TEXTOS CABANILLAS

Na taberna que corra a sangre a regos

Os mozos mariñeiros da fiada dende a montana ó mar.
lémbranse rindo alleos de coidados; ¡Ergámonos sin medo!
cheira a aceite e pemento requeimados ¡Que o lume da toxeira
rustido de xurés en caldeirada. envolva na fogueira
o pazo siñorial!
Conta o patrón nun corro a trebonada Xa o fato de caciques,
do ano setenta, -hestoria de afogados;- ladróns e herexes, fuxe
e empuxándose, inando, entran mollados ó redentor empuxe
os homes dunha lancha de enviada. da alma rexional.
Antes de ser escravos,
Pasa de man en man a xerra roiba ¡irmáns, irmáns gallegos!
de albariño, e namentras cai a choiva que corra a sangre a regos
e o vento fai tembrar a casa enteira, dende a montana ó val.
detrás do mostrador crarexa o ceo
nas trenzas de ouro, no mirar sereo, Oración
na surrisa de luz da taberneira. Da nube baixa á decaída rosa
o orballo que a sostén fresca e vizosa,
e a rosa, agradecida
á graciosa mercede recibida,
Acción Gallega (himno) fai do orballo fragancia deleitosa
¡Irmáns! ¡Irmáns gallegos! que en fíos de recendo rube, e rube
¡Dende Ortegal ó Miño a perfumar a nube.
a folla do fouciño A alma pola voz de Dios unxida
fagamos rebrilar! conquire santa, inmorredoira vida:
Que vexa a Vila podre, xusto é que, como a rosa,
coveira da canalla, pagadora da gracia miragrosa,
á Aldea que traballa ruba ó ceo de donde foi roscida,
disposta pra loitar. de gratitude anxélica emisaria,
Antes de ser escravos, trastocada en pregaria.
¡irmáns, irmáns gallegos!

O Mariscal (1926) Acto Terceiro. Xornada Primeira. Primeiro Cadro (fragmento)

Un calabozo na cadea de Mondoñedo. No fondo, á esquerda, un Santo Cristo ó pé do que prega de
xoellos Frei Rosende; á dereita unha fenestra enreixada, ó través da que se ve o ceo, alumeado por un
fío de luz.

O Mariscal-Miranda-O fillo do Mariscal

(os tres con grillóns de ferro)

PEDRO: (Que está mirando ó través das grades tras destas irtas, medoñentas trebas,
da fenestra) ten de chegar a luz da libertade
¡Vén o día! Na raia da montana a abrir as portas e a tronzar cadeas;
a crarexar comenza. a levarnos alén, onde o repouso
os corazós magoados asosega.
O MARISCAL: Tras da escurada desta noite ¡Libertade da morte,
triste, como ningunha de baril e rexa,
contra a que nada poden mando e forza
deses reises tiráns!
MIRANDA: ¡Dor é que seia
a libertade nosa, escravitude
desta adourada malferida terra!
PEDRO: ¡Adiós, fío azuado
da luz da miña estrela!
¡Adiós, adiós que morres,
raiola derradeira!
¡Estreliña que loces á alborada
e sabes meu amor e miña pena,
cando tornes mañán, bícaa na frente
e dille que morrín pensando n’Ela!
O MARISCAL: ¡Doce Galiza, patria benamada,
tronco, berce e solar dunha nobreza
que nos campos de loita foi espello
prez e honor da Iberia!
¡Ou miña terra! ¡Como nós en ferros
doente e prisioneira
sin defensión xuzgada,
dos teus fillos vendida a man allea,
por ti morro apenado chan bendito,
por ti a alma doída desespera!
MIRANDA: ¡Ten o teu sangue de deixar na
Hestoria
un regueiro de luz viva e acesa!
¡Vivirás nas súas páxinas groriosas
canto viva a lembranza desta terra!
¡Teu nome será o facho lumioso
que amonstre a vereda
por onde han camiñar, tempos adiante,
os que sintan no peito a sagra arela
de faguer libre o chan en que naceron,
de ter patria de seu, honrada e ceiba!
O MARISCAL: ¡Dios está perto! A túa lealtade,
as túas nobres e animosas verbas
énchenme de consolo.
MIRANDA: ¡Para sempre
restarás como exempro!
PEDRO: ¡Si! ¡A Frouseira
será espiña chantada eternamente
na entraña de Castela.
Dios e o esforzo galego virá un día
que nos vinguen con honra!
O MARISCAL: No estiveras
antre nós, ¡ou, meu Pedro, rosa branca
que a inxustiza terá de pór vermella!
e fora para nós centos de veces
bendita a morte que de aquí nos leva
¡Meu filliño!
PEDRO: ¡Meu pai! ¡Miranda!
Pra os que saben amala e merecela,
pra os que saben surrirlle,
a morte é garimosa, mol, festeira.
¡Non vos doia por min! Os vellos dioses
amaban a crueldade sanguiñenta;
sempre foron os mártires
das relixiós a gala e a nobreza;
sempre estiveron cheos
de misteriosa gracia milagreira
os altares regados
co sangue limpo e roibo da inocencia.
¡Corra o meu no bendito altar da patria!
¡El ten de lle dar vida a unha roseira
que, eternamente frorecida, cante
a groria do blasón Pardo de Cela!
¡Irei con vós á morte, altivo e ledo!
¡Quero ser, quero ser rosa vermella!(...)

