Gabay para sa Araling Panlipunan (Grade School)

Ating Sa bahaging ito, nakapaloob ang mga mahahalagang konsepto o paksa na

Layunin/Misyon tatalakayin at pagyayamanin.

Sa bahaging ito, nakapaloob ang mga karagdagang kaalaman at

Alam mo ba?
impormasyon sa paksang aralin.

Sa bahaging ito, nakapaloob ang mga paksang aralin at mga halimbawang

Pagtatalakay
teksto na magpapayaman sa pag-unawa sa mga tinatalakay na konsepto.

Sa bahaging ito, nakapaloob ang buod ng mahahalagang impormasyon,

Ating tandaan kaisipan, at konsepto upang matandaan ng mga mag-aaral ang mga
mahahalagang bahagi ng aralin.

Sa bahaging ito, nakapaloob ang iba’t ibang gawain at pagtataya na siyang

Ating tuklasin
susukat sa mga natutunang konsepto sa bawat aralin.

Sa bahaging ito, nakapaloob ang mga gawain o aktibidad na may rubrik. Ito
Proyektong Pang-
ang magtataya sa kakayahang natamo ng mag-aaral matapos ang pag-aaral
Yunit
ng buong yunit.

Lagumang Sa bahaging ito, nakapaloob ang pagsusulit upang masukat ang mga
Pagsusulit kaalamang natamo sa buong yunit.
 Yunit 3
Pagtugon sa mga Suliranin, Isyu at Hamon sa Kasarinlan
ng Bansa (1946-1972)

Layunin at Gabay

● Naipamamalas ang mas malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa pagpupunyagi ng mga

Pilipino tungo sa pagtugon sa mga suliranin, isyu, at hamon ng kasarinlan.

● Nakapagpakita ng pagmamalaki sa kontribusyon ng mga nagpunyaging mga Pilipino sa

pagkamit ng ganap na kalayaan at hamon ng kasarinlan.
 Note to the artist: Please collect all the references used
for your illustrations/photos. Thank you.

Aralin 1
Ang mga Hamon sa Kasarinlan

Ating Misyon

● Nasusuri ang mga pangunahing suliranin at hamon sa kasarinlan pagkatapos ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig.

● Natatalakay ang suliraning pangkabuhayan pagkatapos ng digmaan at ang naging

pagtugon sa mga suliranin.

● Natatalakay ang ugnayang Pilipino-Amerikano sa konteksto ng kasunduang militar na

nagbigay daan sa pagtayo ng base militar ng Estados Unidos sa Pilipinas.

● Natatalakay ang “parity rights” at ang ugnayang kalakalan sa Estados Unidos.

● Naipaliliwanag ang epekto ng “colonial mentality” pagkatapos ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig

● Nasusuri ang iba’t ibang reaksyon ng mga Pilipino sa mga epekto sa pagsasarili ng bansa na
ipinapahayag ng ilang di-pantay na kasunduan tulad ng Philippine Rehabilitation Act, parity
rights, at Kasunduang Base Militar.

Ating Talakayin

Ang Ikatlong Republika ng Pilipinas ay pinasinayaan noong Hulyo 4, 1946. Nagmarka ito ng
kasukdulan ng mapayapang kampanya para sa Kalayaan ng Pilipinas. Ang dalawang palatandaan nito
ay ang pagsasabatas ng Batas Jones ng 1916 kung saan nakapaloob dito na ang Kongreso ng Amerika
ay nangako ng kalayaan para sa Pilipinas sa sandaling mapatunayan ng mga Pilipino ang kanilang
kakayahan para pamunuan ang sariling pamahalaan at ang Philippine Independence Act of 1934 o mas
kilala bilang Batas Tydings-McDuffie na nagbibigay ng sampung taong (10) transition period kung saan
ang Pilipinas ay nagkaroon ng Commonwealth na pamahalaan.
Ang Ikatlong Republika ay minarkahan ang pagkilala ng pandaigdigang komunidad ng mga bansa sa
pagiging nasyonal ng Pilipinas. Ang inagurasyon ng Ikatlong Republika ay nagmarka ng katuparan ng
mahabang pakikibaka para sa kalayaan na nagsimula sa Rebolusyong Pilipino noong Agosto 23, 1896
at noong Hunyo 12, 1898 sa Proklamasyon ng Kalayaan ng Pilipinas sa Kawit, Cavite.

