Robert Yayınları Ayt

KİTABIN İSMİ:
AYT FİZİK SORU BANKASI
YAYINEVİ: ROBERT YAYINLARI
YAYINEVİ SERTİFİKA NO: 41286
ISBN: 978-605-271-004-3
BASKI: ROBERT MATBAASI
MATBAA SERTİFİKA: 41286
BASKI TARİHİ: 2018
YAYIN HAZIRLIK: PENGUEN DİZGİ GRAFİK
ROBERT EĞİTİM YAYIN A.Ş GENEL DAĞITIM
Çiftlik Mah. İsmet Paşa Caddesi PENGUEN YAYIN DAĞITIM
No: 68/1 Çiftlik Mah. Ümraniye Sokak
İlkadım / SAMSUN No: 27/A
0362 2340502 - 0505 0606755 İlkadım / SAMSUN
info@robert.com.tr 0362 233 93 80 - 233 93 81
siparis@robert.com.tr www.penguenkitap.com.tr
Bu kitabın her hakkı Robert Eğitim Yayın A.Ş’ ye aittir. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Ya-
sası’na göre Robert Eğitim Yayın A.Ş’ nin yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı
herhangi bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve
dağıtım yapılamaz.
www.robertkolej.com
HAYATTA EN HAKİKİ MÜRŞİT İLİMDİR.
WORK EXP
KONUYA GİRİŞ YAPABİLECEĞİNİZ

KOLAY SORULARDAN
OLUŞTURULMUŞ
TESTLER
F İZİK
ÖN SÖZ
Sevgili Gençler,
İstediğiniz mesleği seçmek, seçkin bir üniversitenin ilgili bölümünü kazanmak, bu yolla
insanlığa, ülkenize, ailenize faydalı bir birey olmak hepinizin hedefleri arasında olduğunu
biliyoruz. Robert Yayınları olarak hedeflerinize ulaşmada sizlere hazırladığı-
mız soru bankaları ile yardımcı olmak istiyoruz.
TYT / AYT soru bankalarıyla yapacağınız bu arkadaşlık sizleri bu yarışta rakipleriniz-
den mutlaka birkaç adım öne geçirecektir.
Yayınlarımız 2018 – 2019 eğitim öğretim yılında uygulanacak yeni müfredata göre hazırlan-
dı. Kitaplarımız yeni müfredatın değişen özellikleri de dikkate alınarak
BİLGİ DESTEKLİ ÜÇ ETAPLI SORU BANKASI şeklinde planlandı.
Kitaplarımızın İçerik Özellikleri hakkında şunları hatırlatmak İsteriz:
Bu kitaplar MEB’in 2018 Ocak ayında güncellediği yeni müfredat programlarına göre ya-
zılmıştır.
2018 TYT / AYT’de çıkan yeni sorulardan yola çıkılarak hazırlanan bu kitaplarda bu tarz
soruları bolca bulacaksınız.
PRES BİLGİ’yle ünite başlarına konan kısa bilgi destekleri anlık unuttuğunuz şeyleri
hatırlamanıza yardımcı olacaktır. Bu bilgiler derslere göre farklılık gösterebilir. Matema-
tik ve geometride uygulamalı bilgileri; fizik, kimya, biyolojide preslenmiş özetleri; Türkçe,
edebiyat, tarih, coğrafyada ise tablo, grafik, resim, harita, görsel ögelerden oluşan pres
bilgileri bulacaksınız.
Bir üniteyi her yönüyle kapsayan soruların üç farklı zorluk derecesinde oluşturulduğunu
göreceksiniz.
Testleri, konu bütünlüğüne dikkat ederek bütün üniteyi kapsayacak şekilde oluşturduk.
ISINMA TESTİ’yle kolay bir başlangıç yaparak efor testleri için ısınmanızı amaçladık.
EFOR TESTİ’ni performansınızı yükseltmek için bir basamak yaptık.
KONDİSYON TESTİ’ni sınava kendinizi daha hazır hissedeceğiniz bir sınır yaptık.
Kitabımızdan üst seviyede yararlanmak için bir üniteyi çalışırken bütün testleri sırayla
çözerek bir sonrakine geçmenizi öneriyoruz.
Başarılı olmanız dileğiyle…

FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ VE MADDE ÖZELLİKLERİ
BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 15

1. ÜNİTE
ISINMA TESTİ 1, 2 ..................................................................................................... 17
EFOR TESTİ 1 ............................................................................................................. 21
BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ
BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 23

2. ÜNİTE
ISINMA TESTİ 3 ......................................................................................................... 25
EFOR TESTİ 2 ............................................................................................................. 27
KONDİSYON TESTİ 1.................................................................................................. 29
ISI VE SICAKLIK
BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 31

3. ÜNİTE
ISINMA TESTİ 4 .......................................................................................................... 33
EFOR TESTİ 3 ............................................................................................................. 35
KONDİSYON TESTİ 2 ................................................................................................. 37

KUVVET VE HAREKET
1. BÖLÜM: VEKTÖRLER VE KUVVETLER
BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 39
ISINMA TESTİ 5 .......................................................................................................... 41
EFOR TESTİ 4, 5 ......................................................................................................... 43
KONDİSYON TESTİ 3 ................................................................................................ 47
2. BÖLÜM: TORK VE DENGE
BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 49

4. ÜNİTE
ISINMA TESTİ 6, 7 ...................................................................................................... 51
EFOR TESTİ 6, 7 ......................................................................................................... 55
KONDİSYON TESTİ 4, 5.............................................................................................. 59
3. BÖLÜM: DENGE VE KÜTLE MERKEZİ
BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 63
ISINMA TESTİ 8, 9 ...................................................................................................... 65
EFOR TESTİ 8 ............................................................................................................. 69
KONDİSYON TESTİ 6.................................................................................................. 71

KUVVET VE HAREKET
4. BÖLÜM: DENGE VE BASİT MAKİNELER
BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 73
ISINMA TESTİ 10, 11 .................................................................................................. 75
EFOR TESTİ 9 ............................................................................................................. 79
KONDİSYON TESTİ 7.................................................................................................. 81
5. BÖLÜM: BİR BOYUTTA HAREKET
BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 83

4. ÜNİTE
ISINMA TESTİ 12 ........................................................................................................ 85
EFOR TESTİ 10, 11 ..................................................................................................... 87
KONDİSYON TESTİ 8.................................................................................................. 91
ISINMA TESTİ 13,14.................................................................................................... 93
EFOR TESTİ 12 ........................................................................................................... 97
KONDİSYON TESTİ 9.................................................................................................. 99
ISINMA TESTİ 15, 16 ................................................................................................ 101
EFOR TESTİ 13, 14 ................................................................................................... 105
KONDİSYON TESTİ 10, 11........................................................................................ 109

KUVVET VE HAREKET
6. BÖLÜM: İŞ, GÜÇ, ENERJİ
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 113
ISINMA TESTİ 17, 18 ................................................................................................ 115
EFOR TESTİ 15, 16 ................................................................................................... 119
KONDİSYON TESTİ 12, 13........................................................................................ 123

4. ÜNİTE
ISINMA TESTİ 19, 20 ................................................................................................ 127
EFOR TESTİ 17, 18 ................................................................................................... 129
KONDİSYON TESTİ 14, 15......................................................................................... 135
7. BÖLÜM: İKİ BOYUTTA HAREKET VE ATIŞLAR
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 139
ISINMA TESTİ 21, 22 ................................................................................................ 141
EFOR TESTİ 19, 20 ................................................................................................... 147
KONDİSYON TESTİ 16, 17........................................................................................ 149
ÇEMBERSEL HAREKET
1. BÖLÜM: ÇEMBERSEL HAREKET
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 153
ISINMA TESTİ 23, 24 ................................................................................................ 155

5. ÜNİTE
EFOR TESTİ 21, 22 ................................................................................................... 159
KONDİSYON TESTİ 18, 19........................................................................................ 163
2. BÖLÜM: BASİT HARMONİK HAREKET
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 167
ISINMA TESTİ 25, 26 ................................................................................................ 169
EFOR TESTİ 23, 24 ................................................................................................... 173
KONDİSYON TESTİ 20, 21........................................................................................ 177

ELEKTRİK VE MANYETİZMA
1. BÖLÜM: ELEKTROSTATİK, ELEKTRİKSEL KUVVET, ELEKTRİKSEL ALAN,
ELEKTRİKSEL POTANSİYEL VE ENERJİ
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 181
ISINMA TESTİ 27, 28 ................................................................................................ 183
EFOR TESTİ 25 ......................................................................................................... 187
KONDİSYON TESTİ 22.............................................................................................. 189
ISINMA TESTİ 29, 30 ................................................................................................ 191
EFOR TESTİ 26 ......................................................................................................... 195
KONDİSYON TESTİ 23............................................................................................... 197

6. ÜNİTE
ISINMA TESTİ 31, 32 ................................................................................................ 199
EFOR TESTİ 27 ......................................................................................................... 203
KONDİSYON TESTİ 24.............................................................................................. 205
2. BÖLÜM: ELEKTRİK AKIMI
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 207
ISINMA TESTİ 33, 34, 35 .......................................................................................... 209
EFOR TESTİ 28, 29, 30, 31 ....................................................................................... 215
KONDİSYON TESTİ 25, 26, 27.................................................................................. 223
3. BÖLÜM: MIKNATIS VE MANYETİK ALAN
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 229
ISINMA TESTİ 36, 37 ................................................................................................ 231
EFOR TESTİ 32 ......................................................................................................... 235
KONDİSYON TESTİ 28.............................................................................................. 237

4. BÖLÜM: ELEKTRİK VE MANYETİZMA

6. ÜNİTE
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 239
ISINMA TESTİ 38, 39 ................................................................................................ 241
EFOR TESTİ 33 ......................................................................................................... 245
KONDİSYON TESTİ 29.............................................................................................. 247
OPTİK
1. BÖLÜM: AYDINLANMA VE AYNALAR
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 249
EFOR TESTİ 34 ......................................................................................................... 251
ISINMA TESTİ 40, 41 ................................................................................................ 253
EFOR TESTİ 35 ......................................................................................................... 257
KONDİSYON TESTİ 30.............................................................................................. 259
ISINMA TESTİ 42 ...................................................................................................... 261

7. ÜNİTE
EFOR TESTİ 36 ......................................................................................................... 263
2. BÖLÜM: KIRILMA, PRİZMA, RENK VE MERCEKLER
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 265
ISINMA TESTİ 43, 44, 45 .......................................................................................... 269
EFOR TESTİ 37, 38 ................................................................................................... 275
KONDİSYON TESTİ 31.............................................................................................. 279
ISINMA TESTİ 46 ...................................................................................................... 281
EFOR TESTİ 39 ......................................................................................................... 283

DALGALAR
1. BÖLÜM: TEMEL DALGA BİLGİLERİ, DEPREM DALGALARI,
SES DALGALARI
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 285
ISINMA TESTİ 47 ...................................................................................................... 287
EFOR TESTİ 40 ......................................................................................................... 289
ISINMA TESTİ 48 ...................................................................................................... 291

8. ÜNİTE
EFOR TESTİ 41 ......................................................................................................... 293
KONDİSYON TESTİ 32.............................................................................................. 295
2. BÖLÜM: SU DALGALARI
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 297
ISINMA TESTİ 49 ...................................................................................................... 299
EFOR TESTİ 42 ......................................................................................................... 301
KONDİSYON TESTİ 33.............................................................................................. 303
DALGA MEKANİĞİ
1. BÖLÜM: SU DALGALARINDA KIRINIM

9. ÜNİTE
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 305
ISINMA TESTİ 50 ...................................................................................................... 307
EFOR TESTİ 43 ......................................................................................................... 309
KONDİSYON TESTİ 34.............................................................................................. 311

DALGA MEKANİĞİ
2. BÖLÜM: ÇİFT YARIKTA GİRİŞİM, TEK YARIKTA KIRINIM VE
ELEKTROMANYETİK DALGALAR
9. ÜNİTE
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 313
ISINMA TESTİ 51, 52 ................................................................................................ 315
EFOR TESTİ 44 ......................................................................................................... 319
KONDİSYON TESTİ 35.............................................................................................. 321
MODERN FİZİK
BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 323
ISINMA TESTİ 53 ...................................................................................................... 325

10. ÜNİTE
EFOR TESTİ 45 ......................................................................................................... 327
ISINMA TESTİ 54, 55, 56........................................................................................... 329
EFOR TESTİ 46, 47 ................................................................................................... 335
KONDİSYON TESTİ 36.............................................................................................. 339

ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ VE RADYOAKTİVİTE
BİLGİ DESTEĞİ ................................................................................................................................. 341

11. ÜNİTE
ISINMA TESTİ 57, 58, 59 .................................................................................................................... 343
EFOR TESTİ 48, 49 ............................................................................................................................. 349
KONDİSYON TESTİ 37........................................................................................................................ 353
MODERN FİZİĞİN TEKNOLOJİDEKİ UYGULAMALARI

12. ÜNİTE
BİLGİ DESTEĞİ ................................................................................................................................. 355
ISINMA TESTİ 60 ................................................................................................................................ 357
EFOR TESTİ 50 ................................................................................................................................... 359
CEVAP ANAHTARI
cevap anahtarı
ISINMA TESTİ CEVAPLARI ................................................................................................................. 363
EFOR TESTİ CEVAPLARI .................................................................................................................... 365
KONDİSYON TESTİ CEVAPLARI......................................................................................................... 367

1. ÜNİTE
FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ, MADDE VE
ÖZELLİKLERİ
PRES
BİLGİ
FİZİĞİN TANIMI VE ÖNEMİ Temel ve Türetilmiş Büyüklükler
Fizik: Uzay, zaman, madde ve enerji arasındaki ilişkileri Temel Büyüklükler
inceleyen gözlem ve deneye dayalı bir bilim dalıdır.
Nicel gözlemin sonucu elde edilen ve matematiksel olarak
FİZİĞİN ALT DALLARI ifade edilebilen büyüklüklerdir.
Temel SI Örnek
Sembolü
Büyüklükler Birimleri Ölçme Aracı
K → Kütle m Kilogram Eşit kollu terazi

Termodinamik
Nükleer Fizik
Katıhal Fiziği
→
Mekanik
I Işık Şiddeti I Kandela Fotometre

Elektromanyetizma
Yüksek Enerji ve
S → Sıcaklık T Kelvin Termometre

Plazma Fiziği
Atom Fizği
A → Akım Şiddeti i Amper Ampermetre

Optik
M → Madde Miktarı n Mol –
U → Uzunluk l Metre Şerit metre
Mekanik: Kuvvetin hareket etkisi ve denge ile ilgilidir. Z → Zaman t Saniye Kronometre
Elektromanyetizma: Yüklerin hareketi neticesinde olu-

şan akımın etkisiyle meydana gelen manyetik etki ve olu- Türetilmiş Büyüklükler
şumları inceler. Nicel gözlem yapılarak, birden fazla temel büyüklük ile ifa-
Termodinamik: Isı enerjisi ve sıcaklık ile bunların özküt- de edilen büyüklüklerdir. Alan, hacim, kuvvet, ivme, enerji
le, basınç gibi niceliklere etkisini inceler. türetilmiş büyüklüklere örnek verilebilir.
Optik: Işık, ışık olayları ve bunların madde ile etkileşimini
inceler. SKALER VE VEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER
Katıhal fiziği: Kristal yapıdaki üç boyutta simetriye sahip
katı haldeki maddelerin makro özelliklerini araştırır.
Skaler Büyüklükler
Atom fiziği: Canlıların ve maddelerin yapısını oluşturan
Bir sayı ve bir birimle ifade edilebilen büyüklüklerdir.
temel yapı taşlarını inceler.
Uzunluk, zaman, enerji örnek olarak verilebilir.
Nükleer fizik: Atom çekirdeğinin yapısını, çekirdekteki
etkileşimleri ve çekirdek tepkimelerini inceler.
Vektörel Büyüklükler
FİZİKSEL NİCELİKLERİN SINIFLANDIRILMASI Bir sayı ve birimin yanında, yönün de bilinmesi gerekli
olan büyüklüklerdir. Kuvvet, hız, itme, ivme örnek olarak
FİZİKSEL NİCELİKLER
verilebilir. Vektörler, vektörü temsil eden harfin üzerine
çizilen ok ile gösterilir.
Başlangıç Bitiş
Noktası Noktası
Temel Türetilmiş Skaler Vektörel ÂA
Doğrultusu
Büyüklükler Büyüklükler Büyüklükler Büyüklükler Yönü
Büyüklüğü
FİZİK SORU BANKASI

15
1. ÜNİTE FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ, MADDE VE ÖZELLİKLERİ
FİZİK VE BİLİM ARAŞTIRMA MERKEZLERİ Karışımların Özkütlesi

Ülkemizde ve dünyada yer alan, fizik bilimi araştırma Birbirine türdeş karışabilen iki veya daha fazla sıvının
merkezlerinden ülkemizde TÜBİTAK, TAEK, ASELSAN, özkütlesi, karıştırılan sıvılardan en küçük özkütleli sıvının
dünyada CERN, NASA ve ESA olarak sıralanabilir. özkütlesinden büyük, en büyük özkütleli sıvının özkütle-
sinden ise küçüktür. Karışımın özkütleleri, karışıma ha-
MADDE VE ÖZKÜTLE cimce fazla giren sıvıya daha yakındır.
Kütle (m, kg) KATI MADDELERDE DAYANIKLILIK

Kesit Alanı
Maddelerin ortak özelliklerinden biridir. Parçacık ya da Dayanıklılık, bir maddenin oranıyla doğru oran-
nesneyi oluşturan değişmeyen madde miktarıdır. Eşit Hacim
kollu terazi veya elektronik terazi ile ölçülür. tılıdır. Aynı zamanda madde cinsinde bağlıdır. Bir madde-
nin boyutları artırılırsa, dayanıklılığı aynı oranda azalır.
K L N ADEZYON VE KOHEZYON
Adezyon (Yapışma)
mK + mL = mN
Farklı maddeler arasında oluşan çekim kuvvetine adez-
yon denir. Suyun cama ve elimize yapışması, elbiselerin
ıslanması gibi olaylar adezyondur.
Eşit Kollu Terazi Kohezyon (Tutma)

Aynı cins sıvı moleküllerinin bir arada durmasını sağla-
Hacim (V, m3)
yan çekim kuvvetine kohezyon denir.
Maddenin uzayda kapladığı yere hacim denir.
YÜZEY GERİLİMİ
Sıvıların Hacmi Böceklerin su yüzeyinde gezinebilmesi, metal bir atacın
Dereceli kaplar ile ölçülür. su yüzeyine yavaşça yatay olarak konulduğunda su yü-
zeyinde batmadan dengede kalması, fırçaların kıllarının
Katıların Hacmi birbirine yapışması yüzey geriliminden dolayıdır.
a) Düzgün Geometrik Cisimlerin Hacmi Cam Cam
Tüp Tüp
Düzgün geometrik şekle sahip katıların hacmi formüllerle
hesaplanır.
b) Düzgün Olmayan Cisimlerin Hacmi
Düzgün olmayan cisimlerin hacmi taşırma kabı veya de- Su Cıva
receli kaplar ile ölçülür.
Gazların Hacmi Sıcaklık artışı, deterjan, sabun yüzey gerilimini azaltırken,

tuz yüzey gerilimini arttırır.
Gazların belirli bir hacmi yoktur, içinde bulundukları ka-
bın hacmini alırlar. KILCALLIK OLAYI
Çok ince borularda sıvının kendiliğinden yükselmesi olayı-
Kütle - Hacim İlişkisi (Özkütle)
na kılcallık denir. Kağıt havlularda suyun emilmesi, bitkilerin
Birim hacimdeki madde miktarına özkütle denir. Aynı suyu yapraklarına ulaştırması kılcallık olayına örnek verilebilir.
şartlardaki tüm maddeler için ayrıt edici özelliktir.
s 2s 4s s 2s 4s
Kütle m
Özkütle = ⇒d= olur.
Hacim v
Birimi g/cm3 tür.
m d d
Su Cıva
v m v Kullanılan borunun kesit alanı arttıkça, kılcallık etkisi azalır.

16
FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ, MADDE VE ÖZELLİKLERİ
1
1. Aşağıdakilerden hangisi fiziğin alt dallarından 4. Aşağıdakilerden hangisi fizik biliminin çalışma
biri değildir? alanı içerisine girmez?
A) Mekanik A) LCD televizyonlar
B) Katıhâl Fiziği B) Akıllı telefonlar
C) Metafizik C) Soğutma sistemleri
D) Optik D) Hücre bölünmesi
E) Yüksek Enerji ve Plazma Fiziği E) Bilgisayarlı tomografi
2. Aşağıda verilen,
5. Fizik biliminin alt alanlarının eşleştirilmesiyle il-

Atom altı parçacıkların Gezegenlerin hareketi gili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
davranışı
A) Elektromanyetizma - Yüklerin hareketi
I. II.
B) Yüksek enerji ve plazma - Nanoteknoloji
C) Nükleer fizik - Atom çekirdeği
D) Atom fiziği - Kuantum bilgisayarlar
E) Katıhâl fiziği - Süper iletkenlik
Nano yapıların özellikleri

III.
olaylarından hangisi fiziğin uğraş alanına girer?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
3. Fizik bilimi ile ilgili;

6. Aşağıda verilen temel büyüklüklerden hangisi-
I. Uzay, zaman, madde ve enerji arasındaki ilişki-
nin SI birim karşılığı yanlış verilmiştir?
leri inceler.
A) Uzunluk - Kilometre
II. Gözlem ve deneye dayalıdır.
III. Metafizik etkileşimlerden esinlenir. B) Kütle - Kilogram
C) Işık şiddeti - Kandela
yargılarından hangileri doğrudur?
D) Madde miktarı - Mol
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Sıcaklık - Kelvin
D) I ve II E) I, II ve III

17
FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ, MADDE VE ÖZELLİKLERİ 1
7. Giriş 10. Günlük yaşamımızda yer alan,
Akım I. Yıldızların hareketini inceleyerek fal bakılması

II. Fiber optik ile hızlı internet erişimi
Temel Büyüklük Türetilmiş Büyüklük III. Tedarik amaçlı ilaç elde edilmesi
IV. Nükleer santral yapılması
Kütle V. Yüksek hızlı trenlerle ulaşım sağlanması
SI Birim Kuvvet
1 4 5
olaylarından hangileri fizik biliminin sağladığı
Gram Kilogram Skaler Vektörel yararlardandır?
A) I, II ve IV B) I, III ve V C) II, IV ve V
2 Işık şiddeti 3
Fotometre
ölçme aracı
Radyometre D) II ve IV E) IV ve V
Yukarıdaki etkinlikte girişten başlanılarak tüm soru-

lara doğru cevap verilerek ilerleniyor.
Hatasız olarak ilerlenirse hangi çıkışa ulaşılır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
11. Hareket halindeki bir aracı durduran ve bu ara-

cın hareketini inceleyen bir öğrenci fiziğin hangi
alt alanından yararlanır?
A) Optik B) Elektrik
8. – Teknolojik uygulamaları geliştirmektedir. C) Mekanik D) Termodinamik
– Enerji ve Malzeme Enstitüleri olan. E) Atom Fiziği

– 1963 yılından beri ülkemizde hizmet vermektedir.
Yukarıda özellikleri sayılan kurum aşağıdakiler-

den hangisidir?
A) CERN B) HAVELSAN C) TAEK

D) ASELSAN E) TUBİTAK
12. I. Türkiye’de ÇNAEM nükleer araştırma merkezidir.

II. Zamanın birimi SI’da dakikadır.
III. Gözlem kendi içinde nitel ve nicel olmak üzere
ikiye ayrılır.
9. IV. Isı ve ses yalıtımında cam yünü kullanılması ka-
Güvenilir Açık ve Tarafsız Araştırmacı
tıhâl fiziği ile ilgilidir.
V. Arkeolojik kazılarda bulunan eserlerin yaşları
İntihal Yapan Dürüst Saygılı atom fiziğinin ilgi alanıdır.
Yukarıdaki verilenlerden hangileri doğrudur?

Yukarıda verilen kelimelerden kaç tanesi bilim-
sel araştırmalarda etik ilkelerine uymaktadır? A) I, II ve III B) I, III ve IV C) III ve V
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 D) I ve III E) IV ve V

18
2
1. I. 3 ton = 300 kg 4. X X Y Z Y Y
II. 2 mg = 2 $ 10 kg –6
III. 0,4 kg = 400 g
Yukarıda verilen kütle birimleri arasındaki birim

çevirme işlemlerinden hangisi doğrudur?
D) II ve III E) I ve III
X, Y, Z cisimleri eşit kollu terazi ile şekildeki gibi
dengededir.
Cisimlerin kütleleri mx, my, mz arasındaki ilişki

2. Yarı çapı 1 cm olan bilyeleri, boyutları 6 cm, 10 cm x nasıl olabilir?
12 cm olan dikdörtgenler prizması şeklindeki bir kutuya
A) mx > my > mz B) mx > mz > my
yerleştirilmek isteniyor.
C) mz = my > mx D) my > mx > mz
Buna göre, kutuya en fazla kaç tane bilye yerleş-
tirilebilir? (π = 3) E) my = mx > mz
A) 50 B) 60 C) 90 D) 120 E) 180
3. Aynı ortamda bulunan X, Y ve Z sıvılarına ait kütle -

hacim grafiği şekilde verilmiştir.
5.
Kütle
X 60 cm3
X
Y
Y
Su
Z
Hacim 3
60 cm seviyesine kadar içinde su bulunan şekil-
3
Y sıvısının özkütlesi 2 g/cm olduğuna göre, X ve deki kaba suya tamamen batabilen X ve Y cisimleri
Z sıvılarının özkütlesi aşağıdakilerden hangisi sırasıyla, yavaşça bırakılıyor. X cismi bırakıldığında
3
olabilir? sıvı seviyesi 65 cm oluyor ve kap kütlesi 40 gr artı-
3
yor. Y cismi bırakıldığında sıvı seviyesi 75 cm olu-
dx dz yor ve kap kütlesi 50 gr artıyor.
A) 3 4
dx
B) 4 5 Cisimlerin özkütleleri oranı kaçtır? (Kaptan
dy
C) 1 3 sıvı taşmıyor.)
D) 4 3 5 8 9 3
A) B) C) D) 2 E)
E) 4 1 8 5 5 2

19
6. Bir cismin dayanıklılığı ile ilgili; 9.
I. Hacmine bağlıdır.
II. Kesit alanına bağlıdır.
III. Yapıldığı maddeye bağlıdır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II X sıvısı Y sıvısı

Kılcal bir boru X ve Y sıvıları ile dolu kaplara batırıl-
dığında sıvıların borulardaki durumu şekildeki gibi
olmaktadır.
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) X sıvısında adezyon kuvveti kohezyon kuvvetin-
den büyüktür.
B) X sıvısı bulunduğu yüzeyi ıslatır.
C) X sıvısı cıva olabilir.
D) Y sıvısında kohezyon kuvveti adezyon kuvvetin-
7. Kılcallık; den büyüktür.
I. Peçetenin su damlacıklarını çekmesi E) Y sıvısının yüzey gerilimi, X sıvısından fazladır.

II. Bazı böceklerin su yüzeyinde yürümesi
III. Gaz lambasının yanması
olaylarının hangisinin gerçekleşmesinde etkili-

dir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
10. Aynı maddeden yapılmış dayanıklıkları sırasıyla DK,

DL ve DM olan şekildeki K, L ve M cisimlerinin kenar
uzunlukları verilmiştir.
r
r
3r K L 3r M
r
8. Küçük bir canlı yere düştüğünde zarar görmezken, L
r
aynı yükseklikten daha büyük bir canlı yere düştü- r r
r r
ğünde zarar görebilir.
Bunun nedeni aşağıdaki niceliklerden hangisi- Buna göre, cisimlerin dayanıklıkları arasındaki
nin iki canlı için farklı olmasıdır? ilişki nedir?
A) Dayanıklılık B) Kılcallık A) DL > DK = DM B) DK > DM > DL
C) Sıcaklık D) Yüzey gerilimi C) DK = DL = DM D) DK = DM > DL
E) Kütle E) DM > DL > DK

20
1
1. 3. Düşey kesiti şekilde verilen boş kap sabit debili
muslukla dolduruluyor.
Ebru sanatı Porselenin elde edilmesi

I. II.
Buna göre;
Özkütle Kütle
Altın bilezik yapımı

III.
0 1 Zaman 0 2 Zaman
Yukarıda verilen olayların hangisinde özkütle
Hacim
farkının kullanılmından yararlanılır?
0 3 Zaman
grafiklerinden hangileri sıvıya ait olabilir?

2.
a a D) I ve II E) I, II ve III
Y Z
X Y
Şekil - I Şekil - II
Aynı eşit kollu terazi ile X, Y ve Z cisimleri Şekil - I ve 4. Aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılırsa suyun
Şekil - II’deki gibi dengededir. yüzey gerilimi artar?
A) Suyu ısıtmak
Cisimlerin kütleleri sırasıyla mX, mY ve mZ oldu-
ğuna göre, kütleler arasındaki ilişki nasıldır? B) Suya tuz ilave etmek
A) mX = mY = mZ B) mX > mY > mZ C) Suya deterjan ilave etmek

D) Suya sabun ilave etmek
C) mX > mZ > mY D) mX = mY > mZ
E) Suya sirke ilave etmek
E) mY > mX > mZ

21
5. 7. Yeryüzündeki çok yüksek binalar şekildeki gibi yu-

60 cm3 karıya doğru incelerek inşa edilmektedir.
40 cm3
Su Cisim
3
Şekildeki taşırma kabı 60 cm su alabilmektedir.
3
Kapta 40 cm su varken kaba suda tamamen bata-
bilen bir cisim yavaşça bırakılıyor.
Yüksek binaların bu şekilde yapılmasının nede-
3
Kaptan 5 cm su taştığına ve kap kütlesi 70 g ni aşağıdakilerden hangisidir?
3
arttığına göre, cismin özkütlesi kaç g/cm dür?
3
(dsu = 1 g/cm ) A) Daha az malzeme kullanmak
B) Rüzgarın etkisini azaltmak
A) 2 B) 2,5 C) 3 D) 4 E) 5
C) Çevreye zararı azaltmak
D) Binanın özkütlesini azaltmak
E) Binanın dayanıklılığını arttırmak
6. kütle (m)
Karışım
Y 8.
4d 6d
K L M
hacim (v)
Şekildeki K ve L kaplarında kütleleri eşit aynı sıcak-
lıkta, özkütleleri sırasıyla 4d ve 6d olan sıvılar bulun-
X ve Y sıvılarından bir miktar alınarak oluşturulan maktadır. K kabından VK, L kabından VL hacminde
karışımın, X ve Y sıvılarının kütle - hacim grafiği şe- sıvı alınarak boş M kabına döküldüğünde üç kapta-
kilde verilmiştir. ki sıvı hacimleri de eşit olmaktadır.
Buna göre, karışıma giren X ve Y sıvılarının mik- VK

Buna göre, oranı kaçtır?
tarları ile ilgili hangisi doğrudur? VL
A) mX = mY B) vX = vY C) vX > vY 5 3 7
A) B) C) 2 D) E) 4
3 5 3
D) mY > mX E) mX > mY

22
2. ÜNİTE
PRES
BİLGİ
BASINÇ (P, PASCAL) Karışmayan Sıvılarda Basınç
Birim yüzeye dik uygulanan kuvvete basınç, tüm yüzeye Sıvılar üzerlerine uygulanan
dik uygulanan kuvvete basınç kuvveti denir. basıncı her doğrultuda ay- d2 h
Kuvvet F N nen iletir, bu ilkeye Pascal
P= = = = Pascal
K
Yüzey Alanı S m2 ilkesi denir.
Katılarda Basınç PK = h $ d2 $ g, d1 h
PL = h $ d1 $ g + h $ d2 $ g
Katılar ağırlığından dola- L
yı temas ettikleri yüzeye P= G
S U Boruları
basınç uygular.
Bir katının yere uyguladı- S U şeklinde kıvrılmış bir boru- d1
ya, birbirine karışmayan farklı h1
ğı basınç kuvveti; G h2
G özkütleli sıvılar konulduğunda K L
F=P$S= $S=G⇒F=G özkütlesi büyük olan sıvı altta
S d2
olur. Aynı sıvı içerisinde yatay
Katı basınç kuvveti katının ağırlığına eşittir.
bir doğru üzerindeki tüm noktaların basıncı eşit olduğu
Düzgün geometrik şekilli ka- için; PK = PL & h1 $ d1 $ g = h2 $ d2 $ g olur.
tıların yere yaptıkları basınç;
h
P = hdg formülüyle de he- d Su Cendereleri
saplanabilir. Su cendereleri, küçük kuvvetlerle büyük yüklerin denge-
lenmesi mantığı üzerine kurulmuş sistemlerdir.
Durgun Sıvılarda Basınç F
G
F G
Bir noktanın sıvı basıncı, O = S2
S1
noktanın açık hava yüzeyine S1 S2
olan dik uzaklığı ile sıvı öza-
dsıvı h
ğırlığının çarpımına eşittir.
PK = h $ csıvı = h $ dsıvı $ g K
Akışkanların Basıncı
Akışkanlar (sıvılar ve gazlar) basıncın büyük olduğu yer-
Sıvı Basınç Kuvveti den, küçük olduğu yere doğru akarlar.
Bir kaptaki sıvının kabın yü-
zeyine uyguladığı dik kuvvete
h1
basınç kuvveti denir. L P1
dsıvı
F = P $ S taban yüzleri için h
h2
P2
F = Port. $ S yan yüzeyler için
K h3
FK = h $ dsıvı $ g $ SK dır. V1 P3
V2
V3
h
FL = $ dsıvı $ g $ SL dir.
2 V3 > V2 > V1, h1 > h2 > h3, P1 > P2 > P3

23
2. ÜNİTE BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ
Kesitin daraldığı yerde akışkanların hızı artar, hızın arttığı Cisimlerin Sıvı İçerisindeki Konumu
yerde basınç azalır.
Bir cisim bir sıvı içerisinde üç farklı şekilde dengeye ge-
Gaz Basıncı lebilir.
FK
Açık Hava Basıncı (Toriçelli Deneyi) I. Yüzme Durumu: Cismin hac-
minin bir kısmı sıvı dışında kala-
Atmosferdeki gazlar ağırlıklarından dolayı ve hareketli ol-
cak şekilde dengede geliyorsa
duklarından yer yüzeyine basınç uygularlar. Uygulanan
bu cisme yüzen cisim denir.
basınç yer yüzeyinden yükseklikle doğru orantılıdır.
Cisim dengede olduğu için kal- G
Boşluk dırma kuvveti cismin ağırlığına sıvı
76 cm eşittir.
PO = 76 cm-Hg FK = G, dsıvı > dcisim
PO = 1033,6 g/cm2
Cıva FK
PO = 1 atm II. Askı Durumu: Cismin
FK
hacminin tamamı batacak FK
şekilde dengede kalan
Deniz seviyesinde 0°C’de elde edilen açık hava basıncı cisimlere askıda kalan ci- G
1 atm’dir. simler denir. sıvı G
G
FK = G, dcisim = dsıvı
Kapalı Kaplardaki Gaz Basıncı
Kapalı bir kapta bulunan ideal gazın basınç yapmasının
III. Dibe Batma Durumu: Bir cis-
sebebi moleküllerin hareketidir.
min ağırlığının kaldırma kuvvetin-
Bu nedenle her bir noktadaki gaz basıncı aynıdır. Bu ba- den büyük olması durumunda,
kap tabanına gelmesine batma FK
sınç, hacimle ters mol sayısı ve sıcaklıkla doğru orantılıdır.
durumu denir. sıvı
Manometreler G > FK, dcisim > dsıvı G
Kapalı kaplardaki gaz basıncını ölçmeye yarayan düze-
neğe manometre denir.
Ağırlaşmalar
PO
Bir kapta oluşan ağırlaşma kaba giren cismin ağırlığı ile
Gaz PO Gaz h Gaz
kaptan çıkan sıvının ağırlığı arasındaki fark kadardır.
h PO
Sıvı taşmıyor ise ağırlaşma daima cismin ağırlığı kadar-
Cıva Cıva dır.
Pgaz= PO Pgaz= h$dc$g + PO Pgaz= PO – h$dc$g G
Kaldırma Kuvveti (Arşiment Prensibi)

Bir akışkan içerisine kısmen ya da tamamen batan cisim-
lere, akışkan tarafından uygulanan itme kuvvetine kaldır-
ma kuvveti denir.
Sıvılarda Kaldırma Kuvveti Kap taşırma kabı ise, kaptaki ağırlaşma G – FK kadardır.
FK Bu durumda sadece kap tabanına oturma olursa kap
Sıvı içerisinde bulunan bir cisme
uygulanan kaldırmak kuvveti, batan ağırlaşır, yüzme ve askı durumunda ağırlaşma olmaz.
kısmın hacim merkezinden uygula- G
nır. Kaldırma kuvvetinin büyüklüğü;
FK = Vbatan $ dsıvı $ g
formülü ile hesaplanır.
Vbatan : Cismin sıvıya batan hacmi
dsıvı : Sıvının özkütlesi g : Yer çekim ivmesi

24
3
1. Durgun akışkanların kaldırma kuvveti; 4. Ağırlığı G olan şekildeki X cisminin alt ve üst yüzeyine
I. Akışkanın özkütlesine, etki eden sıvı basınç kuvvetleri sırasıyla 3F ve F’dir.
II. Yerçekim ivmesine,

III. Cismin ağırlığına
F
niceliklerinden hangisine bağlıdır?
X
D) I ve III E) I, II ve III 3F
2. Ağırlıkları eşit K, L ve M cisimleri aynı sıvı içerisine Buna göre;

bırakıldıklarında şekildeki gibi dengede kalıyor.
I. Cismin ağırlığı 2F’dir.
II. Cisme uygulanan kaldırma kuvveti 4F’dir.
III. Cismin özkütlesi sıvının öz kütlesine eşittir.
K
yargılarından hangisi doğrudur?
L
M D) I ve III E) I, II ve III
5. Aşağıdaki olayların hangisinde sıvıların kaldır-

Cisimlerin özkütleleri sırasıyla dK, dL ve dM, cisim- ma kuvvetinin etkisi yoktur?
lere uygulanan kaldırma kuvvetleri FK, FL ve FM
A) Sörf yapan sporcu
olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nasıldır?
B) Sudan çıkan yüzücünün şortunun vücuduna
A) dK < dL < dM B) dK < dL < dM yapışması
FK > FL > FM FK = FL = FM
C) Ördeklerin su yüzeyinde yüzmesi
C) dK > dL > dM D) dK < dL = dM D) Şamandıra sistemleri
FK < FL < FM FK > FL > FM E) Sıvı içindeki cisimlerin ağırlıklarının bulunması

E) dK < dL = dM
6. Eşit hacim bölmeli K ve L cisimleri aynı sıvı içinde
FK = FL = FM
şekildeki gibi dengelenmiştir.
3. Sıvı içerisinde yüzmekte olan bir cisim, yer çe-

kim ivmesinin daha büyük olduğu bir gezegene
götürülürse; K
I. Cismin ağırlığı, L
II. Cisme uygulanan kaldırma kuvveti, Sıvı
III. Cismin sıvıya batan hacmi

dK
niceliklerinden hangisi ilk duruma göre değişir? Buna göre, cisimlerin özkütleleri oranı kaç-
tır? dL
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 3 4 1
A) 2 B) C) D) 1 E)
D) I ve II E) I, II ve III 2 3 2

25
BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ 3
7. Kesit alanları verilen şekildeki katı cismin, K, L ve M 10. Kesit alanları birbirinden farklı olan K ve L tüpleri
yüzeyleri üzerine konulduğunda yere uyguladığı ba- cıva dolu kaba batırıldığında şekildeki gibi cıva h1
sınç PK, PL, PM ve basınç kuvveti FK, FL, FM olmaktadır. ve h2 kadar yükseliyor.
M(2S) K L
h1 h2
L(3S)
Cıva
K(S)
Buna göre, basınç ve basınç kuvvetleri arasın-
daki ilişki nasıldır? Cıva yükseklikleri h2 > h1 olduğuna göre, bunun
A) PK > PM > PL B) PK > PM > PL sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
FK = FL = FM FK > FM > FL A) Tüplerin kesit alanlarının farklı olması

B) L tüpünün eğimli olması
C) PL > PM > PK D) PK > PL > PM
C) Sıvı olarak cıva kullanılması
FK = FL = FM FL > FM > FK
D) Kabın bulunduğu yerin yüksekliği
E) PK = PL = PM
E) K tüpü içinde gaz olması
FK > FM > FL
8. Aşağıdaki olayların hangisinde basıncın etkisi

yoktur?
A) Bıcağın bilenmesi sonucu keskinleşmesi
B) Fırtınalı havalarda çatıların uçması
C) Ağaçların köklerindeki suyu yapraklara ulaştırması
D) Musluktan akan suyun giderek incelmesi
E) Kar ayakkabısı giyen kişinin kara batmaması
11.
9. Düşey kesiti şekildeki gibi olan kap h yüksekliğine h1

kadar sıvı ile doludur.
h2
ÂF1 ÂF3 V1 Su V2
A
Sıvı h
2A
Düşey kesiti verilen şekildeki boruya sabit debili su
ÂF2
veriliyor.
A Suyun akış hızı V1 ve V2, sıvı yükseklikleri h1 ve

Kabın yüzeylerine etki eden basınç kuvvetleri FR1, h2 olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
FR2 ve FR3 olduğuna göre basınç kuvvetleri arasın-
A) h1 > h2 B) h1 = h2 C) h1 > h2
daki ilişki nedir?
V1 < V2 V1 = V2 V1 > V2
A) F1 = F2 > F3 B) F1 < F2 = F3
C) F1 < F2 < F3 D) F1 = F2 < F3 D) h1 < h2 E) h1 = h2
E) F1 > F2 > F3 V1 < V2 V1 < V2

26
2
1. 3.
L
K 3S
X sıvısı S 2S
X sıvısı X sıvısı
T
K L M
Şekildeki su cenderesi ağırlığı önemsiz ve sürtün-
İçerisinde eşit yükseklikte X sıvısı bulunan K, L ve M mesiz pistonlar, GK, GL ağırlıklı cisimler ve ip ile den-
kaplarına kütleleri eşit cisimler sıvı yüzeyinden yavaş- gelenmiştir.
ça bırakıldığında şekildeki gibi dengede kalıyorlar.
Pistonların taban alanları S, 3S ve 2S olduğuna
Kaplardaki ağırlaşma miktarları sırasıyla GK, GL göre,
ve GM olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki I. GK > GL
nedir?
II. T > GK
A) GK = GL = GM B) GK > GL > GM III. GL > T
C) GM > GL > GK D) GK > GM > GL
yargılarından hangisi kesinlikle doğrudur?
E) GK > GL = GM
D) I ve II E) II ve III
4.
2. Özkütleleri sırasıyla dK, dL olan K ve L cisimleri, dS

özkütleli sıvı içerisinde şekildeki gibi dengededir.
Düşey kesiti şekildeki gibi olan bir kap, sabit debili

musluktan akan sıvı ile dolduruluyor.
Buna göre, kap tabanındaki sıvı basıncının de-
ğişimi ile ilgili;
K L Basınç Basınç Basınç
Sıvı
İp gerilmeleri sıfırdan farklı olduğuna göre, ci- 0 I 0 II Sıvı 0 III Zaman

Zaman
simlerin özkütleleri arasındaki ilişki nedir? Yüksekliği
A) dL > dS > dK B) dS > dK > dL grafiklerinden hangisi doğru olabilir?

C) dK = dL = dS D) dK > dL > dS A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) dK > dS > dL D) I ve II E) II ve III

27
5. Düşey kesitleri verilen şekildeki K, L ve M kapların- 7. Düşey kesiti verilen şekildeki kapta musluk açılarak
daki sıvı basınç kuvvetleri eşittir. bir miktar cıva boşaltılıyor.
Gaz
h2
h1
K L M
Kaplarda bulunan sıvıların ağırlıkları sırasıyla cıva

GK, GL ve GM olduğuna göre, ağırlıklar arasındaki
ilişki nedir?
A) GK = GL = GM B) GK > GM > GL
C) GM > GL > GK D) GK > GL > GM Sıvı akışı durana kadar geçen sürede h1 ve h2
yükseklikleri ilk duruma göre nasıl değişir?
E) GM > GK > GL
h1 h2
A) Artar Değişmez
B) Artar Azalır
C) Azalır Azalır
D) Artar Artar
E) Azalır Artar
6. Düşey kesiti verilen şekildeki kapta birbirine karış-

mayan d ve 3d özkütleli sıvılar bulunmaktadır.
8. Aşağıdaki ölçüm aletlerinden hangisi basınç far-
kı etkisi ile çalışmaz?
d h
A) B)
K
3d h
Batimetre Altimetre
L
C) D)
Sıvılar homojen olarak karıştırılırsa K ve L nok-
talarına etki eden sıvı basıncı ilk duruma göre
nasıl değişir?
PK PL Barometre Manometre
A) Artar Değişmez
E)
B) Artar Artar
C) Azalır Değişmez
D) Değişmez Değişmez
Radyometre
E) Azalır Artar

28
1
1. Düşey kesiti verilen kap içerisinde 3d ve 2d özküt- 3. İçinde esnemez iple bağlı balon bulunan şekildeki
leli sıvılar ile eşit bölmeli çubuk şekildeki gibi den- kapta, ip gerilmesi sıfırdan farklıdır.
gededir.
ÂF
2d
Gaz
N
M
Esnek
L
Balon h
K
T
3d Sıvı
FR kuvveti artırılarak sistem dengeye getirilirse,

Buna göre, çubuğun ağırlık merkezi hangi nok- I. T ip gerilmesi azalır.
tadadır?
II. h sıvı seviyesi azalır.
A) L B) L - M C) M D) M - N E) N III. Gaz basıncı artar.

4. Düşey kesiti şekildeki gibi olan kapta esnek balon

bir iple pistona bağlanmıştır.
2. Düşey kesiti verilen kap içerisinde bulunan şekilde-
ki X cismi sıvıya bıraklıyor.
Esnek
Balon
Gaz
h2
Xcismi T≠0
Sıvı
h
h1
FR
sıvı
FR kuvveti ile piston h kadar itilerek denge sağ-
landığında balondaki gaz basıncı P ve ip gerilme
kuvveti T ilk duruma göre nasıl değişir?
X cisminin özkütlesi sıvıdan büyük olduğuna göre,
h1 ve h2 yükseklikleri ilk duruma göre nasıl değişir? (Kaptan sıvı taşmamaktadır.)
h1 h2 A) P artar, T azalır.
A) Azalır Azalır B) P azalır, T artar.

B) Artar Artar C) P azalır, T azalır
C) Değişmez Azalır D) P değişmez, T değişmez.
D) Azalır Artar E) P azalır, T değişmez.
E) Artar Azalır

29
5. I. Rüzgarlı havalarda elbiselerin daha çabuk ku- 8.
ruması
II. Düdüklü tencerede yemeklerin daha kısa süre-
de pişmesi X gazı
X gazı
III. Karlı bir yolda, araba lastiğinin geçtiği yerlerde-
ki karı eritmesi Cıva Cıva
Yukarıda verilen olayların hangisinde basıncın

Y gazı Y gazı
etkisi vardır?
Şekil I Şekil II
Bir boru içerisinde bulunan X gazı, Y gazı ve cıva
Şekil - I deki gibi dengededir.
6.
Boru Şekil - II deki konuma getirilirse PX ve PY
gaz basıncı ilk duruma göre nasıl değişir?
A) PX ve PY artar.
B) PX artar, PY değişmez.
C) PX artar, PY azalır.
D) PX azalır, PY artar.
E) PX ve PY değişmez.
Şekildeki ağzı kapalı pet şişe sıkıştırıldığında yani
sıvı üzerine basınç uygulandığında, sıvı iletilen bu
basınç etkisi ile fışkırır.
Yukarıda verilen olay hangi ilke ile açıklanabilir?

A) Arşiment Prensibi 9. Düşey kesiti verilen kap içerisinde buz, gaz ve su
şekildeki gibi dengededir.
B) Toriçelli Prensibi
C) Bernoulli Prensibi
Gaz
D) Termodinamik Prensibi
E) Pascal Prensibi Buz
h
Su
7. Açık hava basıncının 76 cm-Hg olduğu bir ortamda
U borusu içerisinde bulunan gaz ve cıva şekildeki
gibi dengededir.
Buz eriyinceye kadar kaba ısı verilirse su yük-

12 cm sekliği h ve gaz basıncı P ilk duruma göre nasıl
h
değişir? (Kabın genleşmesi önemsizdir.)
Gaz 8 cm
h P
A) Azalır Azalır
Cıva B) Değişmez Değişmez
C) Artar Azalır
Buna göre, h yüksekliği kaç cm dir?
D) Değişmez Azalır
A) 4 B) 6 C) 10 D) 10 E) 12 E) Artar Artar

30
3. ÜNİTE
ISI VE SICAKLIK
PRES
BİLGİ
Sıcaklık (T, Kelvin): Madde içinde titreşim ve öteleme İletim Yoluyla Isının Yayılması: Katılarda ısı bu yolla
hareketi yapan atom ya da moleküllerin ortalama kinetik yayılır. Isıyı alan katı molekülleri titreşir, hareket enerjileri
enerjisiyle ilgili bir büyüklüktür. Termometre ile ölçülür. artar.
Isı (Q, Joule): Sıcaklık farkından dolayı transfer edilen Konveksiyon (Taşıma) Yoluyla Isının Yayılması: Gaz-
enerji miktarıdır. Birimi Joule’dür. Genellikle birim olarak lar ve sıvılar ısıyı bu yolla yayarlar. Isınan molekülün öz-
kalori kullanılır. kütlesinin değişmesi ile hareket etmeye başlar.
İç Enerji: Bir maddeyi oluşturan atom ya da moleküllerin Radyasyon (Işınma) Yoluyla Isının Yayılması: Mad-
sahip olduğu kinetik ve potansiyel enerjiler toplamıdır. desel ortama ihtiyaç duymadan ısının parlak cisimler
tarafından ışınlar yoluyla yayılmasıdır. Güneş ışınlarının
Dünya’ya ulaşması örnek olarak verilebilir.
Termometreler
Sıcaklık ölçmek için kullanılır. Maddelerin genleşme
prensibi ile çalışır. Isı Alış-Verişinin Sonuçları
Isı alış-verişi yapan maddelerde,
»» Sıcaklık değişimi
100 212 373 KN
Suyun
Kaynama »» Hal değişimi
Noktası
°C °F K °x »» Genleşme (boyut değişimi) gözlemlenebilir.
Suyun
0 32 273 DN Donma Sıcaklık Değişimi
Noktası
Kütlesi m, özkütlesi c olan bir maddenin sıcaklığının DT
Cıva kadar değiştirmek için verilmesi ya da alınması gereken
ısı enerjisi,
Q = m $ c $ DT formülü ile hesaplanır.

Katı (metal) termometreler, yüksek sıcaklıkları, sıvılı ter-
mometreler orta sıcaklıkları, gazlı termometrelerde ge- Q: Alınan ya da verilen ısı miktarı (kalori)
nellikle düşük sıcaklıkları ölçmek için kullanılır.
m: Kütle (g)
c: Öz ısı (ısınma ısısı)(cal/g°C)

Isı Alış-Verişi
T: Sıcaklık değişimi (°C)
Sıcaklıkları farklı maddeler bir araya getirildiğinde sıcak-
lıkları eşit oluncaya kadar ısı alış verişi olur. Sıcaklık eşit m $ c: Isı sığası (cal/°C)
olduğunda ısı alış verişi durur. Bu duruma ısıl denge
denir. Denge sıcaklığı ısı sığası büyük olan cisme daha
yakın olur. Hâl Değişimi
Isının, sıcak maddeden soğuk maddeye geçişi üç yolla Bir maddenin katı halden, sıvı ve gaz haline ya da gaz
olur. Bu yollar ısının yayılma yollarıdır. halden, sıvı ve katı hale geçmesine hal değişimi denir.

31
3. ÜNİTE ISI VE SICAKLIK
Sıcaklık (°C) z
Yüzeyce Genleşme: Levha şeklindeki maddelerin ısı
Ga r alış-verişi yapması neticesinde yüzey alanlarında mey-
ha
Sıvı+Gaz Bu V
100 Q5 dana gelen değişimdir. Bu değişim, levhanın yapıldığı
Sıvı Q
+
4
maddenin cinsine, ilk yüzey alanına ve sıcaklık değişi-
Q3 Buhar mine bağlıdır.
IV
ı
Sıv
ı
Sıv
III
Q1 Katı+Sıvı
0 Isı (cal)
Buz+Sıvı Q2
Bu tı
Ka
II S0
z
–T
I
Deniz düzeyindeki bir kapta bulunan –T°C sıcaklığındaki

buz parçasına ısı verildiğinde sıcaklık - ısı grafiği şekilde-
ki gibi olur. Hacimce Genleşme: Üç boyutlu bir cismin ısı alış verişi
yapması neticesinde hacminde meydana gelen değişim-
I bölgesinde, Q1 = m $ cbuz $ DT
dir. Bu değişim, cismin yapıldığı maddenin cinsine, ilk
II bölgesinde, Q2 = m $ Lbuz hacime ve sıcaklık değişimine bağlıdır. Küresel bir cismin
yarıçapındaki değişim boyca gerçekleşmektedir.
III bölgesinde, Q3 = m $ csu $ DT
IV bölgesinde, Q4 = m $ Lbuharlaşma DV
V bölgesinde, Q5 = m $ Cbuhar $ DT
Buharlaşma, sıvı maddelerin her sıcaklıkta gaz haline ge-

çebilmesi olayına denir. Sıvı yüzeyinde gerçekşir.
r
Kaynama, iç basıncın dış basınca eşit olmasıyla, belirli
sıcalıkta gerçekleşir. Aynı şartlardaki sıvılar için ayırt edici V0
özelliktir.
Basıncın artması kaynama noktasını yükseltir. Erirken
DV
hacmi azalan maddelerde basıncın artması donma nok-
tasını düşürür.
Sıvılarda Genleşme
Sıvılar sadece hacimce genleşir. Bir sıvının genleşme
Genleşme (Boyut Değişimi) miktarı ilk hacmine, sıvının cinsine ve sıcaklık değişimine
Isı alan ya da veren maddelerin boyutlarındaki değişime bağlıdır.
genleşme denir. Genleşme olayının tersi büzülmedir.
Katı, sıvı ve gazlar da genleşme gerçekleşebilir. DV
Katılarda Genleşme
DT°C
Boyca Genleşme: Bir katı maddenin boyca genleşme V0
miktarı, çubuğun ilk boyuna, maddenin cinsine, sıcaklık
değişimine bağlıdır. Maddenin cinsine bağlı olan katsayı Sıvı
ayırt edicidir ve boyca genleşme kat sayısı olarak isim-
lendirilir.
,0
T1 °C Gazlarda Genleşme
D,
T2 °C Gazlarda meydana gelen genleşme hacimcedir ve gazın
cinsine bağlı değildir. Bütün gazlar için hacimce genleş-
, me kat sayısı 1/273 °C–1 dir.

32
ISI VE SICAKLIK
4
1. Sıvılı bir termometrede ölçümün hassatiyeti için, 3. I. –247 °C
I. Genleşme kat sayısı büyük sıvı kullanılmalı, II. –5 °K
II. Sıvı haznesi büyük olmalı, III. –350 °F
III. Kesit alanı küçük olan boru kullanılmalı
Yukarıda verilen sıcaklık değerlerinden hangisi-
yargılarından hangisi doğrudur? nin ölçülmesi mümkün değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III
2. Yüksek sıcaklık Gazlı

ölçümleri termometredir.
Hassas sıcaklık Metal
ölçümleri termometrelerdir.
Günlük sıcaklık Sıvılı
ölçümleri termometrelerdir.
4. Fahrenheit ve Celcius termometrelerinin aynı

Yukarıda verilen eşleştirme etkinliği aşağıdaki- değeri gösterdiği sıcaklık nedir?
lerden hangisi gibi olursa, doğru bir eşleştirme
A) 20 B) 40 C) 0 D) –20 E) –40
yapılmış olur?
A) B)
C) D)
5.
Şekildeki bir X termometresi suyun 110
donma noktasını –10 °X, kaynama
noktasını 110 °X göstermektedir.
E) Sıcaklığın 50 °C olduğu bir ortamda

X termometresi hangi sıcaklık değe-
–10
rini gösterir?
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 70

33
ISI VE SICAKLIK 4
6. 100 gram suyun sıcaklığını 10 °C artırmak için 9.
suya verilmesi gereken ısı enerjisi kaç J olmalı-
dır? (csu = 4200 J/kg°C)
A) 42 B) 210 C) 2100
D) 4200 E) 8400
Bankların genellikle Tava saplarının plastik

tahtadan yapılması olması
I. II.
7. Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Uzama katsayısı katı maddeler için ayırt edici bir
özelliktir.
B) Çubuk şeklindeki maddelerin boyca uzaması
kesit alanına bağlı değildir.
C) İlk boyları eşit olan cisimler eşit miktarda ısıtılır-
sa, uzama katsayısı büyük olan cisim fazla uzar.
D) Isıtılan bir sıvı, hacimce genleşir. Binaların dışına
E) Üç boyutlu katı bir cisim ısıtılırsa bu cisim yü- mantolama yapılması
zeyce genleşir. III.
Yukarıdaki olaylardan hangisi ısı iletimi ile ilgi-

lidir?
8. X ve Y saf maddelerinin sıcaklık - verilen ısı değişim D) II ve III E) I, II ve III

grafiği aşağıda verilmiştir.
T (Sıcaklık)
X
10. Hava sıcaklığın 0 °C’nin altında olduğu bir ortamda
bir gölün düşey kesiti şekildeki gibi verilmiştir.
Y
T1
Buz
T2
Q(Verilen Isı)
X maddesinin kütlesi Y ye eşit olduğuna göre; Su

T3
I. X in öz ısısı Y den küçüktür.
II. X in ısı sığası Y den büyüktür.
III. Maddelere eşit miktarda ısı verilirse sıcaklık de- Buna göre T1, T2 ve T3 sıcaklık değerleri arasın-
ğişimleri eşit olur. daki ilişki nasıldır?
yargılarından hangisi doğrudur? A) T2 = T3 > T1 B) T3 > T2 > T1
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) T2 > T3 > T1 D) T1 = T2 > T3
D) I ve III E) II ve III E) T1 = T2 = T3

34
ISI VE SICAKLIK
3
1. 3. Sıcaklıkları farklı iki madde, ısıca yalıtılmış bir ortam-
da üst üste konuluyor.
Isıl dengeye ulaşıldığında,

I. Alınan ısı verilen ısıya eşit olur.
II. Sıcaklık değişimleri eşit olur.
III. Son sıcaklıkları eşit olur.
Sıvılı termometrelerin Sıcak hava balonlarının yargılarından hangisi doğru olur?

çalışması uçması
I. II.
D) I ve II E) I ve III
Düdüklü tencerede
yemeklerin daha çabuk
pişmesi
III.
Yukarıda verilen olayların hangisi genleşme et-

kisi ile gerçekleşmektedir? 4.
Plazma III Gaz
I
II
Sıvı
2. I. Madde moleküllerinin ortalama kinetik enerjisi-
Katı
nin bir ölçüsüdür.
II. Sera etkisi sebebiyle dünya yüzeyindeki ortala-
ma sıcaklığın artmasıdır. Yukarıdaki şemada maddenin halleri verilmiştir.
III. Madde moleküllerinin sahip olduğu kinetik ve
Madde halleri arasında ok yönünde meydana
potansiyel enerjileri toplamıdır.
gelen geçişlerde I, II ve III numaralı yerlere gel-
Yukarıda verilen tanımlar, hangi niceliklere aittir? mesi gereken nicelikler nelerdir?
I II III I II III
A) Sıcaklık Küresel ısınma İç enerji A) Yoğuşma Kırağılaşma Sublimleşme
B) Isı Sıcaklık İç enerji B) Kırağılaşma Yoğuşma İyonizasyon
C) Sıcaklık Küresel ısınma Isı C) Yoğuşma Kırağılaşma Deiyonisazyon
D) Sıcaklık İç enerji Küresel ısınma D) Yoğuşma Süblimleşme Deiyonisazyon
E) İç enerji Küresel ısınma Isı E) Kırağılaşma Süblimleşme İyonizasyon

35
ISI VE SICAKLIK 3
5. –10 °C’deki buzun 110 °C de su buharı olması için 7.
ısı veriliyor.
Buzun, su buharı oluncaya kadar geçen sürede

sıcaklık - ısı grafiği aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sıcaklık (°C) B) Sıcaklık (°C)
y z
110 110
100 100
x
Düzgün, türdeş telden kesilerek elde edilmiş tel şe-

Isı Isı
0 0 kildeki gibi konulmuştur.
–10 –10
Ortamın ve telin sıcaklığı artırılırsa X, Y ve Z
uzaklıkları nasıl değişir?
X Y Z
C) Sıcaklık (°C) D) Sıcaklık (°C)
110
A) Artar Artar Artar
110
B) Azalır Artar Artar
C) Azalır Değişmez Değişmez
D) Değişmez Artar Artar
Isı Isı
0 0 E) Değişmez Azalır Azalır
–10 –10
E) Sıcaklık (°C)
110
100
Isı
0
–10
8. Genleşme olayları günlük hayatta bir çok yerde ya-

şamın devamlılığını sağlar ve hayatı kolaylaştırır.
Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Isıtıcı kullanarak yükselen gezi balonlarında
gazların genleşmesinden yararlanılır.
6. I. Nem oranı,
B) Gazların genleşme katsayısı sıvılarınkinden, sı-
II. Rüzgar,
vılarınki de katılarınkinden daha büyüktür.
III. Kişinin psikolojik durumu,
C) Genleşme katsayısı gazlar için ayırt edici bir
Hissedilen sıcaklık, yukarıda verilen nicelikler- özellik değildir.
den hangisine bağlıdır?
D) Sıvılar saedece boyca genleşir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Gazların genleşmesi ile atmosferde rüzgarlar
D) I ve II E) I, II ve III meydana gelir.

36
ISI VE SICAKLIK
2
1. İlk sıcaklığı T olan sıvıya sıcaklıkları TX ve TY olan X 3. Deniz düzeyinde içerisinde ısıl dengede su - buz
ve Y cisimleri bırakılıyor. Isıl denge sağlandığında T bulunan şekildeki kap ortamdan ısıca yalıtılmıştır.
sıcaklığı değişmiyor. Suyun sıcaklığı değişmeden buzun tamamı eriyin-
ceye kadar ısı veriliyor.
Buna göre,
Buz
I. TX < TY
II. T = TX
III. TX > TY Su
yargılarından hangileri doğru olabilir?
(Ortam ısıca yalıtılmıştır.) Buna göre,

I. Kaptaki su düzeyi azalır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III
II. Buzun sıcaklığı artar.
III. Kap tabanındaki sıvı basıncı değişmez.
yargılarından hangileri doğru olur?
4. İçerisinde su bulunan kaba bir miktar buz atılıyor.

Buz Kütlesi
2. X ve Y sıvılarına ait sıcaklık - ısı enerjisi grafikleri şe-
kildeki gibidir. X sıvısının kütlesi, Y nin kütlesinin iki
katı ve sıvıların öz ısıları sırasıyla cX, cY dir.
Sıcaklık
X Y
3T
Zaman
2T 0
Buz kütlesi - zaman grafiği şekildeki gibi oldu-

T ğuna göre;
I. Başlangıçta buzun sıcaklığı 0 °C dır.
Isı Enerjisi II. Başlangıçta suyun sıcaklığı 0 °C nin üstünde-
Q 2Q 3Q
dir.
cX III. Son durumda buzun sıcaklığı artmıştır.
Buna göre, oranı nedir?
cY
1 2 1 4
A) B) C) 1 D) E) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
6 3 3 3

37
ISI VE SICAKLIK 2
5. X, Y ve Z metalleri şekildeki gibi konulmuştur. Me- 7. Düşey kesiti şekildeki gibi olan kaptaki sıvının sı-
tallerin sıcaklığı eşit olarak artırıldığında uzunlukları caklığı arttırılıyor.
K seviyesinden L ye gelmektedir.
L
K
L
X Y Z
Sıvı
Kabın genleşmesi ve sıvı buharlaşması önem-

Buna göre, metallerin genleşme kat sayıları ara- senmediğine göre, K ve L noktalarındaki sıvı ba-
sındaki ilişki nasıldır? sınçları PK ve PL ilk duruma göre nasıl değişir?
A) X = Y > Z B) Z > X = Y PK PL
A) Azalır Azalır
C) X = Y = Z D) Z > X > Y
B) Azalır Artar
E) X > Y > Z C) Değişmez Artar
D) Artar Artar
E) Azalır Değişmez
8. Eşit boy ve uzunluktaki K, L ve M metalleri birleş-

tirilerek uçlarına erime sıcaklığında özdeş mumlar
şekildeki gibi yapıştırılıyor.
6. X termometresinde okunan değerle Y termometre-
sinde okunan değerler arasındaki ilişki aşağıdaki
grafikte verilmiştir. X
X K
Z
M
K
Y
L
20
K
Y O
–20 0
K metali O ucundan ısıtıldığında, önce Z mumu

sonra X mumu en son ise Y mumu düştüğüne
göre, metallerin ısı iletkenlikleri arasındaki ilişki
nedir?
X termometresi suyun kaynama noktasını 120 °X
A) L > K > M B) K > M > L
gösterdiğine göre, Y termometresi suyun kayna-
ma noktasını kaç °Y gösterir? C) M = L > K D) M > L > K
A) 40 B) 50 C) 80 D) 90 E) 100 E) M > K > L

38
4. ÜNİTE KUVVET VE HAREKET
1. BÖLÜM: VEKTÖRLER VE KUVVETLER
PRES
BİLGİ
Vektörel Büyüklükler Doğadaki Kuvvetler: Temas gerektirsin ya da gerektir-
mesin doğadaki tüm kuvvetler dört temel kuvvetten tü-
Bir sayı ve bir birimle birlikte yönede sahip olan büyük-
retilmiştir.
lüklerdir. Hız, ivme, kuvvet gibi nicelikler örnek olarak ve-
rilebilir. Vektörlerin dört temel özelliği vardır. Güçlü (Yeğin) Nükleer Kuvvet: Atom çekirdeğini oluş-
turan parçacıkları bir arada tutan kuvvettir. En şiddetli
d doğrultusu
Uygulama Noktası; A noktası kuvvettir.
Doğrultusu; d B Elektromanyetik Kuvvetler: Elektrik yüklü parçacıklar

KR arasında oluşan kuvvettir.
Yönü; A'dan B'ye doğru
Zayıf Nükleer Kuvvet: Atom çekirdiğinin kararsız olma-
Şiddeti; |KR|, |AB| A sından sorumlu kuvvettir.
Kütle Çekim Kuvveti: Temel kuvvetler arasında en za-
Eşit ve Zıt Vektörler yıf olan kuvvettir. Kütle etkisiyle oluşan çekim kuvvetidir.
Kütle ile doğru, kütleler arası mesafe ile ters orantılıdır.
Başlangıç noktaları dışında yönü ve şiddeti aynı olan
vektörler eşit vektörlerdir. Bileşke Kuvvet (RR)
KR = LR İki veya daha fazla kuvvetinin etkisini tek başına yapan
KR
kuvvettir.
Şiddetleri aynı, yönleri ters vek-
LR
törler zıt vektörlerdir. Kuvvetlerin Toplanması (Bileşke Kuvveti
LR = – MR MR
Bulma Metodları)
1. Uç Uca Ekleme Metodu: Bu metodla, verilen kuvvet-
ler uç uca eklendikten sonra ilk kuvvetin başlangıç nok-
tası ile son kuvvetin bitiş noktası birleştirilir.
Vektörlerin Skalar Bir Sayı ile Çarpılması
Bir vektör bir sayı ile çarpılırsa büyüklüğü ve yönü deği- FR1
şebilir, sonuç yine bir vektör olur. FR2
KR FR3 FR1+FR2+FR3 FR1+FR3+FR2
2KR Toplamada hangi kuvvetin önce kullanıldığının önemi

KR
yoktur. Çıkarma işleminde sıra önemlidir.
2 2. Paralel Kenar Metodu: Vektörlerin başlangıç nokta-
3KR ları çakıştırılıp bir paralelkenar oluşturulur ve köşegeni
2
bileşke kuvveti verir.
Kuvvetler (FR, Newton) FR 2

FR1 FR1
FR 1+
Kuvvet, duran bir cismi harekete geçiren, hareketli cisim-
leri durduran, cisimler üzerinde şekil değişikliği yapan FR2
etkiye denir. FR ile gösterilir. Birimi newtondur. Dinamo- FR2
metre ile ölçülür.

39
4. ÜNİTE VEKTÖRLER VE KUVVETLER
Şiddeti F olan iki kuvvetin arasındaki açı 90° ise bileşke

3. Bileşenlerine Ayırma Metodu: FR kuvvetinin d1 ve d2
F§2 dir.
doğrultusundaki bileşenleri, kuvvetin uç kısmından para-
lel çizgiler çizilerek elde edilir. RR=FR§2
d1 d1
FR
FR1 FR FR1 FR
FR2 d2 FR2 d2
FR
FR1=F $ sina
FR2=F $ cosa
F dir.
Bileşke Kuvvetin Bulunması ile İlgili Özel
FR1 RR
Durumlar
Aynı Noktaya Etkiyen İki Kuvvetin Bileşkesi
RR=FR1+FR2
FR1 FR2
120°
FR1 FR2 FR2
Bileşke kuvvet, kuvvetlerle aynı yönlü ve şiddeti kuvvetle-

rin şiddeti toplamı kadardır. Aynı Noktaya Etkiyen İki Kuvvetin
Bileşkesinin Yeri
FR1 FR2 FR2
FR1 RR
RR=FR1+FR2 FR1
Aralarındaki Açı Sıfırdan Farklı ise İki

Kuvvetin Bileşkesi
Bileşke kuvvet cosinüs teoremi ile hesaplanır. i
a
FR1 RR
FR2
Bileşke kuvvet daima büyük olan kuvvete daha yakındır.
i |FR1| = |FR2| & a = i

FR2
|FR1| > |FR2| & a > i
R2 = F12 + F22 + 2 $ F1 $ F2 $ cosi
|FR1| < |FR2| & a < i
F§3 dür. HATIRLATMALAR!
RR=FR§3 »» İki kuvvet arasındaki açı küçülürse, bileşke kuvvetin

şiddeti büyür. İki kuvvet arasındaki açı büyürse bileş-
FR ke kuvvetin şiddeti küçülür.
»» Bileşke kuvvete şiddet olarak eşit, yön olarak zıt olan
kuvvete dengeleyici kuvvet denir.
60°
FR

40
vektörler ve kuvvetler
5
1. Eşit kare bölmeli düzlemde AR, BR ve CR vektörleri şe- 3. Eşit kare bölmeli düzlemdeki KR, LR ve MR vektörleri
kildeki gibi verilmiştir. şekildeki gibi verilmiştir.
KR
AR
LR
BR
CR
MR
Buna göre,
I. AR = 2BR
Buna göre, |KR + LR + 3MR| işleminin sonucu kaç
CR birimdir? (Her kare bir birimdir.)
II. BR = –
2
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
III. AR = –CR

2. Eşit kare bölmeli düzlemdeki KR, LR ve MR vektörleri 4.

şekildeki gibidir. KR
MR
LR
NR
LR
KR
MR
PR
Buna göre, KR + LR + MR vektörü aşağıdakilerden

Eşit kare bölmeli düzlemdeki KR, LR, MR, NR, PR vek-
hangisidir?
törleri için,
A) B)
I. KR ve LR eşit vektörlerdir.
II. MR ve NR aynı doğrultudadır.
III. LR ve PR zıt vektörlerdir.
C) D) IV. MR nin şiddeti LR kinin iki katıdır.

A) I ve II B) II, III ve IV
C) I, II, III ve IV D) I, II ve III

E)
E) I, III ve IV

41
VEKTÖRLER VE KUVVETLER
5
5. 7.
KR bR cR
LR
MR aR
Aynı düzlemde bulunan şekildeki aR, bR, cR vektör-

lerinin aR + bR + cR toplamı nedir?
Eşit bölmeli düzlemde şekildeki KR, LR, MR vektör-
A) aR B) 2aR C) –aR D) –2aR E) cR
leri için,
I. KR + LR + MR = 0
II. KR + MR = –LR
III. LR + MR = KR
yargılarından hangisi doğrudur? 8.

RR
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III KR
PR
D) I ve III E) I, II ve III
SR
TR
Eşit bölmeli düzlemde bulunan şekildeki vektör-

lerden,
I. PR + RR
II. SR + TR
6. Eşit bölmeli düzlemde KR, LR, PR vektörleri şekildeki III. SR – 2TR
gibidir.
hangisi KR vektörüne eşittir?

KR LR
PR
9. KR
KR + LR + MR = PR olduğuna göre, MR vektörü aşağı- NR

LR PR
dakilerden hangisidir?
A) B) C) MR
Aynı düzlemde bulunan şekildeki KR, LR, MR, NR ve PR

vektörlerinden hangisinin toplamı sıfırdır?
D) E) A) KR + LR B) PR + NR
C) MR + NR + PR D) KR + LR + PR
E) KR + PR + NR

42
4
1. I. İki vektörün toplamı yine vektördür. 3.
II. Bir vektörün skaler ile çarpımı yine vektördür.
III. Zıt vektörler aynı doğrultudadır. MR
Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? KR

O
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II LR
Şekildeki O merkezli dairesel bir düzlem üzerin-

de bulunan KR, LR ve MR vektörleri için,
I. KR = LR
II. KR + LR + MR = 0
III. |LR| = |MR|
2. Eşit bölmeli düzlemde KR, KR – LR ve KR + MR vektörleri
şekildeki gibidir. eşitliklerinden hangileri doğrudur?

KR
KR–LR
KR+MR
Buna göre, MR + LR vektörü aşağıdakilerden han-

gisidir?
A) B)
4.
FR1 FR2
FR5
FR3
C) D)
FR4 FR6
Aynı düzlemde bulunan şekildeki FR1, FR2, FR3, FR4,

FR5 ve FR6 kuvvetlerinin toplamı aşağıdakilerden
E)
hangisidir?
A) 2FR5 B) 2FR5 + 2FR3 C) 2FR3

D) FR5 + FR3 E) 0

43
4
5. Eşit bölmeli yatay düzlemde bulunan şekildeki FR1, 7. Eşit bölmeli düzlemde bulunan FR1 + FRR2 ve FR1 – FR2
FR2 ve FR3 kuvvetlerinin bileşkesi RR dir. kuvvetleri şekildeki gibidir.
FR1+FR2
FR1
RR
FR2
FR1–FR2
Buna göre, FR2 kuvveti aşağıdakilerden hangisidir?

FR1, FR2 ve RR şekildeki gibi olduğuna göre, FR3 aşa- A) B) C)
ğıdakilerden hangisidir?
A) B)
D) E)
C) D)
8. Aynı düzlemdeki FR1, FR2 ve FR3 kuvvetleri şekildeki gibidir.
E) FR2
FR1
FR3
Kuvvetlerin bileşkesinin büyüklüğü 16 N olduğu-

6. Aynı düzlemde bulunan FR1 ve FR2 kuvvetlerinin bileş-
na göre, FR3 kuvvetinin büyüklüğü kaç N dır?
kesi d doğrultusu üzerinde ve RR dir.
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10
Düşey
d
FR1 9. Aynı düzlemde bulunan FR1, FR2, FR3, FR4 ve FR5 kuvvetleri
şekildeki gibidir.
b FR2 FR3
a
Yatay FR1 FR5
FR2
b > a olduğuna göre, FR1, FR2 ve RR kuvvetlerinin
büyüklükleri arasındaki ilişki nedir? FR4
A) F2 > F1 > R B) F2 > R > F1
C) F1 > F2 > R D) R > F1 > F2 Buna göre, bu kuvvetlerin toplamı nedir?
E) R > F2 > F1 A) FR5 B) 2FR5 C) FR3 D) –FR2 E) FR1

44
5
1. Sürtünmesi önemsiz şekildeki düzenek dengede- 3. Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde O noktasında
dir. durmakta olan noktasal cisim yalnız düzleme para-
lel FR1, FR2 ve FR3 kuvvetlerinin etkisindedir.
F F
T N M
FR1
FR2 K
FR3
Buna göre, T ip gerilmesi kaç F dir?
P L
3F
A) 0 B) F C) 2F D) E) 3F
2
Cisim FR1, FR2 ve FR3 kuvvetlerinin etkisinde hareke-

te geçerse bir süre sonra şekilde verilen hangi
noktadan geçer?
A) K B) L C) M D) N E) P
2. O merkezli dairesel düzlem üzerinde bulunan FR1, FR2,

FR3 ve FR4 kuvvetleri şekildeki gibidir.
4. Aynı düzlemde bulunan FR1 ve FR2 kuvvetleri arasındaki

açı şekildeki gibi i ve kuvvetlerin bileşkesi RR dir.
FR3
FR4
FR2 FR1
O
FR1
FR2
Buna göre,
I. i açısını azaltmak
I. FR1 = FR4
II. FR1 kuvvetini artırmak
II. FR3 – FR2 = –FR4
III. FR2 yi ters çevirmek
III. FR1 + FR3 = FR2
işlemlerinden hangisi yapılırsa RR nin değeri ar-
eşitliklerinden hangileri doğrudur? tar? (i < 90°)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve II E) II ve III D) I ve III E) I, II ve III

45
5
5. 8. Yatay düzlemde şekildeki gibi kuvvetlerin etkisinde
kalan K cismi düzgün olarak hızlanmaktadır.
FR1=10 N
FR1 FR2
FR2=8 N 37°
Şekildeki FR1 ve FR2 kuvvetlerinin bileşkesi kaç N

K
dır? (cos37° = 0,8; sin37° = 0,6)
A) §5 B) 2§5 C) 2•10 D) 8 E) 6
FR3
6. K cismine aynı düzlemdeki FR1, FR2, FR3 kuvvetleri şekil-

Buna göre, K cismi için,
deki gibi etki ediyor.
I. İvmeli hareket yapmaktadır.
y
FR1 II. Dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir.
III. Cisim FR3 kuvveti yönünde hareket etmektedir.

2i
FR2 yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
i
x
FR3 D) I ve II E) I ve III
K cismi kuvvetlerin etkisinde dengede olduğuna

göre FR1, FR2, FR3 kuvvetlerinin büyüklükleri arasın-
daki ilişki nedir?
A) F1 > F3 > F2 B) F1 > F2 > F3
C) F1 > F2 = F3 D) F1 = F2 > F3
E) F2 > F3 > F1 9. Sürtünmesi ve makara ağırlığı önemsiz şekildeki

düzenek dengededir.
60°
5F
T F
7.
60° Yatay
8F K 60° 4F
F
Buna göre, FR, TR ve PR kuvvetlerinin büyüklükleri
arasındaki ilişki nedir?
Aynı yatay düzlemde bulunan şekildeki F, 4F, 5F,
8F büyüklüğündeki kuvvetlerin bileşkesi kaç F dir? A) F = T > P B) P > F = T
A) 4F B) 3F C) 5F C) F = T = P D) P > F > T
D) 5§3F E) 4§3F E) T > F > P

46
3
3. Eşit bölmeli sürtünmesiz, yatay bir düzlemde hare-
1. Aynı düzlemde bulunan büyüklükleri verilmiş FR1, FR2
ketsiz bulunan K cismine, aynı düzlemde FR1, FR2, FR3
ve FR3 kuvvetleri şekildeki gibi dengededir.
kuvvetleri etkimektedir.
FR1=8 N
FR1
FR2=12 N
K FR2
FR3
FR3=7 N
Kuvvetlerden yalnız birinin ters çevrilmesiyle

oluşabilecek en küçük kuvvet RR olduğuna göre, Cismin, serbest bırakıldığında hareketsiz kalma-
RR nin büyüklüğü kaç N dır? sı için,
I. FR3 kuvvetinin büyüklüğünü iki katına çıkarma
A) 7 B) 10 C) 14 D) 16 E) 24
II. FR3 kuvvetini yok etme
III. FR1 ve FR2 kuvvetlerin büyüklüğünü yarıya düşürme
işlemlerinden hangilerini yapmak gerekir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I veya III
D) II veya III E) I veya II
2. Eşit kare bölmeli şekildeki düzlemde bulunan FR

kuvvetinin X ekseni üzerindeki bileşeni FRX, Y ekseni
üzerindeki bileşeni FRY dir.
4. Koordinat düzlemindeki KR, LR ve MR vektörleri bir bi-

y
rimlik özdeş karelere şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
y
FR
4
3 KR
2
x MR
x ekseni 1
x
0 1 2 3 4
1
2 LR
FR, FRX ve FRY kuvvetlerinin büyüklükleri arasındaki 3
ilişki nedir? z
A) F > FX = FY B) F > FX > FY Buna göre, KR + LR + MR vektörü kaç birimdir?

C) FX > FY > F D) FY > F > FX A) 5 B) 5§2 C) 7
E) F > FY > Fx D) 6§2 E) 2•15

47
3
5. Bir kenar uzunluğu a olan küpün ayrıtları üzerindeki FR1=2 N
7.
KR, LR ve MR vektörleri şekildeki gibidir.
LR
45°
FR2=ñ2 N
KR
MR Aynı düzlemde bulunan ve büyüklükleri verilmiş

şekildeki kuvvetlerin bileşkesinin büyüklüğü kaç
§2
Buna göre, KR + LR – MR vektörünün uzunluğu kaç N dır? (sin45° = cos45° = )
2
a dır?
A) 2 + §2 B) 2§2 C) §6
A) §3 B) §2 C) §5 D) 2 E) 3
D) •10 E) 2
8. Yatay bir düzlem üzerindeki noktasal K cismi, şekildeki

kuvvetlerin etkisinde kalmaktadır.
2N
2a
a
1N K a
2a
3N
Buna göre, cisme etki eden net bileşke kuvvet
kaç N dır?
6. z
A) 1 B) 2 C) §2 D) §3 E) 2§3
FR
9. y
3F
4ñ2F
r FR
y
8°
53°
FR x
8° 37°
x
8F
Bir kürede şekildeki F kuvveteri x, y, z koordinatları 4ñ2F

üzerine yerleştirmiştir.
Buna göre, bu kuvvetlerin bileşkesinin büyüklü- Aynı düzlemde bulunan büyüklükleri verilmiş
ğü nedir? kuvvetlerin bileşkesinin büyüklüğü kaç F dir?
A) F§3 B) F§2 C) 2F (sin37° = 0,6; sin53° = 0,8)
D) F§5 E) 2F§2 A) 4§2 B) 5§3 C) 5 D) 3 E) 4

48
2. BÖLÜM
TORK VE DENGE
PRES
BİLGİ
Denge Etki - Tepki Prensibi
Bir cisme etki eden bileşke kuvvetin sıfır olması durumu- Her etkiye karşı bir tepki vardır. Etki
na denge denir. tepki kuvvetleri birbirine eşit ve zıttır.
Tepki kuvveti yüzeye daima diktir.
Üç Kuvvetin Etkisinde Denge NR = –GR NR
GR
»» RR = FR1 + FR2 + FR3 = O FR1
»» Herhangi iki kuvvetin bi-

leşkesi üçüncü kuvvete ip
eşit ve zıt yöndedir. i3
i2 T
i1
FR1 + FR2 = –FR3 FR2 N
FR1 + FR3 = –FR2

FR3 G$sina
FR2 + FR3 = –FR1 G$cosa
G
»» Lami teoremi geçerlidir. a
Yatay
F1 F2 F3
= = T = G $ sina, N = G $ cosa
sini1 sini2 sini3
I
»» Küçük açıyı gören kuvvet büyük, büyük açıyı gören II
kuvvet küçüktür. NI
»» Sağa doğru olan kuvvetler sola doğru olan kuvvetle-

re, aşağıya doğru olan kuvvetler yukarıya doğru olan
NII
kuvvetlerin büyüklüğüne eşittir.
G NI NII
y G = =
i sini sina sin90°
a
FR1 Yatay
FR1.sini
Tork ( xR, N $ m)
Kuvvetin döndürme etkisine tork denir. Vektörel bir nice-
FR2
i lik olup xR ile gösterilir.
FR1.cosi x
FR
FR3
O x=F $ d
F1 $ cosi = F2, F1 $ sini = F3 d

49
4. ÜNİTE TORK VE DENGE
x Denge Şartları
Tork vektörünün yönü sağ el kuralı ile
bulunur. Sağ el kuralına göre, dört par- Bir cismin dengede kalması için iki şart vardır.
mak cismin dönme yönünü gösterecek
biçimde sağ el yerleştirildiğinde, baş 1. Şart: Cisme etkiyen kuvvetlerin bileşkesi sıfır olmalıdır.
parmak tork vektörünün yönünü göste-
rir. Yani; ! FR = 0 olmalıdır.
2. Şart: Herhangi bir noktaya göre toplam tork sıfır olmalıdır.
Fy Yani; ! xR = 0 olmalıdır.
FR
Cisim dengede ise bu iki şart sağlanıyor demektir. Dur-

a gun cisimlerin denge durumu statik denge olarak isim-
Fx
O lendirilir. Sabit hızla hareket eden cisimler dengede ise
d dinamik olarak isimlendirilir.
xx=F $ cosa $ 0=0
xy=F $ sina $ d »» Dönme noktasına olan dik uzaklık artarsa aynı tork
değeri için kuvvet değeri azalır. En küçük kuvvet so-
»» Uzantısı dönme noktasından geçen kuvvetin torku rularında dönme noktalarına olan en büyük uzaklık
sıfırdır. referans alınmalıdır.
F Tork Almada Pratik Çözüm Mantığı
d a
O
a T
xx=F $ x =F $ d $ sina
x Yatay
L
K
Bileşke Tork
Birden fazla kuvvetin etkisinde bir çubuğun hangi yönde, »» Bir sistem dengede ise herhangi bir noktaya göre
ne kadarlık torkla döneceği kuvvetlerin torklarının vektö- tork alınabilir. Hangi noktaya göre tork alırsanız top-
rel toplamı ile bulunur. lam tork dengedeki bir sistem için sıfır olmak zorun-
dadır.
FR3 FR1
(–)
»» Şekildeki sistemde tork alma noktasını seçerken, işi-
me yaramayan (soruda sorulmayan) noktaya göre
tork almak gereksiz kuvvetten kurtulmak anlamına
O gelir.
d d d d
»» Soruda birden çok kuvvet değeri soruluyorsa (N ve T

(+)
FR2
yi aynı anda hesaplamak gibi) birinci kuvvetini değe-
rini tork dengesinden, ikinci kuvvetin değerini kuvvet
dengesinden bulmak daha pratik olacaktır.
Toplam Tork = F2 $ 2d – (F1 $ 4d + F3 $ d)

50
TORK VE DENGE
6
1. 2P ve 3P ağırlıklı cisimler iplerle şekildeki gibi tava- 3. Sürtünmesi önemsiz makara ile kurulan düzenekte
na asıldığında iplerdeki gerilme kuvvetlerin büyük- iplerle birbirine bağlı P1 ve P2 ağırlıklı cisimler şekil-
lükleri T1 ve T2 olmaktadır. deki gibi dengededir.
T1
P1
2P
T2 T1
T2
3P
P2
T1 Gösterilen iplerde oluşan gerilme kuvvetinin bü-

T2 yüklüğü T1 ve T2 olduğuna göre,
4 1 5 2 5 I. T1 = T2
A) B) C) D) E)
5 5 3 5 2 II. P1 = P2
III. T1 = P1
eşitliklerinden hangileri kesinlikle doğrudur?

