαμεμβρανικές πρωτεΐνες με μια θέση δέσμευσης για ένα μόριο σηματοδότη
έξω από το κύτταρο και ένα ένζυμο μέσα στο κύτταρο
Κύρια ομάδα υποδοχέων που συνδέονται με ένζυμο:

Υποδοχείς με δράση κινάσης της τυροσίνης
Καταλύει τη μεταφορά μιας φωσφορικής ομάδας από την ΑΤΡ στο αμινοξύ
τυροσίνη
Τυροσίνες
Πρωτεΐνη του υποδοχέα

Receptor tyrosine kinases (RTKs)
§ ινσουλίνη
§ αυξητικοί παράγοντες πχ ο αιμοπεταλιακός αυξητικός (ΡDGF) και ο
επιδερμικός αυξητικός παράγοντας (EGF)
Σηματοδοτικά μόρια Κάθε ενεργοποιημένη Οι ενεργοποιημένοι

δεσμεύονται σε 2 κινάση μεταφέρει τη υποδοχείς αναγνωρίζουν
υποδοχείς κινάσης φωσφορική ομάδα μια ειδική ενδιάμεση
τυροσίνης → ενός μορίου ΑΤΡ σε μια πρωτεΐνη στο εσωτερικό
ενεργοποίηση τυροσίνη του κυττάρου όπου στη
υποδοχέων και συνέχεια θέτει σε
σχηματισμός διμερούς λειτουργία το μεταγωγικό
μονοπάτι
Υποδοχείς με δράση ιοντικού διαύλου

Δίαυλοι ιόντων: δρουν ως «πύλη ελέγχου»
§ Σηματοδοτικό μόριο δεσμεύεται ως συνδέτης
στον υποδοχέα
§ Το σχήμα του υποδοχέα αλλάζει
§ Η πύλη να ανοίγει επιτρέποντας τη διέλευση
μέσω του διαύλου συγκεκριμένων ιόντων
§ Όταν ο συνδέτης αποδεσμεύεται από τον
υποδοχέα η πύλη κλείνει
Υποδοχείς με δράση ιοντικού διαύλου
Ακετυλοχολίνης των σκελετικών μυϊκών

κυττάρων (νευροδιαβιβαστής) δρα ως
σηματοδοτικό μόριο σε δίαυλο ιόντων Na+.
Ø Σημαντικός για τη συστολή των μυών
Ενδοκυττάριοι υποδοχείς
Ø Βρίσκονται είτε στο κυτταρόπλασμα είτε στον
πυρήνα του κυττάρου-στόχου
Ø Τα μόρια σηματοδότησης που συνδέονται με

ενδοκυτταρικούς υποδοχείς είναι μικρά,
υδρόφοβα μόρια που μπορούν να διαχέονται
διαμέσου της κυτταροπλασματικής μεμβράνης
Παραδείγματα:
Στεροειδής ορμόνες (τεστοστερόνη), θυρεοειδικές ορμόνες, ρετινοειδή και βιταμίνη D

διαχέονται μέσω της κυτταρικής μεμβράνης και προσδένονται σε πυρηνικούς υποδοχείς
Ενδοκυττάριοι υποδοχείς
Αλληλεπίδραση στεροειδούς ορμόνης με ενδοκυττάριο υποδοχέα
§ Μεταφορά ορμονών μέσω της κυτταρικής
μεμβράνης
§ Δέσμευση σε πρωτεϊνικό υποδοχέα στο
κυτταρόπλασμα πυρηνικών υποδοχέων (NR,
nuclear receptors)
§ Σχηματισμός διμερών συμπλόκων - δρουν ως
μεταγραφικοί παράγοντες
§ Το σύμπλοκο ορμόνης-υποδοχέα εισέρχεται στον
πυρήνα και δεσμεύεται σε συγκεκριμένο γονίδιο
§ Το mRNA μεταφράζεται σε συγκεκριμένη
πρωτεΐνη
Μεταγωγή σήματος
Διαδικασία όπου ένα κύτταρο μετατρέπει ένα εξωτερικό σήμα σε ένα
ενδοκυτταρικό σήμα που προκαλεί μια απόκριση
Μονοπάτι μεταγωγής σήματος
§ Το σήμα δεσμεύεται σε έναν

υποδοχέα - πρωτογενείς
αγγελιοφόροι - και μεταφέρεται
στο κυτταρόπλασμα
§ Το σήμα μεταδίδεται μέσω

ενδοκυττάριων σηματοδοτικών
μονοπατιών (ενίσχυση του
σήματος, συντονισμός και
έλεγχος της απόκρισης)
Ενδοκυττάρια σηματοδοτικά μονοπάτια:
§ Ενεργοποίηση πρωτεϊνών με προσθήκη ή αφαίρεση φωσφορικών

ομάδων (φωσφορυλίωση και αποφωσφορυλίωση)
§ Απελευθέρωση μικρών μορίων ή ιόντων που δρουν ως μεταφορείς
σήματος (δευτερογενείς αγγελιαφόροι, πχ κυκλική μονοφωσφορική
αδενοσίνη cAMP, ιόντα Ca+2 και τριφωσφορική ινοσιτόλη ΙΡ3)
https://www.youtube.com/watch?v=89W6uACEb7M&ab_channel=DNALearningCenter
Φωσφορυλίωση και αποφωσφορυλίωση πρωτεϊνών
Kυτταρικός μηχανισμός ελέγχου της πρωτεϊνικής ενεργότητας
§ Πρωτεϊνικές κινάσες
καταλύουν την φωσφορυλίωση, μεταφέρουν φωσφορικές ομάδες από την ΑΤΡ
στις πρωτεΐνες → μεταβολή διαμόρφωσης πρωτεϊνών
§ Φωσφατάσες
καταλύουν την απομάκρυνση μιας φωσφορικής ομάδας με υδρόλυση
(αποφωσφορυλίωση)
Αλυσίδα διαδοχικών πρωτεϊνικών φωσφορυλιώσεων
Ενεργοποίηση υποδοχέα → ενεργοποίηση
πρωτεϊνικής κινάσης 1
Κάθε πρωτεΐνη κινάση ενεργοποιεί την

επόμενη κινάση πρωτεΐνης στην οδό με
φωσφορυλίωση
Η ενεργοποίηση της τελευταίας

πρωτεΐνης στην αλυσίδα αλλάζει
κάποια κυτταρική διαδικασία
ενεργοποιώντας ή
απενεργοποιώντας συγκεκριμένα
γονίδια
Πρόσδεση ενός αυξητικού παράγοντα στον υποδοχέα κινάση τυροσίνης (RTK)
§ Φωσφορυλίωση υποδοχέα
§ Αλληλεπίδραση με Ras συνδεδεμένη με
GDP
§ Ras μετατρέπεται στην ενεργή
ανταλλάσσοντας GDP με GTP
§ Το ενεργοποιημένο σύμπλοκο Ras - GTP
δεσμεύει και ενεργοποιεί την κινάση Raf
§ Η Raf φωσφορυλιώνει τη MEK, μια κινάση
που ενεργοποιεί την ERK
§ Η ERK στη συνέχεια φωσφορυλιώνει ένα
πλήθος πρωτεϊνών -στόχων τόσο στο
κυτταρόπλασμα όσο και στον πυρήνα
Μεταλλάξεις στα γονίδια Ras προωθούν την καρκινογένεση, περίπου 30% των όγκων του
ανθρώπου εκφράζουν μεταλλαγμένη πρωτεΐνη Ras
Μεταγωγή σήματος μέσω μικρών μορίων ή ιόντων (Δευτερογενείς
αγγελιαφόροι)
§ Κυκλική μονοφωσφορική αδενοσίνη (cΑΜΡ)
§ Ιόντα ασβεστίου
Οι δεύτερογενείς αγγελιαφόροι συμμετέχουν σε μονοπάτια που ο πρώτος

αγγελιαφόρος είναι
§ υποδοχέας που συνδέεται με

πρωτεΐνη G
§ υποδοχέας με δράση κινάσης της
τυροσίνης
Κυκλική ΑΜΡ (cAMP)
Παράγεται από την ΑΤΡ μέσω του ενζύμου
αδενυλική κυκλάση που είναι ενσωματωμένο στην
κυτταροπλασματική μεμβράνη.
Η cAMP απενεργοποιείται από το ένζυμο
φωσφοδιεστεράση που τη μετατρέπει σε ΑΜΡ
Η cAMP σε μονοπάτι μεταγωγής σήματος που συμμετέχει η πρωτεΐνη G
§ Σηματοδοτικό μόριο
ενεργοποιεί τον υποδοχέα που
συνδέεται μια πρωτεΐνη G
§ Η πρωτεΐνη G ενεργοποιεί την
αδενυλική κυκλάση οπου
καταλύει τη μετατροπή ΑΤΡ σε
cAMP
§ Η cAMP δρα ως δευτερογενείς
αγγελιοφόρος και ενεργοποιεί
μια άλλη πρωτεΐνη
Η αυξημένη συγκέντρωση cAMP στο κυτόπλασμα επηρεάζει ένα ευρύ
φάσμα κυτταρικών λειτουργιών
§ αποικοδόμηση του γλυκογόνου

§ ενεργοποιεί τη διάσπαση των
τριγλυκεριδίων και απελευθέρωση
λιπαρών οξέων από τα κύτταρα του
λιπώδους ιστού
§ αναστέλλει την συσσωμάτωση των αιμοπεταλίων
§ διεγείρει τη διάνοιξη διαύλων ιόντων στους αισθητικούς νευρώνες της όσφρησης
https://www.cusabio.com/pathway/cAMP-signaling-pathway.html
Ο ρόλος του cAMP στην γλυκογονόλυση
§ Μέσω του μονοπατιού Gα/αδενυλικής

κυκλάσης/cAMP ενεργοποιείται η κινάση ΡΚΑ
§ H ΡΚΑ ενεργοποιεί (έμμεσα) τη φωσφορυλάση

του γλυκογόνου, που μετατρέπει το γλυκογόνο
σε γλυκόζη, παρέχοντας ενέργεια &
ταυτόχρονα απενεργοποιεί τη συνθάση του
γλυκογόνου
Ιόντα ασβεστίου: χρησιμοποιείται από κύτταρα ως δευτερογενής αγγελιαφόρος
§ Τα επίπεδα του Ca2+ στο

κυτταρόπλασμα διατηρούνται
σε πολύ χαμηλά επίπεδα (<10-7Μ)
§ Αύξηση της συγκέντρωση ασβεστίου

στο κυτταρόπλασμα εκκινεί τη
μεταγωγή σήματος
Ιόντα ασβεστίου και τριφωσφορική ινοσιτόλη (ΙΡ3)
Ο GPCR ενεργοποιεί την φωσφολιπάση C, που υδρολύει φωσφολιπίδιο της

κυτταροπλασματικής μεμβράνης (ΡΙΡ2) σε διακυλογλυκερόλη (DAG) και σε
τριφωσφορική ινοσιτόλη (ΙΡ3), η οποία ελευθερώνεται στο κυτταρόπλασμα και
επάγει την απελευθέρωση του Ca2+ από το ΕΔ.
Απόκριση
Το τελικό μόριο στο μονοπάτι σηματοδότησης μετατρέπει το σήμα σε μια
απόκριση που αναμεταδίδει πληροφορίες
Απόκριση στον πυρήνα του κυττάρου Απόκριση στο κυτταρόπλασμα
Απόκριση
Απόκριση στον πυρήνα του κυττάρου
Ρύθμιση πρωτεϊνοσύνθεσης με την ενεργοποίηση ή την απενεργοποίηση
συγκεκριμένων γονιδίων στον πυρήνα.
Ενεργοποίηση γονιδίου από αυξητικό

παράγοντα
Υποδοχή-Μεταγωγή: ένας τοπικός ρυθμιστής
πυροδοτεί μια αλυσίδα φωσφορυλιώσεων.
Η τελευταία κινάση της αλυσίδας
μετατοπίζεται στον πυρήνα και ενεργοποιεί
έναν μεταγραφικό παράγοντα.
Απόκριση: ο μεταγραφικός παράγοντας

ενεργοποιεί ένα γονίδιο, το οποίο
μεταγράφεται σε mRNA
Απόκριση
Απόκριση στο κυτταρόπλασμα
Η ορμόνη επινεφρίνη ενεργοποιεί έναν υποδοχέα

που συνδέεται με πρωτεΐνη G
Η πρωτεΐνη G ενεργοποιεί την αδενυλική κυκλάση

και οδηγεί στην αύξηση των μορίων cAMP
Η cAMP ενεργοποιεί την πρωτεϊνική κινάση Α με

τελική ενεργοποίηση της φωσφορυλάσης του
γλυκογόνου
Η τελική απόκριση οδηγεί στη διάσπαση του

γλυκογόνου σε μονομερή γλυκόζης
Χαρακτηριστικά κυτταρικής σηματοδότησης

Εξειδίκευση
Συγκεκριμένες πρωτεΐνες ενός κυττάρου
καθορίζουν
§ τα σηματοδοτικά μόρια θα που
αποκριθούν και
§ τη φύση της απόκρισης
Ενίσχυση
Οι διαδοχικές ενζυμικές αντιδράσεις
ενισχύουν την τελική απόκριση ενός
κυττάρου στο αρχικό σήμα
Απόπτωση
Προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος
§ Αρχίζει με ένα σήμα θανάτου που προκαλεί

συρρίκνωση του κυττάρου
§ Κυτταρικοί παράγοντες τεμαχίζουν το DNA
και τα οργανίδια
§ Τα κυτταρικά μέρη οργανώνονται σε
κυστίδια και πέπτονται από πτωματοφάγα
κύτταρα (φαγοκυττάρωση)
Απόπτωση
Σηματοδοτικά μονοπάτια απόπτωσης
Εξωκυττάρια σήματα:
§ Σηματοδοτικό μόριο επάγει την
απόπτωση, δεσμεύεται σε υποδοχέα
και οι κασπάσες και άλλα ένζυμα
διεκπεραιώνουν την απόπτωση
Ενδοκυτταρικά:
§ Πρωτεΐνες μιτοχονδρίων
§ Πυρήνα-όταν το DNA έχει υποστεί
βλάβες
§ Ενδοπλασματικό δίκτυο – λάθη που
εμφανίζονται στις αναδιπλώσεις
πρωτεϊνών
ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΧΗΜ-046
Ενέργεια και Μεταβολισμός

ü Μεταβολισμός
ü Μορφές ενέργειας και νόμοι ενεργειακών μετασχηματισμών
ü ATP
ü Ένζυμα
ü Κυτταρική αναπνοή
Μεταβολισμός: Το σύνολο των χημικών

αντιδράσεων σε έναν οργανισμό για
πρόσληψη ενέργειας από το περιβάλλον και
την χρήση της για τις λειτουργικές του
ανάγκες
Μεταβολικά μονοπάτια: Σειρά χημικών

αντιδράσεων
Αναβολισμός και Καταβολισμός

Καταβολισμός:
Διεργασίες αποικοδόμησης ενώσεις
§ Σχηματισμός απλούστερος ενώσεων
§ Απελευθέρωση ενέργειας
Αναβολισμός:
Βιοσυνθετικές διεργασίες σύνθεσης
πολύπλοκων ενώσεων από απλούστερα
μόρια
§ Σχηματισμός πολύπλοκων ενώσεων
§ Κατανάλωση ενέργειας
Η ενέργεια που χρησιμοποιείται στις αναβολικές αντιδράσεις

προσφέρεται από τις καταβολικές αντιδράσεις
Ενέργεια
Ενέργεια: η ικανότητα παραγωγής έργου

Το έργο εκτελείται με ικανότητα αλλαγή στην
κατάστασης της ύλης ή στην κίνηση της ύλης
Μορφές ενέργειας:
§ Κινητική ενέργεια: η ενέργεια που έχει ένα αντικείμενο λόγω της κίνησής του
Θερμική ενέργεια: η κινητική ενέργεια τυχαίας κίνησης ατόμων ή μορίων
§ Δυναμική ενέργεια: η ενέργεια που έχει κάποιο υλικό αντικείμενο λόγω της
θέσης του ή της δομής τους (αποθηκευμένη ενέργεια)
Χημική ενέργεια: η δυναμική ενέργεια που αποθηκεύεται σε χημικούς δεσμούς
Μετασχηματισμοί ενέργειας
Μετασχηματισμοί ενέργειας
Φωτοσυνθετικοί οργανισμοί: αποκτούν ενέργεια

από το ηλιακό φως
Μετατροπή κινητικής ενέργειας των φωτονίων σε
δυναμική ενέργεια χημικών δεσμών
Χημειότροφοι οργανισμοί: αποκτούν τη χημική

ενέργεια μέσω της οξείδωσης των τροφίμων που
παράγονται από τους φωτόσυνθετικούς
οργανισμούς
Νόμοι ενεργειακών μετασχηματισμών

Θερμοδυναμική: η μελέτη της ενέργειας και των μετασχηματισμών της
Αφορά τη μελέτη συστημάτων

§ Κλειστό σύστημα: δε δέχεται την
επίδραση εξωτερικών δυνάμεων, δεν
ανταλλάσσει ενέργεια με το
περιβάλλον του
§ Ανοιχτό σύστημα: ανταλλάσσει
ενέργεια ή ύλη με το περιβάλλον
σύμφωνα με τους νόμους της
θερμοδυναμικής
1ος νόμος: Περιγράφει την εσωτερική ενέργεια ενός συστήματος
§ Ενέργεια μπορεί να μεταδοθεί ή να μετασχηματιστεί, αλλά δεν μπορεί να
δημιουργηθεί ή να καταστραφεί – Αρχή διατήρησης της ενέργειας
Η συνολική ενέργεια του σύμπαντος δεν

αλλάζει

2ος νόμος: Αναφέρεται στην κατεύθυνση, προς την οποία λαμβάνουν χώρα οι
διαδικασίες ενός συστήματος.
§ Με κάθε μεταφορά ή μετατροπή ενέργειας προκαλείται αύξηση της
εντροπίας του συστήματος.
Εντροπία: μέτρο άχρηστης ή διεσπαρμένης

ενέργειας που δε μπορεί να παράγει έργο σε ένα
θερμοδυναμικό σύστημα
2ος νόμος: Εντροπία - μέτρο της αταξίας ή της τυχαιότητας
Υψηλή εντροπία σημαίνει υψηλή αταξία και χαμηλή ενέργεια.
Ελεύθερη ενέργεια
Ελεύθερη ενέργεια κατά Gibbs: η ενέργεια που είναι διαθέσιμη για να παράγει
έργο υπό συνθήκες μιας βιοχημικής αντίδρασης.
Μεταβολή ελεύθερης ενέργειας (ΔG) κατά μια χημική αντίδραση

ΔG = ΔH ενθαλπία -ΤΔS εντροπία
ΔH: αλλαγή της ενθαλπίας, στα βιολογικά συστήματα είναι η συνολική ενέργεια
που έχει το σύστημα
Τ: απόλυτη θερμοκρασία (σε °Κ)
Μονάδες στο SI:

ΔG και ΔH: kilojoules (kJ) ή kilocalories ανά γραμμομόριο
ΔS: kilojoules (kJ) ή kilocalories ανά μονάδα Kelvin
Η μεταβολή της ελεύθερης ενέργειας (ΔG) δείχνει εάν μια αντίδραση θα
πραγματοποιηθεί ή αν το χημικό σύστημα είναι σταθερό
§ ΔG = 0, το χημικό σύστημα βρίσκεται σε Ποσότητα

ενέργειας που
απαιτείται (ΔG>0)
ισορροπία
§ ΔG > 0, η αντίδραση απορροφά ελεύθερη
ενέργεια από το περιβάλλον για να
πραγματοποιηθεί (ενδόεργη αντίδραση)
§ ΔG < 0, η αντίδραση απελευθερώνει Ποσότητα ενέργειας
που απελευθερώνεται
(ΔG<0)
ελεύθερη ενέργεια (εξώεργη αντίδραση)
§ Ενδόεργη ή ενδεργονική αντίδραση Φωτοσύνθεση
(μη αυθόρμητη) ΔG > 0 6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2

ΔG = +686 kcal/mol
Απορροφά ενέργεια από το περιβάλλον
Κινητική σε δυναμική ενέργεια
§ Εξώεργη ή εξεργονική αντίδραση

(αυθόρμητη) ΔG < 0
Απελευθέρωση ενέργειας
Δυναμική σε κινητική ενέργεια
Κυτταρική αναπνοή:
C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O
ΔG = -686 kcal/mol
Ενέργεια ενεργοποίησης
Ενέργεια ενεργοποίησης (EA): η ποσότητα ενέργειας που πρέπει να
απορροφήσουν τα αντιδρώντα για την εκκίνηση της χημικής αντίδρασης
Μετά τη διάσπαση των
Εξώεργη αντίδραση ΔG < 0 χημικών δεσμών,
Τα αντιδρώντα πρέπει να απελευθερώνεται ενέργεια
απορροφήσουν ενέργεια για
να περάσουν στο μεταβατικό
στάδιο όπου θα σπάσουν οι
δεσμοί
Ενέργεια στο κύτταρο

Το κύτταρο επιτελεί 3 ειδών έργο:
§ Χημικό: παρέχεται ενέργεια στις ενδόεργες αντιδράσεις (σύνθεση
πολυμερών από μονομερή)
§ Μεταφορικό: παρέχεται ενέργεια για τη μεταφορά μορίων & ιόντων
διαμέσου της κυτταρικής μεμβράνης αντίθετα από την αυθόρμητη κίνηση
τους
§ Μηχανικό: παρέχεται ενέργεια σε λειτουργίες (η συστολή των μυϊκών
κυττάρων)
Τα κύτταρα για να λειτουργήσουν, διαχειρίζονται τις ενεργειακές πηγές με
ενεργειακή σύζευξη: χρήση της ενέργειας που απελευθερώνεται από μια
εξώεργη αντίδραση, προκειμένου να εκτελεστεί μια ενδόεργη αντίδραση.
Ενέργεια στο κύτταρο
ΑΤΡ χρησιμοποιείται στις περισσότερες ενεργειακές συζεύξεις των κυττάρων
& χρησιμοποιείται ως άμεση πηγή ενέργειας για τις κυτταρικές λειτουργίες
ΑΤΡ- τριφωσφορική αδενοσίνη

ATP: ο ενεργειακός φορέας του κυττάρου
Η υδρόλυση της ΑΤΡ παράγει ανόργανα

φωσφορικά ιόντα (Pi) και διφωσφορική
αδενοσίνη (ADP) με παράλληλη
απελευθέρωση ενέργειας
Εξώεργη αντίδραση:
ΑΤΡ + Η2Ο → ADP +Pi
ΔG = - 32kJ/mol (-7,6 kcal/mol)
Πώς παράγεται έργο από την ΑΤΡ;
Η υδρόλυση της ΑΤΡ καθιστά δυνατές τις ενδόεργες αντιδράσεις μέσω της
φωσφορυλίωσης = μεταφορά φωσφορικής ομάδας σε συγκεκριμένα
αντιδρώντα που γίνονται πιο δραστικά
Όταν το μόριο-στόχος προσλάβει τη φωσφορική ομάδα τότε ενεργοποιείται και

πλέον μπορεί να εκτελέσει:
§ Μηχανικό έργο
§ Μεταφορικό έργο
§ Χημικό έργο

§ Κινητική πρωτεΐνη που εκτελεί μηχανικό έργο (μετακίνηση μια μυϊκής ίνας)
Δέσμευση φωσφορικής
ομάδας, μεταβολή δομής
πρωτεΐνης συστολή των
μυϊκών κυττάρων.
§ Μεταφορική πρωτεΐνη που εκτελεί μεταφορικό έργο

Η ΑΤΡ επιτρέπει τη μεταφορά
ιόντων και άλλων διαλυτών
ενώσεων μέσω της μεμβράνης.
§ Αντιδρώντα που εκτελούν χημικό έργο (διευκόλυνση χημικής αντίδρασης)
Η ΑΤΡ τροφοδοτεί ενεργειακά την σύνθεση μακρομορίων από μικρά δομικά

μόρια.
Αναγέννηση της ΑΤΡ

Η ενέργεια που απελευθερώνεται από τις αντιδράσεις διάσπασης
(καταβολισμό) του κυττάρου χρησιμοποιείται για τη φωσφορυλίωση της
ADP, αναγεννώντας την ΑΤΡ.
Οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις
Ενέργεια μεταφέρεται και μέσω μεταφοράς ηλεκτρονίων
Οξείδωση: απώλεια e-
Ø Η ουσία που οξειδώνεται δίνει Αναγωγή: προσθήκη e-
ενέργεια, καθώς απελευθερώνει
ηλεκτρόνια
Ø Η ουσία που ανάγεται λαμβάνει
ενέργεια, καθώς κερδίζει
ηλεκτρόνια
Ø Κατά τις οξειοαναγωγικές αντιδράσεις απελευθερώνεται ενέργεια η οποία

μπορεί να αξιοποιηθεί για παραγωγή έργου
Ενδιάμεσοι φορείς ηλεκτρονίων (δέχονται e- και ανάγονται):