Mga Pangunahing Suliranin at Hamon sa Pagkamit ng Kalayaan Pagkatapos ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig

Malaki ang naging epekto ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa

Pilipinas. Sinasabing, ang Maynila ay isa sa pinaka nawasak na Note: Please add a
lungsod sa buong mundo sa panahon ng Ikalawang Digmaang
photo of Manila
showing the
Pandaigdig. Maraming mga tao ang namatay. Maraming mga
nasirang mga bahay, gusali, at ari-arian. Ang ekonomiya ng
bansa ay bumagsak dahil sa pagkawasak ng agrikultura, industriya, mga patubig, daan, at tulay. Ang
mga tulay at daan ay napakahalaga sa pakikipagpalitan ng kalakal. Kung sira-sira ang mga daan at
tulay ay mahihirapan ang mga tao na dalhin ang kanilang mga kalakal sa merkado. Naging malaki
ang pangangailangan upang makabangon muli ang bansa.

Mga Suliranin at Tugon sa Pangkabuhayan

Napakalaking suliranin ang iniwan ng digmaan sa Pilipinas at naging mahirap ang pagbangon sa mga
panahong iyon. Labis na naapektuhan ang buhay ng bawat mamamayang Pilipino.

Ang mga taong mula sa mga lalawigan ay tumungo sa Maynila upang makipagsapalaran na
magkaroon ng mas magandang buhay. Sila ay umaasa na magkakaroon ng magandang hanap-buhay
at pagkakakitaan sa kabisera. Dahil dito, lumaki ang bilang ng populasyon sa Maynila. Maraming ang
mga naging informal settlers o mga taong walang maayos at legal na tirahan sa lungsod. Bilang tugon,
ang pamahalaan ay nagkaroon ng programa na kung tawagin ay National Resettlement and
Rehabilitation Administration (NARRA). Ang layunin ng programang ito ay maayos ang problema sa
mga informal settlers. Pinangunahan ng pamahalaan ang paglilipat ng mga taong nagsiksikan sa
Maynila sa mga karatig na pook nito. Pinaunlad din ng bansa ang mga pook rural upang manatili sa
lalawigan ang mga tao at hindi na kailangang lumuwas pa ng Maynila.

Sa aspetong pang imprastraktura naman, maraming nawasak na mga daan at tulay na napakahalaga
sa transportasyon lalong-lalo na sa paghahatid ng mga produkto mula sa mga malalayong lugar
patungo sa mga pamilihan sa lungsod o bayan. Noong taong 1954 ay nagsimulang ayusin ng
pamahalaan ang mga daan at tulay upang tuloy-tuloy ang paghahatid ng mga produkto at sumigla
ang kalakalan sa bansa.
Nagkaroon din ng malaking problema sa mga krimen dulot ng gutom, kawalan ng hanap-buhay, at
mataas na presyo ng mga bilihin. Dahil dito, maraming mga tao ang napilitang gumawa ng krimen
tulad ng pagnanakaw.

Dahil din sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig maraming nawasak na mga sakahan at industriya. Sa
pagkasira ng mga sakahan at industriya, maraming mga Pilipino ang nawalan ng hanap-buhay at
pagkakakitaan. Bilang tugon ng pamahalaan, nagkaroon ng mga programang pangkabuhayan ang
pamahalaan na lumikha ng maraming hanap-buhay para sa mga tao.

Philippine Rehabilitation Act

Ang Philippine Rehabilitation Act ay inaprubahan noong April 30, 1946. Ang batas na ito ay naglalayon
na tugunan ang problema ng bansa dulot ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Nakapaloob dito na
ang Pamahalaan ng Amerika ay magbibigay ng $620,000,000 bilang tulong pinansyal sa Pilipinas. Ang
$120,000,000 ay inilaan sa mga rehabilitasyong pang imprastraktura tulad ng pagpapaayos ng mga
daan at tulay. Ang $400,000,000 ay inilaan para sa iskolarship ng mga Pilipinong ipapadala sa Amerika
para mag-aral. Bahagi rin nito ang $100,000,000 na halaga ng mga lumang kagamitang pangmilitar na
naiwan sa bansa pagkatapos ng digmaan.