1. O Mariscal, o seu fillo e Miranda agardan na cadea de Mondoñedo o momento da súa

execución. Como afrontan cada un dos tres protagonistas a súa situación? Que lles serve de
consolo en cada caso?
2. A peza O Mariscal, de Cabanillas e Villar Ponte, quixo ser moito máis que unha simple
reprodución teatralizada de feitos máis ou menos históricos e albergou unha clara
intencionalidade propagandística. En que momentos da escena transcrita fica esta
intencionalidade patente?
3. Os autores da escena botan man en diversos momentos de elementos léxicos dotados de claro
sig- nificado simbólico. Localiza eses elementos.
4. Con que recursos técnicos e verbais se remarcan o patetismo e dramatismo da situación
descrita na escena?
5. O factor relixioso está moi presente neste diálogo dos prisioneiros. Localiza algunhas
manifestacións neste sentido.
TEXTOS NORIEGA VARELA

As froliñas dos toxos Túa divisa

¡Nin rosiñas brancas, nin claveles roxos!
Eu venero as froliñas dos toxos.
Dos toxales as tenues froliñas,
que sorríen, a medo, entre espiñas.
Entre espiñas que o ceio agasalla
con diamántel-as noites que orballa.
¡Oh do iermo o preciado tesouro!:
as froliñas dos toxos son de ouro.
De ouro vello son, mai, as froliñas
dos bravos toxales, ¡das devociós miñas!
Toda humilde beleza...
Vago xirón de brétema, atavío
soberbio de irta xesta, reidora,
fulgurante doíña de rocío
(pazo do sol e lágrima da aurora);
raiola de lunar que bica o río,
flor mareliña que entre espiñas chora,
ou as redes da araña un tenue fío,
toda humilde belleza me namora.
É un vermiño de luz o amigo caro
do meu nume saudoso... Antes reparo
na nudez adorable dunha estrela
que nas rosas dos vales, que sorríen,
que nos mantos dos pinos, que se engríen,
que nas blondas do mar, que se rebela.
¿Unha fouce? Mais... ¡non! Túa divisa
¡unha cruz sinxeliña!, prenda cara que a Tradición ó
Ermo lle legara
coas lágrimas da aurora i a sorrisa.
Mimosa pasión da alma é a pythonisa
que á singular Galicia benfadara: doise do sol, que
morre, non repara
na rudeza do déspota que a pisa.
Dun natural piedoso, que eu admiro,
¡en presencia da Virxe é un suspiro!,
i aínda esmagar un verme lle repuna.
Cos ánxeles das trebas non quer nada,
e mellor que asistindo a unha asonada,
se alcontra, amouchadiña, onda unha cuna.
A un brañego
¡Deixa rodar o mundo!, ti procura
imitar os teus pais, os teus avós;
Dios éche santo vello, sirve a Dios
practicando o que mande o señor cura.
A te-lo corpo forte e a alma pura
limita, si eres cordo, as ambiciós;
casa o teu corazón cos corazós,
que proclaman da aldea a fermosura.
Non é xente de honor a que te engaña;
non digas que o que marcha a terra extraña,
vai ben libre de verse en bravo apuro;
¡inda che hai quen de fame aló regaña!:
cala, e come o centeo da montaña,
i amoléceo no leite, si está duro.

