BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN

Khoa Toán Tin

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
1. Phương pháp lặp đơn
Nội dung phương pháp
Xét hệ phương trình
Ax = b (1)

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
1. Phương pháp lặp đơn
Nội dung phương pháp
Xét hệ phương trình
Ax = b (1)
Biến đổi tương đương đưa hệ phương trình (1) về dạng:
x = Bx + g (2)

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
1. Phương pháp lặp đơn
Nội dung phương pháp
Xét hệ phương trình
Ax = b (1)
Biến đổi tương đương đưa hệ phương trình (1) về dạng:
x = Bx + g (2)
(0) n (k)
Với x ∈ R tùy ý và xây dựng dãy xấp xỉ {x }k≥0 theo công
thức:
x (k+1) = Bx (k) + g , k ≥0 (3)
Định lý hội tụ
Giả sử kBku < 1. Khi đó với x (0) ∈ Rn bất kỳ cho trước, dãy xấp xỉ
{x (k) }k≥0 xây dựng theo công thức (3) đều hội tụ tới nghiệm duy nhất
x ∗ của hệ phương trình (1). Hơn nữa, ta có các đánh giá sai số:
kBkku
kx (k) − x ∗ ku ≤ kx (1) − x (0) ku (4)
1 − kBku
kBku
kx (k) − x ∗ ku ≤ kx (k) − x (k−1) ku (5)
1 − kBku
Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
Bài tập 3
Cho hệ phương trình Ax = b với
   
5 1 1 5
A = 1 5 1 b = 1
1 1 5 1

a) Chứng minh rằng có thể đưa hệ phương trình trên về dạng

x = Bx + g với kBk∞ < 1.
b) Cho x (0) = (0, 0, 0)T . Hãy xây dựng các xấp xỉ x (1) , x (2) , x (3) , x (4) theo
phương pháp lặp đơn
x (k+1) = B.x (k) + g
Đánh giá sai số kx (4) − x ∗ k∞ với x ∗ là nghiệm đúng của hệ phương trình
đã cho.

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
Bài tập 3
Cho hệ phương trình Ax = b với
   
5 1 1 5
A = 1 5 1 b = 1
1 1 5 1

a) Chứng minh rằng có thể đưa hệ phương trình trên về dạng

x = Bx + g với kBk∞ < 1.
b) Cho x (0) = (0, 0, 0)T . Hãy xây dựng các xấp xỉ x (1) , x (2) , x (3) , x (4) theo
phương pháp lặp đơn
x (k+1) = B.x (k) + g
Đánh giá sai số kx (4) − x ∗ k∞ với x ∗ là nghiệm đúng của hệ phương trình
đã cho.
Lời giải
a) Ta có A là ma trận đường chéo trội theo hàng nên suy ra điều phải
chứng minh.

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
Lời giải (tiếp)

b) Ta đưa
 hệ về dạng:
5x1 + x2 + x3 = 5

x1 + 5x2 + x3 = 1

x + x2 + 5x3 = 1

 1
x1 = −0, 2x2 − 0, 2x3 + 1

⇔ x2 = −0, 2x1 − 0, 2x3 + 0, 2 ⇔ x = Bx + g

x3 = −0, 2x1 − 0, 2x2 + 0, 2


Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
Lời giải (tiếp)
   
0 −0, 2 −0, 2 1
trong đó B = −0, 2 0 −0, 2 , g = 0, 2 .
−0, 2 −0, 2 0 0, 2
Ta có kBk∞ = 0, 4 < 1.
Áp dụng phương pháp lặp đơn với x (0) = (0, 0, 0) ta được:

k x1 x2 x3
0 0 0 0
1 1 0,2 0,2
2 0,92 -0,04 -0,04
3 1,016 0,024 0,024
4 0,9904 -0,008 -0,008

Vậy x ∗ ≈ (0, 9904; −0, 008; −0, 008).

Ta có x (1) − x (0) = (1; 0, 2; 0, 2) nên kx (1) − x (0) k∞ = 1.
0, 44
Sai số: kx (4) − x ∗ k∞ ≤ .1 ≈ 4, 2.10−2 .
1 − 0, 4

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
Bài tập 4ac
Cho hệ phương trình Ax = b với
   
4 0, 24 −0, 08 8
A = 0, 09 3 −0, 15 b=9
0, 04 −0, 08 4 20

a) Giải hệ phương trình bằng phương pháp lặp đơn, với x (0) ≈ g ,
x ∗ ≈ x (5) và đánh giá sai số mắc phải.
c) Cho x (0) = g . Hãy tính gần đúng nghiệm của hệ phương trình bằng
phương pháp lặp đơn với độ chính xác  = 10−2 .

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
Bài tập 4ac
Cho hệ phương trình Ax = b với
   
4 0, 24 −0, 08 8
A = 0, 09 3 −0, 15 b=9
0, 04 −0, 08 4 20

a) Giải hệ phương trình bằng phương pháp lặp đơn, với x (0) ≈ g ,
x ∗ ≈ x (5) và đánh giá sai số mắc phải.
c) Cho x (0) = g . Hãy tính gần đúng nghiệm của hệ phương trình bằng
phương pháp lặp đơn với độ chính xác  = 10−2 .

Lời giải
a) Ta đưa
 hệ về dạng:
4x1 + 0, 24x2 − 0, 08x3 = 8

0, 09x1 + 3x2 − 0, 15x3 = 9

0, 04x1 − 0, 08x2 + 4x3 = 20


x1 = −0, 06x2 + 0, 02x3 + 2

⇔ x2 = −0, 03x1 + 0, 05x3 + 3 ⇔ x = Bx + g

x3 = −0, 01x1 + 0, 02x2 + 5

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
Lời giải (tiếp)
   
0 −0, 06 0, 02 2
trong đó B = −0, 03 0 0, 05 , g = 3 .
−0, 01 0, 02 0 5
Ta có kBk∞ = 0, 08 < 1.
Áp dụng phương pháp lặp đơn với x (0) = (2, 3, 5) ta được:

k x1 x2 x3
0 2 3 5
1 1,92 3,19 5,04
2 1,9094 3,1944 5,0446
3 1,909228 3,194948 5,044794
4 1,909199 3,194963 5,044807
5 1,909198 3,194964 5,044807

Vậy x ∗ ≈ (1, 909198; 3, 194964; 5, 044807).

Ta có x (1) − x (0) = (−0, 08; 0, 19; 0, 04) nên kx (1) − x (0) k∞ = 0, 19.
0, 085
Sai số: kx (5) − x ∗ k∞ ≤ .0, 19 ≈ 6, 7.10−7 .
1 − 0, 08

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN
Lời giải (tiếp)

c) Với x (0) = g thì x (1) ≈ (1, 92; 3, 19; 5, 04) và kx (1) − x (0) k∞ = 0, 19.
kBkk∞
Ta có kx (k) − x ∗ k∞ ≤ kx (1) − x (0) k∞ ≤  suy ra:
1 − kBk∞

0.08k
0.19 ≤ 10−2 ⇔ k ≥ 1.198
1 − 0.08

Vậy chọn n = 2. Khi đó x ∗ ≈ (1, 9094; 3, 1944; 5, 044794).

Khoa Toán Tin Trường Đại học Sư phạm Hà Nội BÀI TẬP PHƯƠNG PHÁP LẶP ĐƠN