Philippine Trade Act

Ang batas na ito ay kilala rin bilang Bell Trade Act. Ito ay tumutukoy sa malayang kalakalan sa pagitan
ng Amerika at Pilipinas mula 1946 hanggang 1954. Ang malayang kalakalan sa pagitan ng Amerika at
Pilipinas ay tatagal ng walong (8) taon. Pagkatapos ng walong (8) taon, ang mga produktong mula sa
Pilipinas na ipapadala sa Amerika ay papatawan ng 5% na buwis taon-taon hanggang umabot ng
100% sa taong 1974. Samantalang, ang mga produkto ng Amerika na ipapadala sa Pilipinas ay
malayang makakapasok sa bansa ng walang anumang buwis na kailangang bayaran.

Ang parity rights ay nakapaloob din sa Philippine Trade o Bell Trade Act ng 1946. Ito ay tumutukoy sa
pagbibigay ng Pilipinas ng pantay na karapatan sa Amerika sa paggamit at paglinang ng mga likas na
yaman at pagmamay-ari ng public utilities ng bansa. Upang maisakatuparan ang parity rights,
kinakailangang baguhin ng bahagya ang Konstitusyon ng Pilipinas ng 1935. Ayon sa Konstitusyon ng
1935, labag ang parity rights sapagkat hindi dapat bumaba sa 60% ang pagmamay-ari ng mga Pilipino
sa negosyo sa bansa. Ang elektrisidad, telekomunikasyon, edukasyon, at mga korporasyon na
lumilinang ng likas na yaman ay mga halimbawa negosyo sa ilalim ng public utilities.

Dahil sa mga patakaran itinadhana ng Philippine Trade Act, maraming mga Pilipino ang nadismaya at
sumalungat dito. Idagdag pa ang naging kondisyon na ibinigay ng Amerika sa bansa na hindi ibibigay
ang halaga para sa Philippine Rehabilitation kung hindi isasakatuparan ang kasunduang
pangkalakalan tulad ng Bell Trade Act.

Kasunduang Militar
Nahirapan ang Pilipinas sa pagbangon dulot ng digmaan. Minabuting makipagkasundo ni Pangulong
Manuel A. Roxas sa mga Amerikano. Ang Military Bases Agreement ay isang kasunduan sa pagitan ng
Pilipinas at Amerika na naganap noong Marso 14, 1947. Ang kasunduang ito ay nagbibigay ng
pahintulot para sa mga Amerikano na magkaroon ng mga base militar sa iba’t ibang lugar sa Pilipinas.
Ang mga base militar na itinayo ng mga Amerikano sa
Pilipinas ay naging kampo, tirahan ng mga militar, at naging
lugar sa pagsasanay ng mga militar.

Ang Military Assistance Agreement ay isang kasunduan na

pinapayagan ng Pilipinas ang Amerika na mamuno sa
pagpaplano at pamamahala sa sandatahang lakas ng
Pilipinas, kasama na rito ang pagtutustos ng mga armas at iba
pang kagamitang pandigma sa bansa.

Marami mang sumalungat sa mga patakaran ng Amerika ay naisakatuparan pa rin ang mga
patakarang ito at tuluyan ng ipinagkaloob sa Pilipinas ang pondo mula sa Amerika. Ang pondong ito
ay ginamit ng pamahalaan upang maisagawa ang rehabilitasyon ng buong bansa. Kabilang sa mga
rehabilitasyon ay ang pagpapaayos ng mga kalsada at tulay at pagpapatayo ng mga gusali.

Epekto ng Colonial Mentality

Maraming pagbabagong nagaganap dahil sa tagal ng pananakop ng mga dayuhan sa Pilipinas.
Nagbago ang kultura, kaugalian, wika, at pananamit ng mga mamamayang Pilipino dahil sa
impluwensya ng mga mananakop. Ang colonial mentality ay isang kaisipang itinanim sa isipan ng mga
mamamayang Pilipino upang maniwala na ang pangkat at kultural na pagkakakilanlan ng mga
Pilipino ay mas mababa kaysa sa kanluraning kultura. Inisip ng mga Pilipino na ang kultura at mga
produktong nagmula sa Amerika ay mas maganda at mabuti kaysa sa sariling kultura at produkto
nito. Kaya naman, kahit hanggang sa kasalukuyang panahon, maraming mga Pilipino ang nabubuhay
at nagsusumikap na maging maka-kanluranin. Ilan sa mga impluwensya ng Amerikano na niyakap at
tinangkilik ng mga Pilipino ay ang sumusunod:

1. Pagsasalita ng wikang Ingles.

2. Pagbili sa mga produktong mula at gawa sa Amerika.
3. Paglalaro ng basketball. Note: Please add a
4. Pagkahilig sa mga pagkain tulad ng burger, sausage, bacon, photo/illustration of
at softdrinks. Filipinos playing
5. Paggamit ng mga pangalan tulad ng John, James, Bob, Joe, basketball.
Sarah, at Anne.
6. Pagsuot ng bestida ng mga babae at amerikana sa mga
lalaki.

