บทสังเคราะห,

ภาษา อารมณ)ความรู-สึก และการสื่อสารสุขภาพของไทยในสถานการณ)

การระบาด COVID-19
Language, Emotions and Health Communication during the
Corona Virus 2019 (COVID-19) Pandemic

(สัญญาเลขที่ B17F640195)

โดย
(หัวหน=าโครงการ) ผู=ชEวยศาสตราจารยI ดร. จันทิมา อังคพณิชกิจ
(สังกัด) คณะศิลปศาสตรI มหาวิทยาลัยธรรมศาสตรI

แผนงาน Frontier research และการพัฒนาระบบการสร;างความสามารถ

เพื่อรองรับสถานการณEโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19)
โปรแกรมที่ 17 การแก;ป]ญหาวิกฤติของประเทศ
ประจำปeงบประมาณ 2564

หนiวยบริหารและจัดการทุนด;านการพัฒนากำลังคน และทุนด;านการพัฒนาสถาบันอุดมศึกษา
การวิจัยและการสร;างนวัตกรรม (บพค.)
สำนักงานสภานโยบายการอุดมศึกษา วิทยาศาสตรE วิจัยและนวัตกรรมแหiงชาติ (สอวช.)
 คำนำ
(จากหัวหน*าโครงการวิจัย)

บทสังเคราะห-นี้ เป2นผลสืบเนื่องจากการศึกษาวิจัยดAานภาษา อารมณ-ความรูAสึก และการสื่อสารสุขภาพ

เกี่ยวกับสถานการณ-การระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ในแงQของภาษาอารมณ-ความรูAสึกนั้น ในรายวิจัยนี้
เนA น ที ่ ก ารสรA า งคลั ง ขA อ มู ล ภาษาอารมณ- ค วามรู A ส ึ ก ในภาษาไทยโดยอาศั ย ฐานขA อ มู ล จากการสื ่ อ สารในชQ ว ง
สถานการณ-โรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 หรือ โควิด-19 แพรQระบาดในประเทศไทย ดAวยตระหนักวQาคลังขAอมูล
ภาษาเกี่ยวกับอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทยยังไมQคQอยมีการศึกษามากนัก แตQถึงจะมีการศึกษา ก็มักจะเนAนไปที่
การศึกษาเชิงทัศนคติหรือ sentiment analysis ที่พิจารณาไปที่ทัศนคติแบบขั้วตรงขAาม (polarity) ดAานบวก
(positive) ดAานลบ (negative) หรือแบบเป2นกลาง (neutral) แตQการจะจำแนกเป2นอารมณ-ความรูAสึกพื้นฐานวQา
เป2นอารมณ-โกรธ เศรAา สุข ฯลฯ ยังไมQชัดเจนมากนัก โดยเฉพาะอยQางยิ่งเกณฑ-ทางความหมายที่ใชAจำแนกประเภท
อารมณ-ความรูAสึก รวมไปถึงคูQมือสำหรับการกำกับขAอมูลภาษา เพื่อสรAางคลังขAอมูลภาษา (corpus) ที่สามารถจะ
นำไปใชAตQอยอดสำหรับการศึกษาพัฒนาดAานภาษาปpญญาประดิษฐ-ของไทยไดAนั้น ยังไมQมีการจัดทำออกเป2นคูQมือที่
แนQนอน ชุดโครงการวิจัยจึงไดAมีการจัดทำเกณฑ-ในการจำแนกประเภทอารมณ-ความรูAสึกพื้นฐาน จำนวน 7 อารมณ-
ตามทฤษฎีอารมณ-ของ Ekman (2014) จำนวน 6 อารมณ- และในงานวิจัยนี้ไดAเพิ่มอารมณ- Neutral อีก 1 อารมณ-
ซึ่งการจัดทำเกณฑ-การจำแนกประเภทและนำไปพัฒนาเป2นคูQมือการกำกับขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกนั้น ไดAใชA
องค-ความรูAดAานภาษาศาสตร- โดยเฉพาะอยQางยิ่งดAานอรรถศาสตร- วัจนปฏิบัติศาสตร- และสัมพันธสารวิเคราะห-
(หรือการวิเคราะห-ขAอความ) มาประกอบเขAาดAวยกัน บทสังเคราะห-นี้จึงไดAชี้ประเด็นในการพัฒนาเกณฑ-การจำแนก
และคูQมือการกำกับขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกดAวย
นอกจากนี้ บทสังเคราะห-ยังไดAกลQาวถึงภาพรวมของผลการศึกษาในชุดโครงการวิจัย ซึ่งประกอบดAวย
โครงการยQอย 2 โครงการ ไดAแกQ
โครงการยQอย 1 เรื่อง ภาษา อารมณ)ความรู-สึก และการสื่อสารสุขภาพเกี่ยวกับโควิด-19 ในสังคมไทย
โครงการยQอย 2 เรื่อง ภาษากับชีวิตวิถีใหมM : วิถีปฏิบัติ อุดมการณ) และการปนภาษาในการสื่อสารสถานการณ)
โรคระบาดติดเชื้อโควิด-19
ทั้งสองโครงการมีจุดเนAนของการศึกษาวิจัยที่ตQางกัน แตQก็มีจุดรQวมของการศึกษาที่เหมือนกัน นั่นก็คือ การ
ตอบโจทย-ดAานภาษาและการสื่อสารสุขภาพของไทยในชQวงการระบาดของโควิด-19 ในบทสังเคราะห-นี้ไดAพยายาม
ชี้ใหAเห็นจุดเดQนของการดำเนินการวิจัย ผลของการศึกษาวิจัย และผลผลิตที่เกิดขึ้นจากการวิจัย ที่จะกQอใหAเกิด
ผลลัพธ-ที่สรAางประโยชน-ใหAแกQภาษาและการสื่อสารสุขภาพ ภาษาไทยกับปpญญาประดิษฐ- และการสรAางเครือขQาย
ความรQวมมือเพื่อชQวยพัฒนาองค-ความรูAดAานภาษาไทย ดAานการสื่อสารกับอารมณ-ความรูAสึก และการพัฒนาภาษา
กับเทคโนโลยีปpญญาประดิษฐ-ในอนาคตไดA.
จันทิมา อังคพณิชกิจ
 สารบัญ
หน*า
บทสรุปผูAบริหาร ...1…
บทนำ
1. ที่มาและความสำคัญของปpญหา หลักการและเหตุผล ...10…
2. ผลที่คาดวQาจะไดAรับ ...13…
3. วัตถุประสงค-ของโครงการวิจัย ...14…
4. กรอบการวิจัย ...15…
5. แนวคิด ทฤษฎี และสมมติฐานงานวิจัย ...16…
6. วิธีการดำเนินงานวิจัย ...18…
บทสังเคราะห-
ภาษา อารมณ-ความรูAสึก และการสื่อสารสุขภาพในสถานการณ-โควิด-19 ของไทย
1. ภาพรวมของชุดโครงการวิจัย ...22…
2. โครงการวิจัยในฐานะแหลQงบรรจบของการปฏิสัมพันธ- (Site of engagement) ...25…
และชุมชนปฏิบัติการวิจัย (Community of Research Practice)
3. ผลผลิตของโครงการวิจัย ...26…
4. สถานการณ-วิกฤตของโรคระบาด และการปรากฏตัวของอารมณ-ความรูAสึก ...28…
5. วาทกรรมการแถลงการณ-ของ ศบค.: กลยุทธ การวางกรอบ และความชอบธรรม ...30…
6. ปฏิสัมพันธ-ระหวQางศัพท-และวิถีปฏิบัติทางสังคม: การปรากฏตัว การดำรงอยูQ ...37…
และการเปลี่ยนแปรของภาษาในสังคม
7. ขAอเสนอแนะเกี่ยวกับการสื่อสารสุขภาพในภาวะวิกฤตของโรคระบาด: ...39…
ตรงประเด็น เขAาใจงQาย ใสQใจความรูAสึก
เอกสารอAางอิง ...40…
 สารบัญภาพและตาราง
ตารางที่ หน*า
1 จำนวนคำแยกตามรายการแหลQงขAอมูล ...4…
ภาพที่
1 กรอบการวิจัยของชุดโครงการวิจัย ...15…
 1

บทสรุปผู;บริหาร

ชุดโครงการวิจัยเรื่อง “ภาษา อารมณ-ความรูAสึก และการสื่อสารสุขภาพของไทยในสถานการณ-การ

ระบาด COVID-19 ” เป2นโครงการวิจัยที่ประยุกต-แนวคิดและแนวทางการศึกษาดAานภาษา การสื่อสาร และ
เทคโนโลยีภาษาเขAาดAวยกัน เพื่อตอบโจทย-ความจำเป2นเรQงดQวนของประเทศในสถานการณ-การแพรQระบาดของไวรัส
โควิด-19 โดยจะเป2นการวิจัยที่ตอบสนองในแงQของการชQวยแกAปpญหาระยะสั้นและระยะยาว อันประกอบไปดAวย
โครงการยQอยทั้งหมด 2 โครงการ ไดAแกQ
โครงการยQอยที่ 1 ภาษา อารมณ)ความรู-สึก และการสื่อสารสุขภาพเกี่ยวกับโควิด-19 ในสังคมไทย เนAนการ
ทบทวนการนำเสนอขAอมูลและชุดความรูAดAานสุขภาพ การสื่อสารสุขภาพ และชุดความรูAในแงQของอารมณ-ความรูAสึก
เพื่อสรAางความเขAาใจในการสื่อสารชQวงวิกฤตที่เป2นมากกวQาแคQเนื้อหาของสาร (message) รูปแบบของการสื่อสาร
ตามชQองทางสาธารณะตQาง ๆ ไมQวQาจะมาจากหนQวยงานรัฐหรือเอกชน การสื่อสารในขQาว การสื่อสารในสื่อสังคม
ออนไลน-
โครงการยQอยที่ 2 ภาษากับชีวิตวิถีใหมM : วิถีปฏิบัติ อุดมการณ) และการปนภาษาในการสื่อสารสถานการณ)
โรคระบาดติดเชื้อโควิด-19 เนAนไปที่การสื่อสารในสถานการณ-ของโรคระบาดไดAชี้ใหAเห็นแนวทางของวิถีชีวิตแบบ
ใหมQ (new normal life) ของคนไทย โดยเฉพาะการใชAศัพท-และสำนวนหรือการปนภาษาตQางประเทศในภาษาไทย
จะมีผลตQอความเขAาใจของคนในสังคมไทยมากนAอยเพียงใดในสถานการณ-การแพรQระบาดของโควิด-19 ชุดขAอมูลที่
เจาะจงเป2นพิเศษก็คือ การสื่อสารผQานหนQวยงานของรัฐ ไดAแกQ ศูนย-บริหารสถานการณ-การแพรQระบาดของโรค
ติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019” หรือ “ศบค”
ชุดโครงการวิจัยนี้ จึงไดAกำหนดออกมาเป2น 2 โครงการยQอยขAางตAน โดยทุกโครงการเกี่ยวขAองกับประเด็น
ดAานการสื่อสารสุขภาพในภาวะวิกฤตโควิด -19 เป2นหลัก ในแงQของการทบทวนการนำเสนอขAอมูลและชุดความรูA
ดAานการสื่อสารสุขภาพ ชุดความรูAในแงQของอารมณ-ความรูAสึกเพื่อสรAางความเขAาใจในการสื่อสารชQวงวิกฤตที่เป2น
มากกวQาแคQเนื้อหาของสาร รวมไปถึงการสรAางคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกซึ่งมีเกณฑ-และคูQมือในการกำกับ
ขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกที่มีเกณฑ-ชัดเจน (โครงการยQอยที่ 1) รวมทั้งประเด็นดAานคำศัพท-ใหมQ สำนวนใหมQที่
อาจบQงชี้และชี้นำไปสูQแนวทางของวิถีชีวิตแบบใหมQ (new normal life) ของคนไทย (โครงการยQอยที่ 2) แมAกระทั่ง
การทับศัพท-ภาษาอังกฤษเป2นจำนวนมากจนทำใหAเกิดการปนภาษาในการสื่อสาร ลAวนเป2นประเด็นคำถามที่นQา
ศึกษาวQาจะมีผลตQอความเขAาใจของคนในสังคมไทยมากนAอยเพียงใดในสถานการณ-การแพรQระบาดของโควิด-19
(โครงการยQอยที่ 2) สQวนประเด็นที่รองลงมาก็คือ ประเด็นดAานพลังการสื่อสารทQามกลางภาวะวิกฤตที่กQอใหAเกิดการ
วางกรอบความคิดผQานถAอยคำภาษาในแงQที่เกิดประโยชน- (Gain) หรือเสียประโยชน- (Loss) ที่เชื่อมโยงสอดคลAอง
กับอารมณ-ความรูAสึก(โครงการยQอยที่ 1) และประเด็นเรื่องผลกระทบดAานการสื่อสารกับความเขAาใจของคนในสังคม
ในชQวงสถานการณ-วิกฤตโรคระบาดนี้ โดยเฉพาะอยQางยิ่งเกี่ยวกับการเลือกใชAลักษณะการปนภาษาอังกฤษใน
ภาษาไทยในการสื่อสาร (โครงการยQอยที่ 2) ซึ่งประเด็นเหลQานี้สามารถเชื่อมโยงไปสูQการเตรียมความพรAอมสำหรับ
 2

คนไทย ในการรับมือกับสถานการณ-วิกฤตจากโรคระบาดหรือปpญหาดAานสุขภาพและความเจ็บป’วยตQอไปในอนาคต
ไดA
ผลของการศึกษาวิจัยจากชุดโครงการวิจัยนี้สามารถพัฒนาแนวทางแกAไขปpญหาดAานการสื่อสารสุขภาพใน
ภาวะวิกฤตของโรคระบาดโควิด-19 ทั้งระยะสั้นและระยะยาว
ในแงQของระยะสั้น ผลการศึกษาจากโครงการวิจัยยQอยที่ 1 และโครงการยQอยที่ 2 จะทำใหAไดAชุดคลังขAอมูล
ภาษา ทั้งในแงQของคลังขAอมูลภาษาแสดงอารมณ-และคลังขAอมูลภาษาใหมQที่ใชAสื่อสารในชQวงโควิด-19 รวมไปถึงการ
วิเคราะห-อารมณ-ความรูAสึกที่ไมQเป2นเพียงการวิเคราะห-เชิงทัศนคติแบบขั้วบวกลบ แบบ sentiment analysis แตQ
ไดAใชAความรูAการจำแนกประเภทอารมณ-ความรูAสึกพื้นฐานของมนุษย-ที่แยกยQอยออกเป2น 7 อารมณ- ไดAแกQ โกรธ
(Anger) กลัว (Fear) เกลียด (Disgust) เศรAา (Sadness) สุข (Joy) ประหลาดใจ (Surprise) และอารมณ-เป2นกลาง
(Neutral) จากขAอความที่สื่อสารกันผQานสื่อสังคมออนไลน- คลังขAอมูลภาษาเหลQานี้และการวิเคราะห-ความรูAสึกจะ
ทำใหAเกิดความเขAาใจเบื้องตAนวQาชQวงสภาวการณ-ของโรคระบาดนี้ คนไทยมีปฏิกิริยาทางดAานอารมณ-ความรูAสึกเป2น
อยQางไร ในแตQละชQวงเวลาตั้งแตQเริ่มตAนการระบาดในประเทศไทยจนกระทั่งถึงชQวงเวลาของการเก็บขAอมูล (มกราคม
2564 - ธันวาคม 2564) สภาพอารมณ-ความรูAสึกใดโดดเดQนมากกวQา อาจจะตีความไดAถึงบริบททางสถานการณ-ที่
เกี่ยวเนื่องกับการระบาดของโรคที่เกิดเฉพาะในบริบทสังคมไทย จะชQวยใหAเห็นภาพปฏิกิริยาอารมณ-ความรูAสึกไดA
ชัดเจน
การทราบผลการศึกษาดAานอารมณ-ความรูAสึกเหลQานี้จะชQวยใหAผูAที่มีหนAาที่เกี่ยวขAองกับการสื่อสาร ตระหนัก
และระมัดระวังกับการเลือกใชAถAอยคำและวิธีการในการสื่อสารไดAมากขึ้น การสื่อสารลักษณะใดจะสQงผลกระทบตQอ
อารมณ-ความรูAสึกในทางลบและจะสQงผลเสียตQอสุขภาพจิต โดยเฉพาะการเกิดภาวะเครียดและโรคซึมเศรAา ก็จะไดA
หลีกเลี่ยงไดAทัน หรือบรรเทาใหAเบาบางลง เพื่อไมQใหAเกิดผลเสียมากไปกวQาที่เป2นอยูQ นอกจากนี้คลังขAอมูลภาษา
เหลQานี้จะเป2นฐานขAอมูลใหAกับหนQวยงานตQางๆ นำไปใชAประโยชน-ในการเลือกสรรถAอยเพื่อสื่อสารในสถานการณ-
วิกฤตโรคระบาดไดAอยQางเหมาะสมอีกดAวย
ในแงQของการแกAปpญหาระยะยาว คณะผูAวิจัยเชื่อวQาการทบทวนองค-ความรูAและระบบคิดดAานการสื่อสาร
สุขภาพ การวิพากษ-ถึงอุดมการณ-ทางภาษาที่ใชAสื่อสารในชQวงสถานการณ-วิกฤตจะชQวยทำใหAเกิดการตกผลึกทาง
ความคิดเชิงมิติสังคมวัฒนธรรมในแงQที่จะใหAเห็นการสรAางคุณคQา การเรียนรูAวิธีคิด วิธีการสื่อสาร และระบบชุด
ความรูAวQาดAวยสุขภาพและความเจ็บป’วยในชQวงที่สังคมไทยรับมือกับโรคระบาด จะสะทAอนใหAคนรุQนปpจจุบันและ
เยาวชนที่จะไดAเติบโตตQอไป ไดAยAอนคิดถึงวิถีปฏิบัติแบบไทย วิถีคิดแบบไทยที่ทำใหAคนไทยรูAจักรับมือกับโรคระบาด
และรูAจักวิธีการดูแลสุขภาพตนเอง ความเขAาใจอารมณ-ความรูAสึก การตระหนักถึงการเลือกใชAขAอความในการสื่อสาร
ที่จะสรAางผลกระทบดAานที่เป2นประโยชน- (Gain) หรือเสียประโยชน- (Loss) ที่เชื่อมโยงกับอารมณ-ความรูAสึกจะชQวย
เสริมและสรAางบทเรียนในการปรับตัวใหAกับคนไทยและสังคมไทยยุคดิจิทัลตQอสถานการณ-โรคระบาดใหญQหรือ
ประเด็นดAานสุขภาพที่อาจจะเกิดในอนาคตไดA
 3

ชุดโครงการวิจัยนี้มุQงไปสูQการตอบโจทย-ปpญหาเดียวกันเกี่ยวกับประเด็นดAานการใชAภาษาเพื่อสื่อสารสุขภาพ
ของคนไทย เป—าหมายสำคัญ ก็คือ ตAองการใหAมีแนวทางในการแกAปpญหาดAานการสื่อสารเกี่ยวกับสุขภาพและความ
เจ็บป’วยใหAกับสังคมไทย โดยเฉพาะอยQางยิ่งในสถานการณ-โรคระบาดอยQางไวรัสโควิด-19 หรือโรคระบาดที่จะอุบัติ
ใหมQในอนาคต คณะผูAวิจัยเชื่อวQา สถานการณ-ของโรคระบาดครั้งนี้ ไมQเพียงแตQเป2นสถานการณ-ดAานสุขภาพ
สาธารณสุขและการแพทย-เทQานั้น แตQยังเป2นปรากฏการณ-ทางสังคม และเป2นปรากฏการณ-ทางภาษาดAวย ดังนั้น
การที่จะทำใหAไดAภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึกในชQวงสถานการณ-โควิด 19 และภาษาที่ใชAสื่อสารในสถานการณ-โควิด
19 ที่มาจากภาครัฐ หนQวยงานที่เกี่ยวขAอง หรือของประชาชนทั่วไป ก็จะเป2นขAอมูลและชุดความรูAพื้นฐานสำหรับ
สังคมไทย ทางดAานการสื่อสารสุขภาพในสถานการณ-โรคระบาด และดAานคลังขAอมูลภาษาและเกณฑ-การจำแนก
อารมณ-ความรูAสึก อันจะนำไปสูQแนวทางการพัฒนาเป2นโปรแกรมตรวจจับอารมณ-ความรูAสึกผQานภาษาไดAในอนาคต
การดำเนิ น งานวิ จ ั ย ของโครงการ (1 พฤศจิ ก ายน 2564 – 31 ตุ ล าคม 2565 และขยายเวลาถึ ง 30
เมษายน 2566) เป2นการทำงานที่คณะผูAวิจัยดำเนินงานอยQางตQอเนื่องและดำเนินกิจกรรมใหAเป2นไปตามแผนงานที่
กำหนดไวAใหAมากที่สุด เมื่อมีการติดขัดปpญหาทางเทคนิคเกี่ยวกับการใชAโปรแกรมจึงทำใหAการดำเนินงานลQาชAาไป
จากกำหนดที่ตั้งไวA และไดAขอขยายเวลาอีก 6 เดือน จนในที่สุดก็ดำเนินการไดAอยQางสำเร็จครบถAวนตามแผนงาน
ในภาพรวมของการดำเนินงาน แผนงานฯ สามารถดำเนินกิจกรรมไดAบรรลุเป—าหมายตามที่คาดไวA แมAจะมี
บางกิจกรรมที่จำเป2นตAองปรับแผนดAานระยะเวลาเพื่อความเหมาะสมกับสถานการณ- ซึ่งในที่สุดก็ทำใหAดำเนิน
กิจกรรมบรรลุเป—าหมายที่กำหนดไวAไดA โดยไดAรับความรQวมมือจากหลายฝ’ายและคณะผูAวิจัยที่รับผิดชอบภารกิจที่
ไดAรับมอบหมายแตกตQางกันไป กิจกรรมที่ดำเนินการบรรลุตามเป—าหมายจนทำใหAเกิดผลผลิตที่นQาพึงพอใจ เกิดขึ้น
จากการทำงานเป2 น เครื อ ขQ า ยความรQ ว มมื อ ของหลายฝ’ า ย ตั ้ ง แตQ ส ถาบั น ตA น สั ง กั ด ของผู A ว ิ จ ั ย ไดA แ กQ
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร- สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร- และหนQวยงานสังกัดของที่ปรึกษาโครงการวิจัย ไดAแกQ
ศูนย-เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส-และคอมพิวเตอร-แหQงชาติ (เนคเทค) โดยเฉพาะทีมวิจัยเทคโนโลยีภาษาธรรมชาติ
และความหมาย (LST) ที่เป2นสังกัดของ ดร.ปรัชญา บุญขวัญ และคณะนิเทศศาสตร- สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหาร
ศาสตร- ที่เป2นสังกัดของ รศ.ดร.พรพรรณ ประจักษ-เนตร

1. การจัดการและการเก็บรวบรวมขAอมูล
ตั้งแตQการเก็บรวบรวมขAอมูลดิบซึ่งไดAจากฐานขAอมูลออนไลน-ที่เป2นขAอมูลขQาว ขAอมูลจากสื่อสังคมออนไลน-
ไดAแกQ ทวิตเตอร- เฟซบุœก และขAอมูลแถลงการณ-จาก ศบค. ที่ไดAดำเนินการถQายถอดเสียง (transcribe) เป2น
ขAอความแลAว (ดูรายละเอียดของขAอมูล ภาคผนวกโครงการยQอย 2) ซึ่งโครงการยQอยทั้งสองโครงการมีการใชAขAอมูล
รQวมกัน จึงจัดตั้งคณะทำงานเพื่อดำเนินการเก็บขAอมูลแบบบูรณาการ ขAอมูลที่ไดAนับเป2นขAอมูลดิบระดับขAอมูลขนาด
ใหญQที่เกี่ยวกับสถานการณ-โควิด-19 ไดAดี
โครงการยQ อย 1 ไดA จั ดเตรี ยมขA อมู ลและกำกั บขA อมู ลสำหรั บจั ดทำคลั งขA อมู ลภาษา (corpus) ซึ ่ ง ไดA
ประสานงานกับทาง NECTEC (มี ดร.ปรัชญา บุญขวัญ เป2นที่ปรึกษาโครงการ) รวมไปถึงการรวบรวมคลังศัพท-
 4

(lexicon) อารมณ-ความรูAสึกจากพจนานุกรมของไทย เพื่อจะนำไปสูQการพัฒนาคลังศัพท-ภาษาอารมณ-ความรูAสึกใน