NAD+: νικοτιναμιδο-αδενινο-δινουκλεοτίδιο
NADP +: φωσφορικό νικοτιναμιδο-αδενινο-δινουκλεοτίδιο
FAD +: φλαβινο-αδενινο-δινουκλεοτίδιο
NAD+ - NADH
Νικοτιναμιδο-αδενινο-δινουκλεοτίδιο
(NAD+)
Κατά την οξείδωση ενός υποστρώματος,
ο δακτύλιος νικοτιναμιδίου του NAD+
δέχεται ένα Η+ και 2 e - και ανάγεται σε
NADH
Η οξειδωμένη (NAD+) ή ανηγμένη μορφή (NADH) προκύπτουν κατά τις αντιδράσεις του
καταβολισμού και συμμετέχουν κυρίως στη δημιουργία ATP
Ένζυμα
Μακρομόρια που ενεργούν ως καταλύτες, επιταχύνουν μια χημική αντίδραση
χωρίς να καταναλώνονται
Σακχαράση
Ενέργεια ενεργοποίησης
Τα ένζυμα μειώνουν την ΕΑ
Τα ένζυμα δεν
επηρεάζουν τη μεταβολή
της ελεύθερης ενέργειας
(∆G). Αλλά επιταχύνουν
τις αντιδράσεις.
Εξειδίκευση ενζύμων
Υπόστρωμα: αντιδρών μόριο που δρα ένα ένζυμο
Ενεργό κέντρο: περιοχή ενζύμου που δεσμεύει υπόστρωμα
Σύμπλοκο ενζύμου-υποστρώματος: προσωρινό σύμπλοκο που σχηματίζεται όταν
ένα ένζυμο συνδεθεί με ένα ή περισσότερα μόρια του υποστρώματος
Kατηγορίες ενζύμων
Κατηγορία ενζύμου Λειτουργία
Οξειδοαναγωγάσες Καταλύουν τις αντιδράσεις οξείδωσης – αναγωγής
Τρανσφεράσες Καταλύουν τη μεταφορά μιας λειτουργικής ομάδας από
ένα μόριο δότη σε ένα μόριο δέκτη
Υδρολάσες Καταλύουν τις αντιδράσεις υδρόλυσης
Ισομεράσες Καταλύουν τη μετατροπή ενός μορίου από μια
ισομέρεια στην άλλη
Λιγάσες Καταλύουν συγκεκριμένες αντιδράσεις στις οποίες δύο
μόρια ενώνονται μέσω μιας διαδικασίας που είναι
συζευγμένη με την υδρόλυση του ΑΤΡ
Λυάσες Καταλύουν συγκεκριμένες αντιδράσεις στις οποίες
διπλοί δεσμοί δημιουργούνται ή διασπώνται
Κατάλυση στο ενεργό κέντρο του ενζύμου
Το ενεργό κέντρο χαμηλώνει την ΕΑ καθώς:

§ Δρα ως καλούπι για ευνοϊκότερο
προσανατολισμό των αντιδρώντων
§ Διαμορφώνει ευνοϊκό μικροπεριβάλλον
(χαμηλό pH)
§ Η δέσμευση του υποστρώματος στο
ενεργό κέντρο προκαλεί πιέσεις ή
κάμψεις στους χημικούς δεσμούς,
διευκολύνοντας το υπόστρωμα να
πλησιάσει στη μεταβατική κατάσταση
΄Διάκριση ενζύμων
Απλά: καθαρή πρωτεΐνη
Συζυγιακά: πρωτεΐνη ενωμένη με μη πρωτεϊνικής φύσεως μόριο.
Το πρωτεϊνικό μέρος ονομάζεται αποένζυμο, ενώ το μη πρωτεϊνικό μόριο
συμπαράγοντας.
Το αποένζυμο μόνο του δεν είναι

λειτουργικό. Η λειτουργική
μορφή του ενζύμου είναι το
σύμπλοκο αποένζυμο-
συμπαράγοντας που ονομάζεται
ολοένζυμο.
Συμπαράγοντες
O συμπαράγοντας μπορεί να είναι:
§ ανόργανο ιόν (Mn2+, Cu2+, Fe3+, Fe2+, Mg2), η παρουσία του είναι απαραίτητη
για τη λειτουργία του ενζύμου
§ οργανικό μόριο το οποίο ονομάζεται συνένζυμο (βιταμίνες)
Όλες οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες και δύο από τις λιποδιαλυτές βιταμίνες, Α
και Κ, λειτουργούν ως συνένζυμα
Επίδραση συνθηκών στη δράση ενζύμου

H ενεργότητα του ενζύμου επηρεάζεται από:
§ Τη θερμοκρασία
§ Το pH
§ Την παρουσία χημικών ενώσεων
Αναστολείς ενζύμων
§ Ανταγωνιστικοί: μιμούνται το υπόστρωμα, δεσμεύοντας το ενεργό κέντρο. Αν αυξηθεί η
συγκέντρωση του υποστρώματος αναστέλλεται η παρεμπόδιση.
§ Μη ανταγωνιστικοί: δεσμεύονται στο ένζυμο μακριά από το ενεργό κέντρο

προκαλώντας μεταβολές στη διαμόρφωση, μειώνοντας την δραστικότητα του. Η
αύξηση της συγκέντρωσης του υποστρώματος δεν περιορίζει την αναστολή.
§ Οι ανταγωνιστικοί αναστολείς ελαττώνουν
την ταχύτητα της αντίδραση, ελαττώνοντας
τον αριθμό μορίων ενζύμου που
προσδένουν υπόστρωμα, αλλά δεν
επηρεάζουν τον μέγιστο ρυθμό αντίδρασης
§ Οι μη ανταγωνιστικοί αναστολείς
επηρεάζουν το μέγιστο ρυθμό αντίδρασης
καθώς ελαττώνει τη συγκέντρωση του
λειτουργικού ενζύμου
Ανταγωνιστική αναστολή Μη ανταγωνιστική αναστολή

Ø Η αναστολή ενζύμων είναι ιδιαίτερη αποτελεσματική προσέγγιση για την
ανακάλυψη νέων φαρμάκων
Ø Πολλά φάρμακα εκδηλώνουν τη θεραπευτική δραστικότητα τους αναστέλλοντας
ειδικά ένζυμα
Πενικιλίνη: ανταγωνιστικός αναστολέας, μπλοκάρει το

ενεργό κέντρο του ένζυµου τρανσπεπτιδάση που
χρησιμοποιούν πολλά βακτήρια για να
κατασκευάσουν τα κυτταρικά τοιχώματα τους.
Ρύθμιση ενεργότητας ενζύμων και μεταβολισμός
Τα κύτταρα ελέγχουν τις μεταβολικές οδούς τους ρυθμίζοντας το πότε θα είναι

ενεργά τα ένζυμα
Τα κύτταρα μπορούν να:

§ ενεργοποιούν ή απενεργοποιούν τα
γονίδια που κωδικοποιούν ειδικά
ένζυμα
§ ρυθμίζουν τη δραστικότητα των
ενζύμων μετά τη σύνθεση τους
Ρύθμιση ενεργότητας ενζύμων
Η ενεργότητα των ενζύμων ρυθμίζεται αλλοστερικά προκαλώντας αναστολή ή
δράση του ενζύμου
Αλλοστερική ρύθμιση: Προκύπτει

από τη δέσμευση ενός μορίου
(ρυθμιστής) σε ένα ένζυμο σε
συγκεκριμένη θέση (αλλοστερική
θέση) που επηρεάζει τη
λειτουργία του ενζύμου
Αλλοστερική ρύθμιση
Αλλοστερική ενεργοποίηση Αλλοστερική αναστολή
Αναδραστική αναστολή
Το τελικό προϊόν μιας μεταβολικής οδού, αναστέλλει το ένζυμο που
καταλύει το πρώτο βήμα στη μεταβολική οδό.
H αναδραστική αναστολή επιτρέπει στα κύτταρα να ρυθμίζουν

πόσο από το τελικό προϊόν μιας μεταβολικής οδού παράγεται
Καταβολικές οδοί και παραγωγή ΑΤΡ

§ Κυτταρική αναπνοή: αποικοδόμηση οργανικών μορίων καταναλώνοντας Ο2
και παραγωγή ΑΤΡ. Περιλαμβάνει αερόβιες & αναερόβιες διεργασίες
§ Ζύμωση: αποικοδόμηση οργανικών μορίων χωρίς Ο2 και παραγωγή μικρή
ποσότητα ΑΤΡ & χαρακτηριστικά τελικά προϊόντα (αιθυλική αλκοόλη,
γαλακτικό οξύ)
Κυτταρική αναπνοή
§ Γλυκόλυση: οξείδωση της γλυκόζης σε 2 μόρια

πυροσταφυλικού οξέος
§ Κύκλο του κιτρικού οξέος (κύκλος του Krebs): οξείδωση
των παράγωγων του πυροσταφυλικού σε CO2
§ Οξειδωτική φωσφορυλίωση (μεταφορά ηλεκτρονίων και
χημειώσμωση): αξιοποίηση της ενέργειας από την
αλυσίδα μεταφορά ηλεκτρονίων για σύνθεση ΑΤΡ
Γλυκόλυση
Αλληλουχία αντιδράσεων που μετατρέπουν τη γλυκόζη σε πυροσταφυλικό οξύ
με παραγωγή ATP και NADH
§ Πραγματοποιείται στο κυτταρόπλασμα χωρίς Ο2

§ Η ενέργεια που απελευθερώνεται διατηρείται υπό μορφή ATP και NADH
§ Προϊόντα γλυκόλυσης (από 1 μόριο γλυκόζης):
2 ATP + 2 NADH + 2 pyruvate
Κύκλος κιτρικού οξέος
Παρουσία Ο2, το πυροσταφυλικό οξύ μετατρέπεται σε ακετυλο-συνένζυμο Α
και με τη μορφή αυτή εισέρχεται στον κύκλο του κιτρικού οξέος
Αλληλουχία αντιδράσεων , το 3-C πυροσταφυλικό

από τη γλυκόλυση διασπάται σε 3 CO2
Πραγματοποιείται στη θεμέλια ουσία των
μιτοχονδρίων (ευκαρυωτικά) ή στο κυτταρόπλασμα
(προκαρυωτικά)
Προσφέρει ενέργεια μέσω της παραγωγής NADH και
FADH2 , που μπορούν να μετατραπούν σε ATP
Τελικά προϊόντα (από 1 μόριο γλυκόζης):

6 CO2 + 2 ATP + 6 NADH Η+ + 2 FADH2
Οξειδωτική φωσφορυλίωση
Η κυριότερη διαδικασία παραγωγής ATP
§ Αλυσίδα μεταφορά ηλεκτρονίων: Γίνεται σταδιακή μεταφορά ηλεκτρονίων
από το NADH και το FADH2 προς μοριακό οξυγόνο.
§ Χημειώσμωση (μηχανισμός σύζευξης ενέργειας): σύνθεση ΑΤΡ ενεργειακά
τροφοδοτούμενη από τη ροή Η+
Τελικά προϊόντα: 32 ή 34 ATP + 6 Η2Ο.
Για κάθε:
6 NADH → 18 ATP (NADH → 3 ΑΤΡ)
2 FADH2 → 4 ΑΤΡ (FADH2 → 2 ΑΤΡ)
Κυτταρική αναπνοή
Αναερόβια αναπνοή & Ζύμωση

Οξείδωση γλυκόζης και παραγωγή ΑΤΡ χωρίς οξυγόνο
§ Αναερόβια αναπνοή: η αλυσίδα μεταφοράς ηλεκτρονίων μεταφέρει τα ηλεκτρόνια σε
τελικό δέκτη (ανόργανες ουσίες) διαφορετικό από το οξυγόνο πχ θειοαναγωγικά βακτήρια
χρησιμοποιούν ως δέκτη ηλεκτρονίων θειικά ιόντα
§ Ζύμωση: τα ηλεκτρόνια από το NADH μεταφέρονται στο πυροσταφυλικό ή κάποιο
παράγωγο του πυροσταφυλικού αναγεννώντας το NAD+ που είναι απαραίτητο για την
οξείδωση μορίων γλυκόζης.
Ζύμωση
Οξείδωση γλυκόζης και παραγωγή ΑΤΡ χωρίς οξυγόνο
§ Το πυροσταφυλικό μετατρέπεται σε γαλακτικό οξύ και αιθανόλη, έχει ως αποτέλεσμα
σχετικά χαμηλή ενεργειακή απόδοση (2 ATP ανά γλυκόζη)
§ Τελικός δέκτης ηλεκτρονίων οργανικό μόριο:
γαλακτική ζύμωση: πυροσταφυλικό
αλκοολική ζύμωση: ακεταλδεϋδη
Σύγκριση
ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ ΧΗΜ-046
✓ Φωτοσυνθετικοί οργανισμοί
✓ Φωτοσυνθετικές χρωστικές
✓ Αντιδράσεις φωτοσύνθεσης
✓ Βιοτεχνολογικές εφαρμογές μικροφυκών
▪ Η φωτοσύνθεση είναι η διαδικασία που μετατρέπει την ηλιακή ενέργεια σε
χημική ενέργεια
▪ Άμεσα ή έμμεσα, η φωτοσύνθεση τρέφει σχεδόν ολόκληρο τον έμβιο
κόσμο
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ – ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ
Αυτότροφοι & Ετερότροφοι οργανισμοί

Αυτότροφοι (παραγωγοί)
▪ Παράγουν οργανικά μόρια τροφής χωρίς να τρέφονται από άλλους
οργανισμούς
▪ Χρησιμοποιούν ενέργεια από τον ήλιο ή την οξείδωση ανόργανων ουσιών για
να συνθέσουν οργανικά μόρια
Φυτά Φύκη Κυανοβακτήρια

Ετερότροφοι (καταναλωτές)
▪ Προσλαμβάνουν οργανικά συστατικά από τροφή ή νεκρά κατάλοιπα
(αποικοδομητές πχ μύκητες)
Φωτοσυνθετικοί οργανισμοί
▪ Φύκη: ευκαρυωτικοί οργανισμοί
▪ Πρώτιστα: μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί
▪ Κυανοβακτήρια: προκαρυωτικοί οργανισμοί
▪ Θειοβακτήρια: προκαρυωτικοί οργανισμοί
Netrium desmid
Euglena Oscillatoria cyanobacteria Chloroflexi
Η δομική οργάνωση των χλωροπλαστών επιτρέπει τις χημικές αντιδράσεις
της φωτοσύνθεσης
Μεσόφυλλο
▪ Μεσόφυλλο: εσωτερικό κυτταρικό τοίχωμα των Κύτταρο

μεσοφύλλου
φύλλων, βρίσκονται οι χλωροπλάστες

▪ Στόματα: μικροσκοπικοί πόροι, μέσω των οποίων το
φυτό ανταλλάσσει αέρια (CO2 & O2) με το εξωτερικό
περιβάλλον
➢ Περιβάλλονται από διπλή μεμβράνη
➢ Στο εσωτερικό του υπάρχει πυκνό υγρό, το
στρώμα
➢ Θυλακοειδή: σύστημα διασυνδεμένων
μεμβρανικών σάκων
➢ Θυλακοειδής χώρος: εσωτερικό των
θυλακοειδών
➢ Θυλακοσωροί (grana): σωροί θυλακοειδών που
οργανώνονται σε στιβάδες
3 μεμβράνες:
▪ εξωτερική
▪ εσωτερική
▪ θυλακοειδή μεμβράνη
Μεμβράνες θυλακοειδών περιέχουν:
▪ Διάφορα είδη χρωστικών (χλωροφύλλη, καροτενοειδή, ξανθοφύλλες ή και
φυκοβιλίνες)
▪ Πρωτεϊνικά συμπλέγματα που σχετίζονται με τη συλλογή της ηλιακής
ακτινοβολίας, μεταφέροντας ηλεκτρόνια και συνθέτοντας ΑΤΡ.
Στρώμα των χλωροπλαστών περιέχει:
▪ Ένζυμα που απαιτούνται για τις
διεργασίες της φωτοσύνθεσης
Επισκόπηση φωτοσύνθεσης
➢ Φωτεινές αντιδράσεις (στα θυλακοειδή)
Μετατροπή ηλιακής ακτινοβολίας σε χημική ενέργεια
απορρόφηση του φωτός, μεταφορά της ενέργειας στα φωτοσυνθετικά κέντρα αντίδρασης
και τις αντιδράσεις μεταφοράς ηλεκτρονίων και πρωτονίων → οδηγούν στην παραγωγή
NADPH, ATP και Ο2
➢ Κύκλος Calvin (στο στρώμα)
Αναγωγή του CO2 και σύνθεση
υδατανθράκων, χρησιμοποιώντας το
NADPH και το ATP που
παράγονται κατά τις φωτεινές
αντιδράσεις
Επισκόπηση φωτοσύνθεσης
Φωτοσύνθεση: μια οξειδοαναγωγική διαδικασία
▪ ηλιακή ενέργεια αξιοποιείται για την οξείδωση του Η2Ο:
▪ Τα ηλεκτρόνια που λαμβάνονται ανάγουν το CO2:
Η φύση του ηλιακού φωτός

Το φως είναι μορφή ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας/ακτινοβολίας που ταξιδεύει υπό τη
μορφή κυμάτων
Μήκος κύματος: η απόσταση ανάμεσα στις κορυφές δύο διαδοχικών κυμάτων
Ηλεκτρομαγνητικό φάσμα: το συνολικό εύρος των μηκών κύματος της ηλεκτρομαγνητικής
ακτινοβολίας
Η φύση του ηλιακού φωτός
▪ Το φως μεταδίδεται υπό μορφή διακριτών κβάντων (φωτόνια)
▪ Όσο μεγαλύτερο είναι το μήκος κύματος δεδομένης ακτινοβολίας, τόσο λιγότερη
ενέργεια περιέχει το φωτόνιο της
Ορατό φως: 400 – 700 nm
Φωτοσυνθετικές χρωστικές
Χρωστικές: ουσίες που απορροφούν στο ορατό φως
Φωτοσυνθετικές: οι χρωστικές που μετέχουν στη φωτοσύνθεση
▪ Χλωροφύλλη α (συμμετέχει στις φωτεινές αντιδράσεις)
▪ Χλωροφύλλη β
Βοηθητικές χρωστικές
▪ Καροτενοειδή
Χλωροφύλλη
▪ Ένα σύνθετο δακτύλιο πορφυρίνης
(απορροφά το φως)
▪ Μια πλάγια υδρογονανθρακική αλυσίδα (συνδέει τη
χλωροφύλλη στην μεμβράνη του θυλακοειδούς)
Μορφές χλωροφύλλης στα φυτά και στα κυανοβακτήρια:

▪ Χλωροφύλλη α: μεθυλομάδα
▪ Χλωροφύλλη β: καρβονυλομάδα
Καροτενοειδή: δρουν ως βοηθητικές φωτοσυνθετικές χρωστικές.
Σε συνθήκες έντονου και παρατεταμένου φωτισμού παρέχουν φωτοπροστασία στις
χλωροφύλλες από φωτο-οξείδωση.
Είδη:
▪ καροτένια, αποτελούνται από C
και H (υδρογονάνθρακες)
▪ ξανθοφύλλες, αποτελούνται
από C, H και O (οξειδωμένες
μορφές καροτενίων)
Διέγερση χλωροφύλλης από το φως

➢ Κατά την απορρόφηση φωτός συγκεκριμένου μήκους κύματος η χρωστική από τη
θεμελιώδη κατάσταση μεταβαίνει σε διεγερμένη κατάσταση
➢ Η επιστροφή του διεγερμένου ηλεκτρονίου στο τροχιακό θεμελιώδης κατάστασης
προκαλεί απελευθέρωση θερμότητας και σε ορισμένες περιπτώσεις φωτονίων
(φθορισμός)
Φωτοσύστημα
Πρωτεϊνικό σύμπλοκο, αποτελείται:
▪ Σύμπλοκα συλλογής φωτός
Αποτελείται από πολλά μόρια χρωστικών
συνδεδεμένα με πρωτεΐνες
▪ Σύμπλοκο του κέντρου αντίδρασης
Περιβάλλεται από ειδικό ζεύγος μορίων
χλωροφύλλης α και ένα μόριο ικανό να
δέχεται ηλεκτρόνια και να ανάγεται
(πρωτογενής δέκτης ηλεκτρονίων)
Φωτοσύστημα Ι & ΙΙ
Τα φωτοσυστήματα Ι & ΙΙ αξιοποιούν την ηλιακή ακτινοβολία και παράγουν ΑΤΡ
και NADPH κατά τις φωτεινές αντιδράσεις
▪ Φωτοσυστήμα Ι (PSΙ): χλωροφύλλη α του κέντρου αντίδρασης - Ρ700

▪ Φωτοσυστήμα ΙΙ (PSΙΙ): χλωροφύλλη α του κέντρου αντίδρασης - Ρ680
Φωτεινές αντιδράσεις
Η ενέργεια από το φως δεσμεύεται από μόρια χρωστικής και χρησιμοποιείται:
▪ Για τη διάσπαση του Η2Ο
▪ Τη φωσφορυλιώση του ADP, παράγοντας ΑΤΡ
▪ Αναγωγή του NADP+ σε NADPH.
▪ Φωτοσύστημα II [PS II]

▪ Σύμπλοκο κυτοχρώματος
▪ Φωτοσύστημα Ι [PS I]
▪ Σύμπλοκο ATP συνθάσης
Μη κυκλική ροή ηλεκτρονίων

1. Ένα φωτόνιο απορροφάτε από ένα μόριο χρωστικής του συμπλόκου συλλογής φωτός
(φωτοσύστημα PSΙΙ) → Ακολουθεί αλυσιδωτή διέγερση και αποδιέγερση μορίων
χρωστικών του συμπλόκου συλλογής φωτός → Η ενέργεια φτάνει στο ζεύγος μορίων
της χλωροφύλλης P680 και διεγείρει ένα e- του ζεύγους
2. Το e- μεταφέρεται από την

διεγερμένη Ρ680 στον πρωτογενή
δέκτη
1
2 3. Ένα ένζυμο καταλύει τη
3 διάσπαση ενός μορίου Η2Ο σε δύο
ηλεκτρόνια, δύο ιόντα υδρογόνου
και ένα άτομο οξυγόνου →
σχηματισμός Ο2 & μεταφορά e-
στο ζεύγος Ρ680+ αντικαθιστώντας
αυτά που μεταφέρθηκαν
4. Κάθε φωτοδιεργεμένο ηλεκτρόνιο μεταφέρεται από τον πρωτογενή δέκτη
ηλεκτρονίων του PSII στο PSI μέσω αλυσίδας μεταφοράς ηλεκτρονίων που αποτελείται
τον φορέα ηλεκτρονίων πλαστοκινόνη (Pq), ένα σύμπλοκο κυτοχρώματος και μια
πρωτεΐνη την πλαστοκυανίνη (Pc)
5. Καθώς τα ηλεκτρόνια
διέρχονται από το σύμπλοκο
4
κυτοχρωμάτων, η άντληση
πρωτονίων δημιουργεί μια
6
διαβάθμιση συγκέντρωσης
1
2
πρωτονίων → παρέχει ενέργεια
για τη σύνθεση ΑΤΡ
3
5 6. Ενέργεια από την απορρόφηση

φωτός στο PSI έχει μεταφερθεί
στη Ρ700, προκαλώντας τη
διέγερση ενός e-, που
μεταφέρεται στον πρωτογενή
δέκτη ηλεκτρονίων

7. Τα διεγερμένα e- μεταφέρονται μέσω οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων από τον
πρωτογενή δέκτη ηλεκτρονίων του PSI στην πρωτεΐνη φερρεδοξίνη (Fd) και από εκεί σε
μια αλυσίδα μεταφοράς ηλεκτρονίων
8. Το ένζυμο αναγωγάση του

4
NADP+ καταλύει τη μεταφορά
ηλεκτρονίων από τη φερρεδοξίνη
6 7
8
στο μόριο του NADP+ → ανάγεται
1
2
σε NADPH
3
5
https://www.youtube.com/watch?v=4xHPDxVrJqc&ab_channel=biointeractive
Κυκλική ροή ηλεκτρονίων
▪ Συμμετέχει μόνο το φωτοσύστημα Ι
▪ Δεν παράγεται οξυγόνο, ούτε NADPH
▪ Παράγεται ΑΤΡ
▪ Εξυπηρετεί την αύξηση της ποσότητας ΑΤΡ (φωτοπροστατευτικό ρόλο)
Κύκλος Calvin
Σχηματίζεται υδατάνθρακας 3-C, 3-φωσφορική γλυκεραλδεϋδη (GΑ3P) από CO2,
χρησιμοποιώντας ATP και NADPH
3 φάσεις:
▪ Δέσμευση C
▪ Αναγωγή
▪ Αναγέννησης μορίου δέκτη του CO2,
διφωσφορικής ριβουλόζης (RuBP)
Δέσμευση CO2
Κάθε μόριο CO2 προστίθεται στην
1,5- διφωσφορική ριβουλόζη
(RuBP) και σχηματίζονται δύο
μόρια 3-φωσφογλυκερικού οξέος
(3-PGA).
Η αντίδραση καταλύεται από το

ένζυμο καρβοκυλάση της
διφωσφορικής ριβουλόζης
(rubisco)
3-PGA: 3- φωσφογλυκερικό οξύ
GΑ3P: 3-φωσφορικη γλεκεραλδεϋδη
Αναγωγή άνθρακα
Η ενέργεια και η αναγωγική ισχύ
από τα ΑΤΡ και NADPH
χρησιμοποιούνται για τη
μετατροπή των μορίων 3-PGA σε
3-φωσφορικη γλεκεραλδεϋδη
(GΑ3P)