1. Le atentamente estes catro poemas de Noriega Varela e resume o contido de cada un deles.
2. En cales achas exemplos da actitude “franciscanista” típica deste autor? E en cales ideas
reaccionarias?

TEXTOS VANGARDA

Fragmentos do manifesto “Máis alá!” (1922), de Manuel Antonio e Álvaro Cebreiro

O XESTO.- Non nos erguemos d'o xeito que o fan a maoría d'os que n-outras terras pubrigan manifestos
máis ou menos literarios. Casi todos tencionan arrecadar adeutos pra algún novo "ismo" que aparece
querendo ser a derradeira verva d'a moderna Estética cando, en verdade, non son máis que unha nova
proba de que un snobismo operetesco invade a Literatura. Nós tencionamos tan só facer unha protesta
forte, densa e implacábel contra os vellos.
A NOSA RAZÓN.- Non é que adoezamos d'o tan estendido andacio de desbotar o vello por sistema e sin
razón, cousa que se ve facer a miudo âs xuventudes d'outras terras. É que xa vai tendo caráuter crónico
a atrofia da sensibilidade n-a maoría d'os que escreben en galego, e ameaza-nos o contaxo d'o pobo si
non se atalla o mal. (...)
Tida en conta a importanza primordial que o Arte ten n-os rexurdimentos raciaes (miudean os
movementos nazoalistas que comenzan pol-o arredismo artístico) chegaremos a coidar sinón fracasado
pol-o menos de remota eficacia o autual movemento rexurdente n-a Galiza si non se consegue un troque
radical n-o aspeuto d'a nosa Literatura (...)
DESBOTANDO.- Arrenegamos de mestres e d'os seus consellos. Toda voz allea tende a escusar a
nosa sinceridade, que é sagra por que é a nosa vida e debemos respetal-a a non ser desleigados a
nós mesmos.
Arrenegamos d'a Lei e d'o Costume. Cada importa alleira ven a roubar-lle a nosa mocedade unha
áa.
Arrenegamos d'os temas obrigados. É vergoñoso falar d'a Escravitude d'a Terra, mentras non se teña
feito todo o que compre por anulal-a (...)
A literatura paisaxista ó xeito de fotografía iluminada con notas de turista burgués, é a maor caloña
d'o noso paisaxe, que aínda agarda a sensibilidade complexa d'o noso tempo para ser interpretado,
Arrenegamos de toda imitanza. A d'os vellos en nome d'a Vida; a d'os novos en nome d'a Novedade.
INDIVIDOALISMO.- Consagramos a individualidade até o estremo de desexar que a definición de
cada un de nós sexa unha verva: o seu propio nome. (...).

