Electronic Commerce

(Tregetia elektronike)

Kapitulli 8

Kozeta Sevrani - Sistemet e Informacionit 8.1

 Principe dhe Objektiva

• Tregtia elektronike dhe mobile jane duke u

zhvilluar, duke ofruar menyra te reja per te kryer
biznes e qe paraqesin si perfitime ashtu dhe
probleme potenciale
– Pershkrimi i disa prej formave te e-commerce, duke
perfshire B2B, B2C, C2C dhe e-Government.
– Pershkrimi i nje modeli shumefazor i funksionimit te
e-commerce.
– Percaktimi i m-commerce dhe disa prej sfidave te saj

8.2
 Principe dhe Objektiva

• E-commerce dhe m-commerce mund te

perdoren ne shume menyra inovative per te
permiresuar funksionimin e nje organizate
– Identifikimi i disa aplikimeve te tregtise elektronike dhe asaj
mobile
– Identifikimi i disa perparesive qe lidhen me perdorimin e tregtise
elektronike dhe asaj mobile

8.3
 Principe dhe Objektiva

• E-commerce dhe m-commerce ofrojne shume

avantazhe si dhe mjaft sfida
– Identifikimi i perfitimeve dhe sfidave qe
shoqerojne rritjen e vazhdueshme te e-commerce
dhe m-commerce
• Organizatat duhet te percaktojne dhe te egzekutojne
nje strategji per te qene te sukseshme ne
e-commerce dhe m-commerce
– Evidentimi i komponenteve kryesore te nje strategjie te
sukseshme te e-commerce dhe m-commerce

8.4
 Principe dhe Objektiva

• E-commerce dhe m-commerce kerkon nje

planifikim dhe integrim te kujdeshem te nje numri
komponentsh te infrastruktures se teknologjise.

– Evidentimi i komponenteve kryesore te infrastruktures

se teknologjise qe perdoren per e-commerce dhe
m-commerce
– Diskutimi i karakteristikave kryesore te sistemit
elektronik te pagesave qe nevojiten per e-commerce
dhe m-commerce

8.5
 Principe dhe Objektiva

• Perdoruesit e teknologjise te e-commerce

dhe m-commerce duhet te marrin masa
mbrojtese per veten e tyre
– Identifikimi i çeshtjeve kryesore qe lidhen me
risqet qe shoqerojne rritjen ne vazhdim te
e-commerce.

8.6
Perse duhet te shtudjojme ne lidhje me
e-commerce dhe m-commerce

• Electronic dhe mobile commerce:

– Kane transformuar shume gjera ne jeten dhe
karrieren tone
• Nje nga gjerat me te medha te ndryshimit:
– Menyra se si kompanite nderveprojne me
furnitoret e tyre, klientet, agjencite qeveritare
dhe partneret e tjere te biznesit

8.7
Nje veshtrimi pergjithshem i
Electronic Commerce

8.8
 Hyrje ne E-Commerce
• E-commerce (Electronic commerce):
– Kryerja e aktiviteteve te biznesit ne menyre
elektronike nepermjet rrjetave kompjuterike
• Aktivitete e biznesit qe mund te kthehen
ne e-commerce:
– Ato qe jane te bazuar ne letra
– Ato qe shkakotojne harxhim kohe
– Ato qe jane jo te pershtatshme per klientet

9
Kategorite e Electronic Commerce

• Business-to-consumer (B2C) e-commerce

• Business-to-business (B2B) e-commerce
• Consumer-to-consumer (C2C) e-commerce

• E-Government (e-Gov)

