CHARAKTERYSTYKA SKRÓCONA

Test zawiera: Test Stosunków Rodzinnych- podrecznik dla Par Małżeńskich ( dostępne:
20 ) Test Stosunków Rodzinnych- podrecznik dla Dzieci ( dostępne: 19 ) test stosunków
rodzinnych -badania walidacyjne na populacji polskiej ( dostępne: 10 ) Test stosunków
rodzinnych ( dostępne: 5 ) test stosunkow rodzinnych wersja dla par malzenskich (
dostępne: 0 ) test stosunkow rodzinnych wersja dla dzieci ( dostępne: 0 )

Autorzy testu: Eva Bene, James Anthony

Autor adaptacji: Anna Frydrychowicz (1993)

Wiek: dzieci, dorośli.

Procedura: badanie indywidualne; bez ograniczenia czasu; przeciętnie 25 minut.

TSR służy do badania uczuć, jakie członkowie rodziny żywią wobec siebie nawzajem;
pozwala także na ocenę spostrzeganych przez badanego uczuć członków rodziny wobec
niego.

Opis: TSR dostępny jest w trzech wersjach: dla dzieci młodszych, dla dzieci starszych oraz
dla par małżeńskich. Wersja dla dzieci młodszych liczy 40 stwierdzeń, dla dzieci starszych
- 86 i dla dorosłych - 78 stwierdzeń. Test składa się z 20 figur przedstawiających postaci
w różnym wieku. Badany wybiera postaci przedstawiające członków jego rodziny, a
następnie rozdziela między nich karteczki ze stwierdzeniami.

Rzetelność: brak danych polskich; umiarkowanie wysoka zgodność wewnętrzna wersji

oryginalnej.

Trafność: potwierdzona trafność diagnostyczna (korelacje z innymi testami) oraz

trafność teoretyczna (różnice międzygrupowe w przewidywanym kierunku).

Normy: funkcję norm pełnią: procentowy rozkład wyników dla każdego stwierdzenia
oraz średnie liczby stwierdzeń kierowanych w poszczególnych relacjach przez dzieci
(wersja dla dzieci) i matki (wersja dla par małżeńskich) pochodzące z rodzin
konfliktowych i bezkonfliktowych.

Zastosowanie: w praktyce psychologicznej, do diagnozy stosunków rodzinnych.

 ZASTOSOWANIE TESTU STOSUNKÓW RODZINNYCH E. BENE I J.
ANTHONY’EGO
DO DIAGNOZY RELACJI EMOCJONALNYCH
W RODZINIE GENERACYJNEJ I PROKREACYJNEJ

Test Stosunków Rodzinnych –TSR (angielski skrót FRT - The Family Relation Test)
skonstruowany przez E. Bene i J. Anthony’ego w 1957.
Obiektywnie i rzetelnie określić kierunek i intensywność uczuć dziecka wobec różnych
członków rodziny oraz postrzegane przez dziecko uczucia kierowane do niego.

Test jest narzędziem projekcyjnym. Wg badaczy zachodnich - półprojekcyjnym.

TSR łączy w sobie walory:

 technik projekcyjnych – wydobywa z podświadomości tłumione uczucia i cechy

osobowości.
oraz
 testów psychometrycznych – pozwala na pomiar natężenia emocji i określenie
zależności pomiędzy nimi a innymi cechami osobowości.

Wyniki testu odzwierciedlają świadome emocje dziecka wobec jego rodziców,

włącznie z emocjami mniej lub bardziej ukrywanymi, które trudno by mu było
zwerbalizować w wywiadzie.

Dziecko przypisuje emocje poszczególnym członkom rodziny za pomocą 21

figurek przypominających osoby z rodziny takie, jak matka, ojciec, rodzeństwo, inni
krewni czy własne „ja”.

Model grupy rodzinnej budowany przez dziecko w teście nie musi odpowiadać
modelowi rzeczywistemu; z przyczyn emocjonalnych bądź intelektualnych dziecko może
wyłączać postacie ze swej najbliższej rodziny lub może je dodawać.

