Trong lịch sử Việt Nam hiện đại, dòng sông Bến Hải, cầu Hiền Lương có ngót

nghét 21 năm là chứng tích của sự chia cách, sự chờ đợi, ngóng trông và nỗi đau
mất mát của người dân hai miền Nam- Bắc.

Lịch sử đã nhẫn tâm buộc dòng sông, cây cầu hiền hòa trở thành vành đai lửa, vành
đai máu của cuộc xung đột giữa quyết tâm thống nhất và âm mưu chia cắt lâu dài
Tổ quốc thiêng liêng. Đó còn là biểu tượng cho khát vọng thống nhất non sông của
toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu với ý
chí sắt đá phải giải phóng miền Nam và thống nhất đất nước cho dù phải hy sinh
nhiều người, nhiều của; dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn; dù Hà Nội, Hải
Phòng có thể bị tàn phá vì bom đạn Mỹ…

Cầu Hiền Lương nối liền QL1 bắc qua sông Bến Hải (thôn Hiền Lương, xã Vĩnh
Thành, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị). Còn sông Bến Hải bắt nguồn từ đại ngàn
Trường Sơn và chảy dọc theo vĩ tuyến 17° từ Tây sang Đông rồi đổ ra biển ở Cửa
Tùng. Sông có tổng chiều dài khoảng 100km, nơi rộng nhất khoảng 200m, là ranh
giới giữa 2 huyện Vĩnh Linh và Gio Linh thuộc tỉnh Quảng Trị.

“Cách một con sông mà đó thương đây nhớ

Chung một nhịp cầu mà duyên nợ cách xa”…

Bờ Nam cầu Hiền Lương trong thời gian chia cắt đã bị quân đội Mỹ và chính
quyền Sài Gòn biến thành vành đai trắng với hàng rào điện tử McNamara đầy
chông mìn, chất nổ, dây kẽm gai để ngăn lực lượng miền Bắc xâm nhập,…. trở
thành “nhân chứng lịch sử” mang trên mình nỗi đau chia cắt đất nước. Từ trong
cuộc đấu tranh trên nhiều mặt trận chống quân xâm lược Mỹ và chính quyền tay sai
của quân dân 2 miền Nam, Bắc, đôi bờ Hiền Lương trở thành biểu tượng của nỗi
đau chia cắt và rạng ngời chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong cuộc đấu tranh vì
khát vọng thống nhất của dân tộc.

Trong thời kỳ chiến tranh, sau khi Hiệp định Genève được ký kết năm 1954, chọn
sông Bến Hải làm ranh giới tạm thời trong 2 năm để tập kết lực lượng 2 bên và
tổng tuyển cử tự do thống nhất đất nước. Song, do Mỹ – Diệm cố tình không thi
hành hiệp định, hòng thực hiện âm mưu chia cắt lâu dài nước Việt Nam, cầu Hiền
Lương bắc qua sông Bến Hải trở thành giới tuyến quân sự tạm thời, là ranh giới
chia cắt Việt Nam thành 2 miền Bắc- Nam từ năm 1954 đến năm 1975. Cầu Hiền
Lương phải chia làm 2 phần, mỗi bên 89m.

Bờ Bắc 450 tấm ván mặt cầu, bờ Nam 444 tấm. Vì là ranh giới chia cắt 2 miền nên
cầu Hiền Lương được sơn bằng 2 màu khác nhau, miền Bắc sơn màu xanh, miền
Nam sơn màu vàng. Trong thời gian tồn tại, ở khu vực cầu Hiền Lương diễn ra
nhiều cuộc chiến không tiếng súng, đó là “chọi loa”, “chọi cờ”… giữa chính quyền
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (phía Bắc) và chính quyền tay sai Việt Nam Cộng hòa
(phía Nam).

Cột cờ của chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa những năm đầu được làm
bằng cây phi lao cao 12m, cờ bằng vải satanh rộng 24,2m2. Việc nâng chiều cao
của cột cờ và bề rộng của lá cờ là cuộc chạy đua giữa 2 bờ. Năm 1962, với vật liệu
từ Hà Nội, quân và dân miền Bắc xây dựng cột cờ mới cao 38,6m với lá cờ rộng
134m2, nặng 15kg. Đây là cột cờ cao nhất giới tuyến. Theo ước tính, đến 1967 đã
có 264 lá cờ được kéo lên.

Cuộc chiến màu sơn cũng diễn ra quyết liệt. Với khát vọng thống nhất, phía bờ Bắc
sơn lại màu xanh thì bờ Nam sơn vàng. Cuộc chiến màu sơn kéo dài mãi đến 1960
thì giữ nguyên 2 màu xanh- vàng. Năm 2014, cầu Hiền Lương lần đầu tiên được
phục dựng 2 màu xanh- vàng như từng tồn tại, nhằm nhấn mạnh khát vọng thống
nhất của dân tộc Việt Nam. Để cột cờ và lá cờ biểu tượng của dân tộc đứng vững
dưới bom đạn kẻ thù đã có 13 đồng chí hy sinh, hơn 50 đồng chí bị thương và còn
nhiều tấm gương giữ cờ vô cùng cảm động, như mẹ Nguyễn Thị Diệm- một người
mẹ già yếu đã không đi sơ tán- kiên quyết ở lại vá cờ.

Ở địa danh này còn có dàn loa công suất 180.000W, hàng ngày phát sang bờ Nam
những chương trình phong phú, đa dạng, lấn át giàn loa của Mỹ và chính quyền Sài
Gòn, giành phần thắng trong “cuộc chiến âm thanh” ở đôi bờ, góp phần giữ trọn
niềm tin vào Đảng và Bác Hồ, vào ngày thống nhất đất nước.

Hiện nay, nằm trên trục đường thiên lý Bắc- Nam, cụm di tích lịch sử quốc gia đặc
biệt đôi bờ Hiền Lương- Bến Hải đã là điểm đến không bao giờ thiếu của du khách
khi đến vùng đất Quảng Trị. Năm tháng trôi qua, đất nước thống nhất tròn 45 năm,
nhân dân 2 bên bờ sông Bến Hải ngày nay đã xóa hoàn toàn vết thương chiến tranh
nhưng đôi bờ Hiền Lương cùng với cây cầu, cột cờ, dàn loa… mãi mãi là biểu
tượng về ý chí và sức mạnh của dân tộc Việt Nam, là hình ảnh thu nhỏ về thắng lợi
giữa ta và địch trên quê hương Quảng Trị anh hùng.

“Sông Bến Hải bên trong bên đục

Trách ai làm cho non nước chia đôi…”

Đằng đẵng 21 năm, sông Bến Hải là chứng nhân của biết bao cuộc chia ly, vợ xa
chồng, anh xa em, mẹ xa con… Chỉ cách một gang tay mà xa ngàn dặm… “Hai bờ
Nam- Bắc chỉ cách nhau một câu hò mà cả dân tộc phải chiến đấu, hy sinh ròng rã
21 năm trời mới có ngày thống nhất.
ký ức những năm tháng hào hùng và bi tráng của dòng sông và nhịp cầu lịch sử
Hiền Lương- Bến Hải mãi mãi còn in đậm trong ký ức triệu triệu người Việt Nam.
Từ đó, nhắc các thế hệ người Việt Nam phải luôn luôn ghi nhớ sự kiện sông Bến
Hải, cầu Hiền Lương chia cắt mà giữ gìn để không xảy ra trong tương lai vì “nước
Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một”.