ÇOCUĞUM VE BEN

Küçük çocuklarla anlaşabilmek

Geliştiren:

©Çocuk ve Aile Çalışmaları Merkezi

Leiden Üniversitesi

Hollanda, 2008

Uyarlayan:

Orta Doğu Teknik Üniversitesi / Ankara

İstanbul Kemerburgaz Üniversitesi / İstanbul

Türkiye, 2014
 İÇİNDEKİLER

Çocuğunuzla beraber oynamak 3

Çocuğunuza “yapma” demek 6

Çocuğunuza söz dinlemeyi öğretmek 7

İltifat etmek 8

Çok zor/yaramaz davranış 10

İyi ilişkiyi korumak 11

1
 Çocuğunuzla beraber oynamak

Çocuğunuz için önemlisiniz

Çocuklar ağladıkları zaman kendilerini rahatlatacak birine ihtiyaç duyar. Bir şeyi
beceremediklerinde de kendilerine yardım edebilecek bir yetişkin arar. Bir şey
sorduğunda ya da söylediğinde ona cevap verecek birinin olması bir çocuk için çok
önemlidir. Kendisine cevap verildiğinde çocuk kendini anlaşılmış hisseder; bu da hem
kendine olan güvenini arttırır hem de anne-babalarına ve diğer yetişkinlere güven
duymasına yardımcı olur. Bu nedenle çocuğunuz için çok önemlisiniz: üzgün
olduğunda çocuğunuz sizin onu rahatlatmanızı, bir şeyde zorlandığında ona yardım
etmenizi bekler. Buna ek olarak, sizinle konuştuğunda ya da sizinle oynadığında
çocuğunuz sizden çok şey öğrenir.

Çocuklar oyuncaklarla oynamayı sever çünkü oyuncaklarla oynarken şekilleri, renkleri

ve sayıları öğrenir. Fakat çocukların insanlarla iletişim kurmaları daha da önemlidir.
İleriki yıllarda çocuklar sadece oyuncaklarla değil insanlarla da etkileşim içinde
olacaktır. Çocuğunuza insanlarla nasıl iletişim kuracağını öğretmek bebeklik
döneminde başlar. Bu nedenle, çocuğunuzla birlikte bir şeyler yapmak çok yararlıdır.
Çocuğunuz bir oyuncaktan asla kazanamayacağı şeyi sizden kazanabilir. Düşünün: bir
yapboz parçası çocuğunuza gülümseyemezken siz onunla oynarken
gülümseyebilirsiniz.

Tavsiyeler:

Eğer çocuğunuz sizinle eğlenceli bir şeyler yaparsa, bu zor anlarında onun kafasını
dağıtacaktır. Eğlenceli vakit geçirmek çocuğunuzun zor/yaramaz davranışlarını
azaltmaya yardımcı bile olabilir. Şunu deneyin: Çocuğunuz uslu ve keyifli bir şekilde
oynarken ona katılın ve beraber oynayın. Göreceksiniz ki çocuğunuz sizin
katılmanızdan mutlu olacak ve birlikte iyi vakit geçireceksiniz.

2
 Çocuğunuzla beraber oynamak

Yalnız ve birlikte oyun oynamak

Çocuklar bir şeyin nasıl çalıştığını ve o şeyle neler yapılabileceğini görebilmek için
araştırmayı sever. Kendi başlarına bir şeyler yapmayı ya da bir şeyleri çözmeyi
gerçekten sever. Oyun oynarken kendilerini gerçekten kaybedebilir. Bunu
çocuğunuzun gözlerine ya da bedeninin duruşuna bakarak görmeniz mümkündür.
Oyuna kendilerini iyice kaptırdıklarında genellikle öne doğru eğilir. Bazen kendi
kendilerine konuşur ve sizden çok oyuncağa bakar. İşte böyle zamanlarda çocuğunuz
çok şey öğreniyordur. Bunun için böyle zamanlarda çocuğunuza vakit vermeniz ve bu
keşif anlarını bozmamanız önemlidir.