TSR jest jedną z niewielu metod pozwalających na diagnozę relacji emocjonalnych

w rodzinie i jedyną, która umożliwia badanie tych relacji na tak wczesnym etapie rozwoju
dziecka (od 3 roku życia). Test ten dzięki posiadaniu trzech porównywalnych wersji
pozwala na diagnozę relacji emocjonalnych pomiędzy wszystkimi członkami rodziny .
Podobnie jak genogram pozwala on więc na diagnozę systemową tych relacji zarówno w
rodzinie generacyjnej, jak i prokreacyjnej.

Skonstruowano trzy podstawowe wersje testu:

 dla dzieci młodszych od 3 do 6 – 8 lat,
 dla dzieci starszych
 dla par małżeńskich.

Dwie pierwsze badają emocjonalne relacje pomiędzy dzieckiem a innymi, ważnymi

dla dziecka członkami rodziny. Wersja dla par małżeńskich bada relacje emocjonalne
pomiędzy małżonkami oraz ich uczucia kierowane do dzieci.
 Test może być użyty także w przypadku rodziców samotnie wychowujących dzieci,
gdy opiekują się oni przynajmniej dwójką dzieci, a także w przypadku relacji
emocjonalnych w trwałych związkach, w których biorą udział przynajmniej trzy osoby
(dwoje dorosłych i dziecko).
W celu zbadania emocjonalnych interakcji w rodzinie test stosuje się we
wszystkich trzech wersjach jednocześnie. Dzięki równoległemu zastosowaniu trzech
wersji istnieje możliwość porównania rodzaju uczuć osób wchodzących w skład rodziny
oraz intensywności ich zaangażowania emocjonalnego.
W Polsce został on po raz pierwszy obszerniej opisany przez J. Rembowskiego
(1986) który wcześniej prowadził nim badania 370 dzieci wczesnoszkolnych (1971).

Zastosowanie:

 zbadanie związków emocjonalnych:

 w rodzinach konfliktowych,
 w rodzinach z dziećmi wykazującymi zaburzenia zachowania,
 w rodzinach z dziećmi średnio i ciężko upośledzonymi psychicznie
 badania relacji emocjonalnych pomiędzy chłopcami wykazującymi zaburzenia
seksualne a ich rodzicami
 badanie relacji matek z dziećmi chorymi (np. na astmę)

Dodatkowe zastosowanie:

 sformułowanie celów terapii rodzinnej oraz ocena postępów w psychoterapii.

 ocena systemów rodzinnych, w których pojawia się dysfunkcja
 badanie A. Rosen i S. Brigham (1984), którzy wskazali na istotność wieku oraz płci
we wzorach przywiązania dziewcząt i chłopców wobec rodziców:

o Chłopcy w wieku 5 – 8 lat mają mniej uczuć zależności wobec swych matek
niż dziewczynki, a bardziej zależni są od samych siebie.
o Chłopcy wyrażają więcej negatywnych emocji wobec swych ojców i jest to
uzależnione od wieku.
o Badane dziewczęta miały tendencję do wyrażania mniej czytelnie niż chłopcy
emocji negatywnych wobec własnych rodziców oraz do doświadczania
silniejszych uczuć zależności ze swymi matkami, choć tendencja ta spadała
wraz z wiekiem.

 specyficzna wersja TSR wykorzystywana do diagnozowania zaburzeń związanych

z nadużyciami seksualnymi wobec dzieci. Stworzono 14 kart uzupełniających,
które dają możliwość wskazania w sposób bardziej bezpośredni na zachowania
związane z nadużyciami seksualnymi wobec dziecka. Karty te oferują dziecku nie
zagrażający, niebezpośredni i właściwy dla wieku kontekst, do którego mogą
odnieść własne doświadczenie, muszą być jednak używane z wyczuciem i
doświadczeniem ze strony osoby badającej

W pierwotnym teście z 1957 roku E. Bene dokonała zmian w poszczególnych

stwierdzeniach testu tak, aby były one jak najbardziej uniwersalne i brały pod uwagę
różnice międzykulturowe (E. Bene, 1978). Ogółem zmieniono 3 stwierdzenia dla dzieci
starszych i dwa dla młodszych. W obecnym wydaniu podręcznika zaproponowano
niewielkie zmiany w sposobie przeprowadzania badania testowego, w celu uzyskania
lepszego kontaktu z dzieckiem i nawiązania z nim współpracy. Wersja polska TSR jest
oparta właśnie na poprawionym podręczniku z 1978.