2. Sürtünmesi önemsiz makara ile kurulan düzenekte

2P ve P ağırlıklı cisimleri şekildeki gibi dengededir. 4. P ağırlıklı cisim şekildeki gibi T1 ve T2 ip gerilmesiyle
dengelenmiştir.
30°
T2
T1
2P T2
T1
T3
P
Gösterilen ip gerilme büyüklükleri T1, T2 ve T3 Gösterilen ip gerilmelerinin büyüklüğü T1, T2 ve

arasındaki ilişki nedir? cismin ağırlığının büyüklüğü P arasındaki ilişki
nedir? (sin30° = 0,5)
A) T1 = T2 > T3 B) T3 > T2 > T1
A) T1 > T2 > P B) T1 > P > T2
C) T2 = T3 > T1 D) T1 > T2 = T3
C) P > T2 > T1 D) T2 > T1 > P
E) T3 > T1 > T2 E) T2 > P > T1

51
TORK VE DENGE 6
5. P ağırlıklı cisim ip gerilme büyüklükleri T1, T2 ve T3
7. 5P ağırlıklı O merkezli homojen küre FR kuvvetiyle
olan iplerle şekildeki gibi dengelenmiştir.
şekildeki gibi dengelenmiştir.
FR
T1 T2
a
i b
O
T3
İp gerilme büyüklükleri arasındaki ilişki T1 > T2 > T3 N

olduğuna göre a, b ve i açıları arasındaki ilişki ne-
dir? F kuvvetinin büyüklüğü 2P olduğuna göre, ze-
min tepki kuvveti N kaç P dir?
A) i > a > b B) b > i > a
A) 5P B) 3P C) 7P D) P E) 2P
C) a > b > i D) b > a > i
E) a > i > b
6. Ağırlığı 24 N olan P cismi F kuvveti ve T ip gerilme- 8. O merkezli 2P ağırlıklı homojen küre, 5P büyüklü-
siyle şekildeki gibi dengelenmiştir. ğündeki FR kuvveti ile şekildeki gibi dengededir.
37° FR=5P
T
F
37°
K
O
P
L
Buna göre, F kuvvetinin büyüklüğü ve T ip geril-
mesi kaç N dır? (sin37° = 0,6 ; cos37° = 0,8) K ve L duvarlarında oluşan tepki kuvvetlerinin bü-
yüklükleri sırasıyla NK ve NL dir.
F T
NK
A) 32 30 Buna göre, oranı kaçtır?
NL
B) 40 30
C) 30 40 (sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)
D) 40 32
3 4 3 5 4
E) 32 40 A) B) C) D) E)
5 3 4 4 5

52
TORK VE DENGE
7
1. Aşağıdaki olayların hangisinde tork etkisi göz-
4. Eşit kare bölmeli düzlem üzerinde bir FR kuvveti şe-
lemlenmez?
kildeki gibi verilmiştir.
A) Araba direksiyonlarının döndürülmesinde
B) Kapının açılıp, kapanmasında
C) Ceviz kıracağının kullanımında
L
D) Şişe kapağının açılmasında
K
E) Dinamometre ile bir cismin ağırlığının ölçülmesinde FR
FR kuvvetinin K ve L noktalarına göre tork büyüklük-

2. Dengede olan bir cisim ile ilgili, leri sırasıyla xK ve xL dir.
I. Cisme etki eden kuvvetlerin torkları toplamı sı- xK
fırdır. Buna göre, oranı kaçtır?
xL
II. Herhangi bir noktaya göre alınan tork toplamı
sıfırdır. 1 2 1
A) B) C) 1 D) E) 2
3 3 2
III. Cisme etki eden toplam kuvvet sıfırdır.

5. Sürtünmesiz yatay düzlemde K noktası etrafında

dönebilen eşit kare bölmeli levhaya aynı düzlemde
etki eden FR1, FR2 ve FR3 kuvvetleri şekildeki gibidir.
3. Sayfa düzlemine dik O noktası etrafında dönebilen
eşit bölmeli çubuğa üç kuvvet şekildeki gibi dik uy- d
gulanıyor.
FR3=2F (–)
F1=F F3=4F
K (+)
FR1=F
F2=2F FR2=3F
Buna göre, kuvvetlerin O noktasına göre tork Buna göre, levhanın dönme yönü ve bileşke tor-
büyüklükleri x1, x2 ve x3 arasındaki ilişki nedir? kun büyüklüğü nedir?
A) x1 > x2 > x3 B) x1 > x3 > x2 A) (+) yönde, 4Fd B) (–) yönde, 2Fd
C) x1 = x2 > x3 D) x1 = x2 = x3 C) (–) yönde, Fd D) (+) yönde, 2Fd
E) x1 > x2 = x3 E) (+) yönde, Fd

53
TORK VE DENGE 7
6. Şekildeki levha O noktası etrafında dönebilmekte- 8. Yatay düzlemde O noktası etrafında dönebilen lev-
dir. Levhanın X, Y ve Z noktalarına uygulanan kuv- haya, eşit kare bölmeli düzlemde FR kuvvetleri şekil-
vetlerin O noktasına göre tork büyüklükleri xX, xY deki gibi etki etmektedir.
ve xZ dir.
d
X
2F
FR
F FR (–)
Y
O r r r
FR O (+)
F
Z
Buna göre, cismin dönme yönü ve toplam torkun
Buna göre, xX, xY ve xZ arasındaki ilişki nedir? büyüklüğü nedir? (Sürtünmeler önemsizdir.)
A) xX > xY > xZ B) xX = xZ > xY A) –, 2Fd B) –, 4Fd C) +, 4Fd
C) xY > xX > xZ D) xY > xZ > xX D) +, 2Fd E) +, Fd
E) xY = xX > xZ
9. O merkezli r yarıçaplı dairesel levha K noktası etra-

fında şekilde verilen FR ve 2FR kuvvetlerinin etkisinde
dönmektedir.
FR
r
7.
O 2FR
II
K
I III
ip
IV
K
Buna göre, toplam torkun büyüklüğü ve yönü

V nedir?
(.: sayfa düzleminden dışarı; ,: sayfa düzlemin-

Bir iple tavana asılı türdeş çubuk, K noktasında den içeri)
ayrı ayrı etkiyen numaralandırılmış kuvvetlerden
hangisi ile verilen konumda dengede kalabilir? A) 3Fr, . B) 2Fr, . C) 2Fr, ,
A) I B) II C) III D) IV E) V D) 3Fr, , E) 5Fr, ,

54
TORK VE DENGE
6
3. P ağırlıklı cisim bir ip yardımıyla şekildeki I, II ve III
1. K ve L cisimleri TR1, TR2 ve TR3 ip gerilmeleriyle şekildeki
konumlarında ayrı ayrı dengelenmektedir.
gibi dengededir.
TR2 Çubuk
III
TR3
Yatay
TR1
II
K I
P
L
Dengeleyen kuvvetlerin büyüklükleri sırasıyla FI,
L cismi alınıp denge sağlandığında TR1, TR2, TR3 ip FII ve FIII olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki
gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri için ne söyle- nedir? (Sürtünmeler önemsizdir.)
nebilir? (İpler esnemiyor.)
A) FI = FII = FIII B) FI > FII > FIII
T1 T2 T3
C) FIII > FI > FII C) FI = FII > FIII
A) Azalır Azalır Artar
E) FII > FI > FIII
B) Değişmez Artar Değişmez
C) Azalır Azalır Azalır
D) Azalır Artar Değişmez
E) Değişmez Azalır Artar
2. Düşey düzlemde bulunan P ağırlıklı türdeş cisim X

noktasından duvara bağlanmıştır. 4. P ağırlıklı bir cisim, sürtünmesi önemsiz makaralar-
la Şekil - I ve Şekil - II deki gibi dengededir.
K L
53° T1
X M T2
ip
P
P 37°
N Şekil I Şekil II
Cismin şekildeki gibi dengede kalması için baş- İplerde oluşan gerilme kuvvetlerinin büyüklükle-
ka bir ip K, L, M ve N noktalarının hangilerinden T1
bağlanmalıdır? ri T1 ve T2 olduğuna göre, oranı kaçtır?
T2
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M 3 4 5 4
A) B) C) D) E) 1
D) K ya da L E) M ya da N 4 3 3 5

55
TORK VE DENGE 6
5. Düzgün, türdeş, eşit bölmeli çubuk şekildeki I ve II 7. Ağırlığı ihmal edilen eşit bölmeli çubuk, ağırlıkları 20
destekleriyle verilen konumda dengededir. N ve 70 N olan cisimlerle şekildeki gibi yatay ko-
numda dengededir.
ip
Yatay
I II
20 N
30 N
NI
Buna göre, destek tepkileri oranı kaçtır?
NII
Buna göre, ip gerilme kuvveti kaç N dır?
1 1 1
A) 2 B) 1 C) D) E) A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
2 3 4
8. P ağırlıklı düzgün, türdeş bir çubuk ip ile şekildeki

gibi dengededir.
30°
O
Yatay
Buna göre, çubuğu dengede tutan ip gerilmesi T

1
kaç P dir? (sin30° = )
2
6. P ağırlıklı, eşit bölmeli türdeş çubuğa, 4P ağırlıklı ci-
sim şekildeki gibi asılarak dengelenmiştir. 1 2 1 §3
A) B) C) D) E) 1
2 3 3 2
9. FR3
T1 T2
FR1
Yatay
O
FR2
4P
Buna göre, iplerde oluşan gerilme kuvvetleri

O merkezli türdeş küreyi, şekildeki basamağa,
T1
oranı kaçtır? ayrı ayrı uygulanan FR1, FR2 ve FR3 kuvvetlerinden
T2 hangisi çıkarabilir?
3 5 3 3 7 A) Yalnız FR1 B) Yalnız FR2 C) Yalnız FR3

A) B) C) D) E)
5 3 4 7 3
D) FR2 ve FR3 E) FR1 ve FR3

56
TORK VE DENGE
7
1. Düzgün, türdeş bir çubuk Şekil - I, Şekil - II ve Şekil - 3. Düşey düzlemde K noktasından menteşelenmiş da-
III de TR1, TR2ve TR3 ip gerilmeleriyle dengededir. iresel levha X, Y ve Z noktalarından duvara şekilde-
ki gibi ayrı ayrı bağlanmıştır.
X Y
TR1 O a
O
TR2
Z
Şekil I Şekil II
TR3
K
O a
Şekil III Buna göre, duvarın hangi noktasına bağlanan ip

İp gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri T1, T2 ve T3 levhayı verilen konumda dengede tutabilir?
arasındaki ilişki nedir? (Sürtünme önemsizdir.)
A) T1 = T2 = T3 B) T1 > T2 > T3 A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z

C) T1 > T2 = T3 D) T2 = T3 > T1 D) X ve Y E) X ve Z
E) T3 > T2 > T1
4. Ağırlığı önemsiz çubuk, destek ve ip yardımıyla şe-

kildeki gibi dengelenmiştir.
2. Türdeş L uzunluklu, P ağırlıklı çubuk şekildeki gibi T
ip gerilmesiyle dengededir.
a
Çubuğun üzerindeki adam ok yönünde hareket
Buna göre, T ip gerilmesi etmeye başlarsa, ip gerilme kuvveti T ve destek
tepki kuvveti N ilk duruma göre nasıl değişir?
P, çubuğun ağırlığına
a, çubuğun yatayla yaptığı açıya T N
L, çubuğun uzunluğuna A) Artar Azalır

B) Azalır Artar
C) Artar Değişmez
A) Yalnız P B) Yalnız a C) P ve L D) Azalır Azalır
D) a ve P E) a , P ve L E) Artar Artar

57
TORK VE DENGE 7
5. Eşit bölmeli türdeş çubuk, destek ve K noktasına 7. Eşit bölmeli K - L çubuğu Şekil - I de destek üze-
bağlı ip yardımıyla şekildeki gibi dengededir. rinde dengededir. Ağırlığı 80 N olan çubuk L ucu
yerde olarak Şekil - II deki gibi dengelendiğinde ip
gerilme kuvveti büyüklüğü T olmaktadır.
ip
K T
K L Yatay
K L
İp, L noktasından bağlanarak tekrar yatay denge L
sağlanırsa, ip gerilmesi T ve destek tepkisi N nin

büyüklükleri ilk duruma göre nasıl değişir? Şekil - I Şekil - II
T N Buna göre, T ip gerilmesi kaç N dır?

A) Değişmez Artar
A) 60 B) 70 C) 75 D) 80 E) 85
B) Azalır Artar
D) Artar Değişmez
E) Artar Artar
8. Ağırlıkları önemsiz, eşit bölmeli çubuklar X, Y ve Z

cisimleri ile şekildeki gibi dengededir.
6. O noktasına bağlı menteşe etrafında serbestçe döne-
bilen, türdeş kalas, şekildeki konumda dengededir.
T
37° Yatay
Z
Yatay
O
Y X
Cisimlerin kütleleri sırasıyla mX, mY ve mZ oldu-

Kalasın ağırlığı 90 N olduğuna göre, ipteki geril- ğuna göre, kütleler arasındaki ilişki nedir?
me kuvveti T kaç N dır? A) mX = mY = mZ B) mX > mY = mZ
(sin37° = 0,6; cos37° = 0,8) C) mY > mZ > mX D) mY > mX > mZ
A) 30 B) 45 C) 50 D) 60 E) 90 E) mY = mZ > mX

58
TORK VE DENGE
4
1. Ağırlığı önemsiz çubuk, 5P ağırlıklı cisimle asılarak 3. P ağırlıklı türdeş, O1 ve O2 merkezli küreler ip ile şe-
şekildeki gibi dengededir. kildeki gibi dengededir.
I
T
O2
5P
NI
O1
Yatay
NII II
K L
Bu durumda I ve II duvarında oluşan tepki kuvvetleri

K ve L cisimlerinin ağırlıkları sırasıyla PK ve PL
sırasıyla NI ve NII, ip gerilmeside T dir.
olduğuna göre, PK ve PL kaç P dir?
NI, NII ve T gerilmesi arasındaki ilişki nedir?
PK PL
A) P 2P A) NII > NI > T B) NII > T > NI
B) 2P P C) NII > T = NI D) NI = NII > T
C) 3P 2P
E) NI > T > NII
D) 2P 3P
E) 4P 6P
4. Ağırlığı 60 N olan 200 cm uzunluğundaki düzgün

türdeş bir kalas şekildeki gibi dengededir.
2. Ağırlığı 60 N olan O merkezli türdeş küre iple şekil-
deki gibi dengededir. N
T 60°
160 cm
Buna göre, T ip gerilmesi kaç N dır?

Buna göre, duvarın tepkisi N kaç newtondur?
1 §3
(sin30° = ; cos30° = ) (Sürtünmeler önemsiz)
2 2
A) 20 B) 40 C) 60 D) 80 E) 100
A) 60 B) 60§3 C) 90 D) 100 E) 120

59
TORK VE DENGE 4
5. Ağırlığı 90 N olan eşit bölmeli türdeş çubuk şekilde- 7. Eşit bölmeli, türdeş ve özdeş çubuklar şekildeki gibi
ki gibi dengededir. dengededir.
ip
37°
O
Buna göre, menteşede oluşan düşey tepki kuv-

veti kaç N dır?
I II
(sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)
Destek tepki kuvvetleri sırasıyla NI ve NII olduğu-
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
NI
na göre, oranı kaçtır?
NII
5 3 2 4 5
A) B) C) D) E)
3 5 3 5 4
6. O noktasına bağlı menteşe etrafında serbestçe dö-

nebilen eşit bölmeli düzgün çubuk, gerilme kuvvet-
leri T1 ve T2 olan iplerle şekildeki gibi dengededir.
8. Ağırlığı 60 N, yarıçapı 150 cm olan türdeş küreyi

basamaktan çıkarabilmek için yatay FR kuvveti şekil-
T2 deki gibi uygulanıyor.
T1 FR
Yatay
53° 37°
O
T1
T2 60 cm
(sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)

Buna göre, FR kuvveti en az kaç N dır?
1 4 5
A) 2 B) 1 C) D) E)
2 5 4 A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60

60
TORK VE DENGE
5
1. Üst üste konulmuş, eşit bölmeli türdeş KL ve MN 3. O noktasından menteşeli düzgün türdeş çubuk, bir
çubuklarının ağırlıkları sırasıyla G1 ve G2 dir. iple şekildeki gibi dengelenmiştir.
M N
ip
K L
Düzenek şekildeki gibi dengede olduğuna göre,
G1
oranı kaçtır? 37° 74°
G2 O
1 1 2 4 Çubuğun ağırlığı P, ipteki gerilme kuvveti T oldu-

A) 1 B) C) D) E)
2 3 3 3
T
ğuna göre, oranı kaçtır?
P
(sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)
2 3 3 3 4
A) B) C) D) E)
3 2 4 5 3
2. K L
4. Düzgün ve türdeş KLM çubuğu, L noktasından bü-

külerek yatay zemine konulduğunda şekildeki gibi
Eşit bölmeli, türdeş 6P ağırlıklı K - L çubuğu şekilde-
dengede kalıyor.
ki gibi dengededir. Ağırlığı P olan cisimlerden önce
sadece K ucuna çubuğun dengesi bozulmayacak M
şekilde NK tane, sonra sadece L ucuna NL tane ko-
nuluyor.
Buna göre, NK ve NL kaçtır? 53°

K L
NK NL
KL arası uzunluk 5 cm olduğuna göre, LM arası
A) 12 3
uzunluk en fazla kaç cm olabilir?
B) 3 6
C) 6 12 A) 1
2
5 B) 5§5 C) 3§5
3
D) 3 12
E) 12 6 D) 3 5 E) 2
3

61
TORK VE DENGE 5
5. Düzgün bir çubuk şekildeki gibi dengede iken ipte-
7. Ağırlığı PR olan düzgün, eşit bölmeli, türdeş çubuk
ki gerilme kuvveti TR, yay gerilmesi FR dir. şekildeki gibi dengededir.
53°
TR
K noktasından etki eden toplam tepki kuvveti N

olduğuna göre, N kuvvetinin büyüklüğü kaç P
Çubuk üzerindeki çocuk ok yönünde ilerlerken T dir? (sin53° = 0,8; cos53° = 0,6)
ve F ilk duruma göre nasıl değişir?
(İp esnemesi önemsizdir.) 5 3 2 2 2
A) B) C) D) E)
2 2 3 4 5
T F
A) Azalır Değişmez
B) Artar Azalır
C) Artar Değişmez
D) Azalır Azalır
E) Artar Artar
8. Sürtünme kuvvetinin yeterince büyük olduğu zemin

üzerinde şekildeki gibi duran GR ağırlıklı cisim ser-
best bırakılıyor.
TR
GR
6. Ağırlıkları PK ve PL olan eşit bölmeli, türdeş K ve L

çubukları şekildeki gibi dengededir.
NR
L
Cisim aşağıya doğru kayarken, ipteki T gerilme

K kuvveti ile zeminin N düşey tepki kuvveti ilk du-
ruma göre nasıl değişir?
T N
A) Artar Değişmez
PK B) Artar Artar
Buna göre, oranı kaçtır? C) Azalır Artar
PL
D) Azalır Azalır
1 3
A) 1 B) 2 C) D) 3 E) E) Azalır Değişmez
2 2

62
3. BÖLÜM
DENGE VE KÜTLE MERKEZİ
PRES
BİLGİ
Kütle Merkezi ve Ağırlık Merkezi Ağırlığı Hacmi ile Orantılı Olan Cisimler:
Küre Silindir
Genel olarak öğrenciler tarafından aynı kabul edilen kütle
h
merkezi kavramı ile ağırlık merkezi kavramı gerçekte birbi-
rinden farklıdır. Ağırlık, cisme etki eden yer çekim kuvvetinin
ölçüsüdür. Yer çekim ivmesine bağlı olarak değişir. Cismin r r
ağırlığının uygulama noktası ağırlık merkezidir. Kütle merkezi

ise bir cismin tüm kütlesinin toplanmış varsayıldığı noktadır.
Eğer bir cisim, yer çekim ivmesinin her yerde sabit olduğu bir 4 3
Ga rr Garr2 $ h
3
yerdeyse ağırlık merkezi ile kütle merkezi çakışık olur.
Türdeş, Düzgün Geometrik Cisimlerin Ağırlık Türdeş Olmayan Cisimlerin Ağırlık Merkezi
Merkezi Bir cismin verilen konumda dengede kalması için asıldığı
Ağırlığı Uzunluğu ile Orantılı Olan Cisimler: ipin uzantısı cismin ağırlık merkezinden geçmesi gerekir.
Kare Tel Dikdörtgen Tel
Eğer bir cisim asıldığında ipin uzantısı ağırlık merkezin-
Düz Tel
a den geçmiyorsa geçecek şekilde dengeye gelir.
,
a
K
K
Ga, Ga 4a Ga2(a+b)
Çember Tel
L
O r
Ga 2rr Şekildeki gibi dengede olan kare levhanın ve çubuğun

Ağırlığı Alanı ile Orantılı Olan Cisimler: ağırlık merkezi KL arasındaki herhangi bir noktada olabilir.
Kare Levha Dikdörtgen Levha Çember Levha
a b
Noktasal Cisimlerin Ağırlık Merkezi
r
a a O
y
Koordinat sistemine yer-
Gaa2 Gaa$b leştirilen cisimlerin herbir
Ga rr2
Üçgen Levha y3
parçasının ağırlıklarının X m3
ve Y eksenine göre torkla- y2
m2
rının torkları, toplam kütle-
h
y1
nin torkuna eşittir. m1
a
a$h x1 x2 x3 x
Ga
2

63
4. ÜNİTE DENGE VE KÜTLE MERKEZİ
m1 $ x1 + m2 $ x2 + m3 $ x3 Bir cismin ağırlık merkezinin doğrultusu cismin yere te-

xKM = mas ettiği kısmından geçerse dengesi bozulmaz.
m1 + m2 + m3
m1 $ y1 + m2 $ y2 + m3 $ y3
yKM =
m1 + m2 + m3
Parça Ekleme - Çıkarma

Türdeş, eşit kare bölmeli bir cismin üzerine taralı kısım
yapıştırıldığında cismin ağırlık merkezi eklenen cisme
doğru yer değiştirir.
G G G
Dengededir. Dengededir. Dengede Kalmaz.
Paralel Kuvvetlerin Bileşkesi

O
Aynı Yönlü Paralel Kuvvetler
K O L
Türdeş, eşit kare bölmeli bir cismin üzerinden bir parça

FR1 FR2
çıkarıldığında ağırlık merkezinin yeri çıkarılan parçanın
ağırlık merkezine zıt yönde yer değiştirir.
RR=FR1+FR2
Aynı yönlü paralel kuvvetlerin bileşkesi iki kuvvetin ara-

sında, büyük olan kuvvete daha yakın olur. Bileşke kuv-
O
vet, kuvvetlerin toplamına eşittir.
Bileşke noktası aynı zamanda denge noktasıdır.
F1 $ |KO| = F2 $ |OL| dir.
Zıt Yönlü Paralel Kuvvetler

Türdeş, bir cisimden ağırlık merkezine göre simetrik ve
eşit büyüklükte parçalar çıkarılırsa, ağırlık merkezinin yeri
FR1
değişmez.
O K
L
RR=FR1–FR2 FR2
O
Zıt yönlü paralel kuvvetlerin bileşkesi iki kuvvetin dışında,
büyük olan kuvvet tarafında ve büyük kuvvet ile aynı yön-
lüdür. Bileşke kuvvetin şiddeti, kuvvetlerin farkına eşittir.
Bileşke noktası aynı zamanda denge noktasıdır.
F1 $ |OL| = F2 $ |KO| dir.
G

64
8
1. K L M 4.
I II
III IV
FR1=F FR2=3F
Ağırlığı önemsiz eşit bölmeli şekildeki çubuğa V

uygulanan FR1 ve FR2 kuvvetlerinin bileşkesi nere-
dedir?
A) K B) K - L C) L D) L - M E) M
Eşit bölmeli düzlemde türdeş bir tel ile oluştu-
rulan şekildeki cismin kütle merkezi hangi böl-
gededir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
2. FR1=F
K L M N
FR2=3F
Ağırlığı önemsiz eşit bölmeli şekildeki çubuğa

uygulanan FR1 ve FR2 kuvvetlerinin bileşkesi nere-
dedir?
A) N B) M - N C) L - M D) L E) K
5.
M
3. Kütle ve ağırlık merkezi ile ilgili; K
I. Yer çekimsiz bir ortamda ağırlık merkezi olmaz.

N
II. Kütle merkezinin yeri, yer çekimine bağlı değildir.
Eşit kare bölmeli düzlemde bulunan, şekildeki
III. Yükseklere çıkıldıkça ağırlık azalır.
gibi bükülmüş türdeş telin verilen konumda den-
yargılarından hangileri doğrudur? gede kalması için nereden asılması gerekir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) K B) K - L C) L

D) I ve III E) I, II ve III D) M E) M - H

65
8
6. 9.
ip ip ip
L
Şekil I Şekil II Şekil III
P N M
Şekil - I, Şekil - II ve Şekil III deki gibi bükülmüş
türdeş tellerden hangileri iple asıldıklarında dü-
şey düzlemde verilen konumda dengede kalır? Eşit bölmeli, düzgün, türdeş bir levhadan şekilde
(Bölmeler eşit aralıklıdır.) verilen parçalardan iki tanesi çıkarıldığında ağırlık
merkezi ok yönünde yer değiştiriyor.
Buna göre, bu iki parça hangisidir?
A) L-N B) M-N C) M-L D) K-M E) M-P
7.
L
r 3r
O1 O2
O1 ve O2 merkezli, r ve 3r yarıçaplı türdeş bir

telden yapılmış şekildeki K ve L çemberlerinin
kütle merkezi O1 noktasından kaç r uzaklıktadır?
10. Türdeş ve özdeş karelerden oluşan ince kare K, L,
1 4 M ve N levhaları koordinat düzlemine şekildeki gibi
A) B) 1 C) 2 D) E) 3
3 3 yerleştirilmiştir.
y
8. 6
K N
L 4
K M
M
N 2
P L
x
0 2 4 6
Buna göre levhanın kütle merkezinin koordinat-

Özdeş ve türdeş kare levhalardan oluşan şekil-
deki cismin kütle merkezi neresidir? ları (X, Y) aşağıdakilerden hangisidir?
A) L B) L - M C) M A) (3, 4) B) (3, 3) C) (2, 3)
D) M - P E) M - H D) (3, 2) E) (4, 3)

66
9
1. 2m 3. Düzgün ve türdeş dairesel ve üçgen levhadan olu-
şan sistem şekildeki gibidir.
3m
K L M
P N
K L M N O
Cisimler aynı maddeden yapıldığına göre şeklin

Eşit bölmeli sayfa düzlemine şekildeki gibi yer- ağırlık merkezi nerededir?
leştirilmiş m, 2m, 3m kütleli noktasal cisimlerin (Noktalar arası uzaklıklar eşittir. π = 3)
kütle merkezi hangi noktadadır?
A) N B) M - N C) M D) L – M E) L
A) K B) L C) M D) P E) N
4. Eşit bölmelendirilmiş düzgün türdeş levha O nokta-

sından ip ile asıldığında verilen konumda dengede
kalmaktadır.
K
2. Eşit hacim bölmeli türdeş cisimler şekildeki gibi I, II
ve III konumlarında tutuluyor.
L M
Taralı parça çıkarıldığında levhanın dengesinin

bozulmaması için;
I II III I. Yalnız K yı çıkarmak
II. Yalnız M yi çıkarmak
Buna göre I, II ve III konumlarındaki cisimlerden
hangileri serbest bırakıldığında dengede kalabi- III. L ve M yi çıkarmak
lir? işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I veya II
D) II ve III E) I, II ve III D) I veya III E) Yalnız III

67
KUVVET VE HAREKET 9
5. Kütle merkezi O noktası olan eşit bölmeli, düzgün 7. r yarıçaplı türdeş K küresi ile r yarıçaplı türdeş L si-
türdeş kare levhadan şekildeki taralı kısımlar çıka- lindiri O noktasından bir iple asıldığında şekildeki
rılıyor. gibi dengede kalmaktadır.
2r
N
K r L
r
O
O
P
Cisimlerin özkütleleri sırasıyla dK ve dL olduğuna

M dK
göre, özkütleleri oranı kaçtır?
dL
Ağırlık merkezi yerinin değişmemesi için,
2 4 3 5
I. Yalnız K yı çıkarmak A) B) 1 C) D) E)
3 3 2 3
II. Yalnız M yi çıkarmak
III. N ve P yi çıkarmak K
8.
işlemlerinden hangilerinin yapılması gerekir?

Türdeş ve özdeş kare levhalardan oluşan şekil-

deki cisim K noktasından bir iple asılırsa aşağı-
dakilerden hangisi gibi dengede kalır?
A) B)
6. O merkezli 2r yarıçaplı şekildeki dairesel türdeş lev- K K

hadan, r yarıçaplı dairesel kısım çıkarılıyor.
C) D)
r r
O K K
Buna göre, oluşan yeni şeklin kütle merkezi, O E)

noktasına kaç r uzaklıkta olur? K
1 2 4 3
A) B) C) 1 D) E)
3 3 3 2

68
8
1. Eşit bölmeli düzgün, türdeş üçgen levha O nokta- 3. Düzgün, türdeş, eşit kare bölmeli şekildeki levha-
sından yere şekildeki gibi sabitlenmiştir. dan L ve P bölümleri çıkarılıyor.
K M P S
L N R T
FR
Kütle merkezinin değişmemesi için hangi iki par-

çanın daha çıkarılması gerekir?
A) R ve N B) K ve R C) T ve S
D) T ve N E) S ve N
O
Levhanın ağırlığı G, dengeleyen kuvvet F oldu-

ğuna göre, F kaç G dir?
1 1 2 3 4
A) B) C) D) E)
3 2 3 2 3
4. Düzgün, türdeş, eşit kare bölmeli levhadan dairesel

kısım çıkarılıp şekildeki gibi yerleştiriliyor.
2. I. Düzgün türdeş geometrik cisimlerde köşegen-
leri kesiştirerek
II. Türdeş olmayan cisimlerde, cismi asarak
III. Türdeş olmayan cisimlerde, cismi taşırma kabı- K L M
na atarak O
Bir cismin kütle merkezinin yerini bulmak iste-

yen birisi verilen hangi özellikleri kullanarak bu-
labilir? Buna göre, oluşan yeni şeklin kütle merkezi han-
gi noktada olur? (π = 3)
A) LM B) KL C) L D) OM E) K

69
8
5. Eşit kare bölmeli düzlemdeki m1, m2 ve m3 kütleli 7. Eşit kare bölmeli, türdeş X ve Y levhaları birbirine
cisimlerin kütle merkezi K noktasıdır. yapıştırılıp iple şekildeki gibi dengelenmiştir.
m1
m2
ip
K
X
m3
Buna göre;
Buna göre, cisimlerin kütleleri m1, m2 ve m3 ara-
I. Cisimlerin kütle merkezi, ip doğrultusundadır.
sındaki ilişki nedir?
II. X in kütlesi, Y ninkinden büyüktür.
A) m1 > m3 > m2 B) m2 > m1 > m3
III. X in kütlesi, Y ninkinden küçüktür.
C) m3 > m2 > m1 D) m3 > m1 > m2
E) m2 > m3 > m1
8. Düzgün, türdeş bir metalden yapılmış üçgen levha

şekildeki gibi T1 ve T2 ipleriyle dengededir.
6. Şekildeki özdeş ve türdeş küplerle oluşturulan ci-

sim verilen konumda tutulmaktadır. T1 T2
T1
T2
Cismin verilen konumda dengede kalması için
L parçası üzerine özdeş küplerden en fazla kaç 1 1
A) B) 3 C) D) 2 E) 1
adet konulabilir? 3 2
A) 3 B) 5 C) 6 D) 8 E) 9

70
6
1. Kütle merkezi O noktası olan düzgün ve türdeş lev- 3. Uzunlukları , ve 2, olan, düzgün, türdeş, eşit kalın-
hadan şekildeki parça kesilerek ok yönünde kay- lıkta X ve Y çubukları O noktasından perçinlenerek
dırılıyor. bir iple şekildeki gibi dengededir.
X Y
Yatay
45° K L M N P
45° , O 2,
O
Çubukların özkütleleri sırasıyla dX ve dY olduğu-

dX
na göre, oranı kaçtır?
dY
Oluşan yeni şeklin kütle merkezi nerededir? 1

A) §2 B) C) 2 D) 4 E) 1
A) K - L arasında B) L de §2
C) M de D) L - M arasında
E) O - M arasında
4.
ip
y
2. M K
4
N
3
R L
2
İple asılı olarak şekildeki gibi dengede olan tür-
deş levhanın K parçası kesilip L nin üzerine ya-
1
pıştırıldığında denge konumunun değişmemesi
için;
x I. P parçasını kesip, N nin üzerine yapıştırmak
0 1 2 3 4 5
II. M ve N parçalarını çıkarmak
Şekildeki özdeş ve türdeş dört yarım daire şek-
III. M ve R parçalarını çıkarmak
lindeki levhaların ortak kütle merkezinin koordi-
natları (x, y) aşağıdakilerden hangisidir? işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
A) (3, 4) B) (4, 3) C) (2, 2) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) (3, 2) E) (2, 3) D) I veya II E) I veya III

71
6
5. Eşit kare bölmeli türdeş şekildeki levhadan taralı 7. Şekildeki düzgün türdeş X, Y dikdörtgen levhaları
parçalar çıkarılıyor. ile türdeş dairesel Z levhasının kütle merkezi K nok-
tasıdır.
M
X
K Z
O O K
L Y
P
Levhaların kütleleri mX, mY ve mZ olduğuna göre;
Cismin ağırlık merkezinin değişmemesi için; I. mZ > mX + mY
I. K ve L yi çıkarmak II. mZ = mX + mY
II. P ve M yi çıkarmak III. mX = mY
III. K ve P yi çıkarmak yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
işlemlerinden hangileri yapılmalıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I veya II D) I ve III E) I ve II
D) I veya III E) II veya III
6. Düşey kesiti şekildeki gibi olan eşit hacim bölmeli

kapta birbirine karışmayan X ve Y sıvıları vardır. M
musluğu açılarak toplam sıvı hacminin yarısı boşal-
tılıyor.
8.
Y
sıvısı
T1 T2 T3
M X
sıvısı
Şekil I Şekil II Şekil III
D1 D2 Eşkenar üçgen biçimindeki düzgün ve türdeş levha

Şekil - I, Şekil - II ve Şekil - III teki gibi iplerle asılıp
Buna göre, sıvılar boşalırken D1 ve D2 destekleri- dengelendiğinde gösterilen ip gerilmeleri T1, T2 ve
nin tepki kuvvetleri için ne söylenebilir? T3 oluyor.
D1 D2 Buna göre, ip gerilme büyüklükleri arasındaki

A) Azalır Artar ilişki nedir?
B) Azalır Azalır A) T1 = T2 = T3 B) T3 > T2 > T1
C) Artar Artar
C) T2 > T3 > T1 D) T1 = T2 > T3
D) Azalır Değişmez
E) Artar Değişmez E) T3 > T1 > T2

72
4. BÖLÜM
DENGE VE BASİT MAKİNELER
PRES
BİLGİ
Günlük hayatta iş kolaylığı sağlayan, kuvvetten, yoldan ka- FR
y
zandıran araçlara basit makine denir. Tüm basit makineler-
de kuvvet ile yük arasındaki ilişki, denge veya tork prensi-
binden, alınan yollar ise iş prensibinden hesaplanabilir. O
x
Sistem dengede ise,
Kuvvet $ Kuvvet Kolu = Yük $ Yük Kolu G
veya
F$y=G$x
Kuvvet $ Kuvvet Yolu = Yük $ Yük Yolu
ile hesaplanabilir. Destek ve yük uçlarda, kuvvetin ortada olduğu kaldıraç tipi
Kaldıraçlar
Makaralar
Sabit bir destek etrafında dengelenen çubuklardan olu-
şur. Desteğin bulunduğu noktaya göre üç ayrı tipte kal-
Sabit Makaralar
dıraç vardır.
F Şekildeki sistem dengede ise;
O
F = G = T dir.
FR
y x h
T
Sabit makaralarada kuvvetle yü-
kün hareket miktarı eşittir. h
G
F$y=G$x G
Desteğin ortada, kuvvet ve yükün uçta olduğu kaldıraç tipi

Hareketli Makaralar
FR
y
Şekildeki sistem dengede ise; 2h
FR
F+F=G
x 2F = G
G
G F=
2
h
Hareketli makaralada, makarayı h G
F$y=G$x kadar yükseltmek için kuvvet 2h
kadar çekilmelidir.
Destek ve kuvvet uçlarda, yükün ortada olduğu

73
4. ÜNİTE DENGE VE BASİT MAKİNELER
Eğik Düzlem Farklı Eksenli Dişliler
r1 r2
O1 O2
F s h
P a »» Dönme yönleri zıttır.

»» Tur sayıları; n1 $ r1 = n2 $ r2
Ağır yükleri belirli bir yüksekliğe çıkarmak için kullanılır. Kasnaklar

F$S=P$h
h
F=P$ = P $ sina dır.
s r1 r2
Çıkrık O1 O2
FR
»» Dönme yönleri aynıdır.
r »» Tur sayıları; n1 $ r1 = n2 $ r2
r1 r2
G O1 O2
r R
O »» Dönme yönleri zıttır.
FR »» Tur sayıları; n1 $ r1 = n2 $ r2
Vida
G b
,F
Çıkrığın yandan görünümü
F $ R = G $ r olur.
Dişliler a
Ortak Eksenli Dişliler
Tahta
Blok R
»» Dönme yönleri aynıdır.
O
»» Tur sayıları eşittir. r1
Vida adımı, vidanın ardışık iki dişi arasındaki mesafe veya
r2 vidanın başı bir tur attığında ilerlediği mesafedir.
F $ 2πb = R $ a olur

74
denge ve basit makineler
10
1. Basit makineler ile ilgili; 4. F
I. Kuvvet kazancı daima vardır. O P
II. İdeal basit makinelerde verim yüzde yüzdür.

x y
III. İş kolaylığı sağlarlar.
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III Ağırlığı önemsiz bir çubuk, O noktasından sabitle-
nerek şekildeki kaldıraç sistemi oluşturulmuştur.
F kuvvetinin değerinin azaltılması için,
I. x mesafesi arttırılmalı
II. y mesafesi azaltılmalı
III. P yükü azaltılmalı
işlemlerinden hangileri yapılmalıdır.?
2. Aşağıdaki basit makinelerden hangisinde des- D) I ve III E) I, II ve III

tek ortadadır?
A) El arabası
5. F1 P F2 P
B) Ceviz kıracağı
C) Maşa
D) Cımbız
E) Makas
Şekil - I Şekil - II
F3 P
Şekil - III
3. Bir basit makinenin kullanılma amacı aşağıdaki- Eşit bölmeli ağırlığı önemsiz çubuk, P ağırlığı ve F1,
lerden hangisi olamaz? F2 ve F3 kuvvetleriyle Şekil - I, Şekil - II ve Şekil -
III'teki gibi dengededir.
A) Kuvvet kazancı sağlama
B) Yoldan kazanç sağlama Buna göre, hangi düzenekte kuvvet kazancı var-
dır?
C) Kuvvetin yönünü değiştirme
D) İşten kazanç sağlama
E) Kuvvetin büyüklüğünü değiştirme

75
DENGE VE BASİT MAKİNELER 10
6. P ağırlıklı bir cisim F kuvveti ile şekildeki gibi den- 8. Şekildeki çıkrık düzeneğinde, P ağırlıklı cisim F kuv-
gededir. veti ile dengede tutulmaktadır.
FR
R
r
a
r
F
X
P
P
Buna göre, F kuvvetinin büyüklüğü X, r ve R ni-
F kuvvetinin değeri, celiklerinden hangilerine bağlıdır.
I. P yükünün büyüklüğüne, A) Yalnız X B) Yalnız r C) Yalnız R
II. a açısına,
D) r ve R E) r, R ve X
III. r makaranın yarıçapına
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?

9. Yarıçapları 2r, r, 2r olan X, Y ve Z dişlileri şekildeki
gibidir.
X Y Z
2r r
2r
X dişlisi ok yönünde 1 tur döndürüldüğünde Y ve

Z dişlilerinin görünümü nasıl olur?
Y Z
7. Makara ağırlıkları ve sürtünmelerinin önemsiz oldu- A)
ğu şekildeki sistem dengededir.
B)
C)
X
30°
D)
Cisimlerin ağırlıkları sırasıyla PX ve PY olduğuna
PX 1
göre, oranı kaçtır? (sin30° = )
PY 2 E)
1 3 2
A) B) 1 C) 2 D) E)
2 2 3

76
denge ve basit makineler
11
1. Kütlesi ve sürtünmesi önemsiz şekildeki düzenekte, 3. Makara ağırlıkları ve sürtünmelerinin önemsiz oldu-
T ip gerilmesi 15 N dır. ğu düzenek şekildeki gibi dengededir.
T F
Buna göre, K cisminin ağırlığı PK kaç N dır? P
A) 15 B) 30 C) 45 D) 60 E) 75 Buna göre, F kaç P dir?
1 1 1 2 3
A) B) C) D) E)
2 3 4 3 2
4. Yarıçapları verilen şekildeki X, Y, Z ve T kasnakla-

rından X kasnağı ok yönünde 3 tur döndürülüyor.
Y
Z
r 2r
x
2. Vida adımı 2 mm olan vida 5 cm kol yardımıyla F
r
kuvveti uygulanarak tahtaya girmesi sağlanıyor.
5 cm
,F
2r
T
a = 2 mm
(–) (+)
Tahta Buna göre, T kasnağı hangi yönde kaç tur dö-

P ner?
1 1
A) (–) yönde, tur. B) (+) yönde, tur.
Bu durumda P direnci 600 N olduğuna göre, vi- 2 2
dayı ancak döndüren F kuvveti kaç N dır? (π = 3)
C) (–) yönde, 1 tur. D) (+) yönde, 1 tur.
A) 2 B) 4 C) 5 D) 8 E) 10
E) (–) yönde, 2 tur.

77
5. Merkezleri çakışık makaralara uçlarına X, Y ve Z ci- 7. Düşey kesiti verilen şekildeki düzenekte bir P yükü,
simleri şekildeki gibi asılmıştır. kasnak ve F kuvvetiyle dengededir.
r r r r
Y X P
F kuvvetinin uygulandığı çubuk eşit bölmeli ve

h1 h2
F
ağırlığı önemsiz ise, oranı kaçtır? (Sürtünme-
Z P
ler önemsizdir.)
Makaralar ok yönünde döndürülürse, h1 ve h2
uzaklıkları için ne söylenebilir? 1 1 2 3
A) B) C) D) E) 2
3 2 3 2
h1 h2
A) Artar Azalır
B) Azalır Azalır
C) Azalır Artar
D) Değişmez Artar
E) Artar Artar
8. Eş merkezli X, Y dişlileri ve Z dişlisinin yarıçapları

şekildeki gibidir.
Y
2 tur
X Z
r r r
6. Düşey kesiti şekildeki gibi olan X ve Y vidaları sıra- O2
O1
sıyla N ve 2N tur döndürüldüğünde, zemine 2h ve
h kadar batıyorlar.
X Y
Y dişlisi ok yönünde 2 tur döndürülürse, X ve Z

dişlilerinin tur sayısı ne olur?
X Z
Zemin A) 1 2
B) 2 2
aX
Vida adımları aX ve aY olduğuna göre, oranı C) 2 1
aY
1
kaçtır? D) 1
2
1 1
A) B) 1 C) 2 D) 4 E) 6 E) 1
4 2

78
9
1. P ağırlıklı özdeş makaralar ve cisimlerle kurulu dü- 3. Aynı yatay hizada bulunan K ve L cisimleri, r ve 2r
zenek şekildeki gibi dengededir. yarıçaplı çıkrıklara şekildeki gibi iple bağlanmıştır.
FR
r 2r
Düşey
P K L
F
F kuvvetiyle sistem ok yönünde 2 tur döndürü-
lürse K - L arası düşey uzaklık kaç πr olur?
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
P
Buna göre, F kaç P dir? (Sürtünmeler önemsizdir.)

1 2 3
A) B) C) 1 D) E) 2
2 3 2
2. Şekildeki dişli - zincir düzeneğinde zincirin ucu πr

kadar düşey olarak çekiliyor.
Düşey
rr
4. Sürtünmelerin ve makara ağırlıklarının önemsiz ol-

duğu şekildeki sistemde K ve L cisimleri dengede-
h 1
r dir. = ve K, L cisimlerinin ağırlıkları sırasıyla
s 3
PK ve PL dir.
Buna göre, dişlinin yeni görünümü hangisi gibi

olur?
A) B)
K s h
C) L
D)
PK
E) PL
3 4 9 11
A) B) C) 3 D) E)
2 3 2 2

79
5. Şekildeki düzenekte sürtünmeler önemsizdir. P ağır- 7. Şekildeki makara düzeneğinde P ağırlıklı cisim F
lıklı X makarasına bağlı olan cismin ağırlığı 3P dir. kuvvetiyle yukarıya doğru hareket ettiriliyor.
Düşey
F
X
F
Y
Y
X
Z
3P
P
Düzenek FR kuvvetiyle dengede olduğuna göre, Y
makarasının ağırlığı kaç P dir? Buna göre, X, Y ve Z mesafeleri ilk duruma göre
nasıl değişir?
4 5 X Y Z
A) 1 B) 2 C) D) 3 E)
3 2 A) Azalır Azalır Değişmez
B) Azalır Azalır Azalır
C) Azalır Artar Azalır
D) Artar Azalır Değişmez
E) Artar Artar Değişmez
8. r yarıçaplı kasnak ve r, 2r, 3r yarıçaplı dişlilerle şekil-

deki düzenek kuruluyor.
6. Şekildeki K, L, M ve N kasnaklarının yarıçapları sıra-
sıyla r1, r2, r3 ve r4 tür. 3r 2r I
K r r K
r1
II
L
M N
r2 r4
r3 6P
6P ağırlıklı cismi dengede tutabilmek için, K

K kasnağının dönme sayısı sabit kalmak şartıyla
noktasına hangi yönde ne kadarlık kuvvet uygu-
r1, r2, r3 ve r4 yarıçaplarından hangisinin büyütül-
lanmalıdır? (Sürtünmeler önemsizdir.)
mesi N nin dönme sayısını artırır?
A) II yönünde, 2P B) II yönünde, P
A) r1 ya da r3 B) Yalnız r1
C) I yönünde, P D) I yönünde, 2P
C) r3 ya da r4 D) r2 ya da r4
P
E) Yalnız r3 E) I yönünde,
2

80
7
1. Yarıçapları verilen X, Y ve Z makaraları ile şekildeki 3. L
düzenek oluşturuluyor.
K
r r
Z
r
F
Y
r
Düşey K L
X
Yarıçapları r ve 2r olan K ve L kasnakları merkezleri
2r çakışıcak şekilde perçinlenmiştir.
Kasnaklar ok yönünde bir tur dönerse aynı yatay

F kuvveti ile ip düşeyde 4πr kadar çekilirse X, Y hizadaki K ve L cisimleri arasındaki düşey uzak-
ve Z makaralarının tur sayıları nasıl olur? lık kaç πr olur?
X Y Z A) 6 B) 8 C) 10 D) 12 E) 14
A) 1 2 2
B) 1 1 2
C) 1 2 4
1 4. Şekildeki eş merkezli K ve L makaralarının yarıçap-

D) 1 1
4 ları sırasıyla r ve 2r dir.
1 L
E) 1 2
4 K
r r
2.
K
L
r r M
1,5 r
+ –
L makarası ok yönünde 1 tur döndürülürse 1,5 r

X r
2
yarıçaplı M makarası hangi yönde kaç tur döner?
Yarıçapları r ve 2r olan şekildeki K ve L kasnakları 1

A) (–) yönde, 1 tur. B) (+) yönde, tur.
merkezleri çakışacak biçimde perçinlidir. 2
r
K silindiri ok yönünde bir tam devir yaparsa, 1
2 C) (–) yönde, 2 tur. D) (–) yönde, tur.
yarıçaplı X kasnağı kaç tur atar? 2
1 1 3 E) (+) yönde, 1 tur.

A) B) C) 1 D) E) 2
4 2 2

81
5. Kütlesi ve sürtünmesi önemsiz makaralarla kurulu 7. r yarıçaplı dişli ve 5r yarıçaplı yarım dairesel dişli yü-
şekildeki düzenek F kuvveti ile dengededir. zeyle şekildeki sistem kurulmuştur.
r K 5r 0 L
r yarıçaplı dişli K noktasından L noktasına geti-

rilirse dişlinin tur sayısı ve görünümü nasıl olur?
K Tur Sayısı Görünümü
Kuvvetin uygulandığı ip sabit hızla h kadar çekil- A) 6

diğinde sistemin verimi % kaç olur?
A) 50 B) 60 C) 75 D) 10 E) 100
B) 3
C) 6
D) 3
E) 2
6. Düşey
F K
M 8. K
L M
L 3r
r
r 2r 2r
O1 O2 3r
P 3rr
3r yarıçaplı K dişlisi ve r yarıçaplı L dişlisi eş merkez- Yarıçapları r ve 3r olan eş merkezli K ve L kasnakları

lidir. Şekildeki sistem 2r yarıçaplı M dişlisine bağ- ile 2r yarıçaplı M kasnağı birbirine bir iple şekildeki
lanmış P yükü ve F kuvvetiyle dengededir. gibi bağlanmıştır.
F K kasnağı ok yönünde bir devir yaptırıldığında

P L kasnağının merkezi ile M kasnağının merkezi
1 1 arasındaki uzaklık kaç πr olur?
A) B) C) 1 D) 2 E) 3
3 2 A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8

82
5. BÖLÜM
BİR BOYUTTA HAREKET
PRES
BİLGİ
Doğrusal Hareket Düzgün Hızlanan Doğrusal Hareket
Bir cismin belirli bir başlangıç noktasına göre zamanla Bir cismin hızı zamanla düzgün olarak artıyorsa, bu hare-
yer değiştirmesine hareket denir. Bir doğru boyunca ya- kete düzgün hızlanan hareket denir.
pılan yer değiştirmeye doğrusal hareket denir. Áv V=0 V=0 Áv
Seçilen bir başlangıç noktasından cisme doğru olan yönlü L K
–x +x
uzaklığa konum denir. İlk konum ile son konum arasındaki 0
yönlü uzaklığa yer değiştirme denir. DX ile gösterilir. ivme hız konum
K
Hız (VR, m/s) +a +v K +x K
Bir hareketlinin birim zamandaki yer değiştirmesine hız 0 0 0

zaman t zaman t zaman
denir. Birimi m/s dir. –a –v L –x L
L
DXR
VR = bağıntısı ile hesaplanır. Düzgün hızlanan hareket için,
Dt
Sürat Hız formülü; Vson = Vilk + a $ t
1
Bir hareketlinin birim zamanda aldığı yola sürat denir. Yer değiştirme formülü; DXR = Vilk $ t + a $ t2
2
Alınan Yol Zamansız hız formülü; V2son = V2ilk + 2 $ a $ x
Sürat = bağıntısı ile hesaplanır.
Geçen Zaman
ile hesaplanır.
İvme (aR, m/s2)
Düzgün Yavaşlayan Doğrusal Hareket
Bir hareketlinin birim zamandaki hız değişimine ivme de-
nir. Birimi m/s2 dir. Doğrusal bir yol boyunca hareket eden cismin hızı za-
DVR manla düzgün azalırsa bu tip harekete düzgün yavaşla-
aR = bağıntısı ile hesaplanır. yan doğrusal hareket denir.
Dt
Doğrusal Hareket Çeşitleri v=0 v0 v0 v=0
L K
Düzgün Doğrusal Hareket –x +x
0
Bir doğru boyunca hareket eden cismin hızı zamanla de-
ivme hız konum
ğişmiyorsa veya cisim eşit zaman aralıklarında eşit yollar K
L +x
+a v0
alıyorsa bu harekete düzgün doğrusal hareket denir. K
0 0 0
Áv Áv zaman zaman t zaman
–a –v0 L
Áv Áv K –x L
L K
–x +x
hız Konum
Düzgün yavaşlayan doğrusal hareket için;
ivme K
+v x Hız formülü; Vson = Vilk – a $ t
K K
0 0 0 1
t zaman Yer değiştirme formülü; DXR = Vilk $ t – a $ t2
L zaman zaman
2
–v –x L
L 2
Zamansız hız formülü; V2son = Vilk – 2 $ a $ x
Sabit hızla hareket eden cismin aldığı yol, ile hesaplanır.
x = V $ t formülü ile hesaplanır.

83
4. ÜNİTE BİR BOYUTTA HAREKET
Grafik Yorumu Dinamiğin Temel Prensibi

Konum Hız İvme Yapılan çalışmalar sonucu bir cisme uygulanan kuvvetin
x x a
ivmeye oranının sabit oluduğu anlaşılmıştır.
Áa Áa1 Áa 2
α θ
0 0 0
t Zaman t Zaman t Zaman
m ÁF m ÁF 1 m ÁF 2
DXR
tana = = hız tani = DVR = ivme Alan = Da $ Dt
Dt Dt
Alan = DV $ Dt hız değişimi F F1 F2 Fnet
Yer değiştirme = = =............= = m = sabit
a a1 a2 a
Bağıl Hareket Fnet = mTop $ a olur.
İki hareketli cismin birbirine göre hareketine bağıl hare- Net Kuvvet
ket denir. Bağıl hız,
FNet
VRBağıl = VRcisim – VRgözlemci eşitliği ile bulunur.
Bağıl hız üç farklı şekilde ifade edilir.

»» K dan bakan bir gözlemci L yi nasıl görür?
»» L nin K ya göre hızı nedir? a İvme
0 a
»» K cismi L ye bakarak kendisini hangi hızla görür?
Fnet
Bu üç ifade içinde, VRBağıl = VRL – VRK olur. tana = =m
a
Etki - Tepki Prensibi
Nehirde Hareket
Her etkiye şiddet olarak eşit, yön olarak zıt bir tepki vardır.
Yeryüzünde hareketli bir ortamda hareket eden cisimler
İki cismin birbirine karşılıklı etkileri eşit fakat zıt yönlüdür.
için hareketsiz bir referans noktası olan yer alınır ve yere
ÂN ÂN ÂF ÂN ÂF
göre hız hesaplanır.
L M
|KL| = VK $ t ÂG ÂG ÂG
Ávakıntı N = G N = F + G N=G–F
ÁvK |LM| = Vakıntı $ t
Ávyer ÁN
|KM| = Vyer $ t
ÁF ÁN
G.sinα
K
G.cosα
ÁG ÁG
Suya göre hız, moturun veya yüzücünün kendi hızıdır. α ÁF
ÁN
Yere göre hız, motorun veya yüzücünün hızı ile akıntı hı- ÁG
N = G cosa N = F – G F=N
zının toplamıdır.
Sürtünme Kuvveti (FRs)
Newton'un Hareket Yasaları
Hareket ettirilmek istenen, veya hareket eden bir cismin
Newton'un hareket yasaları, harekete sebep olan ve ha- hareketini engellemeye çalışan kuvvete sürtünme kuvve-
reketi değiştiren faktörleri inceleyerek bunları prensipler ti denir. Sürtünme kuvveti yüzey ile cisim arasındaki tepki
ile ifade eder. kuvvetiyle ve sürtünme katsayısı ile doğru orantılıdır.
Eylemsizlik Prensibi Fs = k $ N ile hesaplanır.

Sürtünme katsayısı (k) birimsiz bir sayıdır. Bu katsayı
Bir cisme etki eden kuvvetler toplamı sıfır ise, cisim o an-
duragan cisimler için statik sürtünme katsayısı, hareketli
daki durumunu korur. Duruyorsa durmaya devam eder,
cisimler için kinetik sürtünme katsayısı olarak ifade edilir.
hareket halindeyse sabit hızla yoluna devam eder. Yani
cismin durumunu ve konumunu koruma isteği vardır. Bu Sürtünme kuvveti daima cismin hareketine zıt yöndedir.
isteğe eylemsizlik denir. Sürtünme kuvvetinin büyüklüğü cismin yüzey alanının
büyüklüğüne bağlı değildir.

84
12
1. I. Yer değiştirme 4. 20 m/s 10 m/s
II. Alınan yol K L
III. Sürat
200 m
Bir hareketliye ait verilen niceliklerden hangileri
20 m/s ve 10 m/s lik sabit hızlarla verilen konum-
vektöreldir?
lardan aynı anda hareket eden şekildeki K ve L
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III hareketlilerinden, K hareketlisi kaç saniye sonra L
yi yakalar?
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
5. Şekilde verilen konumlardan 15 m/s ve 5 m/s lik

hızlarla verilen yönlerde hareket eden K ve L araçla-
rının boyları sırasıyla 15 m ve 5 m dir.
15 m/s
K
2. Bir hareketlinin ilk konumu ile son konumu arasın-
I 15 m
daki uzaklığa denir. Birim za-
manda alınan yola II denir.
Yukarıda verilen cümlede I ve II nolu boşluklara 5 m/s

gelecek doğru ifadeler nedir? L
I II 5m
A) Yer değiştirme Hız
B) Alınan yol Hız K aracının L aracını tamamen geçmesi için ge-
C) Yer değiştirme İvme çen süre kaç s dir?
D) Alınan yol Sürat
3 5
E) Yer değiştirme Sürat A) 1 B) C) 2 D) E) 3
2 2
6. Durgun halden harekete geçen ve düzgün hızlanan

şekildeki aracın K den L ye gelme süresi L den M ye
gelme süresine eşittir.
v=0
3. Aşağıdaki niceliklerden hangisi skalerdir? K L M

A) Yer değiştirme B) Hız
Buna göre, L - M arası uzaklık K - L arası uzaklı-
C) Konum D) Alınan yol ğın kaç katıdır?
E) İvme
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

85
BİR BOYUTTA HAREKET 12
7. Doğrusal bir yolda şekildeki K noktasında durmakta 9. Bir doğru boyunca hareket eden bir aracın konum -
olan bir araç düzgün hızlanarak L noktasına 10 sa- zaman grafiği şekildeki gibidir.
niyede ulaşıyor.
Konum
V0=0 V
x
K L
100 m
0
Buna göre, cismin ivmesi ve L noktasındaki hızı t 2t 3t Zaman
nedir?
İvme (m/s2) Hız (m/s)

–x
A) 2 20
B) 2 10
Buna göre, aracın (0 - 3t) zaman aralığındaki yer
C) 1 20
değiştirmesi ve alınan yolu kaç x dir?
D) 1 10
1
E) 10 Yer Değiştirme Alınan Yol
2
A) x 3x
B) x 2x
C) 2x 2x
D) –x 3x
E) –x 2x
8. Doğrusal yolda sabit VK, VL hızlarıyla hareket eden

K, L araçlarının boyları eşit ve konumları şekildeki
gibidir.
10. Doğrusal bir yolda hareket eden bir aracın hız - za-
man grafiği şekildeki gibidir.
vK
K Hız (m/s)
20
vL
L
0
2 4 6 Zaman (s)
d 4d d
–20
K aracı L aracını t anında d hizasında tamamen
VK
geçtiğine göre, oranı kaçtır? Buna göre, aracın 6 saniye sonundaki yer değiş-
VL
tirmesi kaç m dir?
2 3 4 3
A) B) C) D) E) 2 A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 60
3 2 3 4

86
10
1. Doğrusal bir yolda hareket eden X, Y ve Z araçları- 3. t = 0 anında Şekil - I deki konumlarda bulunan K,
na ait konum - zaman grafiği şekildeki gibidir. L ve M araçları t süre sonra yan yana gelmektedir.
Konum (–) (+)
Z K L M
X
Şekil I
Y V
I
II
0 0
Zaman t
III
Buna göre X, Y ve Z araçlarının hız büyüklükleri Şekil II
VX, VY ve VZ arasındaki ilişki nedir?
Buna göre, cisimlerin hız - zaman grafiği Şekil - II
A) VX > VY > VZ B) VZ > VY > VX deki I, II ve III ile gösterilenlerden hangisi olabilir?
C) VZ > VX > VY D) VY > VX > VZ
K L M
E) VY > VZ > VX A) I III II
B) II I III
C) III II I
D) II III I
E) I II III
2. t = 0 anında aralarında 50 m mesafe bulunan K ve
L araçlarına ait hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
K (–) (+) L
4. İlk hızları sırasıyla –20 m/s ve 40 m/s olan K ve L
araçlarının ivme - zaman grafiği şekildeki gibidir.
50 m
a (m/s2)
Hız (m/s) 10 K
K
10
0 0
2 4 Zaman(s) 2 4 6 t (s)
–5 L
10
L
Buna göre, 4 saniye sonunda araçlar arasındaki Buna göre, araçların hızı kaç saniye sonra aynı
mesafe kaç m olur? olur?
A) 0 B) 10 C) 20 D) 30 E) 40 A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

87
5. Doğrusal bir yolda durmakta olan K ve L araçları şe- 8. Konum
kildeki konumlardan sırasıyla a ve 2a büyüklüğün-
deki ivmelerle birbirlerine doğru aynı anda harekete 2x
geçiyorlar.
v=0 v=0
x
K L
Araçlar karşılaşıncaya kadar geçen sürede K nin

0 t 2t 3t Zaman
XK
aldığı yol XK nin, L nin aldığı yol XL ye oranı Doğrusal bir yolda hareket eden ve konum - za-
XL
man grafiği şekildeki gibi olan araç için;
kaçtır?
I. 0 - t zaman aralığında hızlanmaktadır.
1 1 2
A) B) C) 1 D) E) 2 II. 0 - t aralığındaki yer değiştirmesi, t - 2t aralığın-
3 2 2
dakine eşittir.
III. 2t - 3t aralığında araç durmaktadır.

6. Doğrusal bir yolda durmakta olan K aracı a ivmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
ile düzgün hızlanmaya başladığı anda L aracı sabit
10 m/s lik hızla hareket ediyor.
v=0
10 m/s
K L M
200 m 100 m
K aracı L yi M noktasında yakaladığına göre, a

2
ivmesi kaç m/s dir?
A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2
9. Doğrusal bir yolda hareket eden bir aracın hız - za-

man grafiği şekildeki gibidir.
V = 30 km/h
7.
Hız
0
V = 60 km/h t 2t 3t Zaman
Ortalama 60 km/h süratle batı yönünde 4 saat hare-

ket eden şekildeki bir araba, daha sonra 6 saat 30
km/h süratle 6 saat güney yönünde gidiyor. Buna göre, araç hangi anlarda yön değiştirmiş-
tir?
Buna göre, arabanın ortalama sürati kaç km/h
dir? A) Yalnız t B) t ve 3t C) Yalnız 2t
A) 42 B) 30 C) 35 D) 40 E) 45 D) 2t ve 3t E) Yalnız 3t

88
11
1. Birbirine paralel raylar üzerinde VX, VY hızlarıyla gi- 3.
İvme (m/s2)
den X ve Y trenlerinden, X treninin arka ucu tünelin
L ucuna ulaştığında, Y trenide X trenini tamamen 10
geçiyor. 4 6
0
2 Zaman (s)
K L
vX –10
X treni
vY Doğrusal bir yolda durgun halden harekete ge-
çen, ivme - zaman grafiği şekildeki gibi olan ara-
Y treni
cın konum - zaman grafiği nasıldır?
Trenlerin ve tünelin boyu birbirine eşit olduğuna A) Konum (m) B) Konum (m)
VX 60
göre, oranı kaçtır?
VY 20 20
0 0
1 1 1 2 3 2 4 6 Zaman (s) 2 4 6 Zaman (s)
A) B) C) D) E)
4 3 2 3 2
C) Konum (m) D) Konum (m)
60 60
40
20
20
0 0
2 4 6 Zaman (s) 2 4 6 Zaman (s)
D) Konum (m)
80
60
20
2. Doğrusal bir yolda t = 0 anında yan yana olan K 0
ve L araçlarının hız - zaman grafiği şekildeki gibidir. 2 4 6 Zaman (s)
Hız
2v
K
0
t 2t Zaman
L
–v
4. 3V V V =0
Buna göre,
I. 2t anında araçlar yan yanadır. M
K L
II. Araçların ortalama hızları eşittir.
Düzgün yavaşlayan şekildeki bir aracın hızı K nokta-
III. 2t anında K aracı L nin önündedir. sında 3V , L noktasında V, M noktasında sıfır oluyor.
yargılarından hangileri doğrudur? |KL|
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II |LM|
D) Yalnız III E) II ve III A) 8 B) 6 C) 5 D) 4 E) 3

89
5. Doğrusal bir yol üzerinde hareket eden araç gide- 8. Doğrusal bir yolda aynı noktadan harekete başla-
ceği yolun yarısını 10 m/s hızla, ikinci yarısını ise 30 yan K ve L cisimlerinin hız - zaman grafiği şekildeki
m/s sabit hızla alıyor. gibidir.
Buna göre, cismin ortalama hızı kaç m/s dir? Hız (m/s)
A) 12 B) 14 C) 15 D) 16 E) 20 K
v
0
L t 2t 3t Zaman
–v
Buna göre,
I. 0 - t aralığında araçlar birbirinden uzaklaşmak-
6. Düzgün yavaşlayan bir aracın hızı 50 m/s den 30 tadır.
m/s ye ininceye kadar 80 m yol alıyor. II. 0 - 3t aralığında ortalama hızları eşittir.
Bu araç aynı ivmeyle yavaşlamaya devam eder- III. t - 2t aralığında araçlar zıt yönde hareket et-
se kaç m daha yol alarak durur? mektedir.
A) 65 B) 55 C) 50 D) 45 E) 40 yargılarından hangileri doğrudur?

9. Doğrusal bir yolun K noktasında durmakta olan bir

7. Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan bir aracın araç 3 m/s2 lik ivme ile bir süre hızlanıyor, sonra
hız - zaman grafiği şekildeki gibidir. 6 m/s2 lik ivme ile yavaşlayıp L noktasında duruyor.
Hız (m/s) Aracın hareketi 9 saniye sürdüğüne göre, KL

yolu kaç metredir?
30 A) 54 B) 68 C) 72 D) 81 E) 90
6
0
2 4 t (s)
–30 V = 30 m/s
10. V=0
Cismin 0 - 6 saniye aralığındaki ortalama hızı ve

süratı nedir? 150m
Ortalama Hız (m/s) Sürat (m/s)

Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan ve hızı
A) 5 10 30 m/s olan bir araç düzgün yavaşlayarak 150 m
B) 5 15 yol alıp duruyor.
C) 15 5 2
Buna göre, cismin yavaşlama ivmesi kaç m/s dir?
D) 10 5
3
E) 5 5 A) 1 B) 2 C) 3 D) E) 4
2

90
8
1. Şekildeki paralel raylarda 10 m/s lik sabit hızla gi- 3. Doğrusal bir yolda V hızıyla hareket etmekte olan
den X treni tünelin K ucuna geldiği anda durmakta bir aracın hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
olan Y treni a sabit ivmesiyle hızlanmaya başlıyor.
Hız
100m v
X vX = 10 m/s
K L
vY = 0
Y Tünel
0 t Zaman
X treninin lokomatifi tünelin L ucuna geldiği anda Y
treni tüneli tamamen terk ediyor.
Buna göre, cisim duruncaya kadar aldığı yolun
Trenlerin ve tünelin boyu eşit 100 m olduğuna ikinci yarısını kaç t de gider?
2
göre, a ivmesi kaç m/s dir?
§2
B) §2
1
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10 A) C)1–
2 2 2
§2 – 1
D) §2 – 1 E)
2
2. Dairesel bir pistte, sabit VX ve VY süratleri ile hareket

eden X ve Y araçları şekilde verilen konumlardan
geçtikten bir süre sonra ilk kez N de karşılaşıyorlar.
U L
X
4. Durmakta olan K arabası a ivmesiyle hızlanmaya
başladığı anda 2V hızıyla hareket eden L arabası a
ivmesiyle yavaşlamaya başlıyor.
T M
v=0 2v
K L
XK XL
S Y N
Araçlar karşılaştığında hızları eşit olduğuna
P
göre araçlar karşılaşıncaya kadar geçen sürede
X aracı şekildeki konumdan zıt yönde aynı sürat- XK
aldıkları yolların oranı, kaçtır?
le harekete başlarsa araçlar ilk kez hangi nok- XL
tada karşılaşır? (Noktalar arası mesafeler eşittir.)
1 1 2
A) 2 B) 1 C) D) E)
A) N B) P C) M D) L E) K 2 3 3

91
5. Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan K, L ve M 7. İvme - zaman grafiği şekildeki gibi olan araç durgun
araçlarına ait grafikler şekildeki gibidir. halden harekete geçmektedir.
Konum Hız ivme (m/s2)
K
L
0 0
Zaman Zaman a
İvme
M 0
t 2t 3t zaman (s)
0
Zaman Cisim 3t sürede aldığı toplam yolun yarısını kaç
t sürede almıştır?
Buna göre, araçlardan hangileri hareketi esna-
sında yön değiştirmiş olabilir? A) t B) t - 2t C) 2t
D) 2t - 3t E) 0 - t
A) Yalnız L B) L ve M C) K ve M
D) K ve L E) K, L ve M
8. Hız
6. Başlangıçta yan yana olan K ve L araçlarının hız -
zaman grafiği şekildeki gibidir. V
K
Hız
v 0
K L t 2t 3t 4t Zaman
–V
0
Zaman
L
t = 0 anında yan yana olan K ve L araçlarının hız -
zaman grafiği şekildeki gibidir.
–v
Buna göre,
I. 0 - t aralığında araçlar birbirinden uzaklaşmak-
Buna göre,
tadır.
I. K nın ivmesi L ye eşittir.
II. t - 2t aralığında araçlar aynı yönde hareket et-
II. K ve L araçları zıt yönde hareket etmiştir. mektedir.
III. K ve L araçlarının yer değiştirmeleri eşittir. III. 3t anında araçlar yan yanadır.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangisi doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

92
bağıl ve bileşik hareket
13
1. Eşit kare bölmeli şekildeki düzlemde K ve L araçla- 3. Doğrusal bir yolda hareket eden X, Y ve Z araçları-
rının yere göre hızları VRK ve VRL dir. nın yere göre hızları şekildeki gibidir.
ÂvK
X 10 m/s
ÂvL
Y 5 m/s
5 m/s Z
X aracının Y aracına göre hızı V1, Z aracına göre

Buna göre, K aracının L ye göre hızı hangisidir?
V1
A) B) C) hızı V2 olduğuna göre, oranı kaçtır?
V2
1 1 2
A) B) C) D) 1 E) 2
3 2 3
D) E)
4. Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan K ve L

araçlarının konum - zaman grafiği şekildeki gibidir.
2. K ve L araçlarının yere göre hızları şekildeki gibidir.
Konum (m)
kuzey
15
vK=6 m/s K
K
0
vL=8 m/s 3 Zaman (s)
doğu
L L
–6
Buna göre, K aracından bakan bir gözlemci L

aracını kaç m/s hızla gidiyor görür? K aracının L aracına göre hızı kaç m/s dir?
A) 2 B) 5 C) 10 D) 12 E) 14 A) –3 B) 3 C) 21 D) 7 E) –7

93
BAĞIL VE BİLEŞİK HAREKET 13
5. Doğrusal bir yolda hareket etmekte olan K ve L 7. Akıntı hızının sabit ve V olduğu bir ırmakta, suya
araçlarına ait hız - zaman grafiği şekildeki gibidir. göre 2V hızı ile yüzen K yüzücüsü ve –3V hızı ile yü-
zen L yüzücüsünün hız vektörleri şekildeki gibidir.
Hız (m/s)
(–) (+)
10 K
ÂVL = –3V ÂVa = V
ÂVK = 2V
0
Zaman (s)
Buna göre, yüzücülerin yere göre hızları kaç V dir?
–5 L K L
A) 2 3
Buna göre, L den bakan gözlemci K aracını kaç B) 3 –2
m/s lik hızla hareket ediyor görür? C) 3 2
A) 15 B) –15 C) 5 D) –5 E) 10 D) –3 2
E) 2 –2
8.
Va
Vy
K
Akıntı hızının her yerde sabit ve Va olduğu nehir-
de, genişliği d olan nehrin K noktasından suya
göre VY hızıyla şekildeki gibi yüzmeye başlayan
yüzücünün karşı kıyıya ulaşma süresi hangi ni-
celiklere bağlıdır?
6. Akıntı hızının 1 m/s olduğu ırmakta suya göre hızları A) Yalnız VY B) Yalnız d C) d ve Va
şekildeki gibi verilen X ve Y yüzücüleri K ve L hiza-
D) VY ve Va E) d ve VY
sından aynı anda yüzmeye başlıyor.
Y
5 m/s
9. Şekildeki K noktasından suya giren yüzücü M nok-
tasından karşı kıyıya ulaşıyor.
Va = 1 m/s
X
M L
3 m/s
K L
36 m Va= 3 m/s
X yüzücüsünün L ye ulaşma süresi tX, Y yüzücüsü-
nün K ye ulaşma süresi tY dir. Vy= 6 m/s
tX K
tY
Buna göre, |LM| uzunluğu kaç m dir?
2 3 1
A) B) C) 2 D) 1 E)
3 2 2 A) 12 B) 15 C) 18 D) 21 E) 24

94
14
3. Yatay düzlemde şekildeki gibi kuzey - doğuya gi-
1. 2VR
den K aracını, L aracından bakan bir gözlemci do-
VR
X
ğuya doğru gidiyormuş gibi görüyor.
–3VR kuzey
Y
Yer
I
III
Yere göre hızı verilen Y cismi ile Y cismine göre hızı
verilen X cismi şekildeki hızlarla hareket etmektedir.
batı doğu
ÂvK
II
Yere göre hızı 2V olan gözlemciye göre, X cismi-
nin hızı nedir?
A) V B) –2V C) 0 D) –4V E) 6V
güney
Buna göre, L aracının hız vektörü şekilde belirti-

lenlerden hangisi gibi olabilir?
D) I ve III E) II ve III
2. Aynı düzlemdeki K, L ve M araçları VRK, VRL ve VRM hız-

larıyla şekildeki gibi hareket etmektedir.
4. Akıntı hızının her yerde sabit oluduğu ırmağa O nok-
kuzey tasından giren X ve Y yüzücülerinin hızları VRX ve VRY dir.
ÂvM
K
batı doğu
ÂvX ÂvY
ÂvK ÂvL
O
güney
Yüzücüler karşı kıyıya K noktasından çıktıklarına
K aracının şoförü L ve M araçlarını hangi yönde göre,
gidiyor görür? I. VX hızı suya göre hızdır.
L Aracı M Aracı II. VY hızı yere göre hızdır.
A) Doğu Güney III. Yüzücülerin karşı kıyıya ulaşma süreleri eşittir.
B) Kuzey Doğu
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
C) Doğu Batı
D) Batı Kuzey
E) Doğu Kuzey D) I ve III E) II ve III

95
5. M N P S T 7.
ÂVa
ÂVY
ÂVX ÂVY
ÂVX
K L
Akıntı hızının sabit ve Va olduğu nehirde X ve Y yü-
Akıntı hızının her yerde sabit ve Va olduğu bir ırmak- zücülerinin suya göre hızları şekildeki gibidir.
ta şekildeki K noktasından VX hızıyla suya giren yü-
zücü karşı kıyıya M noktasından çıkıyor. Buna göre, X yüzücüsü Y yüzücüsünü hangi hız-
la hareket ediyor gibi görür?
L noktasından suya göre, VY hızıyla giren yüzücü
(Bölmeler eşit aralıklıdır.)
karşı kıyıya hangi noktadan çıkar?
A) B) C)
A) M B) N C) P D) S E) T
D) E)
6. K noktasından suya göre V hızıyla yüzmeye başla-

yan şekildeki yüzücünün karşı kıyıya ulaşma süresi
t ve yere göre hızı VY dir.
8. sol sağ
K
V
ÂVa=3 m/s
α 18 m
K ÂVY=10 m/s
37°
V hız büyüklüğü sabit kalmak şartıyla a açısı art-
O
tırılırsa t ve VY ilk duruma göre nasıl değişir?
(a < 90°) O noktasından VY = 10 m/s hızla suya göre ha-
rekete başlayan yüzücü K noktasının kaç m uza-
t VY ğında karşı kıyıya çıkar?
A) Artar Artar
(sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)
B) Azalır Artar
A) 15 m, sağında B) 15 m, solunda
C) Azalır Azalır
D) Değişmez Azalır C) 30 m, solunda D) 20 m, solunda
E) Artar Azalır E) 18 m, sağında

96
12
1. 3.
ÂVa
ÂVa
K
X Y Z
L M
Akıntı hızı sabit ve Va olan bir ırmakta, K, L, M kayık-

Akıntı hızı sabit ve Va olan bir ırmakta, suya göre
larının suya göre hızları şekildeki gibidir.
verilen sabit hızlarla hareket eden X, Y ve Z kayıkları
Buna göre, yüzücülerin yere göre hız büyüklük- şekildeki gibidir.
leri VK, VL ve VM arasındaki ilişki nedir?
Buna göre, yüzücülerin karşı kıyıya çıkma süre-
(Bölmeler eşit aralıklıdır.) leri tX, tY ve tZ arasındaki ilişki nedir?
A) VK > VL > VM B) VL > VM > VK (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
C) VK = VL >VM D) VM > VK > VL A) tX = tY = tZ B) tz > tY > tX
E) VM > VL > VK C) tZ > tX > tY D) tY > tX > tZ
E) tX = tY > tZ
2. P
4.
Y
VRa=4V
X V
K L M N R
4V = VRX
Akıntı hızının sabit olduğu bir ırmakta K noktasından
şekildeki gibi suya giren X yüzücüsü P noktasından K
karşı kıyıya çıkmaktadır.
Akıntı hızının sabit ve 4V olduğu ırmakta suya
Suya göre, P noktasından giren Y yüzücüsü kar- göre K noktasında 4V hızıyla yüzen yüzücüyü,
şı kıyıya hangi noktadan çıkar? (Bölmeler eşit şekildeki köprü üzerinde V hızıyla hareket eden
aralıklıdır.) çocuk kaç V hızıyla hareket ediyor görür?
A) K B) L C) M D) N E) R A) 4§2 B) 4 C) 5 D) 3 E) 8

97
5. Hız - zaman grafiği şekildeki gibi olan K ve L araçları 7.
aynı yerden harekete başlamaktadır.
ÂVa Y
Hız
N P
2V
K
K L M
V
X
0
t Zaman
Akıntı hızının sabit ve Va olduğu bir ırmakta suya
–V L
göre hızları verilen K ve L motorları şekildeki gibidir.
Buna göre, Buna göre, X ve Y motorları hangi noktada karşı-

I. K nin L ye göre hızı azalmaktadır. laşırlar? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
II. Araçların birbirine göre hızı sabittir. A) K B) L C) M D) N E) P

III. Araçlar birbirinden uzaklaşmaktadır.

8. K ve L araçları şekilde verilen yollarda VK ve VL hız-

larıyla hareket etmektedir.
VL
K
6.
VY VX VK
VZ VT
Şekil-I Şekil-II
X, Y, Z ve T cisimlerinin hızları Şekil - I deki gibidir. Buna göre,

I. L nin hızını artırmak
Buna göre, Şekil - II deki hız vektörü için aşağı-
II. K nın hızını arttırmak
dakilerden hangisi söylenebilir?
III. L yi, ters yönde hareket ettirmek
A) Z nin T ye göre hızıdır.
B) X in Z ye göre hızıdır. işlemlerinden hangileri yapılırsa, K nın L ye göre
hızı artar?
C) Y nin X e göre hızıdır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) T nin Y ye göre hızıdır.
E) Y nin Z ye göre hızıdır.

98
9
1. Merkezleri birbirine perçinli kasnaklara asılı K ve L 3. L
cisimleri şekildeki gibidir.
Va= 10 m/s
120 m Vx= 50 m/s

2r
Vy= 50 m/s
r 53° 37°
K
120 m genişliğindeki, akıntı hızı sabit ve 10 m/s olan

ırmakta suya göre hız büyüklükleri eşit ve 50 m/s
olan X ve Y kayıkları şekildeki gibi K noktasından
L K hareket ediyor.
VR
Buna göre, kayıklar karşı kıyıya ulaştıklarında
Kasnak ok yönünde sabit hızla döndürüldüğünde K
aralarındaki mesafe kaç m olur?
cismi V hızıyla hareket ediyor.
Buna göre, K nın L ye göre hız büyüklüğü kaç (sin37° = 0,6 ; cos37° = 0,8)
V dir?
A) 200 B) 260 C) 300 D) 320 E) 360
3 4
A) B) 2 C) 3 D) E) 4
2 3
2. Sürtünmelerin önemsiz olduğu şekildeki sistemde

X ve Y cisimleri sırasıyla V ve 5V lik sabit hızlarla
hareket etmektedir.
5V Y 4. L
V
X 53°
Buna göre, Y cisminin X cismine göre hız vektö- Vy

rü hangisidir?
α
A) Yatay B) Yatay K
53° 45°
Akıntı hızının her yerde sabit olduğu şekildeki ır-
makta K noktasından suya giren yüzücü VY hızıyla
5V 4ñ2 V
yüzmektedir.
C) Yatay D) Yatay Sadece akıntı hızı arttırılırsa yüzücüye ait yargı-

37° 45°
lardan hangisi kesinlikle doğru olur?
5V
4ñ2 V
A) L noktasına yakın bir noktaya çıkar.
B) L noktasına uzak bir noktaya çıkar.
E) 4ñ2 V C) Yere göre hızı azalır.
D) Yere göre hızı artar.
45°
Yatay E) Karşı kıyıya geçiş süresi değişmez.

99
5. K L M N 7.
Vx Vy
O L
Akıntı hızının sabit olduğu bir ırmakta, O noktasın- V
dan suya göre VX ve VY hızlarıyla giren X ve Y yüzü-
cüleri karşı kıyıya N noktasından çıkıyor. K ve L cisimlerinin bulunduğu şekildeki düzenekte
L cismi sabit V hızıyla hareket etmektedir.
Yüzücülerin karşı kıyıya çıkma süreleri sırasıyla
tX K cisminin, L ye göre hız vektörü hangisidir?
tX ve tY olduğuna göre, oranı kaçtır?
tY A) Yatay B) Yatay
2V
(Noktalar arası uzaklıklar eşittir.)
Vñ5
1 1
A) 3 B) 2 C) 1 D) E) C) D)
2 3 Vñ5 Yatay
Yatay
Vñ2
E) Vñ2
Yatay
8. K L M N
6. L
K M Akıntı hızının sabit olduğu ırmakta O noktasından

K noktasına doğru yönelen, suya göre hızları VX, VY
ve VZ olan yüzücüler karşı kıyıya sırasıyla L, M ve N
K, L ve M cisimlerinin bulunduğu şekildeki sistemin noktalarından çıkıyor.
ok yönünde sabit hızla hareket etmektedir.
Buna göre VX, VY ve VZ hız büyüklükleri arasında-
K cisminin L ye göre hız büyüklüğü V1, M cismi- ki ilişki nedir? (|KL| = |LM| = |MN|)
nin K ya göre hız büyüklüğü V2 olduğuna göre,
A) VX> VY > VZ B) VX > VZ > VY
V1
oranı kaçtır?
V2 C) VZ > VY > VX D) VX = VY = VZ
1 §2
A) B) 2 C) 1 D) §2 E)
2 2 E) VX > VY = VZ

100
NEWTON'UN HAREKET KANUNLARI
15
1. Bir cisim üzerine etki eden net kuvvet sıfır ise 4. Aşağıda verilen niceliklerden hangisi sürtünme
aşağıdaki yargılardan hangisi doğru olabilir? kuvvetini etkileyen faktörlerden değildir?
A) Cisim düzgün hızlanma hareketi yapar. A) Sürtünen yüzeylerin cinsi
B) Sürtünme kuvveti uygulanan kuvvetten büyüktür. B) Temas eden yüzey alanının büyüklüğü
C) Cisim düzgün yavaşlayan hareket yapar. C) Cismin kütlesi
D) Sürtünme kuvveti uygulanan kuvvetten küçük- D) Yer çekim ivmesi
tür. E) Cismin hareketli oluşu
E) Sabit hızlı hareket yapar.
5. Sürtünmeli yüzeyde durgun bir cismi harekete ge-

çirmek, hareketli bir cismin sabit hızla hareketini
devam ettirmekten daha zordur.
Bu olayın sebebi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kinetik sürtünme katsayısının statik sürtünme
katsayısından büyük olması
2. I. Temel yasa B) Sürtünme kuvvetinin harekete zıt yönde olması
II. Eylemsizlik yasası C) Statik sürtünme katsayısının kinetik sürtünme

katsayısından büyük olması
III. Etki - Tepki yasası
D) Sürtünme kuvvetinin yüzey büyüklüğüne bağlı
Newton
olması
Yukarıda verilenlerden hangileri Newton'un ha-
E) Cismin kütlesinin hareket halindeyken azalması
reket yasalarındandır?
A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II
D) II ve III E) Yalnız I
6. j
F
m
Şekildeki m kütleli cisim V hızıyla hareket etmekte

iken hareket doğrultusuna paralel sabit F kuvveti
cisim duruncaya kadar uygulanmaktadır.
3. Ani fren yapan bir otobüsteki yolcuların ileri
Buna göre, cismin aldığı yol;
doğru savrulması olayı aşağıdaki fizik ilkelerin-
den hangisi ile ilgilidir? I. Cismin kütlesine
II. V cismin hızına
A) Temel yasa
III. F kuvvetinin büyüklüğüne
B) Etki - tepki yasası
C) Sürtünme kuvveti niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
D) Eylemsizlik kuvveti A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
E) Enerji korunumu D) II ve III E) I, II ve III

101
NEWTON'UN HAREKET KANUNLARI 15
7. 9. Sürtünmesiz yatay düzlemdeki K, L ve M cisimleri
sırasıyla şekildeki kuvvetler etki ettiğinde ivmeleri
m FR
ax, ay ve az oluyor.
2F F 3F
K 2m L m M m
Yatay sürtünmesiz bir yolda durgun halden sabit FR
kuvvetinin etkisinde şekildeki cisim harekete geçiyor.
Buna göre, cisimlerin ivme büyüklükleri aK, aL ve
Konum Hız İvme
aM arasındaki ilişki nedir?
A) aM > aK > aL B) aL = aK > aM
0 0 0 C) aM > aL = aK D) aK > aL > aM

Zaman Zaman Zaman
Şekil-I Şekil-II Şekil-III E) aL > aM > aK
Buna göre Şekil - I, Şekil - II ve Şekil - III deki

grafiklerden hangisi bu cisme ait olabilir?
D) II ve III E) I, II ve III 10. Bir cismin Konum - Zaman grafiği şekildeki gibidir.
Konum
III
II
I
0 Zaman
Buna göre, cisim hangi aralıklarda dengelenmiş

kuvvetlerin etkisindedir?