“INTENCIÓNS”

Encheremos as velas No niño novo do vento

c´a luz náufraga da madrugada hai unha pomba dourada,
Pendurando en dous puntos cardinaes meu amigo!
a randeeira esguía Quén poidera namorala!
d’ o pailebote branco. Canta ao luar e ao mencer
C’ as suas mans loiras en frauta de verde olivo.
acenan mil adeuses as estrelas. Quen poidera namorala,
meu amigo!
Inventaremos frustradas descubertas Ten áers de frol recente,
a barlovento d’ os horizontes cousas de recén casada,
pra acelerar os abolidos corazóns meu amigo!
d’ os nosos veleiros defraudados. Quen puidera namorala!
Tamén ten sombra de sombra
Halaremos polo chicote e andar primeiro de río.
d’ un meridián innumerado Quén poidera namorala,
meu amigo!
N’ a illa anónima Álvaro Cunqueiro, Cantiga nova que se chama
de cada singladura Riveira.
esculcaremos o remorso d' a cidade

Ela noitamula desfollará ELA

como unha margarida prostibularia
a Rosa d' os Ventos d' o noso corazón.
Encadearemos adeuses d’ escuma
pra tódalas prayas perdidas
Xuntaremos cuardernos en branco
d' a novela errante d' o vento
Pescaremos n' a rede d' os atlas
ronseles de Simbad
E cazaremos a vela
Sobre o torso rebelde d’as tormentas
pra trincar a escota d’unha ilusión.
Manuel Antonio, De catro a catro
Ela andaba á beira da sua fiestra, tan cursi!
que tiña laranxas verdes e un abano con
paxaros.
-Que vidro nasceu naquela goteira que toda a
noite soa a vals?
Ela tiña unha alma inxel chea de pontas de
dedos
e no branco dos ollos levaba un horizonte de
tangos de acordeón.
Ela andaba a namorar.
Álvaro Cunqueiro, Poemas do si e non
TEXTOS GRUPO NÓS

UNHA RÚA NUN PORTO LONXANO do norte. As tabernas están acuguladas de mariñeiros e botan polas
súas portas o bafo quente dos borrachos. Xentes de todas as castes do mundo, cantigas a gorxa rachada,
música de pianolas chocas, moito fedor a sebo...
Un mariñeiro que fala francés tropeza cun mariñeiro que fala inglés. Os dous fanse promesas de gran
amistade, cada un no seu falar. E sen entenderse camiñan xuntos, collidos do brazo, servíndose
mutuamente de puntales.
O mariñeiro que fala francés e mais o mariñeiro que fala inglés entran nunha taberna servida por un
home gordo. Queren perder o sentido xuntos, para seren máis amigos. ¡Quen sabe se despois de ben
borrachos poderán entenderse!
E cando o mariñeiro que fala inglés xa non rexe co seu corpo comeza a cantar:
Lanchiña que vas en vela; levas panos e refaixos para a miña Manoela.
O mariñeiro que fala francés, arregala os ollos, abrázase ao compañeiro, e comenza tamén a cantar:
Lanchiña que vas en vela; levas panos e refaixos para a miña Manoela.
¡¡A-iu-jú-jú!! Os dous mariñeiros eran galegos.
O taberneiro, gordo coma un flamengo de caste, veu saílos dous mariñeiros da taberna e pola súa faciana
bermella escorregaron as bágoas. E dispois dixo para si nun laído saudoso:
¡Lanchiña que vas en vela! Tamén o taberneiro era galego.
Cousas, Castelao