Ang pagtangkilik sa kultura ng mga Amerikano ay nakaaapekto sa pagkakakilanlan ng mga Pilipino.

Maaari rin itong maging dahilan upang tuluyang mabago, mapalitan, at mawala ang pagkakakilanlang
Pilipino. Gayundin, ang pagtangkilik sa mga produkto nito na nakaaapekto sa produkto, kita, at
ekonomiya ng sariling bansa. Kaya bilang isang mamamayang Pilipino, mahalin, ingatan, at
ipagmalaki natin ang sariling atin upang manatili itong buhay hanggang sa mga susunod na
henerasyong darating.

Alam mo ba?

Mula 1946 hanggang 1961, ipinagdiwang ang Araw ng Kalayaan noong Hulyo 4. Noong Mayo
12, 1962, inilabas ni Pangulong Diosdado Macapagal ang Proklamasyon Blg. 28 s. 1962 na
idineklara ang Hunyo 12 bilang Araw ng Kalayaan.

Noong 1964, ipinasa ng Kongreso ang Republic Act No. 4166 na pormal na itinalaga ang Hunyo
12 ng bawat taon bilang petsa kung saan ipinagdiriwang natin ang kalayaan ng Pilipinas.

Ating Tandaan

Noong Hulyo 4, 1946 ay ipinagkaloob ng Amerika ang kalayaan ng Pilipinas.

Naging napakalaking suliraning sa mga Pilipino ang pagbangon pagkatapos ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig.

Nagsikap ang pamahalaan na matugunan at mabigyan ng solusyon ang problema sa rekonstruksiyon

at rehabilitasyon ng bansa. Napilitan ang bansa na pumayag sa ilang di-pantay na kasunduan tulad ng
Philippine Rehabilitation Act, parity rights, at Kasunduang Base Militar kapalit ng pondo na ibibigay ng
Amerika para makabangon ang Pilipinas.

Ang “colonial mentality” na naitatak sa isipan ng mga Pilipino ay nakaapekto sa pagkakakilanlan ng

mga Pilipino.

Ating Tuklasin

Gawain A: [Pagpapasya] Lagyan ng ✔sa patlang kung ang pahayag ay nagpapakita ng pagmamahal sa
sariling kultura at X kung ang pahayag ay nagpapakita ng colonial mentality. (5 puntos)

______________1. Ang buong pamilya ni James ay gumagamit ng wikang Ingles sa pakikipag-usap.

______________2. Si Jose ay palaging nakikilahok sa mga pagdiriwang sa barangay.
______________3. Gustong-gusto ni Anne ang mga imported na produkto mula sa Amerika.
______________4. Si Aling Maring ay laging bumibili ng mga native bags kapag umuuwi ng probinsya.
______________5. Sina Dina at Julius ay laging nagsasabi ng “po” at “opo” kapag kausap ang mga
taong mas nakatatanda sa kanila.
Gawain B: [Pagpapaliwanag] Basahin at unawaing mabuti ang mga tanong. Ipaliwanag ang iyong
sagot sa dalawa (2) o higit pang pangungusap. (6 puntos)

1. Paano nakatulong ang Military Bases Agreement sa Pilipinas?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

2. Makatarungan ba parity rights?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

3. Makatarungan ba ang mga nakapaloob sa Philippine Trade Act?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

Gawain C: [PANANALIKSIK] Gamit ang silid-aklatan o Internet, magsaliksik ng limang (5) suliraning
kinakaharap ng ating bansa. Magbigay ng mga mungkahing solusyon. Ibahagi ito sa klase. (10 puntos)

Mga kasalukuyang Suliranin ng Bansa Mga Mungkahing Solusyon

1.

2.

3.

4.