Wersje testu. Charakterystyka skal

Skale we wszystkich wersjach testu obejmują głównie emocje pozytywne i emocje

negatywne o różnym natężeniu kierowane przez badaną osobę do członków rodziny i
kierowane przez członków rodziny do osoby badanej.

Tak jest w przypadku wersji dla dzieci młodszych, gdzie dodatkową skalą jest
skala dotycząca emocji związanych z zależnością od innych osób. Przykładowe
stwierdzenie tej skali brzmi: „N… chce żebyś mu (jej) dał obiad. Kto powinien dać obiad
N…?” (N występuje tu zamiast imienia osoby badanej).

W wersji dla dzieci starszych pojawia się różny stopień natężenia poszczególnych
emocji.
1) Skale dotyczące postaw pozytywnych obejmują emocje od umiarkowanych
do silnych – od akceptacji po emocje o zabarwieniu zmysłowym.
2) Skale wyróżniają dwa typy postaw negatywnych od umiarkowanych do
silnych – od braku przychylności po nienawiść.
3) Dodatkowymi skalami badającymi postawy rodzicielskie są:
· skala nadmiernej pobłażliwości – np.: „To jest ta osoba z rodziny, którą
matka/ojciec zanadto rozpieszcza”
· skala nadmiernej opiekuńczości. – np.: „Mama martwi się, że ta osoba z
rodziny może zachorować”.

Wersja dla par małżeńskich stopniuje wyrażane emocje pozytywne i negatywne

małżonków.
1) Postawy związane z emocjami pozytywnymi obejmują uczucia od
przyjacielskiej aprobaty po intensywną miłość.
2) Postawy związane z emocjami negatywnymi uczucia od dezaprobaty po
wrogość.
3) Skale dodatkowe:
· skala badająca uczucia opiekuńcze – np.: „Czasem martwię się, że tej
osobie z rodziny może się coś przydarzyć”
· skala badająca uczucia związane z kompetencją lub jej brakiem. – np.:
„Ta osoba z rodziny nie radzi sobie dobrze z trudnościami”.

Czyli podsumowując można powiedzieć, że :

1. Skale we wszystkich wersjach testu obejmują głównie emocje pozytywne i

emocje negatywne o różnym natężeniu kierowane przez badaną osobę do
członków rodziny i kierowane przez członków rodziny do osoby badanej. Tak
jest w przypadku wersji dla dzieci młodszych, gdzie dodatkową skalą jest
skala dotycząca emocji związanych z zależnością od innych osób. Przykładowe
 stwierdzenie tej skali brzmi: „N… chce żebyś mu (jej) dał obiad. Kto powinien
dać obiad N…?” (N występuje tu zamiast imienia osoby badanej).
2. W wersji dla dzieci starszych pojawia się różny stopień natężenia
poszczególnych emocji. Skale dotyczące postaw pozytywnych obejmują emocje
od umiarkowanych do silnych – od akceptacji po emocje o zabarwieniu
zmysłowym. Skale wyróżniają dwa typy postaw negatywnych od
umiarkowanych do silnych – od braku przychylności po nienawiść.
Dodatkowymi skalami badającymi postawy rodzicielskie są skala nadmiernej
pobłażliwości oraz skala nadmiernej opiekuńczości. Przykładem stwierdzeń
dotyczących nadmiernej pobłażliwości jest: „To jest ta osoba z rodziny, którą
matka/ojciec zanadto rozpieszcza”, a przykładem stwierdzeń dotyczących
nadmiernej opiekuńczości jest: „Mama martwi się, że ta osoba z rodziny może
zachorować”.
3. Podobnie jak w wersji dla dzieci starszych, wersja dla par małżeńskich
stopniuje wyrażane emocje pozytywne i negatywne małżonków. Postawy
związane z emocjami pozytywnymi obejmują uczucia od przyjacielskiej
aprobaty po intensywną miłość, a postawy związane z emocjami negatywnymi
uczucia od dezaprobaty po wrogość. Skale dodatkowe to skala badająca uczucia
opiekuńcze oraz skala badająca uczucia związane z kompetencją lub jej
brakiem. Uczucia opiekuńcze obejmują takie stwierdzenia, jak: „Czasem
martwię się, że tej osobie z rodziny może się coś przydarzyć”, a uczucia
związane z kompetencją lub jej brakiem takie stwierdzenia, jak: „Ta osoba z
rodziny nie radzi sobie dobrze z trudnościami”.
Dokładniejsza charakterystyka skal w poszczególnych wersjach testu została
zamieszczona w podręcznikach do testu (E. Bene-1993, E. Bene J. Anthony, 1993)

Trafność i rzetelność testu. Badania walidacyjne.