Decorreron cerca de dous días, calados, fondos, atentos ao máis pequeno movemento do doente. Dona
María só deixaba a casa para ir un instante a bicar á velliña. Contáballe piadosos enganos. Ata lle dixo
que don Bernaldo desexaba un dociño de guindas, que había na casa. Dona María fitaba, fría e
descoñecida, ao Xacobe sen lle dicir unha palabra.
Anoitecendo o segundo día, chegou Adrián da estación. Viña máis fraco, desfeito da viaxe. A nai,
refuxiándose no seu peito, chorou por fin bágoas consoladoras. Fuxía a derradeira inquietude da cara do
doente e a súa man acariñaba a testa do sobriño axeonllado. Na noite ficaron sós. Entón o doente faloulle
ao Adrián:
-Meu fillo, vai ao despacho e descolga aquel mapa grande... Quero velo antes de morrer... O sobriño coa
axuda do señor Pascual trouxo á alcoba o mapa de Fontán. Pendurárono da parede. Os ollos do enfermo
reviviron. A man figuraba sinalar horizontes. Unha pura alegría animaba a cara muchiña e branca. Adrián
cunha vela na man ía alumando os lugares que o vello dicía con voz lonxana: Corme, Laxe, Camariñas,
Niñóns... Adrián non sabía sempre atopar os sitios. O enfermo falaba:
-”Non, á dereita, á esquerda, un pouco ao norte”. A vela alumou longamente un nome e o sitio de
Compostela. Adrián lía nomes de montes, de ríos, de ermidas. A luz ía seguindo os trazados dos camiños.
Naqueles instantes estraños e fondos figuraban lucir no mapa agras marelas de centeo, ermos vestidos
de flores de toxo e de piorno, serras penedosas, campanarios barrocos, xente que vai polos carreiros aos
muíños e ás feiras, verdeceres de camposantos, fuxir de augas, praias douradas, galgar de ondas nos
cons, velas que saen roselando o mar, orballeiras sobre as arboredas mestas, rúas de vellas cidades,
soidades de esquecidos mosteiros.
Adrián sentíase conmovido ata o máis fondo do seu ser. Tremándolle a man foi alumeando todo o camiño
de Santiago, a terra de Ourense, as dúas aldeíñas xemeas do val onde eles estaban, parou un instante
como un cirio funeral no nome do pobiño no que morría D. Bernaldo e logo foi recorrendo todo o debuxo
das fronteiras e costas da Galicia: Don Bernaldo xa non falaba. Sorría. Grosas bágoas queimaban as
fazulas de Adrián. Tivo que saír á sala e liberar os seus saloucos na fiestra, cara á noite. Logo atendendo
os signos do doente púxolle o crucifixo nas mans. Xa non o afastaba dos beizos.
Chegaba dona María co abade. Un feble suspirar fuxía axiña do leito. O crego murmuraba as oracións de
agonía. Un rumor como da derradeira auga dunha fonte que se enxoita. Don Bernaldo morría docemente,
e unha negra sombra corría sobre o mapa de Galicia.
Arredor de si, V. Risco
Aquil domingo a fidalga apenas tiña que comer, ¡Ulas as pitas! Como non había porta no portal fuxían,
¡e quen as pillaba! Xa se sabía onde paraban; na casa da Burata. Levaban o camiño de tódalas cousas da
casa. As millores mazás, maxeza das alaceas pra aló foron. Na gaveta, nin un triste chavo. A Ramonciña
sentía frío na sala. Baixou á horta para coller unhas legumanzas. Polo menos un caldiño; pra ela e o rapaz
das vacas. Pois a criada non aparecera dende nantronte que saíra co gallo de dar unha volta pola casa.
“Xa matinaba eu que son os contos de acolá”, cavilaba a señorita. Ó rubir da horta, aterecida, parou un
instantiño na solaina; os orcelos cubrían docemente os poucos balustres que estaban en pé. Tamén o
balcón se esborrallaba. Un consolo a raioliña de sol peneirado polas frías nubens; nin dil pudo gostar, iso
que o can achegouse a ela dándolle fuciñadas garimosas. A Ramonciña rañándolle a testa ficou co ollar
esvariado: figurábase o vivir da Rosalía. Agora sairían da misa, postas de manteleta, as señoras dos
oficiás; agardáballes a casiña limpa; na praza tocaba a música militar. Non lle faltaría agarimo a carón
da irmán, pois ela, a Ramonciña, era cariñosa e ben disposta prás angueiras da casa. Matinando nisto
lembrouse do sobriño. ¡Aínda non o vira e xa o amaba! De ningunha maneira debería saber a vida do
avó. ¡Pobriño! Entón cavilando no porvir, unha resolución forte endereitoulle o esprito. O seu deber era
estar na casa. Defendela. Gardala pró sobriño. Soilo asina tivo forzas dabondo pra escoitar o balbordo
que viña da casa da Burata. Mais chegando á probe mesa servindo na cociña a cunca de caldo ó rapaz,
tremaba. Saíu ó curro. Ás vacas podíanselle contar os ósos. “Miña ama -decía o pastor-, as chaves da
palleira tenas o señor, e os rapaces de acolá pastorean en tódolos comareiros da casa!”
Os camiños da vida, Otero Pedrayo