5.
 Aralin 2

Ang Pilipinas Bilang Isang Estado

Ating Misyon

● Nauunawaan ang kahalagahan ng pagkakaroon ng soberanya sa pagpapanatili ng kalayaan

ng isang bansa.

● Nabibigyang-konklusyon na ang isang bansang malaya at may soberanya.

● Naipaliliwanag ang kahalagahan ng panloob na soberanya (internal sovereignty) ng bansa

● Naipaliliwanag ang kahalagahan ng panlabas na soberanya (external sovereignty) ng bansa

● Nabibigyang halaga ang mga karapatang tinatamasa ng isang malayang bansa.

Ating Talakayin

Natalakay sa mga nakaraang aralin na ang estado o bansa ay magiging ganap na estado o bansa kung
binubuo ito ng apat na elemento. Ang mga elementong ito ay ang tao, teritoryo, pamahalaan, at
soberanya. Samakatwid, ang estado o bansa ay binubuo ng mga tao o mamamayan na naninirahan sa
tiyak na teritoryo sa ilalim ng isang pamahalaang nagtatamasa ng soberanya.

Apat na Elemento ng Estado

1. Tao- Ito ay tumutukoy sa mga mamamayan nakatira sa estado.
2. Teritoryo- Ito ay tumutukoy sa lugar na nasasakupan at pagmamay-ari ng estado. Kabilang dito ang
kalupaan, katubigan, at himpapawid na nasa hurisdiksyon ng estado.
3. Pamahalaan- Ito ay tumutukoy sa samahang pampulitika na itinataguyod ng mga tao. Sila ang
naatasang maisakatuparan ang mga layunin at mithiin ng estado.
4. Soberanya- Ito ay tumutukoy sa kapangyarihan upang mapasunod ang mga taong naninirahan sa
estado.
Kahalagahan ng Pagkakaroon ng Soberanya
Ang Pilipinas ay isang estadong demokratiko at republikano. Nasa kamay ng mga tao o mamamayan
ang kapangyarihang politikal. Sa pamamagitan ng halalan, inililipat ng mga tao o mamamayan ang
kanilang kapangyarihang politikal sa mga naihahalal na pinuno sa iba’t ibang posisyon sa
pamahalaan. Ang mga napipiling pinuno ng estado ay inaasahang isusulong ang kapakanan at
kaunlaran ng mga mamamayan at ng estado.

Ang soberanya ay napakahalagang elemento, sapagkat walang halaga ang estado kung wala ang
soberanya o kalayaan at kapangyarihan na pamunuan ang sarili nito. Kung mayroong kalayaan at
kapangyarihan ang isang estado ay maisasakatuparan nito ang mga adhikain, layunin, at plano tungo
sa kaunlaran ng estado na hindi pinakikialaman at pinanghihimasukan ng ibang estado o dayuhan.

Kapangyarihan ng Soberanya
1. Ang soberanya ay permanente dahil ito ay hindi na nawawala. Hanggat nandyan ang estado,
mananatili ang soberanya nito.
2. Ang soberanya ay malawak dahil ito ay sumasaklaw sa mga tao, ari-arian, at teritoryo ng estado.
3. Ang kapangyarihan ng soberanya ay lubos at hindi naisasalin. Ang kapangyarihan ng estado ay
pansarili lamang at hindi naililipat sa ibang estado.

Dalawang Aspeto ng Soberanya

Ang soberanya ay may dalawang aspeto. Ito ay ang panloob na soberanya (internal sovereignty) at
panlabas na soberanya (external sovereignty). Ang panloob na soberanya (internal sovereignty) ay
tumutukoy sa kapangyarihan ng estado na magpatupad ng batas, patakaran, at utos sa loob ng bansa
samantalang ang panlabas na soberanya (external sovereignty) naman ay tumutukoy sa
kapangyarihan ng estado sa pagpigil sa mga dayuhan o ibang estado na nanghihimasok at
nangingialam sa pamamahala ng estado. Ang kapangyarihang ito ay kailangang kilalanin ng ibang
estado.

Mga Karapatan ng Isang Malayang Estado

Katulad ng mga tao, ang estado ay mayroon ding tinatamasang mga karapatan. Ang mga karapatan
na ito ay makatutulong sa isang estado upang pangalagaan ang sarili nito sa anumang banta mula sa
mga dayuhan o mananakop. Ang sumusunod ay mga karapatang tiniyak ng mga batas pandaigidig na
dapat taglayin ng isang estadong mayroong soberanya.

