XXXIX

Wakás ñg “Ang Filibusterismo”.

Si Padre Florentino ay malungkot na tumutugtog ng armonium. Umalis

si Don Tiburcio de Espadana sa pag-aakalang sya ang tinutukoy sa
telegrama na darakpin daw sa gabing iyon. Akala niya’y natunton na sya
ng kanyang asawa na si Donya Victorina.
Nang umagang iyon ay tumanggap ng isang sulat ng isang teniente ng
guardia sibil:

Gwardya: Padre Florentino…

Padre Florentino: ¿Qué necesitas? (anong kailangan mo?)
Gwardya: May nagpadala sa iyo ng isang sulat
Padre Florentino: Ano iyon? *magtataka
Gwardya: Buksan nyo nalang upang inyong malaman, Padre
Padre Florentino: *bubuksan ang sulat at babasahin ng malakas
“Minamahal kong Capellan: Katatanggap ko pa lamang ng isang
telegrama ng komandante na ang sinasabi’y: espanol Escondido casa
Padre Florentino cojera remitira vivo muerto. Sa dahilang ang telegrama
ay lubhang maliwanag ay pagsabihan Ninyo ang kaibigan upang huwag
siyang matagpuan pagpariyan kong huhulihin siya sa ikaw walo ng gabi”
Ang inyong tagisuyong,
PEREZ”
Padre Florentino: Sunugin ninyo ang sulat!
Don Tiburcio: Ah! Aaaaaa…. Ang Victorinang ito! Ang Victorinang ito!
Aaaaa… ahhh! Ay mangyayaring umabot hanggang sa ako’y ipabaril.
*pautal utal
Hindi siya napigil ni P. Florentino: walang nahita sa pagpapaliwanag sa
kaniya na ang ibig marahil sabihin ng salitang cojera ay cogera na ang
kastilang nagtatago ay hindi mangyayari si D. Tiburcio kundi si Simoun,
na may dalawang araw pa lamang na nakakarating. Si D. Tiburcio ay
hindi napahinuhod: ang cojera ay ang kaniya ngang pagkapilay ang
tanda niya sa katawan.
Walang pag-aalinlangan si P. Florentino na ang kastilang hinahanap ay
ang manghihiyas na si Simoun.

Sugatang dumating si Simoun sa bayan nina Padre Florentino na may

dalawang araw na ang nakakaraan. Di na sya inusisa ng pari. Walang
alam ang pari tungkol sa kaganapan noong gabi ng piging sa Maynila.

Padre Florentino: Bakit ka mayroong sugat, Simoun?! *pasigaw na

tanong ni Padre Florentino Simoun: Wala lang ito, Padre
Padre Florentino: Sinaktan ka ba nila dahil patay na ang Kapitan
Heneral?
Simoun: Que dijiste padre? (ano ang sinasabi mo, Padre?) Padre
Florentino: Hindi ba ito totoo?
Simoun: Padre, nagkasugat lamang ako dahil sa aking kawalang pag-
iingat
Padre Florentino: Totoo ba ang iyong sinasabi?
Simoun: Totoo ito, Padre
Padre Florentino: Hindi ka ba tumakas sa mga kawal na tumutugis sa
inyo sa Maynila?
Simoun: Padre?! Saan mo iyan nalalaman Padre
Florentino: Totoo ba ito, Simoun?
Simoun: Hindi, Padre ako lamang ay lubos na nasugatan dahil sa aking
kawalang-pag iingat
Padre Florentino: Oh sya, halika na at dadalhin kita sa ospital upang
magamot ang iyong sugat
Simoun: Hindi ako papayag Padre! Mananatili lamang ako dito sa ating
lugar
Padre Florentino: Hindi maaari Simoun! Malubha ang sugat na iyong
dinanas at kailangan itong lapatan ng paunang lunas
Simoun: Nais ko lamang magpagamot kay Dr. Espadana.
Padre Florentino: Halika at tayo’y paroroon

Si P. Florentino ay humintô sa pagtugtóg at lumapit sa durung̃awan

upang tanawín ang dagat. Iniisip nya ang pakutyang ngiti ni Simoun na
mabatid nito ang telegrama at sa ikawalo ng gabi ay darating ang mga
darakip

Padre Florentino:
Ano baga ang kahulugan ng mga ngiting iyon?
At ang isá pang ngitî, na lalò pang malungkót at pakutyâ nang mabatíd ̃
na sa ika waló pa ng̃ gabí magsisidatíng?
¿Anó ang ibig sabihin ng̃ hiwagàng iyon? ¿Bákit ayaw magtagò si
Simoun?