Αναγέννηση διφωσφορικής ριβουλόζης
Ένα μόριο 3-φωσφορικής
γλυκεραλδεΰδης (GΑ3P) χρησιμοποιείτε
για τη σύνθεση γλυκόζης και τα
υπόλοιπα συνεχίζουν τον κύκλο του
Calvin, για να σχηματιστούν μόρια
Ο κύκλος ολοκληρώνεται με την

κατανάλωση μορίων ATP για τη σύνθεση
Κύκλος Calvin
3 CO2 + 9 ΑΤΡ + 6 NADPH → GΑ3P + 6 NADP + + 9

ADP + 8 Pi (Pi = ανόργανο φωσφορικό)
3-φωσφορικη γλεκεραλδεϋδη (GΑ3P):

πρώτη ύλη για σύνθεση οργανικών
ενώσεων
Έξι κύκλοι απαιτούνται για να παραχθεί

ένα μόριο γλυκόζης
Δραστικότητα διφωσφορικής ριβουλόζης
Η δραστικότητα της RuBP εξαρτάται από :
• pH: Στον φωτισμό, το pH του στρώματος αυξάνεται από ~7,0 σε ~8,0, καθώς
τα πρωτόνια αντλούνται από το στρώμα στον θυλακοειδής χώρος.
Η καρβοξυλάση RuBP έχει βέλτιστη τιμή pH κοντά στο 8,0
• [Mg2+ ]: Η εισροή πρωτονίων στον αυλό του θυλακοειδούς συνοδεύεται από
την εκροή του Mg2+ στο στρώμα.
Το Mg2+ διεγείρει την καρβοξυλάση RuBP
• 1–φωσφορική–2–καρβοξυαραβινιτόλη (CA1P):
αναστέλλει την καρβοξυλάση RuBP στο σκοτάδι
Σύνοψη φωτοσύνθεσης
▪ Διεκπεραιώνονται από μόρια της
θυλακοειδούς μεμβράνης
▪ Μετατρέπουν την ενέργεια του φωτός σε
χημική ενέργεια των ΑΤΡ και NADPH
▪ Διασπούν Η2Ο και απελευθερώνουν Ο2
στην ατμόσφαιρα
Σκοτεινές αντιδράσεις
▪ Εκτελούνται στο στρώμα των χλωροπλαστών
▪ Χρησιμοποιούν ΑΤΡ και NADPH για να μετατρέψουν το CΟ2 στο σάκχαρο 3-φωσφορικη
γλεκεριναλεδεϋδη
▪ Επιστρέφουν ADP, ανόργανο φώσφορο και NADP+ στις φωτεινές αντιδράσεις
Σύνοψη φωτοσύνθεσης
Φωτοαναπνοή C3 φυτά
Σε ζέστες και ξηρές ημέρες, τα C3 φυτά κλείνουν τα στόματά:
▪ Rubisco δεσμεύει Ο2 αντί CO2 (δρα ως οξυγενάση)
▪ Σχηματίζεται ένωση 2-C (2-PG), που διασπάται στα υπεροξεισώματα και το
μιτοχόνδριο απελευθερώνοντας CO2
▪ Μειώνει τη φωτοσυνθετική απόδοση (μείωση παραγωγής Ο2 έως και 40%)
Φυτά C4
Φυτά C4: ενσωματώνουν το CO2 σε ενώσεις 4-C σε κύτταρα του μεσόφυλλου
➢ Οι ενώσεις 4-C εισέρχονται σε

φωτοσυνθετικό κύτταρο και
αποδεσμεύεται το CO2 → εισέρχεται
στον κύκλο Calvin
➢ Φωτοσύνθεση C4: ελαχιστοποιεί τη
φωτοαναπνοή και αυξάνει την
παραγωγή σακχάρων
Φυτά κρασσουλίδες (CΑΜ)

Ευδοκιμούν σε περιβάλλον με υψηλή θερμοκρασία και φωτισμό (παχύφυτα)
➢ Ελαχιστοποιήσουν την απώλεια Η2Ο, καθώς

ανοίγουν τα στόματα τη νύχτα
➢ Δέσμευση CO2 και ενσωμάτωση σε οργανικά
οξέα (μηλικό οξύ) στο χυμοτόπιο
➢ Ημέρα: κλείνουν τα στόματα και το μηλικό
διασπάται σε CΟ2, το οποίο εισέρχεται στον
κύκλο του Calvin
Σημασία φωτοσύνθεσης
Παρέχει ενέργεια και πρώτες ύλες για τα οικοσυστήματα του πλανήτη μας
▪ Παράγεται μέσω πολυμερισμού της γλυκόζης, η κυτταρίνη
To 99% της βιομάζας στη γη προέρχεται από τη φωτοσύνθεση (ανέρχεται σε
1.87×1012t)
▪ Δέσμευση CO2 :
Φωτοσυνθετικά δεσμευμένος άνθρακας 75.109 t/year.
Βιοτεχνολογικές εφαρμογές
Βιοτεχνολογία μικροφυκών για την παραγωγή:
▪ Φαρμάκων
▪ Βιοχημικών
▪ Τροφίμων
▪ Βιοκαύσιμα
▪ Ζωοτροφές
Βιοτεχνολογικές εφαρμογές
Καλλιέργειες μικροφυκών
Συστοιχία επιμήκων λεκανών της

εταιρείας Cyanotech
Αυλωτός φωτοβιοαντιδραστήρας

ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ (ΜΕΡΟΣ Α’) ΧΗΜ-046
Κυτταρικός κύκλος
✓ Κυτταρική κύκλος και διαίρεση

✓ Ρύθμιση κυτταρικού κύκλου
Διαιρείται μέσω της κυτταρικής Μετά από τέσσερις κυτταρικούς Μετά από πολλούς κυτταρικούς
διαίρεσης για να σχηματίσει δύο κύκλους υπάρχουν 16 κύτταρα κύκλους εξελίσσεται σε ένα πολύπλοκο
γενετικά πανομοιότυπα θυγατρικά πολυκύτταρο οργανισμό (αχινός)
κύτταρα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ – ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
Κυτταρική διαίρεση & Κυτταρικός κύκλος

Κυτταρική διαίρεση: Η διαδικασία που ένα αρχικό
κύτταρο διαιρείται σε δύο θυγατρικά – αναπαραγωγή
κυττάρων
Κυτταρικός κύκλος: Διατεταγμένη ακολουθία γεγονότων

στη ζωή ενός κυττάρου, από τη γέννηση του με τη
διαίρεση του γονικού κυττάρου μέχρι τη δική του
διαίρεση σε δύο θυγατρικά
Ρόλος κυτταρικής διαίρεσης
✓ Αναπαραγωγή του κυττάρου
✓ Αύξηση και ανάπτυξη του οργανισμού
✓ Ανανέωση ή επιδιόρθωση ιστών
Αναπαραγωγή αμοιβάδας
Αναπαραγωγή και ανάπτυξη Επιδιόρθωση ιστών
Γονιμοποιημένο ωάριο → έμβρυο
Ρόλος κυτταρικής διαίρεσης

Δημιουργία δύο πανομοιότυπων αντίγραφων του γενετικού υλικού και η
μεταβίβασή του στα δυο θυγατρικά κύτταρα
➢ Προκαρυωτικά κύτταρα: απλή διαδικασία λόγω της δομής τους - διχοτόμηση
➢ Ευκαρυωτικά κύτταρα: πιο περίπλοκη διαδικασία λόγω της ύπαρξης πυρήνα,

πολλαπλών χρωμοσωμάτων και μεμβρανικών οργανιδίων – μίτωση
Κυτταρική οργάνωση γενετικού υλικού
Γονιδίωμα: το γενετικό υλικό ενός οργανισμού (ή ιού) - DNA
➢ Προκαρυωτικοί: ένα κυκλικό μακρύ μόριο DNA
➢ Ευκαρυωτικοί: περισσότερα από ένα γραμμικά μόρια DNA
Χρωμόσωμα: η οργανωμένη δομή DNA με ειδικές συνοδούς πρωτεΐνες
Χρωμοσώματα ανθρώπου
▪ 46 (23 ζεύγη)
▪ 1 - 22: ομόλογα χρωμοσώματα
▪ 23: φυλετικά χρωμοσώματα
Ευκαρυωτικά χρωμοσώματα
▪ Χρωμόσωμα: οργανωμένη δομή DNA με ειδικές

συνοδούς πρωτεΐνες
▪ Χρωματίνη: σύμπλοκο DNA-πρωτεϊνών, που
συνιστά το ευκαρυωτικό χρωμόσωμα
▪ Νουκλεόσωμα: βασική μονάδα «συσκευασίας»
του DNA, αποτελείται από ένα τμήμα DNA
τυλιγμένο γύρω από ιστόνες
➢ Κάθε νουκλεόσωμα περιέχει μια ομάδα 8 μορίων ιστονών που σχηματίζουν

ένα πρωτεϊνικό πυρήνα, γύρω από τον οποίο τυλίγεται το δίκλωνο DNA
➢ Το DNA που περιβάλλει τις ιστόνες αποτελείται από 146 ζεύγη
νουκλεοτιδίων
➢ Συνδετικό DNA: συνδέει τα νουκλεοσώματα, μήκος 60 ζευγών βάσεων
Χρωμόσωμα ποντικιού από το οποίο

έχουν αφαιρεθεί οι ιστόνες
Νουκελοσώματα από πυρήνα ενός κυττάρου
όρνιθας
Κυτταρική οργάνωση του γενετικού υλικού
https://www.youtube.com/embed/gbSIBhFwQ4s
Κατανομή χρωμοσωμάτων κατά την κυτταρική διαίρεση
Πριν τον διπλασιασμό κάθε χρωμόσωμα

αποτελείται από ένα μόριο DNA
Μετά τον διπλασιασμό, το χρωμόσωμα

αποτελείται από 2 αδερφές χρωματίδες,
ενωμένες καθ’ όλο το μήκος με ειδικά σύμπλοκα
πρωτεϊνών, τις συνεκτίνες
Στη συμπυκνωμένη μορφή το διπλασιασμένο
χρωμόσωμα έχει στο κέντρο μια μικρή
εξειδικευμένη περιοχή το κεντρομερές
Ο διαχωρισμός των χρωματίδων και η κατανομή

των παραγόμενων χρωμοσωμάτων στα
θυγατρικά κύτταρα γίνεται μηχανικά
Κυτταρικός κύκλος
Ευκαρυωτικών κυττάρων:
Μεσόφαση (interphase)
▪ G1 Αύξηση κυττάρου
▪ S Διπλασιασμός γενετικού υλικού (σύνθεση DNA)
▪ G2 Αύξηση κυττάρου
Μιτωτική φάση (mitotic)
▪ Μίτωση (διαίρεση)
▪ Κυτταροκίνηση
Μεσόφαση
Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής των κυττάρων
▪ G1 : αύξηση και φυσιολογικός
μεταβολισμός του κυττάρου, διπλασιασμός
οργανιδίων
▪ S: διπλασιασμός του DNA
▪ G2: αύξηση, σύνθεση πρωτεϊνών

(προετοιμασία για τη διαίρεση) &
διπλασιασμός κεντροσώματος
Μίτωση
Η διαδικασία διαίρεσης του πυρήνα, παράγει 2 πυρήνες που περιέχουν όμοια
χρωμοσώματα με το γονικό
▪ Πρόφαση
▪ Προμετάφαση
▪ Μετάφαση
▪ Ανάφαση
▪ Τελόφαση
Ακολουθεί η κυτταροκίνηση: διαίρεση

κυτταροπλάσματος
Μιτωτική άτρακτος
Συνάθροιση μικροσωληνίσκων και συνοδών πρωτεϊνών - έχει καθοριστικό ρόλο
στις μετατοπίσεις των χρωμοσωμάτων κατά τη διάρκεια της μίτωσης
Περιλαμβάνει:
▪ Τα κεντροσώματα (και κεντριόλια στα
ζωικά κύτταρα)
▪ Τους μικροσωληνίσκους
▪ Τους αστέρες: διάταξη βραχέων
μικροσωληνίσκων, ξεκινούν από το
κεντρόσωμα και εκτείνονται προς την
κυτταροπλασματική μεμβράνη
Φάση G2
▪ Ο πυρήνας περικλείεται από τον πυρηνικό φάκελο
▪ Δύο κεντροσώματα έχουν σχηματιστεί από το

διπλασιασμό ενός κεντροσώματος
▪ Τα ζωικά κύτταρα κάθε κεντρόσωμα διαθέτει 2

κεντριόλια
▪ Τα φυτικά κύτταρα δεν έχουν κεντριόλια
▪ Τα χρωμοσώματα που διπλασιάστηκαν κατά τη

φάση S δεν είναι διακριτά γιατί δεν έχουν
συμπυκνωθεί
Πρόφαση
▪ Αρχίζει η συμπύκνωση των χρωμοσωμάτων
▪ Κάθε διπλασιασμένο χρωμόσωμα εμφανίζεται ως

ζεύγος αδελφών χρωματίδων που συνδέονται στα
κεντρομερή
▪ Σχηματίζεται η μιτωτική άτρακτος, αποτελείται από

μικροσωληνίσκους και κεντροσώματα
▪ Τα κεντροσώματα απομακρύνονται αμοιβαία λόγω

επιμήκυνσης των μικροσωληνίσκων που τα συνδέουν
▪ Οι βραχύτεροι μικροσωληνίσκοι που διατάσσονται

ακτινωτά γύρω από κάθε κεντρόσωμα σχηματίζουν
τον αστέρα
Προμετάφαση
▪ O πυρηνικός φάκελος διασπάται
▪ Τα χρωμοσώματα συμπυκνώνονται περισσότερο
▪ Κάθε χρωματίδα των χρωμοσωμάτων αποκτά ένα

κινητοχώρο (εξειδικευμένη πρωτεϊνική δομή στο
κεντρομερές)
▪ Ορισμένοι μικροσωληνίσκοι της ατράκτου

προσδένονται στους κινητοχώρους των
χρωμοσωμάτων
▪ Οι άλλοι μικροσωληνίσκοι αλληλεπιδρούν με

μικροσωληνίσκους από τον αντίθετο πόλο της
ατράκτου
Μετάφαση
▪ Όλα τα χρωμοσώματα του κυττάρου
ευθυγραμμίζονται στο μέσο κυτταρικό επίπεδο
(ισημερινή πλάκα)
▪ Τα κεντροσώματα βρίσκονται στους 2 αντίθετους

πόλους του κυττάρου
▪ Σε κάθε χρωμόσωμα, οι κινητοχώροι των αδερφών

χρωματίδων προσδένονται σε μικροσωληνίσκους
προερχόμενοι από αντίθετους πόλους
Ανάφαση
▪ Θραύση συνεκτίνων
▪ Οι δύο αδερφές χρωματίδες διαχωρίζονται (Όταν οι

χρωματίδες παύουν να συνδέονται ονομάζονται
χρωμοσώμα)
▪ Τα διαχωρισμένα χρωμοσώματα κινούνται προς του

αντίθετους πόλους χρησιμοποιώντας ως μονοπάτι
τους μικροσωληνίσκους της ατράκτου
▪ Οι μικροσωληνίσκοι που δεν ανήκουν στους

κινητοχώρους επιμηκύνονται οπότε επιμηκύνεται όλο
το κύτταρο
Τελόφαση
▪ Στο κύτταρο σχηματίζονται δύο θυγατρικοί πυρήνες
▪ Ένας νέος πυρηνικός φάκελος σχηματίζεται γύρω από

κάθε ομάδα χρωμοσωμάτων (από θραύσματα του
πυρηνικού φακέλου)
▪ Τα χρωμοσώματα γίνονται λιγότερο συμπαγή
▪ Οι μικροσωληνίσκοι της ατράκτου εξαφανίζονται και

ο πυρηνίσκος εμφανίζεται
Κυτταροκίνηση
Η διαίρεση του κυτταροπλάσματος - συνήθως αλληλεπικαλύπτεται με το τέλος
της τελόφασης
Ζωικά κύτταρα (αυλάκωση)
▪ Εμφάνιση της αύλακας διαίρεσης κοντά στο

επίπεδο της ισημερινής πλάκας
▪ Στην κυτταροπλασματική μεμβράνη της αύλακας
υπάρχει ένας συσταλτός δακτύλιος
ακτινομυοσίνης
▪ Η αύλακα βαθαίνει μέχρι που το γονικό κύτταρο
διχοτομείται δημιουργώντας 2 ξεχωριστά
κύτταρα
Κυτταροκίνηση
Φυτικά κύτταρα ▪ Κυστίδια από τη συσκευή Golgi κινούνται στο μέσο του
κυττάρου, συντήκονται και σχηματίζουν την κυτταρική πλάκα
▪ Σχηματισμός κυτταρικού τοιχώματας από περιεχόμενο
κυστιδίων & κυτταρικής μεμβράνης από μεμβράνες
κυστιδίων
Σύνοψη μίτωσης
https://www.youtube.com/watch?v=-G-3BDlnK58&ab_channel=videosdebiologiacum
Διχοτόμηση
Κυτταρική διαίρεση προκαρυωτικών οργανισμών (βακτήρια) & μονοκύτταρων
ευκαρυωτικών οργανισμών (πχ αμοιβάδα)
➢ Η μόνη μέθοδος για αναπαραγωγή (αφυλετική αναπαραγωγή)
➢ Κάθε θυγατρικό κύτταρο έχει όμοιο γενετικό υλικό
Διχοτόμηση
▪ Aντιγραφή του βακτηριακού χρωμοσώματος από

συγκεκριμένη χρωμοσωματική περιοχή, θέση έναρξης της
αντιγραφής
▪ Η αντιγραφή της θέσης έναρξης της αντιγραφής παράγει
2 αντίγραφα του αρχικού
▪ Ένα αντίγραφο της θέσης έναρξης μετακινείται στο άκρο
του κυττάρου
▪ Το κύτταρο επιμηκύνεται & ολοκληρώνεται η αντιγραφή
▪ Επέκταση της κυτταρικής μεμβράνης προς το εσωτερικό
▪ Διαχωρισμός των δύο κυττάρων
Συστήματα ελέγχου του κυτταρικού κύκλου
Σημεία ελέγχου -checkpoints- του κυτταρικού κύκλου
εξασφαλίζουν ότι οι διάφορες φάσεις
ολοκληρώνονται σωστά και με σωστή αλληλουχία
Σημεία ελέγχου
▪ G1/S
▪ G2/Μ
▪ Μ (μετάφαση-ανάφαση)
➢ Ρυθμιστικά μόρια είτε προάγουν την πρόοδο του κυττάρου στην επόμενη
φάση (θετική ρύθμιση) είτε σταματούν τον κύκλο (αρνητική ρύθμιση)
Σημεία ελέγχου του κυτταρικού κύκλου

Σημείο ελέγχου G1/S
✓ Μέγεθος
✓ Αυξητικοί παράγοντες
✓ Θρεπτικά συστατικά και ένζυμα για τη

σύνθεση του DNA
▪ Σήμα «ελεύθερης πορείας»: το κύτταρο συνεχίζει στα επόμενα στάδια

Αν όχι, τότε βγαίνει από τον κυτταρικό κύκλο μεταπίπτοντας σε μια φάση G0
και ισοδυναμεί με μια κατάσταση αδιαιρεσίας
▪ Νευρικά και μυϊκά κύτταρα, δεν διαιρούνται → φάση G0
Σημείο ελέγχου G2/Μ
✓ Αντιγραφή
✓ Μέγεθος
✓ Βλάβες στο DNA
▪ Έλεγχος ότι όλα τα χρωμοσώματα έχουν αντιγραφεί και ότι το

αναδιπλασιασμένο DNA δεν έχει καταστραφεί
▪ Γίνεται έλεγχος του μέγεθος των κυττάρων και των αποθεμάτων πρωτεϊνών

Σημείο ελέγχου Μ (μετάφαση-ανάφαση)
✓ Σωστή διασύνδεση αδελφών
χρωματίδων με μικροσωληνίσκους της
ατράκτου στο επίπεδο της ισημερινής
πλάκας
Ρυθμιστικά μόρια ελέγχου
▪ Κυκλίνες: οικογένεια πρωτεϊνών που ελέγχει τον κυτταρικού κύκλου ενεργοποιώντας
ένζυμα που εξαρτώνται από κυκλίνη (CDK)
Η ενδοκυττάρια συγκέντρωση της κυκλινης εμφανίζει περιοδική διακύμανση
▪ Κυκλινοεξαρτώμενες κινάσες (CDKs): ένζυμα που

φωσφορυλιώνουν άλλες πρωτεΐνες προκαλώντας την
ενεργοποίηση ή την απενεργοποίηση τους
Η συγκέντρωση τους είναι σταθερή, ενεργοποιούνται όταν
προσδένονται με κυκλίνες

MPF (σύμπλοκο κυκλίνης- Cdk) παράγοντας έναρξης της μίτωσης: δρα ως σήμα
«ελεύθερης πορείας» επιτρέποντας την έναρξη των μιτωτικών διεργασιών
▪ Όσο η κυκλίνη συσσωρεύεται, συνδέεται με

την Cdk που υπάρχει ήδη στο κύτταρο και
σχηματίζουν το σύμπλοκο ΜPF
▪ Το σύμπλοκο ΜPF φωσφορυλιώνει μια
μεγάλη ποικιλία πρωτεϊνών προκαλώντας
την έναρξη της μίτωσης
▪ Μετά το τέλος της μίτωσης, η κυκλίνη
αποικοδομείται, ενώ η Cdk παραμένει
ακέραια σε ανενεργή μορφή μέχρι τον
επόμενο κυτταρικό κύκλο
MPF (σύμπλοκο κυκλίνης- Cdk) δρα ως κινάση φωσφορυλιώνοντας μια μεγάλη
ποικιλία πρωτεϊνών
Δράσεις:
▪ Πρόφαση: μοριακή ρύθμιση συμπύκνωσης χρωμοσωμάτων και σχηματισμού
της ατράκτου
▪ Προμετάφαση: MPF επάγει την φωσφορυλίωση του πυρηνικού ελάσματος
προκαλώντας θραύση του πυρηνικού φακέλου
▪ Ανάφαση: καταστροφή της κυκλίνης του και απενεργοποίηση του MPF
Εξωτερικοί παράγοντες στα σημεία ελέγχου

Αυξητικοί παράγοντες: πρωτεΐνες που απελευθερώνονται από συγκεκριμένα
κύτταρα και διεγείρουν την κυτταρική διαίρεση άλλων κυττάρων
πχ PDGF αυξητικός παράγοντας αιμοπεταλιακής προέλευσης (απαραίτητος για

την κυτταρική διαίρεση των ινοβλαστών)
1. Τα μόρια του PDGF δεσμεύονται σε

συγκεκριμένους υποδοχείς
2. Ενεργοποιείται ένα μονοπάτι μεταγωγής
σήματος
3. Επιτρέπει στα κύτταρα να περάσουν το
σημείο ελέγχου G1
Εξωτερικοί παράγοντες στα σημεία ελέγχου
Η κυτταρική διαίρεση χαρακτηρίζεται από πυκνοεξαρτώμενη αναστολή και
εξαρτάται από την προσκόλληση σε υπόστρωμα (εξάρτηση προσκόλλησης)
Εξάρτηση προσκόλησης:
Κατάλληλο υπόστρωμα προσρόφησης επιτρέπει την
διαίρεση
Πυκνοεξαρτώμενη αναστολή:
Μόλις το κύτταρο σχηματίζει μονόστιβο στρώμα η
διαίρεση σταματά
Αν αφαιρεθούν μερικά κύτταρα, τα κύτταρα
διαιρούνται εκ νέου
Καρκινικά κύτταρα
Καρκίνος: απειλητική για τη ζωή ασθένεια, που χαρακτηρίζεται από τη μη φυσιολογική
κυτταρική ανάπτυξη και διαίρεση
Ο φυσιολογικός μηχανισμός ελέγχου του κυτταρικού κύκλου χάνεται και τα καρκινικά
κύτταρα αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα
Καρκινικά κύτταρα: δεν εμφανίζουν εξάρτηση

προσκόλλησης ούτε πυκνοεξαρτώμενη αναστολή
▪ Μετασχηματισμός: η μετατροπή ενός φυσιολογικού κυττάρου ενός ιστού σε καρκινικό
▪ Αν το κύτταρο αποφύγει την καταστροφή του, δημιουργείται όγκος
➢ Καλοήθης: μάζα μη φυσιολογικών κυττάρων που παραμένουν στην αρχική τους
θέση
➢ Κακοήθης: τα καρκινικά κύτταρα αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα και μπορούν να
εξαπλωθούν στον ίδιο ή σε άλλους ιστούς
Μετάσταση: τα καρκινικά κύτταρα εισβάλλουν σε ιστούς γειτονικών κυττάρων
Ανάπτυξη όγκου από Τα καρκινικά κύτταρα Τα καρκινικά κύτταρα Μικρό ποσοστό των
μεμονωμένο καρκινικό εισβάλλουν σε διασπείρονται μέσω καρκινικών κυττάρων
κύτταρο γειτονικούς ιστούς αγγείων του αίματος μπορεί να επιβιώσει και
και της λέμφου σε άλλα να δημιουργήσει νέο
μέρη του σώματος όγκο σε άλλο μέρος του
σώματος
Αιτία καρκίνου
▪ κυρίως γενετική μετάλλαξη (αλλαγή στην αλληλουχία του DNA)
Παράγοντες που συνεισφέρουν σε γενετική αστάθεια:

➢ Βλάβες στην αντιγραφή του DNA
➢ Βλάβες στην επιδιόρθωση του DNA
➢ Λάθη στη μίτωση
Αντιμετώπιση: χημειοθεραπεία, χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών που έχουν

τοξική επίδραση στα καρκινικά κύτταρα του σώματος
Γονίδιο p53 – φύλακας γονιδιώματος
▪ Προάγει τη σύνθεση πρωτεϊνών που καταστέλλουν τον κυτταρικό κύκλο
(ενεργοποιώντας πρωτεΐνες που επιδιορθώνουν το DNA ή πρωτεϊνών που ξεκινούν
τον κυτταρικό θάνατο)
▪ Μεταλλαγμένα γονίδια p53 έχουν εντοπιστεί σε περισσότερα από τα μισά ανθρώπινα
καρκινικά κύτταρα
ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ (ΜΕΡΟΣ Β’) ΧΗΜ-046
Μείωση & φυλετική αναπαραγωγή
✓ Μεταβίβαση χρωμοσωμάτων από τους γονείς στους απογόνους

✓ Στάδια μείωσης
✓ Γενετική ποικιλομορφία
Γενετική
Γενετική: επιστήμη που μελετά την κληρονομικότητα και την ποικιλομορφίας
των οργανισμών
Κληρονομικότητα: η μεταβίβαση των χαρακτηριστικών από τη μια γενιά στην

άλλη
Οι απόγονοι δεν είναι πανομοιότυποι λόγω ποικιλίας ή ποικιλομορφίας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ – ΜΕΙΩΣΗ
Κληρονόμηση γονιδίων
Γονίδια: μονάδες κληρονομικότητας, στις οποίες είναι κωδικοποιημένη η
πληροφορία που μεταβιβάζεται από τους γονείς στους απογόνους
➢ Τα γονίδια ευθύνονται για τις ομοιότητες

➢ Γαμέτες: μεταβιβάζουν τα γονίδια από τη
μια γενιά στην άλλη (ζώα, φυτά)
Κάθε γονίδιο στο DNA ενός οργανισμού βρίσκεται σε συγκεκριμένο γενετικό τόπο
κατά μήκος του χρωμοσώματος
Αναπαραγωγή
«omnis cellula e cellula»
Αναπαραγωγή: βιολογική διαδικασία με την οποία παράγεται κάθε νέος
οργανισμός (απόγονος)
❑ Αφυλετική: δημιουργία απογόνων από ένα μόνο γονέα

Δημιουργία κλώνου δηλαδή μία ομάδα γενετικά πανομοιότυπων ατόμων
Γενετικές διαφορές οφείλονται σε μεταλλάξεις
❑ Φυλετική: δημιουργία απογόνων από δύο γονείς

Οι απόγονοι διαθέτουν μοναδικό συνδυασμός γονιδίων που κληρονομούν από
τους γονείς
Αφυλετική αναπαραγωγή
Αφυλετική αναπαραγωγή: Διχοτόμηση
Μονοκύτταροι προκαρυωτικοί
οργανισμοί, πχ βακτήρια
Μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί, πχ

αμοιβάδα
Αφυλετική αναπαραγωγή
Αφυλετική αναπαραγωγή: Εκβλάστηση
Διαδοχικές κυτταρικές διαιρέσεις δημιουργούν μία μάζα

κυττάρων (εκβλάστημα) που αποκολλάται από τον γονέα
Φυλετική αναπαραγωγή
Φυλετική αναπαραγωγή
Τα αναπαραγωγικά κύτταρα (γαμέτες) μεταβιβάζουν τα γονίδια από τη μια γενεά

στην άλλη
Απόγονοι: διαφέρουν γενετικά
Κατά τη γονιμοποίηση, ο αρσενικός γαμέτης (σπερματοζωάριο) ενώνεται με τον

θηλυκό γαμέτη (ωάριο) και δημιουργείται το ζυγωτό
Σειρές χρωμοσωμάτων στα ανθρώπινα κύτταρα
Το γενετικό υλικό οργανώνεται σε χρωμοσώματα
Ανθρώπινο κύτταρο: 46 χρωματοσώματα, ταξινομούνται σε 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων
▪ 22 ζεύγη ομόλογων χρωμοσωμάτων

(αυτοσωματικά)
▪ 2 φυλετικά χρωμοσώματα που
καθορίζουν τον φύλο (Χ, Υ)
Κληρονομούμε μια σειρά ομόλογων χρωμοσωμάτων από μητέρα και μια από πατέρα
Σειρές χρωμοσωμάτων στα ανθρώπινα κύτταρα

Καρυότυπος: απεικόνιση του συνόλου των χρωματοσωμάτων ενός σωματικού
κυττάρου, τοποθετημένα σε ζεύγη ανάλογα με το μέγεθός τους
✓ Ανίχνευση αριθμητικών ανωμαλιών
Μοριακός καρυότυπος παρέχει μεγαλύτερη

διακριτική ικανότητα:
✓ σύνδρομα ελλείψεων τελομεριδίων
✓ στοχευμένη διερεύνηση συγκεκριμένων
περιοχών και συγκεκριμένων γονιδίων
(δυσμορφικά χαρακτηριστικά,
ψυχοκινητική, πνευματική και αναπτυξιακή
καθυστέρηση)
Απλοειδή & Διπλοειδή κύτταρα
Ανάλογα με τον αριθμό χρωμοσωμάτων στον πυρήνα:
▪ Διπλοειδή κύτταρα: 2 σειρές χρωμοσωμάτων (2n),

1 από κάθε γονέα
Σωματικά κύτταρα του ανθρώπου: 46 (2n = 46)
▪ Απλοειδή κύτταρα: 1 σειρά χρωμοσωμάτων (n)

Γαμέτες (σπερματοζωάρια και ωάρια): 23 (n = 23)
Περιγραφή χρωμοσωμάτων
Διπλοειδές κύτταρο μετά την αντιγραφή του DNA:
▪ Αριθμός χρωμοσωμάτων: 6 (2n=6)

▪ Κάθε χρωμόσωμα: 2 αδελφές χρωματίδες
▪ Κάθε σειρά χρωμοσωμάτων: 3
χρωμοσώματα
▪ Ζεύγος ομόλογων χρωμοσωμάτων: ένα
χρωμόσωμα από μητρική σειρά & ένα από
πατρική σειρά
▪ Μη αδελφές χρωματίδες: 2 χρωματίδες ενός
ζεύγους ομόλογων χρωμοσωμάτων που δεν
είναι αδελφές χρωματίδες
Ο κύκλος ζωής του ανθρώπου
Γονιμοποίηση: ένωση γαμετών (απλοειδών
κυττάρων) και η σύντηξη των
πυρήνων τους
Προκύπτει γονιμοποιημένο ωάριο, το ζυγωτό

(διπλοειδές κύτταρο)
Από το ζυγωτό προκύπτουν με μιτωτικές

διαιρέσεις όλα τα σωματικά κύτταρα του εμβρύου
έως και του ενήλικου ατόμου
Ο κύκλος ζωής του ανθρώπου

Γαμέτες:
▪ απλοειδή κύτταρα (n=23)
▪ παράγονται με μείωση
▪ αναπτύσσονται από εξειδικευμένα κύτταρα,
γαμετικά κύτταρα, που βρίσκονται στις
γονάδες (ωοθήκες, όρχεις)
Ποικιλία βιολογικών κύκλων
Εναλλαγή μείωσης/γονιμοποίησης: κοινή σε όλους τους οργανισμούς που
αναπαράγονται φυλετικά, διαφέρει ο ακριβής χρονισμός
Ζώα
▪ Γαμέτες μόνα απλοειδή κύτταρα
▪ Ώριμοι γαμέτες δεν διαιρούνται μέχρι τη
γονιμοποίηση
▪ Μετά τη γονιμοποίηση, το διπλοειδές ζυγωτό
διαιρείται μιτωτικά

Φυτά & ορισμένα φύκη

▪ Εναλλαγή γενεών: οι οργανισμοί διέρχονται
διαδοχικά από 1 απλοειδές σε 1 διπλοειδές
πολυκύτταρο στάδιο
▪ Η γενιά του σποριόφυτου παράγει ως
απόγονο το γαμετόφυτο & η γενιά του
γαμετόφυτου παράγει την επόμενη γενιά
σποριόφυτων
Μύκητες & ορισμένα πρώτιστα

▪ Σύντηξη γαμετών & σχηματισμός διπλοειδούς
ζυγωτού → μείωση και όχι ανάπτυξη
πολυκύτταρου διπλοειδούς απογόνου
▪ Μείωση: προκύπτουν απλοειδή
μονοκύτταρος ή πολυκύτταρος οργανισμός &
όχι γαμέτες
▪ Μίτωση: παράγονται κύτταρα που θα
αναπτυχθούν σε γαμέτες
➢ Μίτωση: τόσο σε απλοειδή όσο και σε διπλοειδή κύτταρα

➢ Μείωση: μόνο σε διπλοειδή κύτταρα
➢ Εναλλαγή μείωσης/γονιμοποίησης → γενετική ποικιλομορφία των απογόνων
Μείωση
Μείωση: δημιουργία γαμετών
Αποτελείται από δύο διαδοχικές διαιρέσεις
▪ Αντιγραφή χρωμοσωμάτων
(μεσόφαση)
▪ Μείωση Ι: τα ομόλογα χρωμοσώματα

διαχωρίζονται
Προκύπτουν απλοειδή κύτταρα με
διπλασιασμένα χρωμοσώματα
▪ Μείωση ΙΙ: οι αδερφές χρωματίδες
Προκύπτουν απλοειδή κύτταρα με
χρωμοσώματα που δεν έχουν αντιγραφεί
Πριν την έναρξη της μείωσης

• Στάδιο μεσόφασης (S): αντιγραφή χρωμοσωμάτων και σχηματισμός
αδελφών χρωματίδων
• Αδελφές χρωματίδες: γενετικά πανομοιότυπες και ενώνονται στο
κεντρομερές
• Διπλασιασμός κεντροσώματος
Στάδια μείωσης Ι
Μείωση Ι: διαχωρισμός των ομόλογων χρωμοσωμάτων
▪ Πρόφαση Ι
▪ Μετάφαση Ι
▪ Ανάφαση Ι
▪ Τελόφαση Ι & Κυτταροκίνηση
Από διπλοειδές κύτταρο με διπλασιασμένα χρωμοσώματα (2n) →

2 απλοειδή κύτταρα με διπλασιασμένα χρωμοσώματα (n)
Πρόφαση Ι
▪ Τα ομόλογα χρωμοσώματα τοποθετούνται το ένα απέναντι
από το άλλο – Σύναψη (σύνδεση 4 χρωματίδων)
▪ Μη αδελφές χρωματίδες των ομόλογων χρωμοσωμάτων
ανταλλάσσουν αντίστοιχα τμήματα DNA μέσω της
διαδικασίας του επιχιασμού
▪ Κάθε ζεύγος ομόλογων χρωμοσωμάτων έχει 1 ή περισσότερα
χιάσματα (σημεία που έγινε επιχιασμός)
▪ Κίνηση κεντροσώματος, σχηματισμός ατράκτου και
διάσπαση πυρηνικού φακέλου
▪ Ένωση μικροσωληνίσκων στους κινητοχώρους των ομόλογων
▪ Σύναψη - Επιχιασμός
Σύναψη: ένωση ομόλογων χρωμοσωμάτων κατά μήκος με
μια πρωτεϊνική δομή (συναπτονηματικό σύμπλοκο)
Επιχιασμό: ένζυμα διασπούν και επανενώνουν μόρια DNA,
επιτρέποντας την ανταλλαγή γενετικού υλικού
Επιχιασμός: παράγει νέους συνδυασμούς

γονιδίων → ενίσχυση γενετικής ποικιλότητας
▪ Χιάσματα
Αποτέλεσμα επιχιασμού
Τα ομόλογα χρωμοσώματα εξακολουθούν να είναι ενωμένα λόγω συνοχής
Μειωτική τετράδα με δύο χιάσματα (τέλος πρόφασης Ι)

Μετάφαση Ι
▪ Ζεύγη των ομόλογων χρωμοσωμάτων στην ισημερινή πλάκα
▪ Κάθε ένα χρωμόσωμα από κάθε ζεύγος απέναντι σε κάθε
πόλο
▪ Οι δύο χρωματίδες κάθε ομόλογου χρωμοσώματος
προσδένονται στους μικροσωληνίσκους του κινητοχώρου
Ανάφαση Ι
▪ Διαχωρισμός ομόλογων χρωμοσωμάτων και μετακίνηση τους
προς τους αντίθετους πόλους
▪ Οι αδελφές χρωματίδες παραμένουν προσδεμένες στο
κεντρομερές
Τελόφαση Ι και κυτταροκίνηση
▪ Σχηματισμός 2 θυγατρικών κυττάρων με μια σειρά ομόλογων
διπλασιασμένων χρωμοσωμάτων
▪ Κάθε χρωμόσωμα αποτελείται από 2 χρωματίδες
▪ Κυτταροκίνηση: διαχωρισμός των 2 απλοειδών κυττάρων
Στάδια μείωσης ΙΙ
Μείωση ΙΙ: διαχωρισμός των αδερφών χρωματίδων
▪ Πρόφαση ΙΙ
▪ Μετάφαση ΙΙ
▪ Ανάφαση ΙΙ
▪ Τελόφαση ΙΙ & Κυτταροκίνηση
2 απλοειδή κύτταρα με διπλασιασμένα χρωμοσώματα (n) →

4 απλοειδή κύτταρα (n) που περιέχουν τα μισά χρωμοσώματα κάθε γονικού κυττάρου
Πρόφαση ΙΙ
▪ Διπλασιασμός κεντροσωματίου
▪ Σχηματισμός ατράκτου
▪ Χρωμοσώματα: 2 αδελφές χρωματίδες ενωμένες στο
κεντρομερές, κινούνται προς την ισημερινή πλάκα
Μετάφαση ΙΙ
▪ Θέση χρωμοσωμάτων: ισημερινή πλάκα
▪ Πρόσδεση κινητοχώρων-αδελφών χρωματίδων σε μικροσωληνίσκους
που εκτείνονται από αντιδιαμετρικούς πόλους
Ανάφαση ΙΙ
▪ Διαχωρισμός χρωματίδων & μετακίνηση προς αντίθετους πόλους
ως ανεξάρτητα χρωμοσώματα (κάθε πρώην χρωματίδα
αναφέρεται ως χρωμόσωμα)
Τελόφαση ΙΙ και Κυτταροκίνηση

▪ Σχηματισμός 2 πυρήνων
▪ Αποσυμπύκνωση χρωμοσωμάτων
▪ Κυτταροκίνηση
▪ Δημιουργία 4 απλοειδών κυττάρων καθένα με μια σειρά
ομόλογων χρωμοσωμάτων
Μείωση
https://www.youtube.com/watch?v=jjEcHra3484&ab_channel=RaghavendraRao
Λάθη κατά τη μείωση

Αποκλίσεις στον αριθμό ή στη δομή των χρωμοσωμάτων προκαλούν γενετικές διαταραχές
▪ Μη διαχωρισμός
χρωμοσωμάτων κατά
τη μείωση Ι οδηγεί σε
μη φυσιολογικό αριθμό
χρωμοσωμάτων στο
ζυγωτό (ανευπλοειδία)
▪ Ανάλογα με το που
έγινε το σφάλμα
προκύπτουν ζυγωτά
μονοσωμικά (2n-1) ή
τρισωμικά (2n+1)
Μίτωση - Μείωση
▪ Κυτταρική διαίρεση σωματικών κυττάρων - Μίτωση
Το διαιρούμενο κύτταρο διπλασιάζει το DNA του και τα δύο θυγατρικά κύτταρα που
προκύπτουν είναι γενετικά πανομοιότυπα με το γονικό κύτταρο (ίδιος αριθμός
χρωμοσωμάτων)
▪ Κυτταρική διαίρεση γαμετικών κυττάρων - Μείωση
Εξειδικευμένος τύπος κυτταρικής διαίρεσης που οδηγεί σε την δημιουργία γαμετών, τα
οποία δεν είναι γενετικώς ταυτόσημα με το αρχικό κύτταρο (μισός αριθμός
χρωμοσωμάτων)
Μείωση Ι:
▪ Σύναψη και επιχιασμός
(πρόφαση Ι)
▪ Διευθέτηση ομόλογων
χρωμοσωμάτων στην ισημερινή
πλάκα (μετάφαση Ι)
▪ Διαχωρισμός ομόλογων
χρωμοσωμάτων - αδελφές
χρωματίδες ενωμένες (ανάφαση
Ι – τελόφαση Ι)
Μίτωση Μείωση
▪ 1 κυτταρική διαίρεση ▪ 2 κυτταρικές διαιρέσεις
▪ Θυγατρικά κύτταρα γενετικά ▪ Θυγατρικά κύτταρα δεν είναι γενετικά
πανομοιότυπων με το γονικό κύτταρο πανομοιότυπων με το γονικό κύτταρο
▪ Παράγονται 2 διπλοειδή κύτταρα ▪ Παράγονται 4 απλοειδή κύτταρα
▪ Ο αριθμός χρωμοσωμάτων στα ▪ Ο αριθμός χρωμοσωμάτων στα
θυγατρικά παραμένει σταθερός (2n) θυγατρικά μειώνεται στο μισό (2n →1n)
▪ Ρόλος: ανάπτυξη, επιδιόρθωση & ▪ Ρόλος: παραγωγή γαμετών
αφυλετική αναπαραγωγή
Γενετική ποικιλομορφία
Φυλετική αναπαραγωγή: συμβάλλει στην εξέλιξη των ειδών
▪ Ανεξάρτητος συνδυασμός χρωμοσωμάτων
▪ Τυχαία γονιμοποίηση των γαμετών
▪ Επιχιασμό: ανταλλαγή DNA μεταξύ μητρικών και πατρικών ομολόγων

χρωμοσωμάτων → παράγονται ανασυνδυασμένα χρωμοσώματα
(χρωμοσώματα που φέρουν γονίδια από τους δύο γονείς)
▪ Ανεξάρτητος συνδυασμός χρωμοσωμάτων
Προσανατολισμός ζευγών ομόλογων χρωμοσωμάτων: τυχαίος
Διπλοειδές κύτταρο με 2 ζεύγη ομόλογων χρωμοσωμάτων
➢ Πιθανοί συνδυασμοί μητρικών
και πατρικών χρωμοσωμάτων
στους γαμέτες: 2n
➢ Για τον άνθρωπο: 223 = 8,4 εκατ
▪ Τυχαία γονιμοποίηση των γαμετών

Η σύντηξη ενός θηλυκού και ενός αρσενικού γαμέτη κατά τη γονιμοποίηση
παράγει ένα ζυγωτό που φέρει έναν από τους περίπου 70 τρισεκατομμύρια (2 23
x 2 23) διπλοειδείς συνδυασμούς !
▪ Ευγονική: κλάδος της Βιολογίας, με σκοπό να βελτιώσει την βιολογική
υπόσταση του ανθρώπου
https://www.bbc.co.uk/programmes/m0008zc7
Εστιάζοντας στην προγεννητική διάγνωση, αρκετοί γενετιστές τάσσονται υπέρ μιας
«νέας ευγονικής» για την μείωση ασθενειών όπως η αναιμία, η κυστική ίνωση και το
σύνδρομο Down
ΒΑΣΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΧΗΜ-046
Γενετική
▪ Γενετική: ο κλάδος της Βιολογίας που μελετάει το φαινόμενο της κληρονομικότητας
▪ Γονίδιο: η βασική μονάδα κληρονομικότητας
Φαινυλκετονουρία Αχρωματοψία
(Αυτοσωμική υπολειπόμενη ασθένεια) (Φυλοσύνδετη υπολειπόμενη ασθένεια)
Βασικοί νόμοι κληρονομικότητας
1860’s Gregor Mendel

▪ Μεντελική γενετική
▪ 1ος νόμος κληρονομικότητας
▪ 2ος νόμος κληρονομικότητας
1902 Sutton & Boveri
1910 Thomas Morgan
▪ Χρωμοσωματική Θεωρία της Κληρονομικότητας
▪ Αυτοσωμική κληρονομικότητα
▪ Φυλοσύνδετη κληρονομικότητα στον άνθρωπο
▪ Φυλοσύνδετα νοσήματα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ –ΒΑΣΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ
Το Έργο του Μέντελ

Γρηγόριος Μέντελ (1822-1884): ο πατέρας της Γενετικής
μετεωρολόγος, μαθηματικός, βιολόγος
▪ 1850, έδωσε εξετάσεις για τακτικός δάσκαλος, χωρίς επιτυχία
▪ 1854, δίδαξε Φυσικές επιστήμες στο Brno της Τσεχίας
▪ 1856, ερευνητική μελέτη στα μοτίβα κληρονομικότητας σε μέλισσες και

φυτά, επέλεξε τα φυτά μπιζελιού ως το κύριο μοντέλο του συστήματος
▪ 1866, «Plant Hybridization» (Versuche über Pflanzen-Hybriden) → η σημασία

της έρευνας του Μέντελ αγνοήθηκε (προσωρινά)
▪ 1900, αναγνωρίστηκε η σπουδαιότητα των ιδεών του Μέντελ → Θεωρία της

κληρονομικότητας
Το Έργο του Μέντελ
Πλεονεκτήματα του φυτού του μπιζελιού (Pisum sativum) για γενετικές μελέτες:
▪ καλλιεργείται σχετικά εύκολα
▪ μικρό χρόνο γενεάς
▪ μεγάλος αριθμός απογόνων σε κάθε διασταύρωση
▪ τα κληρονομικά χαρακτηριστικά (χαρακτήρες, πχ το χρώμα του άνθους) διαφέρουν

από άτομο σε άτομο (ευδιάκριτες διαφορές)
▪ ακριβής έλεγχος των διασταυρώσεων
(αυτογονιμοποίηση-σταυρωτή επικονίαση)
Διασταύρωση μπιζελιών
Αναπαραγωγικά όργανα μπιζελιού βρίσκονται στα άνθη:
▪ Στήμονες, όργανα που παράγουν γυρεοκόκκους (αρσενικοί γαμέτες)
▪ Καρπόφυλλο, όργανο που παράγει ωοκύτταρα (θηλυκοί γαμέτες)
Ακριβής έλεγχος των διασταυρώσεων
✓ Αυτογονιμοποίηση
✓ Σταυρωτή επικονίαση (γονιμοποίηση
μεταξύ διαφορετικών φυτών)
➢ Γνώριζε με βεβαιότητα τη γονική προέλευση

των νέων σπόρων
Σταυρωτή Επικονίαση
✓ Αμιγή φυτά, η κάθε ποικιλία αυτογονιμοποιούμενη έδινε πάντα την ίδια ποικιλία με
το αρχικό φυτό
✓ Υβριδοποίηση: διασταύρωση ανάμεσα σε δύο αμιγείς ποικιλίες, τα φυτά που

προκύπτουν ονομάζονται υβρίδια
▪ Γενεά Ρ (Parental γονεϊκός): αμιγείς γονείς

▪ Γενεά F1 (Filial, υιικός): υβριδικοί απόγονοι
▪ Γενεά F2: δεύτερη θυγατρική γενεά, από
την αυτογονιμοποίηση των υβριδίων F1
Ο Νόμος του Διαχωρισμού

▪ Γενεά Ρ : διασταύρωση αμιγή φυτά με μωβ
και λευκά άνθη
▪ Γενεά F1 : 100% μωβ φυτά – υβρίδια
▪ Γενεά F2: αναλογία μωβ: λευκών 3:1,
επανεμφάνιση γνωρίσματος
➢ Εάν ίσχυε το μοντέλο της ανάμειξης των κληρονομούμενων χαρακτηριστικών, τότε τα

υβρίδια της γενιάς F1 θα έπρεπε να έχουν άνθη με ανοικτό μωβ χρώμα
➢ Ο κληρονομούμενος παράγοντας του λευκού χρώματος δεν χάνεται στα άτομα F1 αλλά
αποκρύπτεται με κάποιον τρόπο η εκδήλωση του λόγω της παρουσίας του παράγοντα
του μωβ χρώματος
Ο Νόμος του Διαχωρισμού
➢ Ο Mendel παρατήρησε το ίδιο πρότυπο
κληρονομικότητας σε άλλους έξι
χαρακτήρες, με δύο διακριτά
γνωρίσματα
Το Μοντέλο του Μέντελ

➢ Οι παραλλαγές των κληρονομικών χαρακτήρων οφείλονται σε εναλλακτικές μορφές
των αντίστοιχων γονιδίων που ονομάζονται αλληλόμορφα (γονίδια που ελέγχουν
διαφορετικές μορφές του ίδιου χαρακτήρα)
▪ Κάθε γονίδιο είναι μια συγκεκριμένη αλληλουχία νουκλεοτιδίων σε έναν συγκεκριμένο

γενετικό τόπο κατά μήκος ενός συγκεκριμένου χρωμοσώματος
▪ Το DNA των διαφορετικών αλληλόμορφων μπορεί να διαφέρει ελαφρά ως προς την
νουκλεοτιδική αλληλουχία του και συνεπώς ως προς την πληροφορία που κωδικοποιεί
➢ Κάθε οργανισμός κληρονομεί δύο αλληλόμορφα για κάθε χαρακτήρα ένα από κάθε
γονέα
▪ Κάθε σωματικό κύτταρο ενός διπλοειδούς