ภาษาไทยโดยเฉพาะ นอกจากนี้ยังไดAมีการเตรียมขAอมูลกQอนการกำกับ (pre-processing) ในลักษณะของไฟล- .txt
เชQน การกำหนดรายการอภิพันธ-ขAอมูล (Metadata) การตัดประโยค (sentence segmentation) การกำกับชนิด
ของคำ (Part of speech – POS tagging) การนำขAอมูลเขAาระบบ Corpus editor เพื่อดำเนินการกำกับอารมณ-
ความรูAสึก (Emotion annotation) ตQอไป ทั้งหมดนี้จะนำไปสูQการสรAางคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกของ
สถานการณ- โ ควิ ด -19 (Thai emotion corpus of COVID-19) ขA อ มู ล ที ่ ไ ดA จ ากกระบวนการนี ้ ท าง NECTEC
สามารถตQอยอดไปสูQการพัฒนาปpญญาประดิษฐ-ตQอไปไดAดAวย (ดูรายละเอียดในไฟล-ขAอมูลภาคผนวก)
โครงการยQอย 2 มีการดำเนินการเก็บขAอมูลดAานคำศัพท-ที่ใชAนำเสนอในสถานการณ-โควิด-19 อยQางเป2น
ระบบ เพื่อนำไปสูQการจัดทำรายการคลังศัพท-ในสถานการณ-โควิด-19 และเพื่อใชAในการวิเคราะห-ดAานการปน
ภาษาอังกฤษในภาษาไทย นอกจากการรวบรวมขAอมูลแถลงการณ-และถQายถอดเสียงแถลงการณ- ศบค. รวมทั้งเก็บ
ขA อ มู ล จากการเผยแพรQ ผ Q า นเว็ บ ไซต- เ ฟซบุ œ ก แลA ว ไดA ด ำเนิ น การเกี ่ ย วกั บ การออกแบบคำถามสำหรั บ จั ด ทำ
แบบสอบถามเพื่อเก็บขAอมูลทัศนคติของคนทั่วไป ซึ่งไดAมีการปรับแบบสอบถามหลังจากที่ไดAรับการวิพากษ-จาก
ผูAทรงคุณวุฒิ จึงทำใหAคณะผูAวิจัยดำเนินการทดสอบแบบสอบถามดAวยการเก็บขAอมูลนำรQองกQอน หลังจากนั้นจึง
ปรับแบบสอบถามอีกครั้งเพื่อใหAเกิดความเที่ยงตรงที่สุด และดำเนินการเก็บขAอมูลดAวยแบบสอบถามอีกครั้ง

2. ผลผลิตจากการศึกษา
แผนงานไดAกำชับใหAคณะผูAวิจัยดำเนินการศึกษาวิเคราะห-ตามวัตถุประสงค-ที่ตั้งไวA ผลผลิตสำคัญเป2น
ลักษณะของการบูรณาการระหวQางแผนงาน โครงการยQอย 1 และโครงการยQอย 2 ดังนี้
2.1 คลังคำศัพท-จากขAอมูลเกี่ยวกับการสื่อสารในสถานการณ-โควิด-19 มีจำนวนทั้งสิ้น 3,341,498 คำ
แยกเป2นรายการแหลQงขAอมูล ดังนี้

ตาราง 1 จำนวนคำแยกตามรายการแหล2งข4อมูล

แหล%งข(อมูล จำนวนคำ ช%วงเวลา

ข%าวออนไลน5 1,790,246 มกราคม 2563 - ธันวาคม 2564
คลิปแถลงการณ5 ศบค. 690,362 เริ่มมีนาคม 2563 - ธันวาคม 2564
เฟซบุOก ศบค. 106,514 เริ่มมีนาคม 2563 - ธันวาคม 2564
ทวิตเตอร5 754,376 มกราคม 2563 - ธันวาคม 2564
รวมจำนวนคำ 3,341,498
 5

คลังขAอมูลเหลQานี้นำไปจัดการเตรียมขAอมูลใหAเป2นไฟล- .txt ทั้งหมด เพื่อนำไปสูQการเป2นขAอมูลป—อนเขAาใน

การกำกับขAอมูลอารมณ-ความรูAสึกในโปรแกรม corpus editor เพื่อการสรAางคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึก
ในชQวงสถานการณ-โควิด-19

2.2 การสรAางเกณฑ-การจำแนกอารมณ-ความรูAสึก
ผลผลิตสำคัญอีกประการหนึ่งของโครงการวิจัย (โครงการวิจัยยQอย 1) ไดAผลการศึกษาที่ทำใหAเกิดการสรAาง
เกณฑ-การจำแนกอารมณ-ความรูAสึก และไดAสรAางแนวทางหรือคูQมือในการกำกับขAอมูล (tagging and annotation)
ภาษาอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทย ซึ่งเป2นการพัฒนาขึ้นจากองค-ความรูAดAานภาษาบูรณาการเขAากับการปฏิบัติใชA
จริงทางดAานคอมพิวเตอร- เกณฑ-การจำแนกและแนวทางการกำกับอารมณ-ความรูAสึกที่สรAางขึ้นนี้ไดAมีการปฏิบัติใชA
จริง และพบวQายังจำเป2นตAองมีการทบทวนและตAองมีการปรับใหAเกณฑ-และแนวทางการกำกับขAอมูลอารมณ-
ความรูAสึกสอดคลAองกับขAอมูลภาษาที่หลากหลายมากขึ้น เพื่อความแมQนยำและเพิ่มประสิทธิภาพของคูQมือกำกับ
อารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทยตQอไป
อยQ า งไรก็ ต าม อุ ป สรรคสำคั ญ อยQ า งยิ ่ ง สำหรั บ การดำเนิ น งานในชQ ว งของการดำเนิ น งานวิ จ ั ย ก็ คื อ
สถานการณ-การแพรQระบาดของโรคโควิด-19 ที่ยังคงดำเนินอยูQ (แมAแตQขณะที่จัดทำรายงานผลการศึกษาวิจัยฉบับ
สมบูรณ- ก็มีโควิด-19 กลับมาระบาดอีกครั้ง) ในบางชQวงเวลาบางกิจกรรมไมQสามารถดำเนินไดAตามเป—าหมายที่วาง
ไวA เชQน การจัดอบรมเชิงปฏิบัติการจากวิทยากร เนื่องจากทั้งคณะผูAวิจัย กลุQม “มดงาน” ที่เป2นนักศึกษา และ
วิทยากร ตQางไดAรับผลกระทบจากการติดเชื้อโควิด-19 บAาง ไดAรับผลขAางเคียงจากการฉีดวัคซีนบAาง จึงไมQสามารถ
กำหนดวันในการอบรมปฏิบัติการไดAตรงกัน
ปpญหาสำคัญอีกประการหนึ่ง ก็คือ การใชAโปรแกรม corpus editor ซึ่งเป2นโปรแกรมใชAผQานออนไลน-ผQาน
เครือขQายของเนคเทคโดยมีการจัดการโดยเจAาหนAาที่ของเนคเทค ที่จำเป2นตAองใชAโปรแกรมในการจัดการขAอมูลจาก
เนคเทค รวมไปถึงการใชAเวลาในการกำกับขAอมูลภาษา (emotion tagging) ที่จะตAองมีการตรวจสอบความถูกตAอง
จากผูAเชี่ยวชาญภาษาและคณะผูAวิจัยรQวมกัน ในการลงความเห็นใหAสอดคลAองกันแบบเสียงขAางมาก (majority
vote) จึงทำใหAตAองใชAเวลาพอสมควร ดAวยขAอจำกัดทางเวลาของการทำวิจัยจึงทำใหAกำกับขAอมูลอารมณ-ความรูAสึก
ไดA จำนวนทั้งสิ้น 1,093,950 คำ จากจำนวนคำทั้งหมด 3,341,498 คำ คิดเป2นรAอยละ 32.74

2.3 แนวทางและรูปแบบการสื่อสารสุขภาพในสถานการณ-โควิด-19
ในการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับแนวทางและรูปแบบการสื่อสารสุขภาพในงานวิจัยนี้ ไดAอาศัยองค-ความรูAดAาน
ทฤษฎีโอกาส (Prospect theory) วิเคราะห-กรอบบริบททางภาษา (Framing) ที่แสดงการไดAประโยชน- (Gain)
หรือเสียประโยชน- (Loss) ที่ปรากฏในการสื่อสารในขAอความ รQวมกับกลวิธีทางภาษาที่สื่ออารมณ-ความรูAสึก
การศึกษาเชQนนี้ทำใหAเห็นวQารูปแบบการสื่อสารที่แฝงอารมณ-ความรูAสึกในขAอความ สามารถสรAางขAอเสนอแนะใหAแกQ
 6

การพัฒนารูปแบบการใชAขAอความเมื่อสื่อสารเชิงสุขภาพหรือการสื่อสารในภาวะวิกฤตไดA (ดูรายละเอียดในรายงาน
ฉบับสมบูรณ-โครงการยQอย 1)

2.4 องค-ความรูAดAานภาษาเกิดใหมQและการสรAางศัพท-ในสถานการณ-การระบาดของโควิด-19
องค-ความรูAนี้ชQวยใหAเขAาใจการปฏิสัมพันธ-ของปรากฏการณ-ทางภาษากับปรากฏการณ-ทางสังคมที่สQง
ผลกระทบซึ่งกันและกัน จนกQอใหAเกิดการปรากฏใหมQ การปรับเปลี่ยน และการปะปนกันไปของชุดขAอมูลภาษาที่ไมQ
สามารถแยกตัดขาดออกจากความคิดและวิถีชีวิตของคนในสังคมไดA กระบวนการสรAางศัพท- (Word formation)
และการสื่อสารแบบปนภาษาอังกฤษในภาษาไทย เป2นปรากฏการณ-ทางภาษาที่ชQวยใหAเขAาใจลักษณะธรรมชาติของ
ภาษาไทยในยุคปpจจุบันไดAดี ขณะเดียวกันก็ชQวยใหAเขAาใจบทบาทของภาษาวQามิไดAทำหนAาที่เพียงเครื่องมือสื่อสาร
เทQานั้น แตQยังมีอุดมการณ-ทางสังคมแฝงอยูQ มีบทบาทตQอการกำหนดกรอบความคิดและวิถีปฏิบัติของสังคมดAวย
เชQนกัน (ดูรายละเอียดในรายงานฉบับสมบูรณ-โครงการยQอย 2)

กลQาวโดยสรุป รายการที่ดำเนินการเสร็จครบถAวนสมบูรณ- ตลอดระยะเวลา 12 เดือน และขยายเวลาอีก 6

เดือน รวมเป2น 18 เดือน มีดังนี้

1. ดำเนินการเก็บรวบรวมขAอมูลดิบเกี่ยวกับโควิด-19 จากแถลงการณ- ศบค. (เก็บขAอมูลจาก youtube)

(ไดAมีการถQายถอดเสียงเป2นขAอความแลAว) ขAอมูลประกาศและประชาสัมพันธ-จากเว็บไซต-ของ ศบค.
ขAอมูลจากสื่อออนไลน- ไดAแกQ เฟซบุœก ทวิตเตอร- ขQาวออนไลน- ที่เผยแพรQตั้งแตQเดือนมกราคม 2563 ถึง
เดือนธันวาคม 2564 ดำเนินการเรียบรAอย ไดAขAอมูลดิบทั้งสิ้น 3,341,498 คำ รวมทั้งการเก็บขAอมูล
แบบสอบถามเกี่ยวกับการรับรูAของคนในสังคมตQอการเลือกใชAภาษาในลักษณะการปนภาษาในการ
สื่อสารชQวงสถานการณ-โควิด-19
2. จัดทำคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกจากขAอมูลดิบที่นำเสนอเกี่ยวกับสถานการณ-โควิด-19 ในไทย
ดAวยโปรแกรม Corpus editor ของ NECTEC โดยการกำกับขAอมูลอารมณ-ความรูAสึกเรียบรAอยแลAว
ทั้งนี้ดAวยขAอจำกัดของเวลาในการทำวิจัยและการใชAเวลาในการตรวจสอบความถูกตAองของขAอมูลที่
กำกับใหAมีความแมQนยำที่สุด จากผูAเชี่ยวชาญดAานภาษาและคณะผูAวิจัย รวมเป2น 3 คนและใชAระบบ
การลงความเห็นเสียงขAางมาก (majority vote) สำหรับการกำกับขAอมูลที่เกิดความเห็นไมQสอดคลAอง
กัน ไดAคลังขAอมูลภาษาที่ผQานการกำกับขAอมูลเรียบรAอยแลAว จำนวน 1,093,950 คำ จากจำนวนคำ
ทั้งหมด 3,341,498 คำ คิดเป2นรAอยละ 32.74
3. จัดทำรายการศัพท-แสดงอารมณ-ความรูAสึกจากพจนานุกรมและหนังสือคลังคำ รวมทั้งหมด 5 เลQม ไดA
จำนวนคำที่สื่ออารมณ-ความรูAสึก และทำเป2น wordlist แยกประเภทอารมณ-ความรูAสึก ไดAจำนวน
 7

ทั้งสิ้น 7,040 คำ (ทั้งนี้คำที่ซ้ำกันของแตQละเลQม ก็ถูกนับอยูQในรายการศัพท-ไปดAวย) (รายละเอียดดู

เอกสารแนบ wordlist คำศัพท-อารมณ-ความรูAสึกจากพจนานุกรม)
4. ขAอโดดเดQนสำคัญ ก็คือ ไดAเกณฑ-จำแนกอารมณ-ความรูAสึก และไดAคูQมือหรือแนวทางการกำกับอารมณ-
ความรู A ส ึ ก (Guideline of Emotion Annotation) โดยการใชA semantic features ของอารมณ-
ความรูAสึกพื้นฐาน ที่นับวQาจะเป2นองค-ความรูAใหมQและจะเป2นประโยชน-ตQอการกำกับขAอมูลดAานอารมณ-
ความรูAสึกในภาษาไทย ในงานวิจัยนี้ไดAจำแนกประเภทยQอยและใหAรายละเอียดของอารมณ-ความรูAสึก
พื้นฐานแตQละประเภทไวA เพื่อใชAสำหรับเป2นแนวทางในการกำกับขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกตQอไป
ทั้งนี้เกณฑ-และคูQมือการกำกับภาษาอารมณ-ความรูAสึกนี้ ยังตAองมีการปรับปรุงและตรวจสอบความ
ถูกตAองตQอไป เมื่อไดAใชAในการกำกับขAอมูลภาษาเพิ่มขึ้น (ดูรายละเอียดในเอกสารแนบไกด-ไลน-การ
กำกับขAอมูลและการจำแนกประเภทอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทย)
5. จัดทำหนังสือที่เป2นผลผลิตของโครงการวิจัย จำนวน 2 เลQม ไดAแกQ 1) หนังสือรวมเลQมงานวิจัย ชื่อ
ภาษา อารมณ)ความรู-สึก และการสื่อสารสุขภาพของไทยในสถานการณ)การระบาดโควิด-19 และ
2) หนังสือคลังศัพท-สถานการณ-การระบาดของโควิด-19 เรื่อง ศัพทานุกรม สถานการณ)การระบาด
ของโควิด-19 ในสังคมไทย เพื่อใชAในการเผยแพรQไปยังสถาบันการศึกษาและผูAสนใจทั่วไป
6. การผลิตบทความวิจัย ทั้งโครงการยQอย1 และโครงการยQอย 2 ไดAมีการนำเสนอบทความวิจัยในการ
ประชุมระดับชาติและนานาชาติ และไดAผลิตบทความเพื่อเผยแพรQในวารสารวิชาการ ดังนี้
1) บทความที่ไดAรับการตีพิมพ-แลAว จำนวน 1 บทความ ไดAแกQ บทความเรื่อง “ลักษณะการปน
ภาษาอังกฤษในภาษาไทยที่ใช-ในการสื่อสารของศูนย)บริหารสถานการณ)แพรNระบาดของโรคติดเชื้อ
ไวรัสโคโรนา 2019 (ศบค.)” วารสารศิลปศาสตร- มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร- ป£ที่ 22 ฉบับที่ 3
(กันยายน-ธันวาคม 2565) หนAา 492-510
2) บทความวิ จ ั ย ที ่ ไ ดA ร ั บ การตอบรั บ ตี พ ิ ม พ- แ ลA ว จำนวน 1 บทความ ไดA แ กQ บทความเรื ่ อ ง
“อุดมการณ)และวิถีปฏิบัติทางสังคมจากการปนภาษาอังกฤษในภาษาไทยในการสื่อสารของศูนย)
บริหารสถานการณ)การแพรNระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (ศบค.)” วารสารศิลปศาสตร-
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร- ป£ที่ 23 ฉบับที่ 3 (กันยายน-ธันวาคม 2566) (หนังสือตอบรับการตีพิมพ-
บทความ)
3) บทความวิจัยที่รQางเป2นภาษาไทยเสร็จเรียบรAอย และอยูQระหวQางการแปลและการตรวจแกAไข
เป2นภาษาอังกฤษ เพื่อสQงตีพิมพ-ในวารสารวิชาการระดับนานาชาติ จำนวน 1 เรื่อง ไดAแกQ บทความ
เรื่อง A Diachronic of Prospect Theory in the Thai Online News during the Covid-19
Pandemic : A Corpus-Driven Study (การวิเคราะห)ขNาวออนไลน)ด-วยทฤษฎีโอกาสแบบข-าม
เวลาชNวงโรคระบาดโควิด-19: การศึกษาตามแนวภาษาศาสตร)คลังข-อมูล)
 8

4) บทความอยูQระหวQางการรQางเพื่อแปลเป2นภาษาอังกฤษและตีพิมพ-ในวารสารนานาชาติ จำนวน
1 บทความ ไดAแกQ เรื่อง ภาษาและอารมณHความรู*สึกในสถานการณHการระบาดโควิด-19 จาก
คลังข*อมูลภาษาอารมณHความรู*สึกของไทย (Language and Emotions during the Covid-19
Outbreak in Thailand: A Corpus-based study)

ประโยชนHที่คาดวoาจะได*รับและการนำผลการวิจัยไปใช*ประโยชนHในเชิงสาธารณะหรือเชิงนโยบาย

1) ขAอเสนอแนะเพื่อการศึกษาวิจัยเชิงนโยบายเกี่ยวกับการสื่อสารเชิงสุขภาพในสังคมไทย ที่จะตAองมีการ
พิจารณาเรื่องอารมณ-ความรูAสึกของสาธารณะดAวยวQาการนำเสนอขAอความเพื่อสื่อสารกับสาธารณะควรจะเลือกใชA
ขAอความอยQางไรใหAสถานการณ-ดีขึ้น รักษาภาวะอารมณ-ความรูAสึกของผูAคน ก็นQาจะทำใหAทิศทางการสื่อสาร
สอดคลAองกับสถานการณ- และไมQทำใหAเกิดความรุนแรงทางอารมณ-ที่อาจจะกQอใหAเกิดผลเสียมากกวQาผลดีตQอ
สาธารณะและตQอผูAปฏิบัติหนAาที่ในการสื่อสารกับสาธารณะเอง
การที่จะจับทางและคาดเดาอารมณ-ความรูAสึกของผูAคนในสังคมผQานถAอยคำภาษาที่ใชAสื่อสารในสื่อสังคม
ออนไลน- หรือสื่อสาธารณะทั่วไปใหAแมQนยำไดAนั้น หากมีเครื่องมือในการตรวจจับอารมณ-ความรูAสึกผQานถAอยคำไดA ก็
นQาจะทำใหAเกิดทิศทางการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพไดAมากขึ้น ดังนั้นคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกนQาจะตAองมี
การพัฒนาใหAขAอมูลมีจำนวนมากขึ้นและมีความหลากหลายมากขึ้น จะไดAนำไปสรAางโปรแกรมหรือเครื่องมือการ
ตรวจจับอารมณ-ความรูAสึกใหAแกQคนไทยไดA
2) ผลการศึกษาจากงานวิจัยนี้ในแงQของรายการศัพท-และคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึก ยังสามารถตQอ
ยอดไปพัฒนาเป2นโครงการวิจัยที่สืบเนื่องไดA เพื่อใหAเกิดการสรAางคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกภาษาไทย (Thai
Emotion Corpus) ที ่ เ ป2 น ระบบและสามารถเป2 น ฐานในการพั ฒ นาเครื ่ อ งมื อ สำหรั บ ตรวจจั บ ภาวะอารมณ-
ความรูAสึกไดAดAวยตนเอง อยQางนAอยก็นQาจะชQวยใหAคนเรารูAภาวะอารมณ-ตนเองกQอนที่จะเกิดผลเสียตQอสุขภาพ ไมQวQา
จะสุขภาพกายหรือสุขภาพจิตอันเนื่องมาจากอารมณ- เชQน ภาวะซึมเศรAา ภาวะโรคอารมณ-สองขั้ว รวมไปถึงอาจจะ
ชQวยป—องกันการทำรAายกันดAวยวาจา เชQน การคุกคามหรือการกลั่นแกลAงทางไซเบอร- (Cyberbullying) ดAวยก็ไดA
3) ผลการวิเคราะห-เชิงภาษา โครงการวิจัยนี้ไดAวิเคราะห-ลักษณะภาษาที่เป2นศัพท-เกิดใหมQ และศัพท-ที่ใชA
สื่อสารชQวงสถานการณ-โควิด-19 ทำใหAพบวQามีลักษณะปนภาษาอังกฤษในภาษาไทยเมื่อสื่อสารชQวงสถานการณ-การ
โรคระบาดอยูQจำนวนมาก การศึกษาเชQนนี้นอกจากจะทำใหAเห็นปรากฏการณ-ดAานรูปแบบการปนภาษาที่เกิดขึ้นใน
ภาษาไทยแลAว ยังทำใหAเห็นปรากฏการณ-ดAานการสรAางศัพท-ในภาษาไทย โดยเฉพาะลักษณะที่เรียกวQา ความเป2นวลี
(phraseology) ที่ยังมีการศึกษาไมQมากนักในแงQของลักษณะภาษาและไวยากรณ-ไทย ขAอสังเกตที่เกิดขึ้นจากโครง
กรวิจัยนี้จึงนQาจะชQวยสรAางโครงการวิจัยที่ตQอยอดศึกษาปรากฏการณ-วลีวิทยาในภาษาไทย และปรากฏการณ-วลี
วิทยาที่สัมพันธ-กับเหตุการณ-หรือบริบททางสังคมวัฒนธรรมดAวย ก็จะชQวยเพิ่มมิติที่ลึกซึ้งของการศึกษาดAานภาษา
กับสังคมไดAดี
 9

4) โครงการวิจัยนี้มีประโยชน-ในการใหAแนวทางการวิจัยเชิงบูรณาการขAามศาสตร- เพื่อมุQงเป—าไปสูQการทำ
ความเขAาใจสถานการณ-และพัฒนาเครื่องมือเพื่อจับสัญญาณภาวะอารมณ-ความรูAสึกในการสื่อสารในภาวะวิกฤต
โดยใชAองค-ความรูAดAานภาษาศาสตร- รQวมกันกับความรูAและวิถีปฏิบัติดAานเทคโนโลยีประมวลภาษาธรรมชาติ
(Natural Language Processing) ซึ่งเป2นสQวนหนึ่งของการพัฒนาปpญญาประดิษฐ- ความรQวมมือกันเป2นเครือขQาย
ของนักวิจัยดAานภาษา ดAานการสื่อสาร และดAานเทคโนโลยีปpญญาประดิษฐ- ชQวยใหAเกิดการทำงานรQวมกันเชิงบูรณา
การขAามศาสตร- โครงการวิจัยนี้จึงเป2นการตอกย้ำวQาความรูAดAานมนุษยศาสตร-มีความจำเป2นและสามารถประยุกต-
ตQอยอดไปสูQการแกAไขปpญหาและพัฒนานวัตกรรมไดA โดยอาศัยการบูรณาการความรูAขAามสาขา

ผลลัพธHที่ได*รับ (output)

1) ชุดรายการศัพท-ภาษาอารมณ-ความรูAสึกจากฐานขAอมูลพจนานุกรมไทยและหนังสือคลังคำ
2) ชุดคลังศัพท-ที่สื่อสารในชQวงสถานการณ-การระบาดของโควิด-19 ในสังคมไทย ซึ่งไดAจัดพิมพ-เป2นหนังสือ
ศัพทานุกรม โดยรวบรวมคำศัพท-ทั้งภาษาไทย ภาษาอังกฤษ และการปนภาษา จากแหลQงขAอมูลตQางๆ ที่สื่อสาร
ในชQวงสถานการณ-โควิด-19
3) คลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกจากสถานการณ-โควิด-19 โดยเป2นคลังขAอมูลภาษาที่ไดAรับการกำกับ
(tagging) เรียบรAอยและตรวจสอบความถูกตAองดAวยระบบการลงความเห็นเสียงขAางมากจากผูAเชี่ยวชาญภาษาไทย
และคณะผูAวิจัย โดยที่คลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกนี้ จะอยูQที่เนคเทคและใชAกำกับขAอมูลไดAผQานโปรแกรม
Corpus editor
4) เกณฑ-การจำแนกประเภทอารมณ-ความรูAสึกพื้นฐานในภาษาไทย และคูQมือการกำกับขAอมูลภาษา
อารมณ-ความรูAสึกเพื่อการสรAางคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทย ซึ่งไดAจัดทำอยQางเป2นระบบและ
อาศัยองค-ความรูAดAานภาษาศาสตร- โดยเฉพาะดAานอรรถศาสตร-เพื่อหาองค-ประกอบทางความหมายของอารมณ-
ความรูAสึกแตQละประเภท และใชAวัจนปฏิบัติศาสตร-กับสัมพันธสารวิเคราะห- (หรือการวิเคราะห-ขAอความ) เพื่อ
พิจารณาบริบทของการใชA เจตนาของการสื่อสารที่จะชQวยใหAเกณฑ-การจำแนกประเภทอารมณ-ความรูAสึกมีความ
เป2นระบบและสอดคลAองกับบริบทใชAจริงในภาษาไทยมากที่สุด
5) เผยแพรQผลการศึกษาในเวทีประชุมวิชาการระดับชาติ และการตีพิมพ-เผยแพรQเป2นบทความวิจัย ใน
วารสารวิชาการที่อยูQในฐานขAอมูลระดับชาติ
6) เผยแพรQผลงานวิจัยผQานหนังสือรวมเลQมวิจัย ซึ่งจะไดAดำเนินการแจกจQายไปยังสถาบันการศึกษา
หนQวยงาน องค-กรตQางๆ รวมทั้งผูAสนใจทั่วไป
7) สรAางทักษะการวิเคราะห-ขAอความและการกำกับขAอมูลภาษาดAวยโปรแกรม Corpus editor ใหAแกQ
นักศึกษาระดับปริญญาตรี ระดับปริญญาโท และระดับปริญญาเอกที่มารQวมชQวยงานวิจัย ทำใหAนักศึกษาเหลQานี้
ไดAรับความรูAและสนใจที่จะศึกษาวิจัยตQอยอดดAานการพัฒนาภาษาไทยกับปpญญาประดิษฐ- นักศึกษาปริญญาตรี
สนใจที่จะศึกษาตQอในระดับปริญญาโท และไดAฝ¤กงานกับเนคเทค สQวนนักศึกษาปริญญาโทไดAหัวขAอในการทำ
 10