Trafność testów, które nie podlegają walidacji w sposób konwencjonalny, należy

określić poprzez trafność konstruktu teoretycznego (E.Bene, J.Anthony, 1978). Na tej
podstawie przeprowadzono walidację TSR badając dzieci starsze (pacjentów klinicznych)
w przedziale wieku: 7 – 15 lat. Wyniki testu porównano z informacjami uzyskanymi ze
studium przypadku. W rezultacie stwierdzono, iż reakcje testowe dzieci odzwierciedlały
emocje, jakie rodzice przejawiali wobec dzieci.
W literaturze przedmiotu istnieje dyskusja na temat poprawności
psychometrycznej TSR. W zachodnich badaniach uznaje się go za półprojekcyjny test
(semiprojective), a niektórzy stwierdzają, że z powodów metodologicznych bardziej
właściwe byłoby traktowanie go jako użyteczną technikę kliniczną niż standaryzowany i
znormalizowany test psychologiczny (Brand, 1996). Niemniej jednak wiele z zarzutów
stawianych technikom projekcyjnym można odnieść także do technik nie projekcyjnych
(A. Dunaj-Kozłowska, 1980). Stąd pojawiły się postulaty, iż pomimo tego, że
półprojekcyjne narzędzia są bliższe standardom dla testów psychometrycznych niż inne
techniki projekcyjne, zazwyczaj występuje potrzeba kontynuowania studiów
walidacyjnych i normatywnych.
Trafność testów, które nie podlegają walidacji w sposób konwencjonalny, należy
określić poprzez trafność konstruktu teoretycznego (E.Bene, J.Anthony, 1978). Na tej
podstawie przeprowadzono walidację TSR badając dzieci starsze (pacjentów klinicznych)
w przedziale wieku: 7 – 15 lat. Wyniki testu porównano z informacjami uzyskanymi ze
studium przypadku. W rezultacie stwierdzono, iż reakcje testowe dzieci odzwierciedlały
emocje, jakie rodzice przejawiali wobec dzieci.
Pierwszą badaną grupą było dziesięcioro dzieci, które w ocenie ich matek oraz
pomocy społecznej miały ojców surowych i wrogich. Reakcje dzieci na uczucia
otrzymywane od takich ojców były następujące: u dwóch osób przeważały uczucia
ambiwalentne, a u 8 pojawiło się 2/3 uczuć negatywnych w stosunku do pozytywnych.
Drugą grupą badaną było 16 matek, z których 9 kochało swoje dzieci, a 7 ukrywało
poczucie odrzucenia względem dziecka. Reakcjami wyrażonymi w TSR na uczucia
otrzymywane przez dzieci były: wśród matek kochających – 8 dzieci wyrażało 2/3 uczuć
pozytywnych, a 1 przewagę ambiwalencji, natomiast wśród matek odrzucających – 4
dzieci wyrażało ambiwalencję, 2 wykazało 2/3 uczuć negatywnych i tylko jedno dziecko
2/3 uczuć pozytywnych.
W polskich badaniach określających trafność testu A. Frydrychowicz (1993)
szacowała trafność kryterialną i teoretyczną. Przebadano matki i dzieci z 401 rodzin, z
których 204 były rodzinami bezkonfliktowymi, a 197 rodzinami konfliktowymi –
alkoholowymi, skłóconymi i rozwodzącymi się. Przebadano matki i dzieci z 401 rodzin, z
których 204 były rodzinami bezkonfliktowymi, a 197 rodzinami konfliktowymi –
alkoholowymi, skłóconymi i rozwodzącymi się. Trafność teoretyczną zbadano
porównując wyniki TSR uzyskane przez rodziny bezkonfliktowe i konfliktowe w zakresie
przeżywanych emocji pozytywnych oraz wykazywanego przez dzieci zahamowania w
relacjach z innymi.
Trafność teoretyczną badano także porównując wyniki uzyskane w TSR ze skalami
innych kwestionariuszy takich, jak Arkusz Zachowania się Ucznia B. Markowskiej oraz
Rysunek Rodziny; zastosowano dodatkowo wywiad z poszczególnymi członkami rodziny.