οργανισμού έχει δύο ομόλογες σειρές
χρωμοσωμάτων, μία από κάθε γονέα
▪ Οπότε, κάθε γενετικός τόπος εκπροσωπείται
δύο φορές (δύο αλληλόμορφα), μία φορά σε
κάθε ομόλογο χρωμόσωμα συγκεκριμένου
ζεύγους χρωμοσωμάτων

➢ Εάν τα δύο αλληλόμορφα ενός γενετικού τόπου διαφέρουν μεταξύ τους, τότε το ένα
από αυτά, το επικρατές αλληλόμορφο καθορίζει την εμφάνιση του οργανισμού, ενώ
το άλλο δεν έχει παρατηρήσιμη επίδραση στην εμφάνιση του οργανισμού και
ονομάζεται υπολειπόμενο αλληλόμορφο
Επικρατές γνώρισμα (PP): μωβ χρώμα

Υπολειπόμενο γνώρισμα (pp): λευκό χρώμα
➢ Ο νόμος του διαχωρισμού (1ος νόμος του Mendel): τα δύο αλληλόμορφα ενός
κληρονομήσιμου χαρακτήρα διαχωρίζονται κατά τον σχηματισμό των γαμετών και
καταλήγουν σε διαφορετικούς γαμέτες
Κατά το σχηματισμό των γαμετών, τα δύο αλληλόμορφα

κάθε γονιδίου διαχωρίζονται
Λεξιλόγιο γενετικής
▪ Ομόζυγος: οργανισμός που για δεδομένο γονίδιο, διαθέτει 2 πανομοιότυπα
αλληλόμορφα (πχ. PP ή pp)
φυτό με μωβ άνθη της γενεάς Ρ: ομόζυγο για το επικρατές αλληλόμορφο PP
φυτό με λευκά άνθη της γενεάς Ρ: ομόζυγο για το υπολειπόμενο αλληλόμορφο pp
▪ Ετερόζυγος: οργανισμός με 2 διαφορετικά αλληλόμορφα ενός γονιδίου (πχ. Pp)
δεν είναι αμιγή, η διασταύρωση μεταξύ τους δεν δίνουν πανομοιότυπους

απογόνους (παράγουν γαμέτες με διαφορετικά αλληλόμορφα)
Λεξιλόγιο γενετικής
▪ Φαινότυπος: τα παρατηρούμενα χαρακτηριστικά
▪ Γονότυπος: σύνολο γενετικών χαρακτήρων ή αλληλόμορφων ενός οργανισμού
Τετράγωνο Punnett
Σχεδιάγραμμα πρόβλεψης της σύνθεσης αλληλόμορφων στους απογόνους μιας
διασταύρωσης μεταξύ δύο ατόμων γνωστής γενετικής σύστασης
Γενιά Ρ: διασταύρωση ομόζυγων TT × tt

κάθε γαμέτης περιέχει μόνο ένα αλληλόμορφο Γονότυπος:
100% Tt
Γενιά F1: από την ένωση των γονικών γαμετών Φαινότυπος:

προκύπτουν υβρίδια F1 με συνδυασμό Tt 100% Ψηλά φυτά
Γενιά F2: Tt × Tt
ο τυχαίος συνδυασμός των γαμετών οδηγεί
στην αναλογία 3:1 Γονότυπος:
1 TT= ψηλά φυτά
2 Tt = ψηλά φυτά
1 tt =φυτά νάνοι
Διασταύρωση ελέγχου
▪ Η διασταύρωση ενός οργανισμού άγνωστου γονότυπου με ένα υπολειπόμενο
ομόζυγο άτομο, αποκαλύπτει τον γονότυπο του οργανισμού αυτού
Ομόζυγο ή ετερόζυγο ?
φυτό άγνωστης σύστασης: φυτό άγνωστης σύστασης:

ομόζυγο ως προς το επικρατές ετερόζυγο
αλλληλόμορφο
Νόμος του διαχωρισμού

1ος νόμος του Mendel: τα δύο αλληλόμορφα ενός κληρονομήσιμου χαρακτήρα
διαχωρίζονται κατά τον σχηματισμό των γαμετών και καταλήγουν σε διαφορετικούς
γαμέτες
▪ Όλοι οι απόγονοι της γενιάς F1 από την διασταύρωση μεταξύ αμιγών γονέων ήταν
ετερόζυγα ως προς έναν χαρακτήρα → μονοϋβρίδια (ετεροζυγωτά για ένα γονίδιο)
▪ Μονοϋβριδική διασταύρωση: διασταύρωση μεταξύ μονουβριδίων (ετερόζυγων

ατόμων της γενιάς F1)
Νόμος ανεξάρτητου διαχωρισμού
Έστω ότι διασταυρώνουμε δύο αμιγείς ποικιλίες μπιζελιού που διαφέρουν σε δύο
χαρακτήρες
Χρώμα σπόρου: Υ = κίτρινο (επικρατές) Σχήμα σπόρου: R = λείοι (επικρατές)
y = πράσινο (υπολειπόμενο) r = ρικνοί (υπολειπόμενο)
Γενεά P RRYY × rryy

(λείοι, κίτρινοι) (ρικνοί, πράσινοι)
Γαμέτες RY × ry
Γενεά F1 RrYy
Φυτά γενιάς F1, διϋβρίδια, ετερόζυγα ως προς δύο χαρακτήρες: RrYy

Υπόθεση «εξαρτημένου συνδυασμού»
Τα γονίδια που ελέγχουν τα 2 χαρακτηριστικά των
ατόμων της γενεάς Ρ να κληρονομηθούν μαζί στους
απογόνου
Φαινοτυπική αναλογία = 3:1
Υπόθεση «ανεξάρτητου συνδυασμού»

Τα 2 χαρακτηριστικά κληρονομούνται ανεξάρτητα
Το διυβρίδιο της F1 παράγουν ίσες ποσότητες
τεσσάρων γαμετών RY Ry rY και ry
➢ 4 φαινοτυπικές κατηγορίες στην γενεά F2
σε αναλογία 9:3:3:1
Τα αλληλόμορφα των γονιδίων που βρίσκονται σε μη ομόλογα χρωμοσώματα
συνδυάζονται ανεξάρτητα κατά τον σχηματισμό των γαμετών
Τα 2 διαφορετικά ζεύγη ομόλογων

ευθυγραμμίζονται με 2
διαφορετικούς τρόπους στη
μετάφαση Ι και έπειτα
Ο 2ος νόμος ισχύει μόνο για γονίδια (ζεύγη αλληλομόρφων) που βρίσκονται σε διαφορετικά
χρωμοσώματα, δηλαδή σε χρωμοσώματα που δεν είναι ομόλογα
Κανόνες των πιθανοτήτων

Πρόβλεψη του αποτελέσματος της σύντηξης γαμετών, σε μονοϋβριδικές διασταυρώσεις
όσο και σε πιο περίπλοκες διασταυρώσεις
▪ Κανόνας Γινομένου: η πιθανότητα να συμβούν

ταυτόχρονα δύο ή περισσότερα ενδεχόμενα, ισούται
με το γινόμενο των πιθανοτήτων τους
Πιθανότητα (x) = πιθανότητα (x1) x πιθανότητα (x2)
▪ Κανόνας Αθροίσματος: η πιθανότητα να συμβεί ένα

από δύο (ή περισσότερα) ασυμβίβαστα ενδεχόμενα,
ισούται με το άθροισμα των πιθανοτήτων τους
Πιθανότητα (x) = πιθανότητα (x1) + πιθανότητα (x2)

▪ Κανόνας γινομένου σε μονοϋβριδικές διασταυρώσεις
Πιθανότητα ένα φυτό της γενιάς F2 να έχει ρικνούς σπόρους (ομόζυγο με γονότυπο rr)
Θα πρέπει τόσο το ωοκύτταρο όσο και το σπερματικό κύτταρο

από το οποίο θα προκύψει να φέρουν το υπολειπόμενο
αλληλόμορφο r (ταυτόχρονα ενδεχόμενα)
Πιθανότητα rr = πιθανότητα να φέρει το ωοκύτταρο το αλληλόμορφο r x πιθανότητα να

φέρει το σπερματικό κύτταρο το αλληλόμορφο r
= ½ x ½ = ¼ ή 25%

▪ Κανόνας γινομένου και κανόνας αθροίσματος σε μονοϋβριδικές διασταυρώσεις
Πιθανότητα ένα φυτό της γενιάς F2 να είναι ετερόζυγο (γονότυπο Rr)
Για κάθε ετερόζυγο φυτό Rr της γενιάς F2 το επικρατές

αλληλόμορφο R μπορεί να προέλθει είτε από το ωοκύτταρο είτε
από το σπερματικό κύτταρο, ή το αντίστροφο, σε καμία περίπτωση
όμως, όχι και από τα δύο (ασυμβίβαστα ενδεχόμενα)
Πιθανότητα Rr = πιθανότητα R από ωοκύτταρο/r από σπερματοκύτταρο +

πιθανότητα r από ωοκύτταρο/R από σπερματοκύτταρο
=¼ + ¼ = ½ ή 50%
Υπολογισμός πιθανοτήτων των διαφόρων ζευγών αλληλομόρφων PpYyRr x Ppyyrr
Τι κλάσμα των απογόνων θα εμφανίζει γονοτύπους ppyyrr ppYyrr ?
1. Υπολογισμός πιθανοτήτων των διαφόρων ζευγών αλληλομόρφων PpYyRr x Ppyyrr

- Χρώμα άνθους (πιθανότητες γονοτύπων)
¼PP - ½ Pp - ¼ pp
- Χρώμα των σπόρων (πιθανότητες γονοτύπων)
0 YY - ½ Yy - ½ yy
- Σχήμα των σπόρων (πιθανότητες γονοτύπων)
0 RR - ½ Rr - ½ rr
2. Υπολογισμός πιθανοτήτων των διαφόρων γονοτύπων ως γινόμενο των πιθανοτήτων
επιμέρους ζευγών αλληλομόρφων
Πιθανότητες γονοτύπων των φυτών της γενεάς F2:
ppyyrr = ¼ × ½ × ½ = 1/16
ppΥyrr = ¼ × ½ × ½ = 1/16
Ερωτήσεις
➢ Για κάθε γονίδιο με επικρατές αλληλόμορφο C και υπολειπόμενο αλληλόμορφο c, τι
ποσοστό των απογόνων μιας διασταύρωσης CC x Cc αναμένεται να είναι ομόζυγοι
επικρατείς, ομόζυγοι υπολειπόμενοι και ετερόζυγοι;
ομόζυγα επικρατή: CC = ½
ομόζυγα υπολειπόμενα: cc = 0
ετερόζυγα: Cc = ½
Ερωτήσεις
➢ Ένας οργανισμός με γονότυπο BbDD διασταυρώνεται με έναν οργανισμό που έχει
γονότυπο BBDd. Τα δύο γονίδια συνδυάζονται ανεξάρτητα, ποιοι οι γονότυπο όλων
των πιθανών απογόνων της διασταύρωσης; Πόσο πιθανό είναι να εμφανιστεί κάθε
γονότυπος;
BBDD ¼
BbDD ¼
BBDd ¼
BbDd ¼
Βαθμοί επικράτησης
Αποκλίσεις από τα Μεντελικά πρότυπα
➢ Τα αλληλόμορφα δεν είναι πλήρως επικρατή ή υπολειπόμενα
Πλήρη επικράτηση: οι απόγονοι της γενεάς F1 μοιάζουν

πάντα με μια από τις 2 γονικές ποικιλίες
Ατελής επικράτηση: ο φαινότυπος της γενεάς F1 έχει

ενδιάμεση θέση μεταξύ των 2 γονικών ποικιλιών
✓ Δεν υπάρχει επικρατής χαρακτήρας
✓ F1: ενδιάμεσος φαινότυπος
✓ Αναλογία στην F2 = 1:2:1 τόσο γονοτυπικά όσο και

φαινοτυπικά
➢ Ενα συγκεκριμένο γονίδιο έχει πάνω από 2 αλληλόμορφα - Πολλαπλά αλληλόμορφα
Ομάδα αίματος ΑΒΟ καθορίζεται από 3 αλληλόμορφα: ΙΑ, ΙΒ, i
Υπάρχουν έξι πιθανοί γονότυποι από τους οποίους προκύπτουν 4 διαφορετικοί φαινότυποι:
Α, Β, ΑΒ, Ο
➢ Ένα γονίδιο καθορίζει πολλούς φαινότυπους → Πλειοτροπία
Ένα γονίδιο κωδικοποιεί ένα πρωτεϊνικό προϊόν, το οποίο

δρα σε διάφορα είδη κυττάρων ή συμμετέχει σε μονοπάτια
σήματος που επηρεάζουν πολλαπλούς κυτταρικούς στόχους
Δρεπανοκυτταρική αναιμία: Οι αλληλόμορφοι ΗbA και ΗbS ελέγχουν τη σύνθεση ελαφρώς

διαφορετικών τύπων αιμοσφαιρίνης (Α και S αντίστοιχα)
Γονότυπος Φαινότυπος
ΗbAHbΑ & ΗbAHbS Υγιές
HbS HbS Ασθενές
Αλληλόμορφος ΗbA κυρίαρχος στον Ηbs
Εφαρμογές Μεντελική Γενετικής
➢ Γενετική στη γεωργία
Βελτίωση φυτών και ζώων (αύξηση αριθμού απογόνων ορισμένου γονότυπου)
Κατανόηση κληρονομικών φαινομένων σε φυτά και αγροτικά ζώα με μεγάλη

οικονομική σημασία (πχ. δημιουργία αμιγών φυτών, δημιουργία ποικιλιών με
επιθυμητά χαρακτηριστικά, ανθεκτικότητα σε παθογόνα)
➢ Γενετική ανθρώπου
Μελέτη γενετικών ασθενειών που οφείλονται σε υπολειπόμενο (aa) ή επικρατές

αλληλόμορφο (AA ή Aa)
Ανάλυση γενεαλογικού δέντρου

Γενεαλογικό δέντρο 3 γενεών που καταγράφεται το γνώρισμα της «μετωπιαίας
κορυφής μαλλιών»
▪ Το γνώρισμα οφείλεται σε επικρατές

αλληλόμορφο (W)
▪ Άτομα που δεν εμφανίζουν το γνώρισμα
είναι ομόζυγα για το υπολειπόμενο
αλληλόμορφο (ww)
Μεντελική γενετική στον άνθρωπο
Κληρονομούμενες διαταραχές ως υπολειπόμενα γνωρίσματα
▪ Εκδηλώνεται μόνο στα ομόζυγα άτομα (αα), τα οποία έχουν κληρονομήσει ένα
υπολειπόμενο αλληλόμορφο από κάθε γονέα
▪ Ετερόζυγα άτομα με φυσιολογικό φαινότυπο μεταβιβάζουν το υπολειπόμενο

αλληλόμορφο στους απογόνους (φορείς)
Αλφισμός
Διασταύρωση φορέων Αα×Αα
F1 γενεά: 1 ΑΑ: 2 Αα: 1 αα
Πιθανότητα 1/4

Κληρονομούμενες διαταραχές ως υπολειπόμενα γνωρίσματα
▪ Κυστική ίνωση
Φυσιολογικό αλληλόμορφο του γονιδίου: κωδικοποιεί μια

μεμβρανική πρωτεΐνη που συμμετέχει στην μεταφορά ιόντων
χλωρίου
Ομόζυγα άτομα (αα): πρωτεΐνες μεταφοράς χλωρίου

ελαττωματικές ή απουσιάζουν από την μεμβράνη των
κυττάρων → συσσώρευση ιόντων χλωρίου στο εξωκυττάριο
υγρό και την εναπόθεση βλέννας στα όργανα
Κληρονομούμενες διαταραχές ως επικρατή γνωρίσματα
▪ Τα ετερόζυγα άτομα εμφανίζουν τον παθολογικό φαινότυπο
▪ Το αλληλόμορφο είτε κληρονομείται από έναν γονέα που εμφανίζει τον φαινότυπο
είτε προκύπτει ως μετάλλαξη στο ωάριο ή το σπερματοζωάριο του ενός γονέα
Αχονδροπλασία (μορφή νανισμού)

Ετερόζυγα άτομα (Dd) νάνοι
Το 99% του πληθυσμού φέρει το υπολειπόμενο
αλληλόμορφο

Κληρονομούμενες διαταραχές ως επικρατή γνωρίσματα
▪ Επικρατή αλληλόμορφα που προκαλούν θανατηφόρες ασθένειες είναι πολύ πιο

σπάνια από ότι τα υπολειπόμενα και προκύπτουν από μεταλλάξεις
▪ Θνησιγόνο επικρατές αλληλόμορφο μπορεί να διατηρείται σε κάποιον πληθυσμό αν

δεν προκαλεί τον θάνατο του ατόμου που το φέρει παρά μόνο σε σχετικά
προχωρημένη ηλικία
πχ. Νόσος Huntington, εκφυλιστική νόσος του νευρικού συστήματος,

προκαλείται από θνησιγόνο επικρατές αλληλόμορφο που μέχρι 35-35 ετών
δεν ασκεί επίδραση στον φαινότυπο
Ερωτήσεις
Στο γενεαλογικό δέντρο, τα μαύρα σύμβολα αντιπροσωπεύουν αλφικά άτομα
(αδυναμία σύνθεσης μελανίνης).
Πως κληρονομείται ο χαρακτήρας;
Επειδή οι διασταυρώσεις μεταξύ κανονικών ατόμων δίνουν και αλφικούς, ο

χαρακτήρας οφείλεται σε υπολειπόμενο αλληλόμορφο
Ερωτήσεις
Δίνεται ένα μέρος του γενεαλογικού δέντρου για τη σπάνια ασθένεια καταρράκτης
νεανικής ηλικίας (προκαλεί ανάπτυξη θολότητας στους φακούς των οφθαλμών)
Πως κληρονομείται η ασθένεια;
Από τα αποτελέσματα των διασταυρώσεων στις γενεές Ι, ΙΙ και ΙΙΙ προκύπτει ότι η
ασθένεια οφείλεται σε επικρατή αλληλόμορφο
Ερωτήσεις
Εάν μία γυναίκα με ομάδα αίματος ΑΒ σχεδιάζει να αποκτήσει παιδιά με έναν άνδρα
με ομάδα αίματος Ο, τι ομάδες περιμένετε να έχουν τα παιδιά τους
Έστω IΑ και IΒ τα συνεπικρατή αλληλόμορφα και i το υπολειπόμενο αλληλόμορφο της

ομάδας Ο
Τα μισά από τα παιδιά (½) αναμένεται να έχουν

ομάδα αίματος Α και τα άλλα μισά (½) να έχουν
ομάδα αίματος Β
Ερωτήσεις
Το γενεαλογικό δέντρο παρουσιάζει την κληρονόμηση της αλκαπτονουρίας. Τα άτομα
που πάσχουν από την ασθένεια και που παριστάνονται εδώ με χρωματιστούς κύκλους
και τετράγωνα δεν μπορούν να μεταβολίσουν μια ουσία που ονομάζεται αλκαπτόνη η
οποία χρωματίζει τα ούρα και βάφει τους ιστούς του σώματος
Α) Πως κληρονομείται η ασθένεια (επικρατές αλληλόμορφο ή υπολειπόμενο);
Υπολειπόμενο γιατί η Ελεωνόρα πάσχει ενώ οι γονείς της όχι

Ερωτήσεις
Β) Συμπληρώστε τους γονότυπους των Μαρία, Λίτσα,

Κώστα, Ελεωνόρα
Έστω Α το επικρατές και α το υπολειπόμενο
Μαρία, Λίτσα, Κώστα, Ελεωνόρα: αα
Ερωτήσεις
Γ) Ποιος ο πιθανός γονότυπος του Γιώργου;
Γιώργος: Αa ( ½ απογόνων ομόζυγοι aa, ½

απογόνων Αa)
Α a
Αa × aa
a Αa aa
a Αa aa
ΒΑΣΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΧΗΜ-046
Βασικοί νόμοι κληρονομικότητας
1860’s Gregor Mendel

▪ Μεντελική γενετική
Walter Sutton Theodor Boveri

1902 Walter Sutton & Theodor Boveri
1910 Thomas Morgan
▪ Χρωμοσωματική Θεωρία της Κληρονομικότητας
▪ Φυλοσύνδετη κληρονομικότητα στον άνθρωπο

▪ Φυλοσύνδετα νοσήματα
Xρωμοσωματική θεωρία της κληρονομικότητας
▪ Theodor Boveri: η εμβρυϊκή ανάπτυξη των
αχινών δεν συμβαίνει εκτός εάν υπάρχουν
▪ Walter Sutton: παρατήρησε τον διαχωρισμό

των χρωμοσωμάτων σε θυγατρικά κύτταρα
κατά τη διάρκεια της μείωσης
Χρωμοσωματική θεωρία της κληρονομικότητας

➢ Τα μεντελικά γονίδια καταλαμβάνουν συγκεκριμένους γενετικούς τόπους κατά μήκος
των χρωμοσωμάτων
➢ Οι δομές που υπόκεινται σε διαχωρισμό και ανεξάρτητη κατανομή είναι τα
Xρωμοσωματική βάση των νόμων του Μέντελ

Νόμος του διαχωρισμού
Κατά τον σχηματισμό των γαμετών, τα δύο
αλληλόμορφα κάθε γονιδίου που βρίσκονται
στα ομόλογα χρωμοσώματα διαχωρίζονται
1. Tα αλληλόμορφα R και r και Y και y

διαχωρίζονται κατά την ανάφαση Ι της
μείωσης Ι, δίνοντας δύο τύπους
θυγατρικών κυττάρων για τον
συγκεκριμένο γενετικό τόπο
2. Κάθε γαμέτης λαμβάνει ένα χρωμόσωμα
με ένα συγκεκριμένο αλληλόμορφο για
*Τα δύο γονίδια βρίσκονται σε διαφορετικά χρωμοσώματα
κάθε γενετικό τόπο
Νόμος του ανεξάρτητου συνδυασμού
Τα αλληλόμορφα των γονιδίων που
βρίσκονται σε μη ομόλογα χρωμοσώματα
συνδυάζονται ανεξάρτητα κατά τον
σχηματισμό των γαμετών
1. Τα αλληλόμορφα και στους δύο γενετικούς

τόπους διαχωρίζονται δίνοντας 4 τύπους
θυγατρικών κυττάρων
2. Ο συνδυασμός των χρωμοσωμάτων κάθε
γαμέτη εξαρτάται από την σχετική διάταξη
των χρωμοσωμάτων κατά της μετάφαση Ι
της μείωσης Ι
Φυσική βάση των νόμων του Μέντελ
➢ Νόμος διαχωρισμού: ο αποχωρισμός

των ζευγών των ομόλογων
χρωμοσωμάτων στην ανάφαση Ι
➢ Νόμος ανεξάρτητου συνδυασμού: οι

εναλλακτικές κατανομές των ζευγών
των ομόλογων χρωμοσωμάτων στη
μετάφαση Ι

➢ Η συμπεριφορά των χρωμοσωμάτων κατά τη μείωση στη γενεά F1 & η τυχαία
γονιμοποίηση δίνει φαινοτυπική αναλογία 9:3:3:1 στη γενεά F2
Νόμος του διαχωρισμού Νόμος του ανεξάρτητου

συνδυασμού
Γενεά F2
Διασταύρωση F1 F1
3 Η γονιμοποίηση 3 Η γονιμοποίηση
ανασυνδυάζει τυχαία δίνει φαινοτυπική
τα αλληλόμορφα αναλογία 9:3:3:1
R και r 9 :3 :3 :1 στη γενεά F2.
Ερώτηση
Διασταύρωση: YyRr × yyrr
Ποια θα ήταν η φαινοτυπική αναλογία των
απογόνων, συγκριτικά με την 9:3:3:1;
1 κίτρινο-στρογγυλο (YyRr)
1 κίτρινο-ρικνό (Yyrr)
1 πράσινο-στρογγυλο (yyRr)
1 ΄πράσινο-ρικνό (yyrr)
Τhomas Morgan (1907)
➢ Drosophila melanogaster, είδος μύγας των φρούτων
➢ Απέδειξε ότι οι κληρονομούμενοι παράγοντες του Mendel εδράζονται στα
Πλεονεκτήματα
▪ Παραγωγή πολλών απογόνων
▪ Παραγωγή νέας γενεάς κάθε 2 εβδομάδες
▪ Γενετική απλότητα: 4 ζεύγη χρωμοσωμάτων
(3 αυτοσωμικά ζεύγη και ένα φυλετικό
ζεύγος)

Άγριος τύπος: ο συχνότερα παρατηρούμενος φαινότυπος ενός χαρακτήρα (πχ κόκκινα
μάτια της Drosophila, αλληλόμορφο w+)
Μεταλλαγμένοι φαινότυποι: τα εναλλακτικά γνωρίσματα του αγρίου τύπου (πχ λευκά

μάτια της Drosophila, αλληλόμορφο w)

Γενιά F1: μεταλλαγμένο γνώρισμα
λευκών ματιών (w) υπολειπόμενο ως
προς το γνώρισμα άγριου τύπου (w+)
Γενιά F2: υπολειπόμενο εκφράζεται

μόνο στα αρσενικά, οπότε το γονίδιο
αυτό εντοπίζεται στο χρωμόσωμα Χ και
δεν υπάρχει αντίστοιχος γενετικός
τόπος στο Υ
T.H. Morgan, Sex-limited inheritance in Droshophila,