8.10
 Business-to-Business (B2B)
E-Commerce
• Nenbashkesi e e-commerce
• Te gjithe pjesmarresit jane organizata biznesi
• Mjet i dobishem per lidhjen e partnereve te
biznesit ne nje zinxhir furnizimi virtual per te
shkurtuar kohen e rifurnizimit dhe per te zvogeluar
kostot
• Nje organizate mund te perdori te dy anet:
– E-commerce per blerje te produketeve dhe
sherbimeve, dhe
– E-commerce per shitjen e produkteve tek
klientet e saj 11
 Business-to-Consumer (B2C)
E-Commerce
• Forme e e-commerce ne te cilen klientet
merren drejtperdrejt me nje organizate dhe
shmangin ndermjetesuesit
• Shume mallra dhe produkte jane me lire
kur blien nepermjet Web – nxisin rritjen e
B2C
• Reduktimi i ndermjetesimit:
– Eliminimi i organizatave te ndermjetme
ndermjet prodhuesit dhe konsumatorit
12
 Consumer-to-Consumer (C2C)
E-Commerce
• Nenbashkesi e e-commerce qe perfshin
shitjen nga konsumatoreve direkt te
konsumatoret e tjere
• Psh:
– Bidzcom, eBay, eBid, Ubid, etj
• Kompanite dhe individet e perfshire ne C2C
duhet te jene te kujdesshem qe shitjet e tyre
te mos shkelin rregullat e vendeve te
ndryshme apo juridiksionin e ketyre vendeve
13
 Dallimet midis C2C, B2C dhe
B2B
Faktoret qe ndikojne ne dallimin midis B2B, B2C,
C2C:
•Vlera e shitjeve (nga disa mijera Euro/USD vs.dhjetra te tille)
•Gjatesia e proçeseve te shitjes(nga disa dite deri ne disa muaj
vs. nga disa ore deri ne disa dite)
•Numri i vendim-marresve te perfshire (disa njerez vs. nje ose dy)
•Lloji i ofertes (zakonisht tipe te ndryshme produktesh vs. nje
produkt i vetem, i nje lloji te vetem)
•Kompleksiteti i proçeseve te shitjes (shume kompleks, negocime
te shumta per cmimim, transportin, cilesine, etj vs. te thjeshta,
zakonisht diskutime per çmimin ose transportin)
•Motivimi per shitje (udhehiqet nga nevojat ose vendimet e
biznesit vs. udhehiqet nevojat ose emocionet e nje klienti)

14
 e-Qeverisja (e-Government)
• Perdor teknologjite e informacionit dhe te komunikimit ne:
– Te hjeshtoje ndarjen e informacionit
– Te shpejtoj proceset e meparshme te bazuara ne leter
– Te permiresoj marredheniet ndermjet qytetareve dhe
qeverise
• Format e e-Qeverisjes (e-Government):
– Government-to-consumer (G2C)
– Government-to-business (G2B)
– Government-to-government (G2G)

15
 Hyrje ne Mobile Commerce
• Mobile commerce (m-commerce) bazohet ne
perdorimin e pajisjeve wireless
• Internet Corporation for Assigned Names and
Numbers (ICANN)
– Ka krijuar nje domain .mobi (domain i nivelit te larte
-TLD ne DNS)
– Emri .mobi tregon se perdoret nga pajisjet mobile per
akses ne burimet e Internetit permes Web Mobile.
• Nje ofrues sherbimesh ne Dublin te Irlandes
administron domainin.mobi per tu siguruar qe
punon ashtu sic duhet
16
 Web Sitet e M-Commerce
• Shume shitesa kane krijuar Web site
speciale per perdoruesit e pajisjeve mobile
• Psh., @IMshopping:
– Mund te aksesohet nga Twitter duke derguar
nje pyetje qe lidhet me blerjet (shopping)

17
 Avantazhet e Electronic dhe
Mobile Commerce
• Zvogelon kostot
• Shpejton qarkullimin e mallrave dhe te
informacionit
• Rrit saktesine
• Permireson sherbimin e klientit

18
 Modeli shumefazor per E-commerce

• Kerkimi dhe identifikimi

• Seleksionimi dhe negocimi
• Blerja e produkteve dhe sherbimeve ne
menyre elektronike
• Levrimi (shperndarja) i produkteve dhe
sherbimeve
• Sherbimet pas shitjeve