1. Karapatan sa Kalayaan
Ang isang estado ay may karapatang pamahalaan ang sarili. Ang ibig sabihin nito, walang ibang
bansang maaaring manghimasok, makialam, at pumigil sa mga plano at desisyon nito para sa estado.
Mayroong kalayaan ang estado na pamahalaan ang sistemang pang pang-ekonomiya, panlipunan, at
pampulitika nito. Ang estado ay dapat na malaya sa lahat ng anumang uri ng pagkontrol ng ibang
estado.

2. Karapatan sa Pantay na Pribilehiyo

Ang isang estado ay nagtatamasa ng pagkakapantay-pantay na karapatan at pribilehiyo sa ibang
estado anuman ang kanilang laki, yaman, at kultura. Ang mga mayayaman at malalakas na estado na
kabilang sa mauunlad o developed countries ay walang karapatang manghimasok sa mga papaunlad
na estado o developing countries tulad ng Pilipinas. Maaari lamang manghimasok ang isang estado
kung humingi ang isang estado ng tulong nito.

3. Karapatan sa Saklaw na Kapangyarihan.

Ang isang estado ay may karapatan na pamahalaan ang sariling nasasakupan. Mayroong karapatang
pumili ng nais na sistemang politikal, sosyal, at ekonomikal. Hindi maaaring ipatupad ng ibang
estado ang mga kautusan at batas nito sa iba pang estado. Kasama rin sa karapatang ito ng estado
ang ipagtanggol ang mga mamamayang naninirahan at nagtatrabaho sa ibang bansa.

4. Karapatan sa Pagmamay-ari
Ang isang estadong mayroong soberanya ay may karapatang linangin ang sariling likas na yaman
tulad ng yamang lupa, yamang tubig, at yamang mineral. Ang bawat estado ay may karapatang
kontrolin ang teritoryo at ari-arian nito. Hindi ito maaaring pakialaman at gamitin ng ibang estado ng
walang permiso.

5. Karapatan sa Pakikipag-ugnayan
Ang isang estadong may soberanya ay maaaring makipag-ugnayan sa ibang estado. Mayroong
karapatan ang bawat estado na magpadala at tumanggap ng embahador, diplomat, at konsul.
Layunin nitong makipagkasundo sa ibang estado upang masolusyunan ang mga usaping may
kaugnayan sa politika, ekonomiya, at kultura. Ang isang diplomatikong pakikipag-ugnayan ay
nangangailangan ng proteksyon laban sa anumang kaguluhan at karahasan. Kailangang
proteksyunan ng dadalawing estado ang mga kinatawan ng ibang estado para magkaroon ng
mabuting pakikipag-ugnayan.

Alam mo ba?

Noong Setyembre 16, 1991 ay gumawa ng kasaysayan ang labindalawang (12) senador nang
magdesisyon silang na wakasan ang mga taon ng presensya ng mga dayuhang militar sa
Pilipinas. Sila ay sina Senate President Jovito Salonga at mga senador na sina Juan Ponce Enrile,
Agapito Aquino, Joseph Estrada, Teofisto Guingona Jr., Sotero Laurel, Orlando Mercado, Ernesto
Maceda, Aquilino Pimentel Jr, Victor Ziga, Rene Saguisag, at Wigberto Tañada.

Ating Tandaan

Ang estado o bansa ay binubuo ng mga tao o mamamayan na naninirahan sa isang tiyak na teritoryo
sa ilalim ng isang pamahalaang nagtatamasa ng soberanya.
Ang soberanya ay napakahalagang elemento ng estado upang maisasakatuparan nito ang mga
adhikain, layunin, at plano tungo sa kaunlaran ng estado na hindi pinakikialaman at
pinanghihimasukan ng ibang estado o dayuhan.

Ang soberanya ay may dalawang aspeto. Ito ay ang panloob na soberanya (internal sovereignty) at
panlabas na soberanya (external sovereignty).