Science 32: 120-122 (1910)
▪ Ένα γονίδιο εδράζει σε συγκεκριμένο χρωμόσωμα (το γονίδιο για το χρώμα
των ματιών στο φυλετικό χρωμόσωμα Χ)
▪ Τα γονίδια που βρίσκονται στα φυλετικά χρωμοσώματα παρουσιάζουν
ιδιαίτερα πρότυπα κληρονομικότητας
Xρωμοσωματική βάση του φύλου

▪ 2 τύποι φυλετικών χρωμοσωμάτων (άνθρωπο & ζώα): Χ Υ
▪ Τα δύο φυλετικά χρωμοσώματα διαχωρίζονται κατά τη μείωση και κάθε γαμέτης
λαμβάνει μόνο ένα από αυτά
▪ Όμοιες περιοχές (ομόλογες) χρωμοσωμάτων Χ και Υ: μικρά τμήματα στα δύο άκρα
Σύστημα Χ-Υ
Xρωμοσωματική βάση του φύλου
Συστήματα χρωμοσωματικού καθορισμού του φύλου
▪ Σύστημα Χ-0 (ακρίδες): ένα τύπο

φυλετικού χρωμοσώματος
Θηλυκά ΧΧ, αρσενικά Χ
▪ Σύστημα Ζ-W (πτηνά): τα φυλετικά

χρωμοσώματα υπάρχουν στο ωάριο (όχι
στο σπερματοζωάριο)
Θηλυκά ZW, αρσενικά ΖΖ
▪ Απλο-διπλοειδές σύστημα (μέλισσες,

μυρμήγκια): δεν υπάρχουν φυλετικά
Κληρονομικότητα φυλοσύνδετων γονιδίων

▪ Φυλοσύνδετα γονίδια: εδράζονται στα φυλετικά χρωμοσώματα
Γνώρισμα συνδεδεμένο με το χρωμόσωμα Χ: οφείλεται σε υπολειπόμενο αλληλόμορφο,

τα θηλυκά άτομα εκδηλώνουν τον φαινότυπο μόνο εάν είναι ομόζυγα
Αχρωματοψία:
Αν άντρας με αχρωματοψία διασταυρωθεί με
ομόζυγη φυσιολογική γυναίκα,
Μεταβιβάζει το μεταλλαγμένο υπολειπόμενο
αλληλόμορφο Χ σε όλες του
τις κόρες (φορείς) και σε κανέναν από τους γιούς
Ν επικρατές αλληλόμορφο
n υπολειπόμενο, αχρωματοψία
▪ Φυλοσύνδετα γονίδια: εδράζονται στα φυλετικά χρωμοσώματα
Γνώρισμα συνδεδεμένο με το χρωμόσωμα Χ: αχρωματοψία
Θηλυκά: 50% φορέας 50% εκδήλωση διαταραχής

25% εκδήλωση διαταραχής ανεξαρτήτως φύλου
στο σύνολο των απογόνων

Γνώρισμα συνδεδεμένο με το χρωμόσωμα Χ:
➢ Μυϊκή δυστροφία Duchenne
Εξασθένιση και εκφυλισμό των μυών με την πάροδο των ετών
Οφείλεται σε έλλειψη μιας πρωτεΐνης (δυστοφίνη) απαραίτητη
για την φυσιολογική λειτουργία των μυών

Γνώρισμα συνδεδεμένο με το χρωμόσωμα Χ:
➢ Αιμορροφιλία
Υπολειπόμενη διαταραχή συνδεδεμένη με το χρωμόσωμα Χ
Απουσία μιας τουλάχιστον πρωτεΐνης που απαιτούνται για
την πήξη του αίματος
Κληρονομικότητα γονιδίων
ΧΑΧΑ × ΧaΥ
Απόγονοι: ΧΑΧa ΧAΥ
ΧaΧa × ΧAΥ
Απόγονοι: ΧAΧa ΧAΧa ΧaΥ ΧaY
■ affected male □ male

● affected female ○ female
Φυλλοσύνδετο υπολειπόμενο γνώρισμα
Φυλλοσύνδετο επικρατές γνώρισμα
Απενεργοποίηση του Χ στα θηλυκά άτομα
▪ Το ένα χρωμόσωμα Χ στα κύτταρα των θηλυκών απενεργοποιείται κατά την εμβρυική
ανάπτυξη → κύτταρα θηλυκών και αρσενικών έχουν την ίδια ενεργό δόση των
γονιδίων του χρωμοσώματος Χ
▪ Απενεργοποίηση του χρωμοσώματος Χ: τροποποίηση του DNA (μεθυλίωση,

προσθήκη μεθυλομάδων σε μια αζωτούχα βάση) → το χρωμόσωμα Χ μετατρέπεται
σε ένα συμπαγές μόρφωμα, το σωμάτιο Βarr (με εξαίρεση τα ωάρια)

▪ Συμβαίνει νωρίς στην εμβρυική ζωή (16η μέρα μετά τη γονιμοποίηση)
▪ Είναι τυχαία (το Χ χρωμόσωμα που απενεργοποιείται έχει την ίδια πιθανότητα να
είναι τόσο πατρικής όσο και μητρικής προέλευσης)
▪ Είναι πλήρης (ολόκληρο το Χ χρωμόσωμα απενεργοποιείται)

▪ Αν θηλυκό άτομο φέρει γνώρισμα συνδεδεμένο με χρωμόσωμα Χ σε ετερόζυγη
κατάσταση, τα μισά κύτταρα θα εκφράζουν το ένα αλληλόμορφο και τα άλλα μισά το
άλλο (γενετικά μωσαϊκά)
Συνδεδεμένα γονίδια
▪ Συνδεδεμένα γονίδια: βρίσκονται στο ίδιο χρωμόσωμα και κληρονομούνται μαζί κατά
τις γενετικές διασταυρώσεις (αποκλίνουν από το νόμο του ανεξάρτητου συνδυασμού)
Τα γονίδια για το χρώμα & το

μέγεθος των φτερών βρίσκονται στο
ίδιο χρωμόσωμα
Απόγονοι μη γονικού φαινοτύπου →

μηχανισμός αναίρεσης σύνδεσης
γονιδίων του ίδιου χρωμοσώματος
Γονίδια σε διαφορετικό χρωμόσωμα

Γονίδια στο ίδιο χρωμόσωμα και τα αλληλόμορφα
κληρονομούνται πάντα μαζί:
Γενετικός ανασυνδυασμός
▪ Γενετικός ανασυνδυασμός
Παραγωγή απογόνων με συνδυασμό

γνωρισμάτων οι οποίοι διαφέρουν από
τους συνδυασμούς που απαντούν στους
δύο γονείς
Ανασυνδυασμός μη συνδεδεμένων χρωμοσωμάτων
▪ Γονικοί τύποι: απόγονοι με φαινότυπο που ταιριάζει με έναν από τους γονικούς
φαινότυπους
▪ Ανασυνδυασμένοι τύποι ή ανασυνδυασμένοι: απόγονοι με μη γονικούς φαινοτύπους

(νέοι συνδυασμοί χαρακτηριστικών)
Συχνότητα ανασυνδυασμού: 50% (γονίδια σε διαφορετικά χρωμοσώματα)

Ανασυνδυασμός συνδεδεμένων χρωμοσωμάτων
▪ Οφείλεται στον επιχιασμό κατά την πρόφαση της μείωσης Ι – αμοιβαία ανταλλαγή
ακραίων τμημάτων δυο μη αδελφών χρωματίδων ενός ζεύγους ομόλογων
▪ Μείωση ΙΙ: ο διαχωρισμός

χρωματίδων δίνει
ανασυνδυασμένους γαμέτες με
νέους συνδυασμούς
αλληλομόρφων
Ανασυνδυασμός συνδεδεμένων χρωμοσωμάτων
▪ Συχνότητα ανασυνδυασμού: εξαρτάται από την απόσταση ανάμεσα στα συνδεδεμένα

γονίδια
Χάρτης γενετικής σύνδεσης
▪ Γενετικός χάρτης: διατεταγμένη καταχώριση των γενετικών τόπων κατά μήκος ενός
συγκεκριμένου χρωμοσώματος (Alfred Sturtevant)
▪ Χάρτης σύνδεσης: γενετικός χάρτης που κατασκευάζεται με βάση τις συχνότητες

ανασυνδυασμού
▪ Αποστάσεις μεταξύ των γονιδίων εκφράζονται σε centriMorgan (cM)
▪ Μια μονάδα cM αντιστοιχεί σε 1% συχνότητα ανασυνδυασμού
Αποκλίσεις χρωμοσωμάτων
Αποκλίσεις στον αριθμό ή στη δομή των χρωμοσωμάτων προκαλούν γενετικές
διαταραχές
Μη φυσιολογικός αριθμός χρωμοσωμάτων
Ο ένας γαμέτης λαμβάνει 2 χρωμοσώματα

ίδιου τύπου ενώ ο άλλος κανένα
αντίγραφο
Μη φυσιολογικός αριθμός χρωμοσωμάτων
Ανευπλοειδία: αριθμητική χρωμοσωμική ανωμαλία στην οποία υπάρχει ένα επιπλέον ή

ένα λιγότερο χρωμόσωμα
➢ Μονοσωμικό ανευπλοειδικό ζυγωτό: 2n-1 χρωμοσώματα (σύνδρομο Turner –

απουσία χρωμοσώματος Χ)
➢ Τρισωμικό ανευπλοειδικό ζυγωτό: 2n+1 χρωμοσώματα (σύνδρομο Down - τρισωμία

21)
Αποκλίσεις στον αριθμό ή στη δομή των χρωμοσωμάτων προκαλούν γενετικές
διαταραχές
Αλλοιώσεις στη δομή των χρωμοσωμάτων
Θραύση ενός χρωμοσώματος οδηγεί σε:
▪ Έλλειμμα
▪ Διπλασιασμός
▪ Αναστροφή
▪ Μετάθεση
Γενετικές διαταραχές
Χρωμοσωματικές μεταθέσεις
Ορισμένοι καρκίνοι, όπως η χρόνια μυελογενή λευχαιμίας (CML), προκαλούνται από

μεταθέσεις χρωμοσωμάτων
➢ Αμοιβαία μετάθεση τμημάτων

των χρωμοσωμάτων 9 και 22
➢ Χρωμόσωμα 22 παράγει ένα μη
φυσιολογικό γονίδιο (BCR-ABL)
και δίνει σήμα στον μυελό των
οστών να παράγει μη
φυσιολογικά λευκά
αιμοσφαίρια

DNA: TO ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΧΗΜ-046
DNA το Γενετικό Υλικό
✓ Δομή DNA
✓ Αντιγραφή DNA
✓ Διορθωτικός έλεγχος & επιδιόρθωση του DNA
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ – ΤΟ ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Αναζήτηση του γενετικού υλικού

1866 Mendel
Ανακαλύπτει τους παράγοντες της
1869 Friedrich Miescher κληρονομικότητας.
Απομόνωσε DNA (νουκλεΐνη)
1902 Walter Sutton και Theodor Boveri
1910 Τhomas Morgan
1928 Phoebus Levene
Χρωμοσωμική θεωρία της κληρονομικότητας
Ταυτοποίησε τα συστατικά του DNA
1928 Frederick Griffith
Το DNA των βακτηρίων μπορεί να
1944 Oswald Avery μετασχηματίσει
Ο φορέας της γενετικής πληροφορίας στα
βακτήρια είναι το DNA
.
1952 Alfred Hershey and Martha Chase
Το DNA είναι το γενετικό υλικό
Πείραμα του Γκρίφιθ (Frederick Griffith, 1928)
Μετασχηματισμός βακτηρίων
o II-S (λείο) – παθογόνο,

προκαλεί πνευμονία
o II-R (αδρό) – μη παθογόνο
Αρχή μεταμόρφωσης
(μετασχηματισμός)
➢ Τα ζωντανά αδρά R
βακτήρια “μετασχηματίστηκαν”
σε παθογόνα S μετά από
κάποια αλληλεπίδρασή τους με
τα νεκρά λεία βακτήρια

Πείραμα των Oswald Avery, Colin MacLeod και Maclyn McCarty (1944)
Ο φορέας της γενετικής πληροφορίας είναι το DNA
➢ Επιλεκτική απενεργοποίηση συστατικών

νεκρών λείων παθογόνων βακτηρίων (S)
➢ Ανάμειξη αδρών στελεχών (R) με
συστατικά λείων βακτηρίων
➢ Μετασχηματισμός R σε παθογόνα S, μόνο
όταν η ουσία που παρέμενε ενεργός ήταν
το DNA
Πείραμα των Hershey και Chase (1952)
Το γενετικό υλικό του φάγου Τ2 είναι το DNA
▪ Ανάπτυξη φάγων με
ραδιενεργό 35S και 32P
▪ Ανάμειξη ραδιοσημασμένων
φάγων με τα βακτήρια
Το DNA του φάγου εισέρχεται

στα βακτηριακά κύτταρα όχι
όμως οι πρωτεΐνες του φάγου

Πείραμα του Griffith (1928)
Πείραμα των Avery, MacLeod και McCarty (1944) Το γενετικό υλικό είναι το DNA
Πείραμα των Hershey και Chase (1952)
Νουκλεοτίδια:
▪ πεντόζη (ριβόζη ή δεσοξυριβόζη)
▪ φωσφορική ομάδα
▪ αζωτούχα βάση
(πουρίνη ή πυριμιδίνη)
1866 Mendel
Ανακαλύπτει τους παράγοντες της
1869 Friedrich Miescher κληρονομικότητας.
Απομόνωσε DNA (νουκλεΐνη)
1902 Walter Sutton και Theodor Boveri
1910 Τhomas Morgan
1928 Phoebus Levene
Χρωμοσωμική θεωρία της κληρονομικότητας
Ταυτοποίησε τα συστατικά του DNA
1928 Frederick Griffith
Το DNA των βακτηρίων μπορεί να
1944 Oswald Avery μετασχηματίσει
Ο φορέας της γενετικής πληροφορίας στα
βακτήρια είναι το DNA
. 1952 Alfred Hershey and Martha Chase
1949, Erwin Chargaff
η αναλογία των βάσεων διαφέρει Το DNA είναι το γενετικό υλικό
1952 Rosalind Franklin

1953 James Watson και Francis Crick
Tο μοντέλο της δομής του DNA

Κανόνας Chargaff (Erwin Chargaff, 1949-1950)
▪ Η σύσταση των βάσεων A-T-C-G διαφέρει από είδος σε είδος

▪ Σε όλα τα είδη, ο αριθμός των βάσεων Α = Τ & ο αριθμός των βάσεων G = C
▪ Σε όλα τα είδη η αναλογία πουρινών/πυριμιδίνων 1:1
Rosalind Franklin (1952)
✓ Τα επιμήκη οριζόντια
πρότυπα υποδεικνύουν ότι
η έλικα ολοκληρώνει μια
στροφή κάθε 3,4 nm
✓ το διαγώνιο
πρότυπο κηλίδων
παρέχει στοιχεία
James Watson & Francis για την ελικοειδή
Crick (1953) δομή του DNA
Photograph 51

▪ Το DNA αποτελείται από 2 πολυνουκλεοτιδικές αλυσίδες
σχηματίζουν στο χώρο μία δεξιόστροφη διπλή έλικα
▪ Η εξωτερική πλευρά φέρει σταθερό σακχαροφωσφορικό

σκελετό, οι αζωτούχες βάσεις είναι πιο υδρόφοβα μόρια,
ενώ τα σακαροφωσφορικά πιο υδρόφιλα μόρια
▪ Η έλικα ολοκληρώνει μια στροφή κάθε 3,4 nm και κάθε

βάση απέχει 0,34 nm από την επόμενη
▪ Προσανατολισμός 5’ → 3’
5’ άκρο: μια φωσφορική ομάδα συνδεδεμένη με τον 5’C

3’ άκρο: μια ομάδα υδροξυλίου συνδεδεμένη με τον 3’ C
3’-5’ Φωσφοδιεστερικός δεσμός

James Watson & Francis Crick (1953)
▪ Πουρίνες (Α & G) διπλάσιο πλάτος από τις πυριμιδίνες (C & T)
▪ Σταθερή διάμετρος έλικας μόνο όταν ζευγαρώνει πουρίνη - πυριμιδίνη
▪ Πάντα Α -Τ και G - C
Το μοντέλο του Watson & Crick εξηγούσε τη βάση του κανόνα του Chargaff
Στο DNA κάθε οργανισμού, ποσότητα Α=Τ & G=C
▪ Οι δύο αλυσίδες ενός μορίου DNA είναι
συμπληρωματικές και αντιπαράλληλες
▪ Α-Τ, 2 δεσμοί υδρογόνου
▪ G-C, 3 δεσμοί υδρογόνου

Watson JD, Crick FHC “A Structure for
Deoxyribonucleic Acid” Nature 1953;
4356:736-737
«It has not escaped our notice that the specific pairing we have postulated
immediately suggests a possible copying mechanism for the genetic material.»
Ερωτήσεις
❑ Εάν η αλληλουχία του κλώνου 5'-3' είναι AATGCTAC, τότε η
συμπληρωματική ακολουθία είναι η:
A. 3′-AATGCTAC-5′
B. 3′-CATCGTAA-5′
C. 3′-TTACGATG-5′
D. 3′-GTAGCATT-5′
❑ Ποια η συμπληρωματική αλυσίδα της pGACTTCAAAT;

A. pCTGAAGTTTA
B. pATTTGAAGTC
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Η ΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Ερωτήσεις
❑ Ποιο από τις αλυσίδες DNA θα σχηματίζει πιο σταθερή διπλή
πολυνουκλεοτιδική αλυσίδα;
A. pGACTTCAAATAT
B. pGACTTCCGAT
C. pGACTTCGACTCG
D. pGACTTCAAATGC
• Υψηλότερη αναλογία GC/AT → πιο σταθερό (δεσμοί Η)

• Μήκος
Αντιγραφή του DNA
Βασική ιδέα αντιγραφής του DNA: ημισυντηρητικό μοντέλο
Το γονικό μόριο DNA έχει Διαχωρισμός αλυσίδων Δημιουργούνται 2 ζεύγη

2 συμπληρωματικές δίκλωνου DNA αλυσίδων. Κάθε
αλυσίδες Κάθε αλυσίδα λειτουργεί θυγατρικό μόριο DNA
ως εκμαγείο για το αποτελείται από μια
σχηματισμό νέας γονική και μια νέα
συμπληρωματικής αλυσίδα
Εναλλακτικά μοντέλα αντιγραφής DNA

▪ Συντηρητικό μοντέλο
Αφού δράσουν ως εκμαγεία για τη
σύνθεση νέων αλυσίδων, οι οι δύο
γονικές αλυσίδες επανενώνονται
(διατήρηση αρχικού δίκλωνου μορίου).
▪ Ημισυντηριτικό μοντέλο
Οι δύο αλυσίδες του γονικού μορίου DNA
αποχωρίζονται και καθεμιά λειτουργεί ως
εκμαγείο για τη σύνθεση μιας νέας
συμπληρωματικής αλυσίδας
▪ Μοντέλο διασποράς
Κάθε αλυσίδα και στα δύο θυγατρικά
μόρια αποτελεί ένα μείγμα από παλαιό
και νέο DNA
Ημισυντηρητικό μοντέλο - Απόδειξη
Πείραμα Meselson-Stahl (1958)
▪ Οι δεσμοί Η σπάνε
▪ Οι δύο αλυσίδες ξετυλίγονται και διαχωρίζονται
▪ Η μία αλυσίδα λειτουργεί ως εκμαγείο για την
σύνθεση της άλλης (κανόνας
συμπληρωματικότητας)
▪ Από ένα ζεύγος αλυσίδων προκύπτουν δύο
ζεύγη αλυσίδων με πανομοιότυπη αλληλουχία
βάσεων
Προκαρυωτικά (πχ. E. coli) Ευκαρυωτικά (πχ. H. sapiens)

DNA κυκλικό DNA γραμμικό
4,6 εκατ ζεύγη βάσεων (bp) 3,2 δις bp
Χρόνος διπλασιασμού: 20 λεπτά Χρόνος διπλασιασμού > 8 ώρες
Ταχύτητα: 1000 bp/sec Ταχύτητα: ~50 bp/sec
Η αντιγραφή του DNA παρουσιάζει αξιοσημείωτη ταχύτητα και ακρίβεια

Αντιγραφή DNA: ξεκινάει από τις θέσεις έναρξης της αντιγραφής (μικρά τμήματα
DNA με συγκεκριμένη αλληλουχία)
❑ Βακτήρια: 1 μοναδική θέση
Θέση έναρξης
αντιγραφής Γονική αλυσίδα εκμαγείο
Θυγατρική (νέα) αλυσίδα
Διχάλα αντιγραφής
Δίκλωνο μόριο DNA Αντιγραφική
θηλιά
Δύο θυγατρικά
μόρια DNA
Αντιγραφή DNA: ξεκινάει από τις θέσεις έναρξης της αντιγραφής
❑ Ευκαρυωτικά: εκατοντάδες θέσεις
Γονική αλυσίδα εκμαγείο
Θέση έναρξης αντιγραφής Θυγατρική (νέα) αλυσίδα
Θηλιά Διχάλα αντιγραφής

αντιγραφής
Δύο θυγατρικά μόρια DNA

Πρωτεΐνες δέσμευσης
μονόκλωνου DNA προσδένονται
στις αποχωριζόμενες έλικες και
τις σταθεροποιούν Θέση έναρξης αντιγραφής
Τοποϊσομεράση τέμνει τις

Ελικάση ξετυλίγει το DNA και
αλυσίδες του DNA, τις
χωρίζει τις δύο γονικές αλυσίδες
περιστρέφει για να εκτονωθούν
στη διχάλα αντιγραφής
οι τάσεις και μετά τις ενώνει.
Σύνθεση νέας αλυσίδας
DNA Πριμάση: ξεκινά την προσθήκη μικρού τμήματος RNA, εκκινητές (5-10
νουκλεοτίδια)
Η νέα αλυσίδα αρχίζει να συντίθεται από το άκρο 3’ του εκκινητή του RNA

DNA πολυμεράσες: προσθέτουν νουκλεοτίδια στο άκρο 3’ μιας προυπάρχουσας

αλυσίδας DNA ή ενός εκκινητή RNA
H κάθε νέα αλυσίδα έχει πάντα κατεύθυνση 5’→ 3’
Κάθε νουκλεοτίδιο που προστίθεται
προέρχεται από έναν τριφωσφορικό
νουκλεοζίτη (dNTP)

Η πολυμεράση ΙΙΙ χρησιμοποιώντας ως εκμαγείο τη μια γονική αλυσίδα συνθέτει

μια συμπληρωματική χωρίς διακοπές, η επιμήκυνση γίνεται με κατεύθυνση 5’ → 3.’
➢ Προπορευόμενος ή ηγούμενος κλώνος συντίθεται συνεχώς με κατεύθυνση προς
τη διχάλα αντιγραφής
Για την επιμήκυνση της 2ης αλυσίδας με κατεύθυνση 5’→ 3’ , η πολυμεράση

προσθέτει νουκλεοτίδια μακριά από τη διχάλα αντιγραφής.
➢ Καθυστερημένος κλώνος (υστέρουσα αλυσίδα) συντίθεται ασυνεχώς με
κατεύθυνση μακριά από τη διχάλα αντιγραφής ως τμήματα Okazaki

Η πολυμεράση ΙΙΙ προσθέτει νουκλεοτίδια στον εκκινητή RNA σχηματίζοντας το 1ο

τμήμα Okazaki. Η πολυμεράση ΙΙΙ αποδεσμεύεται από το 1ο τμήμα και κινείται προς
τη διχάλα αντιγραφής όπου προσθέτει νουκλεοτίδια στο άκρο 3’ του επόμενου
εκκινητή RNA.
Πολυμεράση Ι:
απομακρύνει
νουκλεοτίδια του
εκκινητή RNA & τα
αντικαθιστά με
νουκλεοτίδια DNA
Λιγάση: ενώνει
τα τμήματα
Okazaki
Κατευθύνσεις αντιγραφής
▪ Προπορευόμενος κλώνος: επιμηκύνεται συνεχώς προς την κατεύθυνση που

ανοίγει η διχάλα της αντιγραφής
▪ Καθυστερημένος κλώνος: επιμηκύνεται κατά τμήματα (Okazaki), αντίθετα με

την κατεύθυνση που ανοίγει η διχάλα της αντιγραφής
▪ Ελικάση: ξετυλίγει τη διπλή έλικα & διαχωρίζει
της αλυσίδες
▪ Πρωτεΐνες δέσμευσης μονόκλωνου DNA
▪ Τοποϊσομεράση: εκτονώνει τις τάσεις που αναπτύσσονται λόγω υπερβολικής

συστολής
▪ Πριμάση: συνθέτει έναν εκκίνητη RNA στο 5’ άκρο του προπορευόμενου

κλώνου και στο 5’ άκρο κάθε τμήματος Okazaki του καθυστερημένου κλώνου
▪ DNA πολυμεράση ΙΙΙ: προσθέτει νουκλεοτίδια στο 3’ άκρο μιας

προϋπάρχουσας αλυσίδας DNA ή ενός εκκινητή RNA
▪ DNA πολυμεράση Ι: απομακρύνει νουκλεοτίδια του εκκινητή RNA από το