8.19
Modeli shumefazor i E-commerce

8.20
Levrimi i Produktit dhe Sherbimit

Qarkullimi i Produkteve dhe

Informacionit per produkte
te HP te porostura ne Web

8.21
 Sfidat e E-Commerce
• Probleme me fshehtesine e klienteve
– Rreth 1/3 e te gjithe perdoruesve te rritur ne
Internet nuk blejne online per shkak te
problemeve te fshehtesise
• Besim i ulet ndaj shitesve online
• Çeshtje te globalizimit
– kulturore, gjuhet, koha dhe distanca,
infrastruktura, monedhat, çeshtje ligjore

22
 Sfidat Globale E-Commerce
• Problemet me lokalizimet
– njohja dhe konfirmimimi i nuancave, finesave,
dhe shijeve te kulturave lokale
– suportimi i ligjeve baze te tregut ne lidhje me
monedhen vendase, preferencat e pagesave,
taksat dhe tarifat
– sigurimi qe aftesite teknologjike perkojne me
shpejtesite lokale te koneksionit

8.23
 Sfidat Globale E-Commerce
• Percaktimi se cili treg global ka me shume
kuptim per shitjet e produkteve ose te
sherbimeve on-line
• Vendimi se kur permbajtja e Web duhet te
krijohet apo perditesohet ne menyre te
qenderzuar apo lokale

8.24
Aplikmet e e-Commerce dhe
m-Commerce

8.25
 Aplikimet e Electronic dhe
Mobile Commerce
Shume aplikime B2B, B2C, C2C dhe m-commerce
perdoren ne:
– Shitje me pakice dhe shumice
– Prodhim
– Marketing dhe reklamima
– Kembime ( mallra ose sherbime, pa para)
– Krahasim te çmimeve
– Kuponat
– Investime dhe financa
– Banking
– e-dyqane
26
Shitjet me shumice dhe pakice
• Electronic retailing (e-tailing):
– Shitja e drejtperdrejte nga biznesi tek
konsumatoret permes dyqaneve elektronike
• Cybermall:
– Nje faqe Web e vetme qe ofron shume
produkte dhe sherbime ne nje vendndodhje ne
Internet
• Prodhimi, riparimi dhe operacionet:
– Blerjet shpesh perbejne 40 perqind te te
ardhurave totale te kompanise
27
 Prodhimi
• Kembimi elektronik:
– Forum elektronik ku prodhuesit, furnizuesit dhe
konkurrentet blejne dhe shesin mallra, informacione mbi
tregjet tregtare dhe operojne e kthimeve mbrapsht
• Shkembimet private:
– Ne pronesi dhe operohet nga nje kompani e vetme
• Shkembimet e operuara nga konsorciumi:
– Drejtuar nga nje grup tradicional i kompanive
konkurruese qe kane nevoja te perbashketa te prokurimit
• Shkembimet e pavarura:
– Hapur per çdo grup bleresish dhe shitesish brenda nje
tregu te caktuar 28
Prodhimi

Modeli i Kembimit
Elektronik
8.29
 Marketingu
• Segmentimi i tregut:
– Identifikimi i tregjeve specifike per t'i synuar
ato me mesazhe reklamuese
• Psh.,Nielsen - kompania globale (B2B) e
informacionit per marketing dhe media:
– Ka zhvilluar bazen e saj te te dhenave te
biznesit (Business-Facts Database) qe ofron
informacion per me shume se 12 milione
biznese
– Strategji eficente, Analize per klientet, burime
me efektive 30
 Reklama
• Kostot e reklamave ne pajisjet celular
pergjithesisht jane :
– Kosto për Mijë, kosto për Klikim (CPC), kosto
për Veprim (Cost per thousand (CPM), cost
per click (CPC), cost per action (CPA))
• Tre masat kryesore te suksesit
– Numri i perdoruesve te arritur, numri i
klikimeve dhe numri i veprimeve qe
perdoruesit marrin
31
 Kembimet
• Me renien ekonomike, shume njerez dhe
biznesi jane kthyer tek Kembimet per te
fituar mallra dhe sherbime te reja
• Nje numrer faqesh Web jane krijuar per te
mbeshtetur kembimet