Maraming pumapasok na kuro kuro sa isipan ni Padre Florentino dahil

sa kanyang nasaksihan na telegrama

Padre Florentino: Isa lamang taong arogante itong si Simoun na dati’y

makapangyarihan ngunit ngayon ay kahabag habag
Padre Florentino: Bakit rin gustong mamalagi ni Simoun dito na gayong
dati’y napakababa ng aking tingin dito?

Hindi ito pinansin ni Simoun ang pakikisuyo ng pari na tulungang

makalaya sa Isagani sa kulungan dalawang buwan ang nakararaan

Ikinalungkot din ni Isagani ang pagkakadali ng kasal ni Paulita at Juanito

sa tulong ni Simoun. Sa kabila ng lahat ng ito ay ang pagtulong ni Padre
Florentino kay Simoun ay tila walang pagnanasang mailigtas si Simoun
ang sarili

Pumasok ang pari sa silid ni Simoun

Padre Florentino: Simoun, ¿estás ahí en tu habitación? (Simoun, nariyan

ka ba sa iyong silid?
*Nakita ni Padre Florentino na uminon ng lason si Simoun

Padre Florentino: ¿Nahihirapan bagá kayó, ginoóng Simoun?

Simoun: Kauntî, ngunì’t sa loób ng̃ ̃ iláng sandalî, ay matatapos na
ang paghihirap ko *mahinhin na boses

Sindák na pinapagduop ni P. Florentino ang mg̃a kamáy, dahil sa warìng

nákilala ang kakilákilabot na katotohanan.

Padre Florentino: ¿Anó ang ginawâ ninyo, Dios ko? ¿Anó ang inyóng
ininóm *Nakita ang bote na may lamang lason
Simoun: Walâ nang magagawâ! walâ ng lunas!̃ — dagdag pa nito ay..
¿anó ang ibig ninyóng gawín ko? bago tumugtóg ang iká waló... Sa
patáy ó sa buháy.... patáy ay oo, ng̃unì’t buháy ay hindî.

Padre Florentino: Dios Ko! Ano ang ginawa ninyo!

Simoun: Huminahon kayó—ang putol ng̃ may sakít sa tulong ng isáng ̃
galáw ng̃ mukhâ—ang nagawâ’y nagawâ na. Hindî dapat na akó’y
mahulog na buháy sa kamáy ng̃ sino man.... maaarìng makuha ang aking
lihim. Huwág kayóng magambalà, huwág kayóng malitó, walâ nang
magagawâ.... Pakinggán ninyó akó! Sasapit na ang gabí at kailang̃ang
huwág mag-aksayá ng̃ panahón.... kailang̃an kong sabihin sa inyó ang
aking lihim, kailang̃an kong ipagkatiwalà sa inyó ang hulí kong nasà....
kailang̃an kong mákilala ninyó ang aking kabuhayan.... Sa mg̃a
sandalîng itó na katang̃îtangì ay ibig kong iibís sa akin ang isáng ̃
pasanin, ibig kong paliwanagan ninyó sa akin ang isáng
pagaalinlang̃an.... kayóng may malakíng pananalig sa Dios.... ibig kong
sabihin ninyó sa akin kung may isáng Dios!
Padre Florentino: Ngunì’t isáng panglunas sa lason, ginoóng Simoun.... ̃
mayroón akóng apomorfina.... mayroón akóng eter, cloroformo....

Tinangka pa ng pari na ihanap ng lunas si Simoun ngunit tumanggi na

ito.
Simoun: Walâ nang mangyayari.... walâ nang mangyayari! Huwag
kayóng magaksayá ng̃ panahón! Yayaon akóng dalá ang aking lihim.