วิทยานิพนธ-ซึ่งนำความรูAที่ไดAจากโครงการวิจัยไปพัฒนาเป2นหัวขAอวิทยานิพนธ- รวมทั้งชQวยสรAางมิติมุมมองใหAแกQ
นักศึกษาปริญญาเอกสาขาภาษาไทยที่จะพัฒนาวิทยานิพนธ-ใหAมีลักษณะในการสรAางนวัตกรรมมากขึ้น นักศึกษาที่
เป2น “มดงาน” เหลQานนี้ นQาจะชQวยใหAเกิดการพัฒนาภาษาไทยเชิงปpญญาประดิ ษฐ- หรือการสรAางคลังขAอมูล
ภาษาไทยเฉพาะเรื่องเฉพาะประเด็นเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะการพัฒนาคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทย
 11

บทนำ

1. ที่มาและความสำคัญของปvญหา หลักการและเหตุผล

ในสภาวะโรคระบาดติดเชื้อไวรัสโคโรนQาในสังคมไทยตั้งแตQชQวงเดือนธันวาคม 2562 เป2นตAนมา คนไทยตAอง

เผชิญกับภาวะที่ตAองปรับตัวในหลายดAาน ไมQวQาการใชAชีวิตที่ตAองระมัดระวังมากขึ้นเพื่อป—องกันไมQใหAเกิดการติดเชื้อ
การดำเนินชีวิตที่จะตAองปรับเปลี่ยนไป ดังที่เรียกวQา ชีวิตวิถีใหมQ (new normal life) คนไทยตQางตAองเรียนรูAและมี
วิธีการเผชิญกับภาวะวิกฤตของโรคระบาดนี้ดAวยกันทั้งสิ้น โดยเฉพาะในชQวงเวลาที่ตAองใหAรักษาระยะหQางและการ
“ป¥ดเมือง” ทำใหAการสื่อสารแบบผQานสื่อ (device-to-device communication) มีบทบาทมากขึ้น การรับรูA
ขA อ มู ล ขQ า วสาร การติ ด ตQ อ สื ่ อ สาร การปฏิ ส ั ม พั น ธ- ล A ว นผQ า นชQ อ งทางการสื ่ อ สารผQ า นสื ่ อ (mediated
communication) โดยสQวนใหญQ โดยเฉพาะอยQางยิ่งจากสื่อออนไลน-
เนื่องจากโรคระบาดนี้เป2นโรคอุบัติใหมQที่อาจกลQาวไดAวQาเป2นวิกฤตครั้งใหญQที่เกิดขึ้นอยQางคาดไมQถึง และ
สังคมไทยยังไมQทันไดAตั้งตัว ทำใหAสQงผลกระทบในทุกมิติของการดำรงอยูQของชีวิตคนในสังคม ในสภาพการณ-เชQนนี้
จึงทำใหAคณะผูAวิจัยเกิดการตั้งคำถามกับตัวเองวQา ความรูAทางมนุษยศาสตร-สังคมศาสตร-จะมีสQวนชQวยแกAไขปpญหาใน
สถานการณ-วิกฤตเชQนนี้ไดAอยQางไรบAาง แมAวQาจะเป2นเรื่องของโรคระบาดและเป2นปpญหาดAานสุขภาพเป2นหลัก แตQการ
แกAปpญหาก็ไมQนQาจะตAองเป2นหนAาที่ของคนกลุQมใดกลุQมหนึ่ง ความจำเป2นเรQงดQวนของประเทศชาติที่จำเป2นตAองอาศัย
องค-ความรูAหลายดAาน นQาจะชQวยตอบโจทย-ของปpญหาเหลQานี้ไดA
คณะผูAวิจัยไดAทบทวนและยAอนถามตัวเอง ทำใหAเกิดเป2นชุดโครงการวิจัยนี้ขึ้นมา โดยตAองการตอบโจทย-
เพื่อแกAปpญหาในประเด็นตQางๆ ที่เกิดขึ้น ดังนี้
1. ประเด็นปpญหาดAานโรคระบาดติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) ที่เกิดขึ้นในปpจจุบัน ไมQเพียง
กQอใหAเกิดปรากฏการณ-ดAานสุขภาพและความเจ็บป’วยที่ตAองอาศัยความรูAทางการแพทย-เขAามาจัดการกับชุดขAอมูล
ความรูAเพื่อสื่อสารกับสังคมเทQานั้น แตQยังเป2นปรากฏการณ-ทางภาษาที่ทำใหAเกิดคำศัพท-ใหมQที่แสดงใหAเห็นถึง
ความคิดใหมQและสิ่งใหมQที่เกิดขึ้น ไมQวQาจะเป2นการใชAศัพท-บัญญัติหรือการทับศัพท- เชQน social distancing การใชA
คำศัพท-เดิมแตQนำมาสื่อใหมQพรAอมวิถีปฏิบัติใหมQที่ทำใหAเกิดการเรียนรูAใหมQแบบเฉพาะสถานการณ- (situated
learning) เชQน หน-ากากอนามัย แมสก) ATK รวมไปถึงลักษณะการปนภาษา (code-mixing) ที่มักพบไดAทั่วไปใน
การสื่อสารผQานสื่อสาธารณะ และการสื่อสารจากหนQวยงานของรัฐที่ทำหนAาที่กำกับดูแลในชQวงสถานการณ-โรค
ระบาดนี ้ ไดA แ กQ ศู น ย- บ ริ ห ารสถานการณ- ก ารแพรQ ร ะบาดของโรคติ ด เชื ้ อ ไวรั ส โคโรนา 2019” หรื อ “ศบค.
โครงการวิจัยนี้จึงตั้งคำถามกับลักษณะภาษาที่เกิดขึ้นและการใชAภาษาสื่อสารในชQวงสถานการณ-การระบาดของโรค
ติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 วQามีลักษณะอยQางไร และมีผลตQอการรับรูAของคนในสังคมมากนAอยเพียงใดจากศัพท-ใหมQ
และลักษณะภาษาที่ถูกใชAสื่อสารผQานหนQวยงานกลางของรัฐ ผลกระทบทางดAานการใชAศัพท-สำนวนภาษาใหมQในการ
 12

สื่อสารเชQนนี้สQงผลตQอความเขAาใจเนื้อหาหรือประเด็นวQาดAวยสุขภาพ ความเจ็บป’วย และโรคระบาดของคนไทยมาก

นAอยเพียงใด

2. นอกเหนือจากประเด็นดAานปpญหาสุขภาพและความเจ็บป’วยแลAว ประเด็นปpญหาดAานองค-ความรูAทาง
วิชาการในแงQภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึก เนื่องจากภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึกยังเป2นประเด็นที่มีคำตอบไมQชัดเจน
นักในแงQของภาษาไทย เพราะเป2นเรื่องเชิงนามธรรม การอธิบายมักใชAการตีความเชิงปpจเจกและเป2นอัตวิสัยโดย
สQวนใหญQ ทำใหAเกิดปpญหาขAอถกเถียงกันเมื่อตAองตัดสินวQาถAอยคำนั้นสื่ออารมณ-ความรูAสึกใด และใชAเกณฑ-ใดตัดสิน
เชQน นAอยใจ ประชดประชัน ตัดพAอ ในชุดโครงการวิจัยนี้จะพยายามหาเกณฑ-ในการจัดกลุQมและจัดประเภทถAอยคำ
ที่สื่ออารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทย โดยใชAสถานการณ-ของการระบาดโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 เป2นฐานขAอมูล
ขนาดใหญQ (Big Data) เพื่อใหAเกิดความชัดเจนดAานภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึกยิ่งขึ้น ผลการวิจัยที่ไดAสามารถใชAเป2น
ฐานขAอมูลที่นำไปสูQการพัฒนาจัดทำคลังขAอมูลภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึก (emotion corpus) ซึ่งสามารถพัฒนา
ตQ อยอดไปสู Q โ ปรแกรมภาษาวิ เ คราะห- ขA อความ และโปรแกรมการสั ง เกตภาวะอารมณ- ความรู A ส ึ ก ของบุ คคล
โดยเฉพาะภาวะดAานสุขภาพจิต และโรคซึมเศรAา ตQอไปไดAอีกดAวย นอกจากนี้ ประเด็นปpญหาดAานการกลั่นแกลAงทาง
ไซเบอร- (cyber bullying) ที่นำไปสูQภาวะซึมเศรAาและการฆQาตัวตาย พบวQาดAานหนึ่งมาจากการใชAถAอยคำที่สื่อ
อารมณ-ความรูAสึกดAานลบตQอบุคคล ทำใหAเกิดอารมณ-ความรูAสึกดAานลบซึ่งสามารถนำไปสูQภาวะเครียดและภาวะ
ซึมเศรAาไดA การศึกษาเรื่องถAอยคำแสดงอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทยจากงานวิจัยนี้ สามารถนำไปสูQการพัฒนา
โปรแกรมวิเคราะห-ขAอความที่สื่ออารมณ-ความรูAสึก และขAอความที่นQาจะทำใหAเกิดการกลั่นแกลAงทางไซเบอร- อยQาง
นAอยก็จะเป2นการชQวยสังเกตและกระตุAนเตือนกQอนที่จะใหAเกิดการกลั่นแกลAงทางไซเบอร-ขึ้น ผูAวิจัยเชื่อวQาถAอยคำสื่อ
อารมณ-ความรูAสึกจะเป2นชุดภาษาชุดใหญQที่จะชQวยเป2นจุดสังเกตสัญญาณบQงชี้ที่จะทำใหAเกิดผลกระทบในทาง
รุนแรง ขณะเดียวกันก็ยังชQวยแยกแยะใหAเห็นไดAวQาวิธีการสื่อสารและขAอความการสื่อสารแบบใดสQงผลตQออารมณ-
ความรูAสึกประเภทใด

3. ประเด็นปpญหาดAานการบูรณาการศาสตร-ทางมนุษยศาสตร- และการพัฒนาความรูAเชิงมนุษยศาสตร-ไปสูQ
การสรAางนวัตกรรม เนื่องจากศาสตร-สาขาตQางๆ มักมีงานวิจัยที่แยกสQวนและแยกสาขาอยQางชัดเจน โดยเฉพาะ
อยQางยิ่งในสาขาภาษาศาสตร-และภาษาไทย ดAานภาษาซึ่งก็มีหลายแขนง ในชุดโครงการนี้จะเป2นการนำความรูAและ
นักวิจัยในสาขาภาษาไทยและสาขาภาษาศาสตร-มาทำงานวิจัยรQวมกันเพื่อตอบโจทย-วิจัยเดียวกัน ขณะเดียวกัน
งานวิจัยดAานมนุษยศาสตร-ก็มักถูกทAาทายดAวยคำถามที่วQาจะนำไปสูQการสรAางนวัตกรรมไดAอยQางไร ชุดโครงการวิจัยนี้
จึงมุQงเนAนที่จะใชAองค-ความรูAพื้นฐานดAานมนุษยศาสตร- ไมQวQาจะเป2นภาษาศาสตร- ภาษาไทย หรือดAานสื่อ บูรณาการ
เขAาดAวยกันเพื่อสรAางฐานขAอมูลขนาดใหญQ (Big Data) จัดประเภทกลุQมขAอมูลเหลQานั้นดAวยเกณฑ-ที่เป2นระบบชัดเจน
รวมไปถึงการวิเคราะห-ตีความทางความหมายที่เชื่อมโยงไปสูQบริบททางภาษาและทางสังคมวัฒนธรรม โดยเฉพาะ
อยQางยิ่งดAานสุขภาพและความเจ็บป’วย เพื่อนำไปสูQการพัฒนานวัตกรรมทางภาษา และสื่อที่จะชQวยสรAางเครื่องมือ
 13

ในการสื่อสารสุขภาพ ใหAผูAคนไดAสามารถดูแลและตระเตรียมตนเองเพื่อรับมือกับสถานการณ-ดAานโรคระบาดหรือ
ความเจ็บป’วยที่อาจจะเกิดขึ้นในอนาคต
นอกจากนี้ สถานการณ-การระบาดของโควิด-19 ยังทำใหAมีผลกระทบตQอภาษาและการใชAชีวิตของคนไทย
ไมQนAอย ประเด็นปpญหาดAานโรคระบาดติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) ที่เกิดขึ้นในปpจจุบัน ในแงQที่วQาโรค
ระบาดนี้ไมQเพียงกQอใหAเกิดปรากฏการณ-ดAานสุขภาพและความเจ็บป’วยที่ตAองอาศัยความรูAทางการแพทย-เขAามา
จัดการกับชุดขAอมูลความรูAเพื่อสื่อสารกับสังคมเทQานั้น แตQยังเป2นปรากฏการณ-ทางภาษาที่ทำใหAเกิดคำศัพท-ใหมQที่
แสดงใหAเห็นถึงความคิดใหมQและสิ่งใหมQที่เกิดขึ้น ไมQวQาจะเป2นการใชAศัพท-บัญญัติหรือการทับศัพท- เชQน social
distancing การใชAคำศัพท-เดิมแตQนำมาสื่อใหมQพรAอมวิถีปฏิบัติใหมQที่ทำใหAเกิดการเรียนรูAใหมQแบบเฉพาะ ลักษณะ
การสรAางศัพท-ใหมQที่มีหลายลักษณะปะปนกัน เชQน การทับศัพท- การประสมคำ ที่นQาสังเกตก็คือ การสรAางศัพท-ใน
ลักษณะวลี (phraseology) เชQน สถานกักกันที่รัฐจัดให- การเว-นระยะหMางทางสังคม ผู-ติดเชื้อในลักษณะกลุMมก-อน
ซึ่งมักเกิดกับการแปลศัพท- แตQก็นQาสนใจวQาในการสื่อสารสถานการณ-วิกฤตของโรคระบาดเชQนนี้ ผูAที่รับผิดชอบใน
การกำหนดมาตรการและกำหนดทิศทางในการบริหารจัดการสถานการณ-โรคระบาดจะมีวิธีการสื่อสาร และความ
เป2นวลี (phraseological unit) มีสQวนในการสื่อสารในสถานการณ-โรคระบาดนี้อยQางไร

เพื่อตอบคำถามของโจทย-ขAางตAน คณะผูAวิจัยจึงมองวQากระบวนการวิจัยจะตAองเป2นลักษณะการผสมผสาน
ระหวQางการวิจัยเชิงคุณภาพและเชิงปริมาณ โดยเนAนการวิพากษ-ถึงความเชื่อมโยงเชิงปฏิสัมพันธ- (interactionism)
(Gumperz, 2001) ระหวQางภาษา ความคิด และวิถีชีวิตของคน วQาสQงผลกระทบตQอความเขAาใจและระบบความรูA
ดAานสุขภาพและความเจ็บป’วยจากโรคระบาดของคนไทยอยQางไร เพื่อทบทวนและตรวจสอบปรากฏการณ-เหลQานั้น
ในการทำความเขAาใจถึงมิติทางสังคมวัฒนธรรมดAานสุขภาพของไทย ผQานถAอยคำภาษาที่เลือกใชAวQามีผลตQอการตี
กรอบความคิดและการดำรงชีวิตของคนไทยอยQางไร งานวิจัยนี้จึงมีเป—าหมายที่จะใหAภาพความเขAาใจทั้งมิติลึกที่ไดA
จากวิจัยคุณภาพและการศึกษาเชิงวิพากษ- และมิติกวAางที่ไดAจากการสำรวจเชิงปริมาณ

กระบวนการทำงานของชุดโครงการวิจัยนี้ ภาษา อารมณ)ความรู-สึก และการสื่อสารสุขภาพของไทยใน

สถานการณ)โรคระบาดติดเชื้อไวรัสโคโรนMา (COVID-19) จึงอยูQภายใตAกรอบแนวคิด 2 ประการที่ใชAดำเนินการวิจัย
ไดAแกQ
1. วิธีการวิจัยแบบผสมผสานและการสำรวจขAอมูลภาษา ระหวQางงานวิจัยเชิงคุณภาพและงานวิจัยเชิง
ปริมาณ เนAนการสำรวจขAอมูลภาษาดAานอารมณ-ความรูAสึก และรวบรวมชุดคำศัพท-เพื่อเป2นฐานขAอมูล
สำหรับนำไปสูQการสรAางคลังขAอมูลภาษาเฉพาะดAานอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทยในอนาคต เนAนการ
วิเคราะห-ภาษาที่สื่ออารมณ-ความรูAสึกจากขAอความในสื่อสาธารณะและสื่อกระแสหลัก เมื่อสื่อสาร
เกี่ ย วกั บ โควิ ด-19 โดยเชื ่ อ มโยงกั บ การสื ่ อ สารกั บ ทางภาครั ฐ ที ่ เ ป2 น หนQ ว ยงานกลางกั บ อารมณ-
ความรูAสึกของคนในสังคมผQานขAอความทางสื่อสังคมออนไลน- ซึ่งจะบQงชี้ไดAวQาสถานการณ-การระบาด
 14

และการสื่อสารเกี่ยวกับโควิด 19 ในแตQละชQวงเวลานั้น สัมพันธ-กับอารมณ-ความรูAสึกของคนใน

สังคมไทยเป2นอยQางไร การศึกษาเชQนนี้จะทำใหAมองเห็นทิศทางในการสื่อสารในสถานการณ-วิกฤตที่จะ
มีผลกระทบตQออารมณ-ความรูAสึกของคน รวมไปถึงผลลัพธ-ที่ไดAจะทำใหAเกิดการตระหนักถึงวิธีการสื่อ
และสรAางอารมณ-ความรูAสึก รวมไปถึงการตอบสนองตQออารมณ-ความรูAสึกไดAอยQางรวดเร็วโดยอาศัย
เครื ่ อ งมื อ การวิ เ คราะห- ข A อ ความและการวิ เ คราะห- ค วามรู A ส ึ ก ที ่ ไ ดA ร ั บ การพั ฒ นาขึ ้ น ตQ อ ไปจาก
โครงการวิจัยนี้
กรอบแนวคิดนี้ปรากฏรายละเอียดอยูMในโครงการวิจัยยMอยที่ 1

2. การวิพากษ-กับปรากฏการณ-ทางภาษาที่เกิดขึ้นในสถานการณ-โรคระบาดโควิด19 ที่พบวQามีถAอยคำ
ใหมQๆ ในภาษาไทย ถAอยคำเหลQานี้สื่อความหมายและความคิดใหมQใหAกับสังคมไทย ขณะเดียวกันก็
บQงชี้ถึงวิถีปฏิบัติทางสังคมและอุดมการณ-ทางภาษาที่ดำรงอยูQในสังคมไทย แมAบางเรื่องจะดูเหมือน
เป2นสิ่งที่อาจจะไมQไดAรับการยอมรับเมื่อสื่อสารในสถานการณ-ปกติ เชQน การปนภาษา หรือการใชAศัพท-
ภาษาอังกฤษแทนคำศัพท-บัญญัติในการสื่อสารของหนQวยงานรัฐตQอสาธารณะ แตQสถานการณ-โรค
ระบาดโควิด 19 ไดAทำใหAวิถีปฏิบัติเชQนนี้ไดAรับการยอมรับมากขึ้น น้ำเสียงแหQงการตQอรองเพื่อใหAการ
สื่อสารทางการแพทย-และของรัฐดำเนินไปไดAอยQางราบรื่น ไดAแสดงออกผQานถAอยคำภาษาที่ปรากฏอยูQ
ในขAอความเหลQานั้น
อยQางไรก็ตาม ในอีกดAานหนี่งก็นQาจะตAองพิจารณาดAวยวQาผูAรับสารซึ่งเป2นคนในสังคมไทยที่เผชิญ
กับภาวะวิกฤตของสถานการณ-โรคระบาดนี้ จะตอบสนองตQอลักษณะภาษาที่หนQวยงานรัฐใชAสื่อสาร
อยQางไร
กรอบแนวคิดนี้ปรากฏอยูMในรายละเอียดของโครงการวิจัยยMอยที่ 2

2. ผลที่คาดวoาจะได*รับ
ผลจากการศึกษาวิจัยนี้ คาดวQาจะทำใหAไดAผลลัพธ-ดังตQอไปนี้
1) รายการศัพท-ภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทยที่ใชAฐานขAอมูลภาษาหลายชQองทาง เนAนการ
สำรวจคำศัพท-จากฐานขAอมูลพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน 2554 พจนานุกรมคำใหมQ เลQม 1-3
และหนังสือคลังคำ (นววรรณ พันธุเมธา, 2564) รวมไปถึง การจัดทำคลังขAอมูลภาษา (corpus)
อารมณ-ความรูAสึกจากสื่อสังคมออนไลน- จากขQาว ขAอมูลจากหนQวยงานภาครัฐที่เกี่ยวขAองกับการ
สื่อสารในสถานการณ-โรคระบาดไวรัสโคโรนQา 2019 (โควิด -19) โดยจะมีการกำกับอารมณ-ความรูAสึก
(emotion tagging) เรี ย บรA อ ยแลA ว ผQ า นโปรแกรม Corpus editor ที ่ พ ั ฒ นาโดย ศู น ย5 เ ทคโนโลยี
อิเล็กทรอนิกส5และคอมพิวเตอร5แห%งชาติ (เนคเทค) โดยเฉพาะทีมวิจัยเทคโนโลยีภาษาธรรมชาติและ
ความหมาย (LST)
 15

2) การจำแนกประเภทอารมณ-ความรูAสึกพื้นฐาน และคูQมือการกำกับขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกเพื่อ
จั ด ทำคลั ง ขA อ มู ล ภาษาอารมณ- ค วามรู A ส ึ ก ในภาษาไทย (Guideline of Thai Emotion Corpus
Creation) ซึ่งพัฒนาขึ้นจากโครงการวิจัยนี้ โดยใชAองค-ความรูAดAานภาษาศาสตร- เนAนอรรถศาสตร-
วัจนปฏิบัติศาสตร- และสัมพันธสารวิเคราะห- (หรือการวิเคราะห-ขAอความ) วิเคราะห-ขAอความที่
เผยแพรQผQานสื่อสาธารณะและในสื่อสังคมออนไลน-ที่จะทำใหAทราบทิศทางเป2นผลสืบเนื่องจาก
ผลกระทบทางอารมณ-ความรูAสึกของคนในสังคม การมีวิธีการวิเคราะห-อารมณ-ความรูAสึกที่แมQนยำและ
การแสดงผลที ่ ท ำใหA เ ห็ น ภาพของทิ ศ ทางเชิ ง ภู ม ิ ท ั ศ น- ท างอารมณ- ก็ จ ะทำใหA เ กิ ด การรั บ มื อ กั บ
สถานการณ-วิกฤตใด ๆ เกิดขึ้นในสังคมไดAอยQางทันเวลา ผูAที่เกี่ยวขAองกับการสื่อสารดAานสุขภาพหรือ
ดA า นอื ่ น ๆ จะไดA ม ี แ นวทางในการออกแบบการสื ่ อ สารในสั ง คมใหA เ หมาะสมและสอดคลA อ งกั บ
สถานการณ-ทางอารมณ-ของมวลชนไดAดีที่สุด

3) องค-ความรูAดAานภาษาที่เกิดใหมQในสถานการณ-การระบาดของไวรัสโคโรนา 2019 ชQวยใหAเขAาใจการ

ปฏิสัมพันธ- ของปรากฏการณ-ทางภาษากับปรากฏการณ-ทางสังคมที่สQงผลกระทบซึ่งกันและกัน จน
กQอใหAเกิดการปรากฏใหมQ การปรับเปลี่ยน และการปะปนกันไปของชุดขAอมูลภาษาที่ไมQสามารถแยก
ตัดขาดออกจากความคิดและวิถีชีวิตของคนในสังคมไดA การทำความเขAาใจปรากฏการณ-เชQนนี้นQาจะ
ชQวยใหAเขAาใจลักษณะธรรมชาติของภาษาไทยในยุคปpจจุบัน ขณะเดียวกันก็นQาจะชQวยใหAเขAาใจบทบาท
ของภาษาวQามิไดAทำหนAาที่เพียงเครื่องมือสื่อสารเทQานั้น แตQยังมีบทบาทตQอการกำหนดกรอบความคิด
และวิถีปฏิบัติของสังคมดAวยเชQนกัน