32
 Ritargetimi (Riorientimi)
• Mbi 95% e vizitoreve te Web siteve lene
nje Web site pa bere asnje blerje
• Riorientimi i perdorur nga reklamuesit per
te rimarre ato bleres duke perdorur
reklama te targetuara dhe te
personalizuara, per t'i kthyer serish bleresit
ne faqen e shitesit

33
 Krahasimi i çmimeve
• Krahasimi i çmimeve:
– Sherbimet e telefonise celulare u mundesojne
bleresve te krahasojne çmimet dhe produktet
ne Web
– Ne disa raste, bleresi thjesht mund te skanoje
barcode te artikullit ose foto te produktit

34
 Kuponat
• Shumë biznese ofrojnë shumëllojshmëri të
kuponave dixhitale, duke përfshirë
kuponat e printueshëm që gjenden në
faqen e Internetit të një kompanie ose u
dërgohen klientëve nëpërmjet postës
elektronike.
• Bleresit mund te abonohen ne to
• Shumë prodhues dhe shitës të produkteve
të konsumit dërgojnë kuponat dixhital
drejtpërdrejte në smartphonet e
konsumatorëve nëpërmjet SMS. 35
 Investime dhe Finance
• Interneti:
– Ka revolucionarizuar boten e investimeve dhe
te finances
– Tregtia online u mundëson investitorëve të
bëjnë kërkime të shpejta dhe më pas të blejnë
aksione në pak sekonda nepermjet
aplikacioneve per tabletë, smartphones, etj
• Biznesi i brokerave:
– Pershtatur me Internetin me shume se çdo
fushe tjeter e finances
36
 Banking
• Klientet e bankingut online:
– Mund te kontrollojne gjendjen e llogarive, te
kontrollojne llogarite rrjedhese dhe pagesat e
kredive
– Transferojne parate midis llogarive
– Paguajne faturat e tyre
• Shume banka u mundesojne klienteve te
bejne keto aktivitete nepermjet telefonit
cellular
– Psh., M-Pesa është konsideruar nga shumë perdorues si
sistemi më i zhvilluar i pagesave mobile në botë.
37
 E-Boutiques
Blerjet e Personalizuar Online
• Rritja e numrit te faqeve te Internetit
ofrojne informacione dhe konsultime te
personalizuara per bleresit (çanta, kepuce,
mallra luksi, etj)
– Psh., Net-A-Porter
• Çelesi i suksesit te faqeve te Internetit:
– Nje filozofi e sherbimit te larte te klientit dhe
marredhenie te forta personale te klientit

38
 Strategjite per nje
E-Commerce te sukseshem

8.39
 Strategjite per nje
E-Commerce dhe M-Commerce
te sukseshem
• Kompanite duhet te zhvillojne faqe Interneti
efektive qe perfshijne karakteristikat e
meposhtme:
– Te lehte per t'u perdorur
– Te permbushin qellimet e kompanise
– Te mbrojtura dhe te sigurta
– Te perballueshme ne lidhje me kostot per tu
krijuar dhe mbajtur
40
 Strategjite per nje
E-Commerce dhe M-Commerce
te sukseshem
• Sfida e pare e madhe:
– Qe kompania te percaktoje nje model dhe
strategji efektive te tregtise elektronike
• Tre komponentet e nje modeli te
sukseshem:
– Komuniteti, permbajtja dhe tregetia
(community, content, commerce)