O RETRATO
Por amaina-la conciencia guindei co meu tiduo de médico no fondo dunha gabeta e busquei outra
maneira de me valer. As xentes xa non sabían que eu era dono de tan tremenda licencia oficial; mais
unha noite foron requeridos os meus servizos.
Era domingo. Melchor, o taberneiro, agardaba por min ó pé da porta. Doume as “boas noites” e rompeu
a chorar, e por antre os saloucos saíanlle as verbas tan estruchadas que somentes logrou decirme que
tiña un fillo a morrer.
O probe pai turraba por min, i eu deixábame levar, enfeitizado pola súa door. ¡Dispois de todo eu era
médico tiduado e non podía negarme! E tiven tan fortes anceios de complacelo que sentín xurdir nos
meus adentros unha gran cencia...
Cando chegamos á casa de Melchor, logrei arriarme das súas mans, e con finxido acoitamento confeseille
que sabía pouco da carreira...
—Repara que fai moitos anos que non visito enfermos.
I entón Melchor, facendo un esforzo, díxome quedamente.
—O meu fillo xa non precisa de médicos. Eu xa sei que o coitado non pasa da noite. ¡E váiseme, señor;
váiseme e non teño ningún retrato seu!
¡Ai! eu non fora chamado como médico; eu fora chamado como retratista, e no intre sentín ganas acedas
de botarme a rir.
E por verme ceibe de xeira tan macabra díxenlle que unha fotografía era mellor que un deseño, asegureille
que de noite poden facerse fotografías, e botando man de moitos razonamentos logrei que Melchor
largase de min á cata dun fotógrafo.
A cousa quedaba arrombada, e funme durmir, con mil ideas ensarilladas na chola.
Cando estaba prendendo no sono petaron na miña porta. Era Melchor.
—¡Os fotógrafos din que non teñen magnesio!
E díxomo tremendo de anguria. A face albeira, e os ollos coma dous tetos de carne vermella de tanto
chorar.
Endexamais fitei a un home tan desfeito pola door.
Pregaba, pregaba, e collíame as mans, e turraba por min, e o malpocado decía cousas que me rachaban
as entranas:
—Considérese, señor. Dous riscos de vostede nun papel e xa poderei ollar sempre a cariña do meu neno.
¡Non me deixe na escuridade, señor!
¡Quen tería corazón para negarse! Collín papel e lápiz, e alá me fun con Melchor, disposto a facer un
retrato do rapaz moribundo.
Todo estaba quedo e todo estaba calado. Unha luz cansa alumeaba, en amarelo, dúas facianas
arrepiantes que ventaban a morte. O neno era o centro daquela probeza da materia.
Sen decir ren senteime a dibuxa-lo que ollaban os meus ollos de terra, e somentes ó cabo de algún tempo
conseguín afacerme ó drama que fitaba e aínda esquecelo un pouco, para poder traballar afervoado,
como un artista. E cando o deseño estaba xa no seu punto a voz de Melchor, agrandada por tanto silenzo,
fireume con estas verbas:
—¡Pola ialma dos seus difuntos, non mo retrate así!¡Non lle poña esa cara tan encoveirada e tan triste!
Confeso que ó volver á realidade non soupen qué facer, e púxenme a repasa-las liñas xa feitas do retrato.
O silenzo foi esgazado novamente por Melchor:
—Vostede ben sabe como era o meu rapaciño. Faga memoria, señor, e dibúxemo rindo.
De súpeto nasceume unha gran idea. Rachei o traballo, ensumín o meu ollar nun novo papel branco e
dibuxei un neno imaxinario. Inventei un neno moi bonito, moi bonito; un anxo de retablo barroco, a sorrir.
Entreguei o dibuxo e saín fuxindo, e no intre de poñe-lo pé na rúa sentín que choraban dentro da casa. A
morte viñera.
Agora Melchor consólase ollando a miña obra, que está pendurada enriba da cómoda, e sempre di coa
mellor fe do mundo:
—Tiven moitos fillos, pero o máis bonito de todos foi o que me morreu. Velaí está o retrato, que non
minte.
Pontevedra, 1922
Retrincos, Castelao