8. VR
Yatay sürtünmeli düzemde VR hızıyla hareket

eden şekildeki cismin hareketi ile ilgili; 11. Aşağıda verilen hareketlerden hangisi denge-
I. Sabit ivmeli hareket yapar. lenmiş kuvvetlerin etkisinde gerçekleşir?
II. Düzgün yavaşlayan hareket yapar. A) Tabancadan fırlayan mermi
III. Sabit hızlı hareket yapar. B) Sabit hızla düşen yağmur tanesi
yargılarından hangileri doğrudur? C) Futbolcunun vurduğu top
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) Buz pateni yapan çocuk
D) I, II ve III E) Yalnız II E) Uzaya fırlatılan roket

102
16
1. ÂF3=40 N 4. L
ÂF2=50 N ÂF1=10 N
1 kg
T
Sürtünmesiz yatay yolda durmakta olan 1 kg kütleli
cisme FR1, FR2 ve FR3 kuvvetleri şekildeki gibi etki ediyor. K
Buna göre, cisme etki eden net kuvvet kaç N dır?

2 Düşey kesiti şekildeki gibi olan düzlemde ağırlığı GK
(g = 10 m/s )
ve GL olan cisimler dengededir.
A) 40 B) 30 C) 20 D) 50 E) 60
İp gerilmesi T, L cismine etki eden sürtünme
kuvveti F olduğuna göre GK, T ve F arasındaki
ilişki nedir?
A) T > F > GK B) GK > T > F
2.
C) GK = T = F D) F > T > GK
ip
3 kg E) GK > F > T
Sürtünmesiz eğik düzlem üzerinde 3 kg kütleli cisim

şekildeki gibi dengedeyken ip gerilmesi 15 N dir.
2
İp kesilirse cismin hareket ivmesi kaç m/s olur?
7 9
A) 5 B) 2 C) 2 D) 10 E) 15
3. ÁF
T
5. 3 kg
2 kg
F=200 N
Sürtünmeli yatay düzlem üzerinde bulunan şekilde-
ki özdeş cisimler F kuvvetinin etkisinde ivmeli hare-
ket yapmaktadır. Sürtünmelerin önemsiz olduğu şekildeki yatay düz-
lemde 3 kg ve 2 kg kütleli cisimler 200 N lık kuvve-
Cisimlerden birine etki eden sürtünme kuvveti
tin etkisinde hareket etmektedir.
FS ise F, T ve FS arasındaki ilişki nedir?
A) F = T > FS B) F > T > FS Buna göre, cisimleri birbirine bağlayan ip geril-
mesi kaç N dır?
C) F > FS > T D) F > T = FS
A) 60 B) 80 C) 120 D) 150 E) 160
E) T > F > FS

103
6. 4 kg
1 kg
9.
T F=100 N T
5 kg
5 kg
Şekildeki yatay düzlemde sürtünme katsayısı

k = 0,5 olduğuna göre, T ip gerilmesi kaç N dır?
2
(g = 10 m/s ) 37° 53°
A) 20 B) 40 C) 60 D) 80 E) 90
Sürtünmesiz eğik düzlemde şekildeki konumdan
5 kg kütleli cisimler serbest bırakılıyor.
Buna göre, cisimleri birbirine bağlayan ip geril-

2
mesi T kaç N dır? (g = 10 m/s )
7. M
A) 40 B) 35 C) 30 D) 25 E) 20
L
K
FR 3m
m 2m
Sürtünmelerin önemsiz olduğu şekildeki yatay düz-

lemde kütleleri sırasıyla m, 2m ve 3m olan K, L ve M
cisimleri FR kuvvetinin etkisinde hareket etmektedir.
L cisminin K ya gösterdiği tepki kuvveti N1, M

N1
cisminin L ye gösterdiği tepki kuvveti N2 ise
N2
oranı kaçtır?
5 4 3 3
A) 3 B) 3 C) 5 D) 4 E) 2
10.
8.
m
2 kg
2m
3 kg
Düşey kesiti verilen sürtünmelerin önemsiz olduğu

Şekildeki sürtünmesiz düzenekte cisimler serbest
şekildeki düzlemde cisimler serbest bırakılıyor.
bırakılıyor.
Buna göre, T ip gerilmesi kaç mg olur?
Cisimlerin kütleleri 3 kg ve 2 kg, makara kütlesi
(g: yer çekimi ivmesi) 1 kg ise sistemi tavana bağlayan ip gerilmesi T
2
kaç N dır? (g = 10 m/s )
3 2 1
A) 2 B) 2 C) 1 D) 3 E) 3
A) 24 B) 36 C) 48 D) 58 E) 64

104
13
1. 3. F=50 N
37°
5 kg
m
m
Kütlesi 5 kg olan cisim 50 N büyüklüğündeki şekil-

30°
deki kuvvetin etkisinde, sürtünme katsayısı k = 0,5
olan yatay düzlemde hareket ettirilmek isteniyor.
Sürtünmelerin önemsiz olduğu şekildeki eğik düz- 2
lemde cisimler serbest bırakılıyor. Buna göre, cismin ivmesi kaç m/s olur?
2
2
(g = 10 m/s )
Buna göre, sistemin ivmesi kaç m/s dir?
(g = 10 m/s )
2 A) 0 B) 2 C) 4 D) 5 E) 66
5
A) 8 B) 6 C) 5 D) 2 E) 2
4.
K
m
37°
2. Şekil-I
V=0
Hız
V
VR
x
α 0
3 Zaman
Şekil-II
Şekildeki eğik düzlemin alt ucundan m kütleli cisim Sürtünmesiz eğik düzlemde Şekil - I deki K cismi
VR hızıyla atılıyor. serbest bırakıldığında hız - zaman grafiği Şekil - II
deki gibi olmaktadır.
Cismin eğik düzlemde aldığı yol x aşağıdaki ni-
celiklerden hangisine bağlı değildir? Buna göre, cismin harekete başladıktan 3 s son-
A) V, cismin atılma hızı B) m, cismin kütlesi raki hızı kaç m/s dir?
2
C) a, eğim açısı D) g, yer çekim ivmesi (sin37° = 0,6; cos37° = 0,8; g = 10 m/s )
E) k, sürtünme katsayısı A) 3 B) 6 C) 9 D) 12 E) 18

105
5. İvme 7.
T1
1 kg
5 kg
α
4 kg
0 T2
F3 F Kuvvet
Sürtünmeli yatay düzlem üzerindeki bir cismin

ivme - uygulanan kuvvet grafiği şekildeki gibidir. Sürtünmelerin önemsiz olduğu şekildeki sistemde
cisimler serbest bırakılıyor.
Sadece cismin kütlesi değiştirilirse;
I. a, cismin ivmesi Buna göre, T1 ve T2 ip gerilmeleri kaç N dır?
II. FS, cisme etki eden sürtünme kuvveti (g = 10 m/s )
2
III. a açısı
T1 T2
niceliklerinden hangileri değişir?
A) 16 30
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III B) 30 16
D) I ve II E) I, II ve III C) 30 20
D) 16 10
6. E) 20 16
VR
m
8. VRsabit
K
Sürtünmeli eğik düzlemin K noktasından VR hızıyla atı- m

lan cisim bir süre sonra tekrar K noktasından geçiyor. FR
α
Cismin atıldığı andan tekrar K noktasına ula-
şıncaya kadar geçen sürede hız - zaman grafiği
aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
Sürtünmeli düşey düzlemde bulunan m kütleli ci-
A) Hız B) Hız
sim, FR kuvvetinin etkisinde, sabit VR hızı ile hareket
v v
ediyor.
0 0
t Zaman t Zaman Buna göre, FR kuvvetinin düşeyle yaptığı açı a
–v azaltılırsa, cisme etki eden sürtünme kuvveti FS
ve cismin bir süre sonraki hızı V için ne söyle-
C) Hız D) Hız
nebilir?
v v
FS V
0
0 Zaman
Zaman A) Azalır Değişmez
E) Hız B) Artar Azalır

v C) Azalır Azalır
0 D) Azalır Artar
Zaman
E) Artar Artar

106
14
1. K 3. 3m
F K
m
T
Sürtünmeli yatay düzlemde durmakta olan 4 kg L

kütleli K cismini harekete geçirebilecek en küçük 2m
kuvvet 20 N, cismin sabit hızla hareket etmesini Şekildeki sürtünmesi önemsiz düzenekteki cisimler
sağlayacak en küçük kuvvvet 16 N dır. serbest bırakıldığında cisimlerin ivmesi a, ipteki ge-
rilme kuvveti T oluyor.
Buna göre, cisme etki eden statik sürtünme kat-
sayısı ks ve kinetik sürtünme katsayısı kk nedir? Kütleleri 3m ve 2m olan K ve L cisimlerinin yer-
2
(g = 10 m/s ) leri kendi aralarında değiştirilirse, T ve a için ne
söylenebilir?
ks kk
A) 0,5 0,3 T a
B) 0,4 0,4 A) Değişmez Artar
C) 0,5 0,5 B) Değişmez Değişmez
D) 0,4 0,5 C) Artar Artar
E) 0,5 0,4 D) Artar Değişmez
E) Azalır Azalır.
2. 5 kg
FR=10 N
m
4. F=100 N
v (m/s)
10 3 kg
T
5
2 kg
0 5 t (s)
Sürtünmeli yatay bir yolda hareket etmekte olan

Düşey düzlemde 100 N lık kuvvetle şekildeki gibi
5 kg kütleli cisme F = 10 N lık kuvvet uygulandı-
çekilen 3 kg ve 2 kg lık cisimler ip ile şekildeki gibi
ğında cismin hız - zaman grafiği şekildeki gibi ol-
bağlanmıştır.
maktadır.
Buna göre, ip gerilmesi T kaç N dır?
Buna göre, cisimle zemin arasındaki sürtünme
2 2
katsayısı kaçtır? (g = 10 m/s ) (g = 10 m/s )
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5 A) 25 B) 30 C) 35 D) 40 E) 50

107
5. K L 7. Hız
T ÁF
X
Y
Sürtünmeli yatay düzlemde FR kuvveti ile çekilen şe-
kildeki K ve L cisimlerinin kütleleri sırasıyla mK ve
Z
mL, cisimler arasındaki ip gerilme kuvveti de T dir.
Buna göre, T nin büyüklüğü;

I. mK, K nın kütlesine
0
Zaman
II. mL, L nin kütlesine
III. k, sürtünme katsayısına
m kütleli bir cisim sürtünme katsayıları farklı olan x,
niceliklerinden hangisine bağlıdır? y, z yatay düzlemlerinde sırasıyla aynı FR kuvveti ile
ayrı ayrı harekete geçirildiğinde hız - zaman grafiği
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II şekildeki gibi olmaktadır.
Yatay düzlemlerin sürtünme katsayıları kx, ky ve
kz olduğuna göre, bu katsayılar arasındaki ilişki
nedir?
A) kz > ky > kx B) kz > kx > ky
C) kx > ky > kz D) ky > kx > kz
E) kx > kz > ky
8. v=0
m
6. Kuvvet
37°
F Şekil-I
Hız (m/s)
4
0
t 2t 3t Zaman (s)
Yatay bir düzlem üzerinde durmakta olan bir cisme

uygulanan net kuvvet - zaman grafiği şekildeki gibidir.
0
Buna göre, 2 Zaman
Şekil-II
I. 0-t aralığında cisim hızlanmaktadır.
II. t - 2t aralığında cisim durgundur. Düşey kesiti Şekil - I de verilen sürtünmeli eğik düz-
III. Cismin 0-t zaman aralığındaki yer değiştirmesi, lemin üst ucundan serbest bırakılan m kütleli cismin
2t - 3t zaman aralığındakine eşittir. hız - zaman grafiği Şekil - II deki gibidir.
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, cisme etki eden sürtünme katsayısı
kaçtır? (g = 10 m/s2; sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)
A) I, II ve III B) I ve III C) II ve III
1 1 1 1 2
D) I ve II E) Yalnız I A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 5

108
10
1. K L 3.
a=10 m/s2
T FR
Sürtünme kuvvetinin her yerde sabit olduğu yatay 2 kg

düzlemde K ve L cisimleri FR kuvvetinin etkisinde ha-
rekete geçiyor.
Sürtünme katsayısı arttırılırsa, Tip gerilmesi ve 2

10 m/s lik sabit ivmeyle hareket etmekte olan şe-
sistemin ivmesi a ilk duruma göre nasıl değişir? kildeki araç içerisinde 2 kg kütleli bir cisim bulun-
T a maktadır.
A) Değişmez Artar Cisim ile arabanın düşey duvarı arasındaki tepki

B) Azalır Azalır kuvveti kaç N dır? (Sürtünme önemsizdir.)
C) Azalır Artar A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
E) Artar Azalır
4. aR
α
2. m
düşey
K
M
Düşey kesiti şekildeki gibi olan araç yatay yolda sa-

bit aR ivmesiyle ok yönünde hızlanıyor.
L
Cismin bağlı olduğu ipin düşeyle yaptığı a açısı;
Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz şekildeki I. m, cismin kütlesine
K, L ve M cisimleri serbest bırakılıyor. II. l, ipin uzunluğuna
Cisimlerin ivmeleri sırasıyla aK, aL ve aM olduğuna III. a, aracın ivmesine

göre, ivme büyüklükleri arasındaki ilişki nedir? niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
A) aL > aK = aM B) aM > aL > aK
C) aK = aL = aM D) aL > aM > aK
D) Yalnız III E) I, II ve III
E) aK > aL > aM

109
5. aR 7.
aR
m
2
45°
Sürtünmelerin önemsiz olduğu şekildeki eğik düz-

lem a ivmesi ile ok yönünde düzgün hızlanan hare- Yatay bir yolda, kasasında düzgün, türdeş dolap
ket yapmaktadır. bulunan şekildeki kamyon aR ivmesi ile ok yönünde
hızlanmaya başlıyor.
m kütleli cisim kaymadan verilen konumda den-
Dolabın boyutları 2l ve l olduğuna göre, dolabın
2
gede kaldığına göre, a ivmesi kaç m/s dir?
devrilmemesi için kamyonun hızlanma ivmesi
Ug = 10 m/s2; sin45° = cos45 = 2 Z
2 2
en fazla kaç m/s olabilir?
(g = 10 m/s2, Dolap ile kamyon arasındaki sürtün-
A) 5§2 B) 5 C) 10
me kuvveti yeterince büyüktür.)
5 2
D) 10§2 E) 2 A) 2 B) 4 C) 5 D) 8 E) 10
8.
6.
a= 20 m/s2
T
a
k 2 kg 55kg
kg
Yukarıya doğru a ivmesi ile hızlanmakta olan şekil-

2
Yatay yolda 20 m/s lik sabit ivmeyle hareket etmek- deki asansörün tavanına bağlı 5 kg kütleli cismin
te olan şekilde araç içerisinde bulunan 2 kg kütleli oluşturduğu ip gerilmesi 75 N dır.
cisim verilen konumda dengededir.
Asansör aynı ivme ile aşağı yönde hızlanacak
Buna göre, cisimle araç arasındaki sürtünme olursa, cismi tavana bağlayan ip gerilmesi kaç N
2 2
katsayısı nedir? (g = 10 m/s ) olur? (g = 10 m/s )
1 1 2 1 4 A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
A) 2 B) 3 C) 3 D) 4 E) 5

110
11
1. 3. FR
FR m1
T
m2
Sürtünmesiz yatay düzlemde durmakta olan şekil-

K deki m1 ve m2 kütleli cisimler FR kuvvetinin etkisinde
beraber hareket etmektedir.
F kuvveti iki cismi hareket ettirebilecek en büyük
α kuvvet olduğuna göre, cisimler arasındaki sür-
tünme katsayısı k yi veren ifade nedir?
(g : yer çekimi ivmesi)
Sürtünmelerin önemsiz olduğu şekildeki eğik düz-
lemde K ve L cisimleri FR kuvvetinin etkisinde hare- m1 + m2 F . m2
A) B)
ket etmektedir. g m1 . (m1 + m2)g
F . m1 m2 (m1 + m2)
a açısı azaltılırsa, T ip gerilme kuvveti ve siste- C) D)
(m1 + m2)g m1 . g
min ivmesi a ilk duruma göre nasıl değişir?
F . m1
E)
T a m2 . g
A) Değişmez Değişmez
4. FR=20 N
B) Artar Artar 2 kg k=0,9
C) Değişmez Azalır
3 kg
D) Azalır Artar
E) Değişmez Artar 2 kg ve 3 kg kütleli şekildeki cisimler FR = 20 N lık kuvve-
tin etkisiyle hareket etmektedir. Yatay zemin sürtünme-
siz, cisimler arasındaki sürtünme katsayısı k = 0,9 dur.
2. Buna göre, cisimler arasındaki sürtünme kuvveti
2
T kaç N dır? (g = 10 m/s )
2 kg
A) 4 B) 8 C) 12 D) 16 E) 18
FR=50 N
4 kg
5.
2 kg ve 4 kg kütleli cisimler ile kurulmuş şekildeki dü-
F = 25N
zenekte cisimler arasındaki sürtünme katsayısı k = 0,5
5 kg
tir. 4 kg kütleli cisimle zemin arası sürtünmesi yoktur.
FR = 50N lık kuvvetle cisim hareket ettirilirse T ip

gerilmesi ve 4 kg kütleli cismin ivmesi a ne olur? 37°
2
(g = 10 m/s )
T (Newton) a (m/s2) Sürtünmelerin önemsiz olduğu eğik düzlemdeki 5

kg kütleli cisme F = 25 N lık yatay kuvvet şekildeki
A) 10 10
gibi ugulanmaktadır.
B) 10 5
2
Buna göre, cismin ivmesi kaç m/s dir?
C) 10 2
2
D) 40 10 (g = 10 m/s ; sin37° = 0,6 ; cos37° =0,8)
E) 40 5 3 5
A) 1 B) C) 2 D) E) 5
2 2

111
6. ÁF
8.
m m
ÁF
30° 30°
Şekil-I Şekil-II
a=5 m/s2
hızlanan Düşey kesiti verilen sürtünmeli eğik düzlemin alt
5 kg L ucundan FR kuvvetiyle çekilen m kütleli cisim Şekil - I
K de sabit hızla hareket etmektedir.
Aynı cisim, sadece F kuvvetinin yönü değiştiri-

lerek Şekil - II deki gibi çekilirse ivmesi kaç g
Bir asansörün tavanına şekildeki gibi asılmış K ve L olur?
cisimlerinin kütleleri sırasıyla 3 kg ve 2 kg dir. Asan-
2
sör yukarıya doğru a = 5 m/s lik ivme ile hızlanan 1 1 2 3
A) 1 B) 2 C) 3 D) 3 E) 2
hareket yapmaktadır.
Buna göre, K ve L cisimlerinin yere göre ivmeleri

2 2
aK ve aL kaç m/s dir? (g = 10 m/s )
aK aL
9.
A) 3 8
B) 2 3
C) 3 3
V
D) 2 8
E) 8 4 m
30°
Sürtünmesi önemsiz şekildeki eğik düzlemde m küt-

leli bir cisim eğik düzlemin alt ucundan V hızıyla atılı-
yor. Cismin eğik düzleme çıkarken yavaşlama ivmesi
a1, cismin inerken hızlanma ivmesi a2 olmaktadır.
7. a a
Buna göre, 1 oranı kaçtır?
a2
1 2 5
A) B) 1 C) D) 2 E)
2 2 2
2 kg
k=100 N/m
10. 3 kg
ÁF=110 N
2 kg
Şekildeki araç içerisinde denge konumundaki yayın
sürtünmesiz yay sabiti k = 100 N/m olan ve esnek yaya
bağlı cisim dengededir. Araç ok yönünde a = 10 m/s
2
Ağırlığı önemsiz makara ile kurulmuş şekildeki sis-
lik ivme ile hızlanmaya başlıyor. teme FR = 110N lık kuvvet uygulanıyor.
Buna göre, cisim denge konumundan kaç m Sürtünmelerin önemsiz olduğu sistemde 2 kg
2
uzaklaşarak tekrar dengeye gelir? kütleli cismin ivmesi kaç m/s dir?
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5 A) 20 B) 15 C) 10 D) 5 E) 4

112
6. BÖLÜM
İŞ, GÜÇ, ENERJİ
PRES
BİLGİ
İş (W, Joule) Kütle merkezi yerden h kadar yükseklikteki bir cismin
yere göre potansiyel enerjisi,
Bir cisme uygulanan kuvvet ile cimin yer değiştirme bü-
yüklüğünün çarpımına iş denir. Ep = mgh bağıntısı ile hesaplanır.
ÁF
Esneklik Potansiyel Enerjisi
Bir yayı denge konumundan sıkıştırmak veya uzaklaştır-
∆Áx mak için yay kuvvetine karşı bir iş yapılır. Yapılan bu iş
W = FR $ DxR formülü ile hesaplanır. yayda potansiyel enerji olarak depolanır.
Sürtünme Kuvvetinin Yaptığı İş: Sürtünme kuvveti cis- 1

Eyay = k $ x2 bağıntısı ile bulunur.
min hareketine zıt yönde olduğu için, sürtünme kuvve- 2
tinin yaptığı iş daima negatiftir ve ısıya dönüşen enerji Burada k, yay sabiti ve x sıkışma miktarıdır.
miktarını verir.
Wsür = –Fsür x formülü ile hesaplanır.
Enerjinin Korunumu Prensibi
Enerji kendi kendine var olmaz var olan enerji ise kendi
Güç (P, Watt) kendiliginden yok olmaz. Fakat enerji bir türden başka
Birim zamanda yapılan işe güç denir. P ile gösterilir. bir türe dönüşebilir. Toplam enerji daima sabittir.
iş W Sistem üzerinde iş yapılmadığı sürece kinetik ve potan-
P= = formülü ile hesaplanır.
Zaman t siyel enerjileri toplamı, yani mekanik enerji daima koru-
Enerji nur. Sürtünmeli sistemlerde mekanik enerji sabit değildir.
Toplam enerjinin bir kısmı ısıya dönüşür.
Yapılan işin karşılığına enerji denir. Bir cismin hareketin-
den dolayı sahip olduğu enerji kinetik enerji, bir cismin h yüksekliğinden serbest bırakılan m kütleli cisim, yere V
belirli bir referans noktasına göre, kütle çekiminden dola- hızıyla çarptığında kinetik enerjisi, başlangıçtaki potansi-
yı sahip olduğu enerjiye potansiyel enerji denir. yel enerjisine eşittir.
m v=0
Kinetik Enerji
Eönce = Esonra
Áv h
m
1
mgh = mV2
Kütlesi m, hızı V olan cismin kinetik enerjisi, 2
yer
1 v
Ek = mV2 bağıntısı ile hesaplanır.
2
Sürtünmeli yatay yolda V hızıyla fırlatılan m kütleli cismin
Potansiyel Enerji
ilk durumdaki kinetik enerjisi sürtünme kuvvetinin yaptığı
m işe eşittir.
v
v=0
h m Eönce = Esonra
h 1
mV2 = fs $ DX
∆Áx 2

113
4. ÜNİTE VEKTÖRLER VE KUVVETLER
Sürtünmesiz yatay yolda V hızıyla fırlatılan m kütleli cis- Merkezi Olmayan Esnek Çarpışmalar
min kinetik enerjisi, yay sabiti k olan yayda depolanan m1 V1
enerjiye eşittir.
V1 m2
v α
Eönce = Esonra
k θ
m1 V2=0
m 1 1 m2
mV2 = k $ x2
O 2 2 V2
x
m1 kütleli cisim v1 hızıyla şekildeki m2 kütleli cisme mer-
İTME MOMENTUM kezi olmayacak şekilde esnek olarak çarpıyor.
İtme PRilk = PRson
Kuvvet ile uygulanma süresinin çarpımına itme denir. m1 $ V1 = m1 $ V'1 cosa + m2 $ V'2 $ cosi
Vektörel bir büyüklük olup, I ile gösterilir.
I R = FR $ Dt eşitliğiyle bulunur.
Esnek Olmayan Çarpışmalar
Momentum Tek Boyutta Esnek Olmayan Çarpışmalar

Bir hareketlinin kütlesi ile hızının çarpımına momentum Vort=?
(–) (+)
denir. P ile gösterilir. V1 V2
m1 m2
PR = m $ VR eşitliğiyle bulunur. m1+m2
Bir cisme uygulanan itme aynı zamanda momentum de- Çarpışmadan önce Çarpışmadan sonra
ğişimine eşittir. Şekildeki gibi m1 ve m2 kütleli cisimler çarpışıp yapıştığın-
I R = DPR = PRson – PRilk da ortak hızla hareket eder.
Momentum Korunumu PRilk = PRson
Sisteme dışarıdan itme uygulanmadığı sürece momen- m1 $ V1 – m2 $ V2 = (m1 + m2) $ Vort

tum korunur.
İki Boyutta Esnek Olmayan Çarpışma
FRdış = 0 ise PRilk = PRson Vort
Çarpışmalar m1 V1
0
Çarpışmalar iki kısımda incelenebilir.
Esnek Çarpışmalar V2
Dışarıdan bir itme uygulanmadığı sürece tüm çarpışma- m2
larda momentum korunur. Esnek çarpışmalar kinetik
m1 ve m2 kütleli cisimler şekildeki gibi O noktasında çar-
enerjinin de korunduğu çarpışmalardır.
pışarak yapışıyor.
Merkezi Esnek Çarpışma PRilk = PRson
İki cisim çarpışmadan önce ve sonra aynı doğrultu üze- m1 $ VR1 + m2 $ VR2 = (m1 + m2) $ VRort
rinde kalırlarsa buna merkezi esnek çarpışma denir.
(–) (+) Açısal Momentum
V1 V2 V1 V2 Bir eksen etrafında dairesel hareket yapan cismin çizgi-
m1 m2 m1 m2
sel hızı yarıçapla doğru orantılıdır. Dairesel hareket ya-
Çarpışmadan önce Çarpışmadan sonra pan cismin açısal momentumu çizgisel momentumun
Momentum korunumu yazılırsa, yarıçap ile çarpımına eşittir. Açısal momentum L ile gös-
terilir.
PRilk = PRson & m1 $ VR1 + m2 $ VR2 = m1 $ VR'1 + m2 $ VR'2
LR = rR x PR olur. PR = m $VR yerine konulduğunda,
Esnek çarpışmada hızların korunumu yazılırsa,
VR1 + VR'1 = VR2 + VR'2 LR = m $ V $ r olur.
»» Merkezi esnek çarpışmalarda, kütleler eşit ise, cisim- Öyleyse dairesel hareket yapan cismin açısal momentu-
ler çarpışmadan sonra hızlarını değişir. munun büyüklüğü,
»» Merkezi esnek çarpışmalarda, cisimlerin momentum L = I $ w ile de bulunabilir.

büyüklükleri eşit ise, çarpışmadan sonra cisimler hız- Cismin eylemsizlik momenti I, cismin kütlesine ve şekline
larının büyüklüğünü koruyarak ters döner. bağlıdır.

114
17
1. I. Skaler büyüklüktür. 4. ÂF3
II. Birimi Joule dür.
ÂF1 ÂF2
III. Türetilmiş bir büyüklüktür.
Yukarıda özellikleri verilen fiziksel nicelik aşağı- K L
dakilerden hangisidir?
Yatay ve sürtünmesi önemsiz yolda şekildeki FR1,
A) Güç B) Verim FR2 ve FR3 kuvvetlerinin etkisinde K noktasından L
C) Kuvvet Kazancı D) İş noktasına getirilen cisme hangi kuvvetler fizik-
sel anlamda iş yapmıştır?
E) İvme
A) Yalnız FR1 B) Yalnız FR2 C) FR1 ve FR2
D) FR1 ve FR3 E) FR2 ve FR3
5. 5FR
5FR 37°
m 2m
2. Aşağıdaki olayların hangisinde fiziksel anlamda
x 2x
iş yapılmıştır?
Sürtünmesiz sistemdeki m ve 2m kütleli cisimler 5FR
A) Market poşetini tutan kişi
kuvvetlerinin etkisinde sırasıyla x ve 2x yollarını alı-
B) Düz yolda sabit hızla yürüyen adam yor.
C) Asansörle çıkan öğrenci W
Yapılan işler W1 ve W2 olduğuna göre, 1 oranı
D) Sırtında yükle bekleyen hamal W2
kaçtır? (sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)
E) Kamyonda sabit hızla taşınan yük 5 5 5 3 8
A) 8 B) 4 C) 3 D) 5 E) 5
6. I. Watt
II. Joule / saniye
3. Aşağıdakilerden hangisi enerji birimi yerine kul- III. Erg
lanılamaz?
Yukarıda verilen birimlerden hangileri güç birimi
A) Joule B) Newton.metre yerine kullanılabilir?
C) Watt.saniye D) Kalori
E) Watt D) I ve II E) II ve III

115
İŞ, GÜÇ, ENERJİ 17
7. v=0 9. V=0
FR VL VM
2FR
x x K L M
2FR 2m
FR
m m 30° Sürtünmesiz yatay yolda K noktasında durmakta
Şekil-I Şekil-II Şekil-III olan cisim yatay FR kuvvetiyle çekildiğinde L nokta-
sından VL, M noktasından VM hızıyla geçiyor.
Sürtünmelerin önemsiz olduğu Şekil - I, Şekil - II ve VL
Şekil - III deki sistemlerde FR, 2FR ve 2FR kuvvetlerinin |LM| = 3 $ |KL| olduğuna göre, oranı kaçtır?
VM
yaptığı işler sırasıyla W1, W2 ve W3 tür.
1 1 1 1 2
A) 2 B) 3 C) D) 4 E) 3
Buna göre, yapılan işler arasındaki ilişki nedir? 2
b sin 30c = 1 l
2
A) W2 = W3 > W1 B) W1 > W2 = W3
C) W1 = W2 = W3 D) W1 > W2 > W3
E) W3 > W2 > W1 F
10.
ÁF
m
yer
Yer seviyesinde durmakta olan m kütleli cisim sabit
FR kuvvetinin etkisinde h kadar yükseltiliyor.
Cismin h yüksekliğinde sahip olduğu kinetik
enerji 2mgh olduğuna göre, FR kuvveti kaç mg dir?
(g: Yerçekimi ivmesi, sürtünmeler önemsizdir.)
3
A) 1 B) 2 C) 2 D) 3 E) 4
8. F(N)
10
0 2 4 11. Aşağıda verilen,

x(m)
I. Güneş enerji
Durmakta olan bir cismin, yatay bir yolda hareket II. Nükleer enerji
doğrultusuna paralel uygulanan kuvvetin yola bağlı
III. Biyokütle enerji
grafiği şekildeki gibidir.
kaynaklarından hangileri yenilenemez enerji
Kütlesi 15 kg olan cismin 4 m lik yolun sonunda- kaynağıdır?
ki hızı kaç m/s dir? (Sürtünmeler önemsenmiyor.)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

116
18
3.
1.
3T
2T
L
T h
M
h
K
h
yer
K, L ve M cisimlerini dengeleyen ip gerilimleri sıra-

sıyla T, 3T ve 2T dir.
2 kg Buna göre, cisimlerin yere göre potansiyel ener-

jileri EK, EL ve EM arasındaki ilişki nedir?
Bir öğrenci 2 kg kütleli bir cismi şekildeki makarayla
A) EM > EL > EK B) EL > EM > EK
10 m yüksekliğe sabit hızla 5s de çıkarıyor.
C) EM > EK > EL D) EL > EK = EM
Buna göre, öğrencinin gücü kaç watt dır?
2
(g = 10 m/s ) E) EL > EK > EM
A) 20 B) 25 C) 30 D) 40 E) 50
2.
K L
4.
L K
K 3h L
yer
I II
yer
Kütleleri sırasıyla 2m ve 4m olan türdeş, eşit hacimli I II
K ve L cisimleri şekildeki gibi iki ayrı konumda üst Eşkenar üçgen şeklindeki türdeş ve özdeş üçgen
üste konuluyor. levhalar şekilde I. konumda iken yere göre potansi-
Sistemin I. konumdayken toplam potansiyel yel enerjisi EK, II. konumunda iken EL dir.
E
enerjisi E1, II. konumda E2 olduğuna göre, 1 E
E2 Buna göre, EK oranı kaçtır?
oranı kaçtır? L
1 2 1
A) 5 B) 4 C) 2 D) 9 E) 3 A) 3 B) 3 C) 2 D) 1 E) 2
7 3 3 2 2

117
5. 7.
h
h X sıvısı Y sıvısı
yer yer
I II
Türdeş ve özdeş iki yarım küreden oluşturulan sis- Birbirine karışabilen X ve Y sıvıları özdeş silindirik
temler şekildeki gibi dengede durmaktadır. kaplarda şekildeki gibidir. X sıvısının yere göre po-
tansiyel enerjisi 5E, Y sıvısınınki E dir.
Cisimlerin yere göre toplam potansiyel enerjisi
E X sıvısı Y nin üzerine dökülerek karıştırılırsa ka-
I. konumda EI, II. konumda EII ise, I oranı kaç
EII
olabilir? rışımın yere göre potansiyel enerjisi kaç E olur?
6 5 4 3 A) 6 B) 8 C) 10 D) 12 E) 14
A) 5 B) 4 C) 3 D) 1 E) 4
8. v=0 v=0
ÁF
K L M
Sürtünmenin sadece LM arasında olduğu şekildeki

yatay yolda FR kuvvetinin etkisinde hareket eden m
kütleli cisim M noktasında duruyor.
Kuvvet KM yolu boyunca etki ettiğine göre, LM
arasındaki sürtünme kuvveti kaç F dir?
(|KL| = |LM|)
5 5 4
A) 2 B) 2 C) 3 D) 3 E) 3
6.
K
9. K
L
h
h
yer 30° 60°
L yer
Düşey kesiti şekildeki gibi verilen, eşit kare bölmeli

Kütleleri sırasıyla 2m ve m olan K ve L cisimleri şe-
türdeş küplerden oluşan cisim KL yüzeyi yatay ko-
kildeki eğik düzlemin üst ucundan ilk hızsız serbest
numa gelecek şekilde ok yönünde döndürülüyor.
bırakılıyor. Sürtünmesiz düzlemin alt ucuna cisimler
Her bir parçanın ağırlığı P olduğuna göre, cisim VK ve VL büyüklüğündeki hızlarla geliyor.
yatay konuma geldiğinde kaç P.h potansiyel V
enerji kaybeder? Buna göre, VK oranı kaçtır?
L
3 5 1 2 2
A) 1 B) 2 C) 2 D) 2 E) 3 A) 1 B) C) 3 D) 2 E) 2
3

118
15
1. V=0 3. Aşağıdaki enerji kaynaklarından hangisi yenile-
FR nebilir enerji kaynağıdır?
m
K L M A) Doğal gaz B) Petrol C) Kömür

4x 5x
D) Jeotermal E) Nükleer Enerji
Sürtünmelerin önemsiz olduğu yatay düzlemde m
kütleli şekildeki cisim sabit FR kuvvetinin etkisinde
hareket ettiriliyor.
Kuvvetin KL arasındaki gücü P1, LM arasındaki

P
gücü P2 ise, P1 oranı kaçtır? 4.
2 II
2 2 4 1 1
A) 5 B) 3 C) 3 D) 3 E) 2
I
37°
37°
Uzunluğu 2m, kütlesi 5 kg olan şekildeki türdeş çu-

buk I. konumundan II. konumuna getiriliyor.
Çubuğa bu esnada yapılan iş en az kaç Joule

dur? (g = 10 m/s2; sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)
A) 5 B) 6 C) 8 D) 10 E) 15
2.
ÂF
h 5.
P VR
Şekildeki makara düzeneğinde cismin ağırlığı P,

Sürtünmesiz yatay düzlemde kütlesi m, hızı V olan
makaraların ağırlığı ve sürtünmeler önemsizdir.
cisim şekildeki yayı en fazla x kadar sıkıştırıyor.
Buna göre, cismi h kadar yükseltmek için düşey
Buna göre, cismin hızı 2V yay sabiti 2k yapılırsa
doğrultudaki FR kuvveti en az kaç P.h lık iş yap-
yayın sıkışma miktarı en fazla kaç x olur?
ması gerekir?
2
1 2
A) 2 B) 3 C) 1
3
D) 2 E) 2 A) 1 B) §2 C) 2 D) 2 E) 2§2

119
6.
K noktasında 4V hızıyla atılan 2VR 9. Aşağıda verilen enerji kaynaklarından hangisi
şekildeki cismin L noktasından kullandıkça rezervleri tükenen kaynaklardandır?
L
geçerken hızı 2V dir.
A) B)
Cismin L noktasındaki potansi-

yel enerjisi E1, kinetik enerjisi
E1 4VR Rüzgar Enerjisi Jeotermal Enerji
E2 olduğuna göre, oranı
E2
K
kaçtır? yer
C) D)
1 1
A) 3 B) 2 C) 1 D) 2 E) 3
Biyokütle Enerjisi Hidrojen Enerjisi
E)
7.
Doğal Gaz
Enerjisi
20 m
Bir el arabası 120N lık yatay kuvvetle 20 metrelik

yolu 30 saniyede alıyor.
Buna göre, el arabasını iten çocuğun gücü kaç

wattır?
A) 40 B) 60 C) 80 D) 120 E) 240
8. K V=0 M V=0
10.
L V=0 2h
v0
h
53°
Hava sürtünmesinin önemsiz olduğu şekildeki or- Sürtünmesiz ortamda K noktasında şekildeki gibi eğik
tamda h ve 2h yüksekliğinden, kütleleri sırasıyla m, atılan bir cismin yörüngesi üzerinde kinetik enerjisinin
2m ve m olan K, L, M cisimleri serbest bırakılıyor. minimum değeri E1, potansiyel enerjisinin maksimum
değeri E2 dir.
Cisimlerin yere çarpma hızları sırasıyla VK, VL, VM
ise bu hızlar arasındaki ilişki nedir? E
Buna göre, E1 oranı kaçtır?
2
A) VK = VL = VM B) VK = VM > VL
(sin53° = 0,8; cos53° = 0,6)
C) VK > VL > VM D) VL > VM > VK
5 4 3 9 16
E) VM > VK > VL A) 4 B) 3 C) 4 D) 16 E) 9

120
16
1. 5 m/s 3. Pil ile çalışan bir el fenerinde aşağıdaki enerji
türlerinden hangisi oluşmaz?
A) Kimyasal Enerji B) Elektrik Enerjisi
C) Işık Enerjisi D) Isı Enerjisi
20 m E) Güneş Enerjisi
4. v=0
Bir su motoru derinliği 20 m olan şekildeki kuyudan K
2 kg kütleli suyu 5s de kuyudan dışarıya 5 m/s lik
hızla fırlatıyor. h
v=0
Buna göre, motorun gücü kaç watt tır?
2 L M
(g = 10 m/s )
Düşey kesiti verilen yolun sadece LM arası sürtün-
A) 55 B) 65 C) 70 D) 80 E) 85 melidir. K noktası serbest bırakılan şekildeki cisim
M noktasında durduğuna göre,
Cismin yatayda aldığı LM uzunluğu,

I. h, cismin bırakıldığı yüksekliğe
II. m, cismin kütlesine
III. k, sürtünme katsayısına
2. 4 m/s
L 5. 10 m/s 6 m/s
10 m/s h
K L
K
Sadece KL arası sürtünmeli ve 10 m olan şekildeki
Sürtünmesiz yolda K noktasından 10 m/s hızla gi-
yatay yolun başından 10 m/s lik hızla atılan m kütleli
den m kütleli cisim L noktasından 4 m/s lik hızla
cisim yolun sonundan 6 m/s lik hızla geçmektedir.
geçiyor.
Buna göre, sürtünme katsayısı nedir?
Buna göre, eğik düzlemin yüksekliği h kaç m
2
2
dır? (g = 10 m/s ) (g = 10 m/s )
A) 2,4 B) 3,2 C) 4,2 D) 5 E) 6,4 A) 0,64 B) 0,32 C) 0,5 D) 0,1 E) 0,2

121
6.
Özdeş X ve Y yayları ile kütleleri sırasıyla 9. v=0
2m ve m kütleli cisim şekildeki gibi birbi-

X
rine bağlanarak tavana asılıyor. Denge
konumunda X yayında depolanan enerji h
2m K
k=200 N/m
Ex, Y de depolanan enerji Ey olmaktadır.
Y K L
E 2m
Buna göre, x oranı kaçtır?
Ey Kütlesi 2 kg olan cisim h yüksekliğinden şekildeki
m L
gibi serbest bırakılıyor. Yolun sadece KL arası sür-
A) 9 B) 6 C) 4 D) 2 E) 1 tünmeli ve sürtünme katsayısı k = 0,5 dir.
Cisim yayı 1m sıkıştırdığına ve yay sabiti 200 N/m

2
olduğuna göre, h yüksekliği kaç m dir? (g = 10 m/s )
A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 E) 3
7. v=0
5m
20 m/s
30°
Sürtünme kuvvetinin her yerde aynı olduğu şekil-

deki eğik düzlemin alt ucundan 2 kg kütleli cisim
20 m/s lik hızla fırlatıldığında en fazla 5m yüksekliğe
çıkabiliyor.
10. Yaptığı iş
Buna göre, eğik düzlemdeki sürtünme kuvveti
kaç N dır? (g = 10 m/s2; sin30° = 0,5)
X
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
Y
0 Harcadığı
8. I. Yenilenebilir enerji kaynağıdır. Enerji
II. Elektrik enerjisi üretiminde kullanılır.

Şekildeki grafikte X, Y, Z elektrikli ev aletlerinin yap-
III. Ucuz enerji kaynaklarındandır. tığı iş - harcadığı enerji grafiği verilmiştir.
Yukarıda özellikleri verilen enerji kaynağı hangi- Buna göre X, Y ve Z ev aletlerinin verimlilikleri
sidir? arasındaki ilişki nasıldır?
A) Rüzgar B) Nükleer A) EY > EZ > EX B) EZ > EY > EX
C) Doğal gaz D) Kömür C) EX > EY > EZ D) EX > EZ > EY
E) Petrol E) EX = EY = EZ

122
12
1. ÁF 3. K
m
L
M
K
2r 2m L
r r
7,5 m
Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz şekildeki

sistemde kütleleri sırasıyla m ve 2m olan K, L cisim-
h
leri serbest bırakılıyor.
Buna göre, L cisminin yere çarpma hızı kaç m/s

m 2
dir? (g = 10 m/s )
Şekilde verilen düzenekte, yarıçapları 2r olan K ve L A) 5 B) 5§2 C) 8 D) 10 E) 12

dişlileri ile r yarıçaplı M dişlisi vardır.
Kütlesi m olan cismi h kadar yükseltmek için FR

kuvvetinin en az kaç mgh lık iş yapması gerekir? 4.
(Sürtünmeler, zincirlerin ve dişlilerin kütleleri önem-
sizdir.) L
K
2 3 4
A) 3 B) 2 C) 1 D) 3 E) 3 1m
37°
Sürtünmesiz eğik düzlem üzerinde m kütleli özdeş K

ve L cisimleri şekildeki konumdan serbest bırakılıyor.
Buna göre, L cisminin yere çarpma hızı kaç m/s

2
dir? (g = 10 m/s ; sin37° = 0,6)
A) 2 B) 2§2 C) 4 D) §5 E) 5
5. Kuvvet
2F
2.
Düşey konumda bulunan bir v=0 F
yayın 1 m üstünden, 1 kg küt- 1 kg
leli cisim şekildeki gibi serbest 1m Yol
bırakılıyor. Cisim yay sabiti 0 x 2x 3x
k = 600 N/m olan yaya çarpıp Doğrusal yatay yolda durmakta olan bir cisme uygula-
yayı sıkıştırıyor. k=600 N/m nan kuvvetin yola bağlı değişim grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre, yay en fazla kaç Cismin x yolu sonundaki hızı V olduğuna göre,
2
m sıkışır? (g = 10 m/s ) 3x yolu sonundaki hızı kaç V dir?
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5 5 §2

A) 2 B) C) 2§2 D) E) 3
2 2

123
6. v=0 8. v=0
K v=0 v K
N L
vñ2
2v M
N
L M
Düşey kesiti şekildeki gibi olan yolun K noktasından

serbest bırakılan cisim sürtünme kuvvetinin sabit ol- Şekildeki eğik düzlemin K noktasından serbest bı-
duğu yolda N noktasında duruyor. rakılan cisim L den V, M den V§2, N den 2V hızıyla
geçmektedir.
Buna göre, cisim hangi aralıkta yavaşlayan ha-
reket yapmıştır? Noktalar arası uzaklıklar eşit olduğuna göre han-
gi aralıklarda kesinlikle sürtünme vardır?
A) Yalnız LM B) Yalnız MN C) LM ve MN
A) Yalnız KL B) Yalnız LM C) Yalnız MN
D) KL ve LM E) KL ve MN
D) KL ve MN E) KL ve LM
9. 2m
O m
K L
2m 1m
O noktası etrafında serbestçe dönebilen, kütle-

7. V si önemsiz bir çubuğa, kütleleri sırasıyla 2m ve m
olan K ve L cisimleri şekildeki gibi tutturulmuştur.
K
h Sistem serbest bırakılarak düşey konuma gelmesi
h R sağlanıyor.
P
h Buna göre, düşey konumda K ve L nin çizgisel
N 2
h hızları VK ve VL kaç m/s dir? (g = 10 m/s , Sürtün-
L M
meler önemsizdir.)
VK VL
Düşey kesiti verilen yolun K noktasından j hızıyla
A) 5 5
atılan cisim şekildeki R noktasına çıkıp dönüşte L 4 3 2 3
noktasında duruyor.
B) 4 5 2 5
Sadece LM arası sürtünmeli olduğuna göre cis- C) 5 5
min ilk atıldığı andaki kinetik enerjisi kaç mgh 2 3 3
dır?
D) 4 2 2 2
3 5
A) 1 B) 2 C) 2 D) 2 E) 3 E) 2 10 10

124
13
1. V=0 3. K
1 kg 37°
1m
L
30°
N
Sürtünmesiz eğik düzlemin üst noktasından ser- Sürtünmesi önemsiz ortamda iple tavana asılmış
best bırakılan 1 kg kütleli cisim, eğik düzlem boyun- şekildeki cisim K noktasından serbest bırakılıyor.
ca yerleştirilmiş yay sabiti k = 550 N/m olan yayı Cisim L noktasından geçerken hızı VL, N noktasın-
sıkıştırıyor. daki VN dir.
Buna göre, yayda meydana gelen sıkışma V

Buna göre, VL oranı kaçtır?
N
en fazla kaç m olur?
2
(g = 10 m/s2; sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)
(sin 30° = 0,5 ; g = 10 m/s )
2 2 4 3
A) B) 2§5 C) 3 D) 5 E) 5
A) 0,5 B) 0,4 C) 0,3 D) 0,2 E) 0,1 5
4.
d d
V=0 h
2.
K S 2d 2d
h
R yer
h
E1 E2
P
h
M Düşey kesitleri verilen şekildeki kaplarda birbirine
h 60° yatay karışmayan d ve 2d özkütleli sıvılar vardır. Bu du-
L
rumda sıvıların yere göre toplam potansiyel enerji-
Düşey kesiti verilen şekildeki yolun K noktasından leri sırasıyla E1 ve E2 dir.
serbest bırakılan cisim, sürtünmenin sadece L – S
Sıvılar türdeş olarak karıştırılırsa, E1 ve E2 ilk du-
arasında olan yolun P noktasında durmaktadır.
Yolun sadece L – S kısmı yatay hale getirilip ci-
E1 E2
sim K dan serbest bırakılırsa hangi noktada ci-
sim durur? A) Artar Azalır
B) Artar Artar
ccsin
sin60
60cc =
33
= 22 ,, cos
cos60 = 22 mm
60cc =
11 C) Azalır Artar
A) M B) MP C) P D) PR E) S E) Azalır Değişmez

125
5. 8.
X h
Şekil-I Şekil-II Z h
Şekil - I deki türdeş kürenin yere göre potansiyel
Y h
enerjisi E dir. Aynı türdeş küreden üç tanesi Şekil - II
yer
deki gibi yerleştirildiğinde yere göre toplam potan-
siyel enerjisi Eı oluyor. Esnek yayların ucuna asılmış X, Y ve Z cisimlerinin
Buna göre, E için ne söylenebilir?
ı denge durumu şekildeki gibidir.
A) 3E B) 3E – 4E C) 45 Cisimlerin yere göre, potansiyel enerjileri eşit

olduğuna göre yaylarda oluşan kuvvetler FX, FY
D) 4E – 5E E) 6E den büyük
ve FZ arasındaki ilişki nedir?
A) FY > FX > FZ B) FY > FZ > FX
6. V
V
K α L 2m M C) FX > FY > FZ D) FX = FY = FZ
m m
V E) FX > FZ > FY
yer
Şekil-I Şekil-II Şekil-III
Aynı yükseklikten Şekil - I, Şekil - II ve Şekil - III deki

hızlarla fırlatılan m, 2m ve m kütleli K, L ve M cisim-
leri yere VK, VL ve VM hızıyla ulaşmaktadır.
Buna göre VK, VL ve VM hızları arasındaki ilişki
nedir? (Sürtünmeler önemsiz)
A) VK > VL > VM B) VL > VM > VK
C) VK = VL = VM D) VM > VL > VK
E) VK > VM > VL
7. v=0 v=0 v=0

9. ω ω ω
K L M
h k=0 k=0 k≠0

O O O
yer Şekil-I Şekil-II Şekil-III
Kütleleri eşit K, L ve M cisimleri, aynı yükseklikten O noktasından geçen bir eksen etrafında dönebilen
şekildeki konumlardan serbest bırakılıyor. K ve L ci- Şekil - I, Şekil - II ve Şekil - III deki eşit bölmeli türdeş
simleri sürtünmesiz, M ise sürtünmeli eğik düzlem- çubukların açısal hızları eşittir.
de hareket etmektedir.
Buna göre, cisimlerin dönme kinetik enerjileri
Buna göre, cisimler yere geldiklerinde çizgisel E1, E2 ve E3 arasındaki ilişki nedir?
hızları VK, VL ve VM arasındaki ilişki nasıl olur?
A) E3 > E2 > E1 B) E1 > E3 > E2
A) VL > VM > VK B) VK > VL > VM
C) E1 = E2 = E3 D) E2 > E3 > E1
C) VM > VK = VL D) VK > VL = VM
E) E2 > E1 > E3
E) VK = VL > VM

126
itme ve momentum
19
1. Aşağıdaki olaylardan hangisi momentum etkisi 4. ÂF = 5 N
ile ilgilidir? 1 kg m
K L
A) Hızlanan uçağın havalanması 10 m
B) Büyük kütleli cismin çarpışma esnasında küçük
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde K noktasında
kütleli cisme daha çok hasar vermesi
durmakta olan 1 kg kütleli cisme sabit FR = 5N luk
C) Aynı yada eşit hızla giden cisimlerin birbirini du- kuvvet KL yolu boyunca etki ediyor.
ruyor görmesi
Buna göre, cisme uygulanan itme kaç N.s dir?
D) Arabaların büyük araçlardan daha çabuk hız-
lanması A) 5 B) 10 C) 12 D) 15 E) 20
E) Sürtünme kuvvetin yüzey alanına bağlı olması
5. 5 m/s v
2. Momentum ile ilgili;
ÂF = 10 N
I. Hız vektörü ile yönü aynıdır. 2 kg m
II. Türetilmiş bir büyüklüktür. K L
III. Vektörel bir büyüklük değildir. Sürtünmesiz yatay yolda K noktasında 5 m/s hızla
geçen 2 kg kütleli cisim sabit 10N kuvvetinde 5 sa-
niye çekildiğinde L noktasından V hızıyla geçiyor.
Buna göre, cismin L noktasındaki hızı kaç m/s dir?
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
6. Kuvvet
3. 2F
ÂF
m X
K L F
Y
Sürtünmesi önemsiz yatay yolda durmakta olan m
kütleli cisme FR kuvveti K noktasından L noktasına
kadar uygulanıyor. 0 t Zaman
Buna göre, cismin L noktasındaki hızı aşağıdaki Sürtünmesiz yatay düzlemde t = 0 anında durmak-
niceliklerden hangisine bağlı değildir? ta olan X,Y cisimlerine uygulanan kuvvet – zaman
A) |KL| arası mesafeye
t süre sonunda momentum büyüklüğü Px, Y ninki
B) FR kuvvetinin büyüklüğü
Px
C) Cismin kütlesi Py olduğuna göre, oranı kaçtır?
Py
D) Kuvvetin uygulanma süresi
3 2 1 4 5
E) Yer çekim ivmesi A) B) C) D) E)
2 3 3 3 2

127
İTME VE MOMENTUM 19
7. Momentum 10.
15 m/s 10 m/s
2P
Kütlesi 1 kg olan bir cisim yatay düzlemdeki esnek

P bir yaya 15 m/s hızla çarpıp yay ile 0,1 saniye etki-
leştikten sonra 10 m/s hızla geri dönüyor.
0 t 2t 3t Zaman Buna göre, cismin yaya çarpması sırasında ya-

yın cisme uyguladığı ortalama kuvvet kaç N dır?
Doğrusal bir yolda durgun halden harekete geçen
bir cismin momentum - zaman grafiği şekildeki gi- (Sürtünmeler önemsizdir.)
bidir. Cisme etki eden net kuvvet 0 - t aralığında F1,
A) 200 B) 250 C) 300 D) 350 E) 500
t – 2t de F2, 2t – 3t de F3 tür.
Buna göre F1, F2, F3 arasındaki ilişki nedir?

A) F1 > F2 > F3 B) F2 > F3 > F1
C) F1 > F3 > F2 D) F3 > F1 > F2
E) F3 > F2 > F1
8. I. Newton x Saniye
II. Kilogram x Joule

Metre
III. x Kilogram
Saniye
Yukarıda verilen birimlerden hangilerinin mo-
mentumu birimi olarak kullanılabilir?
A) Yalnız III B) II ve III C) I ve II

9. m
V
11. 1 kg 30 m/s
yatay
30°
V V
m
45 m
°
K duvarı
30
V
L duvarı
yer
Yatay ve sürtünmesi önemsiz zeminde bulunan şe-
kildeki K ve L duvarlarına m kütleli cisim V hızıyla Sürtünmelerin önemsiz olduğu ortamda 30 m/s lik
çarparak tam yansıyor. hızla yatay atılan 1 kg kütleli cisim şekildeki yörün-
geyi izleyerek yere çarpıyor.
Cisme K duvarının uyguladığı itme IK, L duvarı-
I Buna göre, cisim yere çarpıncaya kadar geçen sü-
nın uyguladığı itme IL ise, K oranı kaçtır? m
IL rede cismin momentum değişimi kaç kg $ dir?
s
ccsin 11 33 mm 2
sin30 = ; cos
30cc = cos30
30cc =
= (g = 10 m/s )
22 22
1
A) B) 1 C) 2§3 D) §3 E) 2 A) 50 B) 45 C) 40 D) 30 E) 20
2

128
itme ve momentum
20
1. 3. Momentum büyüklükleri sırasıyla P ve 3P olan K ve
K
L cisimlerinin kütleleri 2m ve m dir.
E
Buna göre, cisimlerin kinetik enerjileri, K oranı
20 m EL
kaçtır?
1 1 1 1 1
A) B) C) D) E)
37° 2 4 9 12 18
L
Sürtünmesi önemsiz eğik düzlemin K noktasından

ilk hızsız bırakılan 2 kg kütleli cisim L noktasına ge-
linceye kadar geçen sürede momentum değişimi
DPR dir.
m
Buna göre, 3PR kaç kg $ dir?
s
2
(sin 37° = 0,6 ; g = 10 m/s ) 4. İki cisim birbiriyle çarpışıyor. Çarpışma sonrası ki-
netik enerji korunuyor ve çarpışan cisimlerin hare-
A) 40 B) 50 C) 60 D) 80 E) 120
ket doğrultuları değişmiyor.
Buna göre, bu çarpışma aşağıdakilerden hangi-

sidir?
A) Merkezi ve esnek çarpışma
B) Esnek olmayan çarpışma
2. Aşağıda verilen grafiklerden hangisi bir cisme C) Merkezi olmayan esnek çarpışma
ait kinetik enerji-momentum grafiği olabilir?
D) Merkezi olmayan ve esnek olmayan çarpışma
A) Kinetik Enerji B) Kinetik Enerji E) Merkezi, esnek olmayan çarpışma
0 0
Momentum Momentum
C) Kinetik Enerji D) Kinetik Enerji

5.
ÂV1 ÂV2
–x +x
0 0 2 kg 3 kg
Momentum Momentum
Şekildeki 2 kg ve 3 kg kütleli cisimler VR1 ve VR2 hızla-
rıyla birbirine doğru gelip merkezi esnek çarpışma
yapıyor.
E) Kinetik Enerji
Cisimler çarpışmadan sonra aynı hızlarla geri
V
döndüklerine göre, 1 oranı kaçtır?
V2
1 1 3 2
0 A) B) 2 C) D) E)
Momentum 2 3 2 3

129
6. ÂV1=4 m/s ÂV2=6 m/s 8. K T≠0 L

m 2m
–x +x
m1=6 kg m2=2 kg
Yay sabiti k olan yay x kadar sıkıştırılarak iki ucuna
Şekildeki m1 ve m2 kütleli cisimler merkezi esnek m ve 2m kütleli K ve L cisimleri konulmuştur.
çarpışma yaptıklarına göre cisimlerin çarpışma-
Gergin ip kesilerek cisimlerin serbest kalması
dan sonraki hızları nedir? (Sürtünmeler önemsizdir.)
sağlandığında, K cisminin kinetik enerjisi EK, L
E
V'1 (m/s) V'2 (m/s) nin kinetik enerjisi EL olduğuna göre, K oranı
EL
A) –1 –9 kaçtır? (Sürtünmeler önemsizdir.)
1 2
B) –3 9 A) 2 B) C) 1 D) E) §2
2 3
C) –1 9
D) 1 9
E) 9 3
9. VK = 15 m/s VL = –10 m/s
K L
–x +x
4 kg 1 kg
Kütleleri 4 kg ve 1 kg olan K, L cisimleri 15 m/s ve

–10 m/s sabit hızlarla hareket ederken, merkezi es-
nek olmayan çarpışma yaparak kenetleniyor.
Çarpışma sonrası ortak kütlenin hızı kaç m/s

olur? (Sürtünmeler önemsizdir.)
A) 5 B) 10 C) 12 D) 15 E) 18
7. m m 2m
2v –v –v
K L M
Sürtünmesiz yatay düzlemde m, m, 2m kütleli K, L,

M cisimleri şekilde verilen hızlarla bir doğrultu üze-
rinde hareket etmektedir.
Cisimler esnek çarpışma yaptıklarına göre, bü-

tün çarpışmalar tamamlandıktan sonra cisimle- 10.
0,2 kg
rin hızları ne olur?
50 m/s
K L M
1,8 kg
A) –2V V V
B) 2V –V –V 0,2 kg kütleli bir mermi 50 m/s hızla durmakta olan

şekildeki 1,8 kg kütleli tahta bloğa saplanıyor.
C) V 2V V
Mermi ve bloğun bundan sonraki ortak hızı kaç
D) –2V –V V m/s olur? (Sürtünmeler önemsizdir.)
E) –V V –2V A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

130
itme ve momentum
17
1. 3. Momentum
L
V
120° V
r K
O
I II
0
Hız
Bir cismin momentum - hız grafiği şekildeki gibidir.

m kütleli cisim V hızıyla düzgün çembersel hareket
yapmaktadır. Buna göre, I ve II aralığında cismin kütlesi ile il-
gili ne söylenebilir?
Cisim K noktasından L noktasına geldiğinde,
çizgisel momentum değişimi kaç m.V olur? I II
1 A) Sabittir Sabittir
(sin30° = )
2
1 B) Sabittir Azalmıştır
A) 1 B) §2 C) §3 D) E) 2
2
C) Sabittir Artmıştır
D) Artmıştır Azalmıştır
E) Artmıştır Sabittir
2. Hız
v
4. m
0
t Zaman 2v
Bir cisme ait hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
Cismin kütlesi, grafikteki V ve t değerleri bilin- 4m 5v

diğine göre,
I. Cisme t süresince uygulanan itme
II. Cismin t süredeki momentum değişimi 4m kütleli araba yatay doğrultuda 5V hızıyla hareket
III. Cisme uygulanan net kuvvet ederken, m kütleli cisim yere 2V hızıyla düşey ola-
rak arabaya çarpıp yapışıyor.
niceliklerinden hangileri bulunabilir?
Buna göre, arabanın son hızı kaç V olur?
D) I ve III E) I, II ve III 3 22
A) 4 B) 5 C) D) 2 E)
2 5

131
5. Net Kuvvet 8. 2 m/s

3 kg
2F K
2 kg V=0 53°
F L 37°
5 m/s 3 kg
2 kg
0 t Zaman V
Şekil-I Şekil-II
Durgun halden harekete geçen K ve L cisimleri-
nin net kuvvet - zaman grafiği şekildeki gibidir. t Yatay ve sürtünmesi önemsiz düzlemde 5 m/s hız-
anındaki momentumlar PK ve PL olduğuna göre, la hareket eden 2 kg kütleli cisim durmakta olan 3
PK kg kütleli cisme Şekil - I de merkezi olmayan esnek
oranı kaçtır?
PL çarpışma yapıyor.
1 1
A) B) 1 C) 2 D) 3 E) Cisimler çarpışma sonrası Şekil - II deki gibi ha-
2 3
reket ettiğine göre, 2 kg kütleli cismin hızı kaç
m/s dir? (sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
6. y A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 8
Vort
2m
x
K 4V 0
2V
3m
L
Şekildeki K cismi +x yönünde 4V hızıyla, L cismi
+y yönünde 2V hızıyla hareket ederek O noktasın-
da çarpışıp kenetleniyorlar.
Buna göre, ortak kütlenin hareket hızı kaç j

olur? (Sürtünmeler önemsizdir.)
9. m1 m2
3 5 8
A) 1 B) 2 C) D) E)
2 3 3
7.
O
0,8 kg
50 m/s
0,2 kg –y
yatay
Yatay ve sürtünmesiz düzlemde m1 ve m2 kütleli

0,2 kg kütleli bir mermi 50 m/s lik hızla şekildeki 0,8 cisimler şekildeki konumlardan aynı anda sabit hız-
kg kütleli tahta bloğa yatay doğrultuda çarparak larla harekete başlıyor. Cisimler O noktasında es-
saplanıyor. nek olmayan çarpışma yaparak kenetleniyor.
Blok ile mermi beraber eğik düzlemde h kadar Cisimler çarpışma sonrası –y yönünde hareket
yükseldiğine göre, h kaç m dir? m
ettiğine göre, 1 oranı kaçtır?
2
m2
(Sürtünmeler önemsiz. g = 10 m/s )
1 2 3
A) B) C) 1 D) E) 2
A) 5 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12 2 3 2

132
itme ve momentum
18
1. mx=100 g 4.
100 m/s v
3m v
9,7 kg O
my=200 g
37° 90 m/s
I
V IV III II
100 g kütleli X mermisi 100 m/s lik hızla durmakta
olan 9,7 kg bloğa saplandığı anda 200 g kütleli Y
Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemdeki bir cisim O
mermisi de 90 m/s lik hızla bloğa saplanıyor.
noktasına geldiğinde bir iç patlama sonucu m ve
Sürtünmelerin önemsiz olduğu sistemde mermi- 2m kütleli parçalara ayrılıyor.
ler saplandıktan sonra bloğun hızı kaç m/s olur?
(sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8) m kütleli parçacık Vı hızıyla şekildeki gibi hare-
3 5 ket ettiğine göre, 2m kütleli parçacık şekilde ve-
A) 1 B) C) 2 D) E) 3
2 3 rilen yönlerden hangisinde hareket eder? (Böl-
meler eşit aralıklıdır.)
2. 1,8 kg
0,2 kg A) I B) II C) III D) IV E) V
50 m/s
K L
0,2 kg kütleli bir mermi 50 m/s lik hızla durmakta

olan 1,8 kg kütleli tahta bloğa yatay doğrultuda çar- 5.
parak kenetleniyor.
+y
Sadece KL arası sürtünmeli ve sürtünme katsa-
yısı k = 0,5 olduğuna göre, cisim sürtünmeli yol-
2
da kaç m yol alarak durur? (g = 10 m/s ) 50 m/s –y
A) 2 B) 2,5 C) 3 D) 4 E) 5
3. V=0 yer
K
50 m/s lik hızla düşey yukarıya atılan şekildeki bir cisim
3s sonra iç patlama sonucu iki eşit parçaya ayrılıyor.
L Parçalardan biri serbest düşme hareketi yaptı-

ğına göre, diğer parçanın hareket yönü ve hızı
2
a nedir? (Sürtünmeler önemsizdir. g = 10 m/s )
M
Hareket yönü Hız (m/s)
Sürtünmesi önemsiz eğim düzleminin K noktasın-
dan bırakılan m kütleli şekildeki cismin L noktasın- A) –y 20
dan geçerken momentumu PL, M noktasından ge- B) –y 40
çerken momentumu PM olmaktadır.
P C) +y 30
Buna göre L oranı kaçtır?
PM D) +y 40
(Noktalar arası mesafeler eşittir.)
§2 1 E) +y 20
A) B)§2 C) D) 2§2 E) 2
2 2

133
6. Yatay sürtünmesiz düzlemde sabit hızla dönmek- 9.
te olan bir cisme ait açısal momentum değeri aşa-
ğıdaki niceliklerden hangisine bağlı değildir?
A) Eylemsizlik momenti
B) Açısal ivme
C) Açısal hız
D) Yer çekim ivmesi
E) Çizgisel hız
Buz pateni yapmakta olan bir patenci şekildeki gibi

kendi ekseni etrafında dönerken kollarını kapatıyor
ve açısal hızı artıyor.
Bu olayın sebebi,
7. Aşağıdaki olaylardan hangisi açısal momentum I. Eylemsizlik torkunun azalması
ile ilgili değildir?
II. Eylemsizlik torkunun artması
A) Çekirdeğin etrafında dönen elektron hareketi
III. Sürtünme kuvvetinin azalması
B) Dönme dolabın hareketi
yargılarından hangisidir?
C) Doğrusal yolda sabit hızla giden araba
D) Viraja giren aracın hareketi
E) Dünyanın etrafında dönen uydu hareketi
8. Açısal momentum dönen bir cisme dışarıdan tork

uygulanmadığı sürece korunur. Bir cismin açısal
momentumu eylemsizlik torkuyla açısal hızının çar-
pımına eşittir.
Buna göre, dışarıdan bir tork uygulanmadan

dönme hareketi yapan bir cismin eylemsizlik 10. I. Uygulanan tork
momenti azalırsa, aşağıdakilerden hangisi ger- II. Eylemsizlik torku
çekleşir? III. Açısal hız
A) Açısal hız artar.
Dönme hareketi yapan bir cismin açısal momen-
B) Açısal momentum artar. tumu yukarıdaki niceliklerden hangisine bağlı-
C) Çizgisel hız azalır. dır?
D) Açısal hız azalır. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
E) Dönme kinetik enerjisi değişmez. D) II ve III E) I, II ve III

134
itme ve momentum
14
1. m 2m 70 m/s 4. y
O r
v
50 m/s
3m 37° x
0
Şekildeki gibi 50 m/s lik hızla atılan 3m kütleli cisim

z
maksimum yükseklikte iken bir iç patlama sonucu
iki parçaya ayrılıyor. Birbirine dik eksenler üzerinde bir cisim şekildeki
gibi y - x düzleminde dönme hareketi yapmaktadır.
2m kütleli parçacık sağa doğru yatay 70 m/s lik
hızla hareket ettiğine göre, parçalar yere ulaştı- Buna göre, cismin açısal hız vektörü ve açısal
ğında aralarındaki uzaklık kaç m olur? momentum vektörünün yönü nedir?
2
(g = 10 m/s , Sürtünmeler önemsizdir.) Açısal hız Açısal momentum
A) 90 B) 120 C) 150 D) 180 E) 270 A) –z –z

B) –z z
C) –z x
D) –x z
2. 10 m/s
E) –x –z
3m v=8 m/s
2m 60°
5. m=2 kg
3m kütleli araç ile ilerleyen 2m kütleli bir cisim, araç
8 m/s lik hızla hareket ederken, yere göre 10 m/s lik K
hızla şekildeki gibi atılıyor.
20 m
Buna göre, aracın son hızı kaç m/s dir?
USürtünmeler önemsiz, sin 60c = ,; cos 60c = Z

3 1
2 2
L
A) 6 B) 8 C) 10 D) 12 E) 14
30°
3. r yarıçaplı yönünde dönme hareketi yapan bir ci- Kütlesi 2 kg olan cisim K noktasından serbest bıra-
sim, aşağıdaki niceliklerden hangisine kesinlikle kıldığında şekildeki eğik düzlemin L noktasına tam
sahip değildir? esnek çarpışma yaparak yansıyor.
A) Açısal hız Buna göre, eğik düzlemin cisme uyguladığı itme

B) Açısal momentum kaç N.s dir?
C) Açısal ivme USürtünmeler önemsiz, g = 10 m/s2; sin 30° = 0,5;
Z
3
D) Merkezcil ivme cos 30° =
2
E) Sabit hızlı hareket A) 20§3 B) 40§3 C) 20 D) 40 E) 10§3

135
6. 9. +y
K m
vK
+x
53° 0
h
100 g
yatay vL
V=100 m/s L
2m
Bir ipin ucuna asılmış kütlesi 0,9 kg olan şekilde-
ki tahta bloğa 100 g kütleli mermi 100 m/s lik hızla m ve 2m kütleli K ve L cisimleri sürtünmesiz yatay
saplanıyor. Mermi ve blok beraber yatay doğrultu- düzlemde şekildeki gibi hareket ederken, O nokta-
dan en fazla h kadar yükselebiliyor. sında aynı anda çarpıp yapışıyorlar.
2
Buna göre, h kaç m dir? (g = 10 m/s ) Çarpışmadan sonra ortak kütle +x yönünde ha-
V
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 reket ettiğine göre, cisimlerin hızları K oranı
VL
2
kaçtır? (g = 10 m/s ; sin 53° = 0,8 ; cos 53° = 0,6)
3 3 5 8 5
A) B) C) D) E)
5 4 3 5 8
VR=20 m/s
7. V=0 k=200 N/m
10. m=2 kg
K
K L
Sürtünmelerin önemsiz olduğu yatay düzlemde

kütleleri 1 kg olan cisimlerden, K cismi 20 m/s hızla 20 m
O
durmakta olan L cismine çarpıp kenetleniyor. 60°
İki cisim beraber yay sabiti k = 200 N/m olan

yayı en fazla kaç m sıkıştırabilir? r
1 1 1
A) B) C) D) 1 E) 2 L
5 2 4
Kütlesi 2 kg olan cisim K noktasından serbest bıra-

kıldığında şekildeki O merkezli kürenin L noktasına
tam esnek çarparak yansıyor.
Buna göre, kürenin cisme uyguladığı itme kaç

N.s dir? USürtünmeler önemsizdir. g = 10 m/s2;
8. Aşağıdaki birimlerden hangisi itme birimi yerine
60cc == Z
33 11
kullanılamaz? sin
sin60
60cc == ; cos
cos60
22 22
m A) 40 B) 40§3 C) 20
A) N.s B) kg $ C) J.kg
s
rad D) 20§3 E) 30§3
D) kg $ m E) watt . kg
s

136
itme ve momentum
15
1. 5 m/s 3. Momentum Kuvvet
3m v=8 m/s
m 37°
0 0
Zaman Zaman
3m kütleli bir araç ve üzerinde bulunan m kütleli I II
cisim 8 m/s hızla hareket etmekte iken araca göre Konum
5 m/s hızla m kütleli cisim şekildeki gibi atılıyor.
Buna göre, aracın son hızı kaç m/s dir?

(Sürtünmeler önemsizdir, sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8) 0
Zaman
III
A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10
Şekilde verilen I, II ve III grafiklerinden hangisi
aynı cisme ait grafikler olabilir?

2.
4. ω
h
m v
M yatay
Düşey düzlemde durmakta olan M kütleli cisme şe-

kildeki m kütleli mermi V hızı ile çarpıp saplanıyor. Özdeş iki çubuk şekilde belirtilen eksenler etrafında
Cisimler en fazla h yüksekliğine çıkıyor. eşit açısal hızlarla döndürülmektedir.
Buna göre h yüksekliği; Buna göre, çubuklara ait;

I. m, merminin kütlesi I. Eylemsizlik torkları
II. M, cismin kütlesi II. Dönme kinetik enerjileri
III. V, merminin hızı III. Açısal momentum büyüklükleri
niceliklerinden hangisine bağlıdır? niceliklerinden hangileri farklıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) Yalnız I

137
5. X 8.
m kütleli bir mermi V sabit hızı ile 4m
V=0
K R kütleli şekildeki tahtaya saplanarak
h
P beraber en fazla h kadar yükseliyor.
h
N Buna göre, h yüksekliğini veren ba-
h
M ğıntı aşağıdakilerden hangisidir?
Y h 4m
L (g: yerçekim ivmesi)
Düşey kesiti verilen sürtünmelerin önemsiz olduğu v
şekildeki sistemde K noktasından serbest bırakılan

m
m kütleli X cismi, durmakta olan m kütleli Y cismine
çarpıp yapışıyor.
V2 32V2
A) 16V2g B) C)
50g g
Buna göre, iki cisim beraber en fazla hangi nok-
taya kadar yükselebilir? gV
2
16V2
D) E)
50 g
A) M B) MN C) N D) NP E) P
6. V
α L V M
K
9.
yer
Sürtünmesi önemsiz ortamda aynı yükseklikteki K ip L h = 20 m

eşit kütleli K, L, M cisimleri eşit büyüklükteki hızlarla
şekildeki gibi atılıyor.
Bu cisimlerin yere düşünceye kadar geçen sürede Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz yolun ya-
momentum değişimlerinin büyüklükleri DPK, DPL, tay kısmında durmakta olan 2 kg ve 3 kg kütleli K ve
DPM olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? L cisimleri arasına sıkıştırılmış yay ve bir ip şekildeki
gibi bağlanmıştır. İp kesildiğinde L cismi en fazla 20
A) DPM > DPK > DPL B) DPL > DPK > DPM
m yükseliyor.
C) DPK > DPL > DPM D) DPK = DPL = DPM
Buna göre, ip kesilmeden önce yayda depola-
E) DPM > DPL > DPK 2
nan enerjisi kaç J dür? (g = 10 m/s )
A) 600 B) 900 C) 1200

7. Eylemsizlik Yörünge D) 1500 E) 1800
Açısal Hız
Torku Yarıçapı
K l 2w r
L 2l w r
M l 2w 2r
Çembersel hareket yapan K, L, M cisimlerinin ey-

lemsizlik momenti, açısal hız ve yörünge yarıçapları
tablodaki gibidir.
Buna göre, cisimlerin açısal momentum büyük- 10. Aşağıdaki birimlerden hangisi açısal momentum
lükleri arasındaki ilişki nedir? birimi yerine kullanılabilir?
A) K = L > M B) K = M > L m2
A) kg.m B) N.s C) kg
s
C) M > M = L D) K = L = M m
D) N.m E) kg
E) K > L > M s

138
7. BÖLÜM
İKİ BOYUTTA HAREKET - ATIŞLAR
PRES
BİLGİ
Serbest Düşme Hareketi Düşey Doğrultuda Atış Hareketi
Yer çekim ivmesinin gR olduğu sürtünmesiz ortamlarda, ilk Yukarıdan Aşağıya Düşey Atış Hareketi
hızsız olarak belirli bir h yüksekliğinden bırakılan cisimle-
VO ilk hızı ile aşağıya atılan bir cismin yaptığı harekete
rin yaptığı harekete serbest düşme denir.
yukarıdan aşağıya atış hareketi denir.
m
V0=0
V0
h h
V
1
h= gt bağıntısı ile yükseklik hesaplanır.
2
1
2 h = V0 $ t + gt2 bağıntısı ile yükseklik hesaplanır.
2
Hava Sürtünmeli Ortamlarda Serbest Düşme V = V0 + gt dir.
İlk hızsız serbest düşmeye bırakılan bir cismin bulundu- Aşağıdan Yukarıya Düşey Atış Hareketi
ğu ortam atmosfer veya sıvı gibi akışkan ise cismin hare-
Düşey doğrultuda VRO ilk hızı ile aşağıdan yukarıya atılan bir
ketine zıt yönde bir sürtünme kuvveti oluşur. Bu kuvvete
cismin yaptığı harekete aşağıdan yukarı atış hareketi denir.
direnç kuvveti denir ve R ile gösterilien R'nin büyüklüğü
cismin hızına, şekline ve ortamın yoğunluğuna bağlıdır. V0=0
Cismi harekete geçiren yer çekim kuvveti ile ortamın di-
renç kuvveti eşit olduğu andaki hıza limit hız denir.
m
V0=0
hmaks
ÂR
V ÂV0
ÂR
–ÂV0
1
Vlim
h = V0 $ t – gt2 ile cismin herhangi bir anda yerden
2
yüksekliği bulunur.
V2
R = k $ A $ V2limit = m $ g dir. hmaks = 0 bağıntısı ile bulunur.
2g

139
4. ÜNİTE İKİ BOYUTTA HAREKET - ATIŞLAR
Yatay Atış Hareketi

ÂV0
ÂV0
45°
yer
ÂV0 Ág
ÂXmenzil
h ÂG
a = 45° olduğunda eğik atış hareketi yapan cismin men-
zili maksimum olur.
x ÂVson
ÂV0
Belirli bir yükseklikten VO ilk hızı ile yatay doğrultuda atı- α
lan bir cismin yaptığı harekete yatay atış hareketi denir. yer
1 ÂXmenzil(1)
h= gt2 bağıntısı ile yükseklik hesaplanır.
2
X = VO $ t bağıntısı ile yatayda alınan yol hesaplanır.

ÂV0
Eğik Atış Hareketi β
Yatayla belirli bir açı yapacak şekilde VRO ilk hızı ile atılan yer
cisimlerin yaptığı harekete eğik atış hareketi denir.
ÂXmenzil(2)
ÂV0X
Birbirini 90 dereceye tamamlayan açılarla atılan ve hızları
eşit olan cisimlerin menzilleri birbirine eşittir.
ÂV0 hmaks
ÂV0Y
ÂV0X a + b = 90° & Xmenzil(1) = Xmenzil(2)
α
ÂV0X
α M
yer –ÂV0Y ÂV0
ÂXmenzil
L
V2oy
hmaks = bağıntısı ile bulunur.
2g
ÂV0
Voy
tiniş = tçık = ve tuç = 2 $ tçık = 2 $ tiniş α
g
yer K
Voy
tuç = 2 $ bağıntısı ile hesaplanır.
g Eğik olarak K noktasından atılan cisim ile L, M noktaların-
2 $ V $ sina $ cosa
2 dan serbest düşmeye aynı anda bırakılan cisimler, eğik
o
Xmenzil = bağıntısı ile hesaplanır. atılan cismin yörüngesi üzerinde karşılaşırlar.
g
V2o $ sina $ 2a
=
g

140
21
1. K L 4. K
V=0
m V=0 2m V=0
M
m V=0
L
V1
yer
Hava sürtünmesinin önemsiz oluduğu ortamda,

şekildeki konumlardan serbest bırakılan K, L ve M
yer
cisimlerinin kütleleri sırasıyla m, 2m ve m dir. V2
Buna göre, cisimlerin yere ulaşma süreleri tK, tL Sürtünmesiz ortamda K noktasından serbest bıra-
ve tM arasındaki ilişki nedir? kılan cisim L seviyesinden V1 hızıyla geçip yere V2
A) tK = tL > tM B) tM > tK = tL hızıyla çarpıyor.
C) tK = tL = tM D) tK > tL > tM V1 1
V2 3 olduğuna ve cismin K dan L ye gelme
=
E) tL > tM > tM t
süresi t1, L den yere gelme süresi t2 ise, t1 oranı
2
kaçtır?
3 1 2 1
A) 1 B) 4 C) 3 D) 3 E) 2
2.
v=0
h1
5. Hız (m/s)
h2
4 Zaman (s)
0
yer
Sürtünmesi önemsiz ortamda serbest bırakılan şekil-

deki cisim, h1 yüksekliğini t, h2 yüksekliğini 2t sürede 20
alıyor.
Sürtünmesi önemsiz bir ortamda serbest düşmeye bı-
h rakılan bir cismin hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre, h1 oranı kaçtır? (g = 10 m/s )
2
2
1 1 4 8 3 Cisim 4s de yere ulaştığına göre bulunduğu orta-

A) 5 B) 8 C) 9 D) 5 E) 5
mın yerçekim ivmesi g ve bırakıldığı yükseklik h
nedir?
g(m/s2) h(m)
A) 10 40
3. Sürtünmesiz ortamda serbest düşmeye bırakı-
lan bir cisim hareketinin son saniyesinde 35 m B) 10 80
yol aldığına göre, cismin bırakıldığı yükseklik C) 5 40
2
kaç m dir? (g = 10 m/s ) D) 5 80
A) 15 B) 20 C) 45 D) 80 E) 125 E) 5 60

141
İKİ BOYUTTA HAREKET - ATIŞLAR 21
6. Serbest düşmeye bırakılan bir cisim yere 5 saniye- 9. Hız
de ulaşıyor.
0 Zaman
Cismin ilk saniyede aldığı yol h1, son saniyede
h
aldığı yol h2 ise h1 oranı kaçtır? (g = 10 m/s )
2
2 X
1 1 1 1 2 Y
A) 9 B) 8 C) 12 D) 10 E) 9
Z
Farklı ortamlardan serbest düşmeye bırakılan X, Y ve

Z cisimlerine ait hız - zaman grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre, cisimlerden hangisi kesinlikle hava

7. Aşağıdaki olaylardan hangisi limit hızla ilgili de- sürtünmeli ortamda serbest düşmeye bırakıl-
ğildir? mıştır?
A) Yağmur damlalarının yere düşük hızla ulaşması
A) Yalnız X B) X ve Y C) Yalnız Y
B) Paraşütle atlayan kişinin rahat iniş yapması
D) X ve Z E) Y ve Z
C) Kar tanelerinin hava süzülerek düşmesi
D) Yere çarpan topun hızının bir kısmını kaybede-
rek yükselmesi
E) İçi hava dolu olan balonun yere sabit hızla düş-
10. r r
mesi
r
K L M
8. yer
V=0 V
Kütlesi eşit olan K, L ve M cisimleri aynı ortamda,
eşit yükseklikten şekildeki gibi serbest bırakılıyor.
Buna göre, cisimlerin hız - zaman grafiği hangisi
gibi olabilir?
A) B)
Hız Hız
Serbest Düşme Yatay Atış
Zaman Zaman
0 0
M
V K, L
L
a M
K
C) D)
Hız Hız
Eğik Atış
Zaman Zaman
0 0
Yukarıda verilen atış hareketlerinden hangilerinde
hız vektörü ile ivme vektörü daima aynı yönlüdür?
K, L M
A) Serbest düşme M K, L
B) Yatay atış E) Hız
C) Eğik atı Zaman
0
D) Serbest düşme ve eğik atış
E) Serbest düşme ve yatay atış
K, L, M

142
22
1. v 3. 2m ve m kütleli K ve L

v=0 L
K M
cisimleri aşağıdan yu-
v
karıya düşey olarak
20 m/s ve 30 m/s lik
hızlarla şekildeki gibi
20 m/s 30 m/s
atılıyor. K L
yer
yer
Hava sürtünmesinin önemsiz olduğu ortamda şekil- L cisminin çıkabilece- 2m m
deki konumlardan verilen hızlarla atılan K, L ve M ci- ği maksimum yüksek-
simlerinin yere ulaşma süreleri sırasıyla tK, tL ve tM dir. lik, K nin çıkabileceği maksimum yükseklikten
kaç m daha fazladır?
Buna göre tK, tL ve tM arasındaki ilişki nedir? 2
(g = 10 m/s )
A) tK = tL = tM B) tK > tL > tM
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
C) tM > tK > tL D) tM > tL > tK
E) tK > tM > tL
4.
K ve L cisimleri şekil- L
deki gibi aynı anda 10 m/s
sırasıyla 40 m/s ve
10 m/s lik hızlarla
atılıyor. 40 m
L cismi yere ulaştı- 40 m/s

ğı anda K cisminin K
yerden yüksekliği
2
kaç m dir? (g = 10 m/s )
A) 80 B) 60 C) 50 D) 45 E) 25
2.
Hava sürtünmeli ortamda yer-
den yukarı doğru düşey VR hı-
zıyla atılan cisim şekilde verilen
5.
Hava sürtünmesinin önemsiz
yörüngeyi izliyor.
ÂVK olduğu ortamda bir cisim V0
V0
Cisimi K noktasında VRK, L nok-
hızıyla şekildeki gibi düşey
tasından VRL hızıyla geçtiğine ÂVL atılıyor.
göre, V, VK, VL hız büyüklükleri
ÁV Cisim yere çarpmadan ön-
arasındaki ilişki nedir? ceki son saniyede 12m yol
yer
aldığına göre cismin yere
çarpma hızı V kaç m/s dir?
A) V > VL > VK B) V > VK > VL 2
(g = 10 m/s ) yer
C) VK > VL > V D) VL > VK > V v
E) V > VK = VL A) 17 B) 15 C) 14 D) 13 E) 12

143
6. m V0 8.
50 m/s h
h 37°
yer
x
Sürtünmesi önemsiz ortamda 50 m/s lik hızla eğik

yer
x atılan cismin maksimum yüksekliği h, yatayda al-
h
dığı yol x olduğuna göre, x oranı kaçtır?
Sürtünmesi önemsiz ortamda yatay V0 hızıyla atılan
2
şekildeki cisim yatayda x yolunu alarak yere çarpıyor. (g = 10 m/s ; sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
Cismin yatayda aldığı x yolu V0, h ve m nicelikle- 3 2 1 1 1

A) B) C) D) E)
16 7 4 8 9
rinden hangilerine bağlıdır?
A) Yalnız h B) V0 ve h C) V0 ve m
D) Yalnız V0 E) h ve m
9. Konum Hız
Zaman Zaman
0 0
7. V0=20 m/s
m
yatay
–V0
Şekil-I Şekil-II
45 m
İvme
Zaman
0
yer
x
–g
Sürtünmesi önemsiz ortamda yatay 20 m/s lik hızla
atılan cisim yatayda x yolunu alarak yere çarpıyor. Şekil-III
Buna göre, cisim ile ilgili,

Hava sürtünmesi önemsiz ortamda yatay V0 hı-
I. Yere çarpma süresi 3s dir. zıyla atılan bir cismin konum - zaman, hız - za-
II. Yatayda aldığı yol 60 m dir. man ve ivme - zaman grafikleri Şekil - I, Şekil - II,
III. Yere çarpma hızı 50 m/s dir. Şekil - III tekilerden hangisi olabilir?
2 (g: yerçekimi ivmesi)

yargılarından hangisi doğrudur? (g = 10 m/s )

144
19
1. L 3. Hava sürtünmeli ortamda bir cismin ulaşacağı
limit hız değeri hangi niceliğe bağlı değildir?
5 m/s
A) Yer çekim ivmesi
B) Cismin kütlesi
80 m C) Cismin büyüklüğü
D) Havanın sürtünme katsayısı
E) Cismin atılma hızına
35 m/s
K
K ve L cisimleri şekildeki gibi aynı anda sırasıyla

35 m/s ve 5 m/s lik hızlarla düşey olarak birbirlerine 4.
doğru atılıyor.
V0=20 m/s
Cisimlerin karşılaşma süresi kaç saniyedir?
2
(g = 10 m/s )
5
A) 1 B) 2 C) 3 D) 3 E) 4 h
yer
Sürtünmesi önemsiz ortamda h yüksekliğinden

30 m/s
V = 20 m/s hızla yukarı düşey atılan cisim 6 saniye
2.
sonra yere çarpıyor.
2
Buna göre, h yüksekliği kaç metredir? (g = 10 m/s )
A) 20 B) 40 C) 60 D) 80 E) 180
5. Hız (m/s)
10
Zaman (s)
0
80 m 1 3
–30
Düşey olarak yukarıya doğru 30 m/s lik hızla yüksel-

Sürtünmesi önemsiz ortamda h yüksekliğinden
mekte olan şekildeki balondan bir cisim yere göre düşey olarak yukarıya atılan bir cismin hız - zaman
serbest düşmeye bırakılıyor. grafiği şekildeki gibidir.
Balonun yerden yüksekliği 80 m olduğuna göre, Buna göre, cismin atıldığı yükseklik kaç metre-
2
cisim yere kaç saniye sonra çarpar? (g = 10 m/s )
2
dir? (g = 10 m/s )
A) 8 B) 6 C) 5 D) 4 E) 3 A) 20 B) 30 C) 35 D) 40 E) 60

145
6. V0=40 m/s
8. K VK
5h
45 m
L VL
yer 4h
x V
Hava sürtünmesiz ortamda h = 45m yükseklikten

3x 2x
yatay V0 = 40 m/s lık hızla atılan şekildeki cisim ya-
tayda x yolunu alarak V hızıyla yere çarpıyor. Yatay VK ve VL hızlarıyla atılan şekildeki K ve L cisim-
leri yatayda sırasıyla 3x ve 5x yollarını alarak yere
Buna göre, cismin yere çarpma hızı V ve yatayda
2 çarpıyor.
aldığı yol x kaç kaçtır? (g = 10 m/s )
V(m/s) x(m) Cisimlerin atıldıkları yükseklikler 9h ve 4h oldu-

VK
A) 50 120 ğuna göre, cisimlerin hızlarının oranı kaçtır?
VL
B) 50 160 (Sürtünmeler önemsizdir.)
C) 70 80
D) 70 120 1 2 5 3 5
A) 3 B) 5 C) 2 D) 5 E) 3
E) 70 160
7.
V0
9. m V0=20 m/s
yatay
h
h
v
x v
Sürtünmesi önemsiz ortamda yatay V0 hızıyla atılan

m kütleli cisim yatay olarak V0 = 20 m/s hızla şekil-
cisim t süre sonra düşey duvarın h kadar aşağısına
deki konumdan atılıyor. Cismin atıldığı yükseklik h,
V hızıyla çarpıyor.
yatayda aldığı yol x tir.
g yer çekim ivmesi daha büyük olsaydı h, V ve t
h
niceliklerinden hangisi artardı? x = 1 ise, cismin uçuş süresi kaç saniyedir?
2
(g = 10 m/s )
A) Yalnız h B) Yalnız V C) Yalnız t
D) h ve V E) h, V ve t A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

146
20
1.
Düşey yukarıya doğru 30 m/s 3. m
yatay
30 m/s lik sabit hızla yük- 37°
V0=50 m/s
selmekte olan şekildeki
balondan balona göre
bir cisim serbest düşme- h=80 m
ye bırakılıyor.
M
Balonun yerden yük- x
sekliği 80m olduğuna
göre, cisim yere kaç sa- Yatayda 37° açı yapacak şekilde 50 m/s hızla atılan
80 m bir cisim M noktasına verilen yörüngeyi izleyerek
niye sonra çarpar?
çarpıyor.
(g = 10 m/s2, sürtünmeler
önemsiz) Buna göre, x yolu kaç m dir?
yer
2
(g = 10 m/s ; sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8 sür-
tünmeler önemsiz)
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
A) 60 B) 80 C) 100 D) 120 E) 160
4. V0=20ñ2
K 45°
2. m v0=10 m/s
yatay
h
K
M
x
L
Sürtünmesi önemsiz ortamda K noktasından
Düşey kesiti şekildeki gibi olan eğik düzlemin K V0 = 20§2 m/s lik hızla atılan cisim şekildeki yörün-
noktasından yatay V0 = 10 m/s lik hızla fırlatılan ci- geyi izleyerek M noktasına düşüyor.
sim şekildeki yörüngeyi izleyerek L noktasına çar-
Cisim yatayda 120 m yol aldığına göre, cismin
pıyor.
atıldığı yükseklik h kaç m dir?
Buna göre, cismin K noktasından L noktasına
Ug = 10 m/s2 ; sin 45° = cos 45° = Z
2
gelme süresi kaç saniyedir? (g = 10 m/s sürtün- §2
meler önemsizdir.) 2
A) 1 B) 2 C) §2 D) 3 E) 4 A) 60 B) 80 C) 100 D) 120 E) 160

147
5. 7.
v0 h
V0 h
α
Sürtünmesi önemsiz ortamda yatayla a açısı ya-

3h
pacak şekilde V0 hızıyla atılan cisim maksimum h
yüksekliğine t sürede çıkıp yatayda x yolunu alıyor.
Sadece a açısı arttırılırsa cisim için h, x ve t nice- yer

x1 x2
liklerinden hangisi kesinlikle değişir? (a < 90°)
A) Yalnız t B) h ve x C) Yalnız X 3h yüksekliğinden eğik olarak atılan bir cisim şekil-

deki yörüngeyi izleyerek yere düşüyor.
D) x, h ve t E) h ve t
x
Buna göre, x1 oranı kaçtır? (Sürtünmeler önem-
2
sizdir.)
1 2 1 3
A) 2 B) 3 C) 3 D) 2 E) 1
6. Hız Hız
0 0
Zaman Zaman
–v –v L
K
Hız
8. İvme Hız
0
Zaman 0
Zaman
–v M 0
Zaman
Aynı ortamda düşey aşağı atılan özdeş K, L ve M I II
cisimlerine ait hız - zaman grafikleri şekildeki gibidir. Konum
Buna göre, cisimlere ilk atıldıkları anda etki eden

hava sürtünme kuvvetleri FK, FL ve FM arasındaki 0
Zaman
ilişki nedir? III
A) FL > FK > FM B) FK > FL > FM Yukarıda verilen grafiklerden hangileri eğik atış
hareketi yapan bir cisme ait olabilir?
C) FL > FM > FK D) FL = FM = FK
E) FM > FK > FL D) I ve II E) I, II ve III

148
16
1. m V 3. Sürtünmesi önemsiz ortamda,
K
I. Serbest düşme
II. Aşağıdan yukarıya düşey atış
h1
III. Yatay atış
L verilen hareket çeşitlerinden hangilerinde hız

vektörü ile ivme vektörü daima aynı doğrultuda-
h2 dır?
Sürtünmesi önemsiz ortamda m kütleli cisim şekil-
deki K noktasından yatay olarak atıldığında L nokta-
sında duvara esnek çarparak düşüyor.
h
Buna göre, h1 oranı kaçtır?
2
1 1 2
A) 3 B) 2 C) 3 D) 1 E) 2
4. K
37°
V0=50 m/s
2. ÂVX ÂVY
h
L
20 m
yer M
K x
Sürtünmesi önemsiz ortamda K noktasından şe- Sürtünmesi önemsiz ortamda K noktasından

kildeki gibi VRx ve VRy hızları ile X ve Y cisimleri eğik V0 = 50 m/s lik hızla L ye doğru atılan cisim şekilde-
olarak atılıyor. ki yörüngeyi izleyerek M noktasına düşüyor.
Bu cisimler için, |LM| = 20 m olduğuna göre, cismin atıldığı yük-

seklik h ve yatayda aldığı yol x kaç m dir?
I. Havada kalma süreleri
2
II. Yatayda aldıkları yollar (g = 10 m/s ; sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
III. Maksimum yükseklikleri h x
niceliklerinden hangileri aynıdır? A) 80 100

B) 60 60
C) 60 80
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) 80 60
D) I ve III E) I, II ve III E) 80 80

149
5. K v=0 7. düşey
20 m/s
K yatay
L 20ñ2 m/s
45°
yatay
M
α
Sürtünmelerin önemsenmediği bir ortamda şekilde
Sürtünmelerin önemsiz olduğu ortamda K nokta- K noktasından 20 m/s hızla yatay olarak atılan cisim
sından serbest bırakılan şekildeki cisim L noktasına L noktasına dik olarak 20§2 m/s hızla çarpıyor.
çarpıp M ye t sürede ulaşıyor.
Buna göre, cismin K noktasından L noktasına
t süresi, gelme süresi kaç saniyedir?
I. KL arası mesafe
ccgg==10 m/s/s22 ,;, sin
10m sin45 coscc== 22 mm
45cc==cos
22
II. a açısı
III. g yer çekimi ivmesi 2 3
A) 1 B) 3 C) 2 D) 2 E) 3
niceliklerinden hangisine bağlı değildir?