3. วัตถุประสงคHของโครงการวิจัย
3.1 จัดทำรายการศัพท-แสดงอารมณ-ความรูAสึก และคลังคำศัพท-สื่ออารมณ-ความรูAสึกในชQวงสถานการณ-โรค
ระบาดโควิด-19 รวมทั้งเกณฑ-และวิธีการวิเคราะห-อารมณ-ความรูAสึกในขAอความ
3.2 เพื่อวิพากษ-ถึงรูปแบบและลักษณะการสื่อสารผQานสื่อรูปแบบตQางๆ ที่เกี่ยวขAองกับสถานการณ-โรคระบาด
โควิด-19 รวมทั้งผลกระทบในการใชAภาษาสื่อสารของหนQวยงานภาครัฐในสถานการณ-วิกฤตโรคระบาด
โควิด-19
3.3 เพื่อสQงเสริมการบูรณาการความรูAทางมนุษยศาสตร-และตQอยอดองค-ความรูAทางมนุษยศาสตร-ตQางแขนง
พัฒนานวัตกรรมที่จะเป2นประโยชน-ตQอการสื่อสารสุขภาพและการทำความเขAาใจความเจ็บป’วยและอารมณ-
ความรูAสึกของคนในสังคมไทย เพื่อรับมือกับสถานการณ-วิกฤตดAานโรคระบาดที่จะเกิดขึ้นในอนาคต
 16

4. กรอบการวิจัย
ชุดโครงการวิจัยนี้เนAนการสำรวจภาษาแสดงอารมณ-ความรูAสึก วิเคราะห-และการวิพากษ-ดAานการสื่อสาร
สุขภาพ การใชAภาษาและสื่อสัญญะตQางๆ โดยเฉพาะสื่อที่นำมาใชAเผยแพรQความรูAดAานสุขภาพ ความเจ็บป’วย
และการแพทย- เพื่อการสรAางความเขAาใจเกี่ยวกับแนวคิดเรื่องสุขภาพ โรคระบาด ความเจ็บป’วย และการ
จัดการเกี่ยวกับความเจ็บป’วยในชQวงสถานการณ-การระบาดของโควิด-19 การศึกษาเชQนนี้จะชQวยใหAเกิด
มุมมองใหมQที่ประสานกันทั้งมุมมองเชิงลึกและเชิงกวAาง ที่บQงบอกถึงมโนทัศน-ดAานการสื่อสาร การแสดง
อารมณ-ความรูAสึก และการใชAภาษาเพื่อสื่อสารเกี่ยวกับความรูAดAานสุขภาพและการแพทย- มุมมองเชQนนี้เป2น
มุมมองที่จะชQวยทำใหAเขAาใจถึงระดับมโนทัศน-ทางสังคม (social cognition) ของไทยที่วQาดAวยอารมณ-
ความรูAสึกและวิถีชีวิตไทยที่เกี่ยวกับสุขภาพและโรคระบาด

แผนภาพ 1 กรอบการวิจัยของชุดโครงการวิจัย

วิจยั เป้ าหมาย ผลลัพธ์

ประเด็นปัญหา

1.สำรวจอารมณ-ความรู0สึกใน
วาทกรรมเกี่ยวกับโควิด19
ปัญหา1 โครงการย่อย 1
2.วิเคราะห-ความรู0สึกของคน
ไทยในสถานการณ-โควิด19
วิพากษ0ความสัมพันธ0ระหวFาง
ปัญหา2 โครงการย่อย 2 คำใหมF การปนภาษากับวิถี
ชีวิตใหมFยุคโควิด-19
-คลังศัพท0ภาษาสื่ออารมณ0
ความรู8สึกในภาษาไทย
-เกณฑ0การวิเคราะห0
ความรู8สึกในข8อความ
ภาษาไทย
-คลังศัพท0ที่สื่อสารชFวงโควิด-19
-องค0ความรูก8 ารปนภาษา และ
ผลกระทบจากการใช8ภาษา
สื่อสารในชFวงโควิด-19

ภาษาคลังข8อมูล วาทกรรมศึกษา
การวิเคราะห0ความรู8สึก วาทกรรมสื- อ การสื่อสารสุขภาพ ภูมิทศั น์สื-อ
Outcome
บูรณาการองค์ ความรู้ ทางมนุษยศาสตร์ และสั งคมศาสตร์ นวัตกรรม
มนุษยศาสตร5
 17

จากปpญหาที่ตั้งไวAจำนวน 2 ประเด็น ไดAแกQ

ปpญหา 1 ประเด็นปpญหาดAานองค-ความรูAทางวิชาการในแงQภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึก เนื่องจากภาษาสื่ออารมณ-
ความรูAสึกยังเป2นประเด็นที่มีคำตอบไมQชัดเจนในทางภาษาไทย รวมทั้งการวิเคราะห-ความรูAสึกที่ยังตAองการเกณฑ-
ดAานศัพท-ที่ใชAบQงชี้ความรูAสึกเพื่อการ tagging ขAอมูล
ปpญหา 2 ประเด็นปpญหาดAานภาษาที่เกิดใหมQและที่ใชAสื่อสารในชQวงสถานการณ-โควิด 19 ยังไมQมีการรวบรวม
อยQางชัดเจน และตAองการคำอธิบายถึงปรากฏการณ-ทางภาษากับสถานการณ-ทางสังคมวQาดAวยโรคระบาด รวมทั้ง
ผลกระทบของการสื่อสารดAวยลักษณะภาษาดังกลQาว

จากปpญหาทั้ง 2 ประเด็นจึงนำไปสูQโครงการวิจัยยQอย 2 โครงการ แตQละโครงการมีจุดที่ยึดโยงกันเกี่ยวกับ

อารมณ-ความรูAสึก ความคิดและมุมมองเกี่ยวกับสุขภาพ การแพทย-และโรคระบาด โดยโครงการยQอย 1 มุQงไปสูQ
เป—าหมายของการสำรวจศัพท-ภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึกโดยมีเกณฑ-ในการวิเคราะห-ภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึกใน
ขA อ ความเกี ่ ย วกั บ สถานการณ- โ รคระบาดติ ด เชื ้ อ ไวรั ส โคโรนQ า สQ ว นโครงการยQ อ ย 2 มุ Q ง วิ พ ากษ- ถ ึ ง ประเด็ น
ความสัมพันธ-ระหวQางภาษาที่ใชAสื่อสารกับสถานการณ-ทางสังคมวQาดAวยเรื่องโรคระบาด ในแงQระบบคิดเชิงมโนทัศน-
และอุดมการณ-
ทั้งสองโครงการยQอยนี้เป2นการบูรณาการศาสตร-ดAานมนุษยศาสตร-และสังคมศาสตร-เขAาดAวยกัน และเชื่อวQาจะ
ชQวยตอบโจทย-ดAานการสรAางนวัตกรรมใหAแกQสาขามนุษยศาสตร-ไดA ในแงQผลของการศึกษาวิจัยจะทำใหAผลลัพธ-ที่
นำไปตQอยอดไดAอยQางเป2นรูปธรรมและนำไปใชAประโยชน-ไดAจริง รวมทั้งยังสามารถพัฒนาโจทย-วิจัยตQอเนื่องและ
สรAางเครือขQายวิจัยไดAอีกในอนาคต

5. แนวคิด ทฤษฎี และสมมติฐานงานวิจัย

การตอบคำถามของงานวิจัยในชุดโครงการวิจัยนี้จำเป2นอาศัยชุดความรูAดAานมนุษยศาสตร-หลายแขนง
ดAวยกัน ทั้งนี้เพราะคณะผูAวิจัยมีสมมติฐานวQาความรูAและวิธีการทางมนุษยศาสตร- ไมQวQาจะดAานภาษา วรรณกรรม
และการสื่อสาร สามารถบูรณาการเขAาดAวยกันเพื่อนำไปสูQการพัฒนานวัตกรรม และสามารถชQวยแกAปpญหาดAาน
สถานการณ-ทางสังคมไดA ทั้งนี้ดAวยอาศัยแนวคิดหลักในแงQของการพลวัต (dynamism) อันเกิดจากการปฏิสัมพันธ-
เชิงสนทนาสัมพันธ- (dialogic relationship) (Bakhtin, 1981) ที่สามารถนำไปสูQปะทะสังสันทน-ระหวQางกันทำใหA
เกิดการปรับเปลี่ยน ตQอยอด และสรAางใหมQไดA
แนวคิดที่แตQละโครงการยQอยในชุดโครงการวิจัยใชAในการคAนหาและอธิบายคำตอบมีรายละเอียดตQางกันไป
แนวคิดหลักๆ พอสรุปไดAดังนี้
 18

โครงการวิจัยยQอยที่ 1
เป2นงานวิจัยเกี่ยวกับคลังขAอมูลภาษา (corpus) การวิเคราะห-ความหมายของถAอยคำสื่ออารมณ-ความรูAสึก
แนวคิดและทฤษฎีที่สำคัญที่ใชAในการศึกษาวิจัยของชุดโครงการวิจัยนี้ ไดAแกQ ภาษาศาสตร-คลังขAอมูล อรรถศาสตร-
วัจนปฏิบัติศาสตร- และสัมพันธสารวิเคราะห- (หรือการวิเคราะห-ขAอความ – Discourse Analysis) ในการวิเคราะห-
และตีความภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึก และวิเคราะห-หัวเรื่องในตัวบทเพื่อโยงไปสูQการสื่อสารเชิง Framing effect
หรือกรอบบริบทภาษา โดยอาศัยทฤษฎีโอกาส (Prospect theory) ทางดAานภาษาศาสตร-คลังขAอมูล ผูAวิจัย
จำเป2นตAองสรAางคลังขAอมูลภาษาไทยบางสQวนกQอน เพื่อจะไดAนำรหัสใชAในการ tagging/coding แลAวจึงนำมา
วิเคราะห-ความถี่หรือการกระจุกตัวของคำ แนวทางดAานอรรถศาสตร- จำเป2นตAองใชAแนวคิดของ semantic
network เพื่อหาการปรากฏรQวมของคำ และการเชื่อมโยงของคำที่ปรากฏในขAอความหรือในตัวบท เพื่อแยก
ประเภทของคำบอกอารมณ-ความรูAสึก สQวนวิธีแยกความหมายของถAอยคำที่สื่ออารมณ-ความรูAสึก จำเป2นตAองใชAการ
วิเคราะห-เชิงอรรถศาสตร- ( semantics) ไดAแกQ อรรถศาสตร-ปริชาน (cognitive semantics) โดยประยุกต-แนวคิด
ทฤษฎี Natural Semantics Metalanguage -NSM และแนวคิดดAานฉากทัศน- (Scenario) เขAาดAวยกัน
เมื่อจัดกลุQมและแยกประเภทถAอยคำสื่ออารมณ-ความรูAสึกไดAแลAว จึงใชAการวิเคราะห-ตัวบทขAอความ
(textual analysis) ในงานวิจัยนี้จะเนAนไปที่ขAอมูลที่เผยแพรQผQานสื่อออนไลน- ทั้งที่เป2นขQาว การโพสต-ขAอความและ
ขAอความคอมเมนต-ในโซเชียลมีเดีย เพื่อพิจารณาวQามีถAอยคำสือ่ อารมณ-ความรูAสึกเป2นอยQางไร และขAอความเหลQานั้น
สื่ออารมณ-ความรูAสึกอะไรบAาง ที่จะเชื่อมโยงไปสูQการสื่อสารสุขภาพ (Health communication)
ความรูAดAานจิตวิทยาจะนำมาใชAเป2นฐานในการพิจารณาความหมายและลักษณะอาการดAานสุขภาพจิต
รวมไปถึงการสื่ออารมณ-ความรูAสึกของบุคคล ซึ่งมีงานวิจัยหลายงานที่ศึกษาความสัมพันธ-ระหวQางภาษากับอารมณ-
ในมุมมองของจิตวิทยา และไดAมีการจำแนกประเภทของอารมณ-ความรูAสึกไวA เชQน งานของ Cowen & Keltner
(2017) งานของ Lindquist et al. (2015) รวมทั้งงานของ Kovecses (1990, 1995) เป2นตAน ซึ่งผูAวิจัยจะนำมาใชA
เป2นหนึ่งในฐานการอAางอิงการจัดประเภทภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทย

โครงการวิจัยยQอยที่ 2
การศึกษาวิจัยนี้เนAนการสำรวจภาษา รวบรวมคำศัพท- และวิพากษ-ถึงผลกระทบที่เกิดขึ้นกับลักษณะภาษา
ที่ใชAสื่อสาร จึงนำแนวคิดดAานคลังขAอมูลภาษา (corpus) มาใชAเชQนเดียวกับโครงการวิจัยยQอยที่ 1 โดยเก็บรวบรวม
ขAอมูลการใชAภาษาจากสื่อออนไลน- จัดทำคลังศัพท-ภาษาไทยที่เกี่ยวขAองกับสถานการณ-โรคระบาดโควิด-19 โดย
ประยุกต-แนวทางการจัดทำพจนานุกรมเป2นฐาน (Dictionary-based approach)
แนวคิ ด ที ่ ส ำคั ญ อี ก แนวคิ ด หนึ ่ ง ของโครงการวิ จ ั ย ยQ อ ยนี ้ ก็ ค ื อ แนวคิ ด เกี ่ ย วกั บ การปนภาษาและ
ภาษาอังกฤษในฐานะภาษาโลกที่เรียกวQา World Englishes และการพิจารณาในแงQที่ภาษาอังกฤษเป2นภาษากลาง
(English as a lingua franca) จากการที่ภาษาอังกฤษกลายเป2นภาษาโลก ทำใหAปpจจุบันสังคมตQาง ๆ ทั่วโลกมี
แนวโนAมที่จะเป2นสังคมพหุภาษามากขึ้น ซึ่งแนวโนAมดังกลQาวเป2นลักษณะที่เห็นไดAชัดในสังคมไทยเฉกเชQนเดียวกัน
 19

สังคมภาษาอื่น ๆ ทั่วโลก โดยเฉพาะอยQางยิ่งอิทธิพลของภาษาอังกฤษที่มีตQอการใชAภาษาไทย (Glass, 2009;

Snodin, 2014; Troyer, 2012; Watkhaolarm, 2005) ลั ก ษณะดั ง กลQ า วสามารถเห็ น ไดA จ ากการสั ม ผั ส ภาษา
(language contact) หรือใชAภาษาอังกฤษผสมไปกับการใชAภาษาไทย ซึ่งการสัมผัสภาษาดังกลQาวจะพบใน 2
ระดับ คือ ในระดับประโยคหรือการสลับภาษา (code-switching) และในระดับคำหรือการปนภาษา (code-
mixing) ซึ่งมักจะปรากฏอยูQในรูปแบบของการใชAคำยืมหรือคำทับศัพท-นั่นเอง แนวคิดเกี่ยวกับภาษาอังกฤษเป2น
ภาษากลาง ผูAวิจัยจะนำมาใชAในการวิเคราะห-ลักษณะการปนภาษาอังกฤษในการสื่อสารสถานการณ-โควิด-19
รQวมกับการวิพากษ-วาทกรรมของหนQวยงานรัฐ คือ ศบค. ในแงQของอุดมการณ-ทางภาษาที่แฝงกับการเลือกใชAการ
ปนภาษาอังกฤษในภาษาไทยเมื่อสื่อสารในสถานการณ-โรคระบาดโควิด-19

6. วิธีการดำเนินงานวิจัย

โครงการวิจัยนี้เป2นการศึกษาวิจัยที่มีลักษณะการดำเนินการวิจัยผสมผสานระหวQางการวิจัยเชิงปริมาณ
และการวิจัยเชิงคุณภาพ เพื่อใหAไดAขAอมูลทั้งเชิงกวAางและเชิงลึกเกี่ยวกับการสื่อสารเกี่ยวกับสถานการณ-โควิด-19
อยQางครอบคลุมที่สุด มีวิธีการดำเนินการวิจัยเป2นไปตามขั้นตอนดังนี้
1. สำรวจเอกสารงานวิจัยที่เกี่ยวขAอง ทบทวนองค-ความรูAทางดAานภาษา อารมณ-ความรูAสึก คลังขAอมูล
ภาษา การสื่อสารสุขภาพ การปนภาษา
2 รวบรวมเอกสาร งานวิจัย สื่อสิ่งพิมพ- และสื่อประเภทตQางๆ ที่มีอยูQทั้งหมดหรือรวบรวมเทQาที่จะมากไดA
เอกสารและสื่อตQางๆ เหลQานี้ไดAใชAประกอบในการดำเนินงาน
3 ทบทวนเอกสารการวิจัย ตำรา สื่อสิ่งพิมพ- และสื่อรูปแบบตQางๆ เหลQานั้น เพื่อพิจารณาเนื้อหา แนวคิด
และขั้นตอนการปฏิบัติงาน โดยแยกเอกสารออกเป2น 2 กลุQมใหญQ ไดAแกQ
กลุQมที่ 1 เอกสารหลักที่ใชAเป2นเอกสารอAางอิงเกี่ยวกับเรื่องการสื่อสาร และสถานการณ-โควิด-19 งานวิจัย
ตำรา เทQาที่จะคAนควAาไดAจากหAองสมุดและจากฐานขAอมูลออนไลน- รวมไปถึงการสรAางเครื่องมือและแบบสอบถาม
ดAานการสื่อสารสุขภาพ
กลุQมที่ 2 เอกสารงานวิจัยที่เกี่ยวกับภาษา อารมณ-ความรูAสึก การวิเคราะห-ความหมายอารมณ-ความรูAสึก
และการจัดทำคลังศัพท-เพื่อนำไปใชAพัฒนาคลังขAอมูลภาษา (corpus)
4. รQวมประชุมปรึกษาหารือกับคณะผูAวิจัยรQวมกับวิทยากรผูAเชี่ยวชาญดAานการสื่อสารสุขภาพ คลังขAอมูล
ภาษา และ machine learning รวมทั้งดำเนินการขออนุมัติการพิจารณาการดำเนินงานวิจัยจากคณะกรรมการ
จริยธรรมการวิจัยในคน มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร- เมื่อไดAรับอนุมัติแลAวจึงเริ่มดำเนินการวิจัย
5. วิธีดำเนินการวิจัยและการเก็บขAอมูลในงานวิจัย ทั้งโครงการใหญQ และโครงการยQอยทั้งสองโครงการ
ดำเนินการขนานกันไป ดังนี้
 20

เก็บขAอมูลตัวบทขAอความที่เกี่ยวขAองกับอารมณ-ความรูAสึก และที่เกี่ยวกับการสื่อสารในสถานการณ-โค
วิด-19 โดยดำเนินการตามลำดับดังนี้
5.1) จัดรายการคำศัพท-ที่มีความหมายสื่ออารมณ-ความรูAสึก โดยรวบรวมรายการศัพท-จาก
พจนานุกรมไทย จำนวน 5 เลQมหลัก ไดAแกQ
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน ฉบับ พ.ศ. 2554
พจนานุกรมคำใหมQ เลQม 1
พจนานุกรมคำใหมQ เลQม 2
พจนานุกรมคำใหมQ เลQม 3
หนังสือ คลังคำ (นววรรณ พันธุเมธา, 2564)

5.2) จัดกลุQมศัพท-ตามประเภทอารมณ-ความรูAสึกพื้นฐาน โดยใชAเกณฑ-อารมณ-พื้นฐาน 7 อารมณ-

(ไดAแกQ Happiness, Anger, Fear, Sadness, Surprise, Disgust, Neutral) และหาเกณฑ-องค-ประกอบทาง
ความหมายแกQน (semantic primes or semantic primitives) (Goddard & Weirzbicka, 2014) ของ
อารมณ-แตQละอารมณ- เพื่อใชAในการจัดกลุQมศัพท-ในภาษาไทย และใชAในการจัดทำคูQมือหรือไกด-ไลน-สำหรับการ
กำกับขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึก

5.3) รวบรวมขAอมูลตัวบทภาษาไทยที่เกี่ยวขAองกับอารมณ-ความรูAสึก และขAอมูลจากฐานขAอมูลตQางๆ

ที่นำเสนอขQาวหรือสื่อสารเกี่ยวกับโควิด-19 โดยมีคำสำคัญที่ เกี่ยวกับเชื้อไวรัสโคโรนQา และโควิด-19 เป2นสำคัญ
- ขAอมูลจากคลังขAอมูลภาษาไทยแหQงชาติ (Thai National Corpus) โดยกำหนดคำศัพท-จาก
รายการศัพท-ที่จัดกลุQมตามประเภทอารมณ-ความรูAสึกไวAแลAว มาหาขAอความที่ปรากฏในคลังขAอมูลภาษา รวบรวม
จำนวนขAอความ 10 ขAอความ ตQอจำนวนคำศัพท-แสดงอารมณ- 1 ศัพท- เพื่อตรวจสอบหาบริบททางความหมายที่
คำศัพท-ที่สื่ออารมณ-ความรูAสึกปรากฏใชAสื่อสาร
- เพจจากสื่อสังคมออนไลน- โดยเลือกการคAนหาที่หัวขAอเกี่ยวกับ โรคระบาดติดเชื้อไวรัสโคโรนQา หรือ
โควิด-19 โดยเลือกจากทวิตเตอร- และเพจเฟซบุœกของ ศบค. โดยพิจารณาที่ขAอความคอมเมAนท-ของผูAอQาน ขAอมูล
ในสื่อสังคมออนไลน-เหลQานี้จะเก็บรวบรวมตั้งแตQเดือนมกราคม 2563 ถึง เดือนธันวาคม 2564
- ขAอมูลขQาวออนไลน-จากสำนักขQาวตQางๆ โดยอาศัยหัวเรื่องหรือคำสำคัญที่เกี่ยวกับโควิด-19 เชQน โค
วิด โควิด19 โคโรนา ไวรัสโคโรนา ฯลฯ แลAวจัดทำเป2นไฟล-เรียงลำดับตามเดือนและป£ เก็บรวบรวมตั้งแตQ เดือน
มกราคม 2563 ถึง เดือนธันวาคม 2564
- ขAอมูลแถลงการณ-รายวันของศูนย-บริหารสถานการณ-การระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา (ศบค.)
โดยจะเริ่มเก็บรวบรวมผQานชQองทางออนไลน- ซึ่งเป2นคลิปยAอนหลังแถลงการณ-ของ ศบค. ผQานชQอง Youtube
 21

ตั้งแตQวันที่ 24 มีนาคม 2563 ซึ่งเป2นวันแรกของการนำเสนอ ถึงวันที่ 31 ธันวาคม 2564 โดยจะถQายถอดเสียง

เป2นตัวบทเพื่อใชAสำหรับการวิเคราะห-และจัดทำคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึก
5.4) โครงการยQอย 1 ดำเนินการวิจัย ดAานการจัดทำคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึก ดAวยการนำ
ขAอมูลตัวบทภาษาไทยที่ไดAทั้งหมดเหลQานี้มาเขAากระบวนการ pre-process สำหรับเตรียมในการจัดทำคลังขAอมูล
ภาษา ดำเนินการกำกับขAอมูล และการนำขAอมูลออกมาใชA (export) โดยมีลำดับของการดำเนินการ ดังนี้
5.4.1) แปลงตัวบทขAอมูลจากไฟล-เอกสาร word document เป2น ไฟล- .txt
5.4.2) กำกับ metadata ของแตQละไฟล- แลAวจัดเก็บขAอมูลเป2นไฟล-ยQอยแยกตามเดือน ระบุวันที่
แลAวรวมเป2นโฟลเดอร-แยกตามป£
5.4.3) ทำความสะอาดขAอมูล (cleaning data) ดAวยการตรวจสอบและแกAไขขAอมูล เชQน ตัวสะกด
การเวAนวรรค ใหAถูกตAอง
5.4.4) ตัดประโยค (sentence segmentation) และกำกับชนิดของคำ (Part of speech
tagging หรือ POS tagging) โดยทางเนคเทคจะใชAโปรแกรม Longan และใชA POS tagging ตาม (LST-20) ซึ่ง
เป2นระบบของกลุQมวิจัยภาษาธรรมชาติและความหมาย (LST) พัฒนาขึ้น
5.4.5) นำขAอมูลเขAาโปรแกรม Corpus editor โดยเจAาหนAาที่ของเนคเทคจะดำเนินการจัดไฟล-
และทำ template สำหรับการกำกับขAอมูล และใหA username และ password แกQผูAที่ดำเนินการกำกับขAอมูล
เพื่อเป¥ดโอกาสเขAาใชAโปรแกรม Corpus editor ไดA
5.4.6) กำกับขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึก (emotion tagging) โดยพิจารณาจากคูQมือการกำกับ
อารมณ-ความรูAสึกที่โครงการวิจัยพัฒนาขึ้น ผQานโปรแกรม Corpus editor
5.5) โครงการยQอย 1 จัดรวบรวมประเภทของรายการศัพท-ตามกลุQมของอารมณ-ความรูAสึก เพื่อทำ
เป2นคลังศัพท-ภาษาอารมณ-ความรูAสึกของไทยจากฐานขAอมูลพจนานุกรมและหนังสือคลังคำ
5.6) โครงการยQอย 1 ดำเนินการจัดแยกขAอมูลเพื่อใชAในการกำกับขAอความโดยใชAแนวคิดดAานกรอบ
บริบทภาษา (framing effect) เพื่อพิจารณาการสื่อสารดAานการไดAประโยชน- (Gain) หรือเสียประโยชน- (Loss)
รวมทั้งการวิเคราะห-หัวเรื่อง (topic) ในการนำเสนอเนื้อหาสาระ โดยเนAนที่ขAอมูลขQาวออนไลน-เป2นหลัก เนื่องจาก
มีฐานขAอมูลจำนวนคำคQอนขAางมากและครอบคลุมชQวงเวลาการระบาดไดAกวAางขวางมากที่สุด
5.7 ดำเนินการวิเคราะห-อารมณ-ความรูAสึกจากขAอมูลที่กำกับไดAจากคลังขAอมูลภาษา และเชื่อมโยงกับ
ขAอมูลอารมณ-ความรูAสึก และการวิเคราะห-ดAานการไดAประโยชน- (Gain) หรือเสียประโยชน- (Loss)
5.8 โครงการยQอย 2 นำขAอมูลที่เก็บรวบรวมไดA โดยเฉพาะขAอมูลแถลงการณ-รายวันของ ศบค. นำมา
พิจารณาในแงQของการปนภาษา (ซึ่งสQวนใหญQเป2นการปนภาษาอังกฤษในภาษาไทย) และจัดทำรูปแบบของการใชA
การปนภาษาในการสื่อสารของ ศบค.
5.9 โครงการยQอย 2 จัดทำแบบสอบถามและแบบสัมภาษณ- เพื่อใชAเก็บขAอมูลดAานการรับรูAของผูAใชA
ภาษาไทยที่มีตQอการใชAการปนภาษาอังกฤษในคำแถลงการณ-ของ ศบค.
 22