Ang klérigo’y litóng nagpatiluhód sa kaniyáng reclinatorio,nanalang̃in sa

paanan ng̃ Cristo, isinubsób ang mukhâ sa dalawáng kamáy at
pagkatapos ay tumindíg na walâng imík at kagalanggalang na warìng
tinanggáp sa kaniyáng Dios ang boông bagsík, ang boông sanghayâ, ang
boông kapangyarihan ng̃ isáng Hukom ng̃ mg̃a budhî. Inilapit ang isáng
sillón sa dakong ulunán ng may sakít at humandâng making̃ ̃íg.

Dito na ipinagtapat ni Simoun ang tunay niyang katauhan.

Simoun: Labintatlong taon akong tumigil sa Europa upang mag aral saka
bumalik sa Pilipinas na may dalang pangarap at pag-asa. Pinatawad ko
ang mga nagkasala sa aking ama at piniling mabuhay ng tahimik at
mapayapa.
Padre Florentino: Mayroon ka ring palang lubos na pag unawa, Simoun
Simoun: Ngunit padre, nagkaroon ng isang kaguluhan ang dumating sa
aking buhay, at isang iglap lang ay nawala ang aking pangalan, yaman,
pag ibig, kinabukasan at pati ang aking Kalayaan.
Padre Florentino: Pero ¿por qué simón? (Pero bakit, Simoun?)
Simoun: Padre, nailigtas lamang ako sa kamatayan sa tulong ng aking
isang kaibigan
Simoun: Tinangka kong maghiganti Padre, Nagpunta ako sa ibang bansa
dala ang kayamanan ng aking mga magulang at ako’y nangangalakal
Padre Florentino: Nakapanlulumo ang iyong naranasan, Iho
Simoun: Nakilala ko din ang Kapitan Heneral noong kumadante pa
lamang siya. Pinautang siya at nagging matalik na kaibigan dahil sa
walang hiyaan ng kapitan na sya lang ang nakakaalam.
Simoun: Sa tulong rin ng salapi ay naging magkaibigan kami ni Kapitan
Heneral at naging sunud-sunuran sa kanya

Marami pang pagtatapat na sinabi si Simoun na inabot na ng gabi ng

ito’y matapos. Saglit na nanahimik at inihingi ng tawad ng pari ang mga
pagkukulang ni Simoun.

Padre Florentino: Simoun, nais ko lamang ihiling na lubos mong igalang

ang mag-aalahas ang kalooban ng diyos.
Simoun: Ngunit Padre? Bakit hindi ako tinulungan ng diyos sa aking
layunin?
Padre Florentino: Sapagkâ’t pinilì ninyó ang isáng paraan na hindî Niya
masasang-ayunan, ang kaluwalhatìang pagliligtás sa isáng bayan ay
hindî kakamtín ng̃ isáng nákatulong sa pagpapahirap sa kaniya! Inakalà
ninyóng ang dinung̃isan at sinirà ng̃ pagkakasala at kasamâán ay
nangyayaring malinis at mailigtás ng isá ring pagkakasala at isá ring ̃
kasamâán! Kamalìan! Ang pagtataním ay walâng ibubunga kundî ̃
kakilakilabot na anyô; ang sala ay mga salarín; tang̃ ìng ang pag̃
-ibig ang nakagagawá ng mg̃ a bagay na kahang̃ àhang̃ ̃à,
ang kabaitan lamang ang nakapagliligtás!
Simoun: Siya! tinatanggáp ko ang inyóng sabi, kó’y námalî; ng̃unì’t sa
dahiláng akó’y námalî ¿ay ipagkákaít na ba ng Dios na iyan ang ̃
kalayàan sa isáng bayan at ililigtás ang maraming lalò pang salarín kay
sa akin? ¿anó na lamang ang kamalìan ko sa piling ng̃ mg̃a pagkakasala
ng mg̃ ̃a namamahalà? ¿Bakit pahahalagahán pa ng Dios na iyan
ang ̃ aking kabuktután kay sa mga daíng ng̃ ̃ nápakaraming walâng
sala? ¿Bakit hindî akó sinugatan at pinagtagumpáy pagkatapos ang
bayan? ¿Bakit binabayàang magtiís ang gayóng karaming mga
karapatdapat at ̃ mg̃a tapát na loob at nasisiyaháng walâng katigátigatig
sa kaniláng mg̃a paghihirap?
Padre Florentino: Ang mg̃a tapát na loob at ang mg̃a karapatdapat ay
kailang̃ang mang̃agtiís upang ang kaniláng mg̃a adhikâ’y mákilalà’t
lumaganap! Kailang̃ang iwaksí ó basagin ang sisidlán upang halimuyak
ang bang̃ó, kailang̃ang pingkîín ang bató upang sumipót ang apóy!
Mayroon ding pasiya ng kalang̃ ̃itán sa mga paguusig ng̃ ̃ mg̃a maniniíl,
ginoong Simoun!
Simoun: Alám ko! ngâ’t inudyukán ko ang kabang ̃isan....
Padre Florentino: Tunay, kaibigan ko, ngunì’t ang lalòng maraming ̃
sumabog ay ang may tagláy na kabulukán! Pinalusog ninyó ang
kabulukán sa kapamayanan nang hindî naghasík ng̃ anomang adhikâín.