6.
N
8.
v v V1 V2
v
2α 30° 60°
α
K L M
Şekildeki gibi eğik atılan cisimlerin yatayda aldıkları
Sürtünmesi önemsiz ortamın K, L ve M noktaların- yollar birbirine eşittir.
dan şekildeki gibi eşit büyüklükteki hızlarla atılan
cisimlerin N noktasındaki hız büyüklükleri sırasıyla Buna göre,
VK, VL ve VM dir. I. İlk hızları
II. Havada kalma süreleri
Buna göre, bu hız büyüklükleri arasındaki ilişki
nedir? III. Maksimum yükseklikleri
niceliklerinden hangileri birbirine eşittir?

A) VK = VL = VM B) VK > VL > VM
(Sürtünmeler önemsiz)
C) VK = VM > VL D) VM > VK > VL
E) VL > VM > VK D) I ve II E) II ve III

150
17
1. L 3. V0=40 m/s
125 m K
V0=50 m/s M
37°
K 37° L
x
Sürtünmelerin önemsiz olduğu ortamlarda eğik

Sürtünmesi önemsiz ortamda K noktasından L ye düzlem üzerindeki K noktasından V0 = 40 m/s lik
doğru eğik V0 = 50 m/s hızla atılan cisim şekilde hızla bir cisim şekildeki gibi atılıyor.
yörüngeyi izleyip M noktasına çarpıyor.
Buna göre cisim, eğik düzlemin alt ucundaki L
|LM| = 125 m olduğuna göre, cismin M noktası- noktasına kaç saniyede ulaşır?
na gelinceye kadar yatayda aldığı yol x kaç m dir?
(g = 10 m/s2; sin37° = 0,6 ; cos37° = 0,8)
2
(g = 10 m/s ; sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
A) 8 B) 10 C) 12 D) 16 E) 24
A) 80 B) 120 C) 160 D) 200 E) 320
4. v
2. m
v h
θ
yer
α
x yer
Sürtünmelerin önemsiz olduğu ortamda v hızıyla

Sürtünmelerin önemsiz olduğu ortamda m kütleli
eğik atılan cisim şekildeki yörüngeyi izliyor.
bir cisim j hızıyla şekildeki eğik düzlem üzerinden
Sadece i açısı arttırılırsa cismin uçuş süresi t, atılıyor. Cisim t süre sonra tekrar eğik düzlem üzeri-
maksimum yüksekliği h ve yatayda aldığı yol x ne düştüğüne göre,
nicelikleri ilk duruma göre nasıl değişir?
t süresi;
(45° < i < 90°)
I. a açısı
h x t II. g yer çekimi ivmesi
A) Azalır Azalır Artar III. j atılma hızı
B) Artar Artar Artar
niceliklerinden hangisi ile doğru orantılıdır?
C) Azalır Artar Artar
D) Artar Azalır Azalır A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Artar Azalır Artar D) I ve III E) II ve III

151
5. v=40 m/s
yatay 8. V0
K yatay
K
X
M
h
5m
37° L
30°
L
Sürtünmelerin önemsiz olduğu ortamda K nokta-
sında yatay olarak V = 40 m/s lik hızla atılan cisim Sürtünmelerin önemsiz olduğu ortamda K nokta-
verilen yörüngeyi izleyerek L noktasına düşüyor. sından yatay V0 hızıyla bir cisim atıldığı anda M nok-
tasından da X cismi serbest bırakılıyor.
Buna göre, cismin K dan L ye gelme süresi kaç s
2
dir? (g = 10 m/s ; sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8) İki cisim aynı anda L noktasına ulaştığına göre h
yüksekliği kaç m dir?
A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8
2
(g = 10 m/s ; sin 30° = 0,5)
A) 5 B) 20 C) 45 D) 80 E) 125
6. Âv2
Âv1
Şekil-I Şekil-II
Çekim ivmelerinin g1 ve g2 olduğu Şekil - I ve Şekil -

II deki ortamlarda cisimler VR1 ve VR2 hızlarıyla atılıyor.
Cisimlerin maksimum yükseklikleri eşit olduğu-
g1
na göre, g oranı kaçtır?
2
(Sürtünmeler önemsizdir. Bölmeler eşit aralıklıdır.)
1 1 2
A) B) C) D) 1 E) 2
2 4 3
7.
Hava 9. m V0 = 15 m/s
Ortamı yatay
K
53°
Hava sürtünmeli ortamda V hızıyla atılan şekildeki L M 53°
cismin çıkabileceği maksimum yükseklik hmaks, ha-
vada kalma süresi t ve yere çarpma hızı V dir. Sürtünmesi önemsiz ortamda K noktasında, ya-
Cisim aynı hızla hava sürtünmesiz bir ortamda tay olarak 15 m/s hızla atılan cisim M noktası-
atılırsa hmaks, t ve V niceliklerinden hangisi ilk du- na 53° açı yapacak şekilde çarptığına göre, LM
ruma göre artar? uzaklığı kaç m dir?
2
(sin 53° = 0,8 ; cos 53° = 0,6 ; g = 10 m/s )
A) Yalnız t B) Yalnız V C) t ve V
D) hmaks ve V E) hmaks, t ve V A) 15 B) 18 C) 20 D) 25 E) 30

152
5. ÜNİTE ÇEMBERSEL HAREKET
1. BÖLÜM: ÇEMBERSEL HAREKET
PRES
BİLGİ
Çembersel Hareket Düzgün Çembersel Hareket Uygulamaları
Bir cismin çembersel bir yörünge üzerindeki hareketine Yatay Düzlemde Düzgün Çembersel Hareket
çembersel hareket denir.
Perigot (T)
v
Düzgün çembersel harekette cismin bir tam tur dönme- T
m
si için geçen süreye periyot denir. T ile gösterilir, birimi ip
saniyedir.
Frekans(f)
Düzgün çembersel hareket yapan cismin birim zaman- Sürtünmesi önemsiz yatay düzlemde, ipe bağlı m kütleli
daki tur sayısına frekans denir. f ile gösterilir. Birimi hertz cisme r yarıçaplı düzgün çembersel hareket yaptırıldığın-
yada s–1 dir. Periyot ve frekansın çarpımı daima 1 dir. da; ipteki gerilme T, merkezcil kuvvete eşittir.
T $ f = 1 dir. mv2
T= olur.
r
Çizgisel Sürat (V)
Düşey Düzlemde Düzgün Çembersel Hareket
Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin, çember çev-
resinde birim zamanda aldığı yola çizgisel sürat denir. IV
V
V
2πr M
V= = 2πrf ile hesaplanır. III
T T3
T4
V
Açısal Sürat (w)
r i T2
II
Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin birim za- O
manda taradığı açıya açısal sürat denir. W ile gösterilir,
birimi rad/s dir. T1
2π
w= = 2πf ile hesaplanır.
T I V
mv2
Çizgisel sürat ile açısal sürat arasındaki ilişki; V = w.r I konumunda ip gerilmesi, T1 = mg +
r
Merkezcil İvme ve Ortalama İvme
mv2
Merkezcil ivme vektörünün yönü, cisimden yörüngenin II konumunda ip gerilmesi, T2 =
r
merkezine doğrudur. Merkezcil ivme aynı zamanda anlık
ivme demektir. Merkezcil ivme büyüklüğü; mv2
III konumunda ip gerilmesi, T3 = – mg . sini
V2 r
amer = w $ r =
2
T
mv2
IV konumunda ip gerilmesi, T4 = – mg
DVR r
Ortalama ivmenin büyüklüğü; aRort = dir.
Dt

153
Yatay Virajlı Yol Bir silindir içerisinde w açısal hızıyla dönmekte olan m
kütleli cisme etki etmekte olan sürtünme kuvvetinin bü-
O merkezli, r yarıçaplı vira-
yüklüğü, cismin ağırlığına eşit ise cisim dengede kalır.
ja V hızıyla giren araba sav-
rulmadan yol alırken, ara- Fs ≥ mg
V
baya etki eden sürtünme kN ≥ mg
kuvvetinin değeri merkezcil r
k.Fm ≥ mg
kuvveti oluşturmaktadır. O
Fs ≥ FM Değişken Hızla Çembersel Hareket
mv2 v=0
kmg ≥ m
r
M
Eğimli Yolda Viraj
N
r h r
O L
FM
G
K
α m kütleli cisim serbest bırakıldığında rayın K, L, M nokta-

larından geçerken rayın cisme gösterdiği tepki kuvveti;
Sürtünmenin önemsiz olduğu şekildeki virajda; mV2
NK = mg +
Fm V2 r
tana = = mV 2
mg gr
NL =
r
V = ©gr.tana olursa araç virajı emniyetle döner. mV2
Nm = – mg
r
Konik Sarkaç
Kaymadan Yuvarlanma Hareketi
α Kaymadan yuvarlanan cisimlerin öteleme hızı (Vö) ve
T dönme çizgisel hızı (Vç) olmak üzere iki hızı vardır. Bir
noktanın yere göre hızını bulmak için bu iki hızın bileşkesi
alınır.
r Fmer m
O
ω
G
r
w açısal hızıyla döndürülen sarkacın ipinin ucuna asılı m
kütleli cisme etki eden T ve G kuvvetlerinin bileşkesi mer-
kezcil kuvveti oluşturur.
Fmer 2πr
w2 .r
tan = =
mg g Bir tam dönüş yaparak ilerleyen silindirin merkezi
Silindir İçinde Dönen Cisim 2πr(çevresi kadar) yol alır.
M
vD vÖ
K, L, M noktalarının yere
göre hızı;
r L vÖ
ω F3
r VK = 0
N vD
mg V L = V§2
vD K vÖ
V M = 2V VD = VÖ = V

154
ÇEMBERSEL HAREKET
23
1. Düzgün çembersel hareket yapan cismin bir tam 3. Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin çizgi-
devir yapması için geçen süreye periyot denir. sel hız değeri açısal hızla yarıçapın çarpımına eşittir.
Buna göre, düzgün çembersel hareket yapan ci- Buna göre,

simlerden hangisinin periyodu en büyüktür?
Cisim Açısal Hız Yarıçap
A) B) K w 2r
v 2v
r
r r L 2w 2
M 3w r
tablodaki cisimlerin çizgisel hız büyüklükleri VK,

C) D)
v v VL, VM arasındaki ilişki nedir?
2
2r r A) VK > VM > VL B) VM > VL > VK
C) VM = VK > VM D) VL > VK > VM
E) VM > VK > VL
E)
v
2 4.
3r Y
O X
Aynı düzlemde düzgün çembersel hareket yapan

X ve Y cisimleri sırasıyla 6 saniye ve 9 saniye peri-
yotla dönüyor.
Cisimlerin şekildeki konumdan geçtikten 12 sa-
niye sonraki konumları nasıl olur?
A) B)
Y
X X
Y
2. Çembersel hareket yapan cismin yarıçap vektörü-
X
nün, birim zamanda tanıdığı açının radyan cinsin- C) D)
den değerine açısal hız denir.
30° X Y
Buna göre, düzgün çembersel hareket yapan
cisimlerden hangisinin açısal hızı en büyüktür? Y
A) 5 saniyede 3 tur atan çembersel hareketli E)
B) 2 saniyede 1 tur atan çembersel hareketli
Y
C) 4 saniyede 2 tur atan çembersel hareketli 120°
D) 2 saniyede 4 tur atan çembersel hareketli

E) 3 saniyede 3 tur atan çembersel hareketli X

155
ÇEMBERSEL HAREKET 23
5. 7.
r r r 2r
O K O L
O K L
K ve L cisimleri şekildeki r ve 2r yarıçaplı çembersel

r ve 2r yarıçaplı eş merkezli şekildeki kasnaklar sa- yörüngelerde frekansları eşit olacak şekilde dolanı-
bit hızla O noktası etrafında döndürülüyor. yor.
Buna göre, K cisminin çizgisel hızı VK, L ninki VL olduğuna

V
I. K ve L noktalarının açısal hızları eşittir. göre, K oranı kaçtır?
VL
II. K nın çizgisel hızı, L den küçüktür. 1 2 3
A) B) 1 C) D) E) 2
III. K ve L noktalarının periyotları eşittir. 2 3 2
8.
Periyodu 30 saniye
V=5 m/s
olacak şekilde düzgün
L
çembersel hareket ya-
pan şekildeki bir cismin
V=5 m/s
çizgisel hızı 5 m/s dir.
60°
K
O
Buna göre, cismin K dan L ye gelinceye kadar
2
geçen sürede ortalama ivmesi kaç m/s olur?
5 2 1 1
A) 5§3 B) C) 1 D) E)
2 2 3
6.
K
L
2r r
O1 O2
Yarıçapları 2r ve r olan şekildeki K ve L kasnakları

döndürülüyor. 9. Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin pe-
riyodu azaltıldığında,
K ve L kasnaklarının çizgisel hızları VK ve VL, açı-
sal hızları wK ve wL olduğuna göre, bunlar arasın- I. Çizgisel hız
daki ilişki nedir? II. Açısal hız
A) VK = VL B) VK > VL C) VK = VL III. Merkezcil ivme
wK = wL wK = wL wK > wL niceliklerinden hangisi artar?
D) VK = VL E) VK < VL A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III

wK < wL wK < wL D) I ve III E) I, II ve III

156
ÇEMBERSEL HAREKET
24
1. Cismin çembersel yörüngede dönmesini sağlayan, 3.
yönü daima çemberin merkezine yönelik olan kuv- vK vL
vete merkezcil kuvvet denir. r 2r
O T1 2m K T2 m L
Buna göre, aşağıda verilen kuvvetlerden hangisi
merkezcil kuvvet değildir?
A) Dünya ile ay arasındaki kütle çekim kuvveti
İple birbirine bağlı 2m ve m kütleli K, L cisimleri sür-
B) Çekirdek ile elektron arasındaki elektriksel kuv- tünmesi önemsiz yatay düzlemde şekildeki gibi O
vet noktası etrafında düzgün çembersel hareket yapı-
C) Dairesel yörüngede dönen araca etkiyen sür- yor.
tünme kuvveti
İplerde oluşan gerilme kuvvetleri, T1 ve T2 oldu-
D) Sıkışmış yayda oluşan kuvvet T
ğuna göre, 1 oranı kaçtır?
T2
E) Silindirik platformun iç yüzeyinde dönen cisme
3 5 6 5 7
etki eden tepki kuvveti A) B) C) D) E)
2 3 5 4 4
4.
1 kg
T
2m
Merkezinden geçen, düşey eksen etrafında dön-

mekte olan yatay ve sürtünmesiz şekildeki düzlem-
de iple bağlanmış 1 kg kütleli cisim düzlem ile bera-
ber düzgün çembersel hareket yapıyor.
2. Cismin çizgisel hızı V = 6 m/s olduğuna göre,

ipte meydana gelen gerilme kuvveti kaç N dır?
v
1m A) 12 B) 14 C) 16 D) 18 E) 20
O
Uzunluğu 1 m olan şekildeki ipin ucuna 2 kg kütleli

5. Aşağıdaki birimlerden hangisi merkezcil ivme
cisim bağlanıp yatay düzlemde düzgün çembersel
birimidir?
hareket yaptırılıyor.
metre metre metre
İp en fazla 50N luk gerilme kuvvetine dayanabil- A) kg . B) C)
saniye2 saniye saniye2
diğine göre, cismin düzgün çembersel hareket
yapabileceği en büyük hız kaç m/s dir? rad
D) E) Newton . saniye
saniye2
A) 5 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12

157
6. L 8.
5 m/s
V
3 kg
O K r=5m
O
k=0,5
Uzunluğu 1m olan ipin ucuna bağlı 3 kg kütleli ci-

sim düşey düzlemde şekildeki gibi 5 m/s lik hız ile Sürtünme kat sayısı k = 0,5 olan 5m yarıçaplı yatay
düzgün çembersel hareket yaptırılıyor. Cisim K ve L bir viraja giren araba virajı güvenli bir şekilde dön-
noktalarından geçerken ipteki gerilme kuvvetlerinin mek istiyor.
büyüklüğü TK ve TL oluyor.
Buna göre, araç aşağıdaki hızlardan hangisi ile
Buna göre, TK ve TL ip gerilmeleri kaç N dır? 2
virajı güvenli bir şekilde dönebilir? (g = 10 m/s )
2
(g = 10 m/s )
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
TK TL
A) 45 75
B) 30 60
C) 40 70
D) 75 45
E) 45 45
9. V
r m
7. w = 5 rad/s
α
m=2 kg
Düşey kesiti verilen eğik düzlem üzerinde şekildeki

gibi V hızıyla viraja giren araç savrulmadan dönme
Yatay levha
hareketi yapmak istiyor.
Sürtünme kat sayısı k = 0,5 olan yatay bir levha
Aracın virajı dönme hızı hangi niceliğe bağlı de-
düşey eksen etrafında w = 5 rad/s açısal hız ile
ğildir?
döndürülüyor. Uzunluğu 1 m olan ipe bağlı 2 kg
kütleli cisim levha ile beraber şekildeki gibi denge- A) a, virajın eğim açısı
de kalıyor. B) m, aracın kütlesi
Buna göre, ipte oluşan gerilme kuvveti kaç N C) g, ortamın yer çekim ivmesi
2
dır? (g = 10 m/s ) D) r, dönme yarıçapı
A) 25 B) 30 C) 35 D) 40 E) 50 E) k, sürtünme kat sayısı

158
ÇEMBERSEL HAREKET
21
1. 3.
w = 10 rad/s
k=200 N/m
v
1m
O r=0,5 m
Merkezinden geçen eksen etrafında dönmekte olan

yatay sürtünmesiz tablonun eksenine yayla bağlan-
mış 1 kg kütleli şekildeki cisim tablo ile beraber düz- m kütleli bir cisim yarıçapı 0,5 m olan şekildeki silin-
gün çembersel hareket yapıyor. dirin içerisinde w açısal hızıyla dönüyor.
Cismin açısal hızı w = 10 rad/s, yay sabiti Cisim ile yüzey arasındaki sürtünme kat sayısı
k = 200 N/m olduğuna göre yaydaki uzama mik- k = 0,2 olduğuna w açısal hızı kaç rad/s dir?
tarı kaç m dir? 2
(g = 10 m/s )
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5 A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
4.
K
V=0
h r
L
2. v=10 m/s
O m Sürtünmesiz eğik düzlemin K noktasından serbest

bırakılan m kütleli cisim, r yarıçaplı dairesel yörün-
gede dolanıyor.
5 kg h
= 3 olduğuna göre, cisim L noktasından ge-
r
çerken yüzey tepkisi kaç mg olur?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
Sürtünmesi önemsiz şekildeki masanın ortasındaki
delikten geçen ipin ucuna m kütleli cisim masa yü-
zeyinde V = 10 m/s lik hızla 2 m yarıçaplı yörünge-
5. Aşağıdaki birimlerden hangisi açısal hız birimi
de düzgün çembersel hareket yapmaktadır.
yerine kullanılabilir?
İpin diğer ucunda 5 kg kütleli cisim şekildeki
metre kilometre metre
gibi dengede olduğuna göre, m kütlesi kaç kg A) B) C)
2
dır? (g = 10 m/s ) saniye saat saniye2
metre rad
5 7 D) radyan . E)
A) 1 B) 2 C) D) 3 E)
2 2 saniye saniye

159
6. v L 8.
45°
v
K
r m
O
m kütleli bir cisim yatay düzlemde w açısal hızıyla şe-

M v
kildeki gibi düzgün çembersel hareket yapmaktadır.
10
Bir ipin ucuna bağlı düşey düzemde düzgün çem- Dairesel yörüngenin yarıçapı m olduğuna
9
bersel hareket yapan cismin şekildeki K, L ve M
göre, w açısal hızı kaç rad/s dir?
noktalarında geçerken ip gerilme kuvveti sırasıyla
TK, TL ve TM olmaktadır. ccgg == 10 m//ss22,,; sin
10 m sin45
45cc =
= cos
cos45
45cc =
=
22 mm
22
Buna göre TK, TL ve TM arasındaki ilişki nedir? 7
A) 3 B) C) •10 D) 2§3 E) 4
2
A) TK > TL > TM B) TM > TK > TL
C) TK > TM > TK D) TL > TK > TM
E) TM > TL > TK
7.
L 9. m
v
O 2m
M
30°
K
ip 1 kg
h r L
Uzunluğu 2m olan ipe bağlı 1 kg kütleli cisim, düşey

düzlemde 10 m/s hızla düzgün çembersel hareket
yaparken ipte oluşan gerilme kuvveti K noktasında yer
K
TK, L noktasında TL oluyor.
Buna göre, TK ve TL kaç N dır? (g = 10 m/s )

2 Düşey kesiti verilen şekildeki sürtünmesi önemsiz
yolun üst kısmından serbest bırakılan cisim K, L ve
ccsin 11
30cc== ,;, cos
sin30 cos30
30cc==
33 mm M noktalarından geçerken cisme uygulanan tepki
22 22
kuvvetleri sırasıyla NK, NL ve NM olmaktadır.
TK TL
Buna göre, bu tepki kuvvetleri arasındaki ilişki
A) 45 45 nedir?
B) 50 35 A) NM > NL > NK B) NL > NK > NM
C) 45 50
C) NK > NM > NL D) NK > NL > NM
D) 50 40
E) NL > NM > NK
E) 50 45

160
ÇEMBERSEL HAREKET
22
1. 3. ω
K
m1 m2
V ip
30°
O 30° r 2r
L Yatay sürtünmesi önemsiz bir düzlem üzerinde iple

birbirine bağlanmış m1 ve m2 kütleli cisimler şekil-
Bir ipin ucuna bağlı düşey dairesel yörüngede sabit dek gibi w açısal hızıyla dönmektedir.
V hızıyla dönen m kütleli cisim K noktasından ge-
çerken ipteki gerilme kuvveti 2 mg olmaktadır. Cisimler verilen konumda sabit kaldıklarına
m
göre, 1 oranı kaçtır?
Buna göre, cisim L noktasından geçerken ip ge- m2
rilmesi kaç mg olur? (g: yer çekim ivmesi) 1 2 3
A) B) C) 1 D) 2 E)
2 3 2
5 7 9
A) B) 3 C) D) 4 E)
2 2 2
2.
v
4.
w
r Cisim
m
O
r
Yatay çembersel bir yolda sabit hız değeriyle hare- Düşey kesiti verilen şekildeki yatay düzlem w açısal
ket eden bir araç r yarıçaplı virajı güvenli bir şekilde hızıyla döndürüldüğünde m kütleli cisimin konumu
ancak dönebilmektedir. değişmeden durmaktadır.
Buna göre Buna göre,

I. V, çizgisel hızı azaltmak I. w, açısal hız azaltılırsa
II. r, viraj yarıçapını arttırmak II. m, cismin kütlesi arttırılırsa
III. m, aracın kütlesini azaltmak III. r, dönme yarıçapı azaltılırsa
işlemlerden hangisi yapılırsa virajı araç yine gü- işlemlerinden hangileri yapılırsa cismin konumu
venli dönebilir? değişmez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

161
5. V m 7. m V
K Hız
0
Zaman
O
O P K
N L
L V M
Şekil-I Şekil-II
Düşey düzlemde düzgün çembersel hareket yapan
m kütleli cisim, şekildeki K noktasından geçerken ip m kütleli bir cisim ip ile düşey düzlemde Şekil - I
gerilmesi sıfır oluyor. deki gibi dairesel hareket yaptırılıyor.
Buna göre, cisim L noktasına geldiğinde ip geril- Cismin bağlı olduğu ip koptuktan sonra cismin
mesi kaç mg olur? (g: yer çekim ivmesi) hız - zaman grafiği Şekil - II deki gibi olduğuna
göre, ip hangi noktadan geçerken kopmuştur?
3 2
A) 1 B) C) D) 2 E) 3
2 3
A) P B) N C) M D) L E) K
8. L
V
M
6.
L uzunluğundaki bir iple tavana K
O
asılmış m kütleli cisim K nokta-
α
sından serbest bırakılıyor. L
N
Cisim L noktasından geçerken
P
ip gerilmesi, m
K
I. L, ip uzunluğuna L Şekildeki ipe bağlı cisim, düşey düzlemde düzgün
düşey
II. a, ipin düşeyle yaptığı açı çembersel hareket yapmaktadır.
III. m, cismin kütlesine Cisim yer çekim ivmesi daha büyük olan bir or-
niceliklerden hangisine bağlıdır? tama götürülüp aynı çizgisel hızla düzgün çem-
bersel hareket yaptırılırsa, hangi konumdaki ip
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III gerilmesi ilk duruma göre değişmez?
D) Yalnız III E) Yalnız II A) K B) L C) M D) N E) P

162
ÇEMBERSEL HAREKET
18
1. K 3. v
m
r
L
0m
15
37°
M
Sürtünmelerin önemsiz olduğu eğimli viraja V hızıyla
Şekildeki küre yuvarlanarak kaymadan ilerlemektedir. giren bir araç güvenli şekilde virajı dönmektedir.
Küre üzerindeki K, L ve M noktalarının yere göre hız Aracın virajı döndügü en büyük hız kaç m/s dir?
büyüklükleri sırasıyla VK, VL, VM dir. 2
(sin 37° = 0,6 ; cos37° = 0,8 ; g = 10 m/s )
Buna göre, bu hızlar arasındaki ilişki nedir?
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
A) VK = VL = VM B) VK > VL > VM
C) VK > VM > VL D) VL > VM > VK
E) VK = VL > VM
2. V
53°
37°
L
4. K
Şekildeki gibi düşey düzlemde V = 6 m/s hızla düz-

gün çembersel hareket yapan 2 kg kütleli cisim 2
m uzunluğundaki ipin ucunda K noktasından ge-
çerken ip gerilmesi Tk, L noktasından geçerken ip h=4r
L
gerilmesi TL dir.
r
Buna göre, TK ve TL kaç N dır?
2
(g = 10 m/s ; sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8) yer
Düşey kesiti şekildeki gibi verilmiş, sürtünmesi

TK TL
önemsiz rayın K noktasında serbest bırakılan m
A) 36 54 kütleli cisim L noktasından geçerken ray cisme NL
B) 36 48 kadar tepkide bulunuyor.
C) 20 36 h = 4r olduğuna göre, NL tepki kuvveti kaç mg
D) 20 48 dir? (g: yer çekim ivmesi)
E) 48 20
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

163
5. 7. Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin pe-
37° w riyodu arttırılırsa,
I. Çizgisel hız
m1 II. Açısal hız

III. Merkezcil kuvvet
m2
cisme ait niceliklerden hangisi azalır?
m1 kütleli cisim yatay düzlemde w açısal hızıyla düz-
A) II ve III B) I, II ve III C) I ve II
gün çembersel hareket yapmaktadır.
D) Yalnız I E) Yalnız II
m2 kütleli cisim ipin diğer ucunda olacak şekilde
m
sistemi dengelediğine göre, 1 oranı kaçtır?
m2
(sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8) 8. K m
yatay O
4 3 4 5 3 37°
A) B) C) D) E)
5 4 3 4 5
L
M
düşey
K noktasından serbest bırakılan m kütleli cismin L

noktasından geçerken ip gerilmesi TL, M noktasın-
dan ip gerilmesi TM dır.
TL
TM
2
(g = 10 m/s ; sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
§3 1 §5 4 §5
A) B) C) D) E)
5 §5 5 5 3
6. düşey
ω
9. m v=0
K
m L
1m
h
O
37° r
yatay
yer
w açısal hızıyla döndürülen koni içerisinde m kütleli
Düşey kesiti verilen yolun K noktasından serbest
cisim şekildeki gibi dengededir.
bırakılan m kütleli cisim L noktasından düşmeden
Buna göre, koninin açısal hızı kaç rad/s dir? ancak geçebiliyor.
2
(g = 10 m/s ; sin 37° = 0,6 ; cos37° = 0,8) h
Buna göre, oranı kaçtır? (Sürtünmeler önemsiz)
r
5 15 5
A) §2 B) 2 C) D) E) A)
5 2 5
B) C) D) 2 E) 3
3 2 2 3 5 2

164
ÇEMBERSEL HAREKET
19
1. 3.
Bir ucundan tavana bağlı
l = 1m uzunluğundaki ipin
53°
ucuna 2 kg kütleli bir cisim =2 m
r r
L K
O bağlanarak şekildeki konum-
dan serbest bırakılıyor. 2 kg
K
L
yer Buna göre, cisim L nokta-
düşey
Şekildeki küre kaymadan dönerek ilerlemektedir. sından geçerken ipte oluşan
gerilme kaç N dır?
Buna göre, K noktasının yere göre hız büyüklü- 2
(sin 53° = 0,6 ; cos 53° = 0,8 ; g = 10 m/s )
ğü VK nın, L noktasının yere göre hız büyüklüğü
VK
VL ye oranı, kaçtır? A) 20 B) 28 C) 36 D) 48 E) 50
VL
§2 5 2 2
A) §5 B) C) D) E)2
2 2 5 5
4. düşey
2. m
O
K r w
m=1 kg
5m
L T
Düşey kesiti verilen şekildeki O merkezli r yarıçaplı
yarım kürenin K noktasından bir cisim serbest bı- 37°
rakılıyor. yatay
Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz şekildeki

Cisim kürenin L noktasından geçerken kürenin
eğik düzlem üzerinde durmakta olan 1 kg kütleli ci-
cisme uyguladığı tepki kuvvetini veren ifade ne-
sim, eğik düzlemde beraber w = 2 rad/s açısal hızla
dir? (g: yer çekim ivmesi, sürtünmeleri önemsizdir.)
dönmektedir.
3mg mg
A) 3mg B) C) Buna göre, T ip gerilmesi kaç N dır?
4 2
2
3mg (g = 10 m/s ; sinn 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
D) 2mg E)
2 A) 8 B) 10 C) 12 D) 16 E) 20

165
5. v=0 7. 1m
O r=5 m w
K
37° 2m
L Menteşe
5m
Düşey kesiti verilen O merkezli yarıçapı 5 m olan

şekildeki yarım kürenin K noktasında 1 kg kütleli ci- Sürtünmelerin önemsiz olduğu yatay bir düzlem
sim serbest bırakılıyor. üzerinde menteşelenmiş boyutları verilen şekildeki
türdeş dolap w açısal hızıyla dönmektedir.
Cisim L noktasından geçerken küresel yüzeyin
cisme uyguladığı tepki kuvveti kaç N dır? Dolabın verilen konumda devrilmeden dönebile-
2 ceği en büyük açısal hız değeri kaç rad/s dir?
(g = 10 m/s ; sin 37° = 0,6 ; cos 37° = 0,8)
2
(g = 10 m/s )
A) 16 B) 18 C) 22 D) 24 E) 32 3 5
A) 2 B) C) §2 D) 1 E)
2 3
8.
5 kg k=480 N/m
1m
Sürtünmelerin önemsiz olduğu durmakta olan ya-

tay bir düzlem üzerinde 5 kg kütleli cisim serbest
haldeki yay sabiti k = 480 N/m olan yayın önünde
şekildeki gibi durmaktadır.
Yatay düzlem w = 4 rad/s açısal hızla döndürü-

6. Sürtünmesiz yatay bir düzlem üzerine sabitlenmiş lürse yayda meydana gelen maksimum sıkışma
silindire bağlı bir cisim şekilde verilen yönde düz- kaç m olur?
gün dairesel hareket yaparak silindire dolanmakta-
dır. A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5
9. Ok
ip cisim
L
2r
30° O
Buna göre, cisim dönme hareketi yaparken ip
gerilmesi ve cismin frekansı ilk duruma göre na-
K
sıl değişir? M
İp gerilmesi Frekans Şekildeki gibi, kaymadan ok yönünde dönerek iler-
leyen 2r yarıçaplı bir çemberin K, L noktalarının yere
göre hızları VK ve VL dir.
B) Azalır Artar
VK 1
C) Artar Değişmez Buna göre, oranı kaçtır? (sin30° = )
VL 2
D) Artar Azalır
1 1 1 1 2
E) Artar Artar A) B) C) D) E)
2 §2 §3 3 3

166
2. BÖLÜM
BASİT HARMONİK HAREKET
PRES
BİLGİ
Basit Harmonik Hareket Maksimum hız ise,
Bir denge konumunda eşit uzaklıktaki sabit iki nokta ara- VMax = w $ r dir.
sında, eşit zaman aralıklarında periyodik olarak tekrarla-
İvme
nan titreşimlere harmonik hareket denir.
Basit harmonik harekette ivme değişkendir. Denge konu-
Periyot (T) mundan geçerken ivme sıfır, uzanımın maksimum oldu-
Bir tam salınım için geçen süredir. T harfi ile gösterilir, ğu noktalarda ivme maksimumdur.
birimi saniyedir. aR = w2 $ xR
Frekans (F) Geri Çağırıcı Kuvvet

Basit harmonik hareket yapan cismin bir saniyedeki salı- Bir cismin basit harmonik hareket yapmasını sağlayan ve
nım sayısıdır. Birimi s–1 ya da hertz dir. Frekans ile periyot yönü daima denge konumuna yönelik kuvvete geri çağı-
arasında T $ f = 1 bağıntısı vardır. KL noktaları arasında rıcı kuvvet denir.
T periyodu ile basit harmonik hareket yapan cismin eşit Kuvvet
aralıklı noktaları alma süresi şekildeki gibidir.
F
T/4 T/4
+x
–x Uzanım
K O L 0
T/4 T/4
–F
K M O N L
T/6 T/12 T/12 T/6
Uzanım (xR) ve Genlik ( r R) aR = –w2 $ xR denklemi yazılırsa
Basit harmonik hareket yapan cismin herhangi bir anda FR = –mw2 $ xR

denge konumuna olan uzaklığına uzanım denir. xR ile
Basit Harmonik Hareket Yapan Sarkaçlar
gösterilir. Birimi metredir. Basit harmonik hareket yapan
cismin denge konumuna olan en büyük uzaklığına genlik Basit Sarkaç
denir. r R ile gösterilir.
Uzunluğu , olan ipin ucuna asılan m kütleli cisimden olu-
K O L şan düzeneğe basit sarkaç denir.
x
r r
θ θ
Hız

Basit harmonik harekette hız değişkendir. Hız denge
noktasında maksimum olup, uç noktalarda sıfırdır. Basit
harmonik harekette hız;
V = w©r2 – x2 dir.
P R
O

167
PR noktaları arasında salınım hareketi yapan basit sar- Çekim Alan Şiddeti (Çekim İvmesi)
kacın periyodu;
Birim kütleye uygulanan çekim kuvvetine çekim ivmesi
T = 2π ,
g denir. Dünya'nın merkezinden r kadar uzakta bulunan bir
Yay Sarkacı noktanın çekim ivmesi;
M
Yay sabiti k olan yayın ucuna asılan m g=G$ dir.
r2
kütleli cisimden oluşan şekildeki düzene-
m
ğe yay sarkacı denir. PR noktaları arasın-
P
da titreşim hareketi yapan yay sarkacının r
periyodu; x
m O
O
T = 2π m x R
k
R
Yayların Seri Bağlanması
Yeryüzündeki bir cismi sonsuza götürmek için gerekli
Yayların uçuca eklenmesidir. Eş değer yay sabiti; olan enerjiye bağlanma enerjisi denir. Durmakta olan m
k1
1 1 1 kütleli cismin gezegenin çekim alanından kurtulması için
= + gerekli olan kinetik enerjiye kurtulma enerjisi denir.
keş k1 k2
Kepler Kanunları
k2
Yörüngeler Kanunu
Yayların Paralel Bağlanması
m Tüm gezegenler odaklarından birinde Güneş olan eliptik
Yayların aynı kütleye bağlanmasıdır.
bir yörüngede dolanır.
Dünya
k1 k2
k1 k2 m
Güneş
Eş değer yay sabiti; keş = k1 + k2 Alanlar Kanunu

Genel Çekim ve Kepler Kanunları Gezegenin Güneş'e göre konum vektörü eşit zaman ara-
lıklarında eşit alanlar tarar.
Genel Çekim Kuvveti
Bütün cisimler birbirine çekim kuvveti uygular. Bu kuvvet, A
kütle değerlerinin çarpımıyla doğru, kütleler arası uzaklı- D
ğın karesiyle ters orantılıdır.
A1 Güneş A2
m1
m2
FR1 FR2 C
Periyotlar Kanunu
d
Herhangi bir gezegenin yörünge periyodunun karesi elip-
m1 $ m2 tik yörüngenin ortalama yarıçapının küpü ile orantılıdır.
|FR1| = |FR2| = G $ FR1 = –FR2 dir.
d2 R13 R23 G$M
T12 = T22 = .... = 4π2
m1, m2: Cisim kütleleri,
d: Merkezler arasındaki uzaklık
G: Genel çekim sabiti (6,67 $ 10–11 N $ m2/Kg2)

168
basit harmonik hareket
25
1. Denge konumundan eşit uzaklıktaki iki nokta ara- 3. Basit harmonik hareket yapan bir cismin periyo-
sında, değişken ivmeli periyodik harekete basit har- du değiştirilirse,
monik hareket denir. I. Genlik
Buna göre, II. İvme
I. Yay sarkacı III. Açısal hız
II. Basit sarkaç niceliklerinden hangileri değişir?
III. Zeminde zıplayan top
olaylarından hangilerinde basit harmonik hare- D) I ve III E) II ve III
ket söz konusudur?
4. t3
K L
O
t1 t2
KL noktaları arasında basit harmonik hareket yapan

bir cismin şekildeki K – O arasını alma süresi t1, O – L
2. Basit harmonik hareket yapan bir cismin denge arasını alma süresi t2, LM arasını alma süresi t3 dür.
noktasına olan en büyük uzaklığına genlik denir.
Buna göre t1, t2, t3 arasındaki ilişki nedir?
K – L noktaları arasında basit harmonik hareket
yapan cisimlerden hangisinin genliği en büyük- |KO| = |OL|
tür?
A) t1 > t2 > t3 B) t3 > t1 = t2
A)
C) t1 = t2 = t3 D) t3 > t1 > t2
K O L
x
E) t1 = t2 > t3
B)
K O L
2x
C)
5.
K 3x O L K O L
2
Şekildeki KL noktaları arasında basit harmonik ha-
D)
reket yapan cismin periyodu 12 saniyedir.
K O L
3x Buna göre, K noktasından harekete başlayan
E) cismin 18 saniye sonra hangi noktada olur?
|KO| = |OL|
K 4x O L
3
A) K B) O C) L D) KO E) OL

169
BASİT HARMONİK HAREKET 25
6. Uzanım zaman denklemi x = 5 $ sin(2rt) metre 9. m
olan bir basit harmonik hareketli için;
K O L
I. Genliği 5m dir.
r r
II. Frekansı 1s–1 dir.
III. Açısal hızı 2r dir. Yay ucundaki m kütleli şekildeki cisim K – L arasın-
da basit harmonik hareket yapmaktadır.
Hareketin periyodunu arttırmak için;
I. r genliğini azaltmak
D) I ve II E) I, II ve III II. k yay sabitni azaltmak
III. g yerçekim ivmesini azaltmak
işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
7.
K O L
Şekildeki KL noktaları arasında basit harmonik

hareket yapan bir cisim için;
I. Hızı O noktasına gelirken artar.
II. İvme değeri en büyük L noktasındadır.
III. Hızı K noktasında en büyüktür.
yargılarından hangisi doğrudur? |KO| = |OL|
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 10.

m
K L
O
düşey
L uzunluğundaki bir ipin ucuna bağlanmış m kütleli

şekildeki cisim K – L noktaları arasında basit harmo-
nik hareket yapmaktadır.
8. Basit harmonik hareket yapan bir cismin sadece
genliği artırılırsa cisme ait; Hareketin frekansını azaltmak için;
I. Periyot I. L ip uzunluğunu artırmak
II. Maksimum hız II. g yer çekim ivmesini azaltmak
III. Maksimum ivme III. m cismin kütlesini artırmak
niceliklerinden hangileri değişir? işlemlerinden hangisi yapılmalıdır?
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) Yalnız II E) Yalnız I D) I ve III E) II ve III

170
26
1. Güneş'in, Ay'ın ve gezegenlerin hareketini kesti- 3. Kütle çekim yasası ile ilgili çalışma yapan ve
rebilmek için geometrik yer merkezli modeli orta- formülü oluşturan bilim insanı aşağıdakilerden
ya koyan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir? hangisidir?
A) Ali Kuşçu B) Copernicus A) Newton B) Kepler
C) Ariston Chus D) Batlamyus C) Brache D) Ali Kuşçu
E) Newton E) Uluğ Bey
4. Periyodu 3 saniye olan bir yay sarkacının ucunda

100 kg kütleli bir cisim vardır.
Bu sarkacın ucuna kütlesi 4 kg olan başka bir

cisim asılırsa periyodu kaç saniye olur? (r = 3)
3 5 3 4
A) B) C) D) E) 2
4 3 5 3
5.
2.
k
m
K L M
m
m
Sürtünmesi önemsiz zeminde bir yaylı sarkaç K – M
noktaları arasında basit harmonik hareket yapıyor.
Şekildeki yaylı sarkaca ve basit sarkaca m kütleli
Cisim K noktasından L noktasına gelirken çizgi-
cisimler asılmıştır.
sel hızı ve ivmesi nasıl değişir? |KL| = |LM|
Çizgisel Hız İvme Her iki sarkacın frekansları eşit olduğuna göre, l
ip uzunluğunu veren ifade hangisidir?
A) Artar Azalır
(g : yerçekim ivmesi)
B) Artar Değişmez
C) Azalır Azalır k .g k
A) k.m.g B)
C)
m m.g
D) Artar Artar
m.k m.g
E) Azalır Değişmez D) E)
g k

171
6. 8. Basit harmonik hareket yapan cismin herhangi
bir andaki hızı;
K L O M N
I. Periyot
K – N noktaları arasında basit harmonik hareket ya- II. Genlik
pan cismin periyodu 24s dir. III. Uzanım
Cisim K noktasından geçtikten 16s sonra hangi niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
noktada olur? (Noktalar arası uzaklıklar eşittir.)
A) N B) M C) O D) L E) K
9.
k
m
k
k m
m 30°
Özdeş yay ve eşit kütleli cisimlerle oluşturulan Şekil - I,

Şekil - II ve Şekil - III deki cisimler basit harmonik ha-
reket yapmakta ve periyotları sırasıyla T1, T2 ve T3 ol-
maktadır.
7.
Buna göre T1, T2 ve T3 arasındaki ilişki nedir?
θ θ
1
(sin30° = sürtünmeler önemsizdir.)
ip 2
A) T1 = T2 > T3 B) T3 > T1 = T2
m
C) T1 = T2 = T3 D) T1 > T2 > T3
K L E) T2 > T1 > T3
O
Şekildeki K –L noktaları arasında basit harmonik

hareket yapan cismin periyodu T, O noktasındaki
ivmesi a dır.
i açısı aynı kalmak şartıyla, ip uzunluğu artırılır-

sa T ve a ilk duruma göre nasıl değişir? 10. Aşağıda verilen olaylardan hangisi harmonik ha-
rekete örnek olarak verilemez?
T a
A) Salıncağın sallanması
A) Artar Artar
B) Artar Azalır B) Yayın ileri geri hareketi
C) Azalır Değişmez C) Moleküllerin titreşimi

D) Değişmez Değişmez D) Tramplende zıplayan çocuk
E) Artar Değişmez E) Futbolcunun topa vurması

172
23
1. 3.
Sürtünmesi önemsiz ortamda yay
sabiti k olan esnek yaya bağlanmış
şekildeki m kütleli cisim r genlikli ba-
sit harmonik hareket yapmaktadır. k
O K L M N
Cisime etki eden en büyük kuvvet r
değeri cismin ağırlığına eşit oldu-
m O
ğuna göre, k yı veren ifade aşağı-
O merkezli şekildeki gezegenin çekim ivmesinin dakilerden hangisidir? r
en büyük olduğu yer hangi nokta üzerindedir? (g: yer çekim ivmesi)
(Noktalar arası uzunluklar eşittir. )
mg r 2mg mg
A) O B) K C) L D) M E) N A) B) mgr C) D) E)
r mg r 2r
2. 2 kg
K O L 4.
5m 5m
k k k
Kütlesi 2 kg olan şekildeki cisim K – L noktaları ara-

sında basit harmonik hareket yapmaktadır. Cismin
periyodu 12 saniye ve uzanımı 3m iken cismin hızı k m2
V, etki eden kuvvet F olmaktadır.
m1
Buna göre V ve F değerleri nedir? (r = 3)
V(m/s) F(N) Özdeş yaylarla kurulmuş şekildeki yay sarkaçlarının

A) 3 3 uçlarına m1 ve m2 kütleli cisimler bağlanarak T1 ve
2 T2 periyotlu basit harmonik hareket yaptırılıyor.
B) 3 2
m
C) 2 3 T1 ve T2 periyotları eşit olduğuna göre, 1 oranı
m2
kaçtır?
D) 2 2
E) 2 3 1 1 2
2 A) B) C) 2 D) 4 E
2 4 3

173
5. 7.
αα θθ
k

m 2m m
m
O1 O2
Şekil-I Şekil-II
Şekil-I Şekil-II
Sürtünmesiz ortamda bulunan basit sarkaç ve yay
Şekildeki l uzunluklu iplerin ucuna m ve 2m kütleli sarkacının uçlarına m kütleli cisimler takılarak sıra-
cisimler bağlanıp a > i olacak şekilde basit harmo- sıyla T1 ve T2 periyotlu salınımlar yaptırılıyor.
nik hareket yaptırılıyor.
İpin ve yayın boyu yarıya düşürülerek tekrar ba-
Buna göre, sit harmonik hareket yaptırıldığında, T1 ve T2 pe-
I. Periyot riyotları ilk duruma göre nasıl değişir?
II. Maksimum hız değerleri T1 T2

III. Genlik A) Azalır Değişmez
niceliklerinden hangisi iki cisim içinde aynıdır? B) Artar Değişmez
C) Azalır Azalır
D) Azalır Artar
E) Artar Azalır
8. M
A1
Güneş
N
A2
6. F(N) L
15
K
3 Bir odağında güneş bulunan eliptik yörüngede dola-

–3 0 x(m) nan bir gezegenin izlediği yörünge şekildeki gibidir.
Gezegenin M – N arasını alma süresi K – L arası-

–15
nı alma süresi eşit ise;
I. A1 = A2 dir.
Kütlesi 5 kg olan basit harmonik hareketlinin kuv- II. VN > VK dır.
vet - uzanım grafiği şekildeki gibidir. III. Açısal momentum korunur.
Buna göre, basit harmonik hareketinin periyodu yargılarından hangisi doğrudur?

kaç saniyedir? (r = 3)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6 D) I, II ve III E) II ve III

174
24
1. Kepler kanunlarına göre, güneş etrafında eliptik 4. Kütlesi 1 kg olan cisim yay sabiti 144 N/m olan bir
bir yörüngede dolanan tüm gezegenler için; yay ile 5 m genlikle basit harmonik hareket yap-
I. Açısal momentum maktadır.
II. Çizgisel hız değeri Cismin maksimum hızının değeri VM, maksimum
III. R oranları
3
kuvvet değeri FM kaçtır? (π = 3)
T2
niceliklerinden hangileri sabittir? VM (m/s) FM (N)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III A) 60 1440

B) 30 1440
C) 60 720
D) 30 720
E) 20 720
2. m
K O L
r r
Sürtünmelerin önemsemediği yatay düzlemde 5. Basit harmonik hareket yapan bir cismin hızı maksi-
K - L noktaları arasında basit harmonik hareket mum olduktan 4 saniye sonra ilk kez hızı minimum
yapan şekildeki cismin genliği artırılırsa cisme ait; olmaktadır.
I. Periyot
Buna göre, hareketlinin periyodu kaç saniyededir?
II. Maksimum hız
III. Maksimum ivme A) 20 B) 16 C) 12 D) 8 E) 6

6.
3. Güneş çevresinde eliptik bir yörüngede dolanan

bir gezegen için;
K L M N
I. Yarıçap vektörü eşit sürede eşit alanlar tarar. O
II. Çizgisel hızı sabittir.

K – N noktaları arasında basit harmonik hareket ya-
III. Güneş'e olan uzaklığı değişkendir.
pan şekildeki cismin periyodu 12 saniyedir.
Cisim K noktasından serbest bırakıldıktan 20 sa-
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III niye sonra hangi noktada olur?
D) II ve III E) I, II ve III A) K B) L C) M D) N E) O

175
7. m kütleli bir cismi yerin çekim alanından kurtara- 10.
–10 m 6 m 10 m
cak en küçük enerjiye ne denir?
K O N L
A) Mekanik enerji
B) Dönme kinetik enerjisi K – L noktaları arasında basit harmonik hareket
yapan cismin maksimum hızı 20 m/s ise cismin
C) Bağlanma enerjisi
N noktasındaki hızı kaç m/s dir?
D) Kurtulma enerjisi
A) 18 B) 16 C) 14 D) 12 E) 10
E) Potansiyel enerji
8. A
S1 11. Bir uyduyu dünyanın çekim alanından kurtarmak

Güneş için gerekli olan enerjinin yarısına eşit olan ener-
ji aşağıdakilerden hangisidir?
S2
B A) Bağlanma enerjisi
B) Kurtulma enerjisi
C
C) Potansiyel enerji
D) Mekanik enerji
Güneş etrafında dolanan bir gezegenin A – B nok-
taları arasında taradığı alan S1, C – D noktaları ara- E) Kinetik enerji
sındaki taradığı alan S2 dir.
S1 = 3S2 olduğuna göre, gezegenin A dan B ye

gelme süresi t1, C den D ye gelme süresi t2 ise
t1
oranı kaçtır?
t2
1 2 3
A) 3 B) C) D) E) §3
3 3 2
12. 4l uzunluğundaki bir ipin ucuna bağlı şekildeki sar-
kaç O noktasının düşeyinden 3l aşağıdaki çiviye ta-
kılarak basit harmonik hareket yapmaktadır.
9.
m O
K O L
Şekildeki sürtünmesiz yatay düzlemce esnek yaya 3

bağlı m kütleli cisim K ve L noktaları arasında basit 4
harmonik hareket yapmaktadır.
Cisim K noktasından O noktasına doğru gider- Çivi
ken konum, hız ve ivme vektörlerinin yönleri na-
sıl olur? K
Konum Hız İvme O
A)
B) K noktasından serbest bırakılan cisim O noktası-
C) na 4 saniyede geldiğine göre, sarkacın periyodu
D) kaç saniye olur?
E) A) 20 B) 16 C) 12 D) 10 E) 8

176
20
1. 3. Güneş'in etrafında dolanan bir gezegenin güne-
şe olan uzaklığı azaldıkça gezegenin;
I. Çizgisel hızı
k II. Açısal momentum
III. Kütlesel çekim kuvveti
m
L niceliklerinden hangileri artar?
K 5 kg
K ve L özdeş cisimleri basit sarkaç ve yay sarkacı D) II ve III E) I ve III

oluşturularak şekildeki durmakta olan asansör içeri-
sinde sırasıyla TK ve TL periyotlarıyla basit harmonik
hareket yapmaktadır.
Asansör yukarıya doğru hızlanan hareket yap- 4.

maya başlarsa TK ve TL ilk duruma göre nasıl
değişir?
k
TK TL
A) Artar Artar m
B) Azalır Artar m
C) Artar Değişmez Şekil-I Şekil-II
D) Azalır Değişmez
Yay sabiti k olan yayın ucuna m kütleli cisim bağ-
E) Değişmez Değişmez
lanarak Şekil - I deki periyodu 12s olan yay sarkacı
oluşturuluyor.
Yay iki eşit parçaya ayrılıp Şekil - II deki gibi bağ-

lanarak basit harmonik hareket yaptırılırsa peri-
yodu kaç saniye olur?
A) 3 B) 6 C) 12 D) 18 E) 24
2.
θθ θ
5. Dünya üzerinde basit harmonik hareket yapmak-

K ta olan basit sarkaç ve yay sarkacı ekvatordan,
L N kutuplara doğru götürülürse periyotları ilk duru-
O
ma göre nasıl değişir?
düşey
Basit Sarkaç Yay Sarkacı
Eşit uzunluklu iplerle tavana bağlı özdeş cisimler
A) Azalır Artar
şekildeki K ve N noktalarından aynı anda serbest
B) Azalır Azalır
bırakılıyor.
Buna göre, cisimler hangi noktada çarpışır? D) Değişmez Değişmez
A) O B) ON C) OL D) L E) KL E) Değişmez Azalır

177
6. m 9.
k1 k2
4 kg
k1 k2
4 kg 4 kg
m
K L O M N
Ucuna 4 kg kütleli cisimler bağlanmış yay sabiti k1
Özdeş esnek yaylara bağlı özdeş cisimler, yayların ve k2 olan Şekil - I ve Şekil - II deki yayların periyot-
denge konumunu O dan şekildeki konumlardan 6 3
ları sırasıyla T1 = s ve T2 = s dir.
5 5
aynı anda serbest bırakılıyor.
İki yay Şekil - III teki gibi birbirine bağlanıp ba-
Buna göre, cisimler ilk kez hangi düşey hizada sit harmonik hareket yaptırılırsa, periyodu kaç s
yan yana gelir? (Noktalar eşit aralıklıdır.) olur? (r = 3)
A) K-L B) L C) O D) M E) O-M A) §5 B) 6§5 C) 3§5
5 5§5
D) 2§5 E) 2§5
3
7. Yay sabiti k olan bir yayın ucuna m = 2 kg olan

cisim, sürtünmesiz eğik düzlem üzerinde şekildeki
gibi yayı 0,05m uzatarak dengeye geliyor.
30°
30°
10. 4h yüksekliğindeki K noktasından serbest bırakılan

Buna göre, cisim KL noktaları arasında basit
m1 kütleli cisim O noktasında durmakta olan m2 küt-
harmonik hareket yaparsa periyodu kaç saniye
leli cisme çarpıp birlikte en fazla h kadar yükselerek
olur?b gb g==1010mm c c== l l
11
/s/2s2, ;,rπ=
r==333,; ,sin
sin3030 L noktasına çıkıyor.
22
3 5 3 4
A) B) C) D) E) 1
5 3 4 3
m1
K L
4h m2
h
yer
O
m1 kütleli cismin KO arasını alma süresi t1, or-

8. Basit harmonik hareket yapan bir cismin uzanım
denklemi x = 2.sin(2rt) metredir. tak kütlenin OL arasını alma süresi t2 olduğuna
Buna göre, cismin maksimum ivmesi kaç m/s
2
t1
göre, oranı kaçtır? (Sürtünmeler önemsizdir.)
t2
dir? (r = 3)
1 1
A) 32 B) 48 C) 64 D) 72 E) 96 A) B) §2 C) 2 D) E) 1
2 2

178
21
1. 4.
F(N)
X Y X Y
120

m=1 kg m
0 K L
0,2 0,4 x(m) 0
Şekil-I Şekil-II
X ve Y yaylarına ait kuvvet - uzanım grafiği Şekil - I Şekildeki sıvı içerisinde K – L noktaları arasında ba-
deki gibidir. sit harmonik hareket yapan cismin periyodu T dir.
X, Y yayları kütlesi 1 kg olan cisme Şekil - II deki T yi artırmak için;

gibi bağlanarak basit harmonik hareket yaptırılır- I. Cismin kütlesini azaltmak
sa periyodu kaç saniye olur? (r = 3) II. l ip uzunluğunu artırmak
1 1 1 III. Sıvının özkütlesini artırmak
A) B) C) D) 1 E) 2
5 4 2
işlemlerinden hangileri yapılabilir?
2.
1m 1m ñ3 m
K M O N L
Şekildeki K – L noktaları arasında basit harmonik

hareket yapan cismin periyodu 12 saniyedir.
Cismin M noktasından N noktasına gelme süresi

kaç saniyedir?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 8 5.
a = 5 m/s2
2x x x 4x
1 kg
5 kg
3. K L M N P
K - P noktaları arasında basit harmonik hareket ya-

Kütlesi 1 kg olan bir cisim l uzunluğundaki ipin ucu-
pan cisim K - L, L - M, M - N aralıklarını sırasıyla t1, t2
na bağlanıp, şekildeki asansör hareketsiz iken T = 3
ve t3 sürelerde alıyor.
saniyeli basit harmonik hareket yapmaktadır.
Buna göre t1, t2 ve t3 arasındaki ilişki nedir? 2
Asansör sabit a = 5 m/s lik ivme ile yukarıda
A) t1 = t2 = t3 B) t2 > t3 > t1 doğru hızlanırsa, cismin periyodu kaç saniye
2
C) t3 > t2 > t1 D) t1 > t2 > t3 olur? (g = 10 m/s )
E) t1 = t2 > t3 A) 1 B) 2 C) 3 D) §3 E) §6

179
6.
8.
K M O L
K Bir cisim K – L noktaları arasında basit harmonik
r hareket yapmaktadır.
O m Cismin K – M noktaları arasını alma süresi ile M – O

r OM
arasını alma süresi eşit olduğuna göre, arası
OK
L kaçtır?
2 1 1 2 1
A) B) C) D) E)
3 3 2 2 2 2
Şekildeki sıvı içerisinde K – L noktaları arasında ba-
sit harmonik hareket yapan cismin periyodu T dir.
Buna göre T periyodu,

I. Cismin kütlesi
II. Sıvının öz kütlesi
III. r mesafesi
9. Hız
V
–r O r Uzanım
Bir yayın ucuna bağlanmış m kütleli cisim basit har-

7. 3m 4m monik hareket yapmakta iken cismin hız - uzanım
K M O N L
5m 5m
Grafikteki V ve r değerleri bilindiğine göre,
K – L noktaları arasında basit harmonik hareket ya- I. Açısal hız değeri
pan cismin M noktasından N noktasına gelme sü- II. Hareketin periyodu
resi 3 saniyedir.
III. Yay sabiti
Buna göre, cismin maksimum hız değeri kaç m/s
niceliklerinden hangisi bulunabilir? (r = 3)
dir? (r = 3)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
3 5
A) B) 3 C) D) 4 E) 5
2 2 D) I ve III E) I ve II

180
6. ÜNİTE ELEKTRİK VE MANYETİZMA
1. BÖLÜM: ELEKTROSTATİK, ELEKTRİKSEL KUVVET,
ELEKTRİKSEL ALAN, ELEKTRİKSEL POTANSİYEL VE ENERJİ
PRES
BİLGİ
ELEKTROSTATİK Yüklü Bir Cismin Yüksüz Bir Elektroskoba Dokundu-
rulması: Yüklü bir cisim yüksüz bir elektroskoba dokun-
Bu kısımda madde içinde gerçekleşen elektrik yük hare-
durulduğunda, yükünü elektroskopla paylaşır. Cisimle
ketini inceleyeceğiz. Maddeler elektron kazanarak ya da
elektroskobun son yüklerinin işareti, cismin ilk yükünün
elektron kaybederek elektrikle yüklenebilir.
işareti ile aynı olur.
Elektriklenme Yüklü Bir Cismin Yüklü Bir Elektroskoba Yaklaştırılması:
Sürtme ile Elektriklenme: Bazı cisimler birbirlerine sür- Yüklü bir cisim aynı cins yükle yüklü bir elektroskoba yak-
tüldüklerinde yüklenirler. Bir ebonit çubuk yün kumaşa laştırıldığında, cisimdeki yükler topuzdaki aynı cins yüklerin
sürtüldüğünde, yün atomlarından ebonit atomlarına bir kısmını daha yapraklara iter. Böylece yeni gelen aynı cins
elektron geçer. Bu durumda elektron kazanan ebonit çu- yüklerin etkisi ile yapraklar biraz daha açılır.
bukta elektron fazlalığı oluştuğu için “–” yükle yüklenmiş Yüklü Bir Cismin Yüklü Bir Elektroskoba Dokundurul-
olur. Elektron kaybeden yün kumaşta ise elektron eksik- ması: Yüklü bir cisim, kendisi ile eşit miktarda ve zıt yüklü
liği oluştuğu için “+” yükle yüklenmiş olur. İpek kumaşa bir elektroskoba dokundurulduğunda net yük sıfır oldu-
sürtülen cam çubuk ise “+” yükle yüklenirken, ipek ku- ğundan hem cisim hem de elektroskop nötr olur. Yüklü bir
maş “–” yükle yüklenir. cisim, farklı miktarda ve zıt yüklü bir elektroskoba dokun-
durulduğunda farklı sonuçlar elde edilebilir. Cismin yükü
Dokunma ile Elektriklenme: Yüklü bir iletken cisim,
elektroskobun yükünden büyükse net yük paylaşıldıktan
yüklü veya yüksüz, başka bir iletken cisme dokundurul-
sonra elektroskop da cismin yük cinsi ile yüklenmiş olur.
duğunda toplam (net) yüklerini paylaşırlar. Dokunma ile
Bu sırada elektroskobun yaprakları önce kapanmış, sonra
elektriklenmede cisimler net yükü yüzey alanlarının bü-
açılmıştır. Cismin yükü elektroskobun yükünden küçükse
yüklükleri ile orantılı olarak paylaşırlar.
net yük paylaşıldıktan sonra cisim de elektroskobun yük
Etki ile Elektriklenme: Aynı cins elektrik yüklerinin birbi- cinsi ile yüklenmiş olur. Bu sırada elektroskop yük kaybet-
rini ittiğini, zıt cins elektrik yüklerinin ise birbirini çektiğini tiği için, yaprakları biraz kapanmıştır.
biliyoruz. Nötr bir iletkenin, yakınında tutulan yüklü bir
cismin etkisi ile elektriklenmesine etki ile elektriklenme ELEKTRİKSEL KUVVET
denir. Etki ile elektriklenen cisim, etkiyi oluşturan cismin Yüklü cisimlerin birbirine uyguladığı ve Coulumb Yasası
yüküne zıt elektrik yükü ile yüklenir. olarak ifade edilen kuvvete elektriksel kuvvet denir. İki
yükün birbirine uyguladığı elektriksel kuvvet;
ELEKTROSKOP q 1 $ q2
Fe = k $
İletken topuz d2
Bir cismin yüklü olup olma- Yalıtkan şeklinde ifade edilir. Bağıntıdaki k sabitine Coulumb sa-
dığını anlamak, yüklü ise yü- destek
biti denir. Coulumb sabiti ortama bağlıdır. Yükler arasın-
künün cinsini belirlemek için Gövde
daki mesafe d ve yük miktarları q1,q2 dir.
kullanılan araca elektroskop
İletken
denir. yapraklar Elektrik Alan
Bir yükün etkisini gösterdiği belli bir bölge vardır. İşte
elektriksel yükün etkisini gösterdiği bu bölgeye o yükün
Yüklü Bir Cismin Yüksüz Bir Elektroskoba Yaklaştırı-
elektrik alanı denir. Yüklü bir cismin herhangi bir nok-
lıp Uzaklaştırılması: Yüklü cisim yaklaştırıldığında elekt-
tadaki elektriksel alanı, yükün o noktadaki pozitif birim
roskop etki ile geçici olarak yüklenir. Yüklü cisim uzak-
yüke uyguladığı elektriksel kuvvet olarak tanımlanır. q
laştırıldığında elektroskop nötr kalır.
yükünün K noktasında oluşturduğu elektriksel alan,

181
q q(Coulomb)
E=k$ bağlantısından bulunur.
d2 q Burada;
Elektrik alan kuvvet çiz- q: iletkenin yükü (coulomb)
gileri, (+) yükten çıkar C: iletkenin sığası (farad)
α
ve (–) yükte son bulur.
0 V V(volt) V: iletkenin potansiyeli (volt) dir.
Elektrik alan çizgilerinin – Sığa sabit
sık olduğu yerde elekt- d
rik alan büyük, seyrek Yalıtkan
madde
olduğu yerde ise elekt-
rik alan küçüktür. C
q 1 $ q2 –q –q
Elektriksel Potansiyel Enerji: Ep = k $ bağıntı-
sından bulunur. d ε İletken
alan=A
Bir Noktanın Elektrik Potansiyeli: Noktasal bir q yükü-
nün kendisinden d uzaklığındaki bir noktada oluşturduğu
q Bir düzlem kondansatörün levhalarından birinin yüzey
potansiyel, Vk = bağıntısından bulunur. alanı A, levhalar arası uzaklık d ve levhalar arasındaki ya-
d
lıtkan ortamın dielektrik sabiti f ise, kondansatörün sığası
DÜZGÜN ELEKTRİK ALAN A
C=f$ dir.
Paralel iki özdeş iletken levhalardan biri +q yükü ile d
diğeri ise –q ile yüklendiğinde, levhalar arasında yönü Sığaçta Depolanan Enerji
pozitif yüklü levhadan negatif yüklü levhaya doğru olan
Kondansatörün sığası için çizilen q-V grafiğinde altta
bir elektrik alanı oluşur. Buna göre levhalar arasındaki düz-
kalan alan hesaplanarak da kondansatörde depolanan
gün elektrik alanın şiddeti;
enerji elde edilebilir.
V
E=k$ bağıntısından bulunur.
d Kondansatörlerde Eşdeğer Sığa
+ + + + + + ++ 1. Seri Bağlama ve Özellikleri
C1 C2 C3
Fe
+
d +q V q3
q1 q2
–
Fe –q V1 V2 V3
+ –
– – – – – – – – – –
Burada; V
V: levhalar arasındaki potansiyel farkı (volt) Her bir kondansatörün yükleri eşit ve toplam yük birinin
yüküne eşittir. qTop = q1 = q2 = q3
d: levhalar arası uzaklık (metre)
volt Kondansatörlerin gerilimleri toplamı, üretecin gerilimine
E: levhalar arasındaki elektrik alandır. ( )
metre eşittir. V = V1 + V2 + V3
Şiddeti E olan düzgün elektrik alan içine konulan q yükü- 1 1 1 1
Devrenin eşdeğer sığası; = + +
ne etkiyen kuvvet; Ceş C1 C2 C3
V
F=q$E&F=q bağıntısından bulunur. 2. Paralel Bağlama ve Özellikleri
d
Her bir kondansatörün potansiyel fark- C1 q1
Sığaçlar (Kondansatörler) ları eşittir. VKL = V1 = V2 = V3 tür. V1
Birbirine paralel iletken iki levha arasında, yalıtkan(die- Toplam yük; qTop = q1 + q2 + q3 C2 q 2
lektrik) bir madde konulup levhalar üreteçle yüklenir. V2
Devrelerin eşdeğer sığası;
Metal levhalar ve yalıtkan maddeden oluşan bu sisteme C3 q3
Ceş = C1 + C2 + C3 dür.
sığaç denir. Bir iletkenin yükünün, yükün iletkene kazan- V3
dırdığı potansiyele oranı sabittir. Bu sabit değere iletke- + –
nin sığası denir. Sığa C ile gösterilir. q = C $ V dir. V

182
ELEKTROSTATİK VE ELEKTRİKSEL KUVVET
27
1. Maddenin elektron kazanması veya kaybetmesine 4. Sürtünme ile
ne ad verilir?
yüklenme İletken Madde
A) Elektriklenme B) Faraday Kafesi
Dokunma ile
C) Elektriksel Kuvvet D) İletkenlik yüklenme Yalıtkan Madde
E) Yalıtkanlık Etki ile
yüklenme
Yukarıda verilen yüklenme çeşitleri ve madde

eşleştirmesi doğru şekilde yapılırsa eşleştirme
nasıl olur?
A) B)
2. I. Sürtünme ile elektriklenme

II. Dokunma ile elektriklenme C) D)
III. Etki ile elektriklenme
Yukarıda verilen elektriklenme çeşitlerinden

hangileri temas ile elektriklenmedir?
E)
5. İletken, yarıçapları farklı iki küre birbirine dokundu-

rularak yük alış-verişi yapması sağlanıyor.
3. Sürtünme ile elektriklenmede,
Yük dengesi sağlandığı anda aşağıdakilerden
I. Yalıtkan cisimlerde olur. hangisi doğru olur?
II. Cisimler zıt yükle yüklenir. A) Yük miktarları eşit olur.
III. Yarıçapı büyük olan cisimde yük daha fazla
B) Kürelerin elektriksel potansiyelleri eşit olur.
olur.
C) Küreler zıt elektrik yüküyle yüklenir.
D) Toplam yük miktarı artar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Yarıçapı büyük olan küre daha az elektrik yü-
D) I ve III E) I, II ve III küyle yüklenir.

183
ELEKTROSTATİK VE ELEKTRİKSEL KUVVET 27
6. İletkenlerde bulunan fazla yüklerin, iletkenin dış kıs- 9. –
–
–
Ebonit Çubuk
mında toplanması ve iletkenin içine elektrik yüklerin – –
girmemesine Faraday Kafesi denir.
Yün Kumaş
Aşağıdaki olaylardan hangisi Faraday Kafesi ile – –
– –
ilgilidir? – –
A) Şimşek çarpmasının ağaçlara olması

Şekil-I Şekil-II
B) Yüksek binaların üstüne paratoner konması
C) Yalıtkanların yüklenmesi
D) Uçağa yıldırım çarpmasında yolculara bir şey Şekil – I deki ebonit çubuk yün kumaşa sürtünerek
olmaması yüklenmesi sağlandıktan sonra, ebonit çubuk Şekil – II
deki negatif yüklü elektroskoba yaklaştırılıyor.
E) Topraklanma bir cismin nötr olması
Buna göre, elektroskobun yapraklarının hareketi
için ne söylenebilir?
A) Biraz kapanır.
B) Tamamen kapanır.
7. Yükleri sırasıyla +4q ve –8q olan X ve Y küreleri
birbirine dokundurulup, aynı mesafeye konuluyor. C) Önce açılır, sonra kapanır.
+4q D) Önce kapanır, sonra açılır.

–8q
E) Biraz açılır.
X Y
Buna göre son durumda kürelerin,
I. yük miktarları,
II. yük cinsleri,
III. birbirlerine uyguladıkları elektriksel kuvvet bü-
yüklükleri
niceliklerinden hangileri kesinlikle aynı olur?

10. –12q
+2q
A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III
D) II ve III E) I ve III 3r 2r
L
K
Yarı çapları 3r ve 2r olan iletken X ve Y kürelerinin

8. Doğada bulunabilen en küçük yük miktarına ele- yükleri sırasıyla –12q ve +2q dur.
menter yük denir.
Buna göre, küreler birbirine dokundurulduğun-
Buna göre, da kürelerin son yükleri ne olur?
I. elektron
K L
II. nötron
A) +6q +4q
III. proton
B) –6q –4q
hangi parçacıklar elementer yüke sahiptir? C) –6q –2q
A) I ve III B) I ve II C) I, II ve III D) –4q –6q

E) –8q –4q

184
28
1. Yalıtkan 3.
K L r 2r
– –
– –
– –
– –
K L
Şekilde eşit ve negatif yüklü r ve 2r yarıçaplı küreler,

K ve L iletken cisimleri şekildeki gibi yalıtkan bir ci- yüksüz özdeş K, L elektroskoplarının topuzlarına
simle ayrılmıştır. dokunduruluyor.
Negatif yüklü küre K cismine yaklaştırıldığında K Buna göre, K ve L elektroskoplarının durumu ile
ve L cisimlerinin yük dağılımı nasıl olur? ilgili,
A) B) C) I. K nın yaprakları, L den daha fazla açılır.
K L K L K L
+– + +– + –
II. L nın yaprakları, K dan daha fazla açılır.
+– + +– + –
III. L nin son yük miktarı, K dan fazla olur.
+– + +– + –
+– + +– + – yargılarından hangileri doğru olabilir?
D) K L E) K L A) I ve III B) II ve III C) Yalnız III

– +
+– –
+– –
– + D) Yalnız II E) Yalnız I
– +
+– –
– +
+– –
4. X Z
– – Y
–
2. +12q – r – r 3r
–2q
– –
– –
–
r 4r
K
L
İletken X, Y ve Z kürelerinden r yarıçaplı X küresi nega-
Yarı çapları sırasıyla r ve 4r olan iletken K ve L küre- tif yüklü, r yarıçaplı Y ve 2r yarıçaplı Z ise yüksüzdür.
lerinin yükleri sırasıyla –2q ve +12q dur. X küresi şekildeki gibi Y küresine yaklaştırılıyor ve
Y – Z küreleri birbirinden ayrılıyor.
Buna göre, küreler birbirine dokundurulduğunda
hangi küreden diğerine ne kadar yük geçer? Son durumda kürelerin yük miktarları sırasıyla
qx, qy, qz olduğuna göre bunlar arasındaki ilişki
A) K den L ye –2q B) L den K ya +4q nedir?
C) L den K ya –2q D) K dan L ye –4q
A) qx>qz>qy B) qx>qy=qz C) qz>qy>qx
E) K den L ye +4q D) qz>qx=qy E) qx=qy=qz

185
5. Yükleri sırasıyla +4q ve –9q olan iletken X ve Y kü- 8. ÁF
releri birbirine dokunduruluyor.
Son durumda kürelerin yük miktarları ne olabilir?

q1 q q2
X Y
A) –2q –4q
B) –4q –2q
C) –q –4q q3
D) +q +4q
Eşit kare bölmeli şekildeki düzlemde q1, q2 ve q3
E) +2q +8q yüklerinin q yüküne uyguladığı bileşke elektriksel
kuvvet FR şekildeki gibidir.
q1
Buna göre, q oranı kaçtır?
2
A) –2 B) 2 C) –4 D) 4 E) 1
6. ÁF
45° q3
q1
2d
d
q2
Şekildeki FR kuvveti q1 ve q2 yüklerinin q3 yükünü uy-

guladığı bileşke elektriksel kuvvettir.
q1
2
A) –4 B) –2 C) –1 D) 2 E) 4
9. X
K L
7.
K ve L cisimleri bir iple tavana şekildeki
gibi asıldığında ip gerilmeleri oluşmak-
tadır. T1
Bir ucu toprağa bağlanmış K – L cisminin diğer ucu-
na yüklü X cismi yaklaştırılıyor.
Cisimlerin yük cinsleri aynı olduğuna
K Bu durumda topraktan K–L cismine elektron akı-
göre, sadece K nın yük miktarı arttı-
şı gerçekleştiğine göre,
rılırsa, T1 ve T2 ilk duruma göre nasıl
T2
I. L ucu nötrdür.
değişir?
II. K ucu negatif yüklüdür.
L
III. X cismi pozitif yüklüdür.
A) T1 azalır. B) T1 değişmez. C) T1 değişmez.
T2 azalır. yargılarından hangileri doğrudur?
T2 artar. T2 artar.
D) T1 değişmez. E) T1 azalır.
T2 değişmez. T2 azalır. D) II ve III E) I, II ve III

186
25
1. + – 3. M
+q
+ –
+ K – L
+ –
X Y
K L
–q +q
Şekil-I Şekil-II
Şekildeki eşkenar üçgenin kenarlarına yerleşti-
Şekil - I ve Şekil – II de yüklü X ve Y elektroskopla-
rilmiş +q ve –q yüklü parçacıklardan L noktasın-
rından, X e pozitif yüklü K çubuğu yaklaştırıldığında
daki yüke M nin uyguladığı elektriksel kuvvet F
yapraklar biraz daha açılırken negatif yüklü L çubu-
ise, K ya etki eden bileşke kuvvet kaç F dir?
ğu Y ye yaklaştırıldığında yapraklar önce kapanıp
sonra tekrar açılıyor. 3
A) §3 B) 1 C) §2 D) 2 E) 3
Buna göre,
I. X pozitif yüklüdür.
II. Y negatif yüklüdür.
III. X in yük miktarı Y den fazladır.
yargılarından hangisi doğru olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

4.
2. Elektrik yüklü özdeş K, L, M iletken kürelerinden K

küresi önce L ye, sonrada M ye dokundurulup ay-
rılıyor. Negatif yüklü elektroskobun topuzuna şekildeki ne-
gatif yüklü X küresi dokunduruluyor.
Son durumda L negatif, M pozitif işaretli olduğu-
na göre, başlangıçta Elektroskobun yapraklarının hareketi için;
I. K negatif işaretlidir. I. Tamamen kapanır.
II. L pozitif işaretlidir. II. Biraz açılır.
III. M pozitif işaretlidir. III. Biraz kapanır.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? yargılarından hangileri söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız III
D) I ve III E) I ve II D) I ve III E) II ve III

187
5. Y
Z
7. Topuzundan topraklanmış Y elektroskobuna nega-
X
tif yüklü X küresi şekildeki gibi yaklaştırılıyor.
r 3r 2r
X Y
–
––
–
Elektrikle yüklü şekildeki iletken X, Y, Z küresel ci-

simlerinden X cismi önce Z ye, sonra Y ye dokun-
durulup ayrılıyor. Bu işlem sonunda Y nin son yükü
–3q, Z nin son yükü +2q oluyor.
Buna göre, elektroskobun topuzunun ve yaprak-
Buna göre, Y nin ilk yükü nedir? larının yük işareti ne olur?
A) +3q B) +5q C) –6q Topuz Yapraklar

D) –4q E) –5q A) Pozitif Negatif
B) Pozitif Nötr
C) Nötr Nötr
D) Nötr Negatif
E) Negatif Nötr
6.
+2q X
8. Nötr iletken K–L cismine negatif yüklü X küresi şe-
kildeki gibi yaklaştırılıyor.
X
–q Y –
Yalıtkan zemin ––
–
K L
Yükleri +2q ve –q olan özdeş ve iletken X, Y küre-
lerinden, X esnek ve yalıtkan bir yaya bağlanırken
düşeyine Y küresi konuluyor. Bu durumda yayda
oluşan kuvvet Fyay, Y cismine zeminin tepkisi N dir.
Küreler birbirine dokundurulup tekrar yerine ko-

Cisim K ucundan topraklandığına göre,
nulursa Fyay ve N büyüklüğü için ne söylenebilir?
I. Pozitif yükler K ucuna gelir.
Fyay N II. Negatif yükler toprağa gider.
A) Azalır Azalır III. Negatif yükler L ucuna gider.
B) Değişmez Artar
C) Azalır Artar
D) Artar Artar
E) Artar Azalır D) I ve II E) I ve III

188
22
1. 3. X
α β Y
r 3r
T1 T2 –9q +q
q1 q2
X Y
m1 m2
düşey
Yarıçapları 3r ve r olan şekildeki X ve Y kürelerinin

Düşey düzlemde yalıtkan iplerle tavana asılmış X ve yükleri sırasıyla +q ve –9q dur. Y küresi X küresine
Y cisimlerinin yükleri sırasıyla q1, q2 kütleleri m1, m2 önce içten sonra dıştan dokundurulup ayrılıyor.
dir.
Son durumda kürelerinin yükleri qx ve qy ne
Sistem şekildeki gibi dengede ve α > β olduğu- olur? (Küreler iletkendir.)
na göre,
qx qy
I. T1 > T2
3q q
A) - 2 -2
II. m2 > m1
III. q1 > q2 B) –2q –6q
C) –3q –q
yargılarından hangileri kesinlikle doğru olur?
D) +6q +2q
E) –6q –2q
4. Y
X
r 2r
–3q +9q
Yükleri sırasıyla –3q ve +9q olan şekildeki yalıtkan

2. Bir cismin üzerindeki fazla elektronları vererek nötr X ve Y küreleri birbiren dokundurulup ayrıldıktan
hale gelmesi olayına topraklama denir. sonra, Y küresi topraklanıyor.
Aşağıdaki olaylardan hangisi topraklama ile ilgili Buna göre, kürelerin son yük miktarları qx ve qy
değildir? ne olur?
A) İletken yer döşemeleri qx qy

B) Tankerden yere uzanan zincir sarkıtılması A) +2q Nötr
C) LPG'li arabalara yakıt öncesi iletken bağlantısı B) –2q Nötr

yapılması C) +2q +4q
D) Yüklerin iletkenlerin dışında toplanması D) –2q –4q
E) Evlerdeki prizlerde fazla yükü ileten sistem ol- E) –3q +9q

ması

189
5. 7.
α α α β
T2
T T T1
m
X Y L
m
düşey
–2q –4q K
düşey
Yalıtkan iplerle tavana bağlanmış özdeş X ve Y kü- Düşey düzlemde kütleleri eşit, yüklü K ve L cisimleri
releri şekildeki gibi dengededir. şekildeki gibi dengededir.
Küreler birbirine dokundurulup aynı konuma bı- Buna göre,

rakılırsa, ilk duruma göre, I. b > α
I. α açısı artar. II. T1 > T2
II. Elektriksel kuvvet azalır. III. K nın yükü, L nin yükünden büyüktür.
III. Elektriksel kuvvet artar. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
yargılarından hangisi doğru olur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
D) I ve III E) Yalnız III
6. Tel
Y
X
r
3r +q
–9q
8. Yalıtkan zemin üzerine konulmuş yüklü cisimler,

yay sabitleri k ve 2k olan yaylarla şekildeki gibi den-
gededir.
k1= k +q –q k2 = 2k
Yarıçapları sırasıyla r ve 3r olan iletken X, Y küreleri-
nin yükleri sırasıyla –9q ve +q dur.
X küresi iletken bir telle Y nin iç kısmına şekil-

Buna göre,
deki gibi bağlanırsa son durumda X ve Y nin yük
I. Yayda oluşan kuvvetlerin büyüklüğü eşittir.
miktarları ne olabilir?
II. Yayların uzama miktarları eşittir.
X Y
III. Yaylarda depoların yay potansiyel enerjileri
A) –q –3q eşittir.
B) Nötr –4q
C) +q +3q
D) –2q –6q A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
E) –3q –5q D) II ve III E) I, II ve III

190
elektriksel alan, elektriksel potansiyel ve
enerji
29
1. Elektrik alan, birim elektrik yüküne etkiyen elektrik- 4. ÁE
sel kuvvet olarak tanımlanır.
q1 K
Buna göre, elektrik alan ile ilgili;
I. Vektörel bir niceliktir. q2
II. Yük miktarına bağlıdır.
III. Birimi Newton dır.