5.10 โครงการยQอย 2 เก็บขAอมูลตัวบทขAอความที่เกี่ยวขAองกับอารมณ-ความรูAสึกและการสื่อสารจาก

หนQวยงานภาครัฐโดยเฉพาะจาก ศบค. รวมทั้งการทำแบบสัมภาษณ- แบบสอบถาม จำนวนประมาณ 400 คน
6. แบQงกลุQมขAอมูลตามหัวเรื่อง และจำแนกประเภทตามอารมณ-ความรูAสึก
7.จัดทำชุดรายการศัพท-พรAอมทั้งความหมายที่เกี่ยวกับอารมณ-ความรูAสึก และจัดทำคลังศัพท-ภาษาสื่อ
อารมณ-ความรูAสึกในขAอความที่เกี่ยวกับโรคระบาดติดเชื้อไวรัสโคโรนQา หรือสถานการณ-โควิด-19
8. วิเคราะห-แบบสอบถามและแบบสัมภาษณ-บุคคลทั่วไปเกี่ยวกับการสื่อสารในสถานการณ-การระบาดโค
วิด-19
9. ตีความ แปลผล และตรวจสอบความถูกตAองของขAอมูลภาษาเหลQานั้น
10. นำเสนอผลการศึกษา และจัดทำเป2นหนังสือรวมเลQมวิจัย
 23

บทสังเคราะหE
ภาษา อารมณEความรู;สึก และการสื่อสารสุขภาพในสถานการณEโควิด-19 ของไทย

1. ภาพรวมของชุดโครงการวิจัย

ชุดโครงการวิจัยเรื่อง “ภาษา อารมณHความรู*สึก และการสื่อสารสุขภาพของไทยในสถานการณHการ

ระบาด COVID-19” เป2นโครงการวิจัยที่ประยุกต-แนวคิดและแนวทางการศึกษาดAานภาษา การสื่อสาร และ
เทคโนโลยีภาษาเขAาดAวยกัน เพื่อตอบโจทย-ความจำเป2นเรQงดQวนของประเทศในสถานการณ-การแพรQระบาดของไวรัส
โควิด-19 โดยจะเป2นการวิจัยที่ตอบสนองในแงQของการชQวยแกAปpญหาระยะสั้นและระยะยาว
ในแงQของการแกAปpญหาระยะสั้น ผลการศึกษาจากชุดโครงการวิจัย จะทำใหAไดAเกณฑ-จำแนกอารมณ-
ความรูAสึกในภาษาไทย ไดAชุดคลังศัพท-ทางภาษาที่ใชAสื่อสารในชQวงโควิด-19 ทั้งในแงQของคลังศัพท-ภาษาแสดง
อารมณ-และคลังศัพท-ภาษาของไทยยุคโควิด-19 รวมไปถึงการสื่อสารสุขภาพ วQาดAวยเรื่องโรคระบาด ชุดขAอมูลทาง
ภาษาเหลQานี้ รQวมกับการวิเคราะห-ความอารมณ-ความรูAสึกจะทำใหAเกิดความเขAาใจเบื้องตAนวQาชQวงสภาวการณ-ของ
โรคระบาดโควิด-19 คนไทยมีปฏิกิริยาทางดAานอารมณ-ความรูAสึกเป2นอยQางไร มีกลไกทางภาษาที่สื่อสารออกมาแลAว
แฝงอารมณ-ความรูAสึกอะไร รูปแบบทางภาษาที่ศึกษาไดAนี้จะชQวยใหAเห็นภาพปฏิกิริยาอารมณ-ความรูAสึกที่เกิดขึ้นใน
สถานการณ-โรคระบาดโควิด-19 ไดAชัดเจน การทราบผลการศึกษาดAานอารมณ-ความรูAสึกเหลQานี้จะชQวยใหAผูAที่มี
หนAาที่เกี่ยวขAองกับการสื่อสาร ตระหนักและระมัดระวังกับการเลือกใชAถAอยคำและวิธีการในการสื่อสารไดAมากขึ้น
การสื ่ อสารลั กษณะใดจะสQ ง ผลกระทบตQ ออารมณ- ความรู A สึ กใด และจะสั มพั นธ- กั บผลกระทบตQ อสุ ขภาพจิ ต
โดยเฉพาะการเกิดภาวะเครียดและโรคซึมเศรAา ก็จะไดAหลีกเลี่ยงไดAทัน หรือบรรเทาใหAเบาบางลง เพื่อไมQใหAเกิด
ผลเสียมากไปกวQาที่เป2นอยูQ
นอกจากนี้คลังศัพท-ภาษาที่ใชAสื่อสารในชQวงสถานการณ-ระบาดของโควิด-19 รูปแบบการสรAางศัพท- และ
รูปแบบการใชAภาษาแบบปนภาษาระหวQางภาษาอังกฤษกับภาษาไทย จะเป2นฐานขAอมูลใหAกับหนQวยงานตQางๆ
นำไปใชAประโยชน-ในการเลือกสรรถAอยเพื่อสื่อสารในสถานการณ-วิกฤตโรคระบาดไดAอยQางเหมาะสม รวมไปถึงการ
รวบรวมชุดคลังศัพท-ที่ใชAสื่อสารในสถานการณ-โรคระบาดนี้ยังเหมือนเป2นการบันทึกเหตุการณ-ทางประวัติศาสตร-
ของไทยผQานคำศัพท-อีกดAวย
ในแงQของการแกAปpญหาระยะยาว คณะผูAวิจัยเชื่อวQาการทบทวนองค-ความรูAและระบบคิดดAานการสื่อสาร
สุขภาพและความเจ็บป’วย โดยอาศัยชุดขAอมูลของการสื่อสารในชQวงสถานการณ-โรคระบาดโควิด-19 จะชQวยทำใหA
เกิดการตกผลึกทางความคิดเชิงมิติสังคมวัฒนธรรม การเรียนรูAวิธีคิด วิธีการสื่อสาร และระบบชุดความรูAวQาดAวย
สุขภาพและความเจ็บป’วยในชQวงที่สังคมไทยรับมือกับโรคระบาด วิถีปฏิบัติของคนในสังคมไทย ที่ผQานการศึกษา
ตีความอยQางมีระบบและมีมิติที่ลึกซึ้งถึงเรื่องอุดมการณ-และอำนาจแหQงการสื่อสาร การไดAเรียนรูA สำรวจปฏิกิริยา
 24

ตอบสนองของผูAคนในสังคมในชQวงเวลาที่อยูQทQามกลางการแพรQระบาดของโรค การรูAจักรับมือกับโรคระบาดและ
รูAจักวิธีการดูแลสุขภาพตนเอง ความเขAาใจอุดมการณ-ทางการแพทย- อุดมการณ-ของสื่อ และอุดมการณ-ของ
“ชาวบAาน” ที่มีระบบคิดที่แตกตQางกันทQามกลางสถานการณ-วิกฤตของโรคระบาด ก็นQาจะทำใหA “เขAาถึง” และ
“เขAาใจ” มุมมองที่หลากหลายเหลQานี้ และจะเป2นการชQวยเสริมหรือสรAางบทเรียนในการปรับตัวใหAกับคนไทยและ
สังคมไทยยุคดิจิทัลตQอสถานการณ-โรคระบาดใหญQหรือประเด็นดAานสุขภาพที่อาจจะเกิดในอนาคต การไดAตระหนัก
ถึงความคิดอันลึกซึ้งดAานภาษา การสื่อสาร และวิธีการสรAางคลังขAอมูลภาษาเพื่อเทคโนโลยีปpญญาประดิษฐ- อาจจะ
กลายเป2น “ตำรับยาหมAอใหญQ” ในการเยียวยาทั้งรQางกายและจิตใจใหAกับคนไทยและสังคมไทยในยุคที่มีเทคโนโลยี
นำทางไดA
โครงการวิจัยทั้งหมดนี้จึงตQางมุQงเนAนไปสูQเป—าหมายเดียวกัน ก็คือ เพื่อใหAมีแนวทางในการแกAปpญหาดAานการ
สื่อสารเกี่ยวกับสุขภาพและความเจ็บป’วยใหAกับสังคมไทย โดยเฉพาะอยQางยิ่งในสถานการณ-โรคระบาดไวรัส
โควิด-19 โดยที่คณะผูAวิจัยเชื่อวQา สถานการณ-ของโรคระบาดครั้งนี้ ไมQเพียงแตQเป2นสถานการณ-ดAานสุขภาพ
สาธารณสุขและการแพทย-เทQานั้น แตQยังเป2นปรากฏการณ-ทางสังคม และเป2นปรากฏการณ-ทางภาษาดAวย เนื่องจาก
การที่เป2นโรคอุบัติใหมQ ชุดขAอมูลความรูAทั้งหลายลAวนเป2นเรื่องใหมQทั้งสิ้น ชุดขAอมูลเหลQานี้แมAจะอยูQในแวดวงของ
การแพทย-และสาธารณสุขเป2นหลัก โดยมีหนQวยงานภาครัฐเป2นองค-กรที่กำกับดูแลและบริหารงานเพื่อป—องกันไมQใหA
สถานการณ-ลุกลาม รุนแรงยิ่งขึ้น การสื่อสารไปสูQประชาชนในสังคมเพื่อใหAความรูA เพื่อทำความเขAาใจ และเพื่อใหA
ปฏิบัติตนเองในกรอบของการดูแลสุขภาพและป—องกันโรคระบาดก็ยังเป2นปpญหา ในแงQที่อาจสื่อไมQชัดเจน สรAาง
ความเขAาใจที่ไมQตรงกัน หรือทำใหAเกิดความเขAาใจคลาดเคลื่อน โดยเฉพาะอยQางยิ่งภาวะอารมณ-ความรูAสึกที่ถูกสื่อ
ผQานภาษา แมAอารมณ-ความรูAสึกจะไมQใชQเนื้อหาสาระหลักของการสื่อสารดAานสุขภาพในสถานการณ-โรคระบาด แตQก็
ปฏิเสธไมQไดAวQาถAอยคำภาษาที่สื่อสารอยูQโดยทั่วไป มีอารมณ-ความรูAสึกแฝงอยูQ การที่ไมQมีเกณฑ-ในการจำแนกอารมณ-
ความรูAสึกผQานภาษาที่ชัดเจนก็อาจทำใหAละเลยพลังทางความหมายที่แฝงมากับขAอความที่สื่อสารออกมาเหลQานั้นไดA
ดังนั้น หากมีชุดขAอมูลความรูAเกี่ยวกับอารมณ-ความรูAสึกผQานขAอความที่สื่อสาร มีชุดคลังขAอมูลภาษาสื่ออารมณ-
ความรูAสึกที่จัดระบบอยQางชัดเจน เพื่อใชAเป2น “หมุดหมาย” ในการตรวจจับและใชAสังเกตภาวะอารมณ-ความรูAสึก
ของคนในสังคม ก็นQาจะชQวยทำใหAคาดการณ-ทิศทางหรือนำไปสูQการวางแผนในการสื่อสารใหAกับคนในสังคมไดAชัด
และเหมาะกับสถานการณ-ไดAมากขึ้น
ชุดโครงการวิจัยนี้ จึงไดAกำหนดออกมาเป2น 2 โครงการยQอย ไดAแกQ
โครงการยQอยที่ 1 ภาษา อารมณ)ความรู-สึก และการสื่อสารสุขภาพเกี่ยวกับโควิด-19 ในสังคมไทย เนAนการ
ทบทวนการนำเสนอขAอมูลและชุดความรูAดAานสุขภาพ การสื่อสารสุขภาพ และชุดความรูAในแงQของอารมณ-ความรูAสึก
เพื่อสรAางความเขAาใจในการสื่อสารชQวงวิกฤตที่เป2นมากกวQาแคQเนื้อหาของสาร (message) หรือรูปแบบของการ
สื่อสารตามชQองทางสาธารณะตQาง ๆ ไมQวQาจะมาจากหนQวยงานรัฐหรือเอกชน การสื่อสารในขQาว หรือการสื่อสารใน
สื่อสังคมออนไลน- การศึกษาวิจัยนี้ยังมุQงเนAนผลลัพธ-เชิงรูปธรรมในการผลิตชุดคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึก
รวมทั้งเกณฑ-การจำแนกประเภทและคูQมือการกำกับขAอมูลอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทย ซึ่งยังไมQเคยมีการจัดทำ
 25

มากQอน เพื่อใหAไดAเป2นเครื่องมือเบื้องตAนสำหรับการตQอยอดไปสูQการพัฒนาคลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึก และ

นำไปสูQการพัฒนาปpญญาประดิษฐ-ดAานการตรวจจับอารมณ-ความรูAสึกของคนไทยผQานภาษาตQอไป
โครงการยQอยที่ 2 ภาษากับชีวิตวิถีใหมM : วิถีปฏิบัติ อุดมการณ) และการปนภาษาในการสื่อสารสถานการณ)
โรคระบาดติดเชื้อโควิด-19 เนAนไปที่การสื่อสารในสถานการณ-ของโรคระบาดไดAชี้ใหAเห็นแนวทางของวิถีชีวิตแบบ
ใหมQ (new normal life) ของคนไทย โดยเฉพาะการใชAศัพท-และสำนวนหรือการปนภาษาตQางประเทศในภาษาไทย
จะมีผลตQอความเขAาใจของคนในสังคมไทยมากนAอยเพียงใดในสถานการณ-การแพรQระบาดของโควิด-19 ชุดขAอมูลที่
เจาะจงเป2นพิเศษก็คือ การสื่อสารผQานหนQวยงานของรัฐ ไดAแกQ ศูนย-บริหารสถานการณ-การแพรQระบาดของโรคติด
เชื้อไวรัสโคโรนา 2019” หรือ “ศบค” ผลลัพธ-ของงานวิจัยนี้ นอกเหนือจากจะไดAเห็นรูปแบบกระบวนการสรAาง
ศัพท-ในภาษาไทยที่ทำใหAเกิดรูปศัพท-ใหมQแลAว ยังไดAชุดคลังศัพท-เกี่ยวกับสถานการณ-การระบาดของโควิด-19 ใน
ประเทศไทย ในลักษณะของศัพทานุกรมศัพท-ในสถานการณ-โรคระบาดโควิด-19 อีกดAวย
จะสังเกตไดAวQาทุกโครงการเกี่ยวขAองกับประเด็นดAานการสื่อสารสุขภาพในภาวะวิกฤตโควิด-19 เป2นหลัก
และมีจุดเนAนในเรื่องภาษา การสื่อสาร ผสมผสานกับเทคโนโลยีดAานภาษาเขAาดAวยกัน ในแผนงานวิจัยจะเนAนการ
ทบทวนองค-ความรูAในภาพรวมที่ทำใหAเห็นความสัมพันธ-ระหวQางภาษา อารมณ-ความรูAสึก และการสื่อสารสุขภาพมี
ความเกี่ยวขAองกัน รวมถึงแนวคิดเกี่ยวกับอารมณ-ความรูAสึก และการจำแนกประเภทอารมณ-ความรูAสึกที่ประยุกต-
ความรูAดAานภาษากับวัฒนธรรมไทย รวมทั้งการใชAทฤษฎีและแนวทางดAานภาษาศาสตร- เชQน อรรถศาสตร- วัจน
ปฏิบัติศาสตร- และภาษาศาสตร-คลังขAอมูล ศึกษาใหAไดAคำอธิบายและเกณฑ-จำแนกประเภทภาษาสื่ออารมณ-
ความรูAสึกในภาษาไทยอยQางแทAจริง เมื่อมีเกณฑ-จำแนกอารมณ-ความรูAสึกและชุดศัพท-ภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึก
(emotion words) ก็ ส ามารถนำไปใชA เ ป2 น พื ้ น ฐานการวิ เ คราะห- อ ารมณ- ค วามรู A ส ึ ก ในโครงการยQ อ ย 1 ไดA
ขณะเดียวกันชุดขAอมูลและองค-ความรูAที่ไดAจากโครงการยQอย 1 และโครงการยQอย 2 ก็สามารถชQวยเติมความ
สมบูรณ-ใหAกับแผนงานวิจัยที่จะทำใหAไดAรูปแบบและแนวทางของภาษาสื่ออารมณ-ความรูAสึกในสังคมในชQวง
สถานการณ-โควิด-19 การสื่อสารสุขภาพ ภาษาที่ใชAสื่อสารในสถานการณ-โรคระบาดนี้ ไมQวQาจะเป2นของภาครัฐ
หนQ วยงานที ่ เกี ่ ยวขA อง หรื อของประชาชนทั ่ วไป เพื ่ อที ่ จะทำใหA ไดA ขA อมู ลพื ้ นฐานดA านการสื ่ อสารสุ ขภาพใน
สถานการณ-โรคระบาด และเกณฑ-การจำแนกอารมณ-ความรูAสึก อันจะนำไปสูQแนวทางการพัฒนาเป2นโปรแกรม
ตรวจจับอารมณ-ความรูAสึกผQานภาษาไดAในอนาคต สรAางความรQวมมือกับนักวิจัยดAานวิทยาศาสตร-เทคโนโลยีและ
หนQวยงานเอกชนเพื่อผลิตผลงานในเชิงพาณิชย-ตQอไป

2. โครงการวิจัยในฐานะแหลiงบรรจบของการปฏิสัมพันธE (Site of engagement) และชุมชน

ปฏิบัติการวิจัย (Community of Research Practice)

ภาพรวมของการดำเนินงานนั้น ชุดโครงการวิจัยนี้สามารถดำเนินกิจกรรมไดAบรรลุเป—าหมายตามที่คาดไวA
แมAจะมีบางกิจกรรมที่จำเป2นตAองปรับแผนดAานระยะเวลาเพื่อความเหมาะสมกับสถานการณ- แตQในที่สุดก็ทำใหA
 26

ดำเนินกิจกรรมบรรลุเป—าหมายที่กำหนดไวAไดA ที่สำคัญก็คือ งานวิจัยนี้เป2นการทำงานในลักษณะของเครือขQายความ

รQวมมือ ตั้งแตQสถาบันตAนสังกัดของผูAวิจัย ไดAแกQ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร- สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร- และ
รQวมมือกับหนQวยงานสังกัดของที่ปรึกษาโครงการวิจัย ไดAแกQ ศูนย-เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส-และคอมพิวเตอร-
แหQ ง ชาติ (เนคเทค) โดยเฉพาะที ม วิ จ ั ย เทคโนโลยี ภ าษาธรรมชาติ แ ละความหมาย (LST) ที ่ เ ป2 น สั ง กั ด ของ
ดร.ปรัชญา บุญขวัญ และคณะนิเทศศาสตร- สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร- ที่เป2นสังกัดของ รศ.ดร.พรพรรณ
ประจักษ-เนตร
ความรQวมมือกันระหวQางนักภาษา (ทั้งภาษาไทยและภาษาศาสตร-) นักวิชาการดAานการสื่อสารสุขภาพ และ
ผูAเชี่ยวขาญดAานปpญญาประดิษฐ- รวมไปถึงบุคคลเบื้องหลังของการทำงานอีกหลายฝ’าย ทั้งฝ’ายเทคโนโลยีจาก
เนคเทค ฝ’ายสถิติและประมวลผล โดยเฉพาะอยQางยิ่งนักศึกษาทุกระดับ ตั้งแตQระดับปริญญาตรี ระดับปริญญาโท
ถึงระดับปริญญาเอกที่มาเป2น “มดงาน” ใหAกับโครงการวิจัย รูปแบบของการวิจัยที่ผนวกรQวมกันระหวQางการวิจัย
เชิงปริมาณและการวิจัยเชิงคุณภาพ ทำใหAโครงการวิจัยนี้เป2นลักษณะงานวิจัยเชิงบูรณาการ เป2นพื้นที่ที่สรAางชุมชน
การวิจัยยQอย ๆ เป2นเวทีฝ¤กทักษะของนักวิจัยนAอย ๆ ที่สนใจการวิเคราะห-ขAอความ การใชAทักษะความรูAดAานภาษา
ในการพั ฒ นางานดA า นปp ญ ญาประดิ ษ ฐ- ในสQ ว นของการประมวลผลภาษาธรรมชาติ (Natural Language
Processing – NLP) จึ ง อาจกลQ า วไดA ว Q า ชุ ด โครงการวิ จ ั ย นี ้ เ ป2 น พื ้ น ที ่ บ รรจบแหQ ง การปฏิ ส ั ม พั น ธ- (site of
engagement) (Scollon, 2001) ของวิถีปฏิบัติทางสังคมของคนหลายสาขา เพื่อผลิตผลงานใหAเป2นรูปธรรมที่
คำนึงถึงประโยชน-ที่ใชAงานไดAจริง สามารถพัฒนาตQอยอดไปไดAอีกหลายแงQมุม การปฏิสัมพันธ-ของคณะผูAวิจัยและ
ผูAปฏิบัติงานฝ’ายตQาง ๆ ที่มีกิจกรรมรQวมกันในหลากหลายรูปแบบไดAสรAางการเรียนรูAและสรAางความคิดใหมQ
ประสบการณ-ใหมQที่เกิดขึ้นระหวQางกันโดยไมQรูAตัว และนำไปสูQการพัฒนาความรูAของตนเองไดAอยQางเป2นธรรมชาติ
ลักษณะเชQนนี้ไดAทำใหAแนวคิดเรื่องชุมชนวิถีปฏิบัติ (community of practice) ที่เสนอโดย Lave & Wenger
(1998) มีความหนักแนQนและจริงจังอยQางยิ่ง ดังนั้นหากกลQาวดAวยมุมมองของแนวคิด Constructivism ก็สามารถ
กลQาวไดAวQา ชุดโครงการวิจัยนี้มีสถานะเป2นชุมชนสรAางการเรียนรูA และบQมเพาะความรูAดAานวิถีปฏิบัติทางวิจัย ไมQ
เพียงแตQใหAแกQคณะผูAวิจัยที่จะตAองเรียนรูAระหวQางกันเทQานั้น แตQยังเป2นการเรียนรูAระหวQางนักศึกษากับอาจารย-
เรียนรูAขAามวิถีของเชิงปริมาณกับเชิงคุณภาพ เพื่อสรAางการเรียนรูAนั้นใหAเป2นผลงานที่ประจักษ-ไดAเป2นรูปธรรม ซึ่ง
ผลผลิตที่ไดAจากชุดโครงการวิจัยนี้ ก็ยQอมแสดงใหAเห็นแลAวดAวยตัวเอง

3. ผลผลิตของโครงการวิจัย

กระบวนการทำงานของชุดโครงการวิจัยนี้ อยูQภายใตAกรอบแนวคิด 2 ประการที่ใชAดำเนินการวิจัย ไดAแกQ

3.1 วิธีการวิจัยแบบผสมผสานและการสำรวจขAอมูลภาษา ระหวQางงานวิจัยเชิงคุณภาพและงานวิจัย
เชิงปริมาณ เนAนการสำรวจขAอมูลภาษาดAานอารมณ-ความรูAสึก และรวบรวมชุดคำศัพท-เพื่อเป2นฐานขAอมูลสำหรับ
นำไปสูQการสรAางคลังขAอมูลภาษาเฉพาะดAานอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทยในอนาคต เนAนการวิเคราะห-ภาษาที่สื่อ
 27

อารมณ-ความรูAสึกจากขAอความในสื่อสาธารณะและสื่อกระแสหลัก เมื่อสื่อสารเกี่ยวกับโควิด-19 โดยเชื่อมโยงกับ