Fakat başka zamanlarda çocuğunuz sizinle oyun oynamak ve oyuncakları sizinle

birlikte keşfetmek isteyebilir. Daha dik bir şekilde otururlar ve siz bir şey
sorduğunuzda size bakarlar. Sizden bir cevap beklerler. Çocuğunuzun sizinle birlikte
oynaması da önemlidir. Birlikte oyun oynamak yalnız oyun oynamaktan farklıdır.
Birlikte oynadığınızda eğlenceyi beraber paylaşırsınız. Unutmamak gerekir ki bir
oyuncak gülemez ya da konuşamaz!

Tavsiyeler:

Bazen çocuğunuzun bir şeyleri tam anlayabilmesi için ona biraz zaman vermek
gerekir. Daha küçük yaştaki çocuklar çevrelerindeki bütün uyaranlara uyum
sağlayabilmek için daha çok zamana ihtiyaç duyar. Bu nedenle bir şey yapmadan ya da
söylemeden önce belli aralıklarla durmanız, çocuğunuzun bir şey yapması ya da

3
söylemesi için beklemeniz yararlıdır. Ancak böyle yaparak çocuğunuzun oyuna katkı
sağlamasına şans vermiş olursunuz. Bazı çocuklar diğerlerine göre daha yavaş tepki
verir, bu nedenle tam olarak anlayana dek beklemek önemlidir.

Çocuklar bazen aynı oyuncakla; biz yetişkinlerin beklediğinden daha uzun süre
oynayabilir veya bir şeyi defalarca tekrarlayabilir. Çocuğunuza bu tekrarları yapması
için izin verin çünkü bu ona çok şey öğretir.

Çocuklar oyuncakları genellikle yetişkinlerden farklı şekilllerde kullanır. Bazen bir

oyuncağın nasıl çalıştığına bakmadan önce o oyuncağın her yanını dikkatlice
incelemek isterler. Biz bir oyuncak araba gördüğümüzde hemen yerde sürmeyi
düşünürüz. Fakat bazen çocuğunuz arabanın tekerleklerinin nasıl da döndüğünden
daha çok etkilenebilir ve yerde sürmeyi bir müddet hiç düşünmeyebilir.

Çocuğunuzla beraber oynamak

Kendine güven

Bazen çocuğunuzla gerçekten çok keyifli vakit geçirirsiniz. Dışarıdan bakan biri sizin
ve çocuğunuzun neden bu kadar güldüğünüzü anlayamaz ama siz bilirsiniz. Böyle
zamanlarda çocuğunuz sizin duygularınızla siz de çocuğunuzun duygularıyla uyum
sağlarsınız. Bu yolla çocuğunuz duygularını paylaşmayı ve sizinle ilişki kurabilmeyi
öğrenir. Duygularını paylaşmayı öğrenmesi daha sonraları başka insanlarla da ilişki
kurabilmesi için önemlidir. Küçük yaştaki çocuklarla duygu paylaşımı fiziksel temasla
başlar çünkü ancak yakın olduğunuzda birbirinizi gerçekten anlayabilir ve aynı
duyguları paylaşırsınız. Ayrıca birbirinizle göz göze gelerek duygularınızı
çocuğunuzla paylaşabilirsiniz.

Eğer çocuğunuzun tepkilerini ve duygularını farkederseniz,

bu çocuğunuza dinlenildiği hissini verecektir. Onu
anladığınızı düşünecektir. Bu önemlidir; çünkü bu yolla
çocuğunuzun kendine güveni gelişir ve size olan güveni
artar. Böylece çocuğunuz kendini güvende ve rahatlamış
hisseder. Kendine güveni arttıkça yeni şeyler dener. Şimdi
uzak bir gezegene gittiğinizi, oradakilerin dilini
konuşamadığınızı ve kendinizi hiç anlatamadığınızı hayal
edin. Sizi anlayan ve sizin dilinizi konuşan biriyle
karşılaşınca ne büyük bir rahatlama hissedersiniz!