Nagkaroon ng kaunting katahimikan sa gitna ng pag uusap

Simoun: Kung gayó’y ¿anó ang nararapat gawín

Padre Florentino: ¡Magtiís at gumawâ! *sigaw nito kay Simoun
Simoun: ¡Magtiís.... gumawâ!—ang malungkót na ulit ng may sakít ̃
— ¡ah! madalîng sabihin iyan kapag hindî nagtitiís.... kapag ang
paggawâ ay pinapagkákamít ng gantíng̃ -palà!.... *galit na sagot nito
Padre Florentino: Isáng Dios na lubhâng matapát, ginoong Simoun,
isáng Dios na nagpaparusa sa kakulang̃án natin sa pananalig, sa ating
masasamâng hilig, sa muntîng pagpapahalagá natin sa karangalan, sa ̃
ating pagkamámamayán....

Pinisil ni Simoun ang kamay ng pari. Naghari ang katahimikan. Dalawang

pisil pa ang kanyang ginawa at nagbuntong hininga si Simoun at higit na
mahabang katahimikan ang namayani

Napabulong na lamang ang pari ng…

Padre Tolentino: Nasaan ang kabataang naglalaan ng magagandang

sandal, ng kanilang mga pangarap at kasiglahan alang-alang sa ikabubuti
ng kanilang bayan? ¿Násaan ang malingap na magbúbubô ng̃ ̃ kaniyáng
dugô upang hugasan ang ganiyáng maraming kahihiyán, ang gayón
karaming pagkakasala, ang gayón karaming bagay na kamuhîmuhî?
Malinis at walâng bahid dung̃is ang kailangang magíng buhay na alã
y upang ang handóg ay magíng karapatdapat!.... ¿Saan kayó nang̃ároón,
[356]mga kabinatàan, na magtátagláy ng̃ lakás ng̃ buhay na
tumanan na ̃ sa aming mga ugát, ang kalinisan ng̃ ̃ mg̃a pagkukurò na
nadungisan sa ̃ aming mg̃a kaisipán at ang lagabláb ng̃ sigabó na
namatáy na sa aming mg̃a pusò?.... Inaantáy namin kayó, oh mg̃a binatà,
halíkayó at kayó’y aming ináantáy!
Naluha ang pari at binitawan ang kamay ni Simoun na maysakít,
tumindíg at lumapit sa durung̃awan upang tanawín ang malawak na
dagat. Iláng mahinàng katóg sa pintûan ang pumukaw sa kaniyá sa
gayóng pag-iisíp. Yaón ay ang alilà na nagtatanóng kung magsísindí ng̃
ilaw.

Taga-sindi: buenas noches padre, maaari bang sindihan ang inyong ilaw?
Padre Florentino: Kung gayon ang iyong ninanais, maaari naman

Nang ang parì’y lumapit sa may sakít at nakita itó, sa tulong ng̃ liwanag
ng lámpara, na hindî kumikilos, nakapikít ang mg̃ ̃a matá, ang kamáy na
pumigil sa kaniyáng kamáy ay nakabuká at nálalahad sa gilid ng̃
hihigán, ay inakalà niyáng natutulog; ngunì’t nang máramdamáng hindî ̃
humíhingá, ay marahan niyáng hinipò at sakâ pa lamang náhalatâng ̃
patáy: untî-untî nang lumálamíg.