การสื่อสารกับทางภาครัฐที่เป2นหนQวยงานกลางกับอารมณ-ความรูAสึกของคนในสังคมผQานขAอความทางสื่อสังคม
ออนไลน- ซึ่งจะบQงชี้ไดAวQาสถานการณ-การระบาดและการสื่อสารเกี่ยวกับโควิด 19 ในแตQละชQวงเวลานั้น สัมพันธ-กับ
อารมณ-ความรูAสึกของคนในสังคมไทยอยQางไร การศึกษานี้ทำใหAมองเห็นทิศทางในการสื่อสารในสถานการณ-วกิ ฤตที่
จะมีผลกระทบตQออารมณ-ความรูAสึกของคน รวมไปถึงผลลัพธ-ที่ไดAจะทำใหAเกิดการตระหนักถึงวิธีการสื่อและสรAาง
อารมณ-ความรูAสึก การตอบสนองตQออารมณ-ความรูAสึกไดAอยQางรวดเร็วโดยอาศัยเครื่องมือการวิเคราะห-ขAอความและ
การวิเคราะห-ความรูAสึกที่ไดAรับการพัฒนาขึ้นตQอไปจากโครงการวิจัยนี้ ซึ่งโครงการยQอย 1 ไดAแสดงผลการศึกษา
ออกมาอยQางชัดเจน

3.2 การวิพากษ-กับปรากฏการณ-ทางภาษาที่เกิดขึ้นในสถานการณ-โรคระบาดโควิด-19 ที่พบวQามี

ถAอยคำใหมQๆ ในภาษาไทย ถAอยคำเหลQานี้สื่อความหมายและความคิดใหมQใหAกับสังคมไทย ขณะเดียวกันก็บQงชี้ถึงวิถี
ปฏิบัติทางสังคมและอุดมการณ-ทางภาษาที่ดำรงอยูQในสังคมไทย แมAบางเรื่องจะดูเหมือนเป2นสิ่งที่อาจจะไมQไดAรับ
การยอมรับเมื่อสื่อสารในสถานการณ-ปกติ เชQน การปนภาษา หรือการใชAศัพท-ภาษาอังกฤษแทนคำศัพท-บัญญัติใน
การสื่อสารของหนQวยงานรัฐตQอสาธารณะ แตQสถานการณ-โรคระบาดโควิด-19 ไดAทำใหAวิถีปฏิบัติเชQนนี้ไดAรับการ
ยอมรับมากขึ้น น้ำเสียงแหQงการตQอรองเพื่อใหAการสื่อสารทางการแพทย-และของรัฐดำเนินไปไดAอยQางราบรื่น ไดA
แสดงออกผQานถAอยคำภาษาที่ปรากฏอยูQในขAอความเหลQานั้น ในอีกดAานหนี่งก็นQาจะตAองพิจารณาดAวยวQาผูAรับสารซึ่ง
เป2นคนในสังคมไทยที่เผชิญกับภาวะวิกฤตของสถานการณ-โรคระบาดนี้ จะตอบสนองตQอลักษณะภาษาที่หนQวยงาน
รัฐใชAสื่อสารอยQางไร ซึ่งผลการศึกษาวิจัยจากโครงการยQอย 2 ไดAสรAางความกระจQางในประเด็นเหลQานี้

ผลจากการศึกษาวิจัยดังกลQาว ทำใหAไดAผลลัพธ-ดังตQอไปนี้
1) คลังศัพท-ที่ใชAสื่อสารในสถานการณ-การระบาดของโควิด-19 ซึ่งใชAฐานขAอมูลภาษาหลายชQองทาง
ทั้งขAอมูลภาษาจากสื่อสังคมออนไลน- จากขQาว ขAอมูลจากหนQวยงานภาครัฐที่เกี่ยวขAองกับการสื่อสาร
ในสถานการณ-โรคระบาดไวรัสโคโรนQา 2019 (โควิด -19) เชQน ศบค. ซึ่งในงานวิจัยนี้ไดAจัดทำเป2น
หนังสือศัพทานุกรม (ชื่อ ศัพทานุกรม สถานการณ)การระบาดของโควิด-19 ในสังคมไทย) เสมือนเป2น
พื้นที่สำหรับการบันทึกเหตุการณ-ชQวงหนึ่งในสังคมไทยที่มีการระบาดของโรคติดเชื้อโควิด-19 ซึ่งเป2น
โรคอุบัติใหมQของโลก

2) คลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทย (Thai emotion corpus) รวมทั้งเกณฑ-การจำแนก

ประเภทอารมณ-ความรูAสึกพื้นฐาน และคูQมือการกำกับขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกสำหรับการจัดทำ
คลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกในภาษาไทย (guideline of Thai emotion corpus creation)
ซี่งเป2นเรื่องที่ยังไมQเคยมีการจัดทำมากQอน การมีเกณฑ-จำแนกประเภทอารมณ-ความรูAสึก ทำใหAมีการ
 28

ใชAความรูAทางอรรถศาสตร-ในการหาองค-ประกอบทางความหมาย และอธิบายความหมายของอารมณ-
ความรูAสึกประเภทตQางๆ ในภาษาไทยไดAชัดเจนมากยิ่งขึ้น แมAในเบื้องตAนอาจจะยังไมQใชQเกณฑ-และคูQมือ
การกำกับขAอมูลภาษาที่สมบูรณ-แบบนัก แตQก็นับวQาเป2นการเริ่มตAนที่ดี ใชAเป2นฐานในการพัฒนาตQอ
ยอด เพื่อใหAเกิดความแมQนยำตQอไปในอนาคตไดA และจะไดAเป2นพื้นฐานใหAการทำงานมีประสิทธิภาพ
ยิ่งขึ้นทางดAานประมวลภาษาธรรมชาติ (NLP) เพื่อพัฒนาปpญญาประดิษฐ-ที่เกี่ยวเนื่องกับอารมณ-
ความรูAสึกในสังคมไทย ในงานวิจัยนี้ไดAใชAโปรแกรม Corpus editor ที่พัฒนาโดยเนคเทคในการจัดทำ
คลังขAอมูลภาษาอารมณ-ความรูAสึกจากสถานการณ-การระบาดโควิด-19 ชุดคลังขAอมูลภาษาที่ไดAจาก
งานวิจัยนี้ จะยังคงอยูQที่เนคเทคและสามารถนำไปใชAพัฒนาตQอยอดไดAอีกเมื่อมีความตAองการใชA
corpus นี้

3) แนวทางและรูปแบบการสื่อสารสุขภาพในสถานการณ-โควิด-19 โดยอาศัยองค-ความรูAดAานทฤษฎี
โอกาส (prospect theory) วิเคราะห-กรอบบริบททางภาษาที่แสดงการไดAประโยชน- (gain) หรือเสีย
ประโยชน- (loss) ที่ปรากฏในการสื่อสารในขAอความ รQวมกับกลวิธีทางภาษาที่สื่ออารมณ-ความรูAสึกทำ
ใหAเห็นวQารูปแบบการสื่อสารที่แฝงอารมณ-ความรูAสึกในขAอความ สามารถสรAางขAอเสนอแนะใหAแกQการ
พัฒนารูปแบบการใชAขAอความเมื่อสื่อสารเชิงสุขภาพหรือการสื่อสารในภาวะวิกฤตไดA

4) องค- ค วามรูA ด A า นภาษาที ่ เ กิ ด ใหมQ ใ นสถานการณ- ก ารระบาดของโควิ ด -19 ชQ ว ยใหA เ ขA า ใจการ

ปฏิสัมพันธ-ของปรากฏการณ-ทางภาษากับปรากฏการณ-ทางสังคมที่สQงผลกระทบซึ่งกันและกัน จน
กQอใหAเกิดการปรากฏใหมQ การปรับเปลี่ยน และการปะปนกันไปของชุดขAอมูลภาษาที่ไมQสามารถแยก
ตัดขาดออกจากความคิดและวิถีชีวิตของคนในสังคมไดA กระบวนการสรAางศัพท- (word formation)
และการสื่อสารแบบปนภาษาอังกฤษในภาษาไทย เป2นปรากฏการณ-ทางภาษาที่ชQวยใหAเขAาใจลักษณะ
ธรรมชาติของภาษาไทยในยุคปpจจุบันไดAดี ขณะเดียวกันก็ชQวยใหAเขAาใจบทบาทของภาษาวQามิไดAทำ
หนAาที่เพียงเครื่องมือสื่อสารเทQานั้น แตQยังมีอุดมการณ-ทางสังคมแฝงอยูQ มีบทบาทตQอการกำหนด
กรอบความคิดและวิถีปฏิบัติของสังคมดAวยเชQนกัน

4. สถานการณEวิกฤตของโรคระบาด และการปรากฏตัวของอารมณEความรู;สึก

เป2นที่ประจักษ-ไดAวQา ชQวงเวลาที่สถานการณ-การระบาดของโควิด-19 นั้น ไดAทำใหAสังคมไทยมีความสับสน

อลหมQาน และเกิดความปp°นป’วนอยูQพอควร การจัดการกับภาวะวิกฤตนั้นเป2นสิ่งจำเป2นอยQางมาก โดยเฉพาะอยQางยิ่ง
เมื่อสถานการณ-วิกฤตเกี่ยวขAองกับสุขภาพ ความเป2นความตาย ชีวิตความเป2นอยูQที่ผิดไปจากปกติอันเนื่องมาจาก
โรคระบาดที่กระทบไปทั่วโลก เป2นสิ่งที่คนในยุคที่ปpจจุบันไมQเคยประสบสถานการณ-เชQนนี้มากQอน การเผชิญหนAากับ
 29

ภาวะวิกฤตของโรคติดเชื้อที่แพรQระบาดไปทั่วทุกพื้นที่ ไดAทำใหAผูAคนทุกระดับจะตAองรับผิดชอบตQอตนเองและตQอ
ผูAคนรอบขAาง ในระดับรัฐบาลและหนQวยงานรัฐ จัดวQาจะตAองมีหนAาที่ในการจัดการกับวิกฤติปpญหา และตAองบริหาร
ใหAมาตรการตQางๆ ที่ออกมามีประสิทธิภาพพอที่จะนำพาทั้งสังคมดำเนินตQอไปไดAทQามกลางความสับสนอลหมQาน
เหลQานั้น โควิด-19 จึงไมQเป2นเพียงโรคระบาดติดเชื้อที่สQงผลกระทบตQอชีวิตและสุขภาพเทQานั้น แตQยังสQงผลกระทบ
ตQอสังคม เศรษฐกิจ และการเมืองอีกดAวย

เมื่อพิจารณาที่สถานการณ- สิ่งที่พบไดAจากเหตุการณ-ที่เกิดขึ้นในสังคมไทย ก็คือ

1) มีการจัดตั้งหนQวยงานรัฐหรือองค-กรเฉพาะที่รับผิดชอบดAานการบริหารจัดการปpญหาโรคระบาดและ
ดำเนินการสื่อสารในภาวะวิกฤตของโรคระบาด นั่นก็คือ ศูนย-บริหารสถานการณ-การแพรQระบาดของโรคติดเชื้อ
ไวรัสโคโรนา 2019” หรือ “ศบค. และเป2นหนQวยงานที่ดำเนินการสื่อสารโดยใชAแนวทางดAานสาธารณสุขและ
การแพทย-เป2นหลัก ใชAบริบททางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และดAานประวัติศาสตร-เป2นแนวทางประกอบในการ
สื่อสารกับสาธารณชน
2) การสื่อสารในภาวะวิกฤตของสถานการณ-ที่รุนแรงและใชAระยะเวลายาวนาน ทำใหAหนQวยงานรัฐ
จำเป2นตAองอาศัยบทบาทและหนAาที่เชิงอำนาจเพื่อสรAางความชอบธรรมในการกำหนดทิศทางและเป—าหมายของการ
สื่อสารใหAเกิดประสิทธิภาพสูงสุด
3) ในชQวงเวลาของการระบาดของโรคติดเชื้อโควิด-19 ไดAทำใหAเกิดภาวะอารมณ-ความรูAสึกที่หลากหลายใน
แตQละชQวงเวลา และมักเชื่อมโยงกับประเด็นเนื้อหาที่เกิดขึ้นแตQละชQวงนั้น โดยเฉพาะประเด็นทางการเมือง จึงทำใหA
การสื่อสารดAานสุขภาพที่เกี่ยวเนื่องกับโรคระบาดจึงมีอารมณ-ความรูAสึกของสังคมผันแปรไปตามประเด็นเหลQานั้น
ดAวย
4) กลยุทธทางการสื่อสาร โดยเฉพาะของหนQวยงานรัฐ หากพิจารณาที่ทฤษฎีโอกาส (Prospect theory)
แลAว พบวQาในไทย ไดAใชAกลวิธีการสื่อสารที่เนAนผลลัพธ-ดAานบวก (Gain) มากกวQาดAานลบ (Loss) ในขณะที่การ
สื่อสารที่แสดงอารมณ-ความรูAสึก พบวQาหนQวยงานรัฐ คือ ศบค. ใชAอารมณ-ความรูAสึกพอใจ (Joy) ในการสื่อสารหลัก
รองลงมาคือ อารมณ-กลัว (Fear) และอารมณ-เศรAา (Sadness) ที่นQาสังเกตก็คือ อารมณ-ความรูAสึกของสาธารณะที่
เหมือนเป2นน้ำเสียงของประชาชนทั่วไปที่พบจากสื่อสังคมออนไลน- ไมQวQาจะเป2นทวิตเตอร-หรือเฟซบุœก กลับมุQงเนAน
ไปที่อารมณ-โกรธ (Anger) กลัว (Fear) และ เศรAา (Sadness) สQวนขQาวเหมือนเป2นพื้นที่อยูQระหวQางกลางของ
หนQวยงานรัฐและประชาชน จึงพบการแสดงอารมณ-ความรูAสึกเศรAา (Sadness) พอใจ (Joy) กลัว (Fear) และ โกรธ
(Anger) ตามลำดับ

การปรากฏตัวของอารมณ-ความรูAสึกที่มากับการสื่อสารประเภทตQางๆ ในสังคมไทย มีลักษณะที่แตกตQางไป

จากการคAนพบในการศึกษาของตQางประเทศ Metzler et al. (2022) ไดAศึกษาการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ-แบบ
เป2นกลุQมเป2นกAอนในประเทศแถบยุโรปจำนวน 18 ประเทศในชQวงที่มีการระบาดของโควิด-19 โดยเป2นการศึกษา
จากทวิตเตอร- เพื่อดูการเปลี่ยนแปลงของอารมณ-ความรูAสึกของผูAคนในประเทศเหลQานั้นในระยะเวลา 5 สัปดาห-
 30

และพบวQา อารมณ-ความรูAสึกที่มีการเปลี่ยนแปลงไปในลักษณะที่สูงขึ้น ก็คือ อารมณ-วิตกกังวล (Anxiety) (ซึ่งใน

งานวิจัยนี้ จัดใหAเป2นประเภทยQอยของอารมณ-ความรูAสึกกลัว หรือ Fear) รองลงมาก็คือ Sadness และเป2นอารมณ-
ที ่ ไ มQ ม ี ก ารลดลงเลย ในขณะที ่ Anger พบวQ า ลดลง และไมQ ม ี ก ารเพิ ่ ม ขึ ้ น สQ ว นอารมณ- Joy ไมQ พ บวQ า มี ก าร
เปลี่ยนแปลง ก็คือ ไมQเพิ่มขึ้นและไมQลดลง

เชQนเดียวกับงานวิจัยของ Schelhorn et al. (2022) ก็พบวQาอารมณ- Fear เป2นอารมณ-ที่พบมากที่สุดใน

การสื่อสารผQานทวิตเตอร-ในประเทศเยอรมนี งานของ Renstrom & Back (2021) ที่ศึกษาจากคนสวีเดนไดAแสดง
รายละเอียดเกี่ยวกับอารมณ-ความรูAสึกที่ตQางออกไปเล็กนAอย กลQาวคือ อารมณ- Fear และ Anxiety พบมากเมื่อเป2น
เรื่องเกี่ยวกับโรคที่กQอใหAเกิดปpญหาดAานความเจ็บป’วยและการรักษา ในขณะที่พบอารมณ- Anger เมื่อเป2นประเด็น
เกี่ยวกับเรื่องนโยบายและมาตรการทางการเมือง แตQถAาหากพิจารณาที่อารมณ-ความรูAสึกเฉพาะประเด็น เชQน ใน
ประเด็ น วQ า ดA ว ยวั ค ซี น งานวิ จ ั ย ของ Sutrave, Godasu & Liu (2021) พบวQ า ประชาชนอเมริ ก ั น สื ่ อ สารผQ า น
ทวิตเตอร-เกี่ยวกับเรื่องวัคซีนแลAวพบวQามีความไวAเนื้อเชื่อใจ (Trust) มากที่สุด รองลงมาคือ อารมณ- Fear และ Joy
สQวนที่พบนAอยก็คือ Anger และ Disgust จะเห็นวQาการศึกษาเกี่ยวกับอารมณ-ความรูAสึกที่มีในตQางประเทศ พบ
อารมณ-ทางลบที่เป2น Fear (ซึ่งรวมวิตกกังวลหรือ Anxiety ไปดAวย) Sadness สQวนอารมณ- Anger พบนAอย ถAาพบ
ก็จะเป2นประเด็นเกี่ยวกับการเมืองมากกวQา

ในขณะที่ผลการศึกษาของประเทศไทยมีลักษณะที่ตQางออกไป จากผลการศึกษาของโครงการยQอย 1 ถAา

พิจารณาจากผลการวิเคราะห-กับขAอมูลที่เป2นสื่อสังคมออนไลน-อยQางทวิตเตอร- พบวQา Anger มีอัตราสูงที่สุด เมื่อ
พิจารณาที่เนื้อหาของขAอความก็พบวQาสQวนใหญQจะประเด็นที่เกี่ยวขAองกับการเมืองและหนQวยงานรัฐ เป2นการ
วิพากษ-วิจารณ- นโยบายของรัฐบาล มาตรการของรัฐ การทำงานของหนQวยงานภาครัฐ หรือมุQงไปที่บุคคลทางการ
เมือง เชQน นายกรัฐมนตรี รัฐมนตรีที่เกี่ยวขAองกับการบริหารจัดการในสถานการณ-โควิด-19 รวมไปถึงบุคลากรทาง
การแพทย-และสาธารณสุข

5) รูปแบบของการสื่อสารโดยอาศัยการสรAางศัพท-ใหมQ โดยเนAนไปที่การปนภาษาอังกฤษ สื่อถึงอำนาจใน

การสรAางความชอบธรรมใหAแกQหนQวยงานรัฐที่รับผิดชอบดAานภารกิจการบริหารจัดการในสถานการณ-โรคระบาดโค
วิด-19 ในการเลือกใชAการปนภาษาอังกฤษและการสรAางศัพท-ใหมQเพื่อสื่อสารกับสาธารณะ ซึ่งไดAเกิดการสถาปนา
ศัพท-และความหมายที่สื่อถึงวิถีปฏิบัติของคนในสังคมโดยอาศัยกรอบแนวคิดและอุดมการณ-ดAานการแพทย-และ
สาธารณสุขเป2นสQวนหนึ่งในการดำเนินชีวิตแบบ “วิถีปกติใหมQ”

6) จากกรอบบริบททางภาษา ทำใหAเห็นกรอบความคิด (frame) ระดับที่กวAางขึ้น หรือ macro frame ที่

หนQวยงานรัฐใชAเป2นกรอบในการสื่อสารดAานสุขภาพชQวงสถานการณ-โควิด-19 กับประชาชนกลุQมเป—าหมายใน
สังคมไทย กรอบใหญQ (macro frame) (Wodak, 2021) ไดAสื่อถึงความคิดเบื้องหลังอันเกี่ยวเนื่องกับความคิดดAาน
 31

ความเป2 น ชาติ (nativism) ความเป2 น พลเมื อ ง (citizenship) ความคิ ด ดA า นวาทศิ ล ป± แ หQ ง ความเป2 น ชาติ
(nationalistic rhetoric) ที่สื่อถึงการสถาปนาวิถีแหQงความประนีประนอมในการสรAางความชอบธรรมของรัฐตQอ
สาธารณะทั้งระดับทAองถิ่น ระดับชาติ และระดับสากล ทั้งนี้รวมไปถึงการสรAางกรอบทางอารมณ-ความรูAสึก
(emotional frame) ใหAแกQสาธารณะอีกดAวย

5. วาทกรรมการแถลงการณEของ ศบค.: กลยุทธ การวางกรอบ และความชอบธรรม

เป2นที่ทราบกันอยQางดีวQา การบริหารจัดการในสถานการณ-การระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทยนั้น
รัฐบาลไดAมีการจัดตั้งหนQวยงานเฉพาะกิจขึ้นมา ไดAแกQ ศูนย-บริหารสถานการณ-การแพรQระบาดของโรคติดเชื้อไวรัส
โคโรนา 2019” หรือ “ศบค. ตั้งแตQวันที่ 12 มีนาคม 2563 (ปฏิบัติงานจนถึงวันที่ 30 กันยายน 2565) และมีการ
แถลงการณ-ของศบค. ที่ดำเนินการรายงานสถานการณ-การระบาดของโควิด-19 การชี้แจงมาตรการตQางๆ รวมไป
ถึงการทำความเขAาใจกับประชาชนในวงกวAางผQานสื่อหลักอยQางโทรทัศน- วิทยุ และสื่อดิจิทัล มีการดำเนินการอยQาง
สม่ำเสมอ จนนับไดAวQาเป2นวาทกรรมหลักเกี่ยวกับโควิด-19 ในประเทศไทย และเป2นพื้นที่สำหรับการสรAางและ
กระจายขAอมูลรวมทั้งการวางกรอบความคิดเกี่ยวกับโควิด-19 ในประเทศไทยไดAเป2นอยQางดี

เมื่อพิจารณาขAอความการแถลงการณ-ของ ศบค. พบวQามีโครงสรAางและกลยุทธในเวลาเดียวกัน เนื่องจาก

ผู A ก ระทำทางสั ง คม (social agent) ไดA ด ำรงตนอยู Q ภ ายในวาทกรรมนี ้ ตั ้ ง แตQ น ายกรั ฐ มนตรี เ ป2 น ประธาน มี
คณะกรรมการจากหนQ ว ยงานหลายฝ’ า ย และในการสื ่ อ สารกั บ สาธารณชน มี โ ฆษก ศบค. (ที ่ เ ป2 น หลั ก ก็ คื อ
นายแพทย-ทวีศิลป± วิษณุโยธิน) ทำหนAาที่ในการดำเนินรายการ ทั้งหมดนี้ลAวนมีบทบาทอยูQในกระบวนการของการ
ผลิตตัวบท (production process) และสQงกระจายตัวบท (Fairclough, 2012, p. 12) ขณะเดียวกัน เมื่อพิจารณา
กระบวนการของการผลิตตัวบทในวาทกรรมเกี่ยวกับโควิด-19 มีความเกี่ยวขAองสัมพันธ-กับเรื่องของการสรAางความ
เขAาใจ (comprehension) (van Dijk, 1997) อยูQมาก van Dijk (1989) ไดAเนAนย้ำใหAเห็นวQากลยุทธที่เป2นธรรมชาติ
ของการผลิตวาทกรรมและการสรAางความเขAาใจนั้นสื่อถึงกระบวนการดAานปริชาน (cognitive process) ดังนั้น
การสื่อสารเนื้อหาในวาทกรรมผQานกระบวนการของการผลิตตัวบทและการสรAางความเขAาใจ จึงแนบแนQนไปกับการ
วางกรอบความคิด (framing) เพื่อใหAเกิดภาพทางจิตนำไปสูQความเขAาใจเกี่ยวกับเนื้อหา รวมไปถึงเป—าหมายไปสูQการ
กระทำและวิถีปฏิบัติทางสังคมของผูAคนในสังคมเมื่อไดAรับรูAตัวบทวาทกรรมดังกลQาว

เมื่อวิเคราะห-ถAอยแถลงซึ่งเป2นตัวบทของ ศบค. นั้น ไดAทำใหAเห็นกลยุทธในการสื่อสารเกี่ยวกับโควิด-19 ที่

เผยแพรQและแผQกระจายในสังคมไทยผQานทุกชQองทางการสื่อสาร กลยุทธทางวาทกรรมภายใตAการสื่อสารสุขภาพ
เกี่ยวกับโควิด-19 นอกจากจะเป2นการสQงตQอและแพรQกระจายความรูAและสรAางความเขAาใจดAานสุขภาพและโรค
 32

ระบาดใหAกับประชาชนในสังคมไทยแลAว ยังเป2นการสื่อถึงความชอบธรรม (legitimization) ระดับองค-กรของ

หนQวยงานภาครัฐที่มีหนAาที่รับผิดชอบโดยตรง และกุมทิศทางในการวางกรอบความเขAาใจใหAแกQประชาชนดAวย

คำวQา “กลยุทธ” ในที่นี้ เป2นการใชAในความหมายเดียวกับที่ Reisigl & Wodak (2009) ไดAอธิบายไวA กล