4
Tavsiyeler:

Çocuğunuzu sık sık kucaklamak ya da çocuğunuza hikâye okurken veya oyun

oynarken ona yakın oturmak önemlidir. Size yakın oldukça çocuğunuz sizi
hissedebilir, anlayabilir ve sizinle duygularınızı paylaşabilir. Siz de aynı şekilde bu
sayede çocuğunuzu hissedebilir, anlayabilir ve duygularınızı paylaşabilirsiniz.
Bebekler annelerinin dizinizde oturmaya bayılır, hatta büyüdüklerinde bile bundan
hoşlanmaya devam ederler. Örneğin, kitap okurken ya da birlikte şarkı söylerken
koltukta beraber oturmak da gerçekten keyifli olabilir.

Çocuğunuz sizinle sadece mutlu duygularını -mesela güzel bir oyun oynarken-
paylaşmak istemez, bunun yanında zor ve üzgün duygularını da paylaşmak ister. Eğer
siz onun tüm duygularını anlayabilirseniz, o da kendini anlaşılmış hissedecek bu da
onun kendine güvenini arttıracaktır. Bu nedenle, çocuğunuz korktuğunda,
üzüldüğünde ve kızdığında onu anlamaya çalışın. Böylece çocuğunuz bir zorlukla
karşılaştığında, korktuğunda ya da yorulduğunda size gelebileceğini öğrenmiş olur.

Çocuğunuza “yapma” demek

Dikkat dağıtmak işe yarar!

Çocuğunuz bir şeyle gerçekten çok oynamak ister ama ona dokunması yasaktır. Her
anne-baba zaman zaman bunu yaşar. Uzaktan kumandayı, bilgisayarı, kırılabilecek bir
vazoyu ya da banyodaki eşyalarınızı düşünün. Bazen çocuğunuzun başka bir çocuğun
oyuncağına ya da sizi ziyarete gelen misafirlerinizin eşyalarına dokunmasını
engellemeye çalışırsınız. Genellikle çocuklar başka çocukların oyuncaklarına
dokunmalarından hoşlanmaz. Siz çocuğunuza bir şeye dokunma dediğinizde ve
çocuğunuz söz dinlemediğinde bu durum sizin için gerçekten zor bir hal alabilir. Peki,
çocuğunuzun sizi dinlemesi için ne yapmanız gerekir?

Çocuğunuza bir şeyi yapmaması gerektiğini anlatmanın

birkaç yolu var. Küçük çocuklar için sürekli NE
YAPAMAYACAKLARINI duymak zor olabilir. Yapmak
istediği şey sürekli aklındadır ve bundan başka bir şeyi
düşünemez.

5
Tavsiyeler:

Çocuğunuza YAPABİLECEĞİ bir şey önermek ya da OYNAYABİLECEĞİ bir şey

vermek dikkatini yasaklı şeyden uzaklaştırmada gerçekten yardımcı olabilir. Bazen de
sizin biraz katılımınızla çocuğunuzu yeni bir oyuna başlatmak iyi bir yöntemdir. Sonra
da yasak olan şeyi YASAK OLMAYAN şey ile değiştirebilirsiniz, böylece
çocuğunuzun huysuzluğunu geçirmiş olursunuz.

Bir şeyin neden yasak olduğunu ya da yasak

olmadığını çocuğunuza açıklamayı bir
alışkanlık haline getirmeyi deneyin. Eğer
çocuğunuzun bir vazoya dokunması yasak
ise çocuğunuza o vazonun kırılabileceğini
açıklayın. O vazoyu ne kadar çok sevdiğinizi
ve kırılırsa da üzüleceğinizi söyleyin.
Çocuğunuz zamanla neden bazı şeylere
dokunmasına kimse bir şey demezken, neden
diğer şeylere (onun gözünde birbirlerine çok
benzeseler de) dokunmasının yasak
olduğunu anlamaya başlayacaktır. Bu çok küçük çocuklar için bile geçerlidir. 12.
aydan itibaren çocuğunuza bir şeyleri yapmaması gerektiğini söylediğinizde açıklama
yapmaya başlayabilirsiniz. Çocuğunuzun ilgisini dağıtırken mümkün olduğunca sakin
kalmaya çalışın. Eğer siz sakin olursanız çocuğunuzun sakinleşmesi ya da sakin
kalabilmesi kolaylaşır.