άκρο 5’ και τα αντικαθιστά με νουκλεοτίδια DNA
▪ Λιγάση: ενώνει τμήματα Okazaki
https://www.youtube.com/watch?v=TNKWgcFPHqw&ab_channel=yourgenome
Ερωτήσεις
a. Σημειώστε τα άκρα 5' και 3' και των δύο κλώνων DNA
b. Δείξτε την κατεύθυνση σύνθεσης κάθε κλώνου σχεδιάζοντας βέλη
c. Ποιο από τα παρακάτω δεν 5’

3’
εμπλέκεται κατά τον σχηματισμό της
διχάλας αντιγραφής;
- Πρωτεΐνες δέσμευσης μονόκλωνου
DNA
- Ελικάσες
- Θέση έναρξης αντιγραφής
- Λιγάση 3’
5’
Ερωτήσεις
a. Σημειώστε τα άκρα 5’ και 3’ στις 2 αλυσίδες και δείξτε με βέλη την
κατεύθυνση ξετυλίγματος του DNA (ori: θέση έναρξης αντιγραφής)
b. Ποια αλυσίδα στην περιοχή 1 (πάνω ή κάτω) θα χρησιμοποιηθεί ως
εκμαγείο για τη σύνθεση της προπορευόμενης αλυσίδας;
Διορθωτικός έλεγχος και επιδιόρθωση του DNA
Σφάλματα σε πλήρως αντιγραμμένο μόριο DNA:

1 στα 10 δισεκατομμύρια νουκλεοτίδια
Μηχανισμός επιδιόρθωσης DNA πολυμεράσης:
▪ DNA πολυμεράση επιδιορθώνει τα
νουκλεοτίδια ως προς το συμπληρωματικό
τους
Διεργασίας επιδιόρθωσης αποζεύγωσης:
▪ Λανθασμένα νουκλεοτίδια αντικαθίστανται
από ειδικά ένζυμα
Αταίριαστα ζεύγη ή τροποποιημένα νουκλεοτίδια προκύπτουν και μετά τη

διαδικασία αντιγραφής
▪ χημικές ουσίες
▪ ραδιενεργό ακτινοβολία
▪ ακτίνες Χ Σχηματισμός
διμερών T
▪ υπεριώδες φως
▪ αυθόρμητες αλλαγές
Υδρολυτικες απαμινώσεις από
νιτρώδη ή οξινο θειώδες ιόν
Επιδιόρθωση εκτομής νουκλεοτιδίου

▪ Νουκλεάσες: τέμνουν το τμήμα με
βλάβη
▪ DNA πολυμεράση: αντικαθιστά με
νουκλεοτίδια συμπληρωματικά ως
προς την ακέραιη αλυσίδα
▪ Λιγάση: επανενώνει το ελεύθερο
άκρο του DNA με το παλιό DNA
Σύνθεση του DNA στα ευκαρυωτικά

H αντιγραφή ευκαρυωτικού DNA βραχύνει τα άκρα
των χρωμοσωμάτων κάθε γενεάς
▪ οι πολυμεράσες δρουν μόνο προς την
κατεύθυνση 5΄→3’
▪ η υστέρουσα αλυσίδα θα είχε ένα ατελές 5΄-
άκρο μετά την αφαίρεση του RNA-εκκινητή
▪ κάθε κύκλος αντιγραφής κόνταινε ακόμη
περισσότερο το χρωμόσωμα
➢ Τελομερή: ειδικές νουκλεοτιδικές αλληλουχίες,
καθυστερούν τη «διάβρωση» των γονιδίων
➢ Τελομερή: DNA που αποτελείται από πολλές
επαναλήψεις μικρής νουκλεοτιδικής
αλληλουχίας
➢ Τελομερικό DNA: λειτουργεί προστατευτικά -
καθυστερεί τη «διάβρωση» των γονιδίων
Η φυσιολογική βράχυνση των τελομερών:

▪ συνδέεται με τη γήρανση ορισμένων ιστών
▪ ενδέχεται να προστατεύει τους οργανισμούς
από τον καρκίνο, περιορίζοντας τον αριθμό των
διαιρέσεων

▪ Τελομεράση: ειδικό ένζυμο που καταλύει την επιμήκυνση των τελομερών
χρωμοσωμάτων στα γαμετικά κύτταρα
Τελομεράση: αποκαθιστά το αρχικό μήκος των τελομερών και αναπληρώνει τη

βράχυνση που παρατηρείται με κάθε αντιγραφή του DNA
Ερωτήσεις
Απομονώνετε κύτταρα από ένα φυσιολογικό υγιές άτομο και τα αναπτύσσετε
στις ακόλουθες τρυβλία:
• Τρυβλίο 1 με ΤΑΤ-2, ένωση που ενεργοποιεί την τελομεράση
• Τρυβλίο 2 με σιπροφλοξασίνη, ένωση που αναστέλλει την τοποϊσομεράση
Σε ποιο τρυβλίο θα παρεμποδιζόταν η αντιγραφή του DNA και γιατί;
Αυτοαξιολόγηση
1. Εάν το γονίδιο της ελικάσης είναι μεταλλαγμένο, ποιο μέρος της
αντιγραφής θα επηρεαστεί;
2. Τα αντιβιοτικά κινολόνης αντιμετωπίζουν βακτηριακές λοιμώξεις
αναστέλλοντας τη δραστικότητα της τοποϊσομεράσης. Εξηγήστε τι
συμβαίνει σε μοριακό επίπεδο.
3. Οι προκαρυωτικοί οργανισμοί έχουν ένα μόνο κυκλικό χρωμόσωμα ενώ οι
ευκαρυωτικοί έχουν γραμμικά χρωμοσώματα. Περιγράψτε ένα
πλεονέκτημα και ένα μειονέκτημα του ευκαρυωτικού γονιδιώματος σε
σύγκριση με τα προκαρυωτικά
ΑΠΟ TO ΓΟΝΙΔΙΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΕΪΝΗ ΧΗΜ-046
Η ροή της γενετικής πληροφορίας

Γονιδιακή έκφραση (gene expression): διεργασία με την οποία το DNA κατευθύνει
τη σύνθεση των πρωτεϊνών
✓ Μεταγραφή (transcription)
✓ Μετάφραση (translation)
DNA: δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ - Α, G, C, T
➢ Δίκλωνο μόριο
➢ Σάκχαρο: δεοξυριβόζη
➢ Κυρίως στον πυρήνα (στα μιτοχόνδρια, mtDNA),
αποθηκεύει γενετικές πληροφορίες
RNA: ριβονουκλεϊκό οξύ - A, G, C, U
➢ Μονόκλωνο μόριο
➢ Σάκχαρο: ριβόζη
➢ Βρίσκεται στο κύτταρο σε διάφορες μορφές
Αγγελιαφόρο mRNA <1%
Μεταφορικό tRNA 1%
Ριβοσωμικό rRNA 98%
Δομή RNA
Το DNA ή RNA είναι πιο σταθερό;

Αυτό-διάσπαση RNA

▪ Garrod (1909) «εγγενή σφάλματα του μεταβολισμού»
Tα συμπτώματα των κληρονομικών ασθενειών οφείλονται στην αδυναμία του
οργανισμού να συνθέσει ένα συγκεκριμένο ένζυμο
▪ Beadle και Tatum (1930): ένα γονίδιο – ένα ένζυμο
«Τα γονίδια υπαγορεύουν Neurospora crassa
την παραγωγή
συγκεκριμένων ενζύμων»
Εξελισσόμενη θεώρηση της υπόθεσης ένα γονίδιο-ένα ένζυμο
▪ Ορισμένα γονίδια κωδικοποιούν πρωτεΐνες

που δεν είναι ένζυμα (κερατίνη & ινσουλίνη)
▪ Ορισμένα γονίδια κωδικοποιούν μια
υπομονάδα μιας πρωτεΐνης, όχι μια ολόκληρη
πρωτεΐνη
➢ Η ιδέα των Beadle και Tatum αναδιατυπώθηκε

ως «ένα γονίδιο – ένα πολυπεπτίδιο»
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ – ΑΠΌ ΤΟ ΓΟΝΙΔΙΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΕΪΝΗ

▪ Μεταγραφή: διεργασία σύνθεσης RNA (αγγελιαφόρο - messenger, mRNA)
υπό την καθοδήγηση του DNA
▪ Μετάφραση: διεργασία σύνθεση ενός πολυπεπτιδίου υπό την καθοδήγηση
του mRNA
Βασικές αρχές μεταγραφής και μετάφρασης
Βακτηριακό κύτταρο
Στάδια:
✓ Έναρξη
✓ Επιμήκυνση
✓ Τερματισμός
Ευκαρυωτικό κύτταρο
▪ Πρωτογενές μετάγραφο (προ‐mRNA): Το αρχικό
μετάγραφο προτού τροποποιηθεί
▪ Ώριμο mRNA (mature mRNA): Μπορεί πλέον να
μεταφραστεί
Κωδικόνια – Τριπλέτες βάσεων

4 βάσεις νουκλεοτιδίων (A, U, G, C) - 20 αμινοξέα
41=4 42=16 43=64
«Κώδικας τριπλέτας»
▪ DNA ‘’τριπλέτα’’
μεταγράφεται σε
▪ mRNA κωδικόνιο (codon)
αντιστοιχεί σε
▪ tRNA αντικωδικόνιο (anticodon)
μεταφράζεται σε αμινοξύ
Ο γενετικός κώδικας
▪ Από τα 64 πιθανά κωδικόνια, 61

καθορίζουν αμινοξέα
▪ Κωδικόνιο έναρξης: AUG-καθορίζει το
αμινοξύ μεθειονίνη
▪ Κωδικόνια λήξης: UAA, UGA, UAG δεν
καθορίζουν αμινοξέα, τερματίζουν τη
σύνθεση του πολυπεπτιδίου
▪ Είναι σχεδόν καθολικός, όλοι οι

οργανισμοί έχουν τον ίδιο γενετικό
κώδικα
▪ Είναι εκφυλισμένος, με εξαίρεση τη
μεθειονίνη και την τρυπτοφάνη που
κωδικοποιούνται από ένα κωδικόνιο.
Τα υπόλοιπα 18 αμινοξέα
κωδικοποιούνται από 2-6
διαφορετικά κωδικόνια
Βασικές αρχές μεταγραφής και μετάφρασης
▪ mRNA: συντίθεται ως συμπληρωματικό αντίγραφο του ενός από τους
κλώνους DNA (κλώνος-εκμαγείο ή μεταγραφόμενη αλυσίδα)
▪ Νουκλεοτίδια RNA: A, G, C ή U
▪ mRNΑ διαβάζεται με κατεύθυνση 5’ → 3’
▪ Τα κωδικόνια
μεταφράζονται
συνεχώς
Αλληλουχία DNA: 3’-AAATTTCCCGGG-5’

mRNA: 5’-UUUAAAGGGCCC-3’
Πολυπεπτίδιο: Phe Lys Gly Pro
Ερωτήσεις
a. Συμπληρώστε τη μη μεταγραφόμενη αλυσίδα και την αλληλουχία mRNA:
DNA-Αλυσίδα εκμαγείο: 3’-TTCAGTCGT-5’
DNA-Μη μεταγραφόμενη: 5’-AAGTCAGCA-3’
Αλληλουχία mRNA: 5’-AAGUCAGCA-3’
b. Ποια από τις 2 αλυσίδες χρησιμοποιείται ως αλυσίδα εκμαγείο για τη
σύνθεση RNA (πάνω ή κάτω) και γιατί; Συμπληρώστε την αλληλουχία mRNA.
Μεταγραφή
Η σύνθεση του mRNA κατευθύνεται από την αλυσίδα-εκμαγείο DNA
Μόνο το 1.5% του ανθρώπινου DNA κωδικοποιείται σε πρωτεΐνες
Σύνοψη μεταγραφής:
➢ Στα ευκαρυωτικά γίνεται στον πυρήνα
➢ σύνθεση του RNA καταλύεται από την RNA πολυμεράση (RNApol)
➢ RNApol συνθέτει RNA με κατεύθυνση 5’→ 3’
➢ RNApol έχει δράση ελικάσης
➢ RNApol δεν χρειάζεται εκκινητή
➢ Μόνο μια από τις 2 αλυσίδες DNA μεταγράφεται
Μεταγραφή
RNA πολυμεράση (RNApol)
Amanita phaloides
Η α-αμανιτίνη δεσμεύεται αλλοστερικά στην RNApol και εμποδίζει τη σύνθεση RNA
Μεταγραφή
Έναρξη: RNApol προσδένεται στον

υποκινητή, ξετυλίγει τη διπλή έλικα DNA
και αρχίζει τη σύνθεση του RNA
Επιμήκυνση: επιπλέον νουκλεοτίδια

προστίθενται στο 3’ άκρο του DNA. Η
διπλή έλικα DNA επανασχηματίζεται μετά
τη μεταγραφή
Η επιμήκυνση συνεχίζεται με κατεύθυνση

5’ → 3’
Τερματισμός: Η RNApol αναγνωρίζει την

αλληλουχία τερματισμού. Το RNA
μετάγραφο και η RNApol απελευθερώνονται
Μεταγραφική μονάδα ή μεταγραφόμενη περιοχή: περιοχή DNA που μεταγράφεται σε ένα μόριο RNA
Μεταγραφή - Βακτηριακό RNA
Βακτήρια (E.coli)
Παράγοντας σ
▪ Ένα τύπος RNApol: αποτελείται από πέντε
πολυπεπτιδικές υπομονάδες ένζυμο πυρήνα ολοένζυμο
▪ Υπομονάδα σ (παράγοντας σ) εμπλέκεται μόνο στην

έναρξη της μεταγραφής
▪ RNApol προσδένεται στον υποκινητή (χαρακτηριστικές αλληλουχίες υποκινητών
που αναγνωρίζονται από
τον παράγοντα σ)

Βακτήρια (E.coli)
Έναρξη: RNApol προσδένεται στον

υποκινητή. Η έναρξη της σύνθεσης RNA
συμβαίνει 5-8 βάσεις καθοδικά από τον
υποκινητή
Επιμήκυνση: απελευθέρωση της

υπομονάδας σ από την πολυμεράση
επιμήκυνση με κατεύθυνση 5’ → 3’
Τερματισμός
▪ Rho-εξαρτώμενος: η πρωτεΐνη rho
«συγκρούεται» με την πολυμεράση και
απελευθερώνει το mRNA
▪ Rho-ανεξάρτητος: ειδική αλληλουχία
βάσεων του DNA, σήμα τερματισμού.
Σχηματισμός δομής μίσχου-βρόχου
(φουρκέτας) πλούσια σε G-C,
ακολουθείται από μια αλληλουχία
τεσσάρων ή περισσότερων καταλοίπων
ουρακίλης.
Μεταγραφή – Ευκαρυωτικά κύτταρα

RNApol II βρίσκεται στον πυρήνα και συνθέτει όλα τα πυρηνικά προ-mRNA που
κωδικοποιούν πρωτεΐνες
Έναρξη
Σύμπλοκο έναρξης μεταγραφής:
▪ Υποκινητής (νουκλεοτιδική αλληλουχία
5’-ΤΑΤΑ-3’, σε ανιούσα απόσταση ~ 25
νουκλεοτιδίων ως προς το σημείο έναρξης
της μεταγραφής)
▪ Μεταγραφικοί παράγοντες (transcription
factors, TF) – σύνολο πρωτεϊνών
▪ RNApol ΙΙ
Επιμήκυνση: κατεύθυνση 5’ → 3’, 40 νουκλεοτιδία ανά δευτερόλεπτο
Τερματισμός:
▪ Αλληλουχία σήματος πολυαδενυλίωσης,

κωδικοποιεί την ενσωμάτωση του σήματος
πολυαδενυλίωση (AAUAAA) στο πρόδρομο
μόριο του mRNA
▪ Απελευθέρωση μεταγραφικού προ-mRNA
σε σημείο 10-35 νουκλεοτίδια καθοδικά ως
προς την αλληλουχία AAUAAA
Μεταγραφή
https://www.youtube.com/watch?v=SMtWvDbfHLo&ab_channel=DNALearningCenter
Επεξεργασία RNA
▪ Τροποποίηση των 2 άκρων του πρωτογενούς μεταγράφου (προ-mRNA)
▪ Αποκοπή εσωτερικών τμημάτων & συναρμογή (μάτισμα -splicing)
Τροποποίηση άκρο 5’ του προ – mRNA: προσθήκη καλύπτρα 5’ (τροποποιημένη
μορφή γουανοσίνης) μετά τη μεταγραφή 20-40 νουκλεοτιδίων
✓ Προστασία από αποικοδόμηση (δράση φωσφατασών και νουκλεασών)

✓ Αναγνώριση από ριβοσώμα
✓ Ενίσχυση μετάφρασης του mRNA
Τροποποίηση άκρο 3’ του προ – mRNA: προσθήκη πολυαδενυλικής ουράς (ουρά
πολύ-Α) μετά τη μεταγραφή της αλληλουχίας σήματος πολυαδενυλίωσης
✓ Προστασία mRNA από την

αποδόμηση από εξωνουκλεάσες
✓ Ενίσχυση αποτελεσματικότητας
μετάφρασης και σταθερότητας
του mRNA
Αποκοπή εσωτερικών τμημάτων & συναρμογή (μάτισμα -splicing)
▪ Εξόνια: αλληλουχίες που εκφράζονται-μεταφράζονται σε ακολουθίες
αμινοξέων
▪ Ιντρόνια: μη κωδικά τμήματα-μη μεταφραζόμενες περιοχές
Διάσπαση θέσεων συνένωσης

εξονίου - ιντρονίου και συρραφή
των άκρων των εξονίων
▪ Η αλληλουχία βάσεων ενός ιντρονίου αρχίζει με GU και τελειώνει με AG,
ενδιάμεσα μία αλληλουχία πλούσια σε πυριμιδίνες, θέση διακλάδωσης
▪ Σωμάτιο συναρμογής (splicesomes):

μικρά πυρηνικά
ριβονουκλεοπρωτεϊνικά σωμάτια
snRNPs
(snRNP), μικρά πυρηνικά μόρια
RNA (snRNA) και παράγοντες
snRNPs
ματίσματος
Εναλλακτική συναρμογή RNA – από το ίδιο πρωτογενές μετάγραφο mRNA
προκύπτουν διαφορετικά μόρια mRNA, ανάλογα με το ποια τμήματα του RNA
εκλαμβάνονται ως εξόνια και ποια ως ιντρόνια
https://www.youtube.com/watch?v=aVgwr0QpYNE&ab_channel=DNALearningCenter
Μετάφραση
Ροή γενετικής πληροφορίας από το mRNA προς τις πρωτεΐνες
Μεταφορικό RNA (tRNA): μεταφέρει αμινοξέα από τα αποθέματα αμινοξέων του

κυτταροπλάσματος στα ριβοσώματα
Ριβόσωμα: δεσμεύει τα
αμινοξέα που μεταφέρουν το
tRNA και τα προσθέτουν στο
αυξανόμενο άκρο της
πολυπεπτιδικής αλυσίδας
Μετάφραση
Μεταφορικό RNA (tRNA)
Αντικωδικόνιο: τριπλέτα νουκλεοτιδίων

στο άκρο του tRNA
Κάθε φορά που το αντικωδικώνιο σχηματίζει δεσμούς υδρογόνου με το

συμπληρωματικό κωδικόνιο του mRNA, το αμινοξύ που φέρει το tRNA
προστίθεται στην πολυπεπτιδική αλυσίδα

Τρισδιάστατη δομή μορίου tRNA
Το αμινοξύ προσκολλάται στο τελικό νουκλεοτίδιο στο άκρο 3’ (-ΟΗ)

Ειδικά ένζυμα συνδέουν το κάθε μόριο tRNA με το αμινοξύ που του αντιστοιχεί →
αμινοάκυλο - tRNA συνθετάσες
▪ Το ενεργό κέντρο δεσμεύει το αμινοξύ και ένα

μόριο ΑΤΡ
▪ Η ΑΤΡ χάνει 2 ομάδες (Pi) και ενώνεται με το
αμινοξύ ως ΑΜΡ
▪ Το κατάλληλο tRNA σχηματίζει ομοιοπολικό
δεσμό με το αμινοξύ εκτοπίζοντας την ΑΜΡ
▪ Το tRNA απελευθερώνεται από το ένζυμο
έχοντας ως φορτίο ένα αμινοξύ («φοστρισμένο»
tRNA)
Ριβοσώματα
▪ Θέση Α –πρόσδεση αμινοακυλο-tRNA:

συγκρατεί το tRNA που φέρε το προς
άμεση ενσωμάτωση στην
πολυπεπτιδική αλυσίδα αμινοξύ
▪ Θέση Ρ - πρόσδεσης πεπτιδυλο-tRNA:
συγκρατεί το φορτισμένο με την
πολυπεπτιδική αλυσίδα tRNA
▪ Θέση Ε – εξόδου: απομακρύνονται τα
αποφορτισμένα μόρια tRNA
1 θέση πρόσδεσης για το mRNA & 3 για τα tRNA

Σχηματισμός πολυπεπτιδίου
Μετάφραση - Σύνθεση πολυπεπτιδικής αλυσίδας:
▪ Έναρξη
▪ Επιμήκυνση
▪ Τερματισμός
Συμμετέχουν:
✓ πρωτεϊνικοί παράγοντες
✓ τριφωσφορική γουανοσίνη (GTP)
Έναρξη – Βακτήρια: ριβόσωμα, mRNA, εναρκτήριο tRNA στο οποίο προσδένεται η
φορμυλιωμένη μεθειονίνη και πρωτεϊνικοί παράγοντες έναρξης
Η μικρή υπομονάδα δεσμεύεται σε Το εναρκτήριο tRNA Πρόσδεση μεγάλης

ειδική αλληλουχία («Shine- προσδένεται στο υπομονάδας &
Dalgarno») του mRNA ανοδικά του κωδικόνιο και απελευθέρωση
κωδικονίου έναρξης AUG. απελευθερώνεται ένας παραγόντων έναρξης
Παράγοντες έναρξης προσδένονται από τους παράγοντες
και κινείται η υπομονάδα προς το έναρξης
κωδικόνιο έναρξης
Έναρξη – Ευκαρυωτικά:
1. Πρόσδεση tRNA με τη μικρή υπομονάδα στην καλύπτρα 5’ του mRNA
2. Σάρωση αλληλουχίας οδηγού έως το κωδικόνιο έναρξης AUG
3. Συναρμολόγηση ριβοσώματος
Αλληλουχίες Kozak (5’ – ACCAUGG-3)’
Επιμήκυνση
➢ Αναγνώριση κωδικονίου
➢ Σχηματισμός πεπτιδικού
δεσμού
➢ Μετάθεση
Συμμετέχουν πρωτεΐνες –
παράγοντες επιμήκυνσης
Μετακίνηση ριβοσώματος στο

3’→
RNA: 5’ 5’3’
—>
Τερματισμός: ένα σήμα τερματισμού σταματά τη σύνθεση του πολυπεπτιδίου
Κωδικόνια λήξης: UAG, UAA, UGA
Δέσμευση πρωτεΐνης – παράγοντας απελευθέρωσης
https://www.youtube.com/watch?v=TfYf_rPWUdY&ab_channel=DNALearningCenter
Πολυριβοσώματα
Συστοιχίες ριβοσωματων
Ένα μόριο mRNA μεταφράζεται

ταυτοχρόνως από πολλά
ριβοσώματα
Μεταλλάξεις
Σημειακές μεταλλάξεις: αλλαγή ενός ζεύγους βάσεων του DNA
Υποκατάσταση ζεύγους βάσεων
Φυσιολογική αλληλουχία DNA Σιωπηλή μετάλλαξη:

Φυσιολογική αλληλουχία DNA Παρανοηματική μετάλλαξη:
Φυσιολογική αλληλουχία DNA Μη νοηματική μετάλλαξη:

Ένθεση & έλλειμμα: προσθήκη ή απώλειας ενός ζεύγους νουκλεοτιδίων
Μετατόπιση πλαισίου ανάγνωσης
Ανακεφαλαίωση
➢ RNApol σχηματίζει 3’-5’ φωσφοδιεστερικούς δεσμούς,
τα μόρια που προκύπτουν έχουν κατεύθυνση 5’→3’
➢ Πρωτοταγές μετάγραφο: το αρχικό μετάγραφο RNA
οποιουδήποτε γονιδίου
➢ Κωδικόνιο: τριπλέτες νουκλεοτιδίων στο mRNA (5’→3’)
➢ Αντικωδικόνιο: τριπλέτες νουκλεοτιδίων στο tRNA,
σχηματίζει ζεύγη βάσεων με ένα συμπληρωματικό
κωδικόνιο του mRNA
Έναρξη Λήξη
mRNA 5’…AUG UAG…3’ UGA…3’ UAA…3’