ยุทธ (strategy) เป2นเรื่องของการวางแผนเชิงวิถีปฏิบัติที่มีจุดมุQงเนAนไปที่ผลสัมฤทธิ์ที่เฉพาะเจาะจงตามเป—าหมายที่
ไดAตั้งไวAอยQางใดอยQางหนี่ง ไมQวQาจะเป2นเป—าหมายทางสังคม เป—าหมายทางการเมือง เป—าหมายทางการตลาด
เป—าหมายทางจิตวิทยาหรือแมAแตQทางภาษาก็ตาม (p. 94) ในงานวิจัยนี้เห็นพAองกับคำอธิบายความหมายดังกลQาว
และเห็นวQากลยุทธทางวาทกรรม (discursive strategies) ที่ไดAเคยมีการเสนอกันไวAกQอนหนAา เชQน Gumperz
(1982 ) van Dijk & Kintsch (1983) ลAวนเกี่ยวขAองสัมพันธ-กับกลไกทางภาษาและลักษณะภาษาในทุกระดับ ไมQวQา
จะเป2นระดับคำ วลี ประโยค หรือระดับขAอความ

ในงานวิจัยนี้ จึงกลQาวถึง “กลยุทธ” ในความหมายเฉกเชQนเดียวกัน แตQที่เพิ่มเติมจากกลยุทธทางวาทกรรม

ก็ ค ื อ ในงานวิ จ ั ย นี ้ จ ะเนA น ไปที ่ ก ลยุ ท ธทางการสื ่ อ สาร (communicative strategies) รQ ว มดA ว ย จึ ง เป2 น การ
บูรณาการดAานกลยุทธเขAาดAวยกัน ระหวQางกลยุทธทางวาทกรรม (discursive strategies) ที่เกี่ยวขAองกับการผลิต
ตัวบท การบริโภคตัวบทและการกระจายตัวบท และกลยุทธการสื่อสาร (communicative strategies) ที่เนAนไปที่
เจตนาหรือเนื้อหาในการสื่อสาร และเป—าหมายตQอผลสัมฤทธิ์ของการสื่อสาร เพื่อแสดงใหAเห็นวQาในการสื่อสารชQวง
สถานการณ-การระบาดของโควิด-19 โดยเฉพาะการสื่อสารจากหนQวยงานภาครัฐ เป2นการสื่อสารที่มีการวางแผน
มาแลAว และเป2นการสื่อสารที่บQงชี้ถึงชุมชนวิถีปฏิบัติ (community of practice) ของกลุQมผูAสื่อสารและผูAผลิต
ตัวบทหลายกลุQมที่มาบรรจบกันในกิจกรรมการสื่อสารชQวงสถานการณ-โควิด-19 กลQาวคือ มีการใชAวิถีปฏิบัติทาง
วาทกรรม (discursive practice) ทั ้ ง ในแงQ ว งการวิ ช าชี พ ดA า นการแพทย- แ ละสาธารณสุ ข ดA า นการสื ่ อ สาร
โดยเฉพาะการสื่อสารในสถานการณ-วิกฤต ดAานการใชAสื่อและเครื่องมือเทคโนโลยี และดAานกิจกรรมทางสังคมทั่วไป
(social activities) กลยุทธเหลQานี้ลAวนแสดงออกและเกี่ยวเนื่องสัมพันธ-กับกลไกทางภาษาที่ถูกเลือกใชAในการ
สื่อสารแตQละชQวงใหAสอดคลAองเหมาะสมกับสถานการณ-ที่เกิดขึ้น รวมไปถึงการกำหนดเนื้อหาหัวขAอเรื่อง และการใชA
เครื่องมือนำเสนอ (mediational means) (Scollon, 2001) เพื่อสื่อเนื้อหาสQงไปยังผูAบริโภคตัวบท

กลยุทธทางวาทกรรมและกลยุทธทางการสื่อสารที่พบในการสื่อสารชQวงสถานการณ-การระบาดของ
โควิด-19 พิจารณามุQงเนAนไปที่เจตนาหรือเป—าหมายของการสื่อสารของผูAพูดหรือผูAผลิตตัวบทเป2นหลัก (speaker’s
or producer’s intentions) โดยอนุ ม านถึ ง ผู A ฟ p ง หรื อ ผู A บ ริ โ ภคตั ว บท (implied audiences or implied
consumer) เมื่อพิจารณาที่เจตนาของฝ’ายผูAผลิตตัวบทซึ่งเป2นเจAาของวาทกรรมแถลงการณ- ศบค. พบวQามีลักษณะ
ของการสรAางความชอบธรรม (legitimization) ในแงQของการเป2นผูAสQงสารและสQงขAอมูลเกี่ยวกับโควิด-19 ไปสูQ
ประชาชน และมีการใชAกลยุทธดAานการลดทอนน้ำเสียงของความรุนแรง หรืออารมณ-ความรูAสึก Anger ที่มีการ
สื่อสารอยูQโดยทั่วไปของประชาชนผQานสื่อสังคมออนไลน- เชQน ทวิตเตอร- เฟซบุœก ซึ่งสามารถทสรAางความตึงเครียด
 33

หรือการวางกรอบความคิดดAานลบตQอสถานการณ-การระบาดของโรคโควิด-19 ไดA การลดทอนอารมณ-โกรธ ดAวย

การแสดงอารมณ- Joy และใชAกลยุทธการสื่อสารดAวยอารมณ- Neutral จึงชQวยลดทอนความรุนแรงทางอารมณ-
ขณะเดียวกันก็มีความพยายามที่จะสรAางการรับรูAดAานบวกใหAแกQประชาชนและผูAบริโภคขQาวสาร

กลไกทางภาษา (linguistic devices) เป2นเครื่องมือสำคัญในการสื่อ สQงตQอ และถQายทอดสัญญาณการรับรูA

และความเขAาใจ (comprehension) เหลQานี้ ผูAวิจัยสังเกตวQา การเลือกใชAกลไกทางภาษาในแถลงการณ-เป2น
เครื่องมือในการสื่อแทนและสรAางความชอบธรรมใหAแกQฝ’ายผลิตตัวบทมากกวQาที่จะเป2นเพียงแคQการใชAรูปแบบ
ภาษาในการสื่อสารสำหรับการแถลงการณ-เชิงการใหAขQาวสารความรูAทั่วไป (informative) กลไกระดับอรรถศาสตร-
ดAานศัพท- (lexical semantic level) มีสQวนในการขยายขอบเขตของบริบททางความหมายใหAกวAางขวางมากขึ้น
กลไกทางความหมายที่สำคัญที่พบในการสื่อสารนี้

ความชอบธรรมกับการสร*างศัพทH (Word formation) และความเปƒนวลี (Phraseology)

ในแงQ ข องกลยุ ท ธสรA า งความชอบธรรม (legitimization strategy) ดั ง ที ่ Wodak (2021) เสนอไวA ใ น

วาทกรรมในยุโรปที่มีตQอสถานการณ-โควิด-19 แตQสถานการณ-ที่เกิดขึ้นในยุโรปก็แตกตQางไปจากในประเทศไทย การ
สื่อสารในวาทกรรมของหนQวยงานภาครัฐของไทย เชQน ศบค. และกระทรวงสาธารณสุข เมื่อพิจารณาจากผล
การศึกษาในโครงการยQอย 1 และโครงการยQอย 2 ที่ตQางก็ศึกษาขAอมูลแถลงการณ-ของ ศบค. พบวQา วาทกรรม
แถลงการณ-รายวันของ ศบค. ผQานสื่อสาธารณะนั้นใชAกลไกหลายวิธี ที่พบเห็นอยQางชัดเจนประการหนึ่ง ก็คือ กลไก
ดAานศัพท-ที่ใชAสื่อสารเกี่ยวกับโควิด-19 ดังนั้น การสรAางศัพท-ใหมQ การใชAการปนภาษาอังกฤษ (รายละเอียดใน
โครงการยQอย 2) การใชAศัพท-เฉพาะทางวิชาการ ดAานการแพทย- ดAานวิทยาศาสตร- การตั้งชื่อเรียก เชQน หมอชนะ
หมอพร-อม ไทยชนะ นนท)ชนะ ฯลฯ การใชAอุปลักษณ-และการใชAสื่อสัญญะ ในการสื่อความหมายเกี่ยวกับ
สถานการณ-การระบาดโควิด-19 จำนวนผูAป’วย ผูAเสียชีวิต ดAวยสีที่แตกตQางกัน และภาพอินโฟกราฟ¥ก ที่มีการ
แสดงผลเชิงสถิติดAวยกราฟและแผนภูมิ เป2นตAน ลAวนแสดงถึงอำนาจอันชอบธรรมในการจัดการของหนQวยงานรัฐที่
มีการกำหนดทิศทางการสื่อสารเกี่ยวกับขAอมูลตQาง ๆ ที่เกี่ยวขAองกับสถานการณ-โควิด-19
ในแงQของกระบวนการสรAางศัพท-นั้น นอกเหนือจากลักษณะการปนภาษาที่พบในโครงการยQอย 2 แลAวยัง
พบวQาการมีสรAางศัพท-ใหมQๆ หรือนำศัพท-เดิมมาสื่อใหมQ และสQวนใหญQมีลักษณะของความเป2นวลี (phraseological
unit) ซึ่งอยูQในแนวคิดของวลีวิทยา (phraseology)

วลีวิทยา (phraseology) เป2นลักษณะภาษาที่แสดงใหAเห็นวQาคำหรือกลุQมคำมีกระบวนการจัดกลุQมใหAเป2น

หนQวยเดียวกันเมื่อนำไปใชAในการสื่อสาร แบบแผนของการประกอบเขAาดAวยกันมีลักษณะหลวมๆ ที่ยังไมQสามารถ
จัดใหAเป2นหนQวยคำเดียวกันเดQนชัดมากนัก กลุQมคำที่คลAายหนQวยเดียวกันนี้จึงมีความก้ำกึ่งระหวQางวลีกับคำ หรืออาจ
กลQาวไดAวQาเป2นกลุQมคำที่อยูQในระหวQางที่จะเป2นหนQวยคำ (Halliday, 1978; van Leeuwen, 2005)
 34

แนวคิดดAานวลีวิทยา (phraseology) เกี่ยวขAองสัมพันธ-กับการสื่อสัญญะ เพื่อสรAางภาพความเขAาใจใน

สถานการณ-การระบาดโควิด-19 และเรื่องที่เกี่ยวขAองทั้งหลาย เชQน ผูAป’วย ผูAมีอาการเจ็บป’วย ผูAที่ไดAรับผลกระทบ
จากโควิด-19 ฯลฯ ใหAเกิดขึ้นในภาพจำของประชาชนทั่วไป หนQวยศัพทวลี (phraseological unit) จึงเป2นรูปแบบ
ใหมQของการใชAเครื่องมือทางภาษาเป2นสื่อแทนภาพจำเชิงสถานการณ-ที่ปรากฏผQานสื่อในรูปแบบและชQองทางตQางๆ
การกลQาวเชQนนี้จึงมีลักษณะคลAายคลึงกับที่ Halliday ไดAกลQาวถึง ภาษาเป2นอุปลักษณ-ในแงQของการเป2นสื่อสัญญะ
ทางสังคม ดังที่เขาเรียกวQา ภาษาเชิงอุปลักษณ- (Metaphorical language) ความเป2นวลีจึงมีความเป2นสัญญะ
ทัศนะ (Visual semiotics) ที่สื่อผQานศัพท-วลี เสมือนเป2นสQวนหนึ่งของสื่อสัญญะทัศนะที่เป2นตัวแทนภาพจำทาง
เหตุการณ-ทางสังคม หนQวยศัพทวลี จึงเกิดเป2นสิ่งที่เรียกวQา ภาพจำเชิงวลี (Phraseological image) ทั้งนี้เพราะ
อุปลักษณ-เป2นสQวนหนึ่งของปริชานที่สื่อแทนมโนทัศน-ของผูAใชAภาษา ภาษาที่สื่อถึงอุปลักษณ-จึงเป2นการสื่อใน
ลักษณะของตัวแทนมโนทัศน- การสรAางศัพทวลีเพื่อสื่อแทนเหตุการณ-หรือสถานการณ-หนึ่ง ๆ จึงเปรียบเสมือน
อุปลักษณ-ทางความคิดที่ถูกสรAางสรรค-ขึ้นมาเพื่อนำมาใชAสื่อแทนเรื่องราวในสังคม หรือในวาทกรรม อุปลักษณ-เชิง
ศัพทวลี (phraseological metaphor) จึงมีสQวนสัมพันธ-กับการสื่อและสรAางภาพจำใหAเกิดขึ้นจากสถานการณ-หรือ
วาทกรรมนั้นๆ นั่นเอง เชQน การรักษาระยะหMางทางสังคม (social distancing) ทางหนึ่งเป2นลักษณะการปนภาษา
แบบแปลศัพท- ดังที่ปรากฏในคำอธิบายของโครงการยQอย 2 อีกทางหนึ่ง ก็เป2นศัพทวลีที่สื่อแทนวิถีปฏิบัติทางสังคม
ที่ทำใหAเห็นวQาคนเราจะตAองปฏิบัติตัวเองอยQางไรเมื่ออยูQกับบุคคลอื่น หรือเมื่อตAองปฏิสัมพันธ-กับคนในสังคม ภาพที่
เกิดขึ้นในความคิดก็คือ บุคคลจะตAองมีระยะหQางกับบุคคลอื่นเมื่อจะตAองอยูQดAวยกัน ศัพทวลีเชQนนี้ ยังไดAรับการ
ขยายความและขยายเป2นภาพใหAเกิดความเขAาใจดAวยสื่อสัญญะทัศนะเป2นรูปภาพหรืออินโฟกราฟ¥ก และภาพจาก
สื่อสัญญะทัศนะนั้นก็จะกลายเป2นภาพจำใหAแกQบุคคล ดังนั้น ศัพทวลีจึงกลายเป2นอุปลักษณ-สื่อแทนภาพจำดังกลQาว
นั่นเอง

ในชQวงสถานการณ-โควิด-19 พบวQามีการสรAางศัพท-ใหมQเพื่อสื่อสารในสถานการณ-การระบาดดังกลQาว
เนื่องจากเป2นโรคอุบัติใหมQและมีการระบาดอยQางรุนแรงไปถAวนทั่ว กระทบทุกภาคสQวน เป2นขAอมูลใหมQที่คนไทยยัง
ไมQมีคำศัพท-ที่ใชAสื่อแทนอยQางตรงตัว จึงทำใหAมีการสรAางศัพท-ในภาษาเพื่อใชAเรียกหรือใชAสื่อสารแทนเหตุการณ-หรือ
สิ่งที่เกิดขึ้นใหมQเหลQานั้น ลักษณะของการสรAางศัพท-มีทั้งที่เป2นการสรAางคำใหมQ (word formation) และการสรAาง
ศัพท-ที่เป2นวลีในลักษณะของวลีวิทยา (phraseology) เพื่อสื่อสารเนื้อหาเกี่ยวกับสุขภาพและโรคภัย
กระบวนการและกลไกเชQนนี้ สามารถเกิดขึ้นกับการสรAางศัพท-ใหมQๆ ในภาษาเชQนเดียวกัน เชQน การตั้งชื่อ
หรือประเภทของสินคAาใหมQๆ เมื่อมีรายการสินคAาหรือผลิตภัณฑ-ใหมQๆ ออกมา ก็มักใชAการเรียกชื่อแบบศัพทวลี
ดAวยวิธีของวลีวิทยา (phraseology) เชQน หน-ากากอนามัยสำหรับแพทย)ผMาตัด เครื่องตรวจหาเชื้อทางน้ำลาย รถ
บรรจุเครื่องความดันลบ สถานกักกันที่รัฐจัดใหA ฯลฯ ที่เห็นเดQนชัดก็คือ หนQวยศัพทวลีมักจะเป2นนามวลี เชQน
 35

นามวลีที่เกี่ยวกับผูAป’วยหรือผูAสัมผัสโรค โดยเรียกวQา ผูAสัมผัสเสี่ยงสูง ผูAติดเชื้อเป2นกลุQมกAอน (คลัสเตอร-) หรือที่

เกี่ยวกับการปฏิบัติ เชQน การกักตัวอยูQบAาน สถานกักกันที่รัฐจัดไวAใหA การรักษาระยะหQางทางสังคม

ความชอบธรรมในการกำหนดกลยุทธการสื่อสารในสถานการณHวิกฤต (Crisis communication)

และการสื่อสารสุขภาพ (Health communication)

ผลการศึกษาของชุดโครงการวิจัยเกี่ยวขAองกับการสื่อสารสุขภาพ และเนื่องจากโรคระบาดนี้เป2นโรคอุบัติ
ใหมQที่ทำใหAเกิดเป2นการสื่อสารสถานการณ-วิกฤต การสื่อสารในสถานการณ-วิกฤตนี้ จัดเป2นการสื่อสารเชิงสาธารณะ
อยQางหนึ่งและเป2นการสื่อสารการประชาสัมพันธ-หากพิจารณาในแงQของการสื่อสารมวลชน (Coombs, 2007)
ดังนั้น การสื่อสารในสถานการณ-การระบาดของโควิด-19 แมAจะอยูQภายใตAการสื่อสารสุขภาพ แตQดAวยภาวะวิกฤตที่
เกิดขึ้นอยQางรุนแรง สรAางผลกระทบเป2นวงกวAาง ทำใหAการสื่อสารชQวงการระบาดของโควิด-19 จึงเป2นการสื่อสาร
สถานการณ-วิกฤตไปดAวย เชQนเดียวกับการสื่อสารจาก ศบค.
อยQางไรก็ตาม “ในวิกฤติยQอมมีโอกาส” สถานการณ-การระบาดโควิด-19 ไดAสรAางโอกาสใหAแกQสังคมไทย
ทุกภาคสQวนไดAเรียนรูAและรูAจักจัดการการสื่อสารในภาวะวิกฤตไดA บริบททางสังคมวัฒนธรรมที่อยูQแวดลAอม
วาทกรรมเกี่ยวกับความวิกฤตินี้ นับเป2นทรัพยากรที่ดีที่ชQวยสนับสนุนใหAเกิดการพัฒนาแนวทางในการสื่อสารที่
เหมาะสม สรAางสมดุลใหAสังคมเพื่อดำเนินชีวิตไปไดAอยQางปกติ แบบ “ปกติใหมQ” (new normal)
แมAวQาแนวทางของการสื่อสารสถานการณ-วิกฤตจะไมQใชQเป2นวัตถุประสงค-หลักของงานวิจัยนี้ แตQอยQางนAอย
ขAอคAนพบที่ไดA สามารถจะนำไปสูQการพัฒนาแนวทางที่มีประสิทธิภาพในการตอบสนองตQอภาวะวิกฤตไดAไมQมากก็
นAอย โดยการเรียนรูAจากการแถลงการณ-ของหนQวยงานภาครัฐที่สื่อกับประชาชน การเรียนรูAจากขQาวที่สQงตQอไปยัง
ประชาชน และการเรียนรูAจากวาทกรรมของประชาชนที่มีในสื่อออนไลน-
ขAอมูล ขAอคAนพบ และขAอเสนอแนะของงานวิจัยนี้สามารถจะนำไปสูQการวางแผนหรือการกำหนดกลยุทธ
ของการสื่อสารสถานการณ-วิกฤตและการสื่อสารสุขภาพที่อาจจะเกิดขึ้นในอนาคตไดA
ที่นQาสังเกตที่พบไดAจากผลการศึกษาในโครงการยQอย 1 ก็คือ พบวQาการเรียนรูAจากประชาชนผQานการ
สื่อสารชQองทางออนไลน- ทำใหAเห็นปฏิกิริยาตอบสนองตQอการสื่อสารของหนQวยงานภาครัฐ และปฏิกิริยาตQอวิกฤติ
โรคระบาดโควิด-19 กลยุทธที่ประชาชนตอบสนองตQอการทำงานและการสื่อสารของหนQวยงานภาครัฐ มักพบใน
ลักษณะของการโตAแยAงและการปฏิเสธ ซึ่งเป2นการปฏิเสธที่ไมQยอมรับแนวทางปฏิบัติของรัฐ การโตAแยAงตQอมาตรการ
บางมาตรการที่รัฐเสนอออกมา รวมไปถึงการตำหนิ (blame to another actor) หนQวยงานหรือตัวบุคคลที่เป2น
ตัวแทนของหนQวยงานภาครัฐ เชQน นายแพทย-ยง ภูQวรวรรณ (หัวหนAาศูนย-เชี่ยวชาญเฉพาะดAานไวรัสวิทยา)
นายแพทย-ทวีศิลป± วิษณุโยธิน (โฆษกศูนย-บริหารสถานการณ-การแพรQระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019
หรือ ศบค.) ผลการศึกษาดAานอารมณ-ความรูAสึกจึงพบวQาทวิตเตอร-และเฟซบุœก ซึ่งเป2นน้ำเสียงของประชาชนทั่วไป
 36

เป2นผูAสื่อสารหลัก มีอารมณ-ดAานลบ ไดAแกQ อารมณ-ความรูAสึก Anger ปรากฏในอัตราสูงที่สุด รองลงมาก็คือ Fear

และ Sadness
ในขณะที่ ศบค. ไดAใชAกลยุทธในการลดภาวะการโตAแยAงหรือการปฏิเสธเหลQานี้ เพื่อผQอนสถานการณ-ไมQใหA
ตึงเครียด และสรAางบรรยากาศเชิงบวกใหAเกิดขึ้นผQานวาทกรรมแถลงการณ-ประจำวัน กลยุทธทางการสื่อสารและ
การใชAภาษา ที่พบ เชQน
- การนำเสนอภาพลักษณ-เชิงบวกของบุคคลหรือกลุQมบุคคล (การกลQาวถึงดAานที่เป2นประโยชน-ของแรงงาน
ตQางชาติที่ติดเชื้อโควิด-19 ในแงQของการเป2นผูAสรAางเศรษฐกิจใหAกับประเทศไทย)
- การใชA คำศั พท- เ ชิ ง บวก และคำแสดงอารมณ- ความรู A สึ กในทางที ่ ดี (Joy) และใชA การแสดงอารมณ-
ความรูAสึกเป2นกลาง (Neutral) เพื่อลดทอนน้ำเสียงและความหมายเชิงความรุนแรงของเหตุการณ- สื่อน้ำเสียงในแงQ
ของการเตือนสติแกQประชาชน เพื่อใหAมีความคิดในแงQของการใชAสติและการทำจิตใหAหนักแนQนที่จะรับมือกับ
สถานการณ-ที่เกิดขึ้น และเพื่อลดความตระหนก ตกใจ กลัว (Fear) รวมทั้งอารมณ-ไมQพอใจ (Anger) ของประชาชน
- การใชAการเปรียบเทียบเพื่อแสดงใหAเห็นความแตกตQางของสถานการณ-ที่เคยเป2นหรือที่เกิดคลAายกัน โดย
มีเป—าหมายชี้นำใหAเห็นทิศทางหรือแนวโนAมที่ดีขึ้น
- การแนะไปสูQบริบทใหมQที่นQาพึงพอใจหรือมีความหมายเชิงบวก เชQน การปรับสีในการนำเสนอเกี่ยวกับผูA
ติดเชื้อ ผูAป’วย ผูAเสียชีวิต ใหAเป2นสีโทนอQอนลง (สีพาสเทล)
- การใชAขAอความชมเชยแกQผูAรับเคราะห-หรือผูAที่ไดAรับผลกระทบ (ผูAป’วย ผูAติดเชื้อ) รวมไปถึงการตอบแทน
ดAวยการขอบคุณ และการใหAกำลังใจแกQบุคคลที่เกี่ยวขAอง (ผูAทำงานหนัก ผูAรับผิดชอบในการปฏิบัติงาน)
หากพิจารณาที่กลยุทธดังกลQาวขAางตAน ก็นQาจะสอดคลAองกับ Coombs (2007) ที่เสนอกลยุทธเบื้องตAน 3
ประการในการสื่อสารสถานการณ-วิกฤต ที่เรียกวQา deny, diminish, rebuild โดยที่ deny หรือการปฏิเสธ เป2น
กลยุทธที่ใชAในการตอบโตAและตQอตAานผูAกQอเหตุ diminish เป2นการลดทอนความรุนแรงและความตึงเครียด สQวน
rebuild เป2นการสรAางบรรยากาศหรือบริบทใหAสื่อความหมายในทางที่ดี

ที่นQาสนใจอีกประการหนึ่ง ก็คือ กลวิธีทางการสื่อสารที่การเนAนขยายความหมาย (intensifier) ซึ่งมักจะใชA

ในการสรAางความนQาเชื่อถือและโนAมนAาวใจผูAฟpงหรือผูAบริโภคตัวบทใหAเชื่อถือในสิ่งที่ฝ’ายผลิตตัวบทสื่อสารออกมา
นอกเหนือจากการใชAถAอยคำสื่ออารมณ-ความรูAสึกทางบวก อยQางอารมณ- Joy และอารมณ- Neutral แลAว ยังพบ
ลักษณะทางภาษาที่ใชAในการเนAนขยายความหมาย เชQน การใชAศัพท-สื่อความหมายเขAมขลังเชิงวิชาการ (academic
voices) การใชAลีลาเชิงวาทศิลป± (rhetorical style) เชQน การใชAอุปลักษณ- (metaphor) การซ้ำ (repetition) การ
ใชAตัวเลข (ที่แสดงใหAเห็นผลไดAหรือผลเสีย – Gain and Loss) และการใชAกลไกสัญญะ (semiotic devices) เพื่อ
ขยายความหมายเชิงอารมณ-ความรูAสึกรQวมกับขAอมูลขAอเท็จจริงใหAเกิดภาพชัดเจน ซึ่งจะนำไปสูQการวางกรอบ
ความคิด (framing) ในทิศทางที่ตรงกับเป—าหมายในการสื่อสารของฝ’ายผลิตตัวบท ซึ่งก็คือ ศบค.
 37