Çocuğunuza söz dinlemeyi öğretmek

Rahat bir geçiş sağlayın

Bu yaşlarda çocuklar söz dinlemeyi ve kurallara uymayı öğrenmek zorunda kalır.

Yemek, uyku ya da başka bir şeyin zamanı geldiğinde oyunlarını sonlandırmak
zorunda kalabilirler. Bir çocuğun güzel vakit geçirirken neden bunu sonlandırmak
zorunda olduğunu anlaması zor olabilir. Daha çok keşfetmek istediği için, bir şeyleri
tekrarlamak çok eğlenceli olduğu için ya da sizinle beraber oyun oynamak istediği için
saatlerce oyununa devam edebilir.

Bazen çocuğunuz güzel vakit geçirirken ortalığı toplaması veya oyunu bırakması
gerektiği için size kızmış gözükür. Sizi itebilir ya da size vurabilir. Böyle zamanlarda
çocuğunuz aslında size değil sizin koyduğunuz kurala kızmaktadır. Bütün çocuklar

6
aktif bir şekilde eğlenirken bu etkinliği tamamen bırakmakta zorlanır. Peki,
çocuğunuza yardım etmek için ne yapabilirsiniz?

Tavsiyeler:

Oyunu bıraktırmadan önce çocuğunuza bunu bildirmek

yardımcı olabilir. Örneğin, “Birkaç dakika daha
oynayabilirsin ama sonra oyuncakları toplayacağız.” deyin
böylece çocuğunuz kendini bu değişime hazırlayabilir.

Bu geçiş sırasında çocuğunuza bir görev de verebilirsiniz.

Örneğin, oyuncakları toplamasına izin verebilirsiniz ve “Gerçekten bana çok yardımcı
oluyorsun!”, “Ortalığı toplamakta gerçekten çok iyisin.” ya da “Bana yardımcı olur
musun? Çünkü toplamayı çok iyi beceriyorsun.” diyebilirsiniz.

Ortalığı (oyuncakları) toplarken çocuğunuza iltifat etmek gerçekten çok işe yarar.
Örneğin, “Ne kadar akıllısın, nasıl da güzel yapıyorsun!” ya da “Bu işte gerçekten
iyisin!” diyebilirsiniz. Sonuçta çocuğunuzun önce oynamayı bırakıp ardından da tüm
oyuncakları toplamak zorunda kalması çok da küçümsenecek bir şey değildir.

Çocuğunuza oyun oynamayı bırakmanın ne kadar zor olduğunu anladığınızı göstermek

çoğunlukla işe yarar. Kendini anlaşılmış hisseder. Ayrıca siz de çocuğunuzun
karşısında değil yanında yer almış olursunuz. Siz ve çocuğunuz gerçekten bir
takımsınız!

Çocuğunuza daha sonra tekrar oynayabileceğini sözünü vermek de işe yarar. “Şimdi
bunları toplamamız gerekiyor ama daha sonra tekrar oynayabilirsin” diyebilirsiniz.

İltifat etmek

Çocuğunuza iltifat ederek söz dinlemeyi öğretin!