41
Modeli i E-Commerce

Tre komponentet
kryesore te nje
modeli te sukseshem
te e-commerce

8.42
 Percaktimi i funksioneve te nje
Web efektive
• Te tregoje cilat detyra duhet te kryeje nje Web
site
• Te krijoje nje prezence terheqese per
kompanine
• Vizitoret e nje Web site duhet te marrin
informacione te ne lidhje me organizaten dhe
produktet
• Ripercaktimi i modelit baze te biznesit te Web
tuaj per te kapur mundesite e reja te biznesit
43
 Venia ne pune e nje Web Site
• Kompanite e hostimit te Web site:
– Lejojne qe te vendosni nje faqe Web dhe te
zhvilloni e-commerce brenda pak ditesh
– Kosto te ulta
• Ndermjetesit e shitjes (Storefront brokers):
– Kompania qe vepron si nje ndermjetes ne
mes Web site dhe tregtareve online, te cilet
kane produktet dhe ekspertizen e shitjes me
pakice
44
 Ndertimi i Trafikut per Web Siten
tuaj
• Masat per te terhequr klientet:
– Merrni dhe regjistroni nje emer domeni (domain
name)
– Krijoni nje motor kerkimi te lehte ne perdorim
– Perfshini nje meta ne faqen tuaj (home page)
– Perdorni nje softuer analize te dhenash te trafikut per
Web site
– Ofroni fjale-çeles cilesore dhe me permbajtje te pasur
– Shtoni rregullisht permbajtje te re ne Web site tuaj
– Vendosni link-e ne faqen tuaj
45
Mbajtja dhe permiresimi i Web
Site tuaj
• Personalizimi:
– Jepini forme te personalizuar faqeve Web per
klientet e targetuar
• Personalizimi explicit:
– Mbledh informacione te ofruara nga
perdoruesit
• Personalizimi implicit :
– Mbledh te dhena nga sesionet Web te
klienteve
46
Infrastruktura e
Teknologjise

8.47
 Infrastruktura e Teknologjise qe
kerkohet per te mbeshtetur
E-Commerce dhe
M-Commerce
• Performanca e dobet e Web site-it :
– Nxit konsumatoret te braktisin disa Web site te
tregtise elektronike ne favor te atyre qe kane
performance me te mire dhe me te
besueshme

48
Infrastruktura e Teknologjise

Komponentet baze
te Infrastruktures se
Teknologjise
8.49
 Hardware
• Sasia e kapacitetit te ruajtjes dhe fuqise
kompjuterike te kerkuar nga Web server
varet nga:
– Softueri qe duhet te ekzekutohet ne server
– Vellimi i transaksioneve te e-commerce qe duhet
te perpunohen
• Zgjidhjet e suksesshme te e-commerce jane
dizenjuar qe te jene shume te zgjerueshme,
ne menyre qe ato te permiresohen per tu
perballur me trafikun e papritur te perdoruesit
50
 Software i Web Server
• Siguri dhe Identifikimi (service attack)
• Thirrje dhe dergim i Web pages
• Gjurmim i Web site (Web log file)
• Zhvillim i Web site
• Zhvillimi i Web page

51
 Software i E-Commerce
• Menaxhimi i Katalogjeve
• Konfigurimi i Produkteve
• Kartat e blerjes (Shopping cart)
• Procesimi i tranzaksioneve te e-commerce
• Analiza e te dhenave te trafikut te Web

52
 Hardware dhe Software te
Mobile Commerce
• Pajisjet kompjuterike te dores kane kufizime
qe e veshtiresojne perdorimin e tyre:
– Ekranet jane te vegjel
– Aftesite e input jane te kufizuara ne pak butona
– Me pak fuqi perpunimi dhe me pak bandwidth
• The Wireless Application Protocol (WAP):
– Bashkesi specifikimesh standarde per
aplikacionet ne Internet qe funksionojne ne
kompjuterat e dores (handheld) dhe pajisjet
wireless 53
Sistemi Elektronik i Pagesave

8.54
Sistemet Elektronike te Pagesave

• Certifikimet dixhitale
• Autoriteti i certifikimit
• Secure sockets layer (SSL)
• Electronic cash
• Electronic wallets
• Smart, credit, charge dhe debit cards