ศบค. กับการแสดงอารมณHความรู*สึก (emotions) : การสร*างความชอบธรรมผoานอารมณHความรู*สึก

จากขAอมูลการแถลงการณ-ของ ศบค. พบวQาสQวนใหญQ มักแสดงอารมณ-ความรูAสึกในทิศทางที่ทำใหA

ประชาชนรูAสึกดี หรือใชAกลยุทธการสื่อสารที่จะไมQทำใหAประชาชนรูAสึกตกใจกลัวกับสถานการณ-มากนัก ขAอคAนพบ
ดAานอารมณ-ความรูAสึกที่พบการใชAอารมณ- Joy สูงที่สุด จึงเป2นเครื่องยืนยันกลยุทธสำคัญนี้ไดA แมAวQาโดยภาวะ
แวดลAอมดAานตัวบทประเภทอื่น ๆ ไมQวQาจะเป2นขQาว หรือสื่อออนไลน-ที่มักจะเนAนอารมณ-โกรธ (Anger) กลัว (Fear)
และ อารมณ-เศรAา (Sadness) ก็ตาม ที่นQาสนใจก็คือ การแสดงอารมณ-ที่เป2นกลาง (Neutral) ที่พบในอัตราสูงกวQา
ตัวบทประเภทอื่น ก็ยQอมชี้ใหAเห็นวQา การดึงอารมณ-ของมวลชนใหAมาอยูQในภาวะที่เป2นกลาง (Neutralized
emotion) เป2นกลยุทธสำคัญในการสรAางความสมดุลดAานภาวะอารมณ- ที่ไมQใหAเกิดอารมณ-ความรูAสึกที่รุนแรงมาก
ขึ้นในสาธารณะ
การแสดงอารมณ-ดAานบวกเชQนนี้ เป2นหนทางหนึ่งที่ชQวยชี้ใหAเห็นคุณคQาระดับชาติ (national value) ที่จะ
ทำใหAการรับรูAของผูAรับสารเป2นไปในทิศทางที่สอดคลAองกับคุณคQาระดับชาติไดAงQายขึ้น ซึ่งนQาจะชQวยสรAางอารมณ-
ความรูAสึกในภาพกวAาง หรือการวางกรอบใหญQ (macro frame) ดAานอารมณ-ความรูAสึก หรือเราอาจจะเรียกไดAวQา
เป2น “อารมณ-แหQงชาติ” ก็ไดA การสื่ออารมณ-บวกจึงนับวQาเป2นกลไกหนึ่งที่เป2นกลไกหลักในวาทกรรมแถลงการณ-
ของ ศบค. ในสถานการณ-โรคระบาดโควิด-19
นอกจากการใชAศัพท-แสดงอารมณ-ความรูAสึกดAานบวก (ในที่นี้คือ อารมณ-สุข หรือ Joy และอารมณ-เป2น
กลางหรือ Neutral) แลAว ยังมีกลไกทางภาษาอื่นที่มีสQวนขยาย “อารมณ-แหQงชาติ” ที่เป2นไปในทิศทางบวกดAวย
เชQนกัน เชQน การใชAอุปลักษณ- ที่พบวQาการสื่อสารของหนQวยงานภาครัฐ โดยเฉพาะจากหนQวยงานดAานสาธารณสุข
และการแพทย- ในชQวงแรกของการเกิดโควิด-19 ระบาด มักมุQงเนAนไปที่การใชAอุปลักษณ-สงคราม (war metaphor)
ดังจะเห็นไดAจากมีศัพท-เรียกบุคลากรทางการแพทย-วQา “นักรบเสื้อกาวน-” เรียกการจัดการกับโรคระบาดโควิด-19
วQา “การสูAรบ” แตQในระยะหลังตQอมา ก็มีการใชAอุปลักษณ-อื่น ๆ เพิ่มขึ้น จากการทำสงคราม มาเป2นการแขQงขัน
ดAวยการใชAอุปลักษณ-กีฬา (sport metaphor) เชQน กลQาววQา การจัดการโรคระบาด เหมือนเป2น การวิ่งมาราธอน
รอการเขAาสูQเสAนชัย เพื่อประกาศชัยชนะ เป2นตAน

การปะทะสังสรรคHระหวoางเสียงของหนoวยงานรัฐกับเสียงจากประชาชน

ที่นQาสนใจและนQาสังเกตอีกปรากฏการณ-หนึ่งเกี่ยวกับการสื่อสารในสถานการณ-การระบาดของโควิด-19 ก็
คือ การสื่อสารจากประชาชน น้ำเสียงจากประชาชนที่สQงผQานสื่อออนไลน- เชQน ทวิตเตอร- เฟซบุœก รวมไปถึง ขAอมูล
จากการสัมภาษณ-ที่ไดAจากโครงการยQอย 2 ที่เกี่ยวขAองกับการรับรูAของประชาชนจากการเลือกใชAถAอยคำในการ
สื่อสารแบบการปนภาษาอังกฤษของ ศบค. ก็ไดAแสดงใหAเห็นถึงการปฏิสัมพันธ-ระหวQางวาทกรรมของหนQวยงาน
ภาครัฐและวาทกรรมของประชาชนภายใตAสถานการณ-โควิด-19 ไดAเป2นอยQางดี ในขณะที่หนQวยงานรัฐมีกลยุทธ
 38

สรAางความชอบธรรมในการสื่อสารเกี่ยวกับโควิด-19 ประชาชนกลับใชAกลยุทธลดการสรAางความชอบธรรม
(delegitimization) และแสดงวาทกรรมตอบโตA (counter-discourse) ตQอหนQวยงานภาครัฐอยQางชัดเจน
กลยุทธของการโตAกับความชอบธรรมเหลQานั้น กลไกทางภาษาที่พบในการโตAกับความชอบธรรมของ
หนQวยงานรัฐ เชQน การสื่ออารมณ-ความรูAสึก โดยเฉพาะอารมณ-โกรธ (Anger) การใชAคำถามวาทศิลป±เชิงประเด็น
(Issue-based rhetorical questions) การใชAผรุสวาท คำหยาบ หมิ่นหยามและดAอยคQา การประชดเสียดสี การ
อAางถึงผลกระทบแงQลบที่เกิดกับตนเอง ฯลฯ ลักษณะภาษาเชQนนี้ พบอยQางมากมากและกระจายตัวอยQางถAวนทั่วใน
การสื่อสารผQานสื่อสังคมออนไลน-

6. ปฏิสัมพันธEระหวiางศัพทEและวิถีปฏิบัติทางสังคม: การปรากฏตัว การดำรงอยูi และการเปลี่ยน

แปรของภาษาในสังคม

ปรากฏการณ-ดAานศัพท-ที่เกิดกับการปนภาษาที่พบในโครงการยQอย 2 นั้น ยังทำใหAเห็นรูปแบบกระบวนการ

สรAางศัพท-ในภาษาไทยอีกแงQมุมหนึ่ง การสถาปนาคำศัพท-และความหมายของศัพท-ลAวนสัมพันธ-สอดคลAองอยQางยิ่ง
กับวิถีชีวิตและสถานการณ-ทางสังคมที่เกิดขึ้น รวมไปถึงหนQวยงานที่มีอำนาจชอบธรรมในการกำหนดทิศทางของ
ศัพท-ที่ใชAสื่อสาร ซึ่งสามารถวางกรอบความคิดทางความหมายใหAกับคนในสังคมไทยไดAอีกทางหนึ่ง การปรากฏตัว
และการดำรงอยูQของศัพท-ที่มีการสื่อสารอยูQในสังคม ไมQไดAดำรงอยูQเพียงเพราะหนQวยงานที่มีอำนาจชอบธรรมในการ
กำหนดใหAเกิดการใชAศัพท-นั้นเทQานั้น แตQยังดำรงอยูQ เป2นเพราะเกี่ยวเนื่องกับวิถีชีวิตใหมQที่คนเราตAองกระทำและตAอง
ปฏิบัติในกิจกรรมการใชAชีวิตแบบใหมQ ที่มีโควิด-19 แฝงอยูQกับมโนทัศน-และวิถีปฏิบัติทางสังคม

ยกตัวอยQางเชQน การใชAคำวQา ATK (ออกเสียงภาษาไทยวQา เอทีเค) ซึ่งเป2นคำยQอมาจาก Antigen Test

Kit เป2นชุดตรวจโควิด-19 โดยสามารถตรวจดAวยตัวเองที่บAาน ดAวยเก็บสารคัดหลังและอQานผลทดสอบบนแผQน
แสดงผล หรือ Strip Test วิธีการตรวจแบบ ATK ใชAตรวจคัดกรองในเบื้องตAน โดยรอผลตรวจประมาณ 15-30
นาที คำศัพท-นี้ ในแงQของการสรAางศัพท- จัดวQาเป2นการยืมคำเมื่อมีการเขียนดAวยตัวอักษรโรมัน และจัดวQาเป2นทับ
ศัพท-เมื่อมีการออกเสียงคำอQานในภาษาอังกฤษ และใชAเป2นคำยQอจากคำเต็ม เมื่อคนเราใชAสื่อสารในชีวิตประจำวัน
คำนี้มิไดAสื่อความหมายประคำศัพท-ซึ่งเป2นชุดตรวจโควิด-19 เทQานั้น แตQจะหมายรวมถึงบริบททั้งหมดที่เกี่ยวขAอง
กับเครื่องมือหรืออุปกรณ-ในการตรวจเชื้อ การกระทำที่จะตAองตรวจหาเชื้อโควิด-19 และผลของการตรวจดAวย
อุปกรณ-การตรวจแบบ ATK ดังนั้น เมื่อคนเราจะตAองทำกิจกรรมใดกิจกรรมหนึ่ง โดยที่ในกิจกรรมนั้นกำหนดใหA
จะตAองมีการตรวจ ATK และสQงผลตรวจ ATK รQวมดAวย เราจึงเขAาใจความหมายของคำศัพท-นี้ไดAโดยทันที นั่นเป2น
เพราะคำศัพท-ที่เกิดขึ้นนี้ ไดAดำรงอยูQและสื่อสารกันเป2นที่เขAาใจอยQางเป2นปกติไปแลAว และเป2นเพราะมีการใชAอยูQใน
กิจกรรมชีวิตประจำวัน ATK จึงเป2นคำศัพท-ที่ไมQเพียงแตQวQาเป2นคำยQอมาจากคำศัพท-หนึ่ง แตQเป2นคำศัพท-ที่บQงชี้ถึง
การกระทำและการใชAชีวิตของคนที่ผูAสื่อสารจะตAองรูAความหมายและการกระทำอันเนื่องจากคำศัพท-นั้นดAวย
 39

ลักษณะเชQนนี้ จึงกลQาวไดAวQา ศัพท-ใดๆ ที่เกิดขึ้นนั้น หากไดAดำรงอยูQ หรือมีการเปลี่ยนแปลงใดๆ ดAานรูป

ศัพท-หรือความหมายของศัพท- ก็ยQอมสื่อใหAเขAาใจไดAวQาศัพท-นั้นไดAผQานการสื่อ (mediated) มาแลAวในทางสังคม
และผQานการกระทำทางสังคมที่ตAองมีการใชAศัพท-เกี่ยวขAอง ภาษาและการกระทำจึงประกอบเขAาดAวยกัน กลายเป2น
สQวนหนึ่งของวิถีชีวิตและแฝงฝpงอยูQในการกระทำของคนเราจนกลายเป2นความเคยชินที่จะเกิดขึ้นตQอไป การเรียนรูA
เรื่องการใชA ATK จึงไมQไดAเกิดขึ้นเพียงชั่วขAามคืน แตQไดAผQานการสื่อมาชั่วระยะเวลาหนึ่ง และการเรียนรูAความหมาย
ของศัพท- ATK นี้ ก็เป2นความรูAที่ตAองอาศัยการปฏิสัมพันธ-ดAานวิถีปฏิบัติ (nexus of practice) (Scollon, 2001)
จากหลายแหลQงความรูAในเวลาเดียวกัน
การคAนพบในการศึกษาของโครงการยQอย 2 อีกประการหนึ่งก็คือ พลวัตของการปนภาษาในการสื่อสาร
ของหนQวยงานรัฐ เชQน ศบค. ผลการศึกษาพบวQา รูปแบบการปนภาษามีการแปรเปลี่ยนไปในแตQละชQวงของการแพรQ
ระบาดของโรคโควิด-19 ในชQวงแรกของการระบาดนั้นพบวQา การปนภาษาอังกฤษสQวนใหญQนั้นเกิดขึ้นกับการ
อธิบายโรคและควบคุมโรค ในขณะที่ชQวงที่ 2 ของการระบาด เกิดขึ้นเมื่อมีการกลQาวถึงอุปกรณ-ตQาง ๆ และ
มาตรการการดูแลตนเองเพื่อป—องกันการติดเชื้อ ความรูAเรื่องวัคซีนและการติดตามการฉีดวัคซีน มาตรการเชิงรุก
ตQาง ๆ ของหนQวยงานภาครัฐในการควบคุมโรค การกลายพันธุ-ของเชื้อโคโรนาไวรัสเป2นสายพันธุ-ยQอยตQาง ๆ รวมไป
ถึงการกำหนดนโยบายการทำงานและวิธีปฏิบัติจากสQวนกลางไปยังสQวนภูมิภาค สQวนในชQวงที่ 3 นั้น การปน
ภาษาอังกฤษสQวนใหญQจะเกิดขึ้นกับมาตรการการควบคุมโรค รวมไปถึงการสื่อสารและการเผยแพรQมาตรการการ
ฟµ¶นฟูตQาง ๆ ทั้งทางดAานสุขภาพและเศรษฐกิจโดยรวมของประเทศ โดยเฉพาะมาตรการที่เกี่ยวขAองกับการเป¥ด
ประเทศเพื่อรับนักทQองเที่ยวตQางชาติ

ที่นQาสนใจก็คือ การยืมคำ การทับศัพท- และการแปลศัพท-ที่เป2นรูปแบบของการปนภาษาอังกฤษในการ

สื่อสารของ ศบค. ไมQไดAมีรูปแบบคงที่ แตQมีการปรับเปลี่ยนไปตามเงื่อนไขและสภาพแวดลAอม เริ่มตAนจากการแปล
ศัพท- โดยมีภาษาอังกฤษกำกับดAวย ลักษณะการแปลก็มักใชAหนQวยทางวลีเป2นหลัก (phraseological unit) เมื่อ
สรAางความคุAนเคยใหAกับผูAรับสารชาวไทยแลAว ก็ปรับเป2นการใชAคำยืมหรือการทับศัพท- และขั้นตอนสุดทAายก็มักเป2น
คำยQอที่เป2นภาษาอังกฤษ ทางโครงการยQอย 2 ไดAใหAขAอคิดเห็นไวAวQา การเปลี่ยนแปลงดังกลQาวสอดคลAองกับลักษณะ
ของการใชAภาษาในปpจจุบันที่ภาษาอังกฤษมีบทบาทมากขึ้น โดยเฉพาะเมื่อเกี่ยวขAองกับความกAาวหนAาทางดAาน
วิทยาศาสตร-และเทคโนโลยี ดังนั้นความเชื่อกQอนหนAานี้ที่เชื่อวQา การปนภาษาอังกฤษในภาษาไทยจะทำใหA
ภาษาไทยเสื่อมลงอาจไมQถูกตAองเสมอไป เพราะอยQางนAอยในชQวงของการสื่อสารในภาวะวิกฤติที่เกิดจากการแพรQ
ระบาดของโรคโควิด-19 นั้น การปนภาษาอังกฤษไดAชQวยใหAหนQวยงานภาครัฐสามารถสื่อสารไดAอยQางชัดเจนและมี
ประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น
 40

7. ข*อเสนอแนะเกี่ยวกับการสื่อสารสุขภาพในภาวะวิกฤตของโรคระบาด: ตรงประเด็น เข*าใจงoาย ใสoใจ

ความรู*สึก

ดังที่ไดAกลQาวมาแลAววQา ชQวงการระบาดของโควิด-19 ไดAทำใหAเกิดภาวะอารมณ-ความรูAสึกที่เกิดขึ้นตQางๆ กัน

และหลากหลายอารมณ- ผลจากการศึกษาของโครงการวิจัย ชี้ใหAเห็นวQาอารมณ-ความรูAสึกที่พบในการสื่อสารจาก
หลากหลายรูปแบบของสื่อมีความปะปนกันไป หากแทนอารมณ-ความรูAสึกดAวยสี ก็อาจกลQาวไดAวQา อารมณ-
ความรูAสึกที่เกิดขึ้นเหมือนเป2นสีสายรุAง ขึ้นอยูQกับชQวงเวลา ประเด็นเนื้อหาของการแพรQระบาด และชQองทางสื่อที่
นำเสนอสาระเกี่ยวกับโควิด-19 ในสังคม
ในภาวะวิกฤตของโรคระบาดเชQนนี้ ผลของการศึกษาวิจัยจากชุดโครงการนี้ ไดAแสดงใหAเห็นวQาอารมณ-ของ
สาธารณะ สามารถตรวจสอบไดAผQานการใชAภาษาที่สื่อผQานชQองทางสื่อสังคมออนไลน-และขQาว การอQานอารมณ-
ความรูAสึกของสังคมเป2นเรื่องสำคัญที่จะทำใหAหนQวยงานที่เกี่ยวขAองกับการจัดการดAานสุขภาพใหAความใสQใจ การใชA
กลยุทธดAานการสื่อสารเพื่อจัดการกับอารมณ-ความรูAสึกของสาธารณะ อาจจะไมQไดAมีการกลQาวถึงไวAอยQางชัดเจน แตQ
ผลของการสื่อสารที่เกิดขึ้นกับหนQวยงานรัฐ อยQาง ศบค. ก็ไดAทำใหAเห็นวQามีการใชAกลยุทธการสื่อสารที่สรAางภาวะ
สมดุลดAานอารมณ-ของสังคมไดAดี การใชAการสื่อสารที่สรAาง feeling tone ดAานบวก จะชQวยลดความรุนแรงดAาน
อารมณ-ลงไดA และชQวยสรAางใหAเกิดบรรยากาศที่สรAางสรรค-ทQามกลางความยุQงเหยิงและความอลหมQานแหQงปpญหา
ของภาวะวิกฤต อารมณ-ความเป2นกลาง (Neutral) ที่มุQงเรื่องการใชAสติ การควบคุมตนเองดAวยปpญญา รวมไปถึงการ
ดึงสติใหAมาสูQความเป2นกลาง (neutralized emotion) เพื่อจัดการอารมณ-ไมQใหAไปสูQอารมณ-ขั้วใดขั้วหนึ่งมากเกินไป
(polarity) ซี่งเป2นพื้นฐานปรัชญาแนวพุทธที่มีอยูQในสังคมวัฒนธรรมไทยมาชAานาน นQาจะเป2นเครื่องมือที่ชQวยสรAาง
สมดุลดAานภาวะอารมณ-ทั้งในแงQปpจเจกและในแงQสังคมโดยรวมไดAเป2นอยQางดี
ทั้งนี้ รวมไปถึงรูปแบบการสื่อสารดAวยกรอบบริบทภาษาที่เนAนการไดAประโยชน- (Gain) มากกวQา (Loss) ก็
นับเป2นอีกรูปแบบที่ควรใสQใจเมื่อจะตAองสื่อสารในเรื่องที่เป2นปpญหาวิกฤต ในบางกรณีการสื่อสารดAวย Loss อาจ
ไดAผลดี แตQบางกรณีการสื่อสารดAวย Gain ก็อาจจะดีกวQา ประเด็นเหลQานี้นQาจะตAองมีการศึกษาวิจัยใหAมากขึ้นวQาการ
สื่อสารในสถานการณ-ใดเหมาะกับรูปแบบใด
อีกประการหนึ่งที่ควรจะตAองกลQาวถึงก็คือ การสื่อสารกับสาธารณะควรมีการจัดการขAอความที่เหมาะสม
และตรงประเด็น การจัดเนื้อหาและการเรียงเรียงสาระควรคำนึงถึงผูAบริโภคหรือผูAรับสารวQามีความรูAหรือมีความ
เขAาใจเกี่ยวกับเรื่องนั้นมากนAอยเพียงใด การเลือกใชAถAอยคำ โดยเฉพาะอยQางยิ่งถAาเป2นคำศัพท-ใหมQ เป2นศัพท-ที่ผูAคน
ในสังคมมีวงความรูAจำกัด ควรจะตAองมีการเลือกใชAอยQางมีลำดับขั้นตอน อยQางเชQน การเลือกใชAการปนภาษาอังกฤษ
ในการสื่อสารกับสังคมในการกลQาวถึงสิ่งที่เกี่ยวขAองกับโควิด-19 สQวนในแงQของขAอมูล ก็ควรคำนึงถึงเรื่องขAอความ
เกQาและขAอความใหมQ (Given and New information) ควรจัดการวQาเรื่องใดที่คาดวQาคนในสังคมยังไมQรูA และควรรูA
ก็ควรนำเสนอแบบ New information ซี่งจะตAองใหAรายละเอียดอยQางชัดเจน ปูพื้นฐานของความเขAาใจ แตQถAาผูAฟpง
มีความรูAเรื่องนั้นแลAว เป2นแบบขAอมูลเกQา ก็ควรนำเสนอแบบ Given information นั่นก็คือ มีการใชAคำแทน มีการ
ละ มีการใชAคำยQอ เป2นตAน อยQางไรก็ตาม ทั้งขAอความเกQาและขAอความใหมQ ก็ควรจะตAองมีการจัดเรียบเรียงเนื้อหาใหA
 41

มีความเป2นหัวเรื่อง (topic) ที่ชัดเจนดAวย พิจารณาวQาสQวนใดควรเนAน สQวนใดควรเป2นการขยายใหAรายละเอียด สิ่ง

เหลQานี้จะชQวยสรAางใหAการสื่อสารกับสาธารณะมีความชัดเจน ตรงเป—าหมาย เพื่อใหAขAอมูลความรูAไปสูQผูAรับไดAอยQาง
รวดเร็วและเขAาใจงQาย ขณะเดียวกันก็เป2นการรักษาสัมพันธภาพ และชQวยประคับประคองอารมณ-ความรูAสึกของ
สาธารณะไวAไดAในยามที่สังคมตAองเผชิญกับภาวะวิกฤต.

เอกสารอ*างอิง

Coombs, W. T. (2007). Protecting organization reputations during a crisis: The development and
application of situational crisis communication theory. Corporate Reputation Review,
10(3), 163– 176. https://doi.org/10.1057/palgrave.crr.1550049
Fairclough, N. (2012). Critical discourse analysis. In J. P. Gee, & M. Handford (Eds.), The Routledge
handbook of discourse analysis (pp. 9–20). Routledge.
Gumperz, J. (1982). Discourse Strategies. Cambridge University Press.
Halliday, M. A. K. (1978). Language as Social Semiotic: The Social Interpretation of Language
and Meaning. Edward Arnold.
Lave, J., & Wenger, E. (1991). Situated Learning: Legitimate Peripheral Participation.
Cambridge University Press.
Metzler, H., Rimé, B., Pellert, M., Niederkrotenthaler, T., Natale, A. D. & Garcia, D. (2022).
Collective Emotions during the COVID-19 Outbreak. American Psychological Association.
https://doi.org/10.1037/emo0001111.
Renstrom, E.A. & Back, H. (2021). Emotions during the Covid-19 pandemic: Fear, anxiety, and
anger as mediators between threats and policy support and political actions. Journal of
Applied Social Psychology, 51(8), 861-877.
Reisigl, M., & Wodak, R. (2009). The discourse-historical approach (DHA). In R. Wodak, & M.
Meyer (Eds.), Methods for Critical Discourse Analysis (pp. 87-121). Sage (2nd revised
edition).
Schelhorn, I., Schlüter, S., Paintner, K., Shiban, Y., Lugo, R., Meyer, M. & Sütterlin, S.
(2022). Emotions and emotion up-regulation during the COVID-19 pandemic in Germany.
PlosOne. (January 7), 2022 https://doi.org/10.1371/journal.pone.0262283
Scollon, R. (2001). Mediated Discourse: the nexus of practice. Routledge.
Sutrave, K., Godasu, R. & Liu, J. (2021). Understanding the Public Sentiment and Discourse on
 42

COVID-19 Vaccine. AMCIS 2021 Proceedings, 24.

van Dijk, T. A. (1989). Structures and strategies of discourse and prejudice. In J. P. van
Oudenhoven, & T. M. Willemsen (Eds.), Ethnic minorities (pp. 115–138). Garland Science.
van Dijk, T. A. (1997). The study of discourse. In T. A. van Dijk (Ed.), Discourse as structure and
process: Discourse studies: A multidisciplinary introduction (Vol. 1, pp. 1–34). Sage.
van Dijk, T. A., & Kintsch, W. (1983). Strategies of discourse comprehension. Academic Press.
van Leeuwen, T. (2005). Introducing Social Semiotics. Routledge.
Wenger, E. (1998). Communities of Practice: Learning, Meaning, and Identity. Cambridge
University Press.
Wodak, R. (2021). Crisis communication and crisis management during COVID-19. Global
Discourse, 11(3), 329–353,