Fragmento de Sempre en Galiza (1944)

(...) as nacionalidades hespañolas non pretenden independizárense, pero tampouco lles abonda c-unha
simple descentralización político-adeministrativa. O que queren é abolir o falso ideal común, creado
artificialmente, e arelan paralizar e deter a destrución sistemática dos seus particularismos, que lle dá a
Hespaña unha aparencia de nacionalidade xa constituída. Non queren, poño por caso, que dende as
escolas se siga decindo que os hespañoes somos da mesma raza, da mesma língoa, da mesma cultura e
civilización, e que nos xuntamos amorosamente n-unha patria única para conservar e transmitir este
herdo ancestral, porque semellante mentira ten por obxecto a castelanización de Galiza, Euscadi e
Cataluña. ¿Podemos acaso xustificar e consentir que se maten as língoas nacionaes - o atributo máis
esencial- para subtituilas por unha lingoa de Estado? (...)
Chégase ao estremo de chamarnos “impatriotas” cando diñificamos a língoa do noso país e a
consideramos máis nosa que a língoa de Castela. A fobia dos casteláns contra Cataluña provén de que
algunha vez foron a Barcelona e viron alí que falaban todos en catalán (...) Nós, sí, atinamos a ver unha
estreita relación antre o sentimento de patria e o amor ás língoas nacionaes, porque aquel que despreza
o idioma do seu país é, realmente, un “impatriota”. Os cataláns, os galegos e os vascos serían
antiespañoes se lle impuxeran o seu modo de falar â xente de Castela; pero son “patriotas” cando aman
a súa fala e non se aveñen a trocala por outra. Nós comprendemos que a un galego, a un vasco ou a un
catalán que non queira ser hespañol se lle chame “separatista”; pero eu pergunto cómo debe chamárselle
a un galego que non queira ser galego, a un vasco que non queira ser vasco, a un catalán que non queira
ser catalán. Estou seguro de que en Castela a estes “impatriotas” chámanlle “bos hespañoes, “modelo
de patriotas”, cando en realidade son traidores a sí mismos e â terra que lles dou o ser. Eses sí que son
separatistas.