“Çocukların söz dinlemesini sağlayan yöntemlerle ilgili pek çok

araştırma yapılmıştır. İlginç bir şekilde, çocuğunuz sizi dinlediği
zaman ya da bir şeyi iyi yaptığı zaman onu övmek ve ona iltifat
etmek, neyi yapamayacağını söylemekten ya da kötü yaptığı
zamanlarda onu cezalandırmaktan daha etkili olmaktadır. Bazen
zor/yaramaz davranışını görmezden gelmeyi tercih
edilebilirsiniz, çünkü onu azarlayarak ya da cezalandırarak
aslında dikkatinizi/ilginizi ona vermiş olursunuz. Çocukların
7
çoğu ilgi görmek için can atar, bu nedenle yaramazlık yapmayı sürdürür, çünkü bu
sizin ilginizi çekmenin kolay bir yoludur. Tabii ki şunu unutmamak gerekir: Söz
dinlemeyi öğrenmek uzun bir süreçtir. Çocuklar bunu bir günde öğrenemez. Ancak biz
onlara söz dinlemeyi öğrenmelerinde yardımcı olabiliriz.

Çocuklar bir şeyi iyi yaptıklarında ya da yapmaya çalıştıklarında kendilerine iltifat

edilmesinden çok hoşlanır. İltifat edilince çocuklar bu davranışı tekrarlayacaktır,
çünkü iltifat almak onlara kendilerini iyi hissettirir. Bu nedenle çocuğunuzun söz
dinlemesini istiyorsanız, onu ödüllendirmek cezalandırmaktan daha çok işe yarar.

Tavsiyeler:

Çocuğunuz bir şeyi iyi yaptığında ya da yapmaya çalıştığında onu ne kadar çok
ödüllendirirseniz, sizin dikkatinizi çekmek için o kadar az zor/yaramaz davranış
sergilemeye ihtiyaç duyacaktır. Bunu deneyin ve işe yarıyor mu diye bakın!

Çocuğunuza bir günde kaç kez iltifat ettiğinizi sayın, ve ardından bunu iki katına
çıkarmayı deneyin. Bunun olumlu etkisini göreceksiniz. Çocuğunuza iltifat ederek onu
şımartamazsınız. Aslında, tam tersi, bu sayede çocuğunuz kendisini "büyümüş"
hissedecektir.

8
 Çok zor/yaramaz davranış

Gözden uzak

Bazen çocuğunuz o kadar kızgın olur ki yaptığınız hiçbir şey işe yaramaz. Çocuğunuz
böyle kızgın olduğunda ya da öfke nöbeti geçirdiğinde onu sakinleştirmek istediğinizi,
sakinleşince onunla tekrar konuşacağınızı ve oyun oynayacağınızı anlatmak faydalı
olabilir. Bu konudaki araştırmalardan biliyoruz ki bu gibi durumlarda gerçekten
önemli olan belli noktalar vardır.

Durumu yatıştırmak için çocuğunuzla aranızda mesafe yarattığınızda, örneğin onu kısa
süreliğine odada yalnız bırakarak, yaş kuralına bağlı kalın. 1 yaş çocukları için bir
dakika yeterince uzundur, 2 yaş çocukları için odada iki dakika kalmak etkili olacaktır
ve 3 yaş çocukları için üç dakika yeterince uzundur. Eğer bu süreyi daha fazla
uzatırsanız, çocuğunuz kendini güvensiz hissedebilir ve onunla ilgili hislerinize ilişkin
tedirginlik yaşayabilir (ona olan sevginizden şüphe edebilir). Duyarlı mola zamanın
amacı bu değildir. Çocuğunuz bunun sakinleşmek için bir yol olduğunu ve aranızın
yine eskisi gibi olmasını istediğinizi net bir şekilde bilmelidir.

Bu yöntem sadece yeterli olumlu ilgi ile

dengelendiği zaman işe yarar. Diğer bir
ifadeyle, çocuğunuz doğru şekilde
davrandığında onu övmeli ve ona çokça
iltifat etmelisiniz.