W wersji oryginalnej określając rzetelność TSR nie użyto tradycyjnych technik

psychometrycznych, ponieważ autorzy uznali, iż konwencjonalne metody nie nadają się
w przypadkach, gdy pamięć osób badanych rzutuje na wyniki retestu. Dlatego też
utworzono z 86 stwierdzeń trzy wskaźniki:

- emocje pozytywne pochodzące od dziecka i kierowane do dziecka,

- emocje negatywne pochodzące od dziecka i kierowane do dziecka,
- nadopiekuńczość i nadmierne pobłażanie.

Współczynniki rzetelności obliczono osobno dla każdego członka rodziny z dwóch

wskaźników połówkowych (kwestie parzyste i nieparzyste). Osoby, które weszły w skład
badania to matka, ojciec oraz rodzeństwo wymienione jako pierwsze. Używając tej
procedury stwierdzono, że TSR jest testem dostatecznie rzetelnym. W badaniach
rzetelności TSR stwierdzono następujące korelacje między kartkami o treści
pozytywnej: od 0,85 do 0,81; a między kartkami o treści negatywnej - od 0,85 do
0,67

Badanie J. Rembowskiego przeprowadzone było jednak metodą konwencjonalną

(badanie stabilności bezwzględnej). Dwukrotne badanie w odstępie 6 dni wśród 33-
osobowej grupy dzieci dało współczynnik korelacji od 0,86 do 0,72

Badania normalizacyjne TSR przeprowadzono jedynie w przypadku wersji dla

par małżeńskich (E. Bene, 1993). Badaną grupę stanowiło 60 małżeństw, 26 z dziećmi pod
opieką psychiatryczną i 34 małżeństwa z dziećmi bez problemów psychiatrycznych
(rodziny kliniczne i normalne). Przedział wiekowy badanych dzieci – pacjentów, ich
rodzeństwa i dzieci normalnych wynosił od 7 do 17 lat. Zbadano częstość stosowania
przez pary małżeńskie stwierdzeń zawartych w teście. Istotność różnic ustalono przy
zastosowaniu nomografów Zubina, w poszczególnych wymiarach kierowania uczuć:
- stwierdzenia używane dla siebie samego (self),
- stwierdzenia stosowane wzajemnie wobec siebie przez mężów i żony,
- stwierdzenia stosowane przez pary małżeńskie w odniesieniu do dzieci,
- wartości mediany dla stwierdzeń kierowanych przez małżonków do członków
rodziny.
- genogramu.

PODSUMOWANIA

Podsumowując wyniki badań można stwierdzić, że TSR - wersja dla dzieci

młodszych wykazuje największą diagnostyczność w zakresie relacji z matką. Test
wykazuje nieco mniejszą, ale również istotną statystycznie trafność diagnostyczną
w odniesieniu do akceptacji emocjonalnej własnej osoby i relacji z ojcem. Nie
można natomiast na jego podstawie całkowicie trafnie określać relacji badanych z
rodzeństwem1.

o Na podstawie badań pacjentek depresyjnych przeprowadzonych przez A. Gawlik

(2004) TSR Anthony – Bene, wywiadem z analizą genogramu oraz
kwestionariuszem do badania więzi z rodzicami Parental Bonding Instrument G.
Parkera i L. Browna można określić wpływ kierunku i natężenia relacji
emocjonalnych na rodzaj i typ więzi emocjonalnej oraz rodzaj komunikacji
pomiędzy dzieckiem a rodzicami.