Ang estado ay mayroon ding tinatamasang mga karapatan. Ang mga karapatan na ito ay
makatutulong sa isang estado upang pangalagaan ang sarili nito sa anumang banta mula sa mga
dayuhan o mananakop.
Ating Tuklasin

Gawain A: [Pagpapasya] Isulat ang TAMA kung ang pahayag ay wasto at MALI kung di-wasto. (5
puntos)

______________1. Ang soberanya ay tumutukoy sa kapangyarihan at kalayaan ng isang estado na

pamahalaan ang sarili.
______________2. Ang isang estado ay maaaring mangialam at manghimasok sa iba pang estado.
______________3. Ang isang estado ay may karapatang linangin at pangasiwaan ang mga likas na
yaman at ari-arian nito.
______________4. Ang mga mayayaman at mauunlad na estado ay may pantay na karapatan sa mga
developing countries.
______________5. Ang soberanya ng isang estado ay limitado at nagbabago.

Gawain B: [Pagpapaliwanag] Ipaliwanag ang mga sumusunod na paksa sa ibaba sa dalawa (2) o higit
pang pangungusap. ( 8 puntos)

1. Ano ang soberanya?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

2. Ano ang kahalagahan nito sa isang estado?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

3. Ano ang pagkakaiba ng panloob na soberanya sa panlabas na soberanya?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

4. Bakit mahalagang igalang ng isang estado ang karapatan at kalayaan ng ibang estado?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

Gawain C: [Pananaliksik] Bumuo ng limang (5) pangkat at magsagawa ng pananaliksik tungkol sa isyu
sa West Philippine Sea. Ibahagi ang nakalap na impormasyon sa klase. (10 puntos)

Aralin 3
Ang mga Patakaran at Programa ng Administrasyon nina
Roxas (1946-1948) at Quirino (1948-1953)

Ating Misyon

● Nasusuri ang mga patakaran at programa ng pamahalaan upang matugunan ang mga
suliranin at hamon sa kasarinlan at pagkabansa ng mga Pilipino.

● Naiisa-isa ang mga kontribusyon nina Pangulong Roxas at Quirino na nakapagdulot ng

kaunlaran sa lipunan at sa bansa.

● Nakasusulat ng maikling sanaysay tungkol sa mga patakaran ng piling pangulo at ang

ambag nito sa pag-unlad ng lipunan at bansa.

Ating Talakayin

Pangulong Manuel A. Roxas

Si Pangulong Manuel Acuña Roxas ay ang pangatlo sa Quezon-
Osmeña triumvirate na pinarangalan sa pakikibaka para sa
kalayaan ng Pilipinas mula sa rehimeng Amerikano. Siya ay Note: Please add a
isinilang noong Enero 1, 1892 sa Lalawigan ng Capiz (ngayon ay
photo/illustration of
Pangulong Manuel A. Roxas
Roxas City). Ang kaniyang mga magulang ay sina Gerardo Roxas .
at Rosario Acuña. Kumuha si Roxas ng kursong abogasya sa
Unibersidad ng Pilipinas kung saan siya nagtapos noong 1913 at
nanguna sa bar exam. Siya ay naging gobernador ng probinsya
noong panahon ng Commonwealth at kalaunan ay nahalal na umupo sa Kapulungan ng mga
Kinatawan. Sa kaniyang unang termino ay napili siya bilang Tagapagsalita.

Bilang miyembro ng iba't ibang misyon ng pagsasarili, malaki ang naiambag ni Roxas sa paglalatag ng
mga pundasyon ng kalayaan ng Pilipinas at pagkamit nito. Nang sumiklab ang Digmaang Pasipiko,
ipinakita niya ang kaniyang katapangan at pagmamahal sa bansa nang magboluntaryo siya para sa
militar. Sa panahon ng pananakop ng mga Hapones ay tumanggi siyang makipagtulungan sa mga
pwersang militar ng Hapon. Gayunpaman, nagsilbi siya sa iba't ibang gawain para sa interes ng mga
Pilipino.

Nang magpulong ang Kongreso para sa sesyon nito pagkatapos ng digmaan, si Roxas ay nahalal na
Pangulo ng Senado. Sa panahon ng kaniyang pamumuno, ipinakita niya ang kaniyan katalinuhan.

Sa halalan noong Abril 23, 1946 ay nagwagi si Roxas bilang pangulo ng Pilipinas at Elpidio Quirino
bilang pangalawang pangulo. Siya ang naging huling pangulo ng Pamahalaang Commonwealth at ang
unang pangulo para sa Ikatlong Republika ng Pilipinas.