Tavsiyeler:

Sakin konuşmaya devam edin ve

bağırmayın.
Onunla konuşmak ve oynamak istediğinizi; ancak o bağırdıkça ve çığlık attıkça bunun
mümkün olmadığını anlatın.
Gözden uzak olacak şekilde bir kenara çekilin, ya da geri dönün, ya da kapı açık
olacak şekilde onu odada bırakın.
Onu mola yerine doğru çekmeyin ya da sürüklemeyin.
Bunun onun için zor olduğunu anladığınızı ona açıklayarak mola zamanını olumlu bir
şekilde sonlandırın.
Onun sakinleşme çabalarını övün.

9
 İyi ilişkiyi korumak

Anlaşıldığını hissetmek

Araştırmalar gösteriyor ki çocuğun anlaşıldığını

hissetmesi çok önemlidir. Bu nedenle bir şeyi
yapmaya son vermenin ya da gerçekten istediği bir
şeye dokunmamanın onun için ne kadar zor
olduğunu anladığınızı ona düzenli olarak
göstermeniz faydalı olur.

Kendini başkasının yerine koymak

Çocuklar kendilerini başkalarının yerine koymayı

öğrenmelidir. Bir şeyi kırdıklarında, birisinden bir
şeyi aldıklarında ya da yeni temizlenmiş bir yeri
dağıttıklarında, bunun başkası için ne anlama
geldiğini anlamalıdır. Ancak bunun için yardıma ihtiyaçları vardır.

Bir şeyi yapması ya da yapmaması gerektiğini söylemek zorunda kaldığınızda,

kendinizi çocuğunuz yerine koymayı deneyin. Bir şeyi neden yapabileceği ya da
yapamayacağını açıklamaya çalışın. Eğer açıklarsanız, sizi dikkate almayı öğrenebilir
(ya da diğer kişileri, çocukları, dikkate alınması gereken şeyleri). Aynı zamanda onu
anladığınızı da gösterirseniz, bazı durumlarda bazı şeylere neden izin verilmediğini
anlaması kolay olur. Araştırmalar bunun çok küçük yaştaki çocuklar için de geçerli
olduğunu gösteriyor. Bir şeye neden izin verildiğini ya da verilmediğini açıklamak,
çocuklarda on ikinci aydan itibaren fark yaratır.

Tavsiyeler:

Çocuğunuza bir şeyi yapamayacağını söylemek zorunda olduğunuz zaman kendinizi

onun yerine koymaya çalışın. Bunu ona söylemeden önce siz de buna alışmayı
deneyebilirsiniz. Eğer kendinizi çocuğunuzun yerine koyarsanız, onun durumunu daha
iyi anlayacaksınız. Bu da ona yapabileceği ya da yapamayacağı şeyi söyleme
şeklinizde fark yaratacaktır. Şöyle söyleyebilirsiniz: “Sevmediğini anlıyorum…” ya da
“Bu sana zor geliyor, değil mi?”

Çocuğunuz başka bir çocuğun oynadığı oyuncağı alırsa ya da yaptığı kuleyi devirirse
bunun diğer çocuğu üzeceğini ona anlatmaya çalışın. Onun durumu düzeltebileceğini

10
söyleyin. Örneğin, diğer çocuğun kuleyi tekrar yapmasına yardım edebileceğini
söyleyebilirsiniz.

Bir şeyin neden mümkün olmadığını, yasak olduğunu ya da neden böyle olması
gerektiğini ona açıklamaya çalışın. Eğer çocuğunuz oyuncakları toplamak zorundaysa,
ona bunun neden önemli olduğunu anlatabilirsiniz. Örneğin, “dağınık bir evde
oynayamazsın” ya da “oyuncaklarını kolayca kaybedersin” diyebilirsiniz. Ya da
çocuğunuz vazoya dokunmak istiyorsa vazonun kırılabileceğini, bir başkası bu vazoyu
size verdiğinden dolayı bu durumun sizi üzeceğini ona anlatabilirsiniz.

Bu araştırma 150K123 no.lu TÜBİTAK

Projesi tarafından desteklenmektedir.
Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. Dilek Sarıtaş
Atalar

11