8.55
Sistemet Elektronike te Pagesave
• Çertifikata dixhitale:
– Atashimi ne nje mesazh e-mail ose te dhena
te futura ne nje Web site qe verifikon
identifikimin e nje derguesi ose te nje Web site
• Autoriteti Çertifikues (CA):
– Kompani ose organizate e besueshme qe
luan rolin e nje pale te trete dhe qe leshon
çertifikata dixhitale

56
Sistemet Elektronike te Pagesave
• Secure Sockets Layer (SSL):
– Protokoll i komunikimit qe perdoret per te siguruar te
dhenat sensitive; enkripton pjesen e tranzaksioneve
• Electronic cash:
– Nje sasi parash qe kompjuterizohet, ruhet dhe
perdoret si para cash per transaksionet e tregtise
elektronike (psh PayPal, ApplePay, etj)
• Kartat e kreditit, debitit, smart:
– Smart card:
• Pajisja me madhesi te kartes se kreditit me nje mikroçip te
vendosur per te ofruar kujtese elektronike dhe aftesi
perpunimi 57
Sistemet Elektronike te Pagesave

Stair et al. 2016 58

Sistemet Elektronike te Pagesave
• P-Card (procurement card ose purchasing
card)
– Karte krediti qe perdoret per te permiresuar
proceset tradicionale te blerjes dhe faturimit
• Pagesat nepermjet telefonave celulare
– Opsionet e mundeshme:
• Pagesat e lidhura me llogarine tuaj bankare
• Pagesat e shtuara ne faturen tuaj te telefonit

59
Zinxhiri i furnizimit

8.60
Zinxhiri i furnizimit te E-Commerce
• Menxhimi i zinxhirit te furnizmit
– Planifikim i kerkesave
– Planifikim i furnizimit
– Plotesim i kerkeses
• Rriten te ardhurat dhe ulen kostot
• Permiresohet “customer satisfaction”
• Reduktim inventari nepermjet zinxhirit te
furnizimit

8.61
Zinxhiri i furnizimit te E-Commerce

Perpunimi i
porosive bazuar
ne Web

8.62
Supply Chain Management

8.63
Problemet me E-Commerce

8.64
 Problemet me E-Commerce
• Incidentet e E-commerce
• Fshehtesia e klienteve
• Pervetesimi i prones intelektuale (Patentat)
• Mashtrimet me ankandet On-line
• Spam-et
• Skemat piramidale
• Mashtrimet me investimet
• Truket me Bursen
8.65
 Permbledhje
• Electronic commerce:
– Kryerja e veprimtarive te biznesit ne menyre
elektronike nepermjet rrjetave kompjuterike
• Tipet e e-commerce:
– Business-to-consumer (B2C),
business-to-business (B2B), dhe
consumer-to-consumer (C2C)
• Sisteme te sukseshme te e-commerce:
– Ju adresohen shume fazave qe konsumatoret
perjetojne ne ciklin e jetes se shitjeve
66
 Permbledhje
• Electronic retailing (e-tailing):
– shitje direkte nga nje biznes te klienti nepermjet
dyqaneve elektronik (storefront)
• Bizneset dhe njerezit perdorin e-commerce dhe
m-commerce per te:
– Zvogeluar kostot e transaksioneve
– Rritur shpejtesine e qarkullimit te mallrave dhe te
informacionit
– Permiresuar nivelin e sherbimit te klientit
– Lejuar koordinimin e ngushte te veprimeve midis
prodhuesve, furnitoreve dhe klienteve
67
 Permbledhje
• Nje faqe efektive e Internetit eshte ajo qe
krijon nje prezence atraktive dhe ploteson
nevojat e vizitoreve te saj
• M-commerce paraqet sfida shtese te
infrastruktures duke perfshire:
– Permiresimin e lehtesise se perdorimit te
pajisjeve wireless
– Adresimin e sigurise se transaksioneve wireless
– Permiresimin e shpejtesise se rrjetit
68