Luluhod si Padre Florentino at magdadasal

Padre Florentino: Dios mío, guía a este Simoun a donde lo lleves (Oh
diyos ko, gabayan nyo itong si Simoun kung saan ninyo man siyang
dadalhin)

Nang tumindíg at pinagmasdán ang bangkáy na sa mukhâ’y nábabakás

ang isáng matindíng hapis, ang sakit ng̃ isáng boông buhay na walâng
kabuluhán, na tinagláy hanggáng sa dako pa roon ng̃ kamatayan, ay
nangilabot ang matandâ at bumulong na:̃
Padre Florentino: ¡Kaawâán nawâ ng̃ Dios ang mga naglikô sa kaniyá
ng̃ ̃ daan!

Pagkaraan nito ay tinawag ng pari ang mga utusan, pinaluhod nya ang
mga ito at pinagdasal.

Padre Florentino: Mga kasama, tayo ay magdasal para sa payapang pag

lalakbay ni Simoun
Utusan: Masusunod, Padre Florentino

Pagkatapos nilang magdasal ay umalis na ang pari sa silid at kinuha ang

takbang bakal ni Simoun. Dinala niya ito sa talampas na laging inuupuan
ni Isagani upang sisirin ng tingin ang kalaliman ng dagat.

Tumingín si P. Florentino sa dako ng̃ ̃ kaniyáng paanan. Sa ibabâ’y

nákikita ang paghampás sa mg̃a ukab ng bató ng̃ ̃ mg̃a maiitím na alon
ng̃ Pasípiko, na lumilikhâ ng̃ mauugong na kulóg, na sabáy sa
pagniningníng na warì’y apóy ng̃ mga alõ n at mg̃a bulá, dahil sa tamà
ng̃ sinag ng̃ buwan, na warì’y dakótdakót na brillante na inihahagis sa
hangin ng̃ isáng gawi ng̃ kailaliman. Tumanáw sa boô niyang
paligid. ̃ Nag-íisá siya. Ang ulilang baybayin ay nagtátapós sa malayò na
warì’y isáng paguulap, na pinapawì untî-untî ng buwan hanggáng sa
makiisà sa ̃ lalòng malayòng dako na abot ng tanáw. Ang kagubatan ay
bumúbulóng ̃ ng mg̃ ̃a ting̃ig na walâng linaw. Sa gayó’y inihagis ng̃
matandâ na itinapon sa dagat ang takba, sa tulong ng kaniyáng
malalakás ñ a bisig. Umikit na makáilan at matuling tumungo sa
kailaliman na gumuhit ng̃ ̃ pabalantók at naglarawan sa kaníyáng
makinis na ibabaw ng iláng ̃ malamlám na sinag ng buwán. Nakita ng̃ ̃
matandâ ang pagtilampon ng̃ mg̃a paták, nakáding̃íg ng isáng buluwák
at ̃ naghilom ang tubig matapos malamon ang kayamanan. Nag-
antabáy ng iláng sandalî upang tingnán ̃ kung may isasaulî ang
kailaliman, ngunì’t mulîng naghilom ang mg̃ ̃a alon na mahiwagàng gaya
ng̃ dati, at hindî naragdagán ng̃ isá mang kutón ang kaniyáng kulót na
ibabaw, na warìng sa nilapadlapad ng̃ dagat ay walâng nahulog kundî
isáng muntîng bató lamang.

Padre Florentino: ¡Itagò ka ng̃ Kalikasán sa kailaliman na kasama ng̃

mg̃a korales at mga perlas ng̃ ̃ kaniyáng walâng pagkapawìng mg̃a
dagat! *isisigaw ng malakas *iuunat ang kamay na parang hahatiin ang
dagat Padre Florentino: Kapag sa isáng banal at mataás na layon ay
kakailang̃anin ka ng mg̃ a tao, ay mátututuhan kang kunin ng̃ ̃ Dios
sa sinapupunan ng̃ mg̃a alon.... Samantala, diyán ay hindî ka
makagagawâ ng kasamâán, hindî mo ililikô ang katwiran, hindî ka mag̃
-uudyók sa kasakimán!....

Maya-maya’y inihagis ni Padre Florentino ang mga takba ng brilyante at

alahas ni Simoun sa karagatan.

Wakás ñg “Ang Filibusterismo”.

Aries Andrie S. Barcebal

10 Respect