Eşit kare bölmeli düzlemde q1 ve q2 yüklerinin şe-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II kildeki K noktasında oluşturduğu bileşke elektriksel
alan ER dir.
q1
2
1
A) –4 B) 4 C) 2 D) –2 E) 2
2. Elektrik alan birimi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Newton B) Coulomb C) Newton/Coulomb

D) Farad E) Newton x Coulomb
5.
K L M
Birbirine etki mesafesinde bulunan elektrik yüklü K,

L ve M cisimlerinin elektrik alan çizgileri şekildeki
gibidir.
3. Elektrik alan çizgileri ile ilgili verilen bilgilerden
hangisi yanlıştır? Buna göre,
A) Pozitif yükten negatif yüke doğrudur. I. K ve L aynı yüklüdür.
B) Birbirini asla kesmezler. II. L ve M zıt yüklüdür.
C) Simetrik şekilde üç boyutta uzanır. III. K ve M birbirine itme kuvveti uygular.
D) Çizgilerin sık olduğu yerlerde şiddeti büyüktür. A) Yalnız I B) II ve III C) I ve II

E) Skaler bir büyüklüktür. D) I, II ve III E) I ve III

191
elektriksel alan, elektriksel potansiyel ve enerji
29
6. Elektriksel kuvvetlere karşı yapılan işin karşılığına 9. İletken ve yüklü bir kürenin potansiyeli ile ilgili;
elektriksel potansiyel enerji denir. I. Kürenin içerisinde sıfırdır.
Buna göre, elektriksel potansiyel enerji ile ilgili; II. Kürenin içerisinde her noktada sabittir.
I. Birimi Newton dır. III. Uzaklıkla ters orantılıdır.
II. Skaler bir büyüklüktür. yargılarından hangileri doğrudur?
III. Türetilmiş bir büyüklüktür.
yargılarından hangileri doğrudur? D) I ve III E) II ve III
7. Birim yük başına düşen elektriksel potansiyel ener-

jiye elektriksel potansiyel denir.
Buna göre, elektriksel potansiyel ile ilgili;

I. Birimi Volttur.
II. Vektörel bir büyüklüktür.
III. Temel bir büyüklüktür.

10. Potansiyellerinin eşit olduğu noktaların birleştirilme-

siyle oluşan çizgileri eş potansiyel çizgileri denir.
– +
K
M L
8. İletken ve yüklü bir kürenin elektrik alanı ile ilgili;
I. Kürenin içerisinde sıfırdır.
Şekilde verilen potansiyel çizgiler üzerinde bu-
II. Küre yüzeyinde maksimumdur.
lunan K, L ve M noktalarının potansiyelleri sıra-
III. Küre merkezinde maksimumdur. sıyla VK, VL ve VM arasındaki ilişki nedir?
yargılarından hangileri doğrudur? A) VK > VL > VM B) VL > VM > VK
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) VL > VK > VM D) VM > VK > VL
D) I ve II E) I ve III E) VK = VL = VM

192
enerji
30
1. + 3. Aşağıdaki birimlerden hangisi elektrik alan biri-
mi olarak kullanılır?
+ +
A) Coulomb/Newton B) Newton/Coulomb
r K r L r M
+ O C) Newton.Coulomb D) Coulomb2/metre
E) Volt
+ +
+ 4. Elektriksel Alan
Skaler Büyüklük
İçi boş pozitif yüklü iletken kürenin K, L ve M nokta-
Elektriksel
larında oluşturduğu elektriksel alan şiddetleri sıra-
Potansiyel Enerji
sıyla EK, EL ve EM dir.
Elektriksel
Buna göre EK, EL, EM arasındaki ilişki nedir? Kuvvet
Vektörel Büyüklük
A) EK > EM > EL B) EM > EL > EK
Elektriksel
C) EM > EK > EL D) EK = EL = EM Potansiyel
E) EK > EL > EM
Yukarıda verilen niceliklerin doğru şekilde eş-
leştirilmesi nasıl olur?
A) B)
2. +
C) D)
+ +
r K r L r M
+ O
+ +
İçi boş pozitif yüklü iletken kürenin K, L ve M nok- E)

talarında oluşturduğu potansiyeller sırasıyla VK, VL
ve VM dır.
Buna göre VK, VL, VM arasındaki ilişki nedir?

A) VK > VM > VL B) VK = VL = VM
C) VM > VL > VK D) VK > VL > VM
E) VK = VL > VM

193
30
5. +q +2q 8. Y
d d d X
K L
+q ve +2q yüklü cisimler aynı düzlemde şekildeki r 2r

gibi konulmuştur.
K noktasındaki toplam potansiyel VK, L noktasın-

V
daki toplam potansiyel VL ise VK oranı kaçtır?
L Yarı çapları r ve 2r olan X, Y kürelerinin yükleri sıra-
2 5 4 3 sıyla –3q ve +9q dur. Küreler birbirine dokunduru-
A) 3 B) 4 C) 5 D) 2 E) 1
lup ayrılıyor.
r yarı çaplı X küresinin dokumadan önceki elekt-

rik potansiyeli –V olduğuna göre, son durumdaki
elektrik potansiyeli kaç V dir?
X Y 1 3 1 2
6.
d A) 2 B) C) D) – E) –
+q +9q 3 3 2 3 3
Elektrik yükleri +q ve +9q olan X ve Y cisimleri bir

düzlem üzerinde şekildeki gibi tutuluyor.
Yükler ile aynı doğrultu üzerinde elektriksel ala-

nın sıfır olduğu noktanın X yüküne olan uzaklığı
kaç d dir?
1 1 1 1
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E)
2
9. +2q
7. +2q
K L M
d d
+q
–q d +q
+2q ve +q yüklü iki cisim eşit bölmeli kare düzlem
Bir kenar uzunluğu d olan şekildeki eşkenar üçge-
üzerine şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
nin köşelerine –q, +2q ve +q yükleri şekildeki gibi
yerleştirilmiştir. Cisimlerin K, L ve M noktalarında oluşturduğu
bileşke elektrik alan büyüklükleri sırasıyla EK, EL
Buna göre, sistemin elektriksel potansiyel ener-
ve EM ise bunlar arasındaki ilişki nedir?
jisi veren ifade nedir? (k: Coulomb sabiti)
A) EL > EK = EM B) EM > EL > EK

kq2 kq2 3kq2
A) – B) – C) –
2d2 d d2 C) EK > EL > EM D) EL > EM > EK
3kq2 2kq2
D) – E) –
2d d E) EK = EM > EL

194
enerji
26
4.
1. +q –q
d d d
37° E=3 N/C
K L
ip
Sürtünmesiz yatay ve yalıtkan zemin üzerinde ara-
larında 3d kadar uzaklık bulunan +q ve –q yüklü m=0,4 kg
cisimlerden –q yüklü cisim sabit tutulmaktadır. +q
yüklü cisim serbest bırakıldığında K noktasında VK,
L noktasında VL hızıyla geçiyor.
V Düşey kesiti verilen düzlemde kütlesi 0,4 kg olan q

Buna göre, VK oranı kaçtır?
L yüklü bir cisim düzgün elektrik alan içerisinde şekil-
2 1 1
A) 3 B) 2 C) §2 D) E) 2 deki gibi dengededir.
2
Buna göre, cismin yükü q ve ipte meydana gelen
gerilme kuvveti T kaçtır?
2
(g = 10 m/s ; sin37° = 0,6 ; cos37° = 0,8)
q(Coulomb) T(Newton)
Newton A) 1 4
2. I.
Coulomb
B) 1 5
joule 3
II. C) 5
Coulomb 5
D) 5 4
Volt 4
III.
Metre
E) 3 4
5
Yukarıda verilen birimlerden hangileri elektrik
alan birimi olarak kullanılabilir?

5.
D) I ve III E) II ve III X Y
3. Düzgün bir ER elektrik alanı içindeki q yüklü cis- Aynı düzlemde bulunan X ve Y yüklerine ait elektrik-
me etki eden elektriksel kuvvet FR olduğuna göre, sel alan çizgileri şekildeki gibidir.
hangisi kesinlikle doğrudur?
Buna göre X ve Y yükleri için;
A) FR = q.ER dir. I. X ve Y cisimleri birbirini iter.
B) q yükü negatif ise cisim elektrik alana zıt yönde II. X cisminin yük miktarı, Y den fazladır.
hareket eder.
III. X cismi pozitif, Y cismi negatif yüklüdür.
C) Cisim elektrik alanla aynı yönde hareket eder.
D) Elektriksel kuvvet ER ile ters orantılıdır.
E) q yükü negatif ise elektriksel kuvvetin yönü ER ye
zıt yöndedir. D) I ve III E) II ve III

195
26
6. Y 8. Aşağıdaki birimlerden hangisi elektriksel potan-
X
siyel birimi yerine kullanılamaz?
Joule
A) B) Volt C) Amper.ohm
r 2r Coulomb
Newton.metre
D) E) Newton.metre
Coulomb
Yarıçapları sırasıyla r ve 2r olan iletken yüklü X ve Y

küreleri arasında bulunan anahtar kapatılarak yük
alış-verişi yapılması sağlanıyor. 9.
–q yüklü cisme, şekildeki K L
yüklü paralel levhalar ara- + –
Buna göre son durumda; sında sabit hızla, üçgen bi- + 1 –
2
I. Kürelerin elektriksel potansiyelleri eşittir. çimindeki I, II ve III yolları + –
+ –q –
II. Y nin yük miktarı, X ten fazladır. aldırılıyor. 3
+ –
III. Küreler birbirine itme kuvvet uygular.
Buna göre,
+ –
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? I. 2 yolunda elektriksel
kuvvet iş yapmıştır. V
II. 3 yolunda elektriksel kuvvetlere karşı iş yapılmıştır.
III. 1 yolunda iş yapılmamıştır.
A) Yalnız I B) II ve III C) I ve III

D) I, II ve III E) I ve II
10.
7.
L
T
K
+q
r 3r m
30°
Düşey kesiti verilen sürtünmesi önemsiz eğik düz-

Yarı çapları sırasıyla r ve 3r olan şekildeki iletken K lem üzerindeki m kütleli +q yüklü cisim ER elektrik
ve L kürelerinden K küresinin elektriksel potansiyeli alanı içerisinde ip gerilmesi sıfır olacak şekilde den-
–V dir. gededir.
Küreler birbirine dokundurulup ayrıldıktan son- Buna göre, ER nin büyüklüğünü veren ifade han-
ra K nın son elektriksel potansiyeli V olduğuna gisidir?
göre, ilk durumda K nın yükü qK nın L nin yükü 3m
1
qL ye oranı kaçtır? (g: yer çekim ivmesi ; sin30° = 2 , ; cos30° =
2
mg mg mg
1 1 1 A) q B) C) 2q
A) 3 B) 5 C) - 5 3q
3 mg mg
1 2 D)
D) - 3 E) - 3 q E) 3q

196
enerji
23
1. O 3.
α α
İp İp K L
r r
O
X Y
Düzey düzlemde yalıtkan iplerle O noktasına bağ-

lanmış yüklü özdeş X ve Y iletken cisimleri şekildeki
r ve 2r yarı çaplı iletken K ve L küreleri eş merkezli
gibi dengededir.
olarak yerleştirilmiş ve oluşturdukları elektrik olan
Cisimlerin yükleri sırasıyla +2q ve +4q olduğu- çizgileri şekilde verilmiştir.
na göre, küreler birbirine dokundurulursa; Kürelerin yükleri sırasıyla qK ve qL olduğuna
I. α açısı artar. göre;
II. O noktasındaki elektriksel potansiyel değiş- I. K nın yükü negatiftir.

mez. II. L nin yükü pozitiftir.
III. O noktasındaki bileşke elektriksel alan şiddeti III. L nin yük miktarı, K dan fazladır.
değişmez.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
D) II ve III E) Yalnız III
4. +4q
Y
–2q
X
2. M
O r r r
K L M
d d
r ve 2r yarıçaplı iletken X ve Y küreleri eş merkezli

d d olacak şekilde yerleştirilmiştir.
K L N
X ve Y nin yükleri sırasıyla –2q ve +4q olduğuna
Şekildeki eşkenar üçgenin K, L ve M köşelerine göre;
yerleştirilmiş +q yüklü cisimlerden M noktasındaki I. L noktasındaki elektriksel alan şiddeti en bü-
cisim N noktasına getiriliyor. yüktür.
II. K ve M noktalarındaki elektriksel alan şiddeti
Buna göre, sistemin kaybettiği enerjiyi işi veren
eşittir.
ifade nedir? (k: coulomb sabiti)
III. K ve M noktasındaki elektriksel alan yönleri zıttır.
2kq 2 kq 2 kq 2
A) d B) 2d C) d yargılarından hangileri doğrudur?
kq 2 kq 2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) 3d E)
d2 D) I ve II E) II ve III

197
23
5. q1 7. –4q
q2
Y
+q
X
O r r r
O K L M
r yarıçaplı çember üzerinde bulunan şekildeki q1 ve r ve 2r yarıçaplı iletken ve yüklü X, Y küreleri eş mer-
q2 yüklü cisimlerin O noktasında oluşturduğu bileş- kezli olacak şekilde yerleştiriliyor.
ke elektriksel alan şiddeti ER, toplam potansiyel V dir.
Kürelerin yükleri sırasıyla +q ve –4q olduğuna
Cisimler birbirine yaklaştırılacak şekilde hare- göre;
ket ettirilirse, ER nin büyüklüğü ve V değeri ilk du- I. K ve M noktalarındaki elektriksel potansiyeler
ruma göre nasıl değişebilir? eşittir.
II. L noktasının potansiyeli en küçüktür.
E V
A) Değişmez Artar III. M noktasının potansiyeli en büyüktür.
B) Artar Azalır yargılarından hangisi doğrudur?

C) Azalır Azalır
D) Artar Değişmez
E) Değişmez Değişmez
8.
ÁE
K L
6. Potansiyel
Sürtünmesi önemsiz yatay ve yalıtkan bir zemin
5V
üzerinde bulunan şekildeki düzgün elektrik alan
V içerisinde K noktasından bırakılan yüklü bir parça-
d d d
cık L noktasına doğru hızlanıyor.
q1 X Y q2
X Y Konum Buna göre;
Şekil-I Şekil-II
I. Parçacık pozitif yüklüdür.
Yatay yalıtkan bir zemin üzerine yerleştirilmiş Şekil-I II. K noktasının elektriksel potansiyeli, L den bü-
deki q1 ve q2 yüklerinin, X ve Y noktasında oluştur- yüktür.
duğu toplam elektriksel potansiyelin konuma bağlı III. K noktasının elektriksel alanı, L ye eşittir.
grafiği Şekil-II deki gibidir.
q1
2 A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
1 1 D) I ve III E) I, II ve III
A) –3 B) 3 C) 3 D) - 3 E) 2

198
YÜKLÜ PARALEL LEVHALAR VE SIĞA
31
1. Elektrik yükünü depolayan dolayısıyla elektriksel 4.
potansiyel enerjiyi depolayan sistemlere sığaç
(kondansatör) denir.
Buna göre, hangisi sığaçların kullanım alanların- A

dan biri değildir?
d
A) Elektronik flaşların çalışması
B) Otomobil hava yastıklarının sensörleri Şekildeki düzlem sığacın levha alanı A, levhalar
C) Atılımlı lazerler arası mesafe d, levhalar arasındaki yalıtkan ortamın
elektriksel geçirgenliği f dir.
D) Radyo ve televizyonlarda
E) Akkor lamba Buna göre sığacın sığası,
I. f, ile doğru orantılıdır.
II. A, ile ters orantılıdır.
III. d, ile ters orantılıdır.

2. + –
A) I ve III B) I ve II C) II ve III
+ –
K L M D) Yalnız I E) Yalnız III
+ –
+ –
+ –
5. d
V
q E
Birbirine paralel iletken iki levha şekildeki gibi bir
üretece bağlanarak yükleniyor. K L
Buna göre K, L ve M noktalarının elektriksel alan

şiddetleri EK, EL, EM arasındaki ilişki nedir? + –
A) EK = EL = EM B) EK > EL > EM V
C) EK > EM > EL D) EM > EL > EK Şekildeki V potansiyel farkı ile yüklenen paralel lev-
halar arasındaki K noktasından serbest bırakılan q
E) EM > EK > EL
yüklü parçacık E kinetik enerjisiyle L noktasına çar-
pıyor.
Buna göre, E kinetik enerjisi,

I. q, yük miktarı
II. V, potansiyel farkı
3. Aşağıdakilerden hangisi sığaç birimi yerine kul-
lanılabilir? III. d, levhalar arası mesafe
Newton niceliklerinden hangisine bağlıdır?

A) Volt B) Ohm C)
Coulomb
Volt
D) Farad E) Metre

199
YÜKLÜ PARALEL LEVHALAR VE SIĞA 31
6. d 8.
+q
+ –
V
+ –
Bir üretece bağlanmış şekildeki sığacın levhalarının
V
arasındaki yalıtkan ortamın dielektrik kat sayısı ar-
Aralarında d uzaklığı olan paralel levhalar V potansi- tırılırsayor.
yeli ile şekildeki gibi yüklenmiştir. Serbest bırakılan
+q yüklü cisim a ivmesiyle hareket ederek t süre Buna göre, sıgaca ait;
sonra karşı levhaya V hızıyla çarpıyor. I. Sığa değeri
II. Depolanan yük
Sadece levhalar arası d uzaklığı artırılırsa a, t, V
niceliklerinden hangisi azalır? III. Enerji
A) Yalnız V B) Yalnız a C) a ve t niceliklerinden hangisi artar?
D) t ve V E) a, t, V A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

7. d
9. Yük (q)
q
+ –
O V Potansiyel
V
fark (V)
V potansiyel farkı ile yüklenen sığaç levhaları ara-
sındaki uzaklık d dir.
V potansiyel farkı altında q yükü ile yüklenen bir sı-
Başka bir değişiklik yapılmadan levhalar arası ğacın yük-potansiyel farkı grafiği şekildeki gibidir.
mesafe 2d yapılırsa,
Grafikteki q ve V değeri bilinenleri ile sığaca ait;
I. Sığacın sığa değeri azalır.
I. Sığa değeri
II. Depolanan yük miktarı azalır.
II. Depolanan enerji
III. Levhalar arasındaki elektriksel alan azalır.
III. Levhalar arası uzaklık
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir?

200
32
1. 3. K L
X
6F
4F
Y
X Y
+ –
Şekildeki devrede X–Y uçları arasındaki eş de-
V
ğer sığa 6F olduğuna göre, L sığacının sığası
kaç F dir?
X ve Y sığaçları bir üretece şekildeki gibi bağlanmıştır.
X sığacının levhaları arasındaki uzaklık artırıldı- A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
ğında;
I. X in yükü azalır.
II. Y nin potansiyeli değişmez.
III. Eş değer sığa değeri artar.
yargılarından hangisi doğru olur?
4. d
+ –
2. 3C 6C
V
2C Şekildeki paralel levhalar arasında bulunan X, Y

4C ve Z noktalarına ait;
I. Elektriksel alan şiddeti
2C II. Elektriksel potansiyel
III. Elektriksel alan yönü
Sığa değerleri verilen şekildeki sığaçların eş de- niceliklerinden hangileri aynıdır?

ğer sığaları kaç C dir?
A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8

201
5. 8.
+q
1 L K L
2 m
ÁE 2m
+q
K 3 –2q
Düzgün bir elektrik alan içerisinde bulunan +q yük- + –

lü parçacık K noktasından L noktasına şekildeki 1,
2 ve 3 yollarından ayrı ayrı getiriliyor. V
Bu yollarda yapılan işler sırasıyla W1, W2 ve W3 Elektrik yüklü K ve L levhaları şekilde verilmiştir. K
olduğuna göre bunlar arasındaki ilişki nedir? levhasından serbest bırakılan +q yüklü, m kütle-
li cisim E1 kinetik enerji ile L levhasına çarpıyor. L
A) W1 = W2 = W3 B) W1 = W3 > W2
levhasından serbest bırakılan –2q yüklü 2m kütleli
C) W2 > W1 = W3 D) W1 > W2 > W3 parçacık K levhasına E2 kinetik enerjisi ile çarpıyor.
E) W3 > W2 > W1 E
Buna göre, E1 oranı kaçtır?
2
1 1 1
A) 4 B) C) §2 D) 2 E) 2
2
6. d d
+q 9.
K X Y
L M
+ –
+ –
V
V
X ve Y sığaçları uçları arasındaki potansiyel farkı V
Birbirine paralel elektrik yüklü iletken levhalar arasında olan üretece şekildeki gibi bağlanmıştır.
+q yüklü parçacık K noktasından serbest bırakılıyor.
X sığacının levhaları arasına dielektrik kat sayısı
Buna göre, cismin L noktasındaki kinetik ener- daha büyük bir madde konulduğunda,
jisi EL nin, M noktasındaki kinetik enerjisi EM ye I. Eş değer sığaç değeri
oranı kaçtır? II. X sığasının potansiyeli
1 2 1 III. Y sığasının yük miktarı
A) §2 B) C) 3 D) 2 E) 2
2
niceliklerinden hangisi artar?
A) I ve III B) I ve II C) II ve III
D) I, II ve III E) Yalnız I
7. 2C
2C
2C
10.
K L
6C 2C C
2C
2C
K L
Sığaları 2C olan sığaçlar şekildeki gibi bağlanmıştır. C
Buna göre, K–L arasındaki eş değer sığaç kaç Şekildeki devre parçasında K–L noktaları arasın-
C dir? daki eş değer sığa kaç C dir?
A) 6 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 1
A) 6 B) 3 C) 2 D) 1 E) 2

202
27
1.
Sürtünmelerin önemsiz olduğu 4. 2C
yatay düzlemde +q yüklü bir par- X

+q
çacık şekildeki konumdan ser-
best bırakılıyor. 3C 6C
Buna göre, + –
+ –
V
Kuvvet Hız Konum
V
Şekildeki devrede sığaları verilen sığaçlardan X sı-

ğacının uçları arasındaki potansiyel VX, Y nin potan-
0 0 0
siyeli VY dir.
Zaman Zaman Zaman
I II III
V
Buna göre, Vx oranı kaçtır?
verilen grafiklerden hangileri bu parçacığa ait y
olabilir? 1 1
A) 1 B) 2 C) 2 D) 3 E) 3
2.
K L
C C C
5. L
Şekildeki devre parçasında KL uçları arasındaki
C
eş değer sığa kaç C dir?
C
1 2 3
A) 3 B) 3 C) 2 D) 3 E) 1
C
C
K
+ –
3. C 12C
V
3C Özdeş sığaçlardan oluşan şekildeki devrede K ve L
sığaçların yükleri sırasıyla qK ve qL dir.
C Buna göre, qK ve qL için ne söylenebilir?
qK qL
K L
A) q 3q
B) q 4q
Şekildeki devre parçasında K–L noktaları arasın- C) 3q q
daki eş değer sığa kaç C dir? D) 3q 2q
A) 8 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 E) 2q q

203
6. C 9.
2C +q
K M
L
2C
+ – – +
6C
X Y
60 Volt 45 Volt
Değerleri verilen sığaçlardan oluşan değerleri
verilmiş şekildeki devre parçasında X–Y noktaları Birbirine paralel iletken levhalar arasındaki m küt-
arasındaki eş değer sığa kaç C dir? leli q yüklü bir cisim K noktasından şekildeki gibi
serbest bırakılıyor. Cisim L noktasından VL hızıyla
4 5 geçip M noktasına VM hızıyla çarpıyor.
A) 2 B) 3 C) 3 D) 4 E) 5
V
Buna göre, VL oranı kaçtır?
M
7. X Y
1
A) 1 B) 2 C) §2 D) E) 4
2
+ –
Özdeş sığaçlar şekildeki gibi bir üretece bağlanmıştır.
Devredeki anahtar kapatılırsa, X sığacının;

I. Yük
II. Potansiyel
III. Sığa
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 10.

+q
D) I ve III E) II ve III j 3j 2j
K
L M
8. 2F 2F + – – +
V1 V2
Birbirine paralel iletken levhalar arasındaki +q yük-

lü m kütleli cisim şekildeki K noktasından j hızıyla
4F 6F
fırlatılıyor. Cisim L noktasından 3j hızıyla geçerek
M ye 2j hızıyla çarpıyor.
K L Buna göre, levhalara uygulanan gerilimlerin ora-

Değerleri verilen sığaçlardan oluşan şekildeki V1
nı kaçtır?
devre parçasında K–L noktaları arasındaki eş de- V2
ğer sığa kaç F dir?
2 1 4 8 5
A) 3 B) 8 C) 5 D) 5 E) 8
A) 14 B) 12 C) 10 D) 8 E) 6

204
24
1. K d L 3. d 2d
+q
M
K
j= 0 L
+ – K + – – +
V1=60 V V2=60 V
Aralarında d uzaklığı olan iletken paralel levhalar po-
tansiyeli V olan üretece bağlanmıştır. Bu durumda Şekildeki yüklü iletken paralel levhalar arasındaki K
levhalar arasındaki elektriksel alan büyüklüğü E dir. noktasından serbest bırakılan +q yüklü parçacık M
noktasına geliyor.
Buna göre, K anahtarı açılıp d uzaklığı arttırıldı-
ğında E ve V ilk duruma göre nasıl değişir? Buna göre, cismin K–M noktaları arasındaki
E V hız-zaman grafiği nasıl olur?
A) Değişmez Değişmez A) Hız B) Hız

v v
B) Azalır Değişmez
C) Azalır Azalır
0 0 t 3t Zaman
D) Değişmez Azalır t 2t Zaman
E) Değişmez Artar C) Hız D) Hız

v v
0 t 2t Zaman 0 t 2t Zaman
E) Hız
2v
0 t 2t Zaman
2. d 4d
2d
+q
K M 4.
L
–q 1
j
+
2 V
m –
+ – – + 3
V1=60 V V2
Yüklü paralel levhalar arasında düşey düzlemde
Yüklü iletken paralel levhalar arasından serbest bıra-
j hızıyla fırlatılan şekildeki +q yüklü cisim veri-
kılan şekildeki +q yüklü cisim M noktasında duruyor.
len 1, 2, 3 yörüngelerinden hangisini izleyebilir?
Buna göre, V2 gerilimi kaç volttur?
A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) 1 ve 2
A) 60 B) 80 C) 100 D) 120 E) 180 D) 1 ve 3 E) 1, 2 ve 3

205
5. 8. q
5
+q 2 4
d v –
1 V X 3
+
2
Y
1
Düşey düzlemde +q yüklü m kütleli parçacık şekil-
de verilen 1 yörüngesini izliyor.
Levhalara uygulanan gerilim V, parçacığın yükü O

V
+q, levhalar arası mesafe d olduğuna göre, cis- X ve Y sığaçlarının yük-potansiyel fark grafiği şekil-
min 2 yörüngesini izlemesi için bu niceliklerden deki gibidir.
hangisi artırılmalıdır?
Bu iki sığaç birbirine seri bağlanırsa eş değer
A) Yalnız q B) Yalnız d C) V, d
sığa grafiği şekilde verilenlerden hangisi olabilir?
D) qIV E) qIV, d
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
6. K L M N K L
C 3C
+ – + – M N 9. 2C
K
Y
V 2V
Şekil-I Şekil-II
2C C
X
Sığaları C ve 3C olan sığaçlar Şekil-I de V ve 2V
potansiyel gerilimleri ile yüklendikten sonra Şekil-II L
deki gibi birbirine bağlanıyor. C
Buna göre, yük dengesi sağlandığında ortak po- Şekildeki devre parçasına bağlanmış sığaçlardan X
tansiye kaç V olur? sığacının yükü qx, Y sığacının yükü qy dir.
4 5 4 7 3 qx
A) 7 B) 4 C) 5 D) 4 E) 7 Buna göre, q oranı kaçtır?
y
3 1 1 1
A) 5 B) 3 C) 4 D) 4 E) 2
7. K
C
2C
6C
6C
C
C
10. Aşağıdaki birimlerden hangisi sığa birimi yerine
kullanılabilir?
L
2C Volt Amper
A) Coulomb x Volt B) C) Volt
Şekildeki devre parçasında K–L noktaları arasın- Coulomb
daki eş değer sığa kaç C dir?
Joule Saniye
D) Volt E)
A) 4 B) 5 C) 8 D) 12 E) 15 Ohm

206
2. BÖLÜM
ELEKTRİK AKIMI
PRES
BİLGİ
Elektrik Akım Şiddeti Dirençlerin uçlarındaki gerilimlerin toplamı üretecin geri-
limine eşittir. Devrenin eş değer direnci dirençlerin top-
Bir iletkenin herhangi bir kesitinden birim zamanda ge-
lamı kadardır.
çen yük miktarıdır. i ile gösterilir, birimi amperdir.
q Paralel Bağlama
i= formülü ile hesaplanır.
t R1
i: akım şiddeti (amper), q: toplam yük (coulomb),
R2
t: süre (saniye)
Akım şiddetinin yönü, (–) kutuptan çıkıp (+) kutba gelen
R3
elektronların hareketine zıt yöndedir. Yani üretecin (+)
kutbundan (–) kutbuna doğrudur.
Direnç
i + –
Elektrik akımına karşı gösterilen zorluğa direnç denir. R
V
ile gösterilir ve birimi ohm (Ω) dur. Maddenin uzunluğu-
na, kesit alanına ve yapıldığı maddenin cinsine bağlıdır. Dirençlerin şekildeki gibi bağlanmasına paralel bağlama
Ohm Kanunu denir. Dirençlerden geçen akımlar direnç değeriyle ters
orantılıdır. Dirençlerin gerilimleri eşit ve devre gerilimi ka-
Sabit sıcaklıktaki bir iletkenin uçları arasındaki potansiyel
dardır.
farkı ile iletkenden geçen akım şiddeti arasında sabit bir
oran vardır. Bu oran iletkenin direncine eşittir. Buna ohm V = V1 = V2 = V3
kanunu denir. i = i 1 + i2 + i 3
v
R= dir. 1 1 1 1
i = + +
Reş R1 R2 R3
Dirençlerin Bağlanması
İki direnç birbirine paralel bağlıysa eşdeğer direnç,
Seri Bağlama R1 $ R2
R1 R2 R3 Reş =
R1 + R2
Direnci eşit n tane iletken paralel olarak bağlanırsa,
R
Reş =
n
Kısa Devre
i + –
Bir iletken üzerinden geçen akımın dirençsiz yolu tercih
V
etmesidir.
Dirençlerin şekildeki gibi uçuca bağlanmasıyla oluşan i
bağlanma şeklidir. Bu durumda dirençlerin hepsinden
aynı akım geçer.
i R i
V = V1 + V2 + V3
i = i 1 = i2 = i 3
Hiç direnç olmayan bir yol varsa bütün akım bu yoldan
Reş = R1 + R2 + R3 gider ve devre elemanları kısa devre olur.

207
Üreteçlerin Bağlanması
Üreteçlerin Seri Bağlanması

Üreteçler düz ve seri olarak bağlanıyorsa yüksek potan-
siyel fark oluşur.
i + – + – + –
L K
ε1 ε2 ε3 Ütü
Üreteçlerin herbirinden eşit şiddette akım çekilir.

VKL = f1 + f2 + f3
Üreteçlerin Paralel Bağlanması

Aynı işaretli kutupların birbirine bağlanması ile oluşur.
i + – + – – +
L K
ε1 ε2 ε3
VKL = f1 + f2 – f3 Elektrikli Soba

Devre akımının yönü gerilimi büyük olan üretecin akımı
Güç (Lamba Parlaklığı)
yönündedir.
Lambalar, iç dirençleri olan araçlardır. Lambalardan
Üreteçlerin Ters Bağlanması akım geçtiğinde bir enerji açığa çıkar ve lamba ışık verir.
Üreteçlerin (+) kutuplarının bir noktadan, (–) kutupları- Bir lambanın parlaklığı gücüyle doğru orantılıdır.
nın bir noktadan bağlanmasıdır. Paralel bağlı üreteçler Güç ise birim zamanda açığa çıkan enerjidir.
özdeş olmalıdır ve ters bağlanma söz konusu değildir.
Enerji v$I$t
Güç = = =v$I
Zaman t
ε
i + – v2
P = v $ i = i2 $ R =
R
ε formülleriyle lambaların gücü ve parlaklığı bulunabilir.
3i i + –
Birimi Watt tır.
Özdeş lambaların dirençlerieşit olacağından, parlaklığı
ε
i + – gerilim veya akımdan karşılaştırılabilir.
Devrenin toplam gerilimi üreteçlerden birinin gerilimi ka- Lambaların Işık Verme Süresi
dardır. Bir lambanın ışık verme süresi, bağlı olduğu üretecin
fTop = f tükenme süresine bağlıdır. Üreteçlerin tükenme süresi,
üreteçten çekilen akımla ters orantılıdır. Üreteçten çeki-
Bir Dirençte Açığa Çıkan Enerji
len akım çok ise ömrü kısa, çekilen akım az ise üreteç
Bir R direncinden t sürede, i akımı geçtiğinde bir enerji ömrü uzundur.
açığa çıkar.
i R
v2
E = V $ i $ t = i2 $ R $ t = $
$t
R
formülüyle bu enerji hesaplanır.
Birimi kWh (kilowottsaat)tir.

208
33
1. Bir iletkenin herhangi bir kesitinden birim zamanda 4. Elektrik akımının yönü yüksek potansiyelden düşük
geçen net yük miktarına akım denir. potansiyele doğrudur.
Buna göre, aşağıdaki birimlerden hangisi akım Buna göre, özdeş küreler arasındaki iletken tel-
birimi yerine kullanılabilir? ler üzerindeki anahtar kapatıldığında oluşan akı-
mın yönü hangisinde doğru verilmiştir?
Coulomb Coulomb
A) B) C) Coulomb.saniye
metre metre2 A) –q +2q B) +q +2q
Coulomb
D) E) Volt
saniye C) D)
–q +q –3q –q
E)
+4q +q
2. Bir iletkenin direnci; 5. İyon içeren sıvı dolu şekildeki tüpten 0,2s de pozitif
I. Yapıldığı maddenin cinsine uca 2.10–6c, negatif uca doğru –6.10–6c yük geçiyor.
+ –
II. İletkenin uzunluğuna +
–
III. İletkenin kesit alanı
niceliklerinden hangisine bağlıdır? Buna göre, oluşan elektrik akımı kaç A dir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) 4.10–5 B) 2.10–5 C) 6.10–5
D) I ve III E) I, II ve III D) 8.10–5 E) 10–5
6. –q 2 1 +7q
Anahtar
3. Elektrik akımının yönü ile ilgili; Elektrik yükleri –q ve +5q olan özdeş iletken küre-
I. Yüksek potansiyelden düşük potansiyele doğ- ler, iletken bir telle bağlanmıştır.
rudur.
Anahtar kapatıldıktan t süre sonra yük dengesi
II. Elektronların hareketine zıt yöndedir.
sağlandığına göre, bu süre içinde oluşan akımın
III. Üretecin negatif ucundan, pozitif ucuna doğru- yönü ve değeri nedir?
dur.
6q 6q
A) t , 1 yönünde B) t , 2 yönünde
2q 4q
C) t , 2 yönünde D) t , 1 yönünde
4q
D) I ve III E) I, II ve III E) t , 2 yönünde

209
ELEKTRİK VE MANYETİZMA 33
7. Potansiyel 10. Elektrik devrelerinde direnci değiştirerek akım şid-
Fark detini ayarlamak için kullanılan devre elemanına
X
4V reosta denir.
3V
Buna göre, hangi elektrikli alette reosta kullanıl-
Y
2V maz?
V
A) B)
Akım
I 2I 3I 4I Şiddeti
X, Y iletkenlerine ait potansiyel farkı - akım grafiği

şekildeki gibidir. Ütü
X iletkeninin direnci Rx, Y ninki Ry olduğuna Çamaşır makinası

R
göre, R x oranı kaçtır?
y
C) D)
1
A) 2 B) 1 C) 2
D) 3 E) 4
Elektrikli sobalar
Bulaşık makinası
E)
8. Bir lambanın parlaklığı gücü ile doğru orantılıdır.
Buna göre, lambanan parlaklığını veren ifade El feneri

aşağıdakilerden hangisidir?
I V
A) R B) V.I C)
2
I
I
D) R E) V2.R
11.
D Direnç birimi Y
Ohm’dur.
D Potansiyel Y D Akım birimi Y

birimi Volttur. Amperdir.
D Elektriksel güç Y 3 1 2
birimi Watt’tır.
9. Seri bağlı, direnç değerleri farklı iki iletkenle ilgi-

li verilen bilgilerden hangisi doğrudur? 4 5
A) Direnci büyük olandan çok akım geçer. Yukarıda verilen şemada girişten başlayarak bilgiler
B) Direnci küçük olanın potansiyeli büyük olur. doğruysa D, yanlış Y den devam ediliyor.
C) Güçleri birbirine eşittir. Buna göre, tüm sorulara doğru cevap verildiğin-
D) Direnci büyük olanın enerjisi küçük olur. de hangi çıkışa ulaşılır?
E) Üzerlerinden geçen akımlar eşittir. A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

210
34
1. 4. I1 3R
2Ω
2Ω
4Ω I2 6R
K L R
4Ω
3R
4Ω
+ –
V
Şekilde verilen devrede K–L uçları arasındaki eş
değer direnç kaç X dur?
Şekildeki devrede 3R direnci üzerinden geçen akım
A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8 I1, 6R direnci üzerinden geçen akım I2 dir.
I1
I2
3 2
A) 1 B) 2 C) 3 D) 2 E) 3
2. R
R
R R
K L M R N
R 12 Ω
5.
X Y
Şekil-I Şekil-II
Özdeş dirençlerle kurulan Şekil-I deki devrede 4Ω
K – L uçları arasındaki eş değer direnç R1, Şekil-II deki
M – N uçları arasındaki eşdeğer direnç R2 dir. 6Ω
R
Buna göre, R1 oranı kaçtır?
2
Şekildeki devre parçasında X–Y noktaları arasın-
3 4 3 2 1
A) 4 B) 9 C) 5 D) 9 E) 9 daki eş değer direnç kaç X dur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
3.
6.
6Ω 4Ω
6Ω 3Ω
4Ω
2Ω
K L
X 8Ω Y
Şekildeki devrede K–L uçları arasındaki eş de-
Şekildeki devre parçasında X – Y noktaları ara-
ğer direnç kaç X dur?
sındaki eş değer direnç kaç X dur?
1
A) 2 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4 A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 8

211
7. Ι=2A 6 Ω 10. X Y
2Ω
d d d
2Ω
+ –
+ –
V = 36 Volt
V
Boyu 3d, direnci 12X olan iletken, potansiyeli
Şekildeki elektrik devresinde 6X luk direncin üze- 36 Volt olan üretece şekildeki gibi bağlanmıştır.
rinden geçen akım 2A dir. Reostanın ucu X noktasındayken ampermetreden
geçen akım I1, reostanın sürgüsü Y noktasına geti-
Buna göre, üretecin gerilimi kaç V tur?
rildiğinde ampermetreden geçen akım I2 dir.
A) 28 B) 24 C) 20 D) 18 E) 12
Buna göre, I1 ve I2 kaç amperdir?
I1 I2
A) 9 9/2
B) 9/2 9
C) 6 3
D) 4 2
E) 9 6
8. Bir lambanın parlaklığı gücüne bağlıdır.
Buna göre, verilen devre parçalarından hangi-

sindeki lambanın parlaklığı en fazladır?
A) B) C)
11.
I 3R 2I 2R I 6R X Y Z X
D) E) Y
3I R 2I R
+ – Z
V
+ –
V
Şekil-I Şekil-II
Özdeş lambalar ve iç direnci önemsiz üreteçle Şekil - I

deki devre kuruluyor.
X, Y ve Z lambaları Şekil II de ki gibi bağlanır-

sa lambaların parlaklığı ilk durumuna göre nasıl
değişir?
9.
K 3Ω 6Ω 2Ω L X Y Z
A) Artar Azalır Artar
B) Azalır Artar Azalır
Şekildeki devre parçasında K - L noktaları ara- C) Değişmez Değişmez Değişmez
sındaki eş değer direnç kaç ohm dur? D) Azalır Azalır Azalır
E) Artar Artar Artar
A) 6 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

212
35
1. 3. X L
K
4Ω
8Ω
– +
+ –
V
V=48 Volt
Özdeş lamba ve iç direnci önemsiz üreteçle kurul-
İç direnci önemsiz üreteçle kurulmuş şekildeki muş şekildeki devrede X anahtarı kapatılıyor.
devrede voltmetre ve ampermetre hangi değeri
Buna göre, K ve L lambalarının parlaklığı ilk du-
gösterir?
V(Volt) A(Amper)
K L
A) 12 3
A) Değişmez Artar
B) 8 2
B) Değişmez Azalır
C) 16 4
C) Artar Artar
D) 16 2
D) Artar Azalır
E) 24 4
E) Artar Değişmez
4.
1
i=5A 4Ω 4Ω
K L
8Ω
2
Şekildeki devre parçasında ana koldan geçen akım

2. Y 5A dir.
6Ω 6Ω Buna göre, V1 ve V2 voltmetrelerinin gösterdiği

değerler kaç V dur?
6Ω
V1 V2
6Ω 6Ω A) 60 20
X
B) 60 40
Şekildeki devre parçasında X–Y uçları arasında- C) 40 60
ki eş değer direnç kaç X dur?
D) 80 40
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6 E) 40 20

213
5. R 8. ok L
R R R
R K
R
I1 I2
+ – + – + –
2V V
Şekil-I Şekil-II İç direnci önemsiz üreteç, özdeş K, L lambaları ve
reosta şekildeki gibi bağlanmıştır.
Özdeş dirençlerle kurulu Şekil-I deki devrede ürete-
cin uçları arasındaki potansiyel fark 2V ve ana kol- Buna göre, reostanın sürgüsü ok yönünde hare-
dan geçen akım I1, Şekil-II de üretecin potansiyel ket ettirilirse K ve L lambalarının parlaklığı nasıl
farkı V ve ana koldan geçen akım I2 dir. değişir?
I1 K L
I2
A) Değişmez Artar
8 3 4 5 8
A) 9 B) 4 C) 3 D) 8 E) 7 B) Azalır Artar
C) Değişmez Azalır
D) Artar Azalır
E) Artar Artar
6.
2Ω
4Ω
4Ω
K L
Şekildeki devre parçasında K–L noktaları arasın-
daki eşdeğer direnç kaç X dur? 9. P
A) 10 B) 8 C) 6 D) 4 E) 1 L
M N
7. 6Ω
+ –
K 8Ω 6Ω 3Ω L
Özdeş lambalar şekildeki gibi bağlanmıştır.
Şekildeki devre parçasında K–L noktaları arasın- Buna göre, devrede en parlak yanan lamba han-
daki eşdeğer direnç kaç X dur? gisidir?
A) 8 B) 6 C) 4 D) 2 E) 1 A) P B) N C) M D) L E) K

214
28
1. Aşağıda verilen devre elemanlarından hangisi 4.
üzerinden akım geçmediği halde çalışır? 3R
1
2R
A) Ampermetre B) Reosta C) Voltmetre
R
D) Direnç E) Lamba 2
+ –
Şekildeki devre parçasında voltmetrelerin gös-
V
terdiği değerlerin oranı, V1 kaçtır?
2
3 3 3 4 5
A) 5 B) 4 C) 2 D) 3 E) 3
2. 6Ω 3Ω
K
3Ω 3Ω
2Ω 3Ω
L
Şekildeki devre parçasında K–L uçları arasın-
daki eş değer direnç kaç X dur?
A) 9 B) 6 C) 5 D) 4 E) 2
5. 6Ω
2Ω
4Ω
+ –
3. 2R
X Y V=60 Volt
2R
İç direnci önemsiz üreteçle kurulmuş şekildeki
6R devrede voltmetre ve ampermetrenin gösterdiği
değerler nedir?
3R R
V(Volt) A(Amper)
A) 20 10
B) 20 20
Şekildeki devre parçasında X–Y noktaları arasın-
daki eş değer direnç kaç R dir? C) 30 20
D) 30 10
5 4
A) 4 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 E) 20 5

215
6. 9. I2
T
Y
X I4
Z
I3
I5
U
+ –
I1 + –
Özdeş lambalarla kurulmuş şekildeki devre par-

çasında en parlak yanan lamba hangisidir? Şekildeki devre parçasında kollardan geçen akım-
lar verilmiştir.
A) X B) Y C) Z D) T E) U
Buna göre, hangi akımın değeri en büyüktür?
A) I1 B) I2 C) I3 D) I4 E) I5
7. X 6R
6R
3R 4R
+ –
10.
Şekildeki devre parçasında X anahtarı kapalı iken
ana koldan geçen akım I1, anahtar açık iken ana 6Ω
+ 12 Ω
koldan geçen akım I2 dir. V=90 Volt
–
I1
Buna göre, oranı kaçtır? 4Ω
I2
1 3 5
A) 2 B) 1 C) 2 D) 2 E) 4
İç direnci önemsiz üreteç ve dirençlerle şekildeki

elektrik devresi kurulmuştur.
Buna göre, voltmetre ve ampermetrenin göster-

diği değerler nedir?
Voltmetre(Volt) Ampermetre(Amper)
8. Aşağıdaki birimlerden hangisi direnç birimi ohm A) 90 5

yerine kullanılabilir? B) 60 7,5
C) 60 2,5
Coulomb Volt
A) B) Amper C) Volt x Amper
Saniye D) 90 2,5
Watt E) 90 7,5
D) Joule x Saniye E)
Saniye

216
29
1. 3. R
R R R
+ –
r R
i
ε
V
Şekilde iç direnci verilen üretecin üzerine bir volt-
metre bağlanmıştır. V V
I1 V I2
Buna göre, voltmetrenin gösterdiği değer için
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Üretecin geriliminden daha büyüktür. İç dirençleri önemsiz özdeş üreteçlerle kurulu şe-
kildeki devrede ana kollardan geçen akımlar I1 ve
B) Üretecin gerilimine eşittir.
I2 dir.
C) Akım ve iç direncin çarpımı kadardır. I
D) Üretecin geriliminden daha küçüktür. I2
E) Üretecin geriliminden, akım ve iç derincen çar-
8 3 5 8 3
pımı kadar daha büyüktür. A) 3 B) 8 C) 8 D) 5 E) 4
2. 2
S S 4. R
X Y
+ – + –
IX IY
V V
/2
i
S ε
Şekildeki devreye iç direnci önemsiz üreteç bağlı
iken ampermetreden geçen akım I, voltmetrenin
+ – gösterdiği değer V dir.
IZ
V Aynı üretecin iç direnci olsaydı, voltmetre ve am-
Özdeş ve iç direnci önemsiz üreteçlerle kurulmuş permetrenin gösterdiği değerler ilk duruma göre
devreler ve kesit alanları ve uzunlukları verilmiş aynı nasıl değişir?
maddeden yapılmış iletkenlere şekildeki gibi bağ-
Voltmetre Ampermetre
lanmıştır.
Buna göre, devrelerde oluşan akımlar Ix, Iy ve Iz B) Artar Azalır
C) Azalır Artar
A) Ix>Iy>Iz B) Iz>Iy>Ix C) Iz>Ix>Iy D) Artar Artar
D) Iy>Iz>Ix E) Iy>Ix>Iz E) Azalır Azalır

217
5. R 2R 7. Elektrik devrelerinde akımı tek bir yönde geçir-
meye yarayan devre elemanına ne ad verilir?
A) Reosta B) Anahtar C) Diyot

3R
D) Voltmetre E) Direnç
+ –
24 V
İç direnci ihmal edilen ve gerilimi 24V olan üreteç

şekildeki dirençlere bağlanmıştır.
Buna göre, voltmetrede okunan değer kaç V 8. i

dur?
6R
A) 16 B) 12 C) 10 D) 8 E) 6 2R
R
K L
4A
3R
Şekildeki elektrik devresinde 3R lik dirençten

4 amperlik akım geçtiğine göre, 6R lik direncin
üzerinden geçen akım kaç amperdir?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 8
9. R1 R3
6. 3R
A1
2R R2
6R
A2 I
A3
+ –
X
V
Şekildeki devrede özdeş üreteçler ve direnç değer-
Üreteç ve dirençlerin bağlanmasıyla oluşturulan leri R1, R2, R3 olan iletkenler birbirine bağlanmıştır.
şekildeki elektrik devresinde ampermetrelerin Bu durumda ana koldan geçen akım I dır.
gösterdiği akım değeri A1, A2 ve A3 arasındaki
ilişki nedir? X anahtarı kapatılırsa ana koldan geçen akım
kaç I olur?
A) A3>A2>A1 B) A3>A1>A2 C) A1>A2>A3
1 1
D) A2>A1>A3 E) A1>A3>A2 A) 3 B) 2 C) 1 D) 2 E) 3

218
30
1. /2 3.
2S
2R 6R 3R
2S X Y Z
/2
2S
+ –
+ –
V
I + –
V Direnç değerleri 2R, 6R, 3R olan şekildeki X, Y ve
I'
V Z lambalarının parlaklıkları sırasıyla PX, PY ve PZ dir.
Şekil-I Şekil-II
Buna göre, lambaların parlaklıkları arasındaki
Kesit alanı 2S uzunluğu , olan bir iletken Şekil-I deki
ilişki nasıldır?
gibi bir üretece bağlandığında devreden geçen
akım I olmaktadır. A) PY>PZ>PX B) PX>PZ>PY C) PZ>PY>PX
İletken iki eşit parçaya bölünerek Şekil-II deki D) PY>PX>PZ E) PX>PY>PZ

gibi bağlanırsa ana koldan geçen i' akımı kaç I
olur?
1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) 2 E) 4
4. 4Ω 6Ω
X Y
3Ω
2. V
– Z
+
M L K
Bir üretece bağlanmış direnç değerleri verilen şekil-
deki X, Y, Z dirençlerinden, Y direncinin gücü 60W tır.
Buna göre, X ve Z dirençlerinin gücü kaç W olur?
Üreteç ve özdeş K, L, M lambaları ile kurulan X Z

şekildeki elektrik devresinde lambaların parlak- A) 240 120
lıkları sırasıyla PK, PL, PM olduğuna göre, bunlar B) 360 180
C) 240 180
A) PK=PL>PM B) PM>PL>PK C) PM>PK=PL D) 360 120
D) PK=PL=PM E) PM>PK>PL E) 360 60

219
5. Z T 8.
X
U
K
X
L
Y + –
V
+ –
V
Özdeş lambalarla kurulan şekildeki elektrik dev- M
resinde hangi lamba en parlak yanar?
Üreteç ve özdeş lambalarla kurulu şekildeki
A) X B) Y C) Z D) T E) U
elektrik devresinde X anahtarı kapatılırsa K, L ve
M lambalarının parlaklığı ilk duruma göre nasıl
değişir?
K L M
A) Azalır Değişmez Azalır
6. B) Artar Azalır Azalır
C) Artar Azalır Değişmez
D) Artar Artar Değişmez
E) Azalır Artar Değişmez
+ –
Şekildeki devre parçasında kaç lamba ışık verir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
9. K L
R 2R
7. L
M
M
6R
K + –
N
V
+ – İç direnci önemsiz üreteç ve direnç değerleri verilen

K, L, M lambaları ile kurulan şekildeki devrede lam-
V
baların ışık şiddetleri sırasıyla PK, PL ve PM dir.
Özdeş lambalarla kurulan şekildeki elektrik dev-
resinde hangi lambalar aynı şiddette ışık verir? Buna göre, ışık şiddetleri arasındaki ilişki nedir?
A) K–L B) L–M C) M–N A) PM>PK=PL B) PK=PL=PM C) PK>PL>PM
D) L–N E) K–M D) PL>PM>PK E) PL>PK>PM

220
31
1. 3.
1
2R
2Ω
2R 2R
3Ω
4Ω 6R
K L
+ –
2
V=18 Volt R R
Iç direnci önemsiz üreteç ile kurulan şekildeki R

devrede voltmetre ve ampermetrede okunan de-
ğerler nedir? Şekildeki devre parçasında voltmetrelerde okunan
değerler V1 ve V2 dir.
V
A) 6 1 Buna göre, V1 oranı kaçtır?
2
B) 12 3 1 1
A) 3 B) 2 C) 1 D) 2 E) 3
C) 12 6
D) 18 6
E) 18 3
2. R R R
R + –
4. A1
V
6R 3R R
+ – + – K L
V V A2
Şekil-I Şekil-II
Özdeş dirençler ve iç dirençleri önemsiz üreteçlerle Şekildeki devre parçasında K–L uçları arasına di-
kurulu Şekil-I ve Şekil-II deki elektrik devrelerinde, rençler ve ampermetreler bağlanmıştır.
Şekil-I deki üreteç t sürede tükenmektedir.
Buna göre, ampermetrelerin gösterdiği değerle-
Buna göre, Şekil II deki üretecin tükenme süresi
A
kaç t dir? rin oranı A1 kaçtır?
2
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10 3 8 4 3
A) 8 B) 3 C) 3 D) 4 E) 6

221
5. 2R 7. Y
X
4R Z
3R
+ –
V
+ –
X, Y ve Z lambaların parlaklığı eşit olduğuna
V göre, lambaların direçleri RX, RY, RZ arasındaki
ilişki nedir?
Şekildeki elektrik devresinde anahtar açıkken am-
A) RX>RZ>RY B) RX>RY>RZ
permetrede okunan değer 2I dir.
C) RZ>RY>RX D) RY>RX>RZ
Buna göre, anahtar kapatıldığında ampermetre-
de okunan değer kaç I olur? (Üretecin iç direnci E) RY=RZ>RX
önemsizdir.)
3
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 2
6.
2i K
i
L
+ – + –
εX εY 8.
10 Ω 10 Ω
10 Ω
İç direnci önemsiz, emk ları sırasıyla fx ve fy olan
X, Y üreteçleri özdeş dirençlere şekildeki gibi bağ- 15 Ω
X Y
lanmıştır.
K ve L direçlerinden geçen akımlar sırası ile 2i 10 Ω

10 Ω 10 Ω
ve i olduğuna göre, üreteçlerin emk larının oranı,
fx Şekildeki devre parçasında X–Y uçları arasında-
f y kaçtır?
ki eş değer direnç kaç X dur?
3 4 5 3
A) B) C) D) E) 2 A) 5 B) 10 C) 12 D) 15 E) 20
4 3 3 5

222
25
1. I2 R I3 4. K
v
R R
A ε
R r
K L
I1
ε
Şekildeki devre parçası özdeş dirençlerden oluş- r
muştur. Özdeş üreteçlerle oluşturulan şekildeki elektrik dev-
resinde anahtar açıken devreden akım geçmektedir.
Buna göre I1, I2, I3 akımları arasındaki ilişki nedir?
A) I3>I1>I2 B) I1>I2>I3 C) I3>I2>I1 Anahtar kapatılırsa ampermetre ve voltmetrenin

gösterdiği değerler ilk duruma göre nasıl değişir?
D) I1>I3>I2 E) I1=I2>I3
Ampermetre Voltmetre
A) Azalır Artar
2.
B) Azalır Azalır
6Ω C) Artar Değişmez
6Ω D) Artar Artar
4Ω 6Ω
E) Artar Azalır
3Ω
K L
Şekildeki dirençlerle kurulmuş devre parçasın-

da K – L noktaları arasındaki eş değer direnç kaç
ohm dur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 6 E) 9
5. Evdeki elektrik devresini inceleyen bir öğrenci şunu

3. 10 Ω + – farkediyor; evde kaç farklı odanın ışığını açarsa aç-
sın açtığı özdeş lamba sayısı artsada parlaklıkları
20 Volt hep aynı oluyor.
– + I 5Ω Buna göre, bu öğrenci evin elektrik sistemi ile

ilgili aşağıdaki çıkarımlardan hangisini doğru
20 Volt yapmıştır?
+ – A) Tüm lambalar birbirine seri bağlıdır.
10 Ω B) Açılan lamba sayısı artarsa devreden çekilen

20 Volt
enerji azalır.
İç direnci önemsiz özdeş üreteçlerle kurulu şe- C) Tüm lambalar birbirine paralel bağlıdır.
kildeki devrede 5X luk dirençten geçen I akımı D) Açılan lamba sayısı arttıkça devreden çekilen
kaç amperdir? güç azalır.
A) 4 B) 6 C) 8 D) 12 E) 15 E) Lamba parlaklığı lamba sayısıyla ters orantılıdır.

223
6. Z 9. 6V 8V
L
+ – + –
X
K 2Ω 4Ω
Şekildeki elektrik devresinde, ampermetreden
K–L uçları arasına özdeş lambalar şekildeki gibi geçen akımın büyüklüğü kaç amperdir?
bağlanmıştır.
(Üreteçlerin iç direnci önemsizdir.)
Buna göre, hangi iki lamba aynı parlaklıkta ya-
3 5
nar? A) 1 B) 2 C) 2 D) 2 E) 3
A) Y–T B) Z–Y C) T–X

D) X–Z E) X–Y
7. Şehir geriliminin 220 Volt olduğu evde 660 Wattlık

bir elektrikli süpürge ve elektrikli bir ocak beraber
çalışırsa sayaçtan 6 Amper akım geçiyor.
Bu evde aynı ocaktan bir tane daha çalıştırılırsa

sayaçtan kaç amper akım geçer? (Güç çarpanı 1
alınacaktır.)
A) 8 B) 9 C) 11 D) 12 E) 15
K
10. + –
+ –
8. X – +
+ – + – M
– + N
Y Z
+ – – +
P + – + –
T U + –
+ – + –
X
İç dirençleri önemsiz özdeş üreteçler ve lamba ile

Şekildeki gibi bağlanmış X, Y, Z, T, U üreteçlerinin kurulan şekildeki elektrik devresinde anahtarlar
hiçbirinden elektrik akımı geçmiyor. açıktır.
Buna göre, bu üreteçlerin emk leri ile ilgili hangi- X lambasının parlaklığının en fazla olması için
si kesinlikle doğrudur? K, L, M, N, P anahtarlarından hangisi tek başına
kapatılmalıdır?
A) fZ>fU B) fX=fT C) fZ=fY
D) fT=fU E) fY>fX A) K B) L C) M D) N E) P

224
26
1. 6Ω 4Ω 3. X
+ –
II 2Ω 3Ω
3Ω 4Ω
+ –
V=24 Volt
+ –
Değerleri verilen dirençler, üreteç ve ampermetre
ile şekildeki elektrik devresi kurulmuştur. İç dirençleri önemsiz özdeş üreteç ve değerleri şe-
kilde verilen dirençlerle kurulu elektrik devresinde
Buna göre, ampermetreden geçen akımın yönü
ampermetrenin gösterdiği değer 4A dir.
ve değeri nedir? (Üretecin iç direnci önemsizdir.)
X anahtarı kapatıldığında voltmetrede ve amper-
Yön Akım(Amper) metrede okunan değer ne olur?
A) II 2
B) II 1
A) 40 8
C) I 3/2
B) 10 4
D) I 1
C) 10 2
E) I 2
D) 20 4
E) 20 2
4.
2. L
A1 + –
A2
R R İç direnci önemsiz üreteçlerle kurulan şekildeki

R devrede reostanın sürgüsü ok yönünde hareket
R ettirildiğinde voltmetre ve ampermetrede oku-
nan değerler nasıl değişir?
K
V A
Şekildeki K–L noktaları arasında özdeş direnç-
lerle kurulu devrede A1 ve A2 ampermetrelerinde A) Azalır Azalır
okunan değerler sırasıyla I1 ve I2 olduğuna göre, B) Değişmez Azalır
I1 C) Değişmez Artar
oranı kaçtır?
I2 D) Değişmez Değişmez
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
E) Azalır Artar

225
5. 7. X
+
– V
Y
Z
+
– V
+ – + – + –
ε ε ε
İç dirençleri önemsiz özdeş üreteç ve özdeş lamba-
larla kurulan elektrik devresi şekildeki gibidir. İç direnci önemsiz özdeş üreteçlerle kurulu dev-
rede özdeş lambaların parlaklıkları sırasıyla Px,
Buna göre, devrede ışık veren lamba sayısı kaç
Py, Pz olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki
tanedir?
nedir?
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
A) Px>Pz>Py B) Pz>Py>Px C) Px>Py>Pz
D) Py>Pz>Px E) Px=Py=Pz
8. K
6. + – + –
V V + – – +
K
L
– +
x
M Şekildeki elektrik devresinde üreteçler özdeştir.
Buna göre,
İç direnci önemsenmeyen özdeş üreteçler ve özdeş
I. X anahtarı açılırsa, K lambası kesinlikle söner.
lambalarla kurulu elektrik devresinde K, L, M lam-
balarının parlaklıkları sırasıyla PK, PL, PM dir. II. Üreteçlerin iç dirençleri varsa K lambası yanar.
III. Üreteçlerin iç direnci önemsiz ise, K lambası
Buna göre PK, PL, PM arasındaki ilişki nedir?
yanmaz.
A) PL=PM>PK B) PL>PM>PK C) PK>PL=PM yargılarından hangileri doğrudur?

D) PK>PL>PM E) PM>PK>PL

226
27
1. 6Ω 2Ω 3.
6R 9R
4Ω 4Ω
2R 3R
+ –
V=80 Volt + –
Değerleri verilen dirençler, üreteç ve voltmetre ile

V=90 Volt
şekildeki elektrik devresi kurulmuştur.
Değerleri verilen dirençler, üreteç ve voltmetre ile
Buna göre, voltmetrede okunan değer kaç volt-
tur?
Buna göre, voltmetrede okunan değer kaç volt-
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 40
tur?
A) 90 B) 60 C) 45 D) 30 E) 0
4. X
2. + – X
ε + + – – +
– ε
Y + – ε ε
ε Y
Z
İç dirençleri önemsiz özdeş üreteçlerle kurulu şekil-
İç dirençleri önemsiz özdeş üreteç ve lambalarla
deki devrede lambalar özdeştir.
Buna göre, lambaların ışık şiddetleri Px, Py, Pz
X, Y, Z lambalarının parlaklıkları sırasıyla Px, Py,
Pz olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
A) Px>Py>Pz B) Pz>Px=Py C) Pz>Px>Py

A) Px>Pz>Py B) Px>Py>Pz C) Px=Pz>Py
D) Py>Px>Pz E) Px>Pz>Py D) Px>Py=Pz E) Py=Pz>Px

227
5. X 7. ε
+ –
R1=1 Ω
– εL=6 V εM=4 V R R
+
+
I1
–
– + R
+ –
Y Z
R2=3 Ω I2
εK=2 V ε
Şekildeki elektrik devresinde üreteçlerin iç direnci Özdeş üreteç ve özdeş dirençlerle oluşturulan şekil-
önemsizdir. X–Z noktaları arasındaki potansiyel fark deki elektrik devresinde, dirençlerden belirtilen yön-
V1, Z–Y noktaları arasındaki potansiyel farkı V2 dir. lerde I1 ve I2 büyüklüğünde akımlar geçmektedir.
Buna göre, V1 ve V2 kaç volttur? I1

I2
V1 V2 1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) 2 E) 4
A) 4 8
B) 6 4
C) 4 6
D) 8 2
E) 2 8
8.
120 Volt
+ –
4Ω 6Ω
4Ω 2Ω
6. I2 1Ω
İç direnci önemsiz üreteç ve dirençlerle kurulu

I1
şekildeki elektrik devresinde voltmetrenin ve
ampermetrenin gösterdiği değerler nedir?
Şekildeki devre parçası özdeş dirençlerle oluşturul-
A) 20 4
muştur.
B) 60 5
I
Buna göre, 1 oranı kaçtır? C) 40 8
I2
D) 20 5
1 1 2
A) 2 B) 1 C) 3 D) 2 E) 3 E) 40 4

228
3. BÖLÜM
MIKNATIS VE MANYETİK ALAN
PRES
BİLGİ
Mıknatıslar Dünyanın herhangi bir yerinde bir iple ortasından asılan
mıknatıs iğnesinin belli bir doğrultuyu alması bir manyetik
Demir, nikel, kobalt ve bunların içinde bulunan alaşımları
alanın etkisini gösterir. Bu alana yerin manyetik alanı denir.
çekme özelliği gösteren doğal maddelere mıknatıs denir.
Yerin manyetik alanı ile coğrafi kuzey güney arasındaki
S N
açı farkına sapma açısı denir.
Kuzey yarım kürede, ortasından asılan bir pusula iğnesi-
S N S N nin N kutubu aşağı eğilirken, güney yarım kürede S kut-
bu aşağı eğilir. Pusula iğnesinin yatayla yaptığı bu açıya
Mıknatıslar N ve S olmak üzere iki kutuptan oluşur. Aynı eğilme açısı denir. Ekvator üzerinde bulunan mıknatıs
kutuplar birbirini iter, zıt kutuplar birbirini çeker. yatay olarak dengede kalır, eğilmez.
Elektrik Akımının Manyetik Etkileri
Akım geçen tel, demir, nikel ve kobaltı çeker. Akım ge-
çen telin yakınına bir pusula iğnesi yaklaştırılırsa iğnede
sapma meydana gelir. Bu olaydan akım geçen telin çev-
resinde manyetik alan oluşturduğu anlaşılır.
Bir mıknatıs ikiye bölündüğünde her bir parçası yine iki
kutuplu mıknatıs elde edilir. Sadece mıknatıslık özelliği
öncekine göre zayıflar.
N S i
N S
Düz Telden Geçen Akımın Manyetik Alanı
ÁB
ÁB ÁB
Manyetik alan çizgileri N kutbundan S kutbuna doğrudur.
Manyetik alan büyüklüğü çizgi sayısıyla doğru orantılıdır.
ÁB ÁB
Yerin Manyetik Alanı
Manyetik i i
Güney
Coğrafi Manyetik alan yönü sağ el kuralı ile bulunur. Sağ elin baş
Kuzey
parmağı açık durumda akımı gösterirken tel avuç içine
Coğrafi alınır. Diğer dört parmak kıvrılarak manyetik alan çizgile-
Güney rinin dönme yönü bulunur.
2i
Manyetik alan şiddeti; B = K bağıntısı ile bulunur.
d
Manyetik
Kuzey K: hava ortamı için 10–7 N/amp2 alınır.

229
Çembersel Telden Geçen Akımın Çemberin Sağ el kuralı:

–
+
Mekezinde Oluşturduğu Manyetik Alan
i
F
ÁB
ÁB ÁB i
i B
Sayfa düzleminde saatin tersi yönünde akım dolanan telde, i

sayfa düzleminden dik dışarı yönlü bir manyetik alan olu- Üzerinden Akım Geçen Tellerin Birbirine
şur. Sayfa düzleminde saat yönünde dolanan akım, sayfa Uyguladığı Manyetik Kuvvet
düzlemine dik içeri yönlü bir manyetik alan oluşturur.
Manyetik alanın yönü sağ el kuralı ile bulunur.
ÁB i1 i2 i1 i2
r
Â F2 ÂF1 Â F2 ÂF 1
i d d
Tellerden aynı yönlü akım geçtiğinde, birbirini eşit bü-

2πi yüklükteki kuvvetle çeker. Akımlar zıt yönde geçtiğinde
B=K$ bağıntısı ile bulunur. teller birbirini iter. (FR1 = –FR2)
r
Solenoid (Akım Makarasının) Merkez Doğrul- Manyetik Alanda Akım Taşıyan Çerçeveye
tusunda Oluşturduğu Manyetik Alan Etki Eden Kuvvet
İçinden akım geçen tel çerçeve düzgün bir B manyetik
alanında iken telin manyetik alana dik kısımlarına man-
sağ el
yetik kuvvet etki eder. Bu manyetik kuvvetler zıt yönlü ol-
duğundan bir eksen etrafından döndürme etkisi oluşur.
N i S
Tel çerçeveye etki eden torkun büyüklüğü
x = B $ i $ A bağıntısından
bulunur. i ÁB
+ –
B: Manyetik alan şiddeti
ÁF ÁF
Akım makarası bir yalıtkan boru üzerine eşit aralıklarla i: Çerçeveden geçen akım
sarılmış iletken tellerden oluşur. Makaradan akım geçti-
A: Çerçevenin alanı
ğinde sarımların içinde düzgün bir manyetik alan meyda-
Eksen
na gelir. N sarımlı , uzunluğunda sarılmış tellerden i akımı
geçiyor ise, sarımlar içindeki manyetik alan büyüklüğü, Manyetik Alanda Yüklü Taneciklere Etki Eden
Kuvvet
4πN $ i –q
B=K bağıntısı ile bulunur. ϑ
,
ÁB ÁB
Manyetik Alanda Üzerinden Akım Geçen Tele FB
FB
FB
Etki Eden Kuvvet
ϑ
Manyetik alan içinde bulunan ve üzerinden akım geçen tele,
+q
manyetik alan tarafından uygulanan kuvvetin büyüklüğü,
Manyetik alana dik olarak giren parçacıklara uygulanan
F = B $ i $ , $ sini bağıntısı ile bulunur. manyetik kuvvetin yönü sağ el kuralı ile bulunur. Sağ elin
baş parmağı hızın yönünü, işaret parmağı da manyetik
, : Telin manyetik alandaki uzunluğu alanın yönü gösterecek şekilde açıldığında, kuvvetin
yönü bu iki parmağı da dik olarak açılan orta parmak yö-
i : Tel ile manyetik alan arasındaki açı nündedir. Negatif yüklerde kuvvet zıt yönde oluşur.

230
36
1. 3. Aşağıdaki birimlerden hangisi manyetik alan bi-
1 2 3 rimi yerine kullanılabilir?
X d Y d Z
Newton
A) Weber B) Amper C) Newton x Amper
Sürtünmesiz yatay zeminde şekildeki gibi tutulan
özdeş X, Y, Z mıknatıslardan Y serbest bırakıldığın- Newton
D) E) Tesla
da ok yönünde harekete geçiyor. Coulomb
Buna göre, mıknatısların 1, 2, 3 numaralı kutup-

larının işareti için ne söylenebilir?
4. d d
1 2 3 L K
A) S S N d
i
B) N N S
i
C) N S N d
D) S N N
M
E) N S S d
Birbirine dik olarak yerleştirilmiş üzerlerinden
i akımı geçen tellerden eşit uzaklıktaki K, L, M
noktalarından oluşan bileşke manyetik alanla-
rın yönleri nasıldır? (,: Sayfa düzleminden içeri
.: Sayfa düzleminden dışarı)
K L M
A) , Oluşmaz .
2.
T1 B) , , .
C) . . ,
X D) , Oluşmaz ,
E) . , .
T2
Y
5.
i1=3i i2=i
Özdeş X ve Y mıknatısları ile kurulan düzenek şekil-
deki gibi dengededir. d d d
K L
Y mıknatıs ters çevrilip bağlanırsa T1 ve T2 ip ge-
rilme kuvvetlerinin büyüklükleri ilk duruma göre
nasıl değişir?
Birbirine paralel sonsuz uzunluktaki şekildeki teller-
T1 T2 den aynı yönde 3i ve i akımları geçiyor.
A) Değişmez Artar
K ve L noktalarından oluşan bileşke manyetik
B) Değişmez Azalır
alanların büyüklüğü sırasıyla BK ve BL olduğuna
C) Değişmez Değişmez
B
D) Artar Artar göre, K oranı kaçtır?
BL
E) Azalır. Artar 5 3
A) 3 B) C) D) 2 E) 1
2 2

231
6. i1 8. 2N N
d1
R 2R
O
d2
i2 2i i
+ – + –
Sonsuz uzunluktaki paralel tellerden geçen l1 ve I2 2

akımlarının O noktasında oluşturduğu bileşke man- K L
yetik alan sıfırdır.
Şekildeki K akım makarasından geçen akım 2i, sa-
I1 > I2 olduğuna göre, mesafeler arasındaki ilişki rım sayısı 2N, sarım uzunluğu , dir. L akım makara-
ve akımların yönleri için ne söylenebilir? sından geçen akım i, sarım sayısı N, sarım uzunlu-
A) Aynı yönde, d2>d1 ğu 2, dir.
B) Aynı yönde d1=d2 Akım makaralarının merkezlerindeki manyetik
C) Zıt yönde, d2>d1 alan şiddetleri sırasıyla BK ve BL olduğuna göre,
BK
D) Zıt yönde, d1>d2 BL oranı kaçtır?
E) Aynı yönde, d1>d2 A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10
9.
i
ÁB
i i
α 2α
7. K L M
6i Şiddeti BR olan manyetik alan içinde bulunan şekil-

deki K, L, M telleri üzerinden i akımı geçiyor.
r
O K, L, M tellerine etkiyen manyetik kuvvetlerin bü-
yüklükleri FK, FL, FM olduğuna göre, bunlar ara-
2 1
A) FK=FL=FM B) FK>FL>FM C) FM>FL>FK
Şekildeki düz tel üzerinden 6i lik akım ve çember
D) FK>FL=FM E) FK>FM>FL
üzerinden i' lük akım geçiyor.
O noktasındaki bileşke manyetik alan sıfır oldu-

ğuna göre, çemberden geçen akımın yönü ve
şiddeti nedir? (π=3) 10. Elektrik enerjisini hareket enerjisi çeviren araçlara
elektrik motoru denir.
Yön Şiddet
A) 1 i Buna göre, verilen araçların hangisinde elektrik
B) 1 3i motoru kulanılmaz?
C) 1 2i A) Mikser B) Vantilatör
D) 2 2i C) Matkap D) Elektrikli ocak
E) 2 i
E) Saç kurutma makinesi

232
37
Weber 4. Bir pusula mıknatısı iple asılarak dünya üzerinde
1. I.
metre 2 sarkıtıldığında, şekillerdeki gibi dengeye gelmek-
tedir.
Newton
II.
amper x metre
III. Weber S
N
S N
Yukarıda verilen birimlerden hangileri manyetik yatay yatay yatay
S N
alan birimi yerine kullanılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III yer yer yer

I II III
Buna göre, pusula I, II ve III de Dünya'nın hangi
bölgesinde bulunmaktadır?
I II III
2. Aşağıda verilen olaylardan hangisi manyetizma
Güney Güney
ile ilgili değildir? A) Ekvator
Yarım Küre Yarım Küre
A) Pusula ile yön bulunması Kuzey Kuzey
B) Ekvator
B) Kapı zilinin çalması Yarım Küre Yarım Küre
C) Sonar cihazlarla derinlik ölçülmesi Kuzey Güney
C) Ekvator
D) Jenatörlerde elektrik elde edilmesi
Güney Kuzey
E) Göçmen canlıların yön bulması D) Kutuplar
Güney Kuzey
E) Ekvator
3.
Eksen
ÁB
i i
Yüzey alanı A olan, düzgün B manyetik alanı içerisi- 5. Elektrik akımı ile oluşan manyetik alanı, mıknatıs-
ne konulmuş, üzerinde i akımı geçen bir tel çerçeve lanma prensibine çeviren yapılara elektromıknatıs
şekildeki eksen etrafında dönmektedir. denir.
Buna göre, çerçevenin dönme yönü ve tork bü- Buna göre, verilen sistemlerden hangisinde
yüklüğünü veren ifade nedir? elektromıknatıs kullanılmaz?
Dönme Yönü Ters Büyüklüğü A) Hızlı trenlerde
A) Ok yönü ABİ B) Kapı otomatiklerinde
B) Oka zıt İ.B
C) Pusula
C) Oka zıt ABİ
D) Elektrik motorlarının çalıştırılmasında
D) Ok yönü A.B
E) Elektrikli vinçler yardımıyla ağır ve büyük metal-
E) Ok yönü A.İ
lerin taşınmasında

233
6. 8.
3i
1 4i
ϑ
2 d O d
K L
3
ÁB
Şekildeki sonsuz uzunluktaki K, L tellerinden sıra-
sıyla 4i ve 3i akımları belirtilen yönlerde geçiyor.
Sürtünmenin önemsiz olduğu yatay bir düzlemde, Tellere eşit uzaklıkta bulunan O noktasında
sayfa düzlemine dik düzgün bir BR manyetik alana q meydana gelen bileşke manyetik alanın şiddeti
yüklü cisim VR hızı ile giriyor. Ki
kaç d dir?
Buna göre, A) 3 B) 4 C) 5 D) 8 E) 10
I. Cisim (+) yüklü ise 1 yönünde sapar.
II. Cisim (–) yüklü ise 3 yönünde sapar.
III. Cisim nötr ise 2 yönünde hareket eder.
9. Kütle merkezinden asılmış serbestçe dönebilen bir
yargılarından hangisi doğrudur? pusula iğnesi yatayda dengededir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre,
D) I ve II E) I, II ve III I. Pusula iğnesi manyetik kutuplar doğrultusun-

dadır.
II. Pusula iğnesi coğrafi kutuplar doğrultusunda
bir miktar sapmış olabilir.
III. Pusula iğnesi coğrafi kutuplar doğrultusundadır.

7. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
ÁB ip ip D) I ve III E) Yalnız III
T T
i
10. K
+ –
V d d
Üzerinden i akımı geçen P ağırlığındaki tel, düzgün BR

manyetik alanı içerisinde şekildeki gibi dengededir.
i i
İp gerilmesi T olduğuna göre; d
X Y
I. BR nin büyüklüğünü artırmak
Sonsuz uzunluktaki X, Y iletken tellerinden X ten
II. İ akımını azaltmak sayfa düzleminden dışa doğru, Y den ise içe doğru
III. BR manyetik alanının yönünü değiştirmek İ şiddetinde akım geçiyor.
işlemlerinden hangileri yapılırsa T gerilme kuv- Şekildeki eşkenar üçgenin köşelerine yerleştiri-
veti artar? len X, Y tellerinin K noktasında oluşturduğu bi-
Ki
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III leşke manyetik alan kaç d dir?
D) I ve II E) I ve III A) 1 B) §3 C) 2 D) 2§2 E) 2§3

234
32
1. 3.
ip
Y 60°
3i
X 2i
α d d
K O L
Özdeş X, Y mıknatısları sürtünmesiz eğik düzlem

üzerinde şekildeki gibi dengede iken ip gerilmesi T, Şekildeki sonsuz uzunlukta olan K ve L tellerinden sı-
mıknatısların birbirine uyguladığı kuvvet F dir. rasıyla 3i ve 2i akımları belirtilen yönlerde geçmektedir.
Buna göre, Buna göre, O noktasında oluşan bileşke manye-

I. X mıknatısının ağırlığı F den büyüktür. tik alanın yönü ve şiddeti nedir?
II. Tip gerilme kuvveti 2F dir. (,: Sayfa düzleminden içeri)
III. Y mıknatısının ağırlığı F ye eşittir. (.: Sayfa düzleminden dışarı)
yargılarından hangileri doğrudur? Yön Şiddet

A) , 6Ki/d
B) , 4Ki/d
C) , 8Ki/d
D) . 8Ki/d
E) . 4Ki/d
2. X Y Z
i 2i i
d d
4. +y
Sonsuz uzunluktaki X, Y, Z tellerinden geçen akım- ϑ

lar şekildeki gibi olup, X teli Z telini F şiddetinde r
+q
kuvvetle itmektedir.
Buna göre X, Y, Z tellerine etki eden bileşke kuv-

vetler Fx, Fy, Fz kaç F dir? +x
Fx Fy Fz +z
A) 5 4 2 Bir proton düzgün bir manyetik alanda şekildeki gibi
B) 5 8 3 xy düzleminde çembersel bir yörüngede dönmektedir.
C) 4 8 5
Buna göre, manyetik alanın yönü aşağıdakiler-
D) 6 8 3 den hangisidir?
E) 4 4 5
A) –z B) +z C) +x D) –x E)+y

235
5. 3i 9.
x
+q
r ϑ
+
r
2i O 2i ÁB
Sayfa düzlemine dik BR manyetik alanına şekildeki

gibi giren +q yüklü parçacık doğrultusundan X ka-
Şekildeki gibi yerleştirilen düz telden 3i, yarım çem- dar sapıyor.
berden 2i akımı geçmektedir.
Buna göre, tellerin O noktasında oluşturduğu bi- Buna göre,
leşke manyetik alan nedir? (π=3) I. V hızını artırmak
6Ki 4Ki 3Ki 2Ki II. q yük miktarını azaltmak

A) r B) r C) r D) r E) 0
III. B manyetik alan şiddetini azaltmak
hangileri yapılırsa X sapma miktarı azalır? (Yer

6. K çekimi önemsizdir.)
d 37°
i1 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
ÁB D) II ve III E) I, II ve III
2d
i2
10. Uzunlukları eşit K, L, M tellerinden sırasıyla i, i ve 2i
Sayfa düzlemine dik ve üzerinden i1 ve i2 akımları akımları geçmektedir.
geçen sonsuz uzunluktaki iletken tellerin K nokta- ÁB
sında oluşturduğu bileşke manyetik alan B dir. K
i i
L 2i
i
i2 α α M
(sin37° = 0,6, cos37° = 0,8)
3 3 3 5
A) 4 B) 8 C) 1 D) 5 E) 4 Buna göre, B şiddetindeki manyetik alanlarda
bulunan tellere etki eden manyetik kuvvetler FK,
FL, FM arasındaki ilişki nedir?
7. Bir mıknatıs aşağıdaki maddelerden hangisini A) FM>FL>FK B) FK=FL>FM C) FM>FK>FL

çekemez?
D) FM>FK=FL E) FK>FL>FM
A) Demir kaşık B) Çelik
C) Demir tozu D) Toplu iğne
E) Bakır tel
11. I. Lösemi hastalığı
II. Akciğer kanseri
8. Aşağıdaki aletlerden hangisi manyetik alan oluş- III. Beyin tümörü
turmaz?
Yukarıda verilenlerden hangileri manyetik alanın
A) Mikrodalga fırın B) Cep telefonu olumsuz etkilerindendir?
C) Pil D) Baz istasyonları
E) Yüksek gerilim hatları D) II ve III E) I, II ve III

236
28
1. X Y Z
3. Sayfa düzlemine dik ve dışa doğru olan düzgün BR
manyetik alanı içerisine V hızıyla atılan yükleri +q,
d d –q ve nötr olan X, Y, Z cisimleri şekildeki gibidir.
Sürtünmelerin önemsiz olduğu yatay düzlemde Z Nötr
özdeş mıknatıslarla ve özdeş yaylarla oluşturulan
ϑ
sistem şekildeki gibi dengededir.
+q ϑ
Buna göre, X
I. Yaylarda oluşan gerilme kuvvetleri eşittir.
ϑ
II. Y ve Z mıknatıslarının birbirine uyguladığı man-
Y –q
yetik kuvvet yay kuvvetinden büyüktür.
III. Y ve Z mıknatıslarının birbirine uyguladığı man-
Buna göre, hangi cismin izlediği yörünge doğru
yetik kuvvet, X ve Y mıknatıslarının birbirine uy-
çizilmiştir?
guladığı manyetik kuvvet büyüklüğüne eşittir.
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z
yargılarından hangileri doğrudur? (X ve Z mıkna-
tıslarının birbirine etkisi önemsenmeyecektir.) D) X ve Z E) X, Y ve Z

4.
r
+ –
2.
V
4i
O r
L Şekildeki bobinden akım geçerken makara merke-
i
K zindeki manyetik alan büyüklüğü B olmaktadır.
Yatay düzlemde bulunan r yarıçaplı şekildeki L Buna göre,
çemberinin üzerinden i akımı, sonsuz uzunluktaki K
I. Makaranın yarıçapı
telinin üzerinden 4i akımı geçmektedir.
II. Birim uzunluktaki sarım sayısı
Buna göre, O noktasındaki bileşke manyetik ala- III. Üretecin gerilimi
nın değerini veren ifade nedir? (π=3)
niceliklerinden hangileri artırılırsa B artar?
10Ki 6Ki 8Ki
A) r B) r C) r A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
5Ki 4Ki D) II ve III E) I ve III
D) r E) r

237
5. 7.
m ϑ
+
+ yatay ÁB
q – T1 T2 ÁE T3 ÁE
m m m
–q –q –q
Düşey düzlemde hareket eden pozitif yüklü m küt- Şekil-I Şekil-II Şekil-III
leli cisim paralel levhalar arasında şekildeki yörün- m kütleli –q yüklü cisimler düşey düzlemde Şekil-I,
geyi izlemektedir. Şekil-II ve Şekil-III te sırasıyla T1, T2 ve T3 ip gerilme-
leriyle dengelenmiştir.
Buna göre,
I. Sayfa düzlemine dik içeri doğru bir manyetik Şekil-II de manyetik alan, Şekil-III te elektriksel
alan vardır. alan olduğuna göre T1, T2 ve T3 ip gerilmeleri ara-
II. Cismin ağırlığı manyetik kuvvete eşittir.
III. Cisme etki eden manyetik kuvvet, elektriksel A) T3>T2>T1 B) T3>T1>T2 C) T1>T2>T3
kuvvetten büyüktür.
D) T1=T2>T3 E) T3>T1=T2

6. K L M
1
2i i
2 8. +y
ÁB –q
d 2d
ϑ
Birbirine paralel aynı düzlemde bulunan şekildeki
K, L, M tellerinden L teline etki eden bileşke manye- +x
tik kuvvet sıfırdır.
Buna göre,
I. M telinden geçen akım 1 yönündedir. +z
II. M telinden geçen akım şiddeti 2i den büyüktür. –q yüklü parçacık –x yönündeki B manyetik alanına
III. M telinden geçen akım 2 yönündedir. dik olacak şekilde –y yönünde V hızıyla atılıyor.
yargılarından hangisi doğrudur? Parçacığa etki eden manyetik kuvvetin yönü ne-
dir?
D) I ve III E) Yalnız III A) +z B) –z C) –y D)+y E) +x

238
4. BÖLÜM
PRES
BİLGİ
Manyetik Alanda Hareket Ettirilen İletken Bir Manyetik Akı ve Manyetik Akı Değişimi
Çubukta Oluşan İndüksiyon Elektromotor Alanı A olan bir tel çerçeveden dik olarak geçen manye-
Kuvveti tik alan çizgi sayısına manyetik akı denir. U ile gösterilir.
Manyetik alanda hareket ettirilen bir çubuk üzerindeki Birimi weberdir.
serbest yüklere uygulanan manyetik kuvvet nedeniyle
çubuğun uçları arasında kutuplanma meydana gelir ve A
ÁB
ÁB
bunun neticesinde potansiyel fark oluşur.
Normal
Normal α
+ +
B manyetik alana dik olarak
+ + ÁB
V hızıyla çekilen , uzunlu-
Áϑ z=B.A z=B.A.cosα
ğundaki iletken telin uçları
arasında oluşan potansiyel
farka indüksiyon elektromo- – – Manyetik akı değişimi nedeniyle iletken bir çerçevede
– –
tor kuvveti denir. indüksiyon elektromotor kuvveti oluşur. Bu indüksiyon
f = B.V., ile bulunur. Birimi volttur. elektromotor kuvvetinin büyüklüğü;
ÁB DU
Áϑ
f= bağıntısı ile bulunur.
Dt
α
Áϑ ∆U: Manyetik akı değişimi (Weber)
Áϑ
α
∆t: Akının değişimi için geçen süre (Saniye)
ε=B.ϑ..sinα ε=B.ϑ. ε=0 DU
: Akı değişim hızı (Volt)
Elektromotor kuvveti oluşması için çubuğun, manyetik Dt
alanın ve hızın birbirine dik olması gerekir. Dik değilse Bir tel çerçeveden geçen manyetik akı değiştiğinde, tel
dik bileşenleri alınmalıdır. çerçeve akıyı sabit tutabilmek için akı azalıyorsa artıra-
Manyetik Alanda Döndürülen Tel cak, akı artıyorsa azaltacak biçimde bir manyetik akı ve
indüksiyon akımı oluşturur. Buna Lenz Kanunu, oluşan
Sayfa düzlemine dik BR manyetik alanı içerisindeki , uzun-
akımada indüksiyon akımı denir.
luğundaki tel O noktası etrafında wR açısal hızı ve uç kısmı
VR çizgisel hızıyla döndürüldüğünde, telin uçları arasında
oluşan emk, telin alt ve üst noktalarının ortalama çizgisel ÁB ÁB
hızları alınarak hesaplanır.
ϑ ϑ ϑ
ω f = B.Vort.,
ÁB
f = B. V ., i=0
i i
O 2
w 2
f = B. ., olarak bulunur.
2 Bir tel çerçeve sayfa düzlemine dik içeriye doğru olan
bir manyetik alana girerken, çıkarken ve içerisinde iken
oluşan indüksiyon akımı şekildeki gibidir.