PROSA XERACIÓN DO 25

“O neno suicida”
Cando o taberneiro rematou de ler aquela nova inquedante –un neno suicidárase pegándose un tiro na
sen dereita- falou o vagamundo descoñecido que acababa de xantar moi pobremente nun curruncho da
tasca mariñeira e dixo:
—Eu sei a historia dese neno.
Pronunciou a palabra neno dun xeito moi particular. Así foi que, os catro bebedores de augardente, os
cinco de albariño e o taberneiro calaron e escoitaron con xesto inquiridor e atento.
—Eu sei a historia dese neno –repetiu o vagamundo-. E, tras dunha solerte e ben medida pausa,
escomenzou:
—Alá polo mil oitocentos trinta, unha beata que despois morreu de medo viu saír do camposanto florido
e recendente da súa aldea a un vello moi vello en coiro. Aquel vellor era un recén nacido. Antes de saír do
ventre da terra nai escollera el mesmo ese xeito de nacencia. ¡Canto mellor ir de vello para mozo que de
mozo para vello!, pensou sendo espírito puro. A noso señor chocoulle a idea. ¿Por que non face-la proba?
Así foi que, co seu consentimento, formouse no seo da terra un esqueleto. E despois, con carne de verme,
fíxose a carne do home. E na carne do home aformigou a caloriña do sangue. E como todo estaba listo,
a terra-nai pariu. Pariu un vello en coiro.
De cómo despois o vello topou roupa e mantenza é cousa de moita risa. Chegou ás portas da cidade e
como aínda non sabía falar, os ministros, despois de lle botaren unha capa enriba, levárono diante do
xuíz coma se tivesen sido testigos: Aquí lle traemos a este pobre vello que perdeu a fala coa tunda que lle
deron uns ladróns mal entrañados. Nin roupa lle deixaron.
O xuíz deu ordes e o vello foi levado a un hospital. Cando saíu, xa ben vestido e mantido, dicíanlle as
monxiñas: Vai feito un bo mozo. Ata parece que perdeu anos.
Daquela xa aprendera a falar algo e fíxose esmoleiro. Así andou moitas terras. Alá en Lourdes estivo dúas
veces; da segunda tan amozado que, os que o coñeceran da primeira, coidaron que fora miragre da Virxe.
Cando adquiriu experiencia de abondo pensou que o mellor era manter secreta aquela extraña condición
que o facía máis mozo cantos máis anos corresen. Así, non o sabendo ninguén –non sendo un ou dous
amigos fieles– podería vivir mellor a súa verdadeira vida.
Traballou de vello e fíxose rico para folgar de mozo. Dos cincuenta ós quince anos a súa vida foi a máis
feliz que se pode imaxinar. Cada día gustaba máis ás mozas e andou enliado con moitas e coas máis
bonitas. E ata disque dunha princesa... Pero diso non estou certo.
Cando chegou a neno escomenzou a vida a se lle ensarillar. Dáballe medo a sorpresa con que o vían entrar
tan ceibe nas tendas a mercar lambetadas e xoguetes. Algún rateiro de viseira calada teno seguido ó
longo de moitas rúas tortas. E algunha vez ten comido as súas lambetadas a tremer de anguria, coas
bágoas nos ollos e o almibre nos beizos. A derradeira vez que o topei –tiña el oito anos- andaba moi triste.
¡Pesaban, ademais, tanto no seu esprito de neno os recordos da súa vellice!
Logo escomenzou a lle escarabellar día e noite unha obsesión tremenda. Cando pasasen algúns anos
recolleríano en calquera calexa extraviada. Quizais algunha señora rica e sen fillos. Despois... ¡Quen sabe
o que pasaría despois! A lactancia, os paseos nun carriño, cunha sonalla de axóuxeres na manciña tenra.
E ó remate... ¡Ou! O remate podía ser de espanto. Cumpri-lo seu sino de home que vive ó revés e refuxiarse
no seo da señora rica –poida que cando ela durmise- para ir alí devecendo ata se trocar primeiro nunha
sambesuga e despois en arumia e logo en pequenísima semente...
O vagamundo ergueuse moi pensabundo, coas mans nos petos, e deu algúns paseíños todo amargurado.
Ó cabo dixo:
—Explícome, si, explícome que se chimpase un tiro na sen o pobre rapaz.
Os catro bebedores de augardente, crían. Os cinco de albariño, surrían e dubidaban. O taberneiro negaba.
Cando todos desortían máis afervoadamente, o taberneiro ergueuse de súpeto nas puntas dos pés e
púxose a mirar a todo arredor cos ollos moi abertos. O vagamundo desaparecera sen pagar.

Dos arquivos do trasno, Rafael Dieste