o Rutkowska (2002, s 7-82)) badała relacje w rodzinach dzieci niedostosowanych

Testem Stosunków Rodzinnych oraz kwestionariuszem D. Wójcik. Na podstawie
tych metod można określić związek pomiędzy relacjami emocjonalnymi w
rodzinie dziecka a stosowanymi przez rodziców metodami wychowawczymi
zaufaniem dzieci do rodziców i poczuciem akceptacji dziecka przez rodziców.
Negatywne relacje emocjonalne wiążą się z nadmierną surowością i
niekonsekwencją w wychowaniu. Dzieci niedostosowane nie posiadają wzoru
osobowego w rodzinie. Dzieci nie mają zaufania do rodziców (nie czują się przez nich
rozumiane, nie zwierzają się im ze swoich zmartwień, nie zasięgają ich rady przy
podejmowaniu ważnych decyzji). Dzieci te obdarzają często zaufaniem starsze
rodzeństwo, z którym łączą je relacje pozytywne. Dzieci nie czują się akceptowane
przez rodziców (twierdzą, że rodzice są co do nich rozczarowani oraz że są źle
traktowane w swojej rodzinie). Negatywne relacje rodzinne wpływają na poczucie
niższości i brak poczucia bezpieczeństwa dzieci niedostosowanych a także na ich
ogólnie złe samopoczucie (poczucie samotności, nieszczęśliwości).

1
Jest to jednak opinia jednostkowa (własna) i nie należy jej generalizować na całość badań. Przytoczone dane
określają w zasadzie ogólne cechy testu, wykazane w badaniach.
 o Piekacz (2002,s 207- 208) badając związek relacji emocjonalnych w rodzinach
osób karanych i nie karanych z podobieństwem systemów wartości badanych
i ich rodziców otrzymała następujące wyniki:
- przyjęła hipotezę mówiącą o tym, że pozytywne relacje wewnątrzrodzinne
wzmacniają siłę transmisji międzypokoleniowej systemu wartości odnośnie
wartości autotelicznych (współczynniki korelacji Pearsona dla poszczególnych
wartości od 0,567 do 0,986)
- przyjęła hipotezę, że ambiwalentne i konfliktowe relacje wewnątrzrodzinne
osłabiają transmisję międzypokoleniową systemu wartości (relacje
konfliktowe zostały opisane przy pomocy analizy

Procedura przeprowadzenia badania

1. Podstawą jest nawiązanie dobrego kontaktu z osobą testowaną, a zwłaszcza

badanym dzieckiem.
2. Ważna jest pozytywna relacja emocjonalna oraz atmosfera bezpieczeństwa i
zaufania wytworzona przez osobę badającą po to, aby osoba badana mogła
swobodnie i bez skrępowania wyrażać doświadczane emocje, zwłaszcza
negatywne. Badający samą obecnością ma dawać wsparcie przy przeżywaniu
przez dziecko silnych emocji.
3. Należy ustalić, kto wchodzi w skład rodziny osoby badanej, co odnotowuje się na
arkuszu odpowiedzi.
4. Należy też określić, czy badana rodzina jest rozbita, w separacji, po rozwodzie, czy
mieszka razem lub czy któryś z domowników przebywa poza domem przez
dłuższy czas. W przypadku rozwodu bądź separacji należy ustalić, z którym
rodzicem dziecko mieszka. Jeśli dziecko ma rodzeństwo należy dopytać się o wiek
i imiona braci bądź sióstr.
5. Badanie bezpośrednie:

 Każdemu z wymienionych członków rodziny przydziela się jedną z 21

figur kartonowych reprezentujących dorosłe kobiety, mężczyzn,
dziewczynki, chłopców i niemowlęta.
 Następnie proponuje się dziecku zabawę w rodzinę przy użyciu
wybranych figurek kartonowych oraz puli stwierdzeń dotyczących
emocji kierowanych do osób z rodziny i odbieranych przez dziecko od
poszczególnych członków rodziny. Poszczególne stwierdzenia są
wrzucane do figur, a jeśli dane stwierdzenie pasuje do dwóch lub
więcej osób, fakt ten odnotowuje się w arkuszu odpowiedzi. Jeśli
jakieś stwierdzenie nie pasuje do żadnego członka rodziny możliwy
jest wybór figury określanej jako Pan Nikt.
Uwaga!
Pewien kłopot może stanowić decyzja czy badane dziecko w wieku pomiędzy 6 a 8 rokiem
życia należy przebadać wersją dla dzieci młodszych czy starszych. Pomoc może stanowić
wstępny wywiad i oszacowanie przez badającego poziomu dojrzałości dziecka, zazwyczaj
jednak dzieci powyżej 6 roku życia bada się wersją dla dzieci starszych.
6. Podsumowanie wyników to przeliczenie ilości poszczególnych uczuć
odpowiadających skalom, przy czym każde uczucie otrzymuje jeden punkt,
niezależnie od znaku pozytywnego lub negatywnego.