239
V
i
Ampermetre Lamba
ε=εmax.sinω.t
Şekildeki mıknatıs ok yönünde hareket ederken, halkanın Sığaçlı Devre

içinden geçen manyetik alan çizgileri sağa doğru artar. Bo-
bin buna azaltacak yönde sola doğru ters çizgiler üretece- Bir sığacın uçlarına doğru akım kaynağı bağlandığında
ğinden dolayı indüksiyon akımının yönü, şekildeki gibi olur. sığaç çok kısa süre yüklenir ve yüklenme tamamlandık-
tan sonra devreden akım geçmez. Bir sığaca alternatif
akım kaynağı bağlandığında devreden yönü ve şiddeti
Öz İndüksiyon Akımı ve Emk'si değişen akım geçer.
C
Bir bobinin üzerinden geçen akım değiştiğinde Lenz Ka-
nununa göre bobinin içindeki manyetik akıda değişir. Bu
değişime tepki olarak bir emk oluşur. Bu olaya öz indük-
siyon emk sı denir. Akım artarsa azaltıcı, azalırsa artırıcı V
yönde oluşur.
Değişken (Alternatif) Akım(AC)

ε=εmax.sinω.t
Zamana göre yönü ve şiddeti değişen akıma alternatif
akım denir. Alternatör veya alternatif akım jeneratörleri Sığacın alternatif akıma karşı gösterdiği direnç etkisine
ile alternatif akım elde edilir. Evlerde kullanılan çamaşır sığacın kapasitif reaktansı denir. XC ile gösterilir.
makinesi, bulaşık makinesi, buzdolabı, aspiratör ve van- Alternatif Gerilimin ve Akımın Etkin Değeri
tilatörler alternatif akımla çalışırlar. Müzik seti, televizyon,
Bir alternatif akımın etkin değeri, aynı dirençten eşit sürede,
DVD player gibi cihazlar ise alternatif akımı doğru akımı
eşit miktarda ısı açığa çıkan doğru akımın değerine eşittir.
çevirerek kullanılır.
Bir başka ifadesi ile alternatif akımın ortalama değerine
Alternatif Akım Devreleri denk gelen sabit olarak aldığımız akım değeri etkin akımdır.
Dirençli Devre Transformatör
Elektromotor kuvveti f olan alternatif gerilim kaynağına Alternatif gerilimi yükseltip alçaltmaya yarayan enerji-
bir R direnci bağlandığında, devreden geçen akımın her- nin en az kayıpla nakledilmesi için kullanılan sistemlere
hangi bir andaki değeri ohm kanuna göre hesaplanır. transformatör denir.
i1 i2
R
V1 V2
Giriş (Primer) Çıkış (Seconder)
İdeal transformatörlerde; Giriş gücü = Çıkış gücü

ε=εmax.sinω.t
Sarım Akım Transformatörün
Gerilim
Bobinli Devre Sayısı Şiddeti İsmi
Şekildeki bobin alternatif akım kaynağına bağlandığında, N2>N1 V2>V1 I2>I1 Yükseltici
bobinde akımın değişmesiyle manyetik alan değişir. transformatör
Bobinde (indüktörün) alternatif akıma karşı gösterdiği di- N2<N1 V2<V1 I2<I1 Düşürücü
renç etkisine indüktif reaktans denir. XL ile gösterilir. transformatör

240
38
1. İndüksiyon geriliminin oluşma sebebi 4.
I. Manyetik alanda hareket ettirilen iletken bir çu- ÁB
buktaki kutuplaşma ϑ=1 m/s
0,5 m K
II. Bir tel çerçeve üzerindeki manyetik akı değişimi
III. Yüklü bir parçacığın manyetik alanda hareketi
niceliklerinden hangileridir?
Sayfa düzlemini dik, B = 10T şiddetindeki manyetik
alanda 1 m/s lik hızla çekilen 0,5m uzunluğundaki
D) I ve II E) I, II ve III iletken tel şekildeki gibidir.
Buna göre, telin uçları arasında oluşan indüksi-

yon emk sı kaç volttur?
A) 5 B) 6 C) 8 D) 10 E) 15
2.
ϑ ÁB
ϑ 53°
K L
Sayfa düzlemine dik düzgün BR manyetik alanda

boyları eşit iletken K, L telleri şekildeki gibi V sabit
hızlarıyla hareket ediyor.
K, L tellerinin uçları arasında oluşan indüksiyon 5.
elektromotor kuvvetleri sırasıyla fK ve fL olduğuna 1 ÁB

f V= 5 m/s
göre, fK oranı kaçtır? (sin53°=0,8, cos53°=0,6) 20 cm R=5 Ω
L
4 5 5 3 3
A) 5 B) 4 C) 3 D) 5 E) 4 2
Sayfa düzlemine dik B = 5 Teslalık manyetik

alan içerisinde V = 5 m/s lik hızla çekilen şekil-
3. Ülkelerde kullanılan alternatif akımın frekans ve deki telin, R = 5X luk direnç üzerinde oluştur-
geriliminin farklı olmasının sebebi; duğu indüksiyon akımının yönü ve değeri nedir?
I. Elektrik ve elektronik aletlerin yapısının farklı
Akımın yönü Akımın değeri
olması
1
II. Güç kaybını önlemek A) 2 2
III. Doğru akımla çalışan aletlerin kullanımını azaltmak
B) 2 2
hangileri olabilir? C) 1 1
D) 2 1
E) 1 2

241
6. 9. Aynı frekansta gerilim yükseltebilen ya da alçaltabi-
ÁB
len düzeneklere transformatör denir.
3ϑ
30° Buna göre, transformatörler aşağıdaki sistemle-
ϑ rin hangisinde kullanılmaz?
30°
A) Şehir şebekelerinde
B) Şarj aletlerinde
Sayfa düzlemine dik düzgün B manyetik alanda C) Elektrik zili
boyları eşit iletken X, Y telleri şekildeki gibi V ve 3V
hızlarıyla hareket ediyor. D) Elektrikli traş makineleri
E) El feneri
X, Y tellerinin uçları arasında oluşan indüksiyon
elektromotor kuvvetleri sırasıyla fX, fy olduğuna
göre f x oranı kaçtır? (sin30° = ; cos30° = §3 )

f 1
y 2 2
3 2 1
A) 1 B) 2 C) 3 D) 2 E) 2
10. Elektrikli ısıtıcı

Doğru Akım
7. Zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişen akıma Duvar saati
alternatif akım denir. Alternatif Akım
Buna göre, aşağıdaki aletlerden hagisinde alter- Hesap makinesi
natif akım kullanılmaz?
A) Elektrik motorlarında
Yukarıda verilen gerilim kaynaklarıyla, elektrikli
B) Çamaşır makinesi
aletlerin doğru şekilde eşleştirilmesi nasıl olur?
C) Bulaşık makinesi
A) B)
D) Televizyon
E) Vantilatörler
C) D)
8. Bir dirençten eşit süre alternatif ve doğru akım ge-
çirildiğinde aynı miktarda ısı enerjisi yayılmasına
neden olan doğru akım değerine, alternatif akımın
etkin değeri denir.
Buna göre, etkin akım uygulamasının avantajı

aşağıdakilerden hangisidir?
E)
A) Enerji kaybını azaltmak
B) Uygulamada kolaylık sağlamak
C) Gerilimi yükseltmek
D) Akımı yükseltmek
E) Güç kaybını azaltmak

242
39
1. 3. 2 1
ϑ
ÁB
ϑ
ϑ i
K
M
L
Üzerinde i akımı geçen tel ile şekildeki iletken çerçe-

Sayfa düzlemine dik düzgün bir BR manyetik ala- ve üzerinde indüksiyon akımı oluşturulmak isteniyor.
nı içerisinde V hızıyla hareket eden şekildeki eşit
uzunlukla iletken K, L, M tellerinde meydana gelen Buna göre,
indüksiyon gerilimleri sırasıyla fK, fL, fM dir. I. Akımın şiddetini artırmak

II. Tel çerçeveyi 1 yönünde hareket ettirmek
Buna göre, bu gerilimler arasındaki ilişki nedir?
III. Tel çerçeveyi 2 yönünde hareket ettirmek
A) fK=fL=fM B) fK>fL>fM C) fK=fL>fM
işlemlerinden hangisi yapılırsa indüksiyon akımı
D) fM>fL>fK E) fL>fK>fM oluşur?
D) Yalnız III E) I, II ve III
4.
2. L ÁB
K ω
ω ÁB
2

O1 O2
Düzgün ve şiddeti 10T olan manyetik alan içerisine,

Sayfa düzlemine dik ve içeri doğru BR manyetik ala- manyetik alana paralel olarak yerleştirilen şekildeki
nında , ve 2, uzunluklu iletken çubuklar, O1 ve O2 iletken kare tel çerçeve manyetik alana dik konuma
noktaları etrafında düzgün çembersel hareket yap- getirildiğinde üzerinde oluşan indüksiyon emk sı 5V
maktadır. oluyor.
K çubuğunun uçları arasında oluşan indüksiyon Tel çerçevenin bir kenar uzunluğu 10 cm oldu-
emk sı 8 Volt olduğuna göre, L çubuğunun uçları ğuna göre, tel çerçeve kaç saniyede düşey ko-
arasındaki indüksiyon emk si kaç volt olur? numa gelmiştir?
1 1 1 1 1
A) 12 B) 16 C) 24 D) 32 E) 40 A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50

243
5. 7. X C C Y Z
L
O2 + –
X 2
O1
Y
2 1
O1 ve O2 merkezli iletken telerden oluşan X ve Y Şekillerdeki devrelerden akım geçmeye başlıyor.

çemberlerinin merkezlerine doğru şekildeki mıkna-
Buna göre, X, Y ve Z lambalarından hangileri sü-
tıslar verilen yönlerde hareket ettiriliyor.
rekli ışık verir?
Buna göre, çemberlerde oluşan indüksiyon emk A) Yalnız X B) Y ve Z C) X ve Z
sı için;
D) Y ve Z E) Yalnız Y
I. X telinde 1 yönünde oluşur.
II. Y telinde 1 yönünde oluşur.
III. X telinde 2 yönünde oluşur.

D) II ve III E) I ve II
8. Aşağıda sarım sayıları verilen transformatörler-

den hangisi yükseltici transformatördür? (Sarım
sayıları gerçeği yansıtmamaktadır.)
A)
Giriş
3N N Çıkış
B)
Giriş Çıkış
8N 6N
6. Düzgün BR manyetik alanı içerisine özdeş X, Y ve Z
iletken telleri şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
X C)
Z ÁB Giriş
Y N 2N Çıkış
N 5N
α
D)
Giriş Çıkış
Çerçevelerin yüzey alanları eşit olduğuna göre, 4N 3N
oluşan akılar UX, UY, UZ arasındaki ilişki nedir?
A) UX > UY > UZ B) UY > UZ > UX

E)
Giriş Çıkış
C) UX > UZ > UY D) UZ > UX > UY
3N 5N
E) UX = UY = UZ

244
33
1. 3.
K ÁB
1
ϑ=10 m/s
R=10 Ω 50 cm
2 ϑ=10 m/s
O Düzgün sayfa düzleminde dik içeri doğru 5T lik

manyetik alan içerisinde olan teller V = 10 m/s lik
ω L
hızla şekildeki gibi hareket etmektedir.
Sayfa düzlemine dik ve içeri doğru olan bir manye- Bua göre, 10 Ω luk direnç üzerinden geçen akı-
tik alan içerisinde eşit bölmeli iletken bir çubuk O mın yönü ve şiddeti nedir? (Tellerin direnci önem-
noktası etrafında şekildeki gibi W sabit açısal hızıyla sizdir.)
döndürülüyor. Akımın yönü Akımın şiddeti(A)
OL arasında oluşan indüksiyon emksı 4 Volt ise, A) 1 5

2
KL uçları arasında oluşan indüksiyon emksı kaç
volttur? B) 1 5
C) 2 5
A) 8 B) 16 C) 24 D) 38 E) 40 2
D) 2 5
E) 2 2
2.
4. ÁB ÁB
ϑ=0
T T
2 1
i i
Serbest düşmeye bırakılan mıknatıs şekildeki ilet-
ken çemberin merkezine doğru hareket etmektedir.
Üzerinden i akımı geçen türdeş tel, düzgün B man-
Buna göre, mıknatıs iletken çemberin merkezine yetik alanında şekildeki gibi dengededir.
doğru gelirken oluşan indüksiyon akımının yönü
ve şiddeti için ne söylenebilir? (Hava sürtünmesi İp gerilme büyüklüğü T olduğuna göre;
önemsizdir.) I. Manyetik alan şiddetini azaltmak
Akımın yönü Akımın şiddeti II. Akımın yönünü değiştirmek
A) 1 Sabit III. Akımın değerini azaltmak

B) 2 Sabit işlemlerinden hangileri tek başına yapılırsa T ge-
C) 1 Artan rilme kuvveti artar?
D) 1 Azalan
E) 2 Artar

245
5. I. Manyetik akı değişiminden olur. 8.
ÁB ÁB
II. Devre akımının değişiminden olur.
K L M
III. Devre akımına zıt yönde olur. V V V
Öz indüksiyon akımı ile ilgili verilen bilgilerden

hangileri kesinlikle doğrudur?

Sayfa düzlemine dik düzgün BR manyetik alanında
şekildeki konumlardan eşit V hızlarıyla hareket etti-
rilen K, L, M özdeş iletken tellerinde oluşan indüksi-
yon gerilimleri sırasıyla fK, fL ve fM dir.
Buna göre fK, fL, fM arasındaki ilişki nedir?
A) fK=fL=fM B) fK>fL>fM C) fK=fM>fL

6.
D) fL>fK>fM E) fM>fK>fL
2 1
Şekildeki gibi bir bobine V hızıyla yaklaştırılan mık-

natıs bobin üzerinde indüksiyon akımı meydana
getirmektedir.
Oluşan indüksiyon akımı ile ilgili,

I. 2 yönünde oluşur.
II. Mıknatısın hızı artarsa artar.
9.
ÁB ÁB
III. Daha büyük mıknatıs kullanılırsa değişmez.
yargılarından hangileri doğrudur? 10 m/s 20 cm

I
L
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 5Ω
K
D) I ve II E) I, II ve III II 10 cm
5 m/s
Sayfa düzlemine dik 10T lik düzgün manyetik alan

içerisinde şekildeki hızlarla iletken K, L telleri hare-
ket ettirilmektedir.
Buna göre, 5X luk direnç üzerinden geçen in-

7. İdeal transformatörle ilgili verilen,
düksiyon akımının yönü ve şiddeti nedir?
I. Verimi %100 dür.
Akımın yönü Akımın şiddeti(A)
II. Doğru akımla ve alternatif akımla çalışır.
A) I 3
III. Değişken manyetik alan etkisi ile oluşur.
B) II 3
yargılardan hangileri doğrudur?
C) I 5
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II 5
D) I ve III E) I, II ve III E) I 2

246
29
1. 3.
ÁB
K 2ω ÁB
ϑ=0
O
L
Sayfa düzlemine dik içeri doğru düzgün BR manyetik
Sayfa düzlemine dik ve dışa doğru olan düzgün alanında iletken bir çubuk şekildeki konumdan dü-
manyetik alan içerisinde bulunan eşit bölmeli ilet- şey olarak serbest bırakılıyor.
ken çubuklar O noktasından şekildeki gibi perçin-
Çubuğun manyetik alan içerisinde kaldığı sü-
lenmiştir. KO arası 2w, OL arası w açısal hızı ile şe-
rede oluşan indüksiyon gerilimi-zaman grafiği
kildeki yönlerde döndürülüyor.
aşağıdakilerden hangisi gibi olur? (Hava sürtün-
Çubuğun KO, OL ve KL noktaları arasında olu- mesi önemsizdir.)
şan emk ları sırasıyla f1, f2, f3 olduğuna göre, A) EMK B) EMK
bunlar arasındaki ilişki nedir?
A) f2>f1>f3 B) f1>f2>f3 C) f3>f2>f1

0 0
D) f1>f3>f2 E) f3>f1>f2 Zaman Zaman
C) EMK D) EMK
0 0
Zaman Zaman
2. K L
E) EMK
0
+ – 2 2 1 Zaman
Şekildeki düzenekte, K bobinindeki reostanın sür-

güsü ok yönünde hareket ettiriliyor.
Buna göre,
I. K bobininde 2 yönünde öz indüksiyon akımı
oluşur.
4. I. Kapasitif reaktans
II. L bobininde 1 yönünde indüksiyon akımı olu-
şur. II. Empedans
III. L bobininde 2 yönünde indüksiyon akımı olu- III. Omik direnç

şur.
Yukarıda verilen niceliklerinden hangisinin biri-
yargılarından hangileri doğru olur? mi ohm dur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III D) I ve III E) I, II ve III

247
5. 7. I. Pil
K L M P
II. Jeneratör
V1 V2 III. Akü
Yukarıdakilerden hangileri doğru akım üretebilir?

Şekildeki gibi ardaşık bağlanmış transformatörler- A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
den oluşan seçenekte giriş gerilimi V1 çıkış gerilimi
V2 den büyüktür. D) I ve III E) I, II ve III
Buna göre sarım sayıları için,

I. NK.NM>NL.NP dir.
II. NL.NK>NM.NP dir.
III. NL.NP>NK.NM dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 8. Manyetik Akı
2U
0 t 2t 3t Zaman
Manyetik akı-zaman grafiği şekildeki gibi olan

bir iletkenin indüksiyon gerilimi-zaman grafiği
aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
A) İndüksiyon Gerilimi B) İndüksiyon Gerilimi
f
6. C
Zaman
L t 2t 3t
0 Zaman 0
t 2t 3t
–f
C) İndüksiyon Gerilimi D) İndüksiyon Gerilimi

Ve Ve
Zaman
0
t 2t 3t t 2t 3t
Eşit alternatif gerilim uygulanan şekildeki devreler- 0 Zaman
de sırasıyla I1 ve I2 etkin akımları oluşmaktadır.
–f
–f
Devre frekansı artırılırsa;
I. I1 etkin akımı artar.
E) İndüksiyon Gerilimi
II. I2 etkin akımı azalır.
III. I1 etkin akımı azalır. t 2t 3t
0 Zaman
niceliklerinden hangileri doğru olur? –f
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III –2f

248
7. ÜNİTE OPTİK
1. BÖLÜM: AYDINLANMA, AYNALAR
PRES
BİLGİ
AYDINLANMA DÜZLEM AYNADA GÖRÜŞ ALANI
Işık Şiddeti: Bir ışık kaynağından birim zamanda yayılan ışık Bir aynadan görebildiğimiz uzay parçası o aynanın görüş
enerjisiyle ilgili bir kavramdır. l ile gösterilir. Birimi kandeladır. alanı olarak ifade edilir. Görüş alanı aynaya yaklaştıkça
Işık Akısı: Bir ışık kaynağından bir yüzeye birim zaman- artar ve aynanın büyüklüğü ile doğru orantılıdır.
da gönderilen ışık enerjisine ışık akısı denir. U ile göste- Gözün
görüntüsü
rilir. Birimi lümendir.
Aydınlanma Şiddeti: Birim yüzeye dik olarak düşen ışık
akısına aydınlanma denir. E ile gösterilir. Birimi lüks tür.
Gölgeler: Gölge, ışığın doğrusal yolla yayılması sonucu say- Ayna
dam olmayan cisimlerin arkasında oluşan karanlık bölgeye
denir. Bir cismin tam ve yarı gölge olmak üzere iki çeşit göl-
Görüş
gesi oluşabilir. Ay tutulması gölge olayının sonuçlarındandır. Alanı
Düzlem Aynada Yansıma: Bir düzlem aynada gelen ışın
normal ile eşit açı yapacak şekilde aynı düzlemde yansı-
ma yapar. Buna yansıma yasası denir.
Normal Saydam olmayan cismin kendisi ve görüntüsü gözün
gelen yansıyan görmesine engeldir.
ışın ışın
KÜRESEL AYNALAR
i r
DÜZLEM AYNADA GÖRÜNTÜ ÇİZİMİ T F M T asal

eksen
Optikte bir cismin görüntüsünün oluşması için en az iki
ışının kendisi veya uzantısı kesişmelidir. Çukur r Tümsek
ayna ayna
Düzlem
θ ayna TF = FM
Normal
θ
Bir küre yüzeyinin iç kısmı yansıtıcı yapılırsa çukur ayna,
Cisim Görüntü
dış kısmı yansıtıcı yapılırsa tümsek ayna denir.
d d
M: Kürenin ve aynaların merkezidir.
K K
T: Tepe noktasıdır.
F: Yarı çapın yarısı olan uzaklıktır, odak noktasıdır.
Düzlem aynada görüntü cismin aynaya göre simetriğidir. Asal eksen: Küresel aynanın tepe noktası ile merkezin-
Yansıyan ışınların uzantısının kesişmesiyle oluşur. Gö- den geçen doğrudur.
rüntü sanaldır ve aynanın arkasındadır.

249
7. ÜNİTE OPTİK
KÜRESEL AYNALARDA ÖZEL IŞINLAR

Çukur Aynada Özel Işınlar
T F M
T F M
Uzantısı odaktan geçecek şekilde gelen ışınlar, asal ek-

sene paralel olarak yansırlar.
Asal eksene paralel gelen ışın odak noktasından geçe-
cek şekilde yansır.
α T
α F M
T F M
Tepe noktasına gelen ışınlar, asal eksenle aynı açıyı ya-
pacak şekilde yansırlar.
Odak noktasından geçecek şekilde gelen ışın asal ekse-

ne paralel yansır.
T
F M
α
T α F M
Uzantısı merkezden geçerek gelen ışınlar kendi üzerin-

den geri yansır.
Tepe noktasına gelen ışınlar, asal eksenle aynı açıyı ya- Çukur Aynada Görüntü Çizimi
pacak şekilde yansırlar.
Asal
eksen M F
T
F M
Çukur aynada cisim aynaya yaklaştıkça görüntü büyü-

yerek aynadan uzaklaşır. Cisim odaktan sonra aynaya
Merkezden geçecek şekilde gelen ışınlar, kendi üzerin- yaklaştıkça zahiri görüntü aynaya yaklaşarak küçülür.
den geri yansır. Tümsek Aynada Görüntü Çizimi
TÜMSEK AYNADA ÖZEL IŞINLAR
Cisim Sanal görüntü
T F M
T F M
Tümsek aynada görüntü daima tepe noktası ile odak

Asal eksene paralel olarak gelen ışınlar, uzantısı odaktan noktası arasında, sanal, cismin boyundan küçük ve cis-
geçecek şekilde yansırlar. me göre düzdür.

250
aydınlanma
34
1. Bir kaynağın ışık şiddeti ile ilgili; 4.
I. Foton sayısı ile orantılıdır.
II. Birimi kandeladır. 60 W
III. Işınların dalga boyu ile ters orantılıdır.

Bir odada bulunan gücü 60W olan lamba yerine,

gücü 100W olan lamba bağlanırsa;
I. Lambanın ışık şiddeti
2. Işık akısı ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yan- II. Odadaki toplam ışık akısı
lıştır? III. Oda duvarındaki aydınlanma şiddeti
A) Birimi Lümendir. niceliklerinden hangisi artar?

B) Kapalı bir yüzeydeki ışık akısı 4πI dır.
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III
C) Foton sayısı ile doğru orantılıdır.
D) Bir küre yüzeyinde yarıçapa bağlı değildir.
E) Işığın frekansıyla doğru orantılıdır.
5.
3.
3r 2r r
K 3I 2I I
I K L M
L Yarıçapları 3r, 2r ve r olan K, L ve M kürelerinin mer-

kezlerine sırasıyla 3I, 2I ve I ışık şiddetinde noktasal
ışık kaynakları şekildeki gibi konulmuştur.
Şekildeki şiddeti I olan ışık kaynağı K ve L küre par- Buna göre, küre yüzeylerindeki toplam ışık akı-
çalarının merkezine yerleştirilmiştir. ları UK, UL ve UM aralarındaki ilişki nedir?
K ve L parçaları üzerindeki toplam ışık akıları sı- A) UK = UL = UM B) UK > UL > UM

U
rasıyla UK ve UL olduğuna göre, K oranı kaçtır?
UL
C) UK > UM > UL D) UM > UL > UK
1 1
A) 2 B) 1 C) 2 D) 4 E) 4
E) UM > UL = UK

251
AYDINLANMA 34
6. 8. Bir ışık kaynağının bir noktada meydana getirdi-
X
ği aydınlanma şiddeti;
I. Işık kaynağın şiddetine
I II. Yüzey büyüklüğüne
K
d III. Kaynağın yüzeye olan uzaklığına
Işık şiddeti I olan şekildeki noktasal ışık kaynağı K D) I ve III E) I ve II

noktası etrafında E kadarlık bir aydınlanma oluştur-
maktadır.
Buna göre,
9. Birim yüzeye düşen ışık akısı miktarına aydınlanma
I. d yi azaltmak
denir.
II. Işık kaynağını X noktasına getirmek
III. Işık şiddetini artırmak Buna göre aydınlanma ile ilgili,
U
işlemlerinden hangileri tek başına yapılırsa E I. E = dır.
A
artar?
Lümen
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. Birimi, dir.
m2
III. Birimi lüks tür.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) I ve III E) Yalnız I
10. Işık şiddeti birimi

7. L kandeladır.
K D Y
Bir yüzeydeki toplam Işık akısı birimi

M ışık enerjisine ışık lümendir.
akısı denir.
D Y
D Y
α 2 1
θ Birim yüzeye düşen 3
ışık akısına
O
aydınlanma denir.
Özdeş ışık kaynakları K, L ve M noktalarına şekildeki D Y
gibi yerleştirildiğinde O noktası etrafında oluşturduk-
5 4
ları aydınlanmalar sırasıyla EK, EL ve EM olmaktadır.
Yukarıdaki etkinlikte girişten başlanarak kutu içeri-
Buna göre EK, EL ve EM arasındaki ilişki nedir?
sinde ışıkla ilgili verilen bilgiler doğru (D) ya da yan-
(α>i, O noktası yarım çemberin merkezidir.)
lışsa (Y) olarak ilerleniyor.
A) EM>EK>EL B) EL>EK>EM C) EM>EL>EK Buna göre, hata yapmayan birisi hangi çıkışa
ulaşır?
D) EL>EM>EK E) EK=EL=EM
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

252
GÖLGE VE DÜZLEM AYNA
40
1. 3.
K1 K2 K1
perde
K2
Noktasal K1 ve K2 ışık kaynakları ile küresel saydam perde
olmayan cisim bir perde önünde şekildeki gibi yer- Noktasal K1 ve K2 ışık kaynakları ile küresel saydam
leştirilmiştir. olmayan cisim bir perde önüne şekildeki gibi yer-
Buna göre, perde üzerinde oluşan gölgenin şek- leştirilmiştir.
li aşağıdakilerden hangisi gibi olur? Buna göre, perde üzerinde oluşan gölgenin şek-
( : Tam gölge, : Yarı gölge) li nasıl olur? ( : Tam gölge, : Yarı gölge)
A) B) C) A) B) C)
D) E)
D) E)
2.
X 4.
K1
K
Y
perde K2
Noktasal K ışık kaynağı önüne konulmuş say- perde

dam olmayan X ve Y özdeş kürelerinin perdede Şekildeki saydam olmayan küresel cisim K1 ve
oluşan gölgesinin şekli nasıl olur? K2 ışık kaynakları ile aydınlatıldığında perdede
oluşan gölgenin şekli nasıl olur?
( : Tam gölge, : Yarı gölge)
A) B) C)
A) B) C)
D) E) D) E)

253
GÖLGE VE DÜZLEM AYNA 40
5. 8.
2 1
küresel
ışık kaynağı
Düzlem ayna önüne konulan şekildeki dijital ra- Perde

kamın aynadaki yansıması nasıl olur?
Yarıçapları eşit olan küresel ışık kaynağı ile bir top aynı
A) B) C) doğrusal düzlem üzerine şekildeki gibi konuluyor.
Buna göre,
I. Işık kaynağı 1 yönünde hareket ettirilirse tam
gölge alanı değişmez.
II. Perde 2 yönünde hareket ettirilirse yarı gölge
D) E)
alanı artar.
III. Top 1 yönünde hareket ettirilirse yarı gölge ala-
nı azalır.
6. A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II
Işık Kaynağı
L 9.
M
K
X
Bir düzlem aynadan yansıyan K, L, M ışınları şekil-

deki gibidir.
Düzlem Ayna
Buna göre, bu ışınlardan hangileri ışık kaynağın-
dan aynaya gelmiştir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) Yalnız K B) K ve L C) L ve M Bir X cismi eşit kare bölmeli düzlemde düzlem ayna

önüne şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
D) K ve M E) K, L ve M
Buna göre, X cisminin düzlem aynadaki görün-
tüsü nasıl olur?
A) B)
7.
I
K
50°
C) D)
60°
II
Şekildeki gibi yerleştirilmiş I ve II aynalarına ge-
len K ışınının II nolu aynadan yansıma açısı kaç E)
derecedir?
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30

254
41
1. 3.
K
L 2 1
Engel
Işık kaynağı
Karanlık bir ortamda bulunan ışık kaynağı önüne K
saydam olmayan engel şekildeki gibi konulmuştur.
Buna göre, ışıklı cisme K ve L noktalarından ba- Düzlem
kan gözlemciler ışık kaynağını nasıl görür? ayna
K L Perde
A) Şekildeki K noktasından düzlem aynaya bakan bir göz-

lemci yeterince uzun perdenin bir kısmını görmektedir.
B) Buna göre,
I. Gözü 1 yönünde hareket ettirmek
C) II. Aynayı 2 yönünde hareket ettirmek
III. Perdeyi 1 yönünde hareket ettirmek
D)
işlemlerinden hangileri tek başına yapılırsa gö-
zün perdede gördüğü alan artar?
E)
2.
X Y
Paralel X, Y düzlem aynaları arasına konulan şe-
kildeki sayısının X aynasındaki ilk, Y aynasın- 4.
daki ikinci görüntüsü nasıl olur?
X Y M
G göz
A)
K
B)
N
L
C)
G noktasından şekildeki düzlem aynaya bakan

D) gözlemci, hangi noktaların görüntüsünü aynada
görebilir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) K ve L B) K, L ve N C) K ve M
E)
D) K, L ve M E) L ve N


255
5. 8.
ok
I
60°
I Perde
Düzlem
Şekildeki I ışık ışını, optik kutuda bulunan düzlem ayna
aynaya gelip I' ışını olarak yansıyor.
Bir düzlem ayna önüne konulmuş K ışıklı cismi ve
Buna göre, I ışınının düzlem aynadaki yansıma saydam olmayan küre şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
açısı kaç derecedir?
Işık kaynağı ok yönünde hareket ettirilirse,
A) 15° B) 30° C) 45° D) 60° E) 70°
I. Tam gölge alanı artar.
II. Yarı gölge alanı azalır.
III. Tam gölge alanı azalır.
6. yargılarından hangileri doğru olur?
L
I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
M
II
göz
G
N K
Şekildeki optik düzenekte G noktasında bulunan bir

gözlemci I ve II düzlem aynalarına bakmaktadır.
9. G
Buna göre, gözlemcinin her iki aynada da göre- K göz
bildiği noktalar hangileridir?
L P
A) Yalnız N B) L ve M C) Yalnız M M
Düzlem
D) K, N ve M E) M ve N ayna
N
7. Düzlem aynada oluşan görüntünün özellikleri ile

ilgili; Şekildeki G noktasında bulunan bir göz, düzlem ayna-
I. Zahiridir. da K, L, M, N cisimlerinin görüntülerine bakmaktadır.
II. Işınların uzantısının kesişmesi ile oluşur. P saydam olmayan cisim olduğuna göre, göz-
III. Cisme göre terstir. lemci K, L, M, N cisimlerinden hangilerinin gö-
rüntülerini aynada göremez? (Bölmeler eşit ara-
yargılarından hangileri doğrudur? lıklıdır.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız L B) M ve N C) K ve M
D) I ve III E) II ve III D) L, M ve N E) K, M ve N

256
35
1. 3.
K I
Perde
Perde
Bir düzlem ayna önüne konulmuş K ışık kaynağı ve
Bir ışık kaynağı önüne düzgün bir çubuk şekildeki
saydam olmayan küresel cisim şekildeki gibi yer-
gibi yerleştirilmiştir.
leştirilmiştir.
Buna göre, perdede oluşan gölge nasıl olur?
A) B) C) D) E)
A) B) C)
D) E)
4. Işık Demeti
L
2.
O
K
K1 K2
Karanlık bir ortamda, üzerine paralel ışık demeti düşü-
rülen bir topa K ve L noktasından gözlemciler bakıyor.
Buna göre, K ve L noktalarından bakan gözlem-
ciler topu nasıl görür?
Perde
K L
K1, K2 ışık kaynakları ve özdeş saydam olmayan kü-
resel cisimler şekildeki gibi yerleştiriliyor. A)

( : Tam gölge, : Yarı gölge) B)
A) B) C)
C)
D)
D) E)
E)

257
5. 7.
I1 I
30°
I2 X
1
O
2 Y
Şekildeki gibi yerleştirilmiş düzlem aynalardan olu-
şan düzeneğe gelen I1, I2 ışınları aynalardan sıra- Aralarında 90° olan X ve Y aynalarından I ışını şekil-
sıyla n1 ve n2 kez yansıyarak düzeneği terk ediyor. deki gibi X aynasına geliyor.
Buna göre, n1 ve n2 kaçtır? I ışınının, Y aynasında yansıdıktan sonra kendi üze-

rinden geri dönebilmesi için Y aynası O noktası et-
n1 n2 rafında hangi yönde kaç derece döndürülmelidir?
A) 3 3
Yön Dönme Açısı
B) 2 4
A) 2 15°
C) 3 4
B) 1 15°
D) 2 3
C) 2 30°
E) 4 3
D) 1 30°
E) 1 20°
6.
8.
V X Y Z T U
K
göz K
5
G
1
4
Düzlem ayna ile aynı düzlemde bulunan K cismi sa-
bit hızla ok yönünde hareket ediyor. 3 2
Buna göre, K cismi hangi noktalar arasından ge- Kesişen iki düzlem ayna arasına konulan nokta-
çerken G noktasından bakan gözlemcinin düz- sal K cisminin aynalardaki görüntüsü hangi nok-
lem aynadaki görüş alanında olur? tada olamaz? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) X – Z B) X – T C) Y – U A) Yalnız 2 B) Yalnız 3 C) 1 ve 2
D) Y – Z E) Y – T D) 2, 4 ve 5 E) 2 ve 3

258
30
1. Düzlem ayna 3.
L I
küresel saydam
ışık kaynağı olmayan cisim
M
Perde
Şekildeki küresel ışık kaynağı önüne kendi yarıça-

pından daha büyük yarıçaplı saydam olmayan bir
Düzlem ayna ve I ışık kaynağı ile oluşan düzenek engel konuluyor.
şekildeki gibidir.
Perdede oluşan tam gölgenin alanını artırmak için,
Buna göre, I ışık kaynağından çıkan ışınlar düz- I. Küresel ışık kaynağı yerine, noktasal ışık kay-
lem aynada yansıdıktan sonra K, L ve M noktala- nağı kullanmak
rının hangilerinden geçebilir?
II. Saydam olmayan cismi perdeye yaklaştırmak
(Bölmeler eşit aralıklı)
III. Küresel ışık kaynağının yarıçapına azaltmak
A) Yalnız L B) Yalnız M C) L ve M işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
D) K ve M E) K ve L
2. I2
40°
I1
60° I2
I1
30
°
K L
I1, I2 ışık ışınları K, L kutularındaki düzlem aynalarda 4.

sırasıyla I'1 ve I'2 ışını olarak yansımaktadır.
I
Buna göre, K kutusundaki ışının aynadan yansıma

açısı iK, L kutusundaki ışının aynadan yansıma K
açısı iL olduğuna göre bu açılar kaç derecedir? α

α
iK iL II
A) 30° 65° Şekildeki K cisminin I ve II düzlem aynalarında top-
B) 45° 55° lamda beş görüntüsü oluşmaktadır.
C) 30° 60°
Buna göre, a açısı kaç derecedir?
D) 45° 60°
E) 45° 65° A) 15° B) 20° C) 30° D) 45° E) 60°

259
5. I 7. P
K
1
h
2m
3
5m 15 m 5 4
1,5 m boyundaki çocuk, 2 m uzunluğundaki şekil-

deki K düzlem aynasına bakarak I ışık kaynağını Şekildeki düzlem aynalar arasına konulan P cis-
ancak görebilmektedir. minin görüntüsü numaralandırılmış noktalardan
Buna göre, I ışık kaynağının yerden yüksekliği hangisinde olamaz?
h kaç m dir?
A) 1, 2 ve 3 B) 2, 3 ve 4 C) 2, 4 ve 5
A) 3 B) 4 C) 4,5 D) 5 E) 8
D) 4 ve 5 E) 2 ve 4
6.
8. K
X
Perde
Sayfa düzlemindeki noktasal ışık kaynağı ile N harfi Y

biçimindeki ince tel ve sayfa düzlemine dik perde
şekildeki gibidir. Z
Buna göre, perdede oluşacak gölgenin şekli

aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
Noktasal K ışık kaynağından çıkan ışınlar düzlem

A) B) C) aynadan yansıdıktan sonra şekildeki X, Y ve Z nok-
talarına sırasıyla ,X, ,Y ve ,Z yollarını alarak ulaşıyor.
Buna göre ,X, ,Y ve ,Z arasındaki ilişki nedir?

D) E) A) ,X = ,Z > ,Y B) ,Y > ,X = ,Z
C) ,Y > ,X > ,Z D) ,Z > ,Y > ,X
E) ,X > ,Y > ,Z

260
KÜRESEL AYNALAR
42
1. I. Keskin virajlarda geniş bir alanı göstermede 4. Tümsek aynada görüntü daima aynanın arkasında
II. Taşıtlarda dikiz aynası olarak odak ile tepe noktası arasında oluşur.
III. Mikroskoplarda ışığı toplamak için Buna göre, görüntü ile ilgili;
Yukarıda verilenlerden hangileri tümsek aynanın I. Daima zahiridir.

kullanım alanlarındandır? II. Cisme göre düzdür.
III. Boyu cismin boyundan küçüktür.
D) I ve III E) II ve III yargılarından hangisi doğrudur?
A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II
2. I. Güneş fırınları
II. Teleskop sistemleri
III. Makyaj aynası
Yukarıda verilenlerden hangileri çukur aynanın 5. Küresel aynaların odak uzaklığı,

kullanım alanlarındandır? I. Eğrilik yarı çapına
II. Kullanılan ışığın rengine
A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II
III. Aynanın bulunduğu ortamın kırıcılık indisine

3.
I
asal 6. I
eksen
d
α asal
F eksen
X Y
x
Asal eksenleri çakışık, odak uzaklıkları fx ve fy olan
X, Y çukur aynalarının asal eksenlerine paralel ola-
rak gönderilen I ışını aynalardan yansıdıktan sonra Şekildeki küresel aynanın asal eksenine paralel ge-
kendi üzerinden geri dönüyor. len I ışını aynadan yansıdıktan sonra x uzaklığında,
Buna göre, aynaların tepe noktaları arasındaki α açısıyla asal ekseni kesiyor.
uzaklığı veren ifade nedir? Sadece aynanın eğrilik yarıçapı artırılırsa d, x ve
fy α niceliklerinden hangisi azalır?
A) fx + fy B) 2fx + fy C) fx +
2
A) Yalnız α B) Yalnız x C) d ve α
D) fx + 2fy E) 2fx + 2fy D) x ve α E) x, d ve α

261
KÜRESEL AYNALAR 42
7. Tümsek ayna 10.
X
asal
K
asal F M eksen
F eksen
Düzlem ayna
Çukur ayna
Odak noktası F olan tümsek ayna önüne konulan Boyu h olan bir X cismi çukur ayna ve düzlem ayna
K cisminin tümsek aynadaki görüntüsü ile ilgili; arasına şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
I. Sanaldır. X cisminin önce düzlem ayna, sonra çukur ay-
II. Yansıyan ışınların uzantılarının kesişmesi ile nada yansıyan ışınlarla oluşturduğu görüntünün
oluşur. çukur aynaya olan uzaklığı ve görüntünün boyu
nedir? (f: odak uzaklığı)
III. Görüntünün boyu cisimden büyüktür.
yargılarından hangileri doğrudur? Görüntü uzaklığı Görüntünün boyu
A) 3 3
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 2f 2h
D) I ve II E) I ve III B) 3 h
2f 2
C) f h
D) 3f h
8. Bir çukur aynada oluşan görüntü ile ilgili; h
E) 3f
I. Boyu cismin boyuna eşittir. 2
II. Boyu cismin boyundan büyüktür.
III. Boyu cismin boyundan küçüktür.

11.
A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
D) II ve III E) Yalnız III K asal
F eksen
9. I Tümsek ayna
X Y
Bir K cismi, odak uzaklığı f olan tümsek ayna önüne

şekildeki gibi konulmuştur. Bu durumda K cisminin
asal
eksen
görüntüsünün aynaya olan uzaklığı X, görüntüsü-
nün boyu h dir.
K cismi aynaya yaklaştırılırsa, X ve h ilk duruma
göre nasıl değişir?
Tümsek ayna Çukur ayna
X h
Asal eksenleri çakışık odak uzaklıkları eşit ve f olan
aynalara gelen I ışını şekildeki gibi yansımaktadır. A) Artar Artar
Buna göre, aynaların tepe noktaları arasındaki B) Azalır Değişmez

uzaklık kaç f dir? C) Azalır Azalır
3 D) Artar Azalır
A) 1 B) 2 C) 2
5 E) Azalır Artar
D) 2 E) 3

262
KÜRESEL AYNALAR
36
1. K L
3.
K L M
asal
F M eksen
x x x x x x
Tümsek ayna Çukur ayna Çukur ayna
Odak noktası F, merkezi M olan çukur aynanın

Odak uzaklıkları fK ve fL olan K, L küresel aynalarına
önüne şekildeki gibi yerleştirilen eşit boydaki K, L,
gönderilen ışınlar şekildeki yolları izliyor.
M cisimlerinin çukur aynadaki görüntülerinin boy-
fK ları sırasıyla hK, hL, hM olduğuna göre, bunlar ara-
fL sındaki ilişki nedir? (Noktalar arası uzaklıklar eşittir.)
3 2 4 3
A) 2 B) 3 C) 1 D) 3 E) 4 A) hK = hL > hM B) hM > hK = hL
C) hK > hL > hM D) hL > hM > hK
E) hK > hM > hL
2. Tümsek ayna
asal
M L K eksen
I1 4.
I2
M L K
asal
Bir tümsek aynaya gönderilen birbirine paralel I1, I2 eksen
F
ışık ışınları şekildeki yolu izliyor.
Buna göre,
I. K noktası aynanın odak noktasıdır. Tümsek ayna
II. M noktası aynanın merkez noktasıdır. Odak uzaklığı F olan tümsek ayna önüne konul-
III. L noktası aynanın merkez noktasıdır. muş eşit boydaki K, L ve M cisimlerinin aynadaki
görüntülerin boyları sırasıyla hK, hL, hM olduğuna
yargılarından hangisi doğrudur? (Noktalar arası göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
uzaklıklar eşittir.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) hM>hK>hL B) hL>hM>hK C) hM>hL>hK
D) I ve III E) I ve II D) hK>hL>hM E) hK>hM>hL

263
KÜRESEL AYNALAR 36
5. 8.
X
asal asal
K O eksen eksen
L K T L
O noktasına konulan bir ayna yardımı ile K noktasın- Tümsek ayna

daki bir cismin görüntüsü L noktası da elde ediliyor.
Bir X cismi, odak uzaklığı f olan tümsek ayna önüne
Buna göre aynanın cinsi, şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
I. Çukur ayna
K noktasındaki cismin görüntüsü L noktasında
II. Tümsek ayna
olduğuna göre,
III. Düzlem ayna
I. |KT|>|TL|
hangileri olabilir?
II. f > |TL|
A) I ve II B) I, II ve III C) I ve III
III. |KT| = |TL|
6.
I
K
asal
F M eksen
N L
P
Çukur ayna Düzlem ayna
Odak noktası F olan çukur ayna ile bir düzlem ayna
şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
Buna göre, K noktasındaki I ışık kaynağından çı-
kan ışınların önce çukur sonra düzlem aynada
yansıması ile oluşan görüntünün yeri hangi nokta- 9.
dadır? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
K K
A) K B) L C) M D) N E) P asal asal
F X eksen F Y eksen
7.
K
asal
M asal
F eksen
F Z eksen
Çukur ayna
Odak noktası F, merkezi M olan çukur aynanın önü- Şekildeki küresel aynaların odak uzaklıkları eşit ve F dir.
ne boyu odak uzaklığının yarısı kadar olan kare lev-
ha şekildeki gibi yerleştirilmiştir. Buna göre, K cisminin görüntüsünü X, Y, Z nokta-
larından bakan gözlemcilerden hangisi görebilir?
Kare levhanın yüzey alanı S olduğuna göre, gö-
rüntüsünün yüzey alanı kaç S olur? A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z
2 3 D) X ve Y E) X ve Z
A) 1 B) 3 C) 2 D) 2 E) 3

264
2. BÖLÜM
KIRILMA, PRİZMA, RENK VE MERCEKLER
PRES
BİLGİ
IŞIĞIN KIRILMASI Görünür Derinlik
Işığın saydam iki ortam arasında geçiş yaparken doğrul- Bulunduğumuz ortamın dışındaki saydam ortamlardaki
tu değiştirmesi olayına kırılma denir. cisimlere bakıldığında onlar bulundukları yerlerden farklı
yerlerde görülür. Mesela akvaryuma üstten bakıldığında
Normal
Gelen Yansıyan balıklar yüzeye çok yakın görülür. Su dolu havuza üstten
ışın ışın
bakıldığında, havuzun derinliği, olduğundan daha az al-
Gelme
açısı gılanır. Bu olaya görünür derinlik denir.
i i Hava
cam Sapma Tam Yansımalı Prizmalar

açısı
r θ Kesiti ikizkenar dik üçgen şeklinde olan camdan yapılmış
Kırılma
açısı prizmalara tam yansımalı prizmalar denir.
Kırılan
»» Tek renkli bir I ışık ışınının camdan yapılmış hava or-
ışın tamındaki tam yansımalı prizmalarda izlediği yollar
şekillerdeki gibidir. (Camdan havaya geçişte sınır
sin i n2
= = n1, 2 açısı 42° dir.)
sin r n1
şeklinde ifade edilir. Bu bağıntıya Snell bağıntısı denir.

I
I
I
normal
hava
cam
Beyaz Işığın Renklerine Ayrılması
Bir prizmaya gönderilen beyaz ışık, kırmızıdan mora doğ-
ru renklerine ayrılır. Kırıcılık indisi en büyük olan mor en
küçük olan kırmızıdır.
Az kırıcı ortamdan çok kırıcı ortama gelen ışınlar normale
yaklaşarak kırılır.
beyaz
perde
normal
beyaz ışık
cam Kırmızı
Turuncu
hava
Sarı
Yeşil
Mavi
prizma
Mor
Çok kırıcı ortamdan az kırıcı ortama gelen ışınlar normal-

den uzaklaşarak kırılır.

265
7. ÜNİTE KIRILMA, PRİZMA, RENK VE MERCEKLER
RENK Sarı filtre Yeşil filtre

kırmızı
Güneş ışığını bir prizmadan geçirdiğimizde renklerine ay- kırmızı
rıldığını ve bu renklerinde sırası ile kırmızı, turuncu, sarı, turuncu
yeşil, mavi ve mor olduğunu biliyoruz. Bunlardan dalga sarı
boyu en büyük olan kırmızı, en küçük olanı da mordur. yeşil
mavi yeşil yeşil
ana renkler ara renkler
mor
Kırmızı Sarı
Yeşil Magenta
Mavi Cyan Cyan Magenta Sarı
filtre filtre filtre
Beyaz kırmızı
turuncu
sarı
yeşil
Karışımları beyaz rengi verebilecek iki renge tamamlayı- mavi Siyah
cı renkler denir. Işıkta, kırmızı, yeşil ve mavi ana renk- mor Mavi
lerdir. Sarı, magenta ve cyan ise ara renklerdir. Üç ana
renkli ışığın birleşimi beyaz ışık olur.
MERCEKLER
Karşılıklı iki yüzeyi birer küre parçası olan saydam ci-
Boya Renkleri
simlere mercek denir. Merceklerin her iki yüzeyi küresel
Boya renkleri ile ışık renkleri birbirine karıştırılmamalıdır. olabildiği gibi, bir yüzü küresel, diğer yüzü düzlem ola-
Bunlar birbirinden çok farklıdır. Şekilde belirtilen sarı, bilir. Uç kısmı orta kısmından ince olan merceklere ince
magenta, cyan; boyada ana renklerdir. kenarlı mercek denir. Uç kısmı orta kısmından kalın olan
merceklere kalın kenarlı mercek denir.
ana renkler ara renkler
Kalın kenarlı mercek
Magenta Kırmızı
Sarı Mavi ince kenarlı mercek
Cyan Yeşil
Siyah odak odak
Işıktaki ana renkler boyada ara renk, ışıktaki ara renk-

ler ise, boyada ana renklerdir. Üç ana rengin karışımı Odak Odak
siyah olur. uzaklığı uzaklığı
Işığın Filtrelerden Geçici Merceğin Odak Uzaklığı

Işığı geçirebilen renkli saydam filtrelerden geçen ışığın Merceğin odak uzaklığı üç niceliğe bağlıdır.
renkleri ile filtre rengindeki cisimden yansıyan ışıklar aynı »» Merceğin yapıldığı maddenin ve içinde bulunduğu
renklidir. Yani kırmızı filtre, kırmızı ışığı güçlü, turuncu ışı- ortamın kırıcılık indisine bağlıdır.
ğı zayıf geçirir. Mavi filtre, mavi ışığı güçlü, yeşil ve mor
ışığı zayıf geçirir. Sarı filtre, sarı ışığı kırmızı ışığı, yeşil ışığı hava
güçlü, mavi ışığı ise zayıf geçirir.

Fhava
Yeşil filtre Kırmızı filtre
Fsu
kırmızı
turuncu göz
sarı Yeşil siyah
yeşil
görür su
mavi
mor

266
KIRILMA, PRİZMA, RENK VE MERCEKLER 7. ÜNİTE
Odak uzaklığı, bağıl kırılma indisi ile ters orantılıdır. Do- Asal eksene paralel gelen ışın odaktan geçecek şekilde kırılır,
layısıyla merceğin havaya göre odak uzaklığı suya göre odaktan geçerek gelen ışın asal eksene paralel kırılır.
odak uzaklığından daha küçüktür.
»» Merceğin yan yüzeylerinin eğrilik yarıçapının bü-
yüklüğüne bağlıdır.
K L
2F F F 2F
2F den gelen ışın 2F den geçecek şekilde kırılır. Optik

fK fL fK fL merkezden gelen ışın doğrultu değiştirmez.
fK < fL dir. fK < fL dir.
Kalın Kenarlı Mercekte Özel Işınlar
Eğrilik yarıçapı büyük olan merceğin odak uzaklığı daha

büyüktür.
»» Kullanılan ışığın rengine bağlıdır.

F
Aynı ortamdaki farklı renk yani farklı frekanstaki ışıkların
F
kırıcılık indisi farklıdır. Mor ışığın kırıcılık indisi en fazla,
kırmızı ışığın ise en azdır.
Kırmızı Asal eksene paralel gelen ışının uzantısı odaktan geçe-

cek şekilde kırılır. Uzantısı odaktan geçecek şekilde ge-
FM FK len ışın asal eksene paralel kırılır.
Mor
Mor
2F 2F
F F
Kırmızı
FK FM
Uzantısı 2F den geçecek şekilde gelen ışın, uzantısı 2F
den geçecek şekilde kırılır. Optik merkezden geçen ışın
doğrultu değiştirmez.
İnce Kenarlı Mercekte Özel Işınlar
İnce Kenarlı Mercekte Özel Durumlar
I1
asal
2F F F 2F eksen
I2
f f f f f f

267
7. ÜNİTE KIRILMA, PRİZMA, RENK VE MERCEKLER
Odak uzaklığı f olan ince kenarlı mercekte, 1.5 f den ge-

len I1 ışını 3f den, 3f den gelen I2 ışını 1.5 f den geçecek
şekilde kırılır.
asal
eksen
asal
eksen
f f
Odak uzaklığı f olan kalın kenarlı mercekte uzantısı f/2 den

geçecek şekilde gelen ışın kırıldıktan sonra odaktan geçer.
İnce Kenarlı Mercekte Görüntü Çizimleri

f f
Odak uzaklığı f olan ince kenarlı mercekte uzantısı odaktan

geçecek şekilde gelen ışın f/2 den geçecek şekilde kırılır.
2F F O F 2F
asal
eksen
Cisim sonsuzda ise görüntü odakta ve nokta şeklindedir.

Cisim 2F in dışında ise, görüntü F – 2F arasında cisme
göre ters, gerçek ve cismin boyundan küçüktür.
f f Cisim 2F de ise görüntü 2F de cisme göre ters, gerçek ve
cismin boyuna eşit boydadır. Cisim 2F – F arasında ise
Odak uzaklığı f olan ince kenarlı mercekte f/2 den gelen
görüntü 2F in dışında cisme göre ters, gerçek ve boyu
ışın uzantısı odaktan geçecek şekilde kırılır.
cisimden büyüktür.
İnce Kenarlı Mercekte Özel Durumlar Cisim odakta ise görüntü sonsuzdadır. Cisim F ile mer-
cek arasında ise görüntü cisimle aynı tarafta, cisme göre
düz, zahiri ve boyu cismin boyundan büyüktür.
Kalın Kenarlı Mercekte Görüntü Çizimi

Kalın kenarlı mercekte cisim nerede olursa olsun, görün-
tü daima cisimle aynı tarafta, cisme göre düz, zahiri ve
asal
cismin boyundan küçüktür.
eksen
f f F F
Odak uzaklığı f olan kalın kenarlı mercekte f den gelen

ışın uzantısı f/2 den geçecek şekilde kırılır.

268
KIRILMA, PRİZMA VE RENK
43
1. Saydam bir maddenin kırılma indisi, ışığın boşluk- 3. X Y
taki hızının, saydam maddedeki ortalama hızına
I
45
oranıdır. Işığın havadaki hızı ile boşluktaki hızı eşit
°
kabul edilir.
Buna göre,
I. Havanın kırıcılık indisi 1 dir.
II. Hiçbir ortamın kırıcılık indisi 1 den küçük ola- Z
maz. I ışık ışını kırılma indisleri nx, ny ve nz olan ortamlarda
III. Kırıcılık indisi en küçük olan ortam havadır. şekildeki yolu izliyor.
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre nx, ny, nz arasındaki ilişki nedir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) ny>nz>nx B) nx>ny>nz C) ny>nx>nz

D) nx>nz>ny E) nz>ny>nx
4. normal
2. I normal I
β
X
K
Y
L α
Saydam K ortamından saydam L ortamına geçen I I ışık ışınının X, Y saydam ortamlarında izlediği yol
ışık ışınının izlediği yol şekildeki gibidir. şekildeki gibidir.
Buna göre, Sadece Y ortamının kırıcılık indisi artırılırsa,

I. L ortamının kırıcılık indisi K dan büyüktür. I. α açısı azalır.
II. Işığın K ortamındaki hızı L den büyüktür. II. Işığın Y ortamındaki hızı artar.
III. Işığın frekansı iki ortamda da aynıdır. III. β açısı artar.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangisi doğru olur?
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) Yalnız I D) I ve III E) I ve II

269
KIRILMA, PRİZMA VE RENK 43
5. normal normal 8. Kırıcılık indisleri farklı saydam iki ortam arasın-
I I 1 da geçiş yapan bir ışın için,
2
α α α I. Doğrultusu
X X 3
II. Dalga boyu
Y Y
4 III. Hız
5
niceliklerinden hangileri kesinlikle değişir?
Kırıcılık indisleri nx, ny olan saydam X, Y ortamların-
da I ışınının izlediği yol şekildeki gibidir.
Sadece X ortamının kırıcılık indisi artırılırsa, ışın
1, 2, 3, 4, 5 ile gösterilen yollardan hangisini iz-
leyemez?
A) 2, 3 ve 4 B) 1 ve 2 C) 2 ve 4
D) 2 ve 5 E) 2, 4 ve 5
9. Aşağıda verilen boya renklerinden hangileri eşit

oranda karıştırılırsa siyah renk elde edilir?
A) Kırmızı, Mavi, Yeşil
B) Cyan, Magenta, Sarı
6. Üçü bir araya geldiğinde beyazı oluşturan ve en
C) Turuncu, Sarı, Mor
çok renk çeşidini elde ettiğimiz ışık renklerine ana
renkler denir. D) Kırmızı, Sarı, Mavi
Buna göre, aşağıdaki renklerin hangisi ışığın E) Mavi, Sarı, Yeşil

ana renkleridir?
A) Kırmızı, Mavi, Turuncu
B) Kırmızı, Yeşil, Cyan
C) Kırmızı, Mavi, Yeşil
D) Cyan, Magenta, Sarı
E) Sarı, Turuncu, Mor
10.
Hava
X
37°
7. Aşağıda verilen olaylardan hangisi ışığın kırıl- I ışını saydam X ortamına gönderildiğinde şekildeki
ması ile ilgili değildir? yolu izlemektedir.
A) Serap olayı B) Ufuk çizgisi Buna göre, X ortamından havaya geçişte sınır
C) Gökkuşağı oluşumu D) Görünür derinlik açısı kaç derece olabilir?
E) Makyaj aynası A) 60° B) 55° C) 53° D) 33° E) 67°

270
44
1. Gökkuşağı oluşumu
3. I
GİRİŞ
α
θ X
Kırılma Yansıma
β Y
Sudaki bir cismin Endoskopide
yakın görünmesi görüntü alınması α Z
Kırılma Yansıma Kırılma Yansıma

Birbirine paralel, saydam X, Y ve Z ortamlarında bir
3 4 5 I ışınının izlediği yol şekildeki gibidir.
Ufuk çizgisinin
oluşması
Buna göre, ortamların kırıcılık indisleri nx, ny, nz
Kırılma Yansıma arasındaki ilişki nedir?
1 2 A) nx>ny>nz B) nz>ny>nx C) nx=nz>ny
Verilen şemada girişten başlayarak verilen olaylarla D) ny>nx=nz E) ny>nz>nx

fiziksel etkinlik eşleştirilerek ilerleniyor.
Hata yapmadan ilerleyen birisi hangi çıkışa ulaşır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
2. I 4. I
α
hava
Hava
θ
Cam
cam d
K LM
hava
x
Hava ortamında bulunan bir cama içerisinde üç
I ışını hava ortamında bulunan d kalınlığındaki para- farklı renk bulunan I ışını gönderildiğinde K, L, M
lel yüzlü cama şekildeki gibi α açısı ile gönderiliyor. ışınları şekildeki gibi kırılıyor.
I ışını geliş doğrultusundan X kadarlık bir kay- Buna göre, K, L ve M ışınlarının renkleri ne ola-
maya uğradığına göre, X kayma miktarı, bilir?
I. α açısına
K L M
II. d kalınlığına
A) Kırmızı Yeşil Mor
III. Camın kırıcılık indisine B) Yeşil Mavi Kırmızı
yargılarından hangisine bağlıdır? C) Mavi Kırmızı Turuncu
D) Mor Yeşil Kırmızı
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
E) Mavi Yeşil Mor

271
5. 8.
hava
su
Kırmızı Yeşil
α Top
perde
I
Noktasal Kırmızı ve Yeşil ışık kaynakları ile bir top be-

yaz bir perdenin önüne şekildeki gibi yerleştiriliyor.
Yeşil renkli bir I ışınının sıvıdan havaya geçişi şekil-
deki gibidir. Buna göre, perdede oluşan görüntü aşağıdaki-
Buna göre, ışının tam yansıma yapması için, lerden hangisi gibi olur?
I. Mavi renkli ışık kullanmak A) B)
II. α dan daha küçük bir açıyla ışını göndermek
III. Sıvının kırıcılık indisini artırmak

C) D)
6. X Y Z
E)
su
F
Asal
Eksen
Çukur Ayna
Şekildeki kabın tabanı çukur ayna olup kap aynanın

odak seviyesine kadar su ile doludur.
Kaba gelen X, Y ve Z ışınlarından hangileri asal 9.
eksene paralel geri döner? (Kap yeterince geniştir.)
Z
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z α β
D) X ve Y E) X, Y ve Z
I
7. Bir ana renkle bir ara rengin bir araya gelerek ışık X Y
renklerinde beyazı oluşturması olayına tamamlayıcı
renk denir.
Buna göre, I ışık kaynağından çıkan tek dalga boylu ışınlar ta-
bana paralel olarak şekildeki yolu izliyor.
I. Mavi + Sarı
II. Kırmızı + Magenta α > β ve X, Y, Z ortamlarının kırıcılık indisleri sı-
III. Yeşil + Cyan rasıyla nx, ny, nz olduğuna göre bunlar arasındaki
ilişki nedir?
hangileri tamamlayıcı renklerdir?
A) nx>nz>ny B) ny>nx>nz C) ny>nz>nx
D) I ve II E) I ve III D) nx>ny>nz E) nz>nx>ny

272
45
1. 4 3.
3 5
2
I
1
X 30° X 30°
I Yeşil Sarı Beyaz

Şekil-I Şekil-II I II III
Bir I ışını X prizması üzerine Şekil-I deki gibi gönde- Karanlık bir ortamda yeşil, sarı ve beyaz renkli I, II ve
rildiğinde verilen yolu izliyor. III ortamları üzerine kırmızı renkli ışın düşürülüyor.
I ışını Şekil-II deki gibi X prizmasına gönderilirse Buna göre I, II ve III zeminleri hangi renkte gö-
verilen 1, 2, 3, 4, 5 yollarından hangisini izleyebilir? rünür?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 I II III
A) Siyah Sarı Kırmızı
B) Sarı Kırmızı Kırmızı
C) Siyah Kırmızı Kırmızı
D) Siyah Yeşil Kırmızı
E) Sarı Yeşil Kırmızı
2.
4. Sarı Filtre Cyan Filtre
X Z
Y Y
beyaz ışık
K L
K L
Normale yakın doğrultudan bakan saydam X orta-

mındaki göz K cisminin görüntüsünü Kı, saydam Z
ortamından bakan göz L cisminin görüntüsünü Lı Şekildeki sarı cam filtreye beyaz renkli ışık gönde-
noktasında görmektedir. riliyor.
Ortamların kırıcılık indisleri sırasıyla nx, ny, nz ol- Buna göre, cyan camın arkasından bakan bir
duğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir? gözlemci cyan filtreyi hangi renkte görür?
A) nx=nz>ny B) ny>nx>nz C) nx>ny>nz A) Yeşil B) Mavi C) Kırmızı
D) nz>nx>ny E) nz>ny>nx D) Sarı E) Magenta

273
KIRILMA PRİZMA VE RENK 45
5. 7. Mavi ışık
K
X
Y Z
X saydam ortamında bulunan K noktasal ışık kay-

nağından çıkan tek renkli ışın, saydam Y ve Z or- kırmızı kitap
tamlarında şekildeki yolu izliyor.
Mavi ışık altında, kırmızı renkli bir kitaba bakan
X, Y ve Z ortamlarının kırıcılık indisleri nx, ny, nz göz, kitabı hangi renkte görür?
olduğuna göre, bunlar arasındaki ilişki nedir?
A) Magenta B) Cyan C) Sarı
A) nz>ny>nx B) ny>nz>nx C) nx>nz>ny
D) Kırmızı E) Siyah
D) nx>ny>nz E) ny>nx>nz
6.
Y
K
8.
Hava ortamındaki dik ikizkenar cam prizmalar- kırmızı
dan X e şekildeki gibi gelen K ışını Y prizmasın-
dan aşağıdakilerden hangisi gibi çıkabilir? yeşil yeşil
A) B) mavi
X Y
Şekildeki X, Y filtrelerine kırmızı, yeşil, mavi ışınlar

gönderildiğinde Y filtresinden yeşil ışık geçmektedir.
C) D)
Buna göre,
I. X filtresi sarıdır.
II. Y filtresi yeşildir.
III. Y filtresi cyandır.
E)
yargılarından hangisi doğru olabilir?


274
37
1. 3. levha beyaz perde
normal
I
α
X normal
I 1 Y M
Y 2 yatay
α α
X 3
Z Z 4
5
Noktasal Y ve M ışık kaynakları ile saydam olmayan
Şekil-I Şekil-II bir levha perde önüne şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
Işık kaynaklarından Y yeşil, M mavi ışık verdiği-
Birbirine paralel, saydam X, Y, Z ortamlarına bir I
ne göre, perdede oluşan gölge nasıl olur?
ışını gönderildiğinde Şekil-I deki yolu izliyor.
A) B) C)
Y ortamı çıkarılıp ışın α açısı ile tekrar gönderilir-
se ışın Şekil-II deki numaralandırılmış 1, 2, 3, 4,
5 yollarından hangisini izler?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 D) E)
4.
2. I K, Y K, Y
hava
Hava
Cam
sıvı Y
düzlem K K
ayna Y
α 1 2
Düşey kesiti verilen kapta, sıvı içerisine yerleştiril-

K, Y
miş bir düzlem aynaya gönderilen bir I ışık ışınının
izlediği yol şekildeki gibidir. K
X
Buna göre, yansıyan ışının hava ortamına geç-
Y
mesi için, 3
I. α açısını azaltmak Kırmızı ve yeşil renkli ışınlar küresel ayna, cam ve
II. Sıvının kırıcılık indisini azaltmak tam yansımalı prizmaya şekildeki gibi gelmektedir.
III. Işığın rengini değiştirmek
Buna göre, hangilerinde ışınların izlediği yol
işlemlerinden hangisi tek başına yapılabilir? doğru olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız 2 B) Yalnız 3 C) 1 ve 2

D) II ve III E) I, II ve III D) 1 ve 3 E) 2 ve 3

275
5. 7. Saf sarı
Karışım sarı
K
Hava
asal
eksen M F Kırmızı Yeşil
kitap kitap
I II
Sıvı
Çukur ayna Şekildeki kırmızı ve yeşil kitaplar sırasıyla saf sarı ve

karışım sarı ile aydınlatıyor.
Odak uzaklığı F olan çukur ayna yarı yüksekliğine
kadar sıvı ile şekildeki gibi doldurulmuştur. Buna göre, kitaplar hangi renkle görünür?
Buna göre, K ışıklı cisminin görüntüsünün yeri I II
ve boyu için ne söylenebilir?
A) Siyah Siyah
Görüntü Yeri Boyu B) Siyah Sarı
A) M Cisimden büyük C) Kırmızı Sarı
B) M Cisme eşit D) Siyah Yeşil
C) F–M Cisimden büyük E) Kırmızı Yeşil
D) F–M Cisme eşit
E) M Cisimden küçük K L M
8.
O
6. I2
I1
I2 Hava ortamında bulunan, O merkezli yarım küre

şeklindeki saydam cisme gönderilen K, L, M ışınla-
rından L nin izlediği yol şekildeki gibidir.
Buna göre, K ve M ışınlarının izlediği yol nasıl
I1 olur?
İçerisinde tam yansımalı prizma bulunan kutuya
K M K M
gönderilen I1 ve I2 ışınları şekildeki gibi I1ı ve I2ı ışın- A) B)
O O
ları olarak kutudan çıkmaktadır.
Buna göre, kutu içerisindeki sistem aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) B)
K M K M
C) O D) O
C) D)
E) K M
O
E)

276
38
1. 3.
K L
M
Sarı
I
Cyan kitap
Birbirine paralel saydam K, L, M ortamlarında bir I
ışının izlediği yol şekildeki gibidir. Cyan renkli bir kitap üzerine yeşil ışık ışınları düşü-
rülüyor.
Buna göre, ortamların kırıcılık indisleri nK, nL ve
nM arasındaki ilişki nedir? Buna göre, sarı filtre arkasından bakan şekildeki
göz kitabı hangi renkte görür?
A) nL>nM>nK B) nL>nK>nM C) nK>nL>nM
A) Magenta B) Kırmızı C) Sarı
D) nM>nK>nL E) nL>nK=nM
D) Mavi E) Yeşil
2. 4.
α
I Y Z
β
O X
30° 60°
X Y Z K
Saydam X, Y, Z ortamlarına gönderilen I ışının izle- K noktasal ışık kaynağından çıkan ışınlar kırıcılık in-
diği yol şekildeki gibidir. disleri nx, ny, nz olan saydam ortamlarda şekildeki
yolu izliyor.
α=β olduğuna göre,
I. X ortamının kırıcılık indisi Z ye eşittir. Buna göre,
II. Y ortamının kırıcılık indisi en büyüktür. I. nx>nz
III. Y ortamının kırıcılık indisi artırılırsa β açısı değiş- II. nx>ny

mez. III. ny>nz
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) II ve III B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) I, II ve III E) I ve III

277
5. 7.
I
X α
Beyaz bir perde üzerine kırmızı renkte R harfi, yeşil

renkte Y harfi şekildeki gibi yazılmıştır. Z
Bu perde üzerine ışık düşürüldüğünde harfler I ışık ışını saydam ve paralel X, Y, Z ortamlarında
kendi renginde göründüğüne göre düşürülen şekildeki yolu izliyor.
ışık için;
I ışınının Z ortamına geçmesi için;
I. Saf sarı
I. α açısını azaltmak
II. Karışım sarı
II. Y ortamının kırıcılık indisini azaltmak
III. Beyaz
III. Z ortamının kırıcılık indisini artırmak
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I veya II
D) II veya III E) I veya III
8. I
6.
I sıvı
Cam 30°
37°
Düşey kesiti verilen kapta, sıvı içerisine yerleşti-

Şekildeki cam parçasının bulunduğu ortamda I ışık rilmiş bir düzlem aynaya şekildeki gibi gelen tek
ışını için sınır açısı 37° dir. renkli bir I ışık ışını düzlem aynada yansıdıktan
I ışık kaynağından çıkan yatay ışınlar hangi yolu sonra nasıl bir yol izler? (Sıvıdan havaya geçişte
izler? sınır açısı 60°dir.)
A) B) A) I B) I
37° 37°
C) I D) I
C) D)
37° 37°
E) I
E)
37°

278
31
1. 1 3.
2 α
h
sıvı
3
K
K
Düşey kesiti şekildeki gibi olan kabın içerisinde h
yüksekliğinde, kırıcılık indisi n olan sıvı konulmuştur.
Cam
Işının hava ortamına geçebilmesi için
I. h sıvı yüksekliğini artırmak
O Hava
II. α açısını azaltmak
I
III. n kırıcılık indisini artırmak
Şekildeki O merkezli yarım küre biçimindeki cama
gelen tek renkli I ışını K noktasına ulaşıyor. işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
Buna göre, I ışını 1, 2, 3 ile gösterilen yollardan A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
hangisini izleyebilir? D) I ve II E) II ve III
A) Yalnız 1 B) Yalnız 2 C) Yalnız 3
D) 1 veya 2 E) 2 veya 3
4.
2. hava I
cam X
30°
X O
K L
30°
Y
Hava ortamında bulunan O merkezli küresel cama K

ve L gözlemcileri şekildeki konumlardan bakmaktadır. Z
Düzlem Ayna
Cam küre içerisinde bulunan X noktasının gö-
rüntüsünü K ve L gözlemcileri nerede görür? X, Y, Z paralel saydam ortamlarına dik yerleştirilmiş
düzlem aynaya gelen I ışını şekildeki gibi yansıyıp
K L kırılıyor.
A) Olduğu yerde Olduğu yerde
Buna göre, ortamların kırılma indisleri nx, ny, nz
B) Olduğundan yakın Olduğundan uzak
C) Olduğundan yakın Olduğu yerde
D) Olduğundan uzak Olduğundan uzak A) ny>nz=nx B) nz>ny>nx C) nx>ny>nz
E) Olduğundan uzak Olduğundan yakın D) ny>nz>nx E) ny>nx>nz

279
5. 8. K M
L
I
h
sıvı
K
Düşey kesiti verilen kabın tabanında bulunan K ışık K ortamından gelen I ışık ışını M ortamına şekildeki
kaynağından çıkan ışınlar, sıvının üst yüzeyinde S gibi geçiyor.
alanındaki kısmı aydınlatıyor.
Buna göre, ışığın ortamlardaki hızları VK, VL ve VM
Buna göre, S aydınlık alanı artırmak için, arasındaki ilişki nedir?
I. Sıvı yüksekliği h yi artırmak A) VM>VK>VL B) VM>VL>VK C) VL>VK>VM
II. Sıvının kırıcılık indisini artırmak
D) VK>VM>VL E) VK>VL>VM
III. Kırıcılık indisi daha büyük ışık kullanmak

6.
5
O O 4
I I Y 3 h
2
X X 1 h
9.
Şekil-I Şekil-II
h yüksekliğine kadar X sıvısı konulmuş Şekil-I deki çu-

kur aynaya gönderilen I ışını şekildeki yolu izlemektedir. su
h
X sıvısı üzerine karışmayan kırıcılık indisi X den K
daha küçük Y sıvısı 2h seviyesine kadar doldu- K

rulursa, I ışını hangi yolu izler?
Şekildeki düzenekte içinde su olan kabın içerisin-
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 deki yeşil renkteki K cismini, normale yakın doğrul-
tudan bakan bir göz Kı noktasında görmektedir.
Bu olayla ilgili olarak,
7. Yeşil ışık altında yeşil görünen bir cisme, beyaz I. K cismi mavi renkli olsaydı, K' dan daha yukarı-
ışık altında, mavi camlı bir gözlükle bakıldığında da görülürdü.
bu cisim; II. K cismi kırmızı renkli olsaydı, K' dan daha aşa-
I. Siyah renkte görülebilir. ğıda görülürdü.
II. Yeşil renkte görülebilir. III. Sıvının kırıcılık indisi artırılırsa, cismin görüntü-
sü K' dan daha yukarıda olur.
III. Mavi renkte görülebilir.
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III

280
MERCEKLER
46
1. Üzerine düşen paralel ışık demetini bir noktada top- 4.
layan merceklere ince kenarlı mercek denir. K
L
Buna göre, aşağıdaki optik aletlerden hangisin-
asal asal
de ince kenarlı mercek kullanılmaz? eksen eksen
A) Büyüteç B) Mikroskop
C) Fotoğraf Makinesi D) Miyop gözlükler M
E) Projektör
asal
eksen
2. Kalın kenarlı mercekler, üzerine düşen paralel ışın

ışınlarını dağıttığı için geniş bir görüş alanı elde et-
Hava ortamında bulunan merceklere gönderilen
mek için kullanılır.
tek renkli K, L, M ışınlarının izlediği yollardan
Buna göre, aşağıdaki optik aletlerden hangisin- hangisi doğru çizilmiş olabilir?
de kalın kenarlı mercek kullanılmaz?
A) Yalnız K B) K ve L C) K ve M
A) B) D) K, L ve M E) L ve M
Işıldak El feneri
C) D)
5.
I
Deniz feneri Miyop gözlükler
E)
F
Hipermetrop gözlükler
Hava ortamında bulunan ince kenarlı merceğe tek

renkli bir I ışını gönderildiğinde şekildeki gibi kırılıyor.
Buna göre,
3. Bir merceğin odak uzaklığı;
I. Merceğin kırıcılık indisini artırmak
I. Merceğin kırıcılık indisine
II. Ortamın kırıcılık indisini artırmak
II. Kullanılan ışığın rengine
III. Merceğin eğrilik yarı çapını artırmak
III. Merceğin eğrilik yarı çapına
işlemlerinden hangileri yapılırsa odak uzaklığı
niceliklerinden hangisine bağlıdır? artabilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III

281
MERCEKLER 46
6.
8.
I
I
α asal asal
eksen eksen
K L M
Hava ortamında bulunan kalın kenarlı bir merceğe
tek renkli I ışını gönderildiğinde şekildeki gibi kırılıyor. Asal eksenleri çakışık, odak uzaklıkları fK, fL ve fM
olan merceklere gönderilen I ışık ışınının izlediği yol
Buna göre. şekildeki gibidir.
I. Ortamın kırıcılık indisini artırmak
Noktalar arası uzaklıklar eşit olduğuna göre,
II. Merceğin kırıcılık indisini azaltmak
merceklerin odak uzaklıkları fK, fL ve fM arasın-
III. Merceğin eğrilik yarı çapını azaltmak daki ilişki nedir?
işlemlerinden hangisi yapılırsa a açısı azalır? A) fK>fL>fM B) fM>fL>fK C) fM>fK>fL
D) fK=fL>fM E) fK=fL=fM
9.
I
asal
eksen
fx fy
Odak uzaklıkları sırasıyla fx, fy olan ince kenarlı ve

kalın kenarlı merceklere gönderilen I ışınının izlediği
yol şekildeki gibidir.
f
Noktalar arası uzaklıklar eşit olduğuna göre, x
fy
oranı kaçtır?
7. I
1 3 2
A) 2 B) 1 C) 2 D) 2 E) 3
asal
eksen
x
10. 1
f1 f2 2
3
Odak uzaklık sırasıyla f1 ve f2 olan ince ve kalın ke- I
4 asal
narlı merceklerin asal eksenlerine paralel gönderi- eksen
5
len tek renkli bir I ışını şekildeki yolu izliyor.
Buna göre, mercekler arasındaki mesafe x, f1 ve

f2 cinsinden nedir? Hava ortamında bulunan ince kenarlı merceğe
gönderilen I ışını mercekte kırıldıktan sonra nu-
A) f1+f2 B) f1–f2 C) 2f1+f2 maralandırılmış yollardan hangisini izleyemez?
D) f2–f1 E) f1+2f2 A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

282
MERCEKLER
39
1. X Y 4.
I
asal asal
eksen 2F F F eksen
f f
Hava ortamındaki X ve Y ince kenarlı merceklerinin Asal eksenleri çakışık odak uzaklıkları eşit ince ve
asal eksenine paralel gelen tek renkli I ışınının mer- kalın kenarlı mercekler şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
ceklerden geçişi şekildeki gibidir.
İnce kenarlı merceğe gönderilen I ışık ışınının
f
Noktalar arası uzaklıklar eşit olduğuna göre, x kalın kenarlı mercekten çıkışı hangisidir?
fy
oranı kaçtır?
A) B)
3 4 2 3
A) 4 B) 3 C) 1 D) 3 E) 2
2F F F 2F F F
2. C) D)
asal
2F F F 2F F F
eksen
I
E)
Asal eksenleri çakışık odak uzaklıkları sırasıyla fK ve 2F F F

fÇ olan kalın kenarlı mercek ve çukur aynadan oluşan
düzeneğe tek renkli I ışını gönderildiğinde şekildeki
yolu izliyor.
fk
Buna göre, oranı kaçtır? (Noktalar arası uzak-
fç
lıklar eşit)
1 2 3 5.
A) 4 B) 3 C) 1 D) 2 E) 2
asal
eksen
3. Ormanlık alanda kırılan cam şişeler orman yangın-

larına sebep olmaktadır.
Asal eksenleri çakışık ince kenarlı mercek ve çukur
Buna göre, bu olayda cam parçaları hangi optik
aynaya tek renkli I ışını gönderildiğinde şekildeki
araç gibi davranmaktadır?
gibi kendi üzerinden geri dönmektedir.
A) Kalın kenarlı mercek
Noktalar arası uzaklıklar eşit, ince kenarlı mer-
B) Düzlem ayna
ceğin odak uzaklığı f1, çukur aynanın ki f2 oldu-
C) Tümsek ayna f
ğuna göre, 1 oranı kaçtır?
f2
D) İnce kenarlı mercek
2 3 5
A) 3 B) 1 C) 2 D) 2 E) 2
E) Çukur ayna

283
MERCEKLER 39
6. 9.
1
2 K asal asal
asal
F eksen F F eksen
F F eksen
3
I II
İnce kenarlı mercek ile düzlem aynadan oluşan

düzenekte, düzlem aynadan yansıyan 1, 2, 3 ışın- asal
larından hangileri K noktasal ışık kaynağından gel- 3F 2F F F 2F eksen
miştir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) Yalnız 1 B) 1 ve 2 C) 1 ve 3
III
D) 2 ve 3 E) 1, 2 ve 3
Hava ortamında bulunan kalın kenarlı merceğe tek
renkli şekildeki ışınlar gönderiliyor.
Buna göre I, II, III deki ışınlardan hangisinin izle-

diği yol doğru çizilmiştir?
7. I1 X A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
asal
I2 eksen
Kırıcılık indisi nM olan ince kenarlı mercek kırıcılık

indisleri nx, ny olan sıvılar içerisine şekildeki gibi ko-
nulmuştur.
Tek renkli I1 ve I2 ışınları şekildeki gibi kırıldığına

göre, kırıcılık indisleri nm, nx, ny arasındaki ilişki 10.
nedir? I1
A) nx>ny>nm B) ny>nm>nx C) nx>nm>ny

I2
D) ny>nx>nm E) nm>nx>ny asal
eksen
I3
K
1 br
1 br
8. I. Görüntü daima zahiridir.
İnce kenarlı merceğe şekildeki gibi gönderilen aynı
II. Görüntü cisim ile aynı taraftadır. renkli I1, I2, I3 ışınları mercekten kırıldıktan sonra K
III. Görüntü boyu cismin boyundan küçüktür. noktasında kesişiyor.
Yukarıda verilen görüntü özellikleri hangi optik Buna göre, merceğin odak uzaklığı kaç birimdir?
alete aittir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) Düzlem ayna B) İnce kenarlı mercek 1 3
A) 2 B) 1 C) 2
C) Tümsek ayna D) Çukur ayna
5
D) 2 E) 2
E) Kalın kenarlı mercek

284
8. ÜNİTE DALGALAR
1. BÖLÜM: TEMEL DALGA BİLGİLERİ, DEPREM DALGALARI,
SES DALGALARI
PRES
BİLGİ
TEMEL DALGA BİLGİLERİ DEPREM DALGALARI
Bir kaynak tarafından esnek bir ortamda oluşturulan Yer kabuğunun içinde meydana gelen kırılmalar nedeni
sarsıntının bir noktadan başka bir noktaya ilerlemesine ile ortaya çıkan sarsıntıların dalgalar halinde yayılarak or-
dalga hareketi denir. tamı titreştirmesi olayına deprem denir.
Dalga Boyu: Ardışık iki dalga çukuru veya iki dalga tepe- Depremin Büyüklüğü ve Şiddeti
si arasındaki uzaklığa dalga boyu denir. Depremin büyüklüğü Richter ölçeğiyle ölçülür ve
Periyot: Bir tam dalganın oluşması için geçen süreye pe- 1,2,….9 gibi sayılarla ifade edilir. Depremin büyüklüğü
riyot denir. T ile gösterilir. Birimi saniyedir. açığa çıkan enerjinin bir ölçüsüdür. Depremin şiddeti ise
depremin oluşturduğu hasar ile ilgilidir. Mercalli ölçeği ile
Frekans: Birim zamanda oluşan dalga sayısına frekans
ölçülür ve I,II……XII gibi roma rakamları ile ifade edilir.
denir. f ile gösterilir. Birimi hertz yada 1/saniyedir.
SES DALGALARI
Periyotla frekans arasında T.f=1 ilişkisi vardır. Periyot ve
Ses dalgaları titreşim doğrultusuna göre boyuna dalga,
frekans kaynağa bağlıdır.
taşıdığı enerjiye göre mekanik dalgalardır. Ses çıkaran
Genlik : Bir atma tepesinin yada çukurunun denge konu-
nesnelere ses kaynağı denir.
muna olan uzaklığıdır. Genlik, ortama bağlı olarak deği-
şebilir. Genlik dalganın enerjisi ile doğru orantılıdır. Sesin Özellikleri
Hız : Dalganın birim zamandaki yer değiştirmesidir. Sesin hız, şiddet, frekans (yükseklik), tını, rezonans gibi
Dalganın hızı, yayıldığı ortamın özelliklerine bağlıdır. özellikleri vardır.