DNA (μη μεταγραφόμενη) 5’…ATG TAG…3’ TGA…3’ TAA…3’
Ερωτήσεις
Η ακολουθία του υποκινητή είναι σε κουτί. Η μεταγραφή ξεκινά και περιλαμβάνει το έντονο και
υπογραμμισμένο ζεύγος βάσεων T/A.
Α) Ποια αλυσίδα DNA χρησιμοποιείται ως εκμαγείο για μεταγραφή και γιατί: Πάνω ή Κάτω;
Κάτω
Β) Δώστε στα πρώτα 10 νουκλεοτίδια του μετάγραφου RNA (πρωτοταγές μετάγραφο) και
σημειώστε το τμήμα της αλληλουχίας που θα είναι το κωδικόνιο έναρξης για μετάφραση:
5’UGCAGAGAUG3’
Γ) Δώστε την αλληλουχία του αντικωδικονίου και του αμινοξέος που αντιστοιχεί στο 2ο
κωδικόνιο στη μεταγραφή του mRNA:
Αντικωδικόνιο: 5’CCU3’ Aμινοξύ: Arg
Ερωτήσεις
Η περιοχή του υποκινητή υποδεικνύεται από το διακεκομμένο πλαίσιο. Η μεταγραφή ξεκινά
αμέσως μετά τον υποκινητή.
Α) Πόσα νουκλεοτίδια θα έχει το αρχικό μετάγραφο RNA (προ-mRNA);

περίπου 5000 νουκλεοτιδία
Β) Δύο διαφορετικά μετάγραφα RNA παράγονται από αυτό το γονίδιο, το ένα έχει μήκος
περίπου 2000 νουκλεοτίδια, το άλλο έχει μήκος περίπου 3000 νουκλεοτίδια. Εξηγήστε πώς
μπορούν να παραχθούν τα μετάγραφα RNA από αυτό το γονίδιο.
Εναλλακτική συναρμογή (μάτισμα) RNA
Αυτοαξιολόγηση
1. Συγκρίνεται την πολυμεράση του DNA και την πολυμεράση του RNA ως προς τον
τρόπο λειτουργίας τους, το εκμαγείο και τον υποκινητή που απαιτούν, την
κατεύθυνση σύνθεσης και τον τύπο νουκλεοτιδίων που χρησιμοποιούν
2. Τα λάθη στο μάτισμα εμπλέκονται σε καρκίνους και άλλες ανθρώπινες ασθένειες.
Τι είδους μεταλλάξεις μπορεί να οδηγήσουν σε σφάλματα ματίσματος;
3. Τι θα συμβεί όταν ένα ζεύγος νουκλεοτιδίων αφιαρεθεί από το μέσο της κωδικής
αλληλουχίας κάποιου γονιδίου;

ΓΟΝΙΔΙΑΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ – ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ DNA
ΧΗΜ-046
Γονιδιακή Έκφραση–Τεχνολογία Ανασυνδυασμένου DNA
Ρύθμιση γονιδιακής έκφρασης

 Προκαρυωτικών οργανισμών
 Ευκαρυωτικών οργανισμών
Τεχνολογία Ανασυνδυασμένου DNA

 Κλωνοποίηση DNA
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ – ΓΟΝΙΔΙΑΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ
Γονιδιακή έκφραση
Γονιδιακή έκφραση: διαδικασία ενεργοποίησης ενός γονιδίου για την παραγωγή RNA και
πρωτεΐνης
 Μεταγραφή γονιδίου σε αγγελιαφόρο RNA (mRNA)
 Μετάφραση mRNA σε πρωτεΐνες
 Ενεργοποίηση της πρωτεΐνης για να καταλύσει μια συγκεκριμένη αντίδραση
Ρύθμιση γονιδιακής έκφρασης στα Βακτήρια
Βακτήρια αντιδρούν στις περιβαλλοντικές συνθήκες
 E. Coli - μέσο στερείται τρυπτοφάνης

Ενεργοποίηση μεταβολικής οδού σύνθεσης τρυπτοφάνης
Ανάπτυξη, μεταβολισμό, αναπαραγωγή
 E. Coli - μέσο πλούσιο σε τρυπτοφάνη
Σταματά την παραγωγή ενζύμων της μεταβολικής
οδού σύνθεσης τρυπτοφάνης
Αποφεύγει τη σπατάλη ενέργειας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ – ΓΟΝΙΔΙΑΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ

Βακτήρια αντιδρούν στις περιβαλλοντικές συνθήκες
Ρύθμιση μεταβολισμού
 Ρύθμιση ενζυμικής ενεργότητας - Αναδραστική αναστολή
Προσαρμογή στις ποσοτικές διακυμάνσεις ουσιών

Αλλοστερική αναστολή του 1ου ενζύμου της
μεταβολικής οδού
Χαρακτηριστικό για τις αναβολικές οδούς

Βακτήρια αντιδρούν στις περιβαλλοντικές συνθήκες που μεταβάλλονται
Ρύθμιση μεταβολισμού
 Ρύθμιση παραγωγής ενζύμων
Ρύθμιση έκφρασης γονιδίων που κωδικοποιούν τις

υπομονάδες των ένζυμων της μεταβολικής οδού
Ρύθμιση στο στάδιο της μεταγραφής – σύνθεση

mRNA που κωδικοποιεί τα ένζυμα

Οπερόνια (ομάδες βακτηριακών γονιδίων με τον ίδιο υποκινητή)
 Υποκινητής (promoter) τμήμα του DNA όπου δεσμεύεται η RNA πολυμεράση
 Χειριστής (operator) ελέγχει την ενεργοποίηση της μεταγραφής
 Δομικά γονίδια (genes) τμήμα DNA που απαιτείται για το σχηματισμό πρωτεΐνης
που συνθέτει ένα κύτταρο
Πρωτεΐνη καταστολές (repressor protein)
 Δέσμευση στην αλληλουχία του χειριστή (operator)
 Παρεμπόδιση πρόσδεσης RNA πολυμεράσης
 Διακοπή μεταγραφής γονιδίων
 Για κάθε οπερόνιο υπάρχει μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη καταστολέας που καταστέλλει
τον χειριστή του οπερονίου

Οπερόνιο trp
Απουσία τρυπτοφάνης, ο καταστολέας καθίσταται ανενεργός και το οπερόνιο trp ενεργοποιείται
Καταστελλόμενο
Τρυπτοφάνη οπερόνιο
λειτουργεί ως συγκαταστολέας
κατά κανόνα είναι ενεργό.
(προκαλεί αλλαγή διαμόρφωσηςΓια την
του
καταστολή του απαιτείται η δέσμευση
καταστολέα → απενεργοποίηση οπερονίου)
ειδικού μορίου
Παρουσία τρυπτοφάνης, ο καταστολέας είναι ενεργός και το οπερόνιο trp απενεργοποιείται

Οπερόνιο lac
 Καταστολέας lac: από τη φύση του σε ενεργή
διαμόρφωση
 Καταστολή οπερονίο lac
 Για να απενεργοποιηθεί απαιτεί ένα
επαγωγέα (αλλολακτόζη)
Απουσία λακτόζης, ο καταστολέας είναι ενεργός και το οπερόνιο απενεργοποιημένο
Παρουσία λακτόζης, ο καταστολέας είναι ανενεργός και το οπερόνιο ενεργοποιείται

 Καταστελλόμενο οπερόνιο (repressible operon): κατά κανόνα είναι ενεργό. Για
την καταστολή του απαιτείται η δέσμευση ειδικού μορίου (πχ trp οπερόνιο)
 Επαγόμενο οπερόνιο (inducible operon): συνήθως είναι ανενεργά. Η

ενεργοποίηση τους απαιτεί την αλληλεπίδραση ενός ειδικού μορίου μικρού
μεγέθους σε μια ρυθμιστική πρωτεΐνη (πχ lac οπερόνιο)
Θετική ρύθμιση
Ρυθμιστική πρωτεΐνη CAP (catabolite
activator protein) δρα ως ενεργοποιητής
 Αλληλεπίδραση CAP με cAMP → ενεργή
διαμόρφωση & δέσμευση σε ειδική
αλληλουχία του υποκινητή της lac Παρουσία λακτόζης, χαμηλή συγκέντρωση γλυκόζης (υψηλά
επίπεδα cAMP), mRNA του lac παράγεται σε αφθονία
 Η δέσμευση της CAP διευκολύνει την
πρόσδεση της RNA πολυμεράσης
Υψηλή συγκέντρωση γλυκόζης και λακτόζης (χαμηλά επίπεδα

cAMP), mRNA του lac παράγεται σε μικρή ποσότητα

Θετική ρύθμιση
Η ρυθμιστική πρωτεΐνη CAΡ συνεισφέρει στη
ρύθμιση και άλλων οπερονίων
 Αφθονία γλυκόζης CAP ανενεργός
Lawson, C. L., Swigon, D., Murakami, K. S., Darst, S. A., Berman, H. M., & Ebright, R. H. (2004). Catabolite activator
protein: DNA binding and transcription activation. Current opinion in structural biology, 14(1), 10-20.
Έλεγχος μεταγραφής στα Βακτήρια
Ρύθμιση γονιδιακής έκφρασης στα Ευκαρυωτικά
 Ρύθμιση δομής χρωματίνης

 Ρύθμιση έναρξης μεταγραφής
 Μηχανισμοί μετα-μεταγραφικής ρύθμισης
 Ρύθμιση επεξεργασίας mRNA
 Αποικοδόμηση mRNA
 Ρύθμιση της μετάφρασης
 Τροποποίηση & αποικοδόμηση πρωτεϊνών
Ρύθμιση δομής χρωματίνης
 Γονίδια σε περιοχές ετεροχρωματίνης

(συμπυκνωμένες περιοχές) δεν
εκφράζονται
 Ενεργά γονίδια εντοπίζονται στη
χρωματίνη που έχει αποσυμπυκνωθεί
(ευχρωματίνη)
 Χημικές τροποποιήσεις ιστονών & DNA
επηρεάζουν τη γονιδιακή έκφραση

Τροποποίηση των ιστονών
 Ακετυλίωση: προσθήκη ακετυλομάδων (-COCH3) στα κατάλοιπα λυσίνης που
φέρουν οι ουρές των ιστονών, μειώνει τη συμπύκνωση της χρωματίνης και
επιτρέπει τη μεταγραφή
 Μεθυλίωση: προσθήκη μεθυλομάδων (-CH3) στις ουρές των ιστονών, αυξάνει
τη συμπύκνωση της χρωματίνης
Μεθυλίωση DNA: προσθήκη μεθυλομάδας (-CH3) σε συγκεκριμένες βάσεις του
DNA (CG νησίδες), οδηγεί σε απενεργοποίηση της έκφρασης γονιδίων
 Υπερμεθυλίωση του DNA παρατηρείται στην ετεροχρωματίνη, σχετίζεται με

καταστολή της γονιδιακής έκφρασης
Ρύθμιση έναρξης μεταγραφής

Ρυθμιστικά στοιχεία: τμήματα μη κωδικού DNA που συνδυάζονται με ορισμένες
πρωτεΐνες και ρυθμίζουν την έκφραση των γονιδίων
 Γενικοί μεταγραφικοί παράγοντες:

απαραίτητοι για τη μεταγραφή όλων των
γονιδίων που κωδικοποιούν πρωτεΐνες
 Ειδικοί μεταγραφικοί παράγοντες: ρυθμιστικές πρωτεΐνες που αλληλεπιδρούν με

τα ρυθμιστικά στοιχεία και επηρεάζουν τη μεταγραφή συγκεκριμένων γονιδίων
Ενισχυτές και ειδικοί μεταγραφικοί παράγοντες
Ενισχυτές: τμήμα του DNA με πολλά ρυθμιστικά στοιχεία
 Δέσμευση ειδικών πρωτεϊνών-

καταστολέων ή πρωτεϊνών-
ενεργοποιητών στα ρυθμιστικά στοιχεία
των ενισχυτών μπορεί να αυξήσει ή να
μειώσει το ρυθμό γονιδιακής έκφρασης

Μοντέλο δράσης ενισχυτών και ενεργοποιητών της μεταγραφής
 Δέσμευση πρωτεϊνών
ενεργοποιητών στους ενισχυτές
 Κάμψη του DNA από ορισμένες
πρωτεΐνες επιτρέπει την πρόσδεση
ενεργοποιητών-διαμεσολαβητικών
πρωτεϊνών
 Μεταγραφικοί παράγοντες και
διαμεσολαβητικές πρωτεΐνες
προσδένονται στον ενισχυτή
 Συναρμολόγηση ενεργού συμπλόκου
έναρξης μεταγραφής
Καταστολείς της μεταγραφής
 Προσδένονται στο DNA των ρυθμιστικών στοιχείων εμποδίζοντας την πρόσδεση των
ενεργοποιητών
 Παρεμποδίζουν την ενεργοποίηση ειδικών πρωτεϊνών που είναι απαραίτητες για την
πρόσδεση των ενεργοποιητών στο DNA
 Ενεργοποιούν ένζυμα απακετυλίωσης των ιστονών ελαχιστοποιώντας τη
μεταγραφική διεργασία (αποσιώπιση)

Συνδυαστικός έλεγχος της ενεργοποίησης των γονιδίων
 Η ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης εξαρτάται

από τον συνδυασμό των ρυθμιστικών στοιχείων
που συνθέτουν τον ενισχυτή ενός γονιδίου με
τους ενεργοποιητές
Μηχανισμοί μετα-μεταγραφικής ρύθμισης
Επεξεργασία RNA: εναλλακτική συναρμογή του RNA προσφέρει αρκετές δυνατότητες
ρύθμισης της γονιδιακής έκφρασης
 Από ένα πρωτογενές

μετάγραφο mRNA δύναται
να παραχθούν διαφορετικά
μόρια RNA
 Η επιλογή των ιντρονίων και των εξονίων γίνεται από ειδικές ρυθμιστικές πρωτεΐνες που
δεσμεύονται σε ρυθμιστικές αλληλουχίες του πρωτογενούς μεταγράφου
Μηχανισμοί μετα-μεταγραφικής ρύθμισης

Αποικοδόμηση mRNA: η διάρκεια ζωής του mRNA επηρεάζεται από αλληλουχίες
νουκλεοτιδίων που βρίσκονται στη μη μεταφραζόμενη περιοχή (UTR)
 Σύνδεση πρωτεΐνες δέσμευσης RNA ή RBPs, στις UTR μπορεί να αυξήσει ή να

μειώσει τη σταθερότητα ενός μορίου RNA, ανάλογα με την RBP που δεσμεύεται
Ρύθμιση της μετάφρασης
Έναρξη μετάφρασης: ο παράγοντα έναρξης μετάφρασης 2 (eIF-2) που προσδένει το
tRNA με τη μικρή υπομονάδα στην καλύπτρα 5’ του mRNA ελέγχει τη μετάφραση
 Παράγοντα έναρξης-2 (eIF-2) φωσφορυλιωμένος: υφίσταται αλλαγή διαμόρφωσης & η

μετάφραση εμποδίζεται
Τροποποίηση & αποικοδόμηση πρωτεϊνών

Τροποποίηση: προσθήκη ή αφαίρεση μεθυλίου, φωσφορικού, ακετυλίου για να
καταστούν λειτουργικές → ρυθμίζει τη λειτουργικότητα τους & το χρονικό
διάστημα που υπάρχουν στο κύτταρο
Αποικοδόμηση: σήμανση πρωτεΐνης με ουβικιτίνη & αποικοδόμηση από
πρωτεϊνικά σύμπλοκα, τα πρωτεασώματα
Τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA
Τεχνική παραγωγής ανασυνδυασμένου DNA: δημιουργία μορίων DNA in vitro με
τον συνδυασμό τμημάτων DNA από 2 διαφορετικές πηγές
Βιοτεχνολογία: επιστήμη που περιλαμβάνει την εμπορική και βιομηχανική χρήση

κυττάρων ή οργανισμών
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ – ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΥ
Κλωνοποίηση DNA
Δημιουργία μορίων DNA in vitro με

τον συνδυασμό τμημάτων DNΑ από 2
διαφορετικές πηγές
Εφαρμογές:
 Ιατρική (γονιδιακή θεραπεία)
 Γεωργία και κτηνοτροφία
 Βιομηχανία παραγωγής φαρμάκων
Περιοριστικά ένζυμα: αναγνωρίζουν συγκεκριμένες αλληλουχία DNA μικρού
μήκους (θέσεις περιορισμού) & τέμνουν τις 2 αλυσίδες του DNA σε συγκεκριμένα
σημεία
 Σημεία τομής μπορεί να είναι ακριβώς

απέναντι (θραύσματα με τυφλά άκρα) ή
μετατοπισμένα κατά μερικά νουκλεοτίδια
(θραύσματα με κολλώδη άκρα)
Μόρια DNA που έχουν υποστεί πέψη με το ίδιο περιοριστικό ένζυμο που
δημιουργεί κολλώδη άκρα μπορούν να συνδεθούν με τη δράση του ενζύμου
λιγάση του DNA
Φορείς κλωνοποίησης: μόρια DNA που μπορούν να διπλασιαστούν στο κύτταρο
ξενιστή (πχ. πλασμίδιο, DNA φάγων, κοσμίδια)
Πλασμίδιο pBR322:
 μια θέση έναρξη αντιγραφής
 1 θέση έναρξης αντιγραφής (ori)
 μικρό μέγεθος & να έχει μελετηθεί πολύ καλά
 μικρό (4.363 ζεύγη βάσεων), οπότε μπορεί να
 μοναδικές και διαφορετικές θέσεις
απομονωθεί εύκολα
αναγνώρισης περιοριστικών ενζύμων
 αρκετές θέσεις αναγνώρισης ενζύμων περιορισμού
 ένα σύστημα αναγνώρισης και ανάκτησης
 έχει τα γονίδια που επιφέρουν ανθεκτικότητα στην
των ανασυνδυασμένων μορίων
αμπικυλλίνη (amp) και στη τετρακυκλίνη (tet)
Πλασμίδια: αυτόνομα διπλασιαζόμενα κυκλικά τμήματα DNA
Φορείς κλωνοποίησης: πλασμίδιο pUC19
 Ανθεκτικό στο αντιβιοτικό αμπικιλλίνη (amp)
 Περιέχει τμήμα γονιδίου lacΖ που παράγει τη β-γαλακτοζιτάση
 To ξένο DNA εισέρχεται στη θέση «polylinker» και

καταστρέφει το γονίδιο lacΖα => δεν παράγεται β-
γαλακτοζιτάση
Καλλιέργεια παρουσία amp και X-gal

 μπλε αποικίες = μη
ανασυνδυασμένα πλασμίδια
 άσπρες αποικίες =
ανασυνδυασμένα πλασμίδια
Στάδια:
 Απομόνωση πλασμιδιακού DNA και DNA από κύτταρο (γονίδιο που μας ενδιαφέρει)
 Πέψη DNA με ένζυμα περιορισμού
 Ανάμειξη πλασμιδίων και θραυσμάτων DNA και σύνδεση με λιγάση
 Εισαγωγή σε βακτήρια
 Επίστρωση και απομόνωση αποικιών από μέσο με αντιβιοτικό
Κύτταρα με ανασυνδυασμένο
Γονίδιο ανθεκτικό
πλασμίδιο επιβιώνουν σε μέσο που
στην τετρακυκλίνη περιέχει τετρακυκλινη
Ηλεκτροφόρηση σε πήκτωμα
Διαχωρισμό μακρομορίων -πολυπεπτίδια, DNA, RNA-

Το πήκτωμα λειτουργεί ως μοριακός ηθμός και
διαχωρίζει τα μακρομόρια βάση μεγέθους, φορτίου
 Χαρακτηρισμός κλωνοποιημένων τμημάτων DNA: εάν

το πλασμίδιο περιέχει το ανασυνδυασμένο DNA, τα
προϊόντα από το ένζυμο περιορισμού περιλαμβάνου
μόρια DNA του αρχικού πλασμιδίου και την
κλωνοποιημένη αλληλουχία DNA
Ηλεκτροφόρηση σε πήκτωμα
Ανάλυση θραυσμάτων περιορισμού ενός μορίου DNA: σύγκριση 2 διαφορετικών

μόριων DNA πχ. 2 αλληλόμορφα ενός γονιδίου
Διάκριση φυσιολογικού αλληλόμορφου της σφαιρίνης β από το αλληλόμορφο της

δρεπανοκυτταρικής αναιμίας
Αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR)

in vitro πολλαπλασιασμό μίας αλληλουχίας
DNA (αλληλουχία στόχος)
 Αποδιάταξη: θέρμανση για αποχωρισμό

αλυσίδων του DNA
 Υβριδοποίηση: εκκινητές σχηματίζουν
δεσμούς υδρογόνου με τα άκρα της
αλληλουχίας στόχου
 Επιμήκυνση: πολυμεράση DNA προσθέτει
νουκλεοτίδια στο άκρο 3’ κάθε εκκινητή
Μετά από 21 κύκλους, ένα μόριο DNA μπορεί να

ενισχυθεί σε πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα.
Αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR)
Εφαρμογές
 Ανίχνευση εξωγενούς γενετικού υλικού παθογόνων
οργανισμών (ιοί, ή μικρόβια)
 Ανίχνευση της έκφρασης γενετικού υλικού, που
σχετίζεται με παθολογικές ή μη καταστάσεις
 Ανίχνευση γενετικών μεταλλαγών ή πολυμορφισμών
ανθρώπινων γονιδίων, που σχετίζονται με την
καρκινογένεση ή την κληρονομική προδιάθεση
ασθενειών

Εισαγωγή Στη Βιολογία Ιωάννης Παυλίδης Πανεπιστημιο Κρητης

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Εισαγωγή Στη Βιολογία Ιωάννης Παυλίδης Πανεπιστημιο Κρητης

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Πανεπιστημιο Κρητης

Εισαγωγή στη Βιολογία

Επί κ ουρ ος Κ α θ ηγ ητής Ιω ά ν ν ης Πα υλ ί δης

BΙΟΛΟΓΙΑ Τόμος Ι: Η χημεία της ζωής – Το Κύτταρο –

BΙΟΛΟΓΙΑ, Solomon P. Eldra, Martin W. Diana, Martin E.

Σχέση Βιολογίας και Χημείας

Η Βιολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη ζωή, έχει ως αντικείμενό

Η Χημεία είναι η επιστήμη που μελετά την ύλη, τη σύνθεση, τη δομή,

E.F. Redish, “The disciplines: Physics, Biology, Chemistry, and

Η προέλευση της ζωής στη Γη

Η επιστήμη της Βιολογίας

Τρόφιμα & ποτά Ανανεώσιμα χημικά & καύσιμα

ü Χαρακτηριστικές Ιδιότητες της Ζωής

A. Άτομα & Χημικοί δεσμοί

A. Κυτταρική θεωρία & Κυτταρική δομή

ü Μορφές ενέργειας, Νόμοι Θερμοδυναμικής, Ελεύθερη ενέργεια

ü Φωτοσύνθεση & η σημασία της για την ζωή στη Γη

ü Δομή του DNA

ü Σύνθεση RNA - Μεταγραφή

ü Τεχνικές χειρισμού γενετικού υλικού

ü Κύκλος άνθρακα, νερού, αζώτου

q Βιολογία είναι η φυσική επιστήμη που μελετά τη ζωή και τους

Η επιστήμη της Βιολογίας

Μια συνεχής διαδικασία φυσικών φαινομένων και χημικών

Η έννοια της ζωής είναι συνυφασμένη με το κύτταρο. Όλοι οι

Χαρακτηριστικές Ιδιότητες της Ζωής

q Μεταβολισμός - Μετατροπή και αξιοποίηση ενέργειας

q Αύξηση και ανάπτυξη

q Απόκριση στο περιβάλλον

"Prokaryote cell" by Ali

Μεταβολισμός: Το σύνολο των βιοχημικών αντιδράσεων που

Ø Το ΑΤΡ (τριφωσφορική αδενοσίνη)

Αύξηση και ανάπτυξη

"Μitosis" by Mysid (public domain)

Ανάπτυξη: περιλαμβάνει τη διαφοροποίηση του

"Sexual reproduction“ by Dilip

Απόκριση στο περιβάλλον

"Mimosa pudica" by Hrushikesh

"Evolution" National Human

Χαρακτηριστικές Ιδιότητες της Ζωής

Τα επίπεδα οργάνωσης της ζωής

Μόριο: χημική δομή που αποτελείται από δύο ή περισσότερα άτομα

Οργανίδιο: επιμέρους συστατικό του κυττάρου με συγκεκριμένη δομή

Κύτταρο: θεμελιώδης δομική και λειτουργική μονάδα ζωής.

Οργανισμός: κάθε μεμονωμένο έμβιο ον (δέντρο, μικροοργανισμός).

Πληθυσμός: όλα τα άτομα ενός είδους που ζουν σε συγκεκριμένη

Βιολογική κοινότητα, ή βιοκοινότητα: το σύνολο των οργανισμών που ζουν

Οικοσύστημα: αποτελείται από όλα τα έμβια όντα μιας συγκεκριμένης

Βιόσφαιρα: περιοχές της Γης που κατοικούνται από έμβια όντα.

Κλάδοι της Βιολογίας

Μοριακή Βιολογία Άτομο

Κάθε φορά που ανεβαίνουμε σε

Οι αναδυόμενες ιδιότητες οφείλονται στις δομικές και λειτουργικές σχέσεις

Παραγωγοί (φυτά και φωτοσυνθετικοί

Καταναλωτές (ζώα που τρέφονται

Είναι η μικρότερη μονάδα

"Plant cell“ by LadyofHats

Το DNA (Deoxyribo Nucleic Acid) είναι το γενετικό

Δομή του DNA

§ Μεταγραφή: Έκφραση της πληροφορίας που υπάρχει στο DNA

DNA το γενετικό υλικό

Λειτουργίες του DNA:

Τα τέσσερα βασικά πεδία

Για τη μελέτη της ποικιλότητας των έμβιων όντων