Sesin Hızı: Sesin yayılma hızı ortama bağlıdır. Sesin ya-
Dalgaların Sınıflandırılması yılma hızı katılarda en fazla, gazlarda en azdır. Ses hızı
ortamın sıcaklığı ile doğru orantılıdır.
Dalgalar titreşim doğrultusuna göre enine ve boyuna dal-
ga, taşıdıkları enerjiye göre mekanik ve elektromanyetik Sesin Şiddeti: Ses kaynağının denge konumundan uzak-
dalgalar şeklinde ayrılır. Enine dalgalar, titreşim doğrul- laşma miktarına genlik denir. Genlik arttıkça sesin şiddeti ar-
tusuyla hareket doğrultusu birbirine dik olan dalgalardır. tar. Ses şiddeti birimi dB dir. 0 dB işitme eşiği olarak isimlen-
Elektromanyetik dalgalar sadece enine dalga özelliği dirilir. Normal şiddetteki sesler 30-60 dB arasındaki seslerdir.
gösterir. Yay dalgaları ve deprem dalgalarının bazıları Sesin Frekansı (Yüksekliği): Ses kaynağının birim za-
enine dalga özelliği gösterebilir. Boyuna dalgalar, titre- mandaki titreşim sayısına frekans denir. Birimi hertz tir. Se-
şim doğrultusu ile hareket doğrultusu birbirine paralel sin frekansı kaynağın özelliklerine bağlıdır. Sesin frekansı
olan dalgalardır. Ses dalgaları sadece boyuna dalga arttıkça ses incelir, frekansı azaldıkça ses kalınlaşır. İnsan
özelliği gösterir. Yay, deprem ve su dalgaları da boyuna kulağı 20 Hz ile 20.0000 Hz arasındaki sesleri duyabilir.
dalga özelliği gösterebilir. Taşıdığı enerjiye göre mekanik Sesin Tınısı: Farklı kaynaklardan çıkan eşit şiddet ve
dalgalar yayılmak için ortama ihtiyacı olan dalgalardır. frekanslı seslerin birbirinden ayırt edilebilmesi özelliğine
Su, ses, yay ve deprem dalgaları mekanik dalgalardır. tını denir.
Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için ortama ihtiyaç
duymayan dalgalardır. Boşlukta ışık hızıyla yayılırlar.
YAY DALGALARI
Radyo dalgaları, X ışınları, görünür ışık, kızıl ötesi ışınlar, Sarmal bir yayın bir ucu duvara bağlanıp diğer ucundan
mikrodalga, mor ötesi ışınlar elektromanyetik dalgalardır. F kuvvetiyle çekilerek gergin duruma getirilir ve yayın ucu
yay doğrultusuna dik olarak önce yukarı sonra aşağı ha-

285
TEMEL DALGA BİLGİLERİ, DEPREM DALGALARI,
8. ÜNİTE
SES DALGALARI
reket ettirildiğinde ilerleyen bir sarsıntı elde edilir. Yayda gibi bağlantı noktasında ikiye ayrılır. Bağlantı noktası sa-
ilerleyen bu sarsıntıya atma denir. Şekildeki gibi yayın bit uç gibi davranacağından bir kısmı baş aşağıya yansır-
ucunu yayın doğrultusuna dik olarak, önce yukarıyı kal- ken bir kısmı da baş yukarı olarak ağır yaya iletilecektir.
dırılıp indirdikten sonra beklemeden aşağı indirilip tekrar Gelen atma enerjisinin bir kısmını iletilen atmaya verir,
kaldırıldığında art arda bir baş yukarı ve bir de baş aşağı iki kalan kısmı da yansıyan atmada bulunur.
atma elde edilir. Bu iki atmanın tamamına bir dalga denir.
V = V1 > V2
a=b>c
,1 > ,2
Bir dalga peş peşe üretilen baş yukarı ve baş aşağı iki
atmadan oluşur.
V
Ağır Yaydan Hafif Yaya Gelen Atmalar
Genlik y0
Uç uca eklenmiş ağır ve hafif yaylardan, ağır olanından
baş yukarı bir atma gönderilirse gelen atma için bağlantı
x0
noktası serbest uç gibi davranır. Dolaysıyla serbest uçtan
Genişlik
atma ters dönmeden yansıyacaktır. İletilen ve yansıyan
Yay Dalgalarında Hız atmalar şekildeki gibi olacaktır. Atma, hangi yaydan gelir-
se gelsin iletilen gelen gibidir. Yani baş yukarı gelen atma
Dalgaların hızının ortama bağlı olduğunu biliyoruz. Yay
baş yukarı, baş aşağı gelen atma da baş aşağı iletilir.
dalgalarının da hız, yayı geren kuvvetle doğru orantılı, ya- v
yın birim uzunluğunun kütlesi ile ters orantılıdır. Genel ola-
rak ince yaylarda hız büyük, kalın yaylarda hız küçüktür. a V = V1 < V2
Ağır yay Hafif yay
a=b<c
ATMALARIN YANSIMASI v1 v2
,1 < ,2
Sabit Uçta Yansıma b c
,1 ,2
Yay dalgalarında yan-
sımada, önde gelen Üst Üste Binme (Girişim)
kısım önde, arkadan Birbirlerine doğru ilerleyen iki atma karşılaşırlarsa ne
gelen kısım ise yine olur? Birbirleri içinden geçerler mi, yoksa birbirlerini sön-
arkada olacak biçim- dürülüp yok olurlar mı? Yapılan çalışmalar gösteriyor ki,
de yansır. Yansıyan at- atmalar karşılaşıncaya kadar birbirlerini etkilemez. Üst
manın hızı, genliği ve üste bindiklerinde yepyeni atmalar meydana gelir.
genişliğinin büyüklüğü değişmez sadece atma ters döner.
Serbest Uçta Yansıma

Atma, yayın serbestçe yukarı-aşağı hareket edebilen ucuna
geldiğinde ters dönmeden geriye yansır. Gelen ve yansıyan
atmanın hızı, genlik ve genişliklerinin büyüklükleri eşittir.
YANSIMA ve İLETİM
Hafif Yaydan Ağır Yaya Gelen Atmalar
Uç uca eklenmiş ve eşit kuvvetle gerilmiş hafif ve ağır Sonuçta atmalar birbiri içinden geçer, başlangıçtaki özellikle-
yaydan, gönderilen başyukarı atma şekilde görüldüğü rini ve hareket yönünü koruyarak hareketlerine devam eder.

286
SES DALGALARI
47
1. Aşağıdaki dalgalardan hangisi enine dalga özel- 5. I. Ortamın sıcaklığı
liği göstermez? II. Kaynağın frekansı
A) Deprem B) Ses C) Yay III. Ortamın cinsi
D) Su E) Işık Niceliklerinden Hangisi Ses Dalgalarının Hızını

etkiler?
2. Aşağıdaki dalgalardan hangisi sadece enine

dalga özelliğine sahiptir?
A) Yay B) Deprem C) Su
D) Elektromanyetik E) Ses 6. Ses kaynağının denge konumundan uzaklaşma
miktarına genlik denir. Genlik büyükse ses şiddetli,
küçükse ses zayıf olur.
Buna göre sesin genliği,

I. Enerji
II. Frekans
III. Ortamın özellikleri
3. I. Kızıl ötesi ışık
II. Görünür ışık
III. Ses dalgası A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Yukarıda verilen dalgalardan hangileri elektro-
manyetik dalgadır?
7. I. Sesin şiddeti
II. Sesin frekansı
III. Sesin tınısı
4. Aşağıdaki dalgalardan hangisi hem enine hem Yukarıda verilen niceliklerinden hangisi insan
boyuna dalga özelliğini aynı anda gösterir? kulağının sesleri duymasında etkilidir?
A) Ses B) Radyo C) Yay A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III

D) Su E) X ışınları D) I ve III E) Yalnız I

287
SES DALGALARI 47
8. Sesin şiddetinin birimi aşağıdakilerden hangisi- 11. Giriş
dir?
A) Desibel B) Hertz C) Joule Sadece boyuna dalga

özelliği gösterir.
D) Newton E) Watt
Ses Işık
Hem enine, hem

boyuna dalga özelliğini Yayılmak için ortama
aynı anda taşır. ihtiyaç duymaz.
Yay Su dalgası Ses Elektromanyetik

dalgası dalga
Radyo 3
dalgaları 2 1
Elektromanyetik Mekanik
9. dalga dalga
5 4
Yukarıdaki etkinlikte girişten başlanarak bilgilerin

K L M
hepsine doğru cevap vererek ilerleniyor.
Şekilde verilen K, L, M dalgalarının dalga boyları sı- Buna göre, tüm sorulara doğru cevap verilirse
rasıyla mK, mL, mM dir. hangi numaralı çıkışa ulaşılır?
Buna göre, bu dalga boyları arasındaki ilişki ne- A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

dir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) mL > mM > mK B) mL > mK > mM
C) mK > mM > mL D) mL > mK = mM
E) mM > mK > mL
12. Bir dalganın genliği artırılırsa, dalgaya ait;
I. Hız
II. Enerji
III. Periyot

10. Dalga boyu ile periyot doğru orantılıdır.
Ardışık iki dalga çukuru arası uzaklığa dalga
boyu denir. D) I ve II E) II ve III
Dalgaların hızı kaynağın özelliklerine bağlıdır.

Yukarıda verilen bilgiler doğruysa kutucuğa D, Yan-
lış ise Y harfi yazılacaktır.
Buna göre, sırasıyla aşağıda verilenlerden han-

gisi elde edilir?
13. Deprem ile ilgili araştırma yapan bilimin adı aşa-
A) D B) Y C) D D) D E) D ğıdakilerden hangisidir?
D Y Y Y D A) Jeoloji B) Jeofizik
C) Meteoroloji D) Sismograf
D Y D Y Y
E) Sismoloji

288
SES DALGALARI
40
1. Enine Dalga Boyuna Dalga 4. Kapalı bir mekanda, açık mekana göre sesler daha
şiddetli duyulur.
Bunun sebebi;
I II III I. Yansıma
II. Girişim
III. Kırılma
Dalgaların titreşim doğrultusuna göre sınıflandırıldı- olaylarından hangisidir?

ğı şema şekilde verilmiştir.
Buna göre, şemada gösterilen I, II ve III yerine D) I ve III E) I, II ve III
gelebilecek özellikler aşağıdakilerden hangisi
olabilir?
I II III
A) Elektromanyetik
Yay Deprem
Dalga
B) Su Yay Deprem
C) Elektromanyetik
Yay Ses
Dalga
5. Bir ses dalgası için;
D) Su Deprem Ses
I. Ortamın sıcaklığı artarsa hızı artar.
E) Elektromanyetik
Deprem Su II. Boşlukda yayılmaz.
Dalga
III. Sert yüzeylerde yansıma yapar.

2. Bir ses kaynağının frekansı artılılırsa, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
I. Duyulan ses tiz(ince) olur.
II. Sesin şiddeti artar.
III. Ses ultrasonik sese dönüşebilir.
niceliklerinden hangisi gerçekleşir?
3. I. Çift cam uygulaması 6. Aşağıdakilerden hangisi deprem anında alına-

II. Kumaş kaplı sinema salonu cak tedbirlerden biri değildir?
III. Cami kubbelerinin yapımı A) Elektrik telleri ve direklerden uzak durmak
Yukarıda verilenlerden hangileri ses yalıtımı için B) Evde kolay devrilecek eşyalardan uzak durmak
kurulmuş sistemlerdendir? C) Köprü, üst geçit ve tünellerden uzak durmak
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) Masanın altına girmek
D) Yalnız I E) Yalnız II E) Binadan çıkmaya çalışmak

289
SES DALGALARI 40
7. Ses Frekans (Hz) Şiddet (dB)

9.
X 10 80
Y 10.000 20
Z 22.000 40 su
su
su
Şekildeki tabloda X, Y, Z seslerine ait frekans ve
şiddet değerleri verilmiştir. K L M
Buna göre, Özdeş K, L, M şişelerine şekilde verilen miktarda

su vardır.
I. Z sesini insan kulağı duyamaz.
Buna göre,
II. X sesi kulağını rahatsız eder.
I. Şişelere eşit kuvvetle vurulduğunda en ince
III. Y sesi en tiz sestir.
ses M den çıkar.
yargılarından hangileri doğrudur? II. Şişelerin ağzına üflenildiğinde en kalın ses L
den çıkar.
A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II
III. Şişelerin ağzına üflenildiğinde en ince ses K
D) I, II ve III E) II ve III
dan çıkar.
10. Telli bir çalgıdan elde edilen sesin frekansı aşa-

ğıdakilerden hangisine bağlı değildir?
A) Teli geren kuvvet
B) Telin kalınlığı
8.
K
C) Teli titreştiren kuvvet
D) Telin yapıldığı maddenin cinsi
E) Telin uzunluğu
Aynı ortamda üretilen K ve L seslerine ait dalga gös- 11. Deprem dalgalarına ait şiddet ve büyüklük kav-
terimi şekildeki gibidir. ramları ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
Buna göre, A) Depremin şiddeti verdiği hasarla ilgilidir.
I. K sesinin şiddeti, L ninkinden küçüktür. B) Depremin büyüklüğü Richter ölçeğine göre öl-
çeklendirilir.
II. Seslerin hızları eşittir.
III. L sesinin frekansı, K ninkinden büyüktür. C) Depremin şiddeti Mercalli ölçeğine göre ölçek-
lendirilir.
yargılarından hangileri doğrudur? (Bölmeler eşit
D) Depremin büyüklüğü depremde açığa çıkan
aralıklıdır.)
enerjinin ölçüsüdür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Depremin değerlendirilmesini sağlayan aletlere
D) I ve II E) I ve III sismoloji denir.

290
YAY DALGALARI
48
1. X 3. Gergin bir yayda oluşturulan atmanın hızı,
I. Yayı geren kuvvete
Y
II. Yayın uzunluğuna
III. Yayın kütlesine
Z
Şekilde sağa doğru ilerleyen dalga üzerindeki X, A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
Y, Z noktaları için;
I. X noktası aşağı yönde titreşmektedir.
II. Y noktası yukarı doğru titreşmektedir.
III. Z noktası aşağı yönde titreşmektedir.
4. Türdeş bir esnek yayı geren kuvvet düzgün ola-
yargılarından hangileri doğrudur? rak azaltılırsa,
I. Dalgaların yayılma hızı azalır.
II. Dalganın periyodu azalır.
III. Dalga boyu artar.
niceliklerinden hangileri doğrudur?

5. v
2. –x +x
L y
x
K M
İki nokta arasına gerilmiş bir yayda oluşturulan X

Gergin esnek bir yayda oluşturulan K, L, M atmaları-
genişlikli, y genlikli ve V hızlı atma sabit uca çarpa-
nın herhangi bir andaki konumu ve bazı noktaların-
rak yansıyor.
dan hareket yönü şekildeki gibidir.
Buna göre,
Buna göre K, L, M atmalarının hareket yönleri
için ne söylenebilir? I. Genişlik
II. Genlik
K L M
III. Hız
A) –x –x +x
IV. Titreşim yönü
B) +x –x –x
C) –x –x –x niceliklerinden hangisi değişir?
D) –x +x +x A) I ve II B) I, II ve III C) II ve IV
E) +x –x +x
D) II, III ve IV E) Yalnız IV

291
YAY DALGALARI 48
6. Kalın yayda üretilen periyodik dalgalar ince yaya 9.
iletildiklerinde,
I. Hız
II. Genlik
III. Dalga boyu
niceliklerinden hangileri değişir? Şekildeki türdeş bir yayda ilerleyen atmalar kar-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III şılaştıklarında birbirlerini tamamen sönümledik-
lerine göre,
I. Genişlikleri eşittir.
II. Periyotları eşittir.
III. Genlikleri eşittir.
7.
X Y
Serbest
uç
Ağır yay Hafif yay
Şekildeki X, Y, Z atmalarından hangileri ilk yansı-

malarında baş aşağı olarak yansır?
A) Yalnız X B) X ve Y C) X ve Z 10.
D) Y ve Z E) X, Y ve Z
K
Serberst
uç
Gergin türdeş bir yayda meydana getirilen şekildeki

K atması serbest uçta yansıyarak geri dönmektedir.
Buna göre, atmanın yansıdıktan sonraki görünü-

mü nasıl olur?
8. A) B)
K L
x x x 1,5x 1,5x
F F
C) D)
Uzunlukları ve kalınlıkları eşit K, L yayları eşit F kuv-
vetleriyle gerildiklerinde şekildeki gibi dalgalar oluş-
maktadır.
V E)
Buna göre, dalgaların hızları VK oranı kaçtır?
L
1 2 3
A) 2 B) 3 C) 1 D) 2 E) 2

292
YAY DALGALARI
41
1. L M P 4.
K
K N
Genişlikleri ve genlikleri eşit olan atmalar gergin bir
yay üzerinde şekildeki gibi ilerlemektedir.
t sürede bir bölme ilerleyen şekildeki atma, veri-
Buna göre bir süre sonra,
len konumdan kaç t süre sonra ilk kez sönümle-
I. P ve L atmaları birbirini sönümleyebilir. nir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
II. M ve N atmaları birbirini sönümleyebilir.
9
III. K ve N atmaları birbirini sönümleyebilir. A) 3 B) 4 C) 2 D) 5 E) 6
2.
K L
Serbest
uç
Bir ucu serbest olan yayda üretilen K ve L atmaları bir 5.

saniyede şekilde gösterilen yönlerde bir bölme ilerle-
mektedir. K
Buna göre, atmalar şekildeki konumdan kaç sa-

niye sonra birbirlerini sönümlerler? (Bölmeler
eşit aralıklıdır.)
Gergin türdeş bir yay üzerinde oluşturulmuş şekil-
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7 deki atmanın K noktası engele ulaştığında atmanın
görünümü nasıl olur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) B)
3.
C) D)
20 cm
Sağa doğru ilerleyen şekildeki yay dalgasının

1
periyodu 2 s olduğuna göre, bu dalgaların hızı
E)
kaç cm/s dir? (Bölmeler eşit aralıklıdır.)
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 60

293
YAY DALGALARI 41
6.
8.
K
r
ÂF
L
Gerilmiş türdeş bir yay üzerinde oluşturulan şe-

Gerilmiş bir yayda oluşturulan şekildeki atmanın kildeki K ve L atmaları karşılaştıklarında girişim
genliği r dir. deseni nasıl olur?
Buna göre r yi artırmak için, A) B)

I. Kaynağın frekansı
II. Yayı geren kuvvet
III. Kaynağın enerjisi
niceliklerinden hangileri artırılmalıdır?
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II C) D)
7. K E)
Serbest
uç
Gergin ve türdeş bir yayda oluşturulan şekildeki

atmanın K noktası serbest ucu ulaştığında atma-
nın görünümü nasıl olur?
A) B)
9.
Hafif yay Ağır yay

C) D)
Hafif yaydan ağır yaya doğru gönderilen atma

ağır yaya geçtiğinde atmaya ait,
I. Hız
II. Genlik
E) III. Genişlik
niceliklerden hangileri azalır?


294
YAY DALGALARI
32
1. 3.
K
İnce yay O Kalın yay

L
Farklı kalınlıktaki iki yay birbirine O noktasından

bağlanarak şekildeki atma gönderilmiştir. M
V
Yansıyan atmanın hızı V iletilen atmanın hızı 2
olduğuna göre, bu atmaların t süre sonraki ko- Özdeş yaylarda eşit kuvvetle oluşturulan K, L, M
numları hangisi gibi olabilir? dalgalarının bir anlık görünümü şekildeki gibidir.
A) Buna göre,
O I. Dalga boyu en büyük olan M dalgasıdır.
II. Dalgaların genlikleri birbirine eşittir.
B)
III. K ve L dalgalarının frekansları eşittir.
O
C) A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
O
D)
O
E) 4.
O
Gergin türdeş bir yayda şekildeki gibi iki atma oluş-

turuluyor.
2. K M Atmalar ilk karşılaştıklarında oluşan girişim de-
x seni nasıldır?
3x 2x A) B)
L
Türdeş esnek bir yayda şekildeki K, L ve M atmalar

oluşturulmuştur.
C) D)
Atmaların hızları sırasıyla VK, VL ve VM olduğuna
göre, bu hızlar arasındaki ilişki nedir?
E)
A) VK>VM>VL B) VM>VL>VK C) VK=VL=VM
D) VK>VL>VM E) VL>VM>VK

295
YAY DALGALARI 32
5. 8.
X Y Z
K L
K, L noktalarından birleştirilen X, Y, Z yaylarından X Kalınlığı düzgün artan şekildeki bir yayda oluş-
te oluşturulan bir atmanın Z ye iletileni ve yansıyanı turulan atmaya ait,
şekildeki gibidir.
I. Dalga boyu
Buna göre, II. Genişlik
I. X yayında oluşturulan atma baş aşağıdır. III. Frekans
II. Y yayı Z yayından ağırdır.
niceliklerden hangileri giderek azalır?
III. X yayı Y yayından hafiftir.
6. İletken atma Yansıyan atma
X yayı K Y yayı
1 2
K noktasından uçuca eklenmiş yaylardan birinde

oluşturulan atmanın iletilen ve yansıyanı şekildeki
gibidir.
9.
Buna göre,
I. Y yayı X yayından daha ağırdır.
II. ,1 = ,2 dir.
III. Gelen atma baş yukarı atmadır.
D) I ve III E) I, II ve III Gerilmiş bir yayda oluşturulmuş şekildeki atma-
nın engele çarpması ve yansıması durumunda;
7.
Şekil-I Şekil-II
Gerilmiş bir yay üzerinde oluşturulan Şekil-I deki I II III

yay dalgası T periyotlu bir dalgadır.
yukarıdaki şekillerden hangileri olabilir?
Dalganın ilk kez Şekil-II deki görünümü alması
için ne kadar süre geçmelidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
T T 3T 5T D) I ve III E) II ve III
A) 8 B) 4 C) 4 D) T E) 4

296
2. BÖLÜM
SU DALGALARI
PRES
BİLGİ
Su yüzeyinde oluşturulan doğrusal veya dairesel dalga- Su Dalgalarında Yansıma
lanmaya su dalgaları denir. Su dalgaları aynı anda hem
Su dalgalarındaki yansıma ışığın aynalardaki yansıması-
enine hem boyuna dalga özeliğini gösterir.
na benzer. Doğrusal su dalgalarının düz engelden yansı-
λ λ λ λ λ
ması aşağıdaki şekildeki gibidir.
su α
λ λ
Engel
α
v v v v v Normal
α
α
α
Doğrusal su dalgaları dalga le- Su dalgası

ğeninde düz bir cetvelin batırılıp Düzlem ayna ışık
çıkarılmasıyla oluşan dalgalar-
dır. Şekildeki kalın çizgiler dalga Dairesel su dalgalarının düz engelden yansıması aşağı-
tepeleri, kesikli çizgiler ise dalga daki şekildeki gibidir.
çukurlarıdır. Bir dalga leğeninde
ince bir çubuk batırıp çıkaralım.
Bu noktasal kaynaklarla elde
edilen su dalgaları şekildeki gibi dairesel olarak yayılır. K K
Su Dalgalarının Yayılma Hızı

Su dalgalarının yayılma hızı suyun derinliğine bağlıdır. Engel
Derinlik arttıkça dalganın hızı artar, sığlaştıkça hızı azalır. Düzlem ayna ışık Su dalgası
Su dalgalarında hız sadece ortamın derinliğine bağlıdır. Doğrusal su dalgalarının çukur engelden yansıması aşa-
Stroboskop ğıdaki şekildeki gibidir.
Su dalgaları hareket halindey-

ken dalga boylarını ölçmek zor-
dur. Bunun için dalgaları duru-
yormuş gibi gösterilen strobos-
kop adındaki alet kullanılır. Stro-
T F
boskop üzerinde eşit aralıklarla
açılmış yarıklar vardır. Merkezi
etrafında döndürülen strobos-
kopun yarıklarından bakıldığında dalgaların periyodu ile
yarıkların periyodu eşit ise dalgalar duruyor gibi görünür. Çukur Ayna Işık

297
8. ÜNİTE SU DALGALARI
F
F F K
Çukur engel
Su dalgası Tümsek engel
Çukur Ayna Su dalgası
Doğrusal su dalgalarının tümsek engelden yansıması Işık
aşağıdaki şekildeki gibidir.
Su Dalgalarında Kırılma
Su dalgalarının hızı derinliğe bağlı olduğundan, derinliğin
değişmesiyle su dalgalarının doğrultusu değişebilir. Bu
olaya su dalgalarından kırılma denir. Eğer, su dagasının
F yayılma doğrultusu ortamlar arasındaki yüzeye dikse dal-
F
ga doğrultu değiştirmez ve görünümü aşağıdaki gibi olur.
Tümsek ayna Tümsek engel

Işık Su dalgası λsığ
Dairesel su dalgalarının çukur aynadan yansıması aşa-

Sığ
ğıdaki gibidir.
Derin
λ derin
F M
F
Ortam değiştiren dalganın frekansı değişmez ama hızı
azaldığı için daha boyu azalır. mderin > msığ olacak şekilde
Çukur engel
Çukur ayna dalga boyu değişir.
Su dalgası
Işık Derin ortamdan ayırıcı yüzeyin normali ile açı yaparak
gelen dalganın kırılması şekildeki gibi olur.
Derin
λd
Normal
vd
T F F θd
θd
θs
Çukur ayna
Çukur engel θs
Işık Su dalgası
Sığ λs vs
md>ms; Vd>Vs; id>is
Sığ Derin
T F F
vd λd
vs θd
λs
Çukur ayna Çukur engel
Işık θs
Su dalgası

298
SU DALGALARI
49
1. Dalga leğeninde bir kaynağın oluşturduğu su 4. K
dalgaları ile ilgili olarak
v II
I. Dalga hızı derinlikle doğru orantılıdır. L
30°
II. Frekans artarsa dalgaların hızı azalır.
I Engel
III. Periyot azalırsa dalga boyu azalır.
Derinliği sabit bir dalga leğeninde meydana getiri-
yargılarından hangileri doğrudur? len KL atması şekildeki gibi ilerliyor.
Buna göre, atmanın önce I. sonra II. engelden
D) I ve III E) II ve III yansımasıyla oluşan görünüm nasıldır?
A) B)
L L 60°
°
30
K K
C) D)
2.
M
K 60° K
°
30
su
L L
Derinliği sabit bir dalga leğeninde periyodik dalga- E)

lar oluşturulurken şekildeki leğenden M musluğu
açılarak bir miktar su boşaltılıyor. K
°
30
Yayılan dalgaların, L
V, hızı
m, dalga boyu
T, periyot
niceliklerinden hangileri azalır? 5. Dalga kaynağı
A) Yalnız V B) Yalnız m C) V ve m 2
1
D) m ve T E) V ve T
3
Düşey kesiti şekildeki gibi olan dalga leğeninde

dalga kaynağının oluşturduğu periyodik dalga-
lar için,
I. En büyük frekans 3 bölgesindedir.
3. Derinliği sabit bir dalga leğeninde 5 ardaşık dalga II. En küçük dalga hızı 2 bölgesindedir.
tepesi arası uzaklık 30 cm ölçülüyor. III. Dalga boyu en büyük 1 bölgesindedir.
–1
Kaynağın frekansı 2s olduğuna göre, su dalga- yargılarından hangileri doğrudur?
larının dalga hızı kaç cm/s dir?
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 30 D) I ve II E) II ve III

299
SU DALGALARI 49
6. Bir dalga leğeninde oluşan dalga sayısını artır- 9.
mak için,
I. Leğene su ilave etmek
II. Kaynağın frekansını artırmak
III. Kaynağın periyodunu azaltmak
işlemlerinden hangisi yapılabilir? K noktasından gönderilen dairesel su dalgaları şe-

kildeki tümsel engele çarparak yansımaktadır.
I II III
yansıyan dalgalar hangi şekildeki gibi olabilir?
7. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

X
Y
X ortamından gelen periyodik doğrusal su dalgaları

Y ortamına şekildeki gibi geçiyor.
Y ortamına geçen dalgalar için,

10.
I. Hızı azalır. Y
II. Frekansı değişmez.
III. Daha derin ortama geçmiştir.
Bir dalga leğeninde X ortamında üretilen doğrusal

dalgaların leğende izlediği yol şekildeki gibidir.
8. Doğrusal bir su dalgası,
I. Doğrusal engelden yansıma Buna göre Y ortamına geçen dalgalar için,
II. Kırılma I. Hızı azdır.
III. Küresel engelden yansıma II. Dalga boyu azalır.

III. Periyodu artar.
olaylarının hangisinden sonra doğrultu değişti-
rebilir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) Yalnız I D) I ve III E) II ve III

300
SU DALGALARI
42
1. Su dalgalarının frekansını ölçerek, dalga boyunu 3. X Y Z
hesaplamamıza yarayan alete stroboskop denir. α K
K
v
Dalgaların dalga boyunu doğru bulmak için, L
α
L
I. Yarık frekansı dalga frekansına eşit olmalı
II. Yarık frekansı dalga frekansından büyük olmalı α α
III. Yarık frekansı dalga frekansından küçük olmalı
Bir dalga leğeninde dalga kaynağının oluşturduğu
bilgilerinden hangileri doğrudur?
periyodik KL doğrusal su dalgası X, Y, Z ortamların-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III daki şekildeki yolu izliyor.
D) I ve II E) I ve III Buna göre, ortamların derinlikleri hx, hy, hz ara-

2. K
A) hy>hx>hz B) hx>hy>hz C) hy>hz>hx
D) hx=hz>hy E) hy>hx=hz
X
V
L
Y
4. O
M
Su derinliği sabit ve içinde K, L, M engeleri bulunan
bir ortamda XY atması şekildeki yönde ilerliyor.
Bu atmanın K, L, M engellerinden yansıdıktan

sonraki şekli nasıl olur?
İçerisinde su bulunan düşey kesiti verilen şekildeki
A) X B) Y kapta O noktasında periyodik dalgalar üreten nok-
V V
tasal bir kaynak bulunmaktadır.
Y X Buna göre, üretilen dalgaların üstten görünümü

nasıl olur?
M M A) B)
C) D) Y
X
V O O
V
Y
C) D)
X
M M O O
E) X
V
E)
O
Y
M

301
SU DALGALARI 42
5. 7. Dalga kaynağı
K L M N
Derinliği her yerde aynı olan bir dalga leğeninin üst-

Düşey kesiti verilen şekildeki kapta düz bir çu-
ten görünümü şekildeki gibidir.
buk ile üretilen periyodik dalgaların ilerlemesi
L noktasında bulunan engele N noktasından ile ilgili,
gönderilen dairesel dalgalar M noktasında odak- I. Hızı azalır.
landığına göre, L noktasında bulunan engelin II. Dalga boyu değişmez.
cinsi ve odağı için ne söylenebilir? (Noktalar ara-
III. Genliği azalır.
sı uzaklıklar eşittir.)
Engel Odak
A) Tümsek L–M A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III
B) Tümsek L D) I ve II E) I ve III
C) Çukur L–M
D) Çukur M–N
E) Çukur L
6.
X Z
Y
8.
K L M N P R S
X Y
Üstten görünüşü verilen dalga leğeninde oluşturu-
lan bir dalganın X, Y, Z ortamlarında ilerlemesi şe-
kildeki gibidir. Noktalar arası uzaklıkların eşit olduğu X tümsek en-
geli ve Y çukur engeli ile oluşturulan şekildeki sis-
Buna göre, temde N noktasında üretilen dairesel dalgalar önce
I. Z ortamı en derindir. Y, sonra X engelinde yansıyor ve kendi üzerinden
geri dönüyor.
II. Dalgaların hızı X ortamında en küçüktür.
III. Dalga boyu en büyük Y ortamındadır. Engellerin odak uzaklıkları sırasıyla fx ve fy oldu-
f
ğuna göre, x oranı kaçtır?
yargılarından hangileri doğrudur? fy
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 1 1

A) 4 B) 2 C) 1 D) 2 E) 4

302
SU DALGALARI
33
1. K L 1 3. Dalga
2 kaynağı
v
su
60° II
I K L
60°
Derinliği her yerde aynı olan dalga leğeninde KL doğ- Düşey kesiti verilen dalga leğeninde özdeş K ve L
rusal su dalgası şekildeki gibi hareket etmektedir. stroboskopları ile şekilde verilen konumlarda dal-
KL doğrusal atmasının kendi üzerinden geri yan- ganın frekansı ölçülmek isteniyor.
sıması için O noktası etrafında rahatça dönebi- Buna göre,
len II nolu engel hangi yönde kaç derece dön- I. K stroboskobunun frekansı L den büyüktür.
dürülmelidir?
II. Stroboskopların frekansı eşittir.
Dönme yönü Dönme açısı III. L stroboskobunun ölçtüğü dalgaların dalga
A) 2 60° boyu K den büyüktür.
B) 2 30° yargılarından hangileri doğrudur?
C) 1 15°
D) 1 30°
E) 1 60° D) I ve III E) II ve III
4. K L
2. L
Üstten görünümü verilen bir dalga leğeninde, K or-

K tamından L ortamına gönderilen X atmasının izledi-
Bir dalga leğeninde oluşturulan dalgaların üstten ği yol şekildeki gibidir.
görünüşü şekildeki gibidir.
Atmanın doğrultu değiştirmeden L ortamına
Buna göre, geçmesi için,
I. Leğen L ucuna doğru derinleşmektedir. I. K ortamının derinliğini azaltmak
II. Dalgaların hızı giderek azalmaktadır. II. L ortamının derinliğini azaltmak
III. Dalgaların frekansı giderek azalmaktadır. III. L ortamının derinliğini artırmak
yargılarından hangileri doğru olabilir? işlemlerinden hangileri tek başına yapılmalıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II veya III A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) I veya II E) I veya III D) I, II ve III E) Yalnız I

303
SU DALGALARI 33
5. 7. X Y Z
Şekildeki dalga leğeninde kapalı kutu olarak

gösterilen yerde aşağıdaki yansıtıcı yüzeylerden
hangisi olursa, Dalga leğeninde doğrusal dalga üretilen kaynakla
oluşturulan atmaların konumu derinlikleri farklı X, Y
ve Z ortamlarında şekildeki gibidir.
Buna göre,
I. Frekansı en büyük olan dalga X ortamındadır.
II. Dalga hızı en az olan ortam Y ortamıdır.
I II III
III. Ortam derinlikleri, hx>hz>hy dir.
dalgalar tekrar dairesel olarak yansıyabilir? yargılarından hangisi doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız II B) II ve III C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) Yalnız I E) I, II ve III
8.
Sığ Derin
6.
K
30° v Dalga
O I
kaynağı
L
30°
II Bir dalga leğeninde üretilen doğrusal dalgalar şe-
kildeki gibidir.
Şekildeki doğrusal KL atması ok yönünde ilerleye- Derin bölgede oluşturulan doğrusal bir atmanın
rek I nolu engele çarparak yansımaktadır. sığ bölgeye geçerken görünümü nasıldır?
KL atmasının O noktası II nolu engele çarptığı A) B)

anda atmanın görünümü nasıl olur?
A) K L B) L
v K v
v
60° O 60° 30° O 30°
C) D)
K L
C) K L D) v
v
v
30° O 30° 60° O 60°
E)
E) K L
v
v
30° O 30°

304
9. ÜNİTE DALGA MEKANİĞİ
1. BÖLÜM: SU DALGALARINDA KIRINIM
PRES
BİLGİ
SU DALGALARINDA KIRINIM aynı anda batıp çakmaktadırlar.) Periyodik ve eşit dalga
boyunda olan bu dairesel dalgaların bir süre sonraki de-
Derinliği her yerde aynı olan bir dalga leğenine, Şekil - I
seni şekilde görüldüğü gibi olur.
ve Şekil - II deki gibi iki engel koyalım. Engeller ara-
sı genişlik, dalga boyuna göre daha büyük olduğunda
engellerin arkasında dalgalanma gözlenmez. Dalgala-
rın aralıktan geçen kısmı doğrultu deriştirmeden gider.
Ancak engeller arası genişlik dalga boyuna göre küçük
olursa veya dalga boyuna eşit yapılarsa durum değişir.
Bu durumda dalga Şekil - II deki gibi engelin arkasında
dalgalanma oluşur. İşte doğrusal dalgaların bir aralıktan
geçerken dağılması olayına kırınım denir.
m <W
Dairesel su dalgalarının bir süre sonra üstten görünüşü-

ne bakıldığında oluşan görünüme girişim deseni denir.
Yansımalar ihmal edilerek bu girişim deseni incelenirse
Şekil I
görünümü şekildeki gibi olur.
m ≅W
Şekil II
SU DALGALARINDA GİRİŞİM
Girişim olayını dalga leğeninde izlemek için aralarında Bu girişim deseninde sürekli çizgiler dalga tepelerini, ke-
d kadar uzaklık bulunan iki noktasal kaynak kullanalım. sikli çizgiler dalga çukurlarını ifade etmektedir. İki nokta-
Eşit frekansla bu iki noktasal kaynak tarafından dairesel sal kaynaktan çıkan dairesel dalgalar birbirleriyle üç farklı
dalgalar üretelim. Noktasal kaynaklar aynı fazlıdır (suya şekilde karşılaşabilirler.

305
9. ÜNİTE SU DALGALARINDA KIRINIM
A Girişim deseni ile ilgili bilinmesi gerekenler;
1. Girişim deseni kaynakların orta noktasına göre si-

metrik şekilde oluşur.
C B
2. Bir dalga katarı ile bir sonraki dalga katarı arası me-
safe dalga boyunun yarısı kadardır. Aynı şekilde bir
düğüm çizgisi ile bir sonraki düğüm çizgisi arasın-
K1 K2 daki mesafe dalga boyunun yarısı kadardır.
Kaynak Kaynak
A noktası her iki kaynaktan gelen dalga tepelerinin üst 3. Bir düğüm çizgisi ile bir sonraki dalga katarı ara-
üste bindiği nokta yani "çift tepe" olup maksimum genlik- sındaki mesafe dalga boyunun dörtte biri kadardır.
te titreşen noktadır. 4. Girişim deseni kaynakların arasında oluşur. Kay-
B noktası, her iki kaynaktan gelen dalga çukurlarının üst nakların üzerinde girişim deseni gözlemlenemez.
üste geldiği nokta, yani "çift çukur" olup maksimum gen-
5. Girişim deseninin oluşabilmesi çin kaynaklar ara-
likte titreşen noktadır. A ve B katar noktası olup maksi-
sındaki mesafe en az dalga boyunun yarısından
mum titreşim olarak isimlendirilir.
büyük olmalıdır.
T
T+T Kaynağın Hareketinin Dalga Boyuna Etkisi

(Doppler Olayı)
Ç
T
+ Derinliğin her yerde eşit olduğu ortamda kaynak sağ ta-
rafa dalganın hızından daha küçük bir hızla hareket eder-
ken dalga tepelerinin üstten görünüşü aşağıdaki gibi
Ç+Ç olur. Kaynağın hareketi yönünde oluşan dalga boyu, ters
Ç taraftaki dalga boyundan daha küçüktür.
C noktası, ise bir kaynaktan gelen dalga tepesi ile diğer

kaynaktan gelen dalga çukurunun üst üste geldiği nokta Dalganın Hareket Yönü
yani düğüm noktası olup titreşimsizdir. Minimum nokta
olarak isimlendirilir.
T
vK
m2 m1
Ç
+ T T+Ç
Ç Kaynak hareket ediyorsa, sağdan ve soldan bakan göz-

A, B ve C noktaları kendi aralarında birleştirilirse düğüm lemciler dalga boyunu farklı görür. Bu olaya Doppler et-
çizgisi ve katar çizgisi olarak isimlendirilir. kisi denir.
max min max min max min max min max
Kaynağın
Hareket
Yönü

306
su dalgalarında kırınım
50
1. Doğrusal su dalgalarının bir engelin dar aralığından 3.
geçerken bükülmeye uğramasına kırınım denir.
Dalga boyu m aralığın genişliği W olduğuna göre,

W
I. m > w
II. m = w
III. w > m
durumlarının hangisinde kırınım gerçekleşebi-

lir?
Şekildeki dalga leğeninde yarıktan geçen doğrusal
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III su dalgalarına, engel arkasından bakan gözlemci,
dalgaların kırınıma uğramadığını gözlemliyor.
Buna göre, kırınımın oluşması için,
I. Kaynağın periyodunu artırmak
II. Kaba su ilave etmek
III. Yarık genişliğini azaltmak
2.
–x +x
4. Eşit periyotlu noktasal iki dalga kaynağının derinliği

Dalga kaynağının hareketi nedeniyle ölçülen dalga sabit bir dalga leğeninde aynı fazda çalışarak, üre-
boyu ve ölçülen frekansın değişimine doppler olayı tilen dalgaların karşılaşması neticesinde elde edilen
denir. görünüme girişim deseni denir.
Bu girişim deseni ile ilgili,

Derinliği sabit dalga leğeninde görünümü şekil-
deki gibi olan dairesel su dalgaları için, I. Çift tepe bir araya gelerek katar noktası oluştu-
rur.
I. Kaynak +x yönünde hareket etmektedir.
II. Çift çukur bir araya gelerek maksimum noktası-
II. Sağ taraftaki dalgaların dalga boyu daha küçük
nı oluşturur.
algılanır.
III. Dalga tepesi ve çukurun bir araya gelerek dü-
III. Soldaki dalgaların hızı daha büyüktür.
ğüm noktasını oluşturur.
D) II ve III E) Yalnız II

307
SU DALGALARINDA KIRINIM
50
5. Aynı fazlı su dalgalarında elde edilen girişim de- 8.
seni ile ilgili; B
I. Merkez doğrusu üzerinde dalga katarı oluşur. C

A
II. Kaynaklar üzerinde girişim çizgileri gözlemlen-
mez.
m K1 K2
III. Ardışık iki düğüm çizgisi arası mesafe dür.
4
Derinliğin sabit olduğu bir dalga leğeninde, özdeş
yargılarından hangileri doğrudur? iki noktasal kaynak aynı anda çalışmaya başladı-
ğında şekildeki girişim deseni oluşmaktadır.
D) II ve III E) Yalnız II Buna göre, girişim desenindeki A, B ve C nok-
taları için,
I. A noktası katar çizgisi üzerinde bir noktadır.
II. B noktası düğüm çizgisi üzerinde bir noktadır.
6. III. C noktası tepe + tepe katarıdır.
Derinliğin her yerde sabit olduğu bir dalga leğenin-

de, dalga kaynağı hareket ettirildiğinde oluşan su
dalgaları şekildeki gibi olmaktadır.
Buna göre, 9. Merkez Doğrusu
I. Kaynağın hareket hızı, dalganın hızına eşittir.

II. Kaynağın hareket hızı dalganın hızından küçüktür.
III. Sol taraftan bakan gözlemci dalgaların frekan-
sını küçük algılar.
K1 K2
d
A) Yalnız I B) Yalınz II C) I ve III
D) II ve III E) Yalnız III Derinliği her yerde sabit olan dalga leğeninde aynı
fazla ve eşit periyotlu kaynaklar tarafından oluştu-
rulan girişim desenindeki düğüm çizgileri şekildeki
gibidir.
Buna göre, girişim deseni ile ilgili verilen bilgi-

7. Bir dalga leğeninde girişim desenindeki çizgi
lerden hangisi kesinlikle yanlıştır?
sayısını arttırmak için hangisi yapılmalıdır?
A) Merkez doğrusu üzerinde dalga katarı oluşur.
A) Frekansı artırmak
B) Desende dört düğüm çizgisi oluşur.
B) Periyodu artırmak
C) d mesafesi azalırsa düğüm sayısı artar.
C) Leğene su ilave etmek
D) Desende beş dalga katarı oluşur.
D) Kaynağın genliğini artırmak
E) Kaynaklar arası mesafe m dan fazladır.
E) Kaynaklar arası uzaklığı azaltmak

308
43
1. K L 3. Merkez Doğrusu
2. dç 1. dk 1. dç 1. dç 1. dk 2. dç
K1 K2
Aynı fazda çalışan K1 ve K2 noktasal kaynakların

oluşturduğu girişim desenindeki dalga katarları ve
düğüm çizgileri şekildeki gibidir.
Derinlikleri farklı K, L dalga leğenlerinde üretilen eşit
Oluşan dalgaların dalga boyu m olduğuna göre,
periyodlu su dalgaları genişliği w olan özdeş aralık-
kaynaklar arası uzaklık kaç m olabilir?
lardan geçtikten sonra şekildeki görünümü alıyor.
Buna göre, 7 3 5 4
A) 2 B) C) D) E)
4 2 4 3
I. K leğenindeki suyun derinliği L den fazladır.
II. L leğenindeki su dalgalarının hızı K dan büyüktür.
III. L kabına su ilave edilirse kırınım olabilir.
D) I ve III E) Yalnız II
2. Merkez Doğrusu
4. P
P
K1 K2
K1 K2
Dalga leğeninde noktasal aynı fazlı iki kaynakla ya-

pılan girişim deneyinde, bir P noktası merkez doğ- Aynı fazda titreşen özdeş K1 ve K2 noktasal kaynak-
rusu üzerinde oluşmaktadır. ları ile yapılan su dalgalarında girişim deneyinde P
Buna göre, P noktası ile ilgili; noktasının kaynaklara olan uzaklıkları eşittir.
I. Tepe tepe katar noktasıdır. Buna göre, P noktası için ne söylenebilir?

II. Çukur çukur katar noktasıdır.
A) Merkezi dalga katarı üzerindedir.
III. K1 ve K2 kaynaklarına olan uzaklıkları eşittir.
B) 1. dalga katarı üzerindedir.
yargılarından hangileri doğru olabilir? C) 1. düğüm çizgisi üzerindedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) 2. dalga katarı üzerindedir.
D) I ve III E) I, II ve III E) 2. düğüm çizgisi üzerindedir.

309
43
5. Aynı fazda çalışan iki dalga kaynağı arasındaki 8. Bir dalga leğeninde oluşan düğüm çizgilerinin
düğüm çizgisi sayısını artırmak için hangisi ya- sayısını azaltmak için aşağıdakilerden hangisi
pılmalıdır? yapılmalıdır?
A) Leğene su ilave etmek A) Kaynağın genliğini azaltmak
B) Kaynağın periyodunu artırmak B) Leğenden su almak
C) Kaynaklar arası mesafeyi azaltmak C) Kaynaklar arası uzaklığı artırmak
D) Kaynağın frekansını artırmak D) Kaynağın periyodunu artırmak
E) Kaynakların genliğini azaltmak E) Kaynağın frekansını artırmak
6. Derinliği her yerde sabit olan bir dalga leğeninde,

aynı fazlı ve eşit periyodlu noktasal kaynaklar m dal-
ga boylu dalgalar üretmektedir.
Leğende girişim deseni oluşması için kaynaklar

arası mesafe en az kaç m olmalıdır? 9. Derinliği her yerde sabit olan dalga leğeninde
A) m den küçük B) m den büyük aynı fazla ve özdeş iki kaynak tarafından m dalga
boylu kaynaklarla oluşturulan girişim deseninde
m m 1. düğüm çizgisi ile 2. düğüm çizgisi arasındaki
C) ye eşit D) den küçük
2 2
mesafe;
m
E) den büyük m
2 I.
2
m
II.
4
III. m
7. Merkez
Doğrusu
değerlerinden hangileri olabilir?
K1 K2
Su derinliği her yerde aynı olan bir dalga leğeninde,

aynı fazda çalışan özdeş K1 ve K2 noktasal kaynak-
ları 6 cm dalga boylu dalgalar yayıyorlar.
Noktalar arası uzaklıklar eşit ve 3 cm olduğuna

göre, şekildeki dalga leğeninde toplam kaç ka- 10. I. Kırınım olayı
tar, kaç düğüm çizgisi oluşur? II. Doppler olayı
III. Girişim olayı
Katar Sayısı Düğüm Sayısı
A) 5 6 Yukarıda verilen olaylardan hangileri hem ışık,
B) 5 4 hem de su dalgalarının ortak davranışlarından-
dır?
C) 6 5
D) 4 5 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) 5 5 D) I ve III E) I, II ve III

310
34
1. Su dalgalarında oluşan girişim deseni ile ilgili 3. Merkez
verilen bilgilerden hangisi doğrudur? Doğrusu
A) Katar çizgi sayısı, düğüm çizgi sayısından dai-

ma fazladır.
B) Aynı girişim çizgisi üzerindeki herhangi bir nok-
tanın kaynaklara olan uzaklıkları farkı eşittir.
C) Kaynağın frekansı artırılırsa, düğüm çizgi sayısı
azalır. K1 K2
D) Kaynağın periyodu azaltılırsa, katar çizgi sayısı

azalır. Aynı fazlı ve özdeş şekildeki K1, K2 kaynakları ile
sabit derinlikli dalga leğeninde girişim deseni oluş-
E) Leğene su ilave edilirse desende oluşan görü-
turuluyor. Oluşan dalgaların dalga boyu 4 cm dir.
nüm sayısı değişmez.
Kaynaklar arasında 5 dalga katarı oluştuğuna
göre, kaynaklar arasındaki mesafe en fazla kaç
cm olabilir?
A) 6 B) 8 C) 9 D) 12 E) 15
4. Merkez
Doğrusu
2. Merkez 3. düğüm 3. düğüm

Doğrusu çizgisi çizgisi
3. düğüm
çizgisi
K1 K2
K1 K2
Aynı fazlı ve özdeş K1, K2 kaynakları derinliği sabit
şekildeki dalga leğeninde en son 3. düğüm çizgisi
oluşacak şekilde desen oluşturmaktadır.
Aynı fazla ve özdeş K1, K2 kaynakları ile derinliği Buna göre, kaynaklar arası mesafe d ve oluşan
sabit dalga leğeninde girişim deseni oluşturuluyor. katar sayısı n için ne söylenebilir?
Şekildeki 3. düğüm çizgisinin olduğu yerde 3. (m: Dalga boyu)

dalga katarının olması için;
d n
I. Kaynağın frekansını artırmak
A) 3m 4
II. Kaba su ilave etmek 2
III. Kaynağın periyodunu artırmak B) 3m 6
işlemlerinden hangileri yapılabilir? C) 3m 5
D) 2m 5
E) 2m 4

311
34
A 7. Sabit derinlikli bir dalga leğeninde noktasal kaynak-
5.
larla girişim deseni oluşturulmak isteniyor.
Buna göre,
C B
Düzlem
Engel
K1 K2
Aynı fazlı özdeş noktasal dalga kaynakları ile

oluşturulan şekildeki dalga deseninde A, B ve C K
K1 K2
noktaları ile ilgili ne söylenebilir?
I II
A B C
A) Merkezi 1. dalga 1. düğüm
dalga katarı katarı çizgisi
B) 1. dalga 2. dalga 1. düğüm
katarı katarı çizgisi
M F
C) Merkezi 1. dalga 2. düğüm
dalga katarı katarı çizgisi III
D) 1. dalga 1. düğüm 2. düğüm verilen şekillerin hangisinde girişim deseni olu-
katarı çizgisi çizgisi şur? (M noktası çukur engelin merkezidir.)
E) Merkezi 1. düğüm 2. dalga
dalga katarı çizgisi katarı
8.
Merkez
6. Doğrusu
I II
–x +x
K1 K2
Aynı fazlı özdeş dalga kaynakları ile sabit derinlikli

III
dalga leğeninde girişim deseni oluşturuluyor.
K2 kaynağı +x yönünde bir miktar hareket etti- Aynı derinlikteki dalga leğenlerinde oluşturulan su
rilirse, dalgalarının üstten görünüşü şekildeki gibidir.
I. Merkez doğrusu +x yönünde kayar. Kaynakların hareket hızları sırasıyla V1, V2 ve V3

II. Desendeki düğüm çizgi sayısı artar. olduğuna göre kaynakların hızları arasındaki
III. Su dalgalarının dalga boyu artar. ilişki nedir?
A) V1 = V2 = V3 B) V1 > V2 > V3
niceliklerinden hangileri gerçekleşebilir?
C) V3 > V2 > V1 D) V2 > V3 > V1
D) I ve III E) I, II ve III E) V1 > V3 > V2

312
2. BÖLÜM
ÇİFT YARIKTA GİRİŞİM, TEK YARIKTA KIRINIM VE
PRES
BİLGİ
Işık Teorileri Kaynağın Yarıklar Düzlemine Paralel Hareketi
Bilim insanları yaptığı çalışmalarda ışığın yapısı hakkında
iki farklı teori öne sürmüşlerdir. Bu çalışmalar sonucunda Işık kaynağı I konumunda
II
ışığın tanecik ve ışığın dalga teorisi olmak üzere iki farklı II konumuna getirilidiğin-
teorisi öne sürülmüştür. de saçak genişliği de-
I A0
ğişmez. Merkezi aydınlık
Çift Yarıkta Girişim (Young Deneyi) Işık
saçak ve diğer saçaklar kaynağı
2. Karanlık Saçak
geciken kaynağa doğru A0
kayar. Fant
1. Aydınlık Saçak Ekran
1. Karanlık Saçak Yarık Düzleminin Dönmesi

d Merkezi Aydınlık Saçak I
Işık Yarıklar düzlemi I ko-
II
kaynağı 1. Karanlık Saçak numundan, II konu- θ
1. Aydınlık Saçak muna getirildiğinde
2. Karanlık Saçak merkezi aydınlık sa- A0
L
Işık
çak yeni şartlara bağlı
Fant Perde kaynağı
olarak kayabilir veya
Perde üzerindeki herhangi bir noktaya, kaynakların her kaymayabilir. Saçak Fant
ikisinde de tepe (tepe+tepe) veya her ikisinde de çukur aralığı artar. Ekran
(çukur+çukur) geldiğinde bu noktaya aydınlık saçak,

kaynakların birinden tepe diğerinden çukur geldiğinde
Yarıklardan Birinin Önüne Cam Yerleştirilmesi
ise karanlık saçaklar oluşur.
Kaynaklardan birinin önü- A0
Saçak Aralığı (Genişliği) ne şekildeki gibi cam- Cam
K2 konulduğunda, merkezi A0
Ardışık iki aydınlık veya iki karanlık çizgi ara- ∆x A1 aydınlık saçak yukarıya
sındaki uzaklığa saçak aralığı (∆x) denir. bu K1 doğru kayar. Saçak ge-
uzaklık şekildeki gibi saçakların orta nokta- A0 nişliği değişmez.
ları arasındaki uzaklık olarak alınabilir. K1 ∆x
Lm A1
Tek Yarıkta Girişim (Kırınım)
∆x = d bağıntısından bulunur.
K2 K2
A1
Kaynağın Yarıklar Düzlemine Dik K1
Olarak Hareketi w Merkezi
Aydınlık Saçak
Işık
K1 K1
kaynağı
L A1
Kaynak şekildeki gibi 1 A1
K2
veya 2 yönünde hareket 1 2 K1
ettirildiğinde merkezi ay- A0
Işık
Tek yarıkta girişim deneyinde perde üzerindeki merkez
dınlık saçağın yeri değiş- K1
kaynağı A1 doğrultusu üzerinde parlak bir aydınlık saçak oluşur. Bu
mez. Parlaklığı artar veya saçağın her iki yanında daha dar ve daha az parlak olan
K2
azalır. saçaklar sıralanır.

313
9. ÜNİTE ÇİFT YARIKTA GİRİŞİM, TEK YARIKTA KIRINIM VE
Saçak Aralığı (Genişliği) Elektrik alan
ÂE
K2
n
Art arda oluşan iki aydınlık veya iki karan- A1 ala
∆X ik
y et
ÂB
lık saçak arasındaki uzaklığa saçak aralığı an
M
K1
Lm İler
∆x = w bağıntısından bulunur. 2∆X A0 l
doğ eme
rult
usu
Merkezi aydınlık saçak aralığı 2∆x tir. K1

Elektrik ve manyetik alan şiddetleri arasında;
∆X A1 E = B.c ilişkisi vardır.
K2 Elektromanyetik Spektrum
Elektromanyetik Spektrum radyo dalgalarından c ışın-
Tek Yarıkta Girişim Özellikleri larına kadar yayılmış bir ışıma dizisidir. Elektromanyetik
ışımaların fiziksel özellikleri bütün dizide aynıdır. Bütün
Yarık Önüne Saydam Olmayan ışımaların hızları eşittir. Tek fark frekansların ve dalga
Engel Konulması boyların farklı oluşudur.
Işık
A0
A0
Saydam
olmayan
cisim
Fant
Ekran
Saydam olmayan engel şekildeki gibi konulursa saçak

aralığı artar. Merkezi aydınlık saçak Ao, ok yönünde kayar.
Elektromanyetik Dalgalarda Doppler Olayı
Bir kaynaktan yayılan ses dalgalarının frekansı gözlemci-
nin ve kaynağın hareket hızına göre farklı algılanabilir. Bu
duruma Doppler olayı denir. Doppler olayı elektroman-
Yarık Düzleminin Döndürülmesi yetik dalgalar için de geçerlidir. Burada ses dalgalarının
I hızı farklı gözlemciler tarafından farklı algılanırken elektro-
II
Işık θ
manyetik dalgaların hızı gözlemcilerin hareketinden ba-
ğımsızdır. Gözlemcinin hareket durumu ne olursa olsun
w A0 elektromanyetik dalgaları ışık hızında gözlemlerler. Bu ne-
denle elektromenyetik dalgaların Doppler etkisi kaynak ve
gözlemcinin birbirine göre hızına yanı bağıl hıza bağlıdır.
Yarıklar düzlemi şekildeki gibi I konumundan II konu-

muna getirilirse, kaynaklara gelen ışığın gecikme yoluna
göre, Ao ın kayıp kaymayacağı belirlenir.
Elektromanyetik Dalgalar
Bir noktada oluşan manyetik alan değişimi bir elektrik Işık kaynağı gözlemciden uzaklaşıyorsa, gözlenen fre-
alan değişimine sebep olduğu gibi, elektrik alan değişi- kans küçük, dalga boyu büyük olur. Işık kaynağı gözlem-
mi de manyetik alan değişimine neden olur. Bu alanların ciye yaklaşıyorsa, gözlenen frekans büyük, dalga boyu
değişim vektörleri birbirine daima diktir. ise küçük olur.

314
51
1. Young deneyinde ışık dalgaları ile ilgili; 4.
A2
I. Girişim
K2 x3
II. Kırınım
III. Kırılma x1 A1
K1
olaylarının hangileri gerçekleşir?
x2
D) I ve III E) II ve III A0
K1
Karanlık bir ortamda gerçekleştirilen tek yarıkta kı-

2. Çift yarıkta girişim olayında perdede ouşan sa- rınım deneyinde perdede oluşan girişim deseni şe-
çak sayısını artırmak için, kildeki gibidir.
I. Perde büyüklüğünü artırmak
Buna göre x1, x2, x3 mesafeleri arasındaki ilişki
II. Işığın dalga boyuna küçültmek
nasıldır?
III. Işık kaynağını fanta yaklaştırmak
A) x1>x2>x3 B) x1=x2=x3 C) x2>x3>x1
D) x2>x1=x3 E) x2>x1>x3
3.
P
Işık
kaynağı 5. Çift yarıkta girişim deneyinde ekran üzerinde olu-
perde
şan ardışık iki aydınlık veya iki karanlık saçak ara-

Fant sındaki aralığa saçak aralığı denir.
Buna göre saçak aralığı,

Şekildeki Young deneyinde perde üzerindeki P
noktasında 2. karanlık saçak oluşmaktadır. I. Yarık genişliği
II. Işığın şiddeti
Sadece kullanılan ışığın dalga boyu artırılırsa
III. Işığın dalgaboyu
aynı noktada hangi saçak oluşabilir?
A) 3. aydınlık saçak B) 3. karanlık saçak niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
C) Merkezi aydınlık saçak D) 2. aydınlık saçak A) I ve II B) I ve III C) II ve III
E) 1. aydınlık saçak D) I, II ve III E) Yalnız I

315
ELEKTROMANYETİK DALGALAR 51
6. Tek yarıkta kırınım ile elde edilen girişim dese- 9. Yansıma, kırılma, kırınım ve girişim yapabilirler.
ninde saçak genişliğini artırmak için aşağıdaki-
lerden hangisi yapılmalıdır? Boşlukta yayılabilirler.
A) Kullanılan ışığın dalga boyunu azaltmak
Hızları tüm ortamlarda ışık hızıdır.
B) Fant ile ekran arası mesafeyi azaltmak
Elektromanyetik dalgalarla ilgili verilen bilgiler doğ-
C) Fant ile ekran arası kırıcılık indisi büyük sıvı koy-
ruysa kutuya D, yanlışsa Y yazılıyor.
mak
D) Işık kaynağını fonta yaklaştırmak Buna göre, görünüm nasıl olur?
E) Fant aralığını artırmak A) D B) D C) D
D D Y
Y D D
D) D E) Y
Y D
Y Y
7. Çift yarıkta girişim deneyinde m dalga boylu ışık kul-

lanıldığında bir P noktası 2. aydınlık saçak üzerinde
oluyor.
Fant ile perde arasındaki mesafe azaltılırsa aynı

P noktasında hangi saçak oluşabilir?
A) Merkezi aydınlık saçak B) 1. Karanlık saçak
C) 1. Aydınlık saçak D) 3. Aydınlık saçak 10.

E) 2. Karanlık saçak
Işık
kaynağı
Fant
Ekran
I noktasal ışık kaynağı ile yapılan şekildeki Young

8. Elektromanyetik dalgalar ile ilgili verilen, deneyinde, ışık kaynağı fanta yaklaştırılıyor.
I. Elektriksel alan ve manyetik alan vektörleri bir- Buna göre, aşağıdaki yargılardın hangisi doğru
birine diktir. olur?
II. Yüklerin ivmeli hareketleri sonucu oluşur.
A) Saçak aralığı artar.
III. Elektrik ve manyetik alanda saparlar.
B) Merkezi aydınlık saçağın yeri değişir.
yargılarından hangileri doğrudur? C) Saçakların parlaklığı artar.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Saçak sayısı azalır.
D) II ve III E) I, II ve III E) Saçakların parlaklığı azalır.

316
ÇİFT YARIKTA GİRİŞİM TEK YARIKTA KIRINIM VE
52
1. Çift yarıkta girişim olayı ile tek yarıkta kırınımın per- 3.
de üzerinde oluşturduğu girişim deseninde bazı
farklılıklar vardır. K1
Buna göre, K1 K1
I. Tek yarıkta merkezi aydınlık saçak, çift yarıkta- A0 A0 A0

kinden daha geniştir.
II. Çift yarıkta tüm saçaklar aynı parlaklıktadır. K1 K1
III. Tek yarıkta en parlak saçak, merkezi aydınlık

K1
saçaktır.

I II III
Çift yarıkta girişim deneyinde aynı düzeneğe ayrı ayrı
gönderilen m1, m2 ve m3 dalga boylu ışınların ekran
üzerinde oluşturduğu girişim deseni şekildeki gibidir.
Buna göre, kullanılan ışığın dalga boyları arasın-
daki ilişki nasıldır?
A) m1 > m3 > m2 B) m3 > m1 > m2
C) m2 > m3 > m1 D) m2 > m1 > m3
E) m1 > m2 > m3
2.
4.
K1
ok
A0
I
Işık
kaynağı K1
Fant
Ekran
Fant
Ekran
Tek yarıkta kırınımda ışık kaynağından çıkan ışınlar
Çift yarıkta girişim deneyinde ekran üzerinde karan- ekran üzerinde girişim deseni oluşturmaktadır. Şe-
lık ve aydınlık saçaklar oluşmaktadır. kildeki fant ile ekran arasına sıvı konuluyor.
Şekildeki ışık kaynağı ok yönünde hareket ederse, Buna göre,

I. Merkezi aydınlık saçak aşağı yönde kayar. I. Merkezi aydınlık saçağın yeri değişmez.
II. Saçak aralığı artar. II. Saçak aralığı artar.
III. Saçak aralığı değişmez. III. Ekran üzerinde daha fazla girişim deseni olur.
yargılarından hangileri doğru olur? yargılarından hangileri doğru olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II
D) I ve II E) I ve III D) Yalnız I E) Yalnız II

317
5. Çift yarıkta girişim deneyinde merkezi aydınlık 8. Baran
v Müleyke
saçağın yerini değiştirmek için,
I. Işığın frekansını artırmak
II. Işık kaynağını yarık düzlemine yaklaştırmak
III. Işık kaynağını fanta paralel hareket ettirmek
işlemlerinden hangileri yapılmalıdır? Bir ambulans doğrusal bir yol üzerinde şekildeki
yönde V sabit hızıyla hareket etmektedir.
D) I ve II E) I ve III Buna göre,
I. Müleyke'nin duyduğu ses, Baran'ın duyduğun-
dan daha inceder.
II. Müleyke'nin algıladığı sesin dalga boyu, Ba-
ran'ın algıladığından büyüktür.
III. Baran ve Müleyke'nin duyduğu seslerin fre-
kansları eşittir.
6. Elektromanyetik dalgalar ile ilgili verilen,

I. Polarize edilirler.
II. Girişim yaparlar.
III. Hızları kaynağın hızından etkilenir.
9. Aşağıda verilen elektromanyetik dalgalardan
niceliklerinden hangileri doğrudur? hangisi canlılar üzerinde en çok zarara sahiptir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Radyo dalgaları
D) I ve II E) I, II ve III B) Mor ötesi ışınlar

C) Mikrodalga
D) X ışınları
E) Kızılötesi ışınlar
10. Bir elektromanyetik dalga kaynağı yüksek hızla

hareket etmeye başlarsa, elektromanyetik dal-
7. Bir elektromanyetik dalganın dalga boyu aza- gaya ait;
lırsa, elektromanyetik dalgaya ait niceliklerden
I Kızıla kayma
hangisi gerçekleşir?
II. Hızında artış
A) Hızı artar.
III. Dalga boyunda artış
B) Frekansı artar.
yargılarından hangileri gerçekleşebilir?
C) Sahip olduğu enerji azalır.
D) Periyodu azalır. A) Yalnız I B) I ve III C) Yalnız III
E) Canlılar üzerindeki olumsuz etkisi artar. D) I ve II E) II ve III

318
44
1. I II 3.
Cam
Fant Fant
Ekran Ekran
I ışık kaynağı ile yapılan şekildeki çift yarık deneyin- Çift yarıkta girişim deneyinde yarıklardan birinin
de fant I konumdan II konuma getiriliyor. önüne şekildeki gibi bir cam konuluyor.
Buna göre, Buna göre,

I. Saçak aralığı artar. I. Merkezi aydınlık saçak yukarı yönde kayar.
II. Merkezi aydınlık saçak yukarı kayar. II. Saçak genişliği azalır.
III. Merkezi aydınlık saçak aşağı kayar. III: Ekran üzerindeki toplam saçak sayısı değiş-
mez.
D) I ve II E) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
2.
4.
Saydam
olmayan
cisim 1
I 2 A0
Fant
Ekran
Fant
Ekran
Çift yarıkta girişim deneyinde yarıklardan birinin
önüne şekildeki gibi saydam olmayan bir cisim ko- Çift yarıkta girişim deneyinde merkezi aydınlık
nuluyor. saçağın yerinin değişmesi için,
I. Işık kaynağını fanta dik olarak yaklaştırmak
Bu işlem sonucunda aşağıdaki yargılarından
hangisi doğru olur? II. Işık kaynağını fanta paralel hareket ettirmek
A) Merkezi aydınlık saçak 1 yönünde kayar. III. Yarıklardan birinin önüne saydam olmayan en-
gel koymak
B) Saçak genişliği artar.
C) Ekranda oluşan saçak sayısı azalır.
D) Saçak genişliği değişmez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Saçak parlaklığı artar. D) II ve III E) I, II ve III

319
5. K1
8. K2 A2
A1 x1 x2
K1
I
A0
I A0 A0
I
K1
A1
K2
Fant Fant Fant
Ekran Ekran Ekran
Tek yarıkta kırınım deneyinde mor ışık kaynağı kul- Aynı dalga boylu ışık kaynakları ile yarık aralıkları ve
lanılarak şekildeki girişim deseni elde ediliyor. fant ekran arası mesafeleri eşit olan şekildeki çift ya-
rık ve tek yarık deneyinde, çift yarıkta ekran üzerinde-
Sadece ışık kaynağı kırmızı yapılarak deney tek- ki 2. karanlık saçağın merkezi aydınlık saçağa olan
rarlanırsa aşağıdakilerden hangisi doğru olabilir? uzaklığı x1, tek yarıkta ekran üzerindeki 2. aydınlık
A) Merkezi aydınlık saçağın yeri değişir. saçağın merkezi aydınlık saçağa olan uzaklığı x2 dir.
B) 1. karanlık saçak yerine 1. aydınlık saçak gelir. x

Buna göre, x1 oranı kaçtır?
2
C) Ekran üzerinde oluşan saçak sayısı azalır.
3 5 4 3
A) 5 B) 3 C) 3 D) 4 E) 1
D) Merkezi aydınlık saçak beyaz olur.
E) Merkezi aydınlık saçağın genişliği azalır.
6.
P
L2
m K2 L1
K1
Şekildeki çift yarık deneyinde P noktası 3. karanlık

saçak üzerindedir.
9.
Fant ile ekran arasındaki uzaklık azaltılırsa aynı
P noktasında kaçıncı saçak oluşabilir?
A) 2. Aydınlık B) 1. Aydınlık
C) 1. Karanlık D) 2. Karanlık
E) 3. Aydınlık
Formula-1 yarışlarını izleyen Alper tribünlere yakla-

şan bir aracın motorundan çıkan sesin frekansı f1,
7. Çift yarıkta girişim deneyinde sadece kullanılan
lastiklerini değiştiren aracın motorundan çıkan se-
ışığın dalgaboyu değiştirilirse, aşağıdakilerden
sin frekansını f2, tribünlerden uzaklaşan bir aracın
hangisi yanlış olur?
frekansını f3 olarak algılıyor.
A) Merkezi aydınlık saçağın yeri değişmez.
Buna göre f1, f2, f3 frekansları arasındaki ilişki
B) Ekran üzerinde oluşan saçak sayısı azalabilir.
nedir?
C) Saçak genişliği değişir.
A) f1 > f3 > f2 B) f2 > f1 > f3 C) f3 > f2 > f1
D) Merkezi aydınlık saçağın rengi değişmez.
E) Saçak genişliği artabilir. D) f1 > f2 > f3 E) f3 > f1 > f2

320
35
1. 2 1 3.
K1
P A1
K1
w A0
A0 I
I K1
L A1
K2
Fant
Fant Ekran
Ekran
Tek yarıkta kırınım ile oluşturulan şekildeki girişim de-
Çift yarıkta girişim deneyinde ekran şekildeki 1 ko- seninde P noktasında 1. aydınlık saçak oluşmaktadır.
numundan 2 konumu getiriliyor.
Aynı P noktasında 2. karanlık saçak oluşması
Buna göre, için aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?
I. Merkezi aydınlık saçağın yeri değişmez. A) Işık kaynağı fanta yaklaştırmak
II. Saçak genişliği, ekranın alt kısmına doğru artar. B) Fant ile ekran arasındaki mesafeyi artırmak
III. Ekranda oluşan toplam saçak sayısı artar.
C) Fant ile ekran arasını sıvı ile doldurmak
yargılarından hangileri kesinlikle doğru olur? D) Dalga boyu daha büyük ışık kullanmak
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Yarık aralığını azaltmak
4.
2.
d
I
Fant Şekildeki tek yarıkta girişim deneyinde aynı düze-

Ekran
neğe sırasıyla kırmızı, mavi ve mor ışıklar gönderi-
Çift yarıkta girişim deneyinde d yarık aralıklı şe- lerek ekran üzerinde girişim deseni oluşturuluyor.
kildeki sistem tek yarık haline getirilip tekrarla-
nırsa aşağıdakilerden hangisi doğru olur? Oluşan girişim desenlerinde saçak genişlikleri
sırasıyla ∆x1, ∆x2 ve ∆x3 olduğuna göre, bunlar
A) Perdede oluşan girişim sayısı artar. arasındaki ilişki nedir?
B) Merkezi aydınlık saçak yukarı yönde kayar. A) ∆x1=∆x2=∆x3 B) ∆x1>∆x2>∆x3
C) 1. karanlık saçak yerine 1. aydınlık saçak gelir.
C) ∆x1>∆x3>∆x2 D) ∆x3>∆x2>∆x1
D) Saçak genişliği azalır.
E) Merkezi aydınlık saçağın genişliği artar. E) ∆x2>∆x3>∆x1

321
5. 7.
A0
Işık A0
kaynağı
Fant
Ekran
Şekildeki çift yarıkta girişim deneyinde merkezi

aydınlık saçağın ok yönünde hareket etmesi için,
Çift yarıkta girişim deneyinde ekranda elde edilen
I. Dalga boyu daha büyük ışık kullanmak
girişim deseni şekildeki gibi saçak aralığı yukarıya
II. Işık kaynağını aşağı yönde hareket ettirmek doğru genişlemektedir.
III. Fant ile ekran arasını sıvı ile doldurmak
Bunun sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Fant düzleminin eğimli durması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B) Fant ile ekran arasında sıvı bulunması
D) I ve III E) II ve III C) Yarıklardan birinin önüne ince cam konulması
D) Çift dalga boylu ışık kaynağı kullanılması
E) Ekranın eğimli durması
8.
6.
K2
K1 K1
A1
K1
CD lerin renkli görünmesi Sabun köpüğünde
A0 A0 A0 I renklenme
II
K1
A1
K1
K1
K2
I II III
Aynı dalga boylu ışınlar ve özdeş yarıklarla yapılan

çift yarıkta girişim deneyinde ekran üzerinde elde Beyaz ışığın prizmada Gökkuşağının oluşumu
edilen saçaklar şekildeki gibidir. renklerine ayrılması IV
III
Fant ile ekran arasındaki uzaklıklar sırasıyla L1,
Yukarıda verilen olayların hangileri girişim yada
L2, L3 ise bunlar arasındaki ilişki nedir?
kırınıma örnek olarak verilebilir?
A) L2>L3>L1 B) L1>L3>L2 C) L2>L1>L3
A) I ve II B) I, II ve III C) II ve III
D) L1>L2>L3 E) L3>L1>L2 D) I, III ve IV E) II, III ve IV

322
10. ÜNİTE
MODERN FİZİK
PRES
BİLGİ
ÖZEL GÖRELELİK, FOTOELEKTRİK OLAYI, COMPTON SAÇILMASI VE DE BROGLİE DALGA BOYU
Michelson – Morley Deneyi Fotoelektrik Olay

Michelson – Morley deneyi sonucuna göre; Bir ışık demetinde enerji taşıyan küçük enerji paketlerine
»» Ether hipotezinin geçerli olmadığı foton denir. Bir foton enerjisi çok küçük olduğu için elekt-
ronvolt ile ifade edilir. 1eV = 1,6.10–19j dür.
»» Işık hızının boşlukta aynı değere sahip olduğu,
Bir metal yüzeyine düşürülen ışığın metalden elektron
»» Işığın yayılmak için maddesel ortama ihtiyaç duymadığı
koparmasına fotoelektrik olay denir. Fotonlar tarafından
ispatlanmıştır. Etherin varlığını ispatlamak için yapılan bu koparılan elektronlara fotoelektron denir.
deney 42 yıl boyunca değişik ortamlarda tekrarlanmıştır.
Fotoelektronların Maksimum Kinetik Enerji
Özel Görelilik Kuramı
Denklemi
Duran ya da sabit hızla hereket eden referans sistem-
Bir metalden elektron koparabilecek en küçük enerjiye
lerine eylemsiz referans sistemi denir ve tüm eylemsiz
eşik enerjisi (Eo), bu enerjiye karşılık gelen foton frekan-
referans sistemlerinde fizik yasaları aynıdır.
sına eşik frekansı (fo), bu enerjiye karşılık gelen dalga bo-
Göreli Uzunluk: Hareket eden cisimlerin hızları arttıkça yuna eşik dalga boyu (mo) denir. Einstein'ın fotoelektrik
boylarının farklı ölçülmesine göreli uzunluk denir. Dur- denklemi;
gun bir gözlemci hareketli bir cismin boyunu normalden
Ef = EO + Ekin
daha kısa ölçer. Bu olaya uzunluk büzülmesi denir.
Göreli Zaman: Durgun bir gözlemciye göre hareket ha- h.f = h.fo + 1 mV2 olur.
2
lindeki bir saat, durgun bir saate göre daha yavaş çalıştı- Kopan Elektronların Maksimum
ğı görülür. Bu olaya zaman genişlemesi denir. Kinetik Enerjisi
EKin
Kuantum Fiziğine Giriş
Siyah Cisim Işıması

a
Üzerine düşen ışığın tamamını soğuran ve sıcaklığa bağlı 0 Gelen Fotonları
f0 f
olarak her dalga boyunda ışıma yapan cisimlere siyah ci- Frekansı
sim denir. Cismin sıcaklığına bağlı olarak yapılan ışımaya
da siyah cisim ışıması denir. –E0
Planck Hipotesi Grafiğin eğimi sabit olup Planck sabitini (h) verir.
Max Planck ışıma enerjisinin kuantumla yayıldığı fikrini açık- Fotoelektrik Akım
lamıştır. Bu açıklama kuantum fiziğinin temelini oluşturmak-
Üzerine düşürülen ışık enerjisini elektrik enerjisine dö-
tadır.
Planck ın iki varsayımı; nüştüren düzeneklere fotosel denir. Işığın üzerine düşü-
rüldüğü levhaya katot, kopan elektronların ulaştığı karşı
»» Işıma enerjisinin bazı büyüklüklerde yani kuantum-
levhaya ise anot denir.
lu olduğu ve ışımanın frekansıyla doğru orantılı ol-
duğunu ifade etmiştir. Katot yüzeyine düşürülen fotonların kopardığı elektron-
ların bir kısmı anot yüzeye ulaşır. Ulaşan elektronların
»» Atomlar, foton denilen kesikli paketler halinde enerji
oluşturduğu akıma fotoelektrik akım (Io) denir.
yayar veya soğurur. Fotonun enerjisi E=h $ f den
hesaplanır.

323
10. ÜNİTE ÖZEL GÖRELELİK
Oluşan Io akımı; sistemleri, fotoğraf makinelerinin pozometrelerinde, sık-

»» Işığın şiddetine(foton sayısına) lıkla kulanılır.
»» Katot-anot yüzey büyüklüğüne Compton Saçılması ve De Broglie Dalga Boyu

»» Katot-anot levhaları arasındaki uzaklığa Compton, fotonların hem enerji hemde momentum taşı-
»» Fotonların enerjisine dığını destekleyen bir deney yapar.
»» Metalin bağlanma enerjisine Foton ve elektronun çarpışması, merkezi olmayan esnek
niceliklerine bağlıdır. çarpışmadır. Momentum korunumu yasası gereği gelen
fotonun momentumu, elektronun ve saçılan fotonun mo-
Fotoelektrik devrede kopan tüm elektronların anota ulaşma-
mentumların vektörel toplamına eşittir.
sıyla oluşan akıma maksimum akım (Imax) denir. Kopan tüm
elektronları anota ulaştıran gerilime doyma gerilimi denir.
Saçılan
Fotoelektrik Akımı foton E', m', f'
Gelen foton
Imax Elektron
Ef, m, f
Saçılan
elektron
I0
Ef > Eı, mı > m, f > fı olur.
Compton olayında fotonun dalga boyu ve frekansı çar-
Potansiyel Farkı pışmadan sonra değişir. Fotonun hızı ortalama bağlı ol-
0 Vdoyma
duğu için gelen ve saçılan fotonların hızları eşit olur.
Imax ışık akısına bağlıdır.
Compton olayı da fotoelektrik olayda ışığın tanecik mo-
Anot levhala ulaşan elektron sayısını azaltarak sıfırlayan delini destekler. Compton olayının fotoelektrik olaydan
ve fotoelektrik akımın kesilmesine neden olan gerilime farkları, gelen foton yüksek enerjilidir ve serbest elekt-
kesme potansiyeli denir. Kesme geriliminin değeri kopan rona çarpar, gelen foton soğurulmaz ve enerji gibi mo-
fotoelektronların maksimum kinetik enerjileriyle doğru mentum da korunur çarpışma esnasında.
orantılıdır.
EKIN = e.VKesme Işığın Doğası
Fotoelektrik Akımı Yapılan bilimsel çalışmalar ışığın ikili doğaya sahip ol-
duğunu gösterir. Işık bazı olaylarda sadece tanecik gibi
davranır. Bu olaylar; fotoelektrik olay, Compton saçılma-
sıdır. Işık bazı olaylarda ise sadece dalga gibi davranır.
Imax
Bu olaylar; girişim, ortam değiştiren ışığın bir kısmının
yansıyıp bir kısmının kırılması, kırınım ve polarizasyon-
I0 dur. Işığı ait diğer tüm olaylarda hem dalga, hem tanecik
özelliği ile ışığın doğası açıklanabilir.
Vkesme 0 Vdoyma Gerilim Madde ve Dalga Arasındaki İlişki

VKesme değeri; Kuantum fiziği mantığı ile maddeye bakıldığında mikros-
kobik parçacıkların bazı durumlarda dalga özelliği de
»» Gelen fotonun enerjisi
gösterdiği kanıtlanmıştır. De Broglie'ye göre elektronlar
»» Metalin bağlanma enerjisi
aynen ışık gibi hem dalga hemde parçacık doğasına
niceliklerine bağlıdır. sahiptir ve her elektrona bir dalga eşlik etmektedir. Bu
Fotoelektrik Olayın Günlük dalgaya madde dalgası denmektedir.
Hayattaki Uygulamaları Momentumu olan bu maddesel parçacıkların dalga

boyu, momentum değerleri ile ters orantılı olmaktadır.
Fotoelektrik olayı fotosellerde yaygın şekilde kulanılır.
De Broglie tarafından yapılan bu açıklamalar maddelerin
Devrede anahtar görevi görür. Hava karardığında yanan
ikili yapıda olduğunu gösterir.
lambalar, el uzatıldığında çalışan musluklar, hırsız alarm

324
ÖZEL GÖRELELİK
53
1. I. Işık hızı referans sisteminin hızından bağımsızdır. 4. Michelson ve Morley deneyinin yapılma nedeni
II. Eter hipotezi çürütülmüştür. aşağıdakilerden hangisidir?
III. Işık hızı gözlemcinin hızından bağımsızdır. A) Eter hipotezini ispatlamak

B) Eter hipotezini çürütmek
Yukarıdaki bilgilerden hangileri Michelson ve
Morley deneyi sonucunda elde edilmiştir? C) Işık hızını ölçmek
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Girişim deseni elde etmek
D) II ve III E) I, II ve III E) Hassas optik aletleri denemek
5. Einstein'in özel görelilik kuramı postülası ile il-

2. gili;
0,5C 0,8C 0,6C
I. Fizik yasaları, tüm eylemsiz referans sistemle-
rinde aynıdır.
K L M II. Cismin kütlesi hızıyla orantılı olarak artmakta-
dır.
Şekildeki hızlarla hareket etmekte olan K, L, M araç- III. Işığın boşluktaki hızı tüm eylemsiz referans sis-
larına durgun referans sisteminden bakan bir göz- temlerinde aynıdır.
lemci araçların lambalarına çıkan ışıkların hızlarına
sırasıyla VK, VL ve VM hızlarıyla görmektedir. ifadelerinden hangileri doğrudur?
Buna göre, bu hızlar arasındaki ilişki nedir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) VK=VL=VM B) VL>VM>VK C) VL>VK>VM
D) VK>VL>VM E) VM>VL>VK
6. Işık hızına yakın hızla hareket eden bir cisim

için,
I. Zaman
II. Uzunluk
3. Durgun halden ışık hızına yakın bir hızla hare-
kete geçen araç için algılanan hangi nicelik de- III. Enerji
ğişmez? niceliklerinden hangileri görelidir?
A) Uzunluk B) Kütle C) Enerji A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Momentum E) Zaman D) I ve II E) I, II ve III

325
ÖZEL GÖRELELİK 53
7. 2a 9. Özel Görelilik Teorisi'ne göre kütle-enerji eşdeğeri-
nin bazı sonuçlar elde edilmiştir.
Buna göre,
a j
I. Kütle ile enerjinin eşdeğer olduğu
II. Enerjinin maddeye dönüşebildiği
Kenar uzunlukları 2a ve a olan şekildeki dikdörtgen III. Hızı artan cisimlerin kütlesinin artabildiği
levha j hızıyla hareket etmektedir.
yargılarından hangileri bunun bir sonucu olur?
Buna göre, durgun bir gözlemci levhası nasıl A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
görebilir?
3a 2a
A) B)
2a a/2
a a
C) D) 10. Doğruluğu ve yanlışlığı kanıtlanabilen düşüncelere
a/2 a paradoks denir.
Fiziğin en ünlü paradokslarından biri olan ikizler

3a paradoksu aşağıdakilerden hangisinin bir sonu-
E)
cudur?
a
A) Zaman Genişlemesi
B) Kütle - Enerji İşdeğerliği
C) Ether Hipotezi
D) Göreli Uzunluk
E) Göreli Kütle
11. Özel Görelilik Teorisine göre zaman kavramı göz-

lemciye göre farklılık gösterebilmektedir. Buna za-
manın genişlemesi denir.
8. VK VL VM Aşağıdaki cümlelerden hangisinde zamanın ge-

nişlemesini doğru olarak tanımlanmıştır?
A) Zamanın mutlak olması olayıdır.
K L M
B) Hareketli bir gözlemciye göre durgun saatin,
Şekilde verilen K, L, M mekikleri sırasıyla VK, VL, VM hareketli bir saatten daha yavaş olmasıdır.
hızlarıyla hareket etmektedir.
C) Uzaydaki canlılarda zaman kavramının ortadan
Mekiklerde bulunan astronotlar için geçen sü- kalkmasıdır.
reler arasındaki ilişki tK>tM>tL olduğuna göre, D) Hareket halindeki canlılarda biyolojiksel ve fizik-
mekikleri hızları arasındaki ilişki nedir? sel olayların hızlanmasıdır.
A) VL>VM>VK B) VL>VK>VM C) VM>VL>VK E) Durgun bir gözlemciye göre hareketli bir saa-
tin, durgun bir saatten daha yavaş algılanması
D) VK>VL>VM E) VK=VL=VM olayıdır.

326
ÖZEL GÖRELELİK
45
1. 3. I. Tüm eylemsiz referans sistemlerinde fizik kural-
Hareket ları aynıdır.
a Yönü II. Maddenin boyutları mutlak ve değişmez değer-
lere sahip değildir.
b III. Kütle değeri referans sistemine göre değişiklik
gösterebilir.
c
Dikdörtgenler prizmasının durgun haldeki kenar Yargılarından hangileri doğrudur?

uzunlukları arasında c>a>b ilişkisi vardır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Prizma, verilen yönde ışık hızına yakın hızla ha- D) I ve II E) I ve III
reket ettirilirse kenar uzunlukları arasındaki iliş-
ki hangisi olabilir?
A) c=a>b B) c>b>a C) b>a>c 4.

Zaman
D) c>b=a E) a>c>b Göreli
Uzunluk
2.
Mutlak
a j r j Kütle
2a
Yukarıda verilen şemada göreli ve mutlak nice-
Şekilde verilen dikdörtgen levha ve dairesel levha
likler doğru olarak eşleştirilirse, görünüm nasıl
gösterilen yönlerde ışık hızına yakın hızlarla hareket
olur?
etmektedir.
A) B)
Buna göre, levhaların görünümü hangileri gibi
olabilir?
Dikdörtgen Levha Dairesel Levha
A) r
a r > r'
r'
a
B) C) D)
a r
r' r' > r
3a
a
C) r
r' > r
a r'
a
D) E)
a r
E) a r
2 r > r'
r'
a

327
ÖZEL GÖRELELİK 45
5. Nuriye, Hayriye ve Rukiye 20 yaşında üçüz kardeş- 8. Modern fizik 19.yy sonlarına doğru klasik fiziğin
lerdir. Kardeşlerin hepsi astronot olup hızları V1, V2, açıklamakta yetersiz kaldığı olayları açıklayan yeni
V3 olan uzay mekiklerine binerek Dünya'da kalan teoriler ile fizikte yeni dönem başlattı.
annelerine göre 10 yıl yolculuk yapmışlardır.
Buna göre, verilen olaylardan hangisi modern
Üçüzler geri döndüğünde Nuriye 26, Hayriye 28, fiziğin doğuşuyla ilgili değildir?
Rukiye 24 yaşında olduğuna göre uzay mekikle-
A) Michelson ve Morley deneyi
rinin hızları arasındaki ilişki nedir?
B) Einstein'ın izafiyet teorisi
A) V2>V1>V3 B) V1>V2>V3 C) V3>V1>V2
C) Siyah cisim ışıması
D) V3>V2>V1 E) V1>V3>V2
D) Newton'un hareket kanunları
E) Kütle enerji eşdeğerinin açıklanması
9. Hızlarının büyüklükleri sırasıyla 0,8 c, 0,6 c ve 0,4

c olan X, Y ve Z mekikleri aynı doğrultu üzerinde
şekildeki yönlerde hareket etmektedir.
6. Hızı artarak ışık hızına yaklaşan bir araç için,
I. Zaman 0,8 c 0,6 c 0,4 c
II. Uzunluk
III. Kütle X Y Z
kavramlarından hangisi değişir? X mekiğinin Y ye göre hız büyüklüğü V1, Z meki-

ğinin Xe göre hız büyüklüğü V2 olduğuna göre,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III V1
oranı kaçtır?
D) I ve II E) I, II ve III V2
7 6 5 6
A) 1 B) C) D) E)
6 7 7 7
10. Görelilik Teorisindeki çalışmalardan biri, kararsız

parçacıkların laboratuvar ortamındaki durgun hal-
deyken ve ışık hızına yakın hızlarla hareket ederken
bozunma sürelerinin farklı olduğu tespit edilmiştir.
7. Bütün eylemsiz referans sistemlerinde aşağıda- Bu olay sonucunda aşağıdaki yargılardan hangi-
ki niceliklerden hangisi değişmez? sine ulaşılmıştır?
A) Işık hızı A) Zamanın mutlak olmaması
B) Uzunluk B) Kütle - enerji eşdeğeri
C) Zaman C) Uzunluk kısalması
D) Enerji D) Zamanın mutlak olması
E) Momentum E) Ether hipotezinin ispatlanması

328
FOTOELEKTRİK OLAYI, COMPTON SAÇILMASI VE
DE BROGLİE DALGA BOYU
54
1. Maddelerin sıcaklığına bağlı olarak farklı frekanslar- 3. Işıma yapan bir cisme ait ışıma şiddeti – dalga boyu
da elektromanyetik dalga yayılmasına termal ışıma arasındaki ilişki şekildeki grafikte klasik yaklaşım ve
denir. deneysel sonuçlardan farklılık göstermektedir.
Verilen sıcaklıklardan hangisi algılanabilir ter- Klasik yaklaşım

mal ışıma sıcaklığı değildir?
Işıma şiddeti
A) –10° C B) 0° C C) 10°K
D) –10° K E) 10° C Deneysel
sonuç
Dalga boyu (nm)
Klasik yaklaşım bu olayı açıklamada yetersiz kalın-

ca, Planck hipotezi ortaya çıkmıştır.
Planck'a göre,
I. Işınım enerjisi kuantumludur.
II. Moleküller, kesikli birimler halinde enerji yayın-
lar.
III. Dalga boyu azaldıkça ışınım şiddeti sonsuza
gider.
2. Yapılan deneysel çalışmalarda siyah cismin farklı sı-
caklık değerleri için ışınım şiddetinin dalga boyuna D) I ve III E) II ve III
bağlı grafiği şekildeki gibidir.
TZ=6000 °K
Işıma şiddeti
Y TY=5000 °K
X TX=4000 °K
Dalga boyu (nm)
Buna göre, grafikten elde edilen,

4. Maddelerin ışıma şiddeti – dalga boyu arasında-
I. Sıcaklık arttıkça yayınlanan ışınının dalga boyu
ki ilişki kullanılarak,
azalır.
I. Yıldızların sıcaklığı ölçülmesi
II. Dalga boyu küçüldükçe ışının enerjisi sonsuza
gitmektedir. II. İnsan vücudunun sıcaklığı ölçülmesi
III. Sıcaklık arttıkça ışıma gücü artar. III. Termal kamera ile görüntü elde edilmesi
çıkarımlarından hangileri doğrudur? olaylarından hangileri gerçekleştirilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

329
DE BROGLİE DALGA BOYU 54
5. Aşağıdaki olaylardan hangisi ışığın tanecik özel- 8. Işığı oluşturan enerji paketlerine foton adı verilir.
liğini açıklayan ilk olaydır?
Fotonların özellikleri ile ilgili aşağıda verilen bil-
A) Compton olayı gilerden hangisi yanlıştır?
B) Fotoelektrik olayı A) Elektromanyetik dalgalar gibi ışık hızıyla hare-
C) Young deneyi ket eder.
D) Tek yarıkta girişim B) Kütleleri ve durgun halde enerjileri yoktur.
E) Doppler olayı C) Elektriksel ve manyetik alanda saparlar.

D) Kütleli parçacıklarla etkileşirler.
6. Metal Bağlanma Enerjisi Işık Şiddeti E) Momentuma sahiptirler.
X E 2I
Y 2E I
Z E I
9. Bir fotonun enerjisi ile ilgili,
Bağlanma enerjileri ve düşürülen ışık şiddeti şekil-
deki tabloda verilen X, Y ve Z metallerine aynı dalga I. Frekansına bağlıdır.
boylu ışıklar düşürülüyor. II. Dalga boyuna bağlıdır.
III. Ortama bağlıdır.
Buna göre, metallerden sökülen elektronların
maksimum hızları VX, VY ve VZ ise bunlar arasın- yargılarından hangileri doğrudur?
daki ilişki nedir?
A) VX > VY > VZ B) VY > VZ > VX
C) VX > VY = VZ D) VX = VZ > VY
E) VZ > VX = VY
7. 10. Fotonun enerji birimi olarak,

I. Elektronvolt
Işık
arkı II. Watt
III. Joule
Çinko levha
Kuartz hangileri kullanılabilir?

mercek
Işık arkı kuartz mercekten geçtikten sonra negatif
yüklü çinko üzerine düşürülünce şekildeki elektros-
kobun yapraklarının kapandığı gözleniyor.
Buna göre bu olayda,

I. Çinko levhaya düşen mor ötesi ışınlar elektron 11. I. Işığın girişimi
koparmaktadır. II. Işığın aynı anda hem kırılması hem yansıması
II. Deneyde kuartz mercek yerine adi cam kullanı- III. Işık demetinin birbiri içinden geçişi
lırsa elektroskobun yaprakları kapanmaz.
Yukarıda verilen olaylardan hangisi hem dalga
III. Her ışın her metalden elektron koparmaz.
hem tanecik modeliyle açıklanabilir?
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

330
55
1. Bir ışığın dalga boyu değiştirilirse, ışığa ait, 4. 6200 Å dalga boylu ışık yayan bir ışık kaynağından
I. Şiddet, saniyede 5.1018 tane foton yayılmaktadır.
II. Enerji, Buna göre, bu ışık kaynağının gücü kaç wattır?

III. Güç (h.c = 12 400 eV.Å ; 1eV = 1,6x10–19 joule)
A) 1,6 B) 2 C) 3 D) 5 E) 6,4
5. Dalga boyu 1550 Å olan bir lamba 5 dakika açık

bırakılıyor. Lamba bu süre içerisinde 3,84 joule
enerji harcadığına göre, lambadan çıkan foton
sayısı kaçtır?
(h.c = 12 400 eV.Å; 1eV = 1,6x10–19 joule)
2. Dalga boyu 3100 A° olan ışık kaynağından çıkan bir
fotonun enerjisi kaç eV dur? (h.c = 12 400 eV.Å) A) 2.1016 B) 3,2.1016 C) 1016
3 D) 1015 E) 3.1015
A) B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
2
6. Metallerden elektron koparılabilmesi için metal üze-

3. Bir ışık kaynağından çıkan ışınların frekansı iki rine gönderilecek fotonların sahip olması gereken
katına çıkarılırsa ışığa ait, minimum enerjiye eşik enerjisi denir.
I. Enerjisi iki katına çıkar.
Buna göre, eşik enerjisi hangi niceliğe bağlıdır?
II. Işık şiddeti yarıya düşer.
A) Kullanılan ışığın dalga boyuna
III. Hızı iki katına çıkar.
B) Metalin cinsine
C) Kullanılan ışığın frekansına
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Foton sayısına
D) I ve III E) I, II ve III E) Işık şiddetine

331
7. Bazı metallere ait eşik enerjileri şekildeki tabloda 10. Fotoelektronların
verilmiştir. kinetik enerjisi (eV)
K L M
Metalin cinsi Eşik enerjisi (eV) Eşik frekansı
Potasyum 2,2 f1 0
Işığın frekansı (Hz)
Alüminyum 4,1 f2
Platin 6,4 f3
Buna göre, metallerin eşik frekansları arasındaki

ilişki nedir? Fotoelektronların maksimum kinetik enerji - ışığının
frekans grafiği şekildeki gibi olan K, L, M metalleri-
A) f3 > f2 > f1 B) f1 > f2 > f3
nin eşik frekansları sırasıyla fK, fL, fM dir.
C) f2 > f1 > f3 D) f3 > f1 > f2
Bu frekanslar arasındaki ilişki nedir?
E) f1 > f3 > f2
A) fK = fL = fM B) fK > fL > fM
C) fM > fK > fL D) fL > fK > fM
E) fM > fL > fK
8. Dalga boyu 3100 Å olan ışık kaynağından çıkan

ışınlar, eşik enerjileri tabloda verilen K, L, M metal-
lerine düşürülüyor. 11. Bir fotosel lambadan sökülen elektronların, ilk
Metal Eşik enerjisi (eV) hareket hızı;
K 3,2 I. Anotun cinsine,
L 4,3 II. Katodun cinsine,
M 2,8 III. Gelen ışığın rengine

Buna göre, hangi metallerden ışık ışınları elekt-
ron koparabilir? (h.c = 12400 eV $ Å) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız K B) Yalnız L C) K ve L D) II ve III E) I, II ve III
D) K ve M E) L ve M
12. Bir alkali metalden koparılan fotoelektronların

kinetik enerjisini artırmak için,
I. Işık kaynağının frekansını artırmak
II. Eşik enerjisi küçük metal kullanmak
9. Bir yüzeyden koparılan fotoelektronların sayısını
III. Işık şiddetini artırmak
artırmak için yüzeye gönderilen ışığa ait aşağı-
daki niceliklerden hangisi artırılmalıdır? işlemlerinden hangileri yapılabilir?
A) Frekans B) Periyot C) Dalga boyu A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) Foton sayısı E) Enerji D) II ve III E) I, II ve III

332
56
1. Bağlanma enerjisi 3,2 eV olan bir metale dalga 4.
Gelen ışın
boyu m olan fotonlar düşürülüyor.
Metalden koparılan fotoelektronların maksimum

Anot
kinetik enerjisi 4,8 eV olduğuna göre, gönderilen Katot
fotonların dalga boyu kaç Å dur? (h.c = 12 400 eV Å)
A) 1550 B) 3100 C) 6200

D) 8400 E) 12000 Şekildeki fotosel devrede katot üzerine ışık gönde-
rildiğinde devrede oluşan fotoelektrik akımın artma-
sı için,
I. Işığın frekansını artırmak
II. Işığın şiddetini artırmak
III. Anot yüzey alanını artırmak
2. Aşağıdaki olaylardan hangisi sadece ışığın tane-

cik modeliyle açıklanabilir?
A) Girişim olayı
B) Compton saçılması
C) Polarizasyon
D) Işığın yansıması
E) Işığın kırılması
5. "Doğa simetriyi seviyor. Işık doğada ikili yapıya

sahip. Bazen bir dalga bazen de bir parcacık gibi
davranıyor. Eğer doğa simetrik ise bu ikili yapı,
madde içinde geçerli olmalıdır. Bu durumda parça-
cıklar olarak düşündüğümüz elektron ve protonlar
3. Compton saçılması ile ilgili, da bazı durumda dalgamsı karakter gösterebilir."
I. Gelen foton soğrulur. şeklinde açıklama yapan ve kendi adıyla anılan
II. Saçılan fotonun dalga boyu gelen fotonun dal- hipotezi çıkaran bilim insanı kimdir?
ga boyundan büyüktür. A) Compton
III. Gelen foton ve saçılan fotonun hızları eşittir. B) Planck
yargılarından hangileri yanlıştır? C) De Broglie
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Young
D) II ve III E) Yalnız III E) Einstein

333
6. 0,6 C 0,8 C 0,7 C
9. Compton saçılmasında, gelen foton elektronla etki-
leştikten sonra saçılıyor.
K L M
Buna göre saçılan foton için,
Şekilde verilen hızlarla hareket etmekte olan eşit I. Enerji,
kütleli K, L, M parçacıklarına eşlik eden De Broglie
II. Dalga boyu,
dalga boyları sırasıyla mK, mL ve mM dir.
III. Frekans
Bu dalga boyları arasındaki ilişki nedir?
niceliklerinden hangileri azalır?
A) mK > mM > mL B) mM > mL > mK
C) mL > mM > mK D) mK > mM > mL D) I ve III E) I, II ve III
E) mK > mL > mM
7. Kütle Hız
K m 2V
L 2m 2V
M 2m V
K, L ve M taneciklerinin kütle ve hız değerleri tablo-

daki gibidir.
Bu taneciklere eşlik eden de Braglie dalga boy-

ları mK, mL ve mM arasındaki ilişki nedir?
A) mK > mL > mM B) mL > mM > mK
10. Işık
C) mL > mK = mM D) mM > mL > mK
E) mK = mM > mL
Anot
Katot
8. Fotoelektrik akım
– +
3V
K
L Üretecin şekildeki gibi bağlandığı bir fotosel
M devrede katoda 4eV enerjili ışık gönderildiğinde
0 anota ulaşan fotoelektronların maksimum kine-
Gerilim
tik enerjisi 5eV olduğuna göre, metalin bağlan-
Aynı fotosel lambaya ayrı ayrı düşürülen K, L, M ma enerjisi Eb ve eşik dalga boyu m0 kaçtır?
ışıklarına ait fotoelektrik akım - gerilim grafiği şekil-
(h.c = 12 4000 eVÅ)
deki gibidir.
Eb (eV) m0 (Å)
Buna göre, ışıkların frekansları fK, fL, fM arasında-
ki ilişki nedir? A) 2 1550
A) fK > fL > fM B) fM > fL > fK B) 4 3100

C) 2 3100
C) fK > fM > fL D) fL > fK > fM
D) 4 6200
E) fM > fK > fL E) 2 6200

334
46
1. Bir ışık kaynağının ışık gücü 4,8.10–2 watt, yaydı- 4. Işık
ğı ışığın dalga boyu 3100 Å olduğuna göre kay-
naktan 1 saniyede çıkan foton sayısı kaçtır?
Anot
(h.c = 12 400 eV $ Å; 1eV = 1,6.10–19 joule) Katot
A) 7,5.1016 B) 15.1016 C) 3.1016

+ –
D) 6.1016 E) 1,2.1016
2V
Bir fotosel lambanın eşik enerjisi 3eV olup bu lam-

banın katoduna 7eV enerjili ışınlar şekildeki gibi dü-
şürülmektedir.
Bu durumda, kopan elektronların maksimum ki-

netik enerjisi kaç eV olur?
5
A) 1 B) 2 C) C) 3 E) 4
2
2. Compton saçılmasında serbest bir elektronla etkile-

şen foton saçılıyor.
Buna göre, fotona ait hangi nicelik etkileşme

sonrası yine aynı kalır?
A) Enerji
B) Dalga boyu
C) Hız
D) Frekans
E) Momentum
5.
Z
Işıma şiddeti
Y
X
Dalga boyu (nm)
Bir siyah cisme ait ışıma şiddeti - dalga boyu grafiği

şekilde verilmiştir.
3. Işığın yalnızca dalga doğasının etkili olduğu
olay hangisidir? Grafiğe göre X, Y, Z ışımalarının sıcaklıkları sıra-
A) Soğurulma sıyla TX, TY ve TZ olduğuna göre bu sıcaklık de-
ğerleri arasındaki ilişki nedir?
B) Kırılma
A) TX > TY > TZ B) TY > TX > TZ
C) Yansıma
D) Gölge oluşumu C) TY > TZ > TX D) TZ > TY > TX
E) Işığın renklerine ayrılması E) TZ > TX > TY

335
6. Maksimum 8. Bir fotosel devrede katotdan sökülen fotoelekt-
kinetik enerji (Joule) ronların sayısı,
I. Katot yüzey alanına,
Emax
II. Işık şiddetine,
III. Anot yüzey alanına
0 niceliklerinden hangilerine bağlıdır?

2x Frekans (1014 . s–1)
E0
Fotosel lambaya bağlanmış bir devrede katoda

gönderilen ışığın frekansı – maksimum kinetik enerji
Buna göre E0 ve Emax kaç joule dür? (h = 6,6.10–34 j.s)
E0 Emax
A) 2,84.10–10 3,3.10–19
B) 2,64.10–19 3,3.15–19
C) 1,32.10–19 6,6.10–19 9. Aynı metal yüzeye aynı şiddette turuncu ve mavi
ışık düşürülüyor.
D) 1,32.10 –19
3,3.10 –19
E) 2,64.10 –19
6,6.10–19 Işınlar yüzeyden elektron kopardığına göre,
I. Mavi ışık turuncu ışıktan daha fazla elektron ko-
parır.
II. Fotoelektronların kinetik enerjileri eşittir.
III. Mavi ışığın durdurma gerilimi, turuncu ışığın
durdurma geriliminden büyük olur.
yargılarından hangileri yanlıştır?
7. D) II ve III E) Yalnız III

Maksimum
kinetik enerji (Joule)
α
0
f0 Frekans (s–1)
E0
10. Aşağıdaki olayların hangisinde fotoelektrik olay-
dan yararlanılmamaktadır?
Bir alkali metal üzerine düşürülen ışığın frekansı -
maksimum kinetik enerji grafiği şekildeki gibidir. A) Sokak lambalarında
B) Otomatik açılır kapanır kapı sistemlerinde
Düşürülen ışığın frekansı artırılırsa grafikteki E0,
a ve f0 niceliklerinden hangileri değişmez? C) Elektrikli kağıt havlu cihazlarında
A) Yalnız a B) Yalnız f0 C) E0 ve a D) Sensörlü musluklarında
D) E0 ve f0 E) E0, f0 ve a E) Radar cihazlarında

336
47
1. Compton saçılması ile ilgili aşağıdaki yargılar- 4. Fotoelektrik akım
dan hangisi yanlıştır?
K
A) Fotonun hızı çarpışmadan sonra değişmez.
L
B) Momentum korunur. IOK
C) Çarpışmadan sonra fotonunun dalga boyu artar. IOL

D) Gelen fotonun enerjisi saçılan foton ve elektro- vK 0 Potansiyel
nun enerjileri toplamına eşittir. fark
E) Gelen foton enerjisinin bir kısmını metalin bağ-

Aynı fotosel lambaya gönderilen K ve L ışınlarının foto-
lanma enerjisine verir.
elektrik akım - potansiyel fark grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre,
I. K ve L ışınlarının frekansları eşittir.
II. K nın ışık şiddeti L den fazladır.
2. Işık III. K nın söktüğü fotoelektronların kinetik enerjisi L
den büyüktür.

Anot
Katot
– + D) I ve III E) II ve III
6V
Bir fotoelektrik devrenin katoduna dalga boyu 3100 Å

olan şekildeki ışık düşürülüyor.
Metalin bağlanma enerjisi 4,2 eV olduğuna göre,

kopan fotoelektronların maksimum kinetik ener-
jisi kaç eV olur? (h.c = 12 400 eV.Å) 5. Fotoelektrik akım
A) 0 B) 3,8 C) 4,2 D) 5,8 E) 7,4
K
L
M
VK VL VM Gerilim
3. Bir fotoelektrik devrede oluşan maksimum akım
değeri aşağıdaki niceliklerden hangisine bağlı Aynı fotosel lamba üzerine düşürülen K, L, M ışınlarına
değildir? ait fotoelektrik akım - gerilim grafiği şekildeki gibidir.
A) Katot yüzey alanına Işınların dalga boyları sırasıyla mK, mL ve mM oldu-

B) Anot yüzey alanına ğuna göre, dalga boyları arasındaki ilişki nedir?
C) Işık şiddetine A) mM > mK > mL B) mK > mM > mL
D) Işığın yüzeye gelme açısına C) mM > mL > mK D) mK > mL > mM

E) Foton sayısına
E) mL > mM > mK

337
6. Fotoelektrik akım 8. Maksimum Kinetik

Enerji
K L M
0
Frekans
vKesme 0 Gerilim EK
Bir fotosel lambaya ait fotoelektrik akım - gerilim EL
grafiği şekildeki gibidir. EM
Buna göre, grafikteki VKesme değeri, Maksimum kinetik enerji - frekans grafiği verilen şe-
I. Kullanılan ışığın şiddetine kildeki K, L, M metalleri ile özdeş fotosel lambalar
II. Metalin bağlanma enerjisine kuruluyor.
III. Kullanılan ışığın rengine Bu fotosel lambalar üzerine aynı ışık düşürüldü-
ğünde devrede oluşan fotoelektrik akımlar sıra-
sıyla IOK, IOL ve IOM olduğuna göre bunlar arasın-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II daki ilişki nedir?
D) II ve III E) I, II ve III A) IOK = IOL = IOM B) IOK > IOL > IOM
C) IOK > IOM > IOL D) IOM > IOL > IOK
E) IOL > IOM > IOK
7. Fotoelektrik akım
Imax 9. Şekildeki tabloda X, Y, Z metallerine ait değerler

verilmiştir.
I0
Metal Işık Frekansı Eşik Dalga boyu
X f m
vkesme vdoyma Gerilim
Y f 2m
Bir fotosel lambaya ait fotoelektrik akım - gerilim Z 2f m

Bu metallere frekans değerleri verilen ışınlar
Kullanılan ışığın dalga boyu azaltılırsa grafikteki düşürüldüğünde yüzeyden kopan elektronların
VKesme, Vdoyma, I0 ve Imax niceliklerinden hangileri maksimum kinetik enerjileri sırasıyla EX, EY, EZ
olduğuna göre, kinetik enerjiler arasındaki ilişki
değişir? nedir?
A) Yalnız VKesme B) I0 ve Imax A) EY > EZ > EX B) EY = EZ > EX
C) VKesme ve Vdoyma D) I0, Vdoyma ve Vkesme C) EX > EY > EZ D) EZ > EY > EX
E) Imax , I0 ve VKesme E) EY > EX > EZ

338
36
1. 3. Enerjisi 6 eV olan fotonlar X metaline düşürüldüğün-
E(eV)
de sökülen elektronların maksimum kinetik enerjisi,
10,4 Y metaline düşürüldüğünde sökülen elektronların
8,84 maksimum enerjisinden fazla oluyor.
6,67
Y Z Buna göre, X ve Y metallerinin eşik enerjileri sı-
4,88
rasıyla EX, EY aşağıdakilerden hangisi olabilir?
X
n=1 EX (eV) EY (eV)
Temel hâl
A) 7 3
Civa atomuna ait bazı enerji geçişleri şekildeki gra-
B) 8 4
fikte verilmiştir.
C) 7 8
Bu geçişler sırasında çıkan X, Y, Z fotonları eşik D) 2 3
dalga boyu 3100 Å olan metal üzerine gönderilir- E) 8 10
se hangi ışınlar metalden elektron koparabilir?
(h.c = 12 400 eV.Å)
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y
D) X ve Z E) Y ve Z
4. I
2. Işık
Anot
Katot
Anot
Katot
– +
Şekildeki fotoelektrik devrede noktasal I ışık kaynağı
V ile devrede bir fotoelektrik akım oluşturulmaktadır.
Bir fotoelektrik devrede üreteç şekildeki gibi bağlan-
dığında devrede fotoelektrik akım oluşmamaktadır. Bu fotoelektrik akımın artması için,
I. Işık kaynağını katot yüzeye yaklaştırmak
Buna göre,
II. Anot yüzeyinde bağlanma enerjisi daha küçük
I. Işık şiddetini artırmak metal kullanmak
II. Üretecin gerilimini artırmak III. Işınların katot yüzeyine dik açıyla gelmesini
III. Işığın frekansını artırmak sağlamak
hangileri yapılırsa fotoelektrik akım oluşur? işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III

339
5. Fotoelektrik akım 7. Fotoelektrik akım
Imax
I0
vkesme vdoyma Gerilim vL vK Gerilim
Bir fotosel lambaya ait fotoelektrik akım - gerilim Aynı ışık kaynağından çıkan ışınlar, K ve L metalle-
grafiği şekildeki gibidir. rinin bağlı olduğu özdeş fotoseller üzerine düşürül-
düğünde fotoelektrik akım - gerilim grafiği şekildeki
Katot - anot arasındaki mesafe azaltılırsa, grafik- gibi olmaktadır.
te VKesme, Vdoyma, I0 ve Imax değerlerinden hangileri
değişir? Buna göre, K ve L metallerine ait maksimum
kinetik enerji - frekans grafiği aşağıdakilerden
A) Yalnız I0 B) VKesme, Vdoyma hangisi gibi olabilir?
A) Maksimum B) Maksimum
C) I0, Vdoyma D) I0, Imax Kinetik Enerji Kinetik Enerji
K L K
E) I0, Imax, Vdoyma L
0 0
Frekans Frekans
C) Maksimum D) Maksimum
Kinetik Enerji Kinetik Enerji
K, L L
K
0 0
Frekans Frekans
E) Maksimum
Kinetik Enerji
6. Işık L K
0
Frekans
Anot
Katot
+ –
V 8. Compton saçılması olayında, gelen ışığın fre-

kansı daha büyük yapılırsa;
Şekildeki fotosel lambaya gönderilen ışığın enerjisi I. Saçılan fotonun hızı değişmez.
8 eV, metalin bağlanma enerjisi 4 eV dur. Bu du-
II. Saçılan fotonun dalga boyu artar.
rumda devrede fotoelektrik akım oluşmamaktadır.
III. Saçılan elektronun hızı azalır.
Üreteç devreye ters bağlanırsa katotdan kopan
elektronların maksimum kinetik enerjisi kaç eV
dur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8 D) I ve II E) II ve III

340
11. ÜNİTE
BÜYÜK PATLAMA TEORİSİ, ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ
VE RADYOAKTİVİTE
PRES
BİLGİ
Atom Kavramı Bohr, yaptığı çalışmalar sonucunda ortaya koymuş oldu-
ğu modeli üç varsayımla ifade etmiştir.
Bir maddenin tüm özelliklerini taşıyan en küçük yapı ta-
şına atom denir.
1. Varsayım: Elektronlar çekirdek etrafında ışıma yap-
Atom ile ilgili gelişmeler ve yapılan çalışmalar tarihsel
madan kararlı yörüngelerde dolanır.
olarak;
2. Varsayım: Çekirdeğin etrafında kararlı yörüngelerde
I. Dalton Atom Modeli
h
dolanan elektronların açısal momentumu 2r nin tam
II. Thomson Atom modeli
katlarıdır.
III. Rutherford Atom Modeli
3. Varsayım: Bir atomun çekirdeğinden belirli uzaklık-
IV. Bohr Atom Modeli larda elektronların bulunabileceği dairesel yörüngelere
V Modern Atom Teorisi enerji seviyesi adı verilir. Çekirdeğin etrafında kararlı
şeklinde sıralanabilir. yörüngelerde dolanan bir elektronun sahip olduğu kine-
Dalton Atom Modeli: Atomlar, içleri dolu ve sert tane- tik ve potansiyel enerjileri toplamına elektronun toplam
cilklerdir. Kimyasal tepkimelerle bölünemez. enerjisi denir. Bu enerjiler kesikli değerler alır.
Elektron kararlı bir enerji seviyesinden düşük bir enerji
Thomson Atom Modeli: Elektron yükünün kütlesine
seviyesine geçtiğinde seviyeler arasındaki enerji farkına
oranı hesaplamıştır. Thomson atom modeli üzümlü keke
eşit enerjide foton yayar.
benzetilen bir atom modeli geliştirilmiştir. Bu modele
göre; atom küre şeklinde, pozitif ve negatif yükler hare- hc
Efoton = h.f = = Eilk - E son olur.
m
ketsiz ve atom nötrdür.
Elektronun atomdan koparılarak serbest kalması olayına
Milikan'ın Yağ Damlası Deneyi: Bu çalışma ile elektro- iyonlaşma, bu olay için gerekli olan enerjiye iyonlaşma
nun yükü ölçülmüş, pozitif ya da negatif yüklü tüm mad- enerjisi denir.
delerin yüklerinin, elektronunun yükünün tam katı oldu-
ğu gösterilmiştir.
Atomun Uyarılması
Rutherford Atom Modeli: Rutherford Atom Modeline
göre; 1. Atomların Birbiriyle Çarpıştırılarak Uyarılması
»» Atomun kütlesinin büyük kısmı pozitif yüklüdür. Bu Atomlar uygun şartlar altında birbiriyle çarpıştırılarak uya-
yükler çekirdek olarak tanımlanan küçük bir bölge- rılabilir.
dedir.
»» Atom nötrdür. 2. Atomun Elektronla Uyarılması
»» Çekirdek etrafında boşluklar vardır ve elektronlar, Bir elektronun atomu uyarabilmesi için gönderilen elekt-
bu boşluklarda bulunur. ronun kinetik enerjisinin en az 1. uyarılma enerjisine eşit
Elektronlar Güneş etrafında dolanan gezegen hareketi veya büyük olması gerekir. Elektronun kinetik enerjisi 1.
gibi çekirdeğin etrafında dolanır. uyarılma enerjisinden küçük olursa atomla esnek çarpış-
ma yapar ve atomu uyarmadan gider.
Bohr Atom Teorisi
Bohr Atom Teoresine göre, elektronların çekirdekten 3. Atomların Fotonla Uyarılması
belirli uzaklıkta bulunabileceği ve belirli enerjilere sahip
Bir fotonun atomu uyarabilmesi için foton enerjisinin uya-
olabileceğini öne sürmüştür.
rılma enerjisine eşit olması gerekir. Enerji seviyesine eşit

341
11. ÜNİTE BÜYÜK PATLAMA TEORİSİ, ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ VE
RADYOAKTİVİTE
olmayan foton uyarma yapamaz. İyonlaşma enerjisine

eşit veya büyük enerjiye sahip olan foton, atomdan elekt- Madde Parçacıkları
ron kapanabilir ve iyonlaşmaya sebep olabilir.

Fermiyonlar Bozonlar
4. Atomların Isıyla Uyarılması
Temel halde bulunan atomların sıcaklıkları artırıldığında Hadronlar Leptonlar
elektronlar üst enerji seviyesine çıkar ve temel hale dö- (Kuarklardan oluşur)
nerken fazla enerjilerini foton olarak verirler.

Mezonlar Baryonlar
Enerji (cV)
n=6 Temel Kuvvetler

n=5
Kütle Çekim Kuvveti: Kütleler arasındaki çekim kuvveti
n=4
Graviton adı verilen parçacıklarla sağlanır.
n=3
Paschen Güçlü Çekirdek Kuvveti: Yeğin kuvvette denir. Çekir-
Serisi
n=2 değin dağılmasını engelleyen kuvvettir. Gluon adı verilen
Ha H b H c (Kırmızı Ötesi Işınlar)
n=1 Balmer Serisi parçacıklarla iletimi sağlanır ve en güçlü temel kuvvettir.
(Görünür Işınlar)
a b c Zayıf Çekirdek Kuvveti: Kararsız çekirdeklerin bölün-
Lyman Serisi mesi esnasında oluşan kısa menzilli kuvvettir. Bu kuvve-
(Mor Ötesi Işınlar) tin, taşıyıcıları bozonlardır.
Uyarılmış bir hidrojen atomunda elektron temel hale dö- Elektromanyetik Kuvvet: Yüklü parçacıklar arasındaki
nerken yapabileceği ışımalara verilen serilerin isimleri ve mıknatıslar arasındaki kuvvettir. Taşıyıcı parçacıkları
yukarıda verilmiştir. fotonlardır.
Radyoaktivite
Modern Atom Teorisi
Atom çekirdeğinin tanecik veya gama ışıması yayarak
Modern atom teorisinde elektron yörüngesinden bah-
parçalanmasıdır radyoaktivite. Radyoaktif bozunma ken-
sedilemez, bunun yerine atom orbitalinden bahsedilir.
diliğinde olursa doğal radyoaktiflik, dış bir etki ile olursa
Orbitaller elektronun bulunma ihtimalinin yüksek olduğu
yapay radyoaktiflik denir.
yerlerdir. Modern atom teorisine göre bir elektronun aynı
anda hem konum hemde momentumu kusursuz olarak Nükleon başına düşen bağlanma enerjisi büyük olan çe-
ölçülemez. Atomdaki elektronların dağılımı ve bulunabi- kirdekler kararlı, düşük enerjili olanlar kararsız (radyoak-
leceği enerji düzeyi dört kuantum sayısıyla belirlenebilir. tif) çekirdek olarak isimlendirilir. Kararlı çekirdekte nötron
sayısının proton sayısına oranı 1'e yakın olur.
Büyük Patlama Teorisi Alfa(a) Bozunumu: α bozunumu sonucunda çekirdeğin

1929 yılında Hubble yaptığı çalışmalar sonucu, galaksile- proton ve nötron sayısı 2 azalırken kütle numarası 4 azalır.
rin birbirinden uzaklaştığını ve evrenin her yönde genişle-
Beta(b) Bozunumu: β bozunumunu β– ve β+ olmak üze-
diğini bulmuştur. Evrenin büyük patlamadan günümüze
re iki şekilde oluşur. Protonun nötrona veya nötronun
kadar geçen süreci kısaca; Planck Dönemi'ne, Büyük
protona dönüşmesi ile gerçekleşir. Gerçekleşme nötron
Birleşik Teori Dönemi, Elektrozayıf Dönem, Hadron Dö-
sayısının proton sayısına oranına göre değişir.
nemi, Çekirdek Dönemi, Atom Dönemi, Galaksiler Döne-
mi ve günümüz olarak sıralanabilir. Gama(c) Bozunumu: α ve β radyoaktif bozunumu gerçek-
leştiren bazı tepkimeler sonunda atom temel hale dönerken
Atom Altı Parçacıklar ve Temel Özellikleri enerjisini γ ışını adı verilen fotonlar yayınlayarak verir. Gama
ışıması esnasında kütle ve atom numarası değişmez.
Yapılan deneysel çalışmalarda atom içerisinde çok kü-
çük parçacıkların olduğu keşfedilmiştir. Bu parçacıklara Nükleer Fisyon: Ağır atom çekirdeğinin parçalanarak
atom altı parçacıklar denir. Temel parçacıkları ve bunlar bölünmesine fisyon denir.
arasındaki etkileşimlerde etkili olan güçlü nükleer kuvvet,
Nükleer Füzyon: Atom numarası küçük olan atom çekir-
zayıf nükleer kuvvet ve elektromanyetik kuvveti açıklayan
deklerinin birleşmesine füzyon denir.
modele standart model denir.

342
BÜYÜK PATLAMA TEORİSİ, ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ VE
RADYOAKTİVİTE
57
1. Yıllar boyunca atom için pek çok model geliştirilmiş 4. Milikan 1909 yılında atomla ilgili bazı çalışmalar
ve bugünkü bilgilere ulaşılmıştır. yapmış ve bu çalışmalara Milikan'ın yağ damlası
deneyi denmiştir.
Doğru bir atom modeli aşağıda verilen özellik-
lerden hangisini içermez? Milikan'ın birkaç yıl süren ve çok sayıda yağ
damlası ile yaptığı deneyin,
A) Atom elektriksel olarak nötrdür.
I. Elektron yükünün değerini ölçülmüştür.
B) Elektronlar çekirdeğin dışında fakat çekirdeğe
bağlıdır. II. Atomun boşluklu yapıda olduğunu bulmuştur.
III. Elektronun kütlesini hesaplamıştır.
C) Atom boşluklu yapıya sahip değildir.
D) Atomlar kendi içine çökmeyecek şekilde den- sonuçlarından biri değildir?
gededir.
E) Atomlar elektromanyetik ışıma yayınlar ve yutar.
2. Atomların içindeki negatif yüklerden bahsederek

bunlara elektron adını veren bilim insanı kimdir?
A) B)
William Crookes Julius Plocker
C) D)
5. Aşağıda verilen harflerle, atom modelleri temsil edil-

miştir.
John Dalton
AO T M
J. John Thomson
E)
Dalton Atom Rutherford Thomson Bohr Atom

G. Johnstone Stoney Modeli Atom Modeli Atom Modeli Modeli
Atom modellerinin kronolojik sıraya göre dizil-

3. Atomla ilgili tarihsel gelişim süreci içerisinde mesiyle elde edilecek görünüm nasıl olur?
düşünüldüğünde,
A)
MATO OTAM B)
I. Thomson atom modeli
II. Dalton atom modeli
ATMO TOMA
III. Rutherford atom modeli C) D)
sıralanışı nasıl olur?
ATOM E)
A) II, I, III B) II, III, I C) III, II, I
D) I, II, III E) III, I, II

343
RADYOAKTİVİTE 57
6. Rutherford saçılma deneyi yaparak atomla ilgili 9. Milikan'ın yağ damlası deneyinde atom adına çok
önemli sonuçlara ulaşmıştır. önemli sonuçlar elde edilmiştir.
Buna göre, Buna göre, aşağıda verilen sonuçlardan hangisi

I. Atomda çekirdek adı verilen bir yapı vardır. Milikan'ın yağ dalması deneyi sonucunda elde
edilmiştir?
II. Atomda elektronların enerjisi kesiklidir.
III. Atomun büyük bir bölümü boşluklu yapıdadır. A) Atomun nötr olduğu
B) Atomun çapının yaklaşık olarak 10–10m merte-
yargılarından hangileri bu sonuçlardan biridir?
besinde olduğu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Atomlar içi dolu, sert kürelerdir
D) I ve III E) Yalnız III D) Yüklü tüm maddelerin yüklerinin, elektron yükü-
nün tam katları olduğu
E) Atomda çekirdek adı verilen bir yapı vardır
10. E(eV)
İyonlaşma
13,60
7. Elektronun bulunduğu enerji seviyesinden daha üst
enerji seviyesine çıkarılmasına atomun uyarılması 13,06 n=5
denir.
12,75 n=4
Buna göre, 12,10 n=3
I. Isı ile uyarılma
10,20 n=2
II. Foton ile uyarılma
0 n=1
III. Elektron ile uyarılma Temel Hal
işlemlerinden hangileri atomun uyarılma şekli-

Hidrojen atomunun enerji düzeyleri şekilde verilmiştir.
dir?
Hidrojen atomu aşağıda verilenlerden hangisi ile
A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II uyarılırsa, 13,06 eV enerjili ışıma yapar?
D) II ve III E) I, II ve III A) 10,20 eV enerjili foton
B) 12,10 eV enerjili elektron
C) 13,10 eV enerjili elektron
D) 12,10 eV enerjili foton
E) 13,20 eV enerjili foton
8. Artan nüfus ve sanayileşme enerji ihtiyacını artır- 11. Radyoaktif bozunma geçiren bir çekirdek, kararlı
maktadır. Bu ihtiyacı karşılamak için nükleer enerji hale geçerken alfa, beta bozunumu yapar, gama
santralleri kurulmuştur. bozunumu takip eden süreçte gerçekleşir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi nükleer Bu bozunmaların sonucunda açığa çıkan enerjile-
enerjinin avantajlarından değildir? rin büyükten küçüğe doğru sıralanışı nasıl olur?
A) Yüksek enerjili olması A) Gama, beta, alfa
B) Yenilenebilir enerji kaynağı olması B) Alfa, beta, gama
C) Düşük kirlilik oranı C) Beta, alfa, gama
D) Güvenilir enerji kaynağı D) Gama, alfa, beta
E) Düşük enerji maliyeti E) Beta, gama, alfa

344
RADYOAKTİVİTE
58
1. Elektronlar pozitif yüklü çekirdeğin etrafında Cou- 4. I. α ışıması
lomb kuvvetinin etkisinde ışıma yapmadan kararlı II. β ışıması
yörüngelerde dolanır.
III. γ ışıması
Yukarıda verilen cümle hangi atom modeline ait-
Yukarıda verilen radyoaktif ışımalardan hangile-
tir?
ri ışık hızıyla yayılır?
A) Dalton Atom Modeli
B) Rutherford Atom Modeli
C) Bohr Atom Modeli
D) J.J. Thomson Atom Modeli
E) Modern Atom Teorisi
5. Evrenin oluşum süreci ile ilgili verilen,

I. Çekirdeklerin çağı
2. Radyoaktif bir element II. Temel parçacıklar
I. Gama III. Protonların oluşumu
II. Beta
gerçekleşme sırasına göre dizilimi nasıldır?
III. Alfa
A) I, II, III B) III, II, I C) III, I, II
ışımalarından hangilerini yaparsa atom numara-
sı değişir? D) II, I, III E) II, III, I
6. Hubble yaptığı gözlemler sonucunda galaksilerin

Dünya'dan uzaklaşacak şekilde hareket ettiklerini
buldu.
Bu sonuca ulaşılmasında,
3. Bir parçacığın karşıt parçacığı ile ilgili verilen,
I. Galaksiden gelen ışınların dalga boyunun art-
I. Aynı kütleye sahiptir. ması
II. Aynı adı taşırlar. II. Galaksiden gelen ışınların frekansının artması
III. Yükleri eşit ve zıt işaretlidir. III. Galaksiden gelen ışınların kızıla kayması
yargılardan hangileri doğrudur? yargılarından hangileri etkilidir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III

345
RADYOAKTİVİTE 58
7. Rutherford saçılma deneyinde aşağıdaki sonuç- 202
10. 99 X radyoaktif elementi,
lardan hangisine ulaşılmamıştır?
I. İki tane alfa
A) Atomda çekirdek adı verilen bir yapı vardır.
II. Dört tane gama
B) Atomun kütlesinin büyük bir kısmı çekirdekte
III. Üç tane beta
toplanmıştır.
C) Elektronlar bazı kararlı enerji seviyelerinde bu- ışımalarından hangilerini yaparsa atom numara-
lunur. sı en az olur?
D) Atom boşluklu yapıya sahiptir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Elektronlar çekirdeğin etrafında çembersel yö- D) I ve II E) I ve III

rüngelerde dolanmaktadır.
11. Bohr Atom Modeli'ne göre, temel halde bulunan

8. Bohr Atom Modeline göre, bir hidrojen atomu uyarılarak üst enerji seviyesine
I. Açısal momentum çıkarılıyor.
II. Elektronun dolandığı yarıçap Buna göre, elektrona ait,

III. Elektronun enerjisi I. Açısal momentum
niceliklerden hangileri kesikli değerlere sahip- II. Enerji

tir? III. Yörünge yarıçapı
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III niceliklerinden hangileri artar?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

9. Aşağıdaki parçacıklardan hangisinin karşıt par- 12. Aşağıda verilen parçacıklardan hangisi bir kuark
çacığı yine kendisidir? ve bir karşıt kuarkın birleşmesinden oluşur?
A) Foton B) Proton C) Nötrino A) Elektron B) Foton C) Mezon
D) Nötron E) Proton D) Nötrino E) Nötron

346
RADYOAKTİVİTE
59
1. Kağıt Plastik Kurşun 3. Edwin Hubble, 1924 yılında Wisey Nebulası'nı göz-
lemi sırasında bazı sonuçlara ulaşmış ve Hubble
1 yasası olarak isimlendirilmiştir.
Buna göre,
2 I. Galaksilerin hızlarının belirlenmesi
II. Galaksilerin şekillerine göre sınıflandırılması
3 III. Galaksilerin yaşlarının hesaplanması
yargılarından hangileri Hubble Yasası ile ilgili-

Alfa, beta parçacıkları ve gama fotonun maddelere
dir?
nüfus etmesi farklı farklıdır. Şekilde verilen 1, 2 ve
3 radyoaktif ışımalarının kağıt, plastik ve kurşunda A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
ilerleme miktarları verilmiştir. D) I ve III E) I ve III
Buna göre, bu ışımalar hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
1 2 3
A) Alfa Beta Gama
B) Beta Alfa Gama
C) Alfa Gama Beta
4. Büyük Patlamayı destekleyen araştırmalar ile birlik-
D) Gama Alfa Beta te keşfedilen çok sayıda parçacık vardır.
E) Beta Gama Alfa
Bu parçacıklardan hangisi maddeye kütlesini
veren parçacıktır?
A) Proton B) Elektron C) Nötron

D) Higgs Bozunu E) Leptonlar
2. Rutherford atom modeli aşağıdaki olaylardan

hangisini açıklamakta yetersiz kalmıştır? 5. I. Spinleri tam sayı değeri almaz.
A) Elektronların atomun çekirdeğine neden düş- II. Üç kuarkın bir araya gelmesiyle oluşur.
mediklerini III. Güçlü nükleer kuvvet ile etkileşir.
B) Çekirdeğin varlığını
Yukarıda özellikleri verilen atom altı parçacıklar
C) Atomun boşluklu yapıda olduğunu hangisidir?
D) Elektronların dolanma hareketi yaptığını
A) Baryonlar B) Mezonlar C) Foton
E) Çekirdeğin yükünün elektrondan büyük oldu-
D) Leptonlar E) Elektron
ğunu

347
RADYOAKTİVİTE 59
6. Nükleer enerji santrallerindeki enerji dönüşümü 9. Bohr atom modeline göre elektronun yörünge
aşağıdakilerin hangisinde doğru sırayla veril- sayısı arttıkça elektrona ait;
miştir? I. Yarıçap
A) Nükleer reaksiyon " Hareket enerjisi " Isı II. Açısal momentum
enerjisi " Elektrik enerjisi III. Enerji
B) Isı enerjisi " Hareket enerjisi " Nükleer reaksi-
niceliklerinden hangisi artar?
yon " Elektrik enerjisi
C) Nükleer Reaksiyon " Isı enerjisi " Hareket A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
enerjisi " Elektrik enerjisi D) II ve III E) I, II ve III
D) Hareket enerjisi " Isı enerjisi " Nükleer reaksi-
yon " Elektrik enerjisi
E) Hareket enerjisi " Nükleer reaksiyon " Isı
enerjisi " Elektrik enerjisi
7. I. Madde anti madde birleşmesi

II. Fisyon reaksiyonu
III. Füzyon reaksiyonu
Yukarıda verilen enerji elde etme şekilleri sonu-

cunda açığa çıkan enerjiye göre büyükten küçü- 10.
ğe doğru sıralanışı nasıl olur?
A) III, I, II B) III, II, I C) I, II, III f2 E2

D) II, III, I E) I, III, II
f1
E1
n=3 n=2 n=1 +
Temel halde bulunan elektronlar üst enerji seviye-

8. Hubble Yasası ile ilgili; lerine uyarıldıktan sonra temel hale dönerken şekil-
I. Evren genişlemektedir. deki gibi E1, E2 enerjili ve m1, m2 dalga boyu fotonlar
yaymaktadır.
II. Galaksilerin uzaklaşma hızları, uzaklıkları ile
doğru orantılıdır.
Buna göre, yayınlanan fotonların enerjileri ve
III. Gök adalar madde yoğunluğunun en büyük ol- dalga boyları arasındaki ilişki nedir?
duğu yerlerdir.
A) E2>E1 B) E1>E2 C) E2>E1
m1=m2 m1>m2 m1>m2
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) E1>E2 E) E1>E2
D) I ve II E) II ve III m1=m2 m2>m1

348
RADYOAKTİVİTE
48
1. Gama bozunumu, bir atom çekirdeğinden elektro- 4. Atomdan bir elektronu koparıp serbest hale ge-
manyetik spektrumun en yüksek enerji değerine tirmek için elektrona verilmesi gereken enerji
sahip fotonun salındığı bozunumdur. hangisidir?
Gama bozunumu, A) İyonlaşma Enerjisi
I. Alfa B) Bağlanma Enerjisi

II. Beta C) 1. Uyarılma Enerjisi
III. Füzyon D) Temel Enerji
hangi bozunumu takip eden bir bozunumdur? E) Kurtulma Enerjisi

5. E(eV)
İyonlaşma
13,6
13,06
12,75
Z
12,1
2. Rutherford ve öğrencileri atoma alfa(α) parçacıkları Y
yollarak atomun içinde ne olduğunu bulmayı amaç- 10,2
X
ladılar. Deney sonucunda ise alfa parçacıklarının
büyük bir kısmının yollarını hiç değiştirmeden ekra- Temel Hal
na ulaştığı, bir kısmının da küçük açılarla saçıldığı,
Şekilde hidrojen atomuna ait enerji seviyeleri verilmiştir.
nadirende olsa bazılarının geri döndüğü gözlem-
lenmiştir. X, Y ve Z ışımalarının enerjileri sırasıyla Ex, Ey ve
Ez olduğuna göre bunlar arasındaki ilişki nedir?
Bu deneyden elde edilen sonuç,
I. Atomda çekirdek denilen bir yapı vardır. A) Ey>Ez>Ex B) Ex>Ez>Ey C) Ex>Ey>Ez
II. Elektronlar çekirdeğin etrafında kesikli yörün- D) Ez>Ex>Ey E) Ey>Ex>Ez
gelerde dolanmaktadır.
III. Atomun büyük bir kısmı boşluktur. E(eV)
6.
İyonlaşma
yargılarından hangisidir? 13,6
12,75
13,06
12,1
10,2
K L M
Temel Hal
3. Büyük Patlama Teorisi'ni destekleyen en önemli
olay aşağıdakilerden hangisidir? Hidrojen atomuna ait enerji düzeyleri şekildeki gibidir.
A) Kozmik ışımdır. Temel hale dönerken yayınlanan K, L, M ışımala-

B) Evrenin genişlemesi rından salınan fotonların hızları sırasıyla VK, VL ve
VM olduğuna göre, bu hızlar arasındaki ilişki nedir?
C) Yıldızların oluşuma
D) Gök cisimlerinin dönme hareketi yapar. A) VK=VL=VM B) VL>VM>VK C) VK>VL>VM
E) Füzyon reaksiyonları D) VK>VM>VL E) VM>VL>VK

349
RADYOAKTİVİTE 48
7. 9. E(eV)
Baryonlar Kararsızdır.
İyonlaşma
3,87
Mezolar Üç kuarkdan oluşur.
2,30
Leptonlar Parçalamaz.
1,38
Yukarıdaki şemada parçacıklar ve bazı özellikleri
verilmiştir.
Temel Hal
Parçacıklar özelliklerine göre doğru eşleştirilir-
Sezyum atomuna ait bazı enerji seviyeleri şekildeki
se nasıl olur?
gibidir. Temel haldeki sezyum atomu 3eV enerjili
A) B) elektronlarla uyarılıyor.
Atomlardan yayınlanan ışımaların enerjisi,
I. 0,7 eV
II. 2,30 eV
III. 1,38 eV
değerlerinden hangileri olabilir?
C) D) A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

10. E(eV)
E) İyonlaşma
10,4 n=5
8,84 n=4
6,67 n=3
4,88 n=2
0 n=1
Temel Hal
Şekilde civa atomuna ait bazı enerji seviyeleri veril-

miştir. Temel halde bulunan civa atomunu uyarmak
için 7 eV enerjili elektronlar gönderiliyor.
8. Bohr atom modeline göre, bir atoma ait baş ku-
antum sayısı artarsa, Buna göre, elektronlar;
I. Elektronun açısal momentumu I. 0,33 eV
II. Eletronun toplam enerjisi II. 2,12 eV
III. Elektronun yörünge yarıçapı III. 7 eV
niceliklerinden hangileri artar? enerjilerinden hangileri ile ortamdan ayrılabilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III A) I, II ve III B) I ve II C) II ve III
D) Yalnız III E) I, II ve III D) I ve III E) Yalnız I

350
RADYOAKTİVİTE
49
1. Radyoaktif bir atoma 3. E(eV)
I. Alfa İyonlaşma
15
II. Beta
13,5
III. Gama L
11,3
ışımalarını yaptığında atoma numarasındaki azal-
K M
manın büyükten küçüğe doğru sıralanışı nasıl olur?
8
A) II, I, III B) I, III, II C) III, I, II
D) I, II, III E) III, II, I Temel Hal
Bir X atomuna ait enerji düzeyleri şekildeki gibidir.
K, L, M ışımalarında salınan fotonların dalga

boyları sırasıyla mK, mL, mM olduğuna göre, dalga
2. Foton Kütle çekim kuvveti
boyları arasındaki ilişki nedir?
A) mL > mK> mM B) mL > mM> mK
Higgs bozonu Elektromanyetik
C) mM > mK> mL D) mK > mM> mL
kuvvet
Gluonlar Güçlü nükleer kuvvet E) mM > mL> mK
Yukarıda verilen şemada temel kuvvetlerin taşı-

yıcısı olan parçacık ile kuvvet doğru eşleştirilir-
se görünüm nasıl olur?
A) B)
4. Bohr atom modelindeki eksiklikler atom ile ilgili yeni

arayışlara sebep oldu. Heisenberg yaptığı çalışma-
C) D)
larda atomla ilgili yeni keşiflerde bulundu.
Buna göre;
I. Bir parçacığın konumu ve momentumu aynı
anda kesin olarak bilinemez.
II. Elektrona eşlik eden bir dalga vardır.
III. Bir parçağın enerjisi belirli bir zaman aralığında
E) kesin olarak bilinemez.
yargılarından hangisi Heinsberg'e ait keşifler-

dendir?


351
RADYOAKTİVİTE 49
5. Küçük bir atom çekirdeğinin kararlı olabilmesi için, 8. E(eV)
proton sayısı ile nötron sayısının yaklaşık olarak eşit
İyonlaşma
olması gerekir. 13,06 n=5
Buna göre, X atomunun 168 X, 188 X, 178 X izotopları- 12,75 n=4

nın en kararlıdan kararsıza doğru sıralanışı nasıl
12,1 n=3
olur?
16 17 18 16 18 17 18 17 16 10,2 n=2
A) 8 X, 8 X, 8 X B) 8 X, 8 X, 8 X C) 8 X, 8 X, 8 X
18 16 17 17 16 18
D) 8 X, 8 X, 8 X E) 8 X, 8 X, 8 X
0 n=1
Temel Hal
Hidrojen atomuna ait bazı enerji düzeyleri şekilde

verilmiştir.
Temel halde bulunan hidrojen atomunu uyarmak

için,
I. 12,1 eV enerjili foton
II. 10,3 eV enerjili elektron
III. 12,8 eV enerjili foton
6. Standart modele göre,
taneciklerinden hangileri kulanılabilir?
I. Kuarklar
II. Baryonlar A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
III. Leptonlar D) I ve III E) I, II ve III
parçacık gruplarından hangisi parçalamaz kabul

edilir?
9. E(eV)
İyonlaşma
13,06
12,75 n=4
12,1 n=3
10,2 n=2
0 n=1
Temel Hal
Hidrojen atomuna ait enerji düzeyleri şekildeki gi-

bidir.
Temel halde bulunan hidrojen atomunun 12,4 eV

7. Schrödinger denkleminin açıkladığı ve başarılı
enerjili elektronlarla bombardıman edilmesi du-
olduğu olaylar,
rumunda temel hale dönen elektron,
I. Açısal momentumun kuantumlu oluşu
I. Lyman α
II. Kuantum mekaniği teorisi oluşu
II. Balmer Hα
III. Atom orbitallerinin açıklanması
III. Lyman γ
niceliklerinden hangileridir?
ışımalarından hangilerini yapabilir?

352
BÜYÜK PATLAMA TEORİSİ, ATOM FİZİĞİNE GİRİŞ
VE RADYOAKTİVİTE
37
1. Nükleer füzyon reaksiyonları ile ilgili; 4. E(eV)
I. Çekirdek birleşmesi olayıdır. İyonlaşma
3,87
II. Atom bombası oluşumudur.
III. Fizyondan daha az enerji açığa çıkmaktadır.
2,30
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 1,38
0 Temel Hal
Sezyum atomuna ait bazı enerji seviyeleri şekildeki

2. Doğada dört temel kuvvet vardır. gibidir.
Temel halde bulunan sezyum atomunu uyarabil-
Bunlar,
mek için,
I. Güçlü Nükleer kuvvet
I. 4,02 eV enerjili foton
II. Zayıf Nükleer Kuvvet
II. 2,35 eV enerjili elektron
III. Elektromanyetik Kuvvet
III. 1,38 eV enerjili foton
IV. Kütle Çekim Kuvvetlidir.
taneciklerinden hangileri kullanılabilir?
bu kuvvetlerden hangilerinin etki mesafesi son-
suz kabul edilmektedir? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
A) I ve II B) III ve IV C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III
D) Yalnız IV E) I, II, III ve IV

5. E(eV)
İyonlaşma
3. E(eV) 10,4
İyonlaşma
13,6 8,84
13,06 n=5 6,67
12,75 n=4 4,88
12,1 n=3
10,2 n=2 0 Temel Hal

Cıva atomuna ait enerji seviyeleri şekilde verilmiştir.
0 n=1 Temel halde bulunan cıva atomunu uyarmak için
Temel Hal
10 eV enerjili elektronlar gönderiliyor.
Hidrojen atomuna ait bazı enerji seviyeleri şekilde Buna göre, gönderilen elektronlar,
verilmiştir. Temel halde bulunan hidrojen atomunun I. 3,33 eV
13 eV enerjili elektronlarla bombardıman edilmesi
II. 5,12 eV
sonucunda uyarılan elektron temel hale dönerken
bir kerede en fazla n1 ışıma, temel hale dönerken III. 0,24 eV
yapabileceği toplam ışıma sayısı da n2 olmaktadır. enerji değerlerin hangileri ile ortamdan ayrılabi-
n lirler?
Buna göre, n1 oranı kaçtır?
2 A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
4 3 1 1
A) 5 B) 4 C) 2 D) 3 E) 1 D) II ve III E) Yalnız I

353
RADYOAKTİVİTE 37
6. Fisyon reaksiyonu ile ilgili; 8. Modern Atom Teorisi hidrojen atomuna uygulanan
I. Hidrojen bombası oluşumudur. Schrödinger Denklemi'nin genelleştirilmesiyle oluş-
turulmuştur.
II. Termik santrallerde kullanılır.
III. Çekirdek parçalanması olayıdır. Bu atom teorisi için,
I. Elektronların enerji seviyelerine atomik kabuk
adı verilir.
A) I ve II B) Yalnız II C) Yalnız III II. Açısal momentum değeri, orbitallerin belirlen-
D) I ve III E) II ve III mesini sağlar.
III. Heisenberg Belirsizlik İlkesi geçerlidir.
9. Modern Atom Teorisine göre,

I. Çekirdeğin etrafında dolanan elektronun yeri
tam olarak bilinemez.
II. Açısal momentum sıfır olabilir.
III. Parçacıklar hem dalga hem tanecik özelliği
gösterebilir.
7. E(eV) yargılarından hangileri doğrudur?
İyonlaşma A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

13,6
13,06 n=5 D) II ve III E) I, II ve III
12,75 n=4
M
12,1 n=3
L
10,2 n=2
K
n=1
Temel Hal 10. Atom çekirdeği içerisindeki proton ve nötron oranı
yaklaşık bir, proton ve nötron sayısı birlikte çift sayı
Hidrojen atomuna ait enerji seviyeleri şekildeki gi-
olursa çekirdek en kararlı halde olur. Bu durumu
bidir. Uyarılan atomlar K, L ve M ışımalarını gerçek-
çiftlenim etkisi denir.
leştirmektedir.
Element Proton Sayısı Nötron Sayısı
Buna göre K, L, M ışımaları elektromanyetik
X Çift Tek
spektrumun hangi bölgesine karşılık gelir?
Y Tek Tek
K L M
Z Çift Çift
A) Morötesi Kızılötesi Görünür
B) Görünür Morötesi Kızılötesi Buna göre, tablodaki elementlerin en kararlıdan
C) Morötesi Görünür Kızılötesi az kararlıya göre dizilimi nasıldır?
D) Görünür Kızılötesi Morötesi
A) Z, X, Y B) Z, Y, X C) X, Y, Z
E) Morötesi Görünür Görünür
D) X, Z, Y E) Y, Z, X

354
12. ÜNİTE
MODERN FİZİĞİN TEKNOLOJİDEKİ
UYGULAMALARI
PRES
BİLGİ
Görüntüleme Teknolojileri Ultrason Cihazı
Görüntüleme teknolojileri tıp, iletişim ve savunma sanayi Yüksek frekanslı ses dalgaları ultrason cihazlarında kula-
gibi birçok alanda, teknolojinin gelişmesini ve kullanımını nılır. Tıp alanı, maden, denizcilik, savunma sanayisi gibi
sağlamıştır. birçok alanda kullanılır. Tıp alanında ultrason cihazları
Görüntüleme cihazları ve çalışma prensipleri şöyledir: hareketli organ görüntüsü alımında da kullanılır.
Radarlar
MR Cihazı
Radarlar, araç hızı ölçmede, navigasyon cihazlarında, hava
Manyetik rezonans cihazı mıknatısların bulunduğu ve
durumu, yer altı resimleme, hava trafik kontrolü gibi birçok
radyo dalgaları kullanılan bir cihazdır. Zararlı radyoaktif
alanda kullanılır. Radyo dalgaları kulanılarak ilk radarlar ya-
maddelerin kullanılmadığı bir görüntüleme tekniğidir.
pılmıştır. Günümüzde ise radarlarda mikrodalgalar kullanılır.
Röntgen Cihazı Termal Kameralar

Radyoaktif tanı yöntemlerinin en eskisidir. X–ışınlarının Mutlak sıcaklık (0°K veya –273°C) üzerindeki tüm cisim-
dokulardan geçebilmesi ile iç yapılarının fotoğrafik ma- ler elektromanyetik ışıma yapar. Bu ışımalar sayesinde
teryal sistem üzerine görüntülenmesi işlemidir. X–ışınları- gözün göremediği dalga boyundaki ışımaları algılayan
nın canlılar üzerindeki olumsuz etkisinden dolayı çok sık cihazlara termal kamera denir. Termal kameralar askeri,
kullanılmamalıdır. savunma ve tıp alanında sık kullanılır.
PET (Pozitron Emisyon Tomografisi) LCD Teknolojisi

Görüntüleme Cihazı Sıvı kristallerinin sıcaklık değişimi neticesinde renk tonla-
Vücuda verilen radyoaktif madde ile elde edilen ve nük- rı ile görüntü elde edilen sistemlere LCD teknolojisi denir.
leer tıpta kullanılan en gelişmiş görüntüleme yöntemidir. LCD teknolojisi tablet, dizüstü bilgisayar, televizyon ve
Tüm vücudun üç boyutlu görüntüsü elde edilerek organ akıllı telefonlarda kulanılır.
fonksiyonları incelenebilir.
Plazma Teknolojisi
Bilgisayarlı Tomografi Plazma teknolojisinde cam bölmeler içerisinde özel bir gaz
Radyolojik inceleme yöntemidir. X–ışınları yardımıyla ke- bulunmaktadır. Cihaza elektrik verilerek özel gazın plazma
sitsel görüntü alınmasına imkan verir. Röntgen cihazla- haline geçmesi ve mor ötesi ışınlar yayması sağlanır. Bu
rından daha hassas görüntü elde edilmesi sağlanır. ışınlar fosfor tabakasına çarpar ve net bir görüntü elde edilir.

355
12. ÜNİTE MODERN FİZİĞİN TEKNOLOJİDEKİ UYGULAMALARI
Yarı İletken Teknolojisi nir. Süper iletkenlerin bir başka özelliği de, mıknatıslar
tarafından itilmesidir.
Yarı iletken maddeler elektrik iletkenliği bakımından ilet-
ken ile yalıtkan arasında kalan maddelerdir. Normal du- Süper iletkenlerin manyetik alanda itilmesi ile hızlı trenle-
rumda yalıtkan olan bu maddeler ısı, ışık, elektrik akımı rin (MAGLEV) temelini oluşturmaktadır. TIP alanda süper
gibi dış etkilerle iletken hale geçer. N ve P tipi olmak üze- iletkenler sayesinde MR cihazlarının görüntüleme sis-
re iki yarı iletken vardır. P ve N tipi yarı iletkenler kullanı- temlerinde kullanılmaktadır.
larak diyot ve transistör oluşturulur.
Nanoteknoloji
Diyot Metrenin milyarda birine eşit olan nanoteknoloji, kuan-
Tek yönlü akım geçiren devre elemanlarıdır. Doğrultmaç tum fiziğinin günlük hayatta işlevsellik kazanma süreci-
olarak da isimlendirilirler. Diyotlar genelikle AC gerilimini, dir. Nanometre boyuntundaki sistemlerin fiziksel dav-
evlerde kullanılan DC gerilime çevirir. ranışlarında farklı özellikler gözlemlenir. Bu özeliklerin
kuantum fiziğinden yararlanılarak günlük hayattaki uygu-
Transistör lamalarına nanoteknoloji denir. Nanoteknolojinin amacı,
nano boyutlarda aygıtlar geliştirilerek, bunların günlük
Sinyal yükseltme özelliği olan, akımın geçip geçmemesine
hayatta kulanılmasını sağlamaktır.
bağlı olarak anahtarlama görevi yapan yarı iletken malze-
melerden oluşan elektronik devre elemanıdır. Cep telefonu, Nanoteknoloji sayesinde, kendini temizleyen boyalar,
bilgisayar ve tüm elektronik devrelerde kullanılmaktadır. kir tutmayan kumaşlar, su tutmayan camlar, kırışmayan
kıyafetler, kendini temizleyen dış cephe boyaları üretile-
Led bilmektedir.
Işık yayan diyot denilen ve elektrik enerjisini ışık enerji-

Laser Işınları
sine çeviren yarı iletken devre elemanlarına LED denir.
Aydınlatma, hesap makineleri, bilgisayar, TV, cep tele- Atom uyarıldığında, temel halden üst enerji seviyesine
fonlarında az enerji tükettikleri ve uzun ömürlü oldukları çıkar. Uyarılan elektronlar temel hale dönerken iki enerji
için LED ler kullanılır. seviyesi arasındaki enerji farkını ışıma(foton) olarak ya-
yınlar. Uyarılmış atomlar fotonlarla bombardıman edilme-
ye devam ederse uyarılma düzeyindeki elektron sayısı
Güneş Pilleri
artar. Artan elektron sayısını azaltmak için enerji seviye-
Güneş pilleri P ve N tipi yarı iletkenlerden meydana ge- sine eşit enerjili fotonlar gönderilerek elektronlar temel
len, yüzeyine düşen güneş enerjisini doğrudan elektrik hale dönmeye zorlanır. Hemen hemen aynı frekanslı çok
enerjisine çeviren düzeneklerdir. Güneş pilleri haberleş- sayıda fotonun elde edildiği ve ışığın şiddetlendirilmesiy-
me, deniz fenerleri, tarım alanları, iç-dış aydınlatmalarda le oluşan ışınlara LASER adı verilir.
ve trafik ışıkları gibi birçok alanda kullanılır.
Laser ışınları yüksek enerjiye sahip oldukları için delme,
kesme olaylarında kulanılır. Barkod okuyucularda, me-
safe ölçmede, katarakt tedavisi, epilasyon, optik algılayı-
cılarda, yazıcı ve cd okuyucularda, kaynak yapmada ve
ışık gösterilerinde hologram elde edilmesinde kullanılır.
Süper İletkenler
Belirli bir kritik sıcaklık değerinin altında elektrik akımına
direnç göstermeyen maddelere süper iletken madde de-

356
60
1. Manyetik Rezonans (MR) cihazının kullanım ala- 4. Sonar cihazların kullanım alanları ile ilgili,
nı için, I. Uzaklık ölçmede
I. Kalp-damar hastalıkları II. Cismin hızını ölçmede
II. Ses dalgaları ile derinlik ölçmede III. Balık sürülerinin tespitinde
III. Kas-iskelet rahatsızlıkları
hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
5. Canlı ve cansız maddelerden yayılan kızıl ötesi ışın-

ları insan gözünün algılayabileceği bir şekilde görü-
nür hale getiren cihazdır.
2. Bilgisayarlı Tomografi (BT) cihazı ile ilgili verilen Bu cihaz aşağıdakilerden hangisidir?
bilgilerden hangisi doğrudur?
A) Ultrason cihazı
A) Yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılır.
B) Termal kamera
B) Ultrason cihazı olarak da isimlendirilir.
C) X–Ray cihazı
C) Canlılar üzerinde hiçbir zararı yoktur.
D) MR cihazı
D) X ışınları aracılığıyla görüntü alınır.
E) Bilgisayarlı Tomografi
E) Canlılardan yayılan kızıl ötesi ışınların algılan-
masıyla çalışır.
3. Ultrason cihazlarının kullanımı ile ilgili; 6. Termal kameraların kullanım alanlarıyla ilgili ve-
I. Canlılara herhangi bir zararı yoktur. rilen,
II. Filtreler ve kurşun levhalar aracılığıyla görüntü I. Tıp alanında

alınır. II. Askeri alanda
III. Yüksek frekanslı ses dalgaları ile çalışır. III. İnşaat sektöründe
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
D) I ve II E) I ve III D) II ve III E) Yalnız III

357
MODERN FİZİĞİN TEKNOLOJİDEKİ UYGULAMALARI 60
7. Bir termal kamera ile aşağıda sıcaklık değeri 10. I. Gazların iyonlaştırılması
verilen cisimlerden hangisi gözlemleme ihtimali II. Fosfor tabaka üzerinde ışıma
yoktur?
III. Mor ötesi ışınları elde edilmesi
A) 0°C B) –10°C C) 10°K
Plazma ekranlarda görüntünün elde edilmesi ile
D) –10°K E) 10°C ilgili yukarıda verilen bilgiler görüntü oluşumuna
göre doğru sırayla dizilirse nasıl olur?
A) III, I, II B) I, III, II C) III, II, I

D) I, II, III E) II, I, III
8. LCD olarak isimlendirilen düz ekran teknolojisi,

I. Dizüstü bilgisayar
II. Televizyon
III. Akıllı telefon
cihazların hangisinde kullanılır?
11. Yarı iletken malzemelerle ilgili çalışmalar 1839 yılın-

da Becquerel tarafından başlatılmış ve şu an tekno-
lojide kullanılmaktadır.
9. LCD ekranlarda kullanılan sıvı kristal ile ilgili, Aşağıda verilen kullanım alanlarından hangisi
I. Akışkan yapıya sahiptir. yarı iletkenlere ait değildir?
II. Çabuk şekillenir. A) Havacılık sistemleri
III. Hemen polarize edilebilir. B) Bilgisayarlar
yargılarından hangileri doğrudur? C) Trafik ışıkları
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) Floresan lamba
D) I ve II E) I, II ve III E) Cep telefonları

358
50
1. Atomların son yörüngelerinde (valans bandında), 4. Yarı iletken malzeme kulanılarak üretilen transistör-
4 elektron bulunduran maddelere yarı iletken mad- ler elektronik devrelerde çok sık kullanılmaktadır.
de denir.
Buna göre;
Buna göre, I. Gerilim yükseltici
I. Germanyum II. Işık verme
II. Gümüş III. Akım anahtarı
III. Silisyum
hangileri transistörün kullanım alanlarındandır?
maddelerinden hangileri yarı iletken özelliğe sa-
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
hiptir?
D) I, II ve III E) Yalnız I
5. Günümüzde aydınlatma dünyasının en önemli

buluşlarından olan LED'lerle ilgili aşağıda veri-
2. Yarı iletken maddeler elektronik devre elemanların- len bilgilerden hangisi yanlıştır?
da kullanılmaktadır.
A) Yarı iletken ve diyot temelli bir devre elemanıdır.
Buna göre, B) Görünür ışık, mor ötesi ve kızılötesi gibi çeşitli
I. Diyot dalga boylarında ışık verebilir.
II. Transistör C) Geri dönüşebilir yapıya sahip değildirler.
III. Sığaç D) Az enerji ile çalışır.
hangilerinde yarı iletken madde kullanılır? E) Uzun ömürlüdürler.
6. Güneş pili(fotovoltaik pil) ile ilgili verilen,

I. Güneş ışığını doğrudan elektrik enerjisine çevirir.
II. Yarı iletken teknoloji ile çalışır.
3. Yarı iletken malzeme kullanılarak oluşturulan ve
III. Enerjinin depolandığı sistemlerdir.
elektrik akımının tek yönlü geçişine izin veren
devre elemanı aşağıdakilerden hangisidir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Sığaç B) Direnç C) Reosta A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) Bobin E) Diyot D) II ve III E) I, II ve III

359
MODERN FİZİĞİN TEKNOLOJİDEKİ UYGULAMALARI 50
7. Güneş pillerinin kullanım alanları 10. Nanoteknoloji ile ilgili çalışmalar yapılırken, doğa-
I. Yapay uydularda daki canlıların yapısı örnek alınarak çalışmalar ya-
pılmıştır.
II. Trafik işaret ve ikaz levhalarında
III. Hesap makinelerinde Bu çalışmaların eşleştirilmesi ile ilgili,
I. Kendini temizleme etkisi, lotus çiçeği
hangileridir?
II. Kuru kalabilme, su örümceği
III. Duvar yüzeyine yapışma, kertenkele ayağı
8. Bir iletkenin direncinin olmaması süper iletkenlik 11. Uyarılmış emisyon yoluyla elde edilen güçlendiril-
olarak adlandırılır. miş paralel ışık demetine laser denir.
Süper iletkenlik teknolojisi, Laserin özellikleri ile ilgili verilen bilgilerden

I. MR cihazlarında hangisi yanlıştır?
II. Maglev trenlerde A) Atomun uyarılması yoluyla elde edilirler.
III. Parçacık hızlandırıcılarda B) Görünür ışık değildir.
hangilerinde kullanılmaktadır? C) Tek renklidirler.

D) İnce bir demet halinde yayılırlar.
E) Odaklandıkları noktada yüksek sıcaklık oluştu-
rurlar.
9. Aşağıda verilenlerden hangisi nanoteknolojinin

kullanım alanı değildir? 12. Aşağıda verilenlerden hangisi laser ışınlarının
A) Kir tutmayan halılar kullanım alanlarından değildir?
B) Kendini temizleme özelliği bulunan duvar bo- A) Mayın arama taramalarında

yası B) Göz hastalıklarında
C) Kırışmayan elbiseler C) Uzaklık mesafeleri ölçmede
D) LED lambalar D) Araçların hızlarının hesaplanmasında
E) Araçların hava yastıklarında E) Mağazalarda barkot okumada

360
E
F
O
R
TESTLERİ
I K
O
S N
I D
N İ
S
M Y
A O
N
TESTLERİ TESTLERİ
ISINMA TESTLERİ CEVAP ANAHTARI
SORU NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
TEST – 1 – C E D D B A B E D C C B
TEST – 2 – D C E D B E C A C A
TEST – 3 – C E D D B E A C B E A
TEST – 4 – E D D E C D E A E B
TEST – 5 – E D E C B A B D D
TEST – 6 – C C D A E E B E
TEST – 7 – E E D A E C B C D
TEST – 8 – E D E C D C E C A B
TEST – 9 – B E A C D A D B
TEST – 10 – C E D E B A B D C
TEST – 11 – C B C A E D A B
TEST – 12 – A E D C A B A B D C
TEST – 13 – B C A E A D B E C
TEST – 14 – D E C C A B C B
TEST – 15 – E A D B C E E A C D B
TEST – 16 – D A B C C D A D B D
TEST – 17 – D C E C A D A B A D B
TEST – 18 – D A B C E C D A A
TEST – 19 – B C E B E A C E E B D
TEST – 20 – A E E A D C D A B E
TEST – 21 – A B D E C A C A C E
TEST – 22 – C B D B A B C A C
TEST – 23 – E D E C E D A C E
TEST – 24 – D A B D C D D A B
TEST – 25 – C D E B C E D B B C
TEST – 26 – D A A C E B E E C E
TEST – 27 – A C C A B C D D A E B
TEST – 28 – A D E B C A B D E
TEST – 29 – C C E A C E A D E C
TEST – 30 – A E B D C D B A E
dersİN ADI SORU BANKASI

363
ISINMA TESTLERİ CEVAP ANAHTARI
SORU NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
TEST – 31 – E A D A C B E E D
TEST – 32 – C B C D A E B D A B
TEST – 33 – D E C E A D E B E E B
TEST – 34 – A D B C B C A D E A E
TEST – 35 – C C D B A E C C E
TEST – 36 – C A E A E E C D A D
TEST – 37 – D C A E C E A E C C
TEST – 38 – D B C A D C D B E C
TEST – 39 – C D E E D C D E
TEST – 40 – A C B D C E C B E
TEST – 41 – A E C B D E C D E
TEST – 42 – C E D A A A D C A B E
TEST – 43 – E A D A E C E D B A
TEST – 44 – A E D D E B A A B
TEST – 45 – D E C A C D C E
TEST – 46 – D E C D D D B D A E
TEST – 47 – B D C D D C B A D E C B E
TEST – 48 – C D E A E E A C E B
TEST – 49 – D C C B B E C A B C
TEST – 50 – D B E E B D A E C
TEST – 51 – C B E D B E D B A C
TEST – 52 – E E C B C D E A D B
TEST – 53 – E A B A E E D A C A E
TEST – 54 – D D C E B D C C B D C
TEST – 55 – E D A A C B A D D E D C
TEST – 56 – A B A E C D E A D E
TEST – 57 – C E A B E D E B D C A
TEST – 58 – C D C C E D C E A E D C
TEST – 59 – C A D D A C E D E C
TEST – 60 – C D E E B A D E C B D

364
EFOR TESTLERİ CEVAP ANAHTARI
SORU NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
TEST – 1 – C A D B C E E E
TEST – 2 – D E B D C A D E
TEST – 3 – D A E C B E A D
TEST – 4 – E A C B D E D D A
TEST – 5 – B C A C E B E E B
TEST – 6 – C D A E C D A E C
TEST – 7 – A A A E B D A E
TEST – 8 – A D E B C E D D
TEST – 9 – C E E D B A A C
TEST – 10 – C C E C B A A E B
TEST – 11 – C D E A C D B D D C
TEST – 12 – D E A C D C B D
TEST – 13 – D B A E E D B D
TEST – 14 – E C A D C E A A
TEST – 15 – A C D D B A C B E D
TEST – 16 – E C E D B A E A D C
TEST – 17 – C E B A C B A C E
TEST – 18 – A B A A D D C A A E
TEST – 19 – B D E C D A D B C
TEST – 20 – C B B A E A A E
TEST – 21 – E A D C E B E A D
TEST – 22 – B E D E D A E A
TEST – 23 – D E A B A E C D
TEST – 24 – E E C C B C D A C B A C
TEST – 25 – D C A E E C B B

365
EFOR TESTLERİ CEVAP ANAHTARI
SORU NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
TEST – 26 – E D A B C A C D B
TEST – 27 – D D B D C A C E B D
TEST – 28 – C D E A B E A B A D
TEST – 29 – D C B E D B C A C
TEST – 30 – E C B B D A B C E D
TEST – 31 – E D C B D B E A
TEST – 32 – D B C A E B E C C C E
TEST – 33 – D C A E C D D C A
TEST – 34 – D E A E B D B A E E
TEST – 35 – B E B C A C D E
TEST – 36 – A D A C B A C B D
TEST – 37 – C E E E C B B D
TEST – 38 – A E E D E B E A
TEST – 39 – B C D E A D B E E D
TEST – 40 – C D A C E E C D A C E
TEST – 41 – D C D D B E A C E
TEST – 42 – A A E B C D D A
TEST – 43 – D E B A D E A D E E
TEST – 44 – A B E D C E D A D
TEST – 45 – A A D B C D A D A A
TEST – 46 – A C E B D D E C B E
TEST – 47 – E A B C C D D B D
TEST – 48 – D D B A C A E E E A
TEST – 49 – D D A E A D E C C
TEST – 50 – D B E B C B A E D E B D

366
kondisyon TESTLERİ
CEVAP ANAHTARI
SORU NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
TEST – 1 – B A E B E E A C D
TEST – 2 – E A C D C E B E
TEST – 3 – C E C B A A D D D
TEST – 4 – D E C B C A D B
TEST – 5 – A D A A C B E C
TEST – 6 – E D D D C B C E
TEST – 7 – E C C E E A D C
TEST – 8 – C A C D B A A E B
TEST – 9 – C D B E A E C A
TEST – 10 – D E C D C A C D
TEST – 11 – E A D C C D B A B A
TEST – 12 – C B D A C C B E A
TEST – 13 – D C A B E C E B D
TEST – 14 – E C E A A C D E D B
TEST – 15 – B E E A C D D B D C
TEST – 16 – A D C E B A D A
TEST – 17 – D E B C D B E B A
TEST – 18 – B D C E A D B D C
TEST – 19 – E A C B D E D B C
TEST – 20 – D A E B C C A D B E
TEST – 21 – A B D D E A C D E
TEST – 22 – B D E A D E C A
TEST – 23 – E B A C D A C E
TEST – 24 – E D B E D D B A C
TEST – 25 – D B A D C E B E A B
TEST – 26 – D D E B B A C E
TEST – 27 – C B E E E C A D
TEST – 28 – E A D D D C E A
TEST – 29 – E E D E A D E A
TEST – 30 – C E D C B E C A
TEST – 31 – B B B E A D C E C
TEST – 32 – C C D E C D B C A
TEST – 33 – D C E B E C B A
TEST – 34 – B A D C A C D B
TEST – 35 – D E C B B B E A
TEST – 36 – A C D E C E E A
TEST – 37 – A B C E A C C E E A

367

Robert Yayınları Ayt

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Robert Yayınları Ayt

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KİTABIN İSMİ:

AYT FİZİK SORU BANKASI

YAYINEVİ: ROBERT YAYINLARI

YAYINEVİ SERTİFİKA NO: 41286

BASKI: ROBERT MATBAASI

MATBAA SERTİFİKA: 41286

BASKI TARİHİ: 2018

YAYIN HAZIRLIK: PENGUEN DİZGİ GRAFİK

ROBERT EĞİTİM YAYIN A.Ş GENEL DAĞITIM

Çiftlik Mah. İsmet Paşa Caddesi PENGUEN YAYIN DAĞITIM

No: 68/1 Çiftlik Mah. Ümraniye Sokak

İlkadım / SAMSUN No: 27/A

0362 2340502 - 0505 0606755 İlkadım / SAMSUN

info@robert.com.tr 0362 233 93 80 - 233 93 81

KONUYA GİRİŞ YAPABİLECEĞİNİZ

Başarılı olmanız dileğiyle…

BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 15

ISINMA TESTİ 1, 2 ..................................................................................................... 17

EFOR TESTİ 1 ............................................................................................................. 21

BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ

BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 23

ISINMA TESTİ 3 ......................................................................................................... 25

EFOR TESTİ 2 ............................................................................................................. 27

KONDİSYON TESTİ 1.................................................................................................. 29

BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 31

ISINMA TESTİ 4 .......................................................................................................... 33

EFOR TESTİ 3 ............................................................................................................. 35

KONDİSYON TESTİ 2 ................................................................................................. 37

1. BÖLÜM: VEKTÖRLER VE KUVVETLER

BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 39

ISINMA TESTİ 5 .......................................................................................................... 41

EFOR TESTİ 4, 5 ......................................................................................................... 43

KONDİSYON TESTİ 3 ................................................................................................ 47

2. BÖLÜM: TORK VE DENGE

BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 49

ISINMA TESTİ 6, 7 ...................................................................................................... 51

EFOR TESTİ 6, 7 ......................................................................................................... 55

KONDİSYON TESTİ 4, 5.............................................................................................. 59

3. BÖLÜM: DENGE VE KÜTLE MERKEZİ

BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 63

ISINMA TESTİ 8, 9 ...................................................................................................... 65

EFOR TESTİ 8 ............................................................................................................. 69

KONDİSYON TESTİ 6.................................................................................................. 71

4. BÖLÜM: DENGE VE BASİT MAKİNELER

BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 73

ISINMA TESTİ 10, 11 .................................................................................................. 75

EFOR TESTİ 9 ............................................................................................................. 79

KONDİSYON TESTİ 7.................................................................................................. 81

5. BÖLÜM: BİR BOYUTTA HAREKET

BİLGİ DESTEĞİ .......................................................................................................... 83

ISINMA TESTİ 12 ........................................................................................................ 85

EFOR TESTİ 10, 11 ..................................................................................................... 87

KONDİSYON TESTİ 8.................................................................................................. 91

ISINMA TESTİ 13,14.................................................................................................... 93

EFOR TESTİ 12 ........................................................................................................... 97

KONDİSYON TESTİ 9.................................................................................................. 99

ISINMA TESTİ 15, 16 ................................................................................................ 101

EFOR TESTİ 13, 14 ................................................................................................... 105

KONDİSYON TESTİ 10, 11........................................................................................ 109

BİLGİ DESTEĞİ ........................................................................................................ 113

ISINMA TESTİ 17, 18 ................................................................................................ 115

EFOR TESTİ 15, 16 ................................................................................................... 119

KONDİSYON TESTİ 12, 13........................................................................................ 123

ISINMA TESTİ 19, 20 ................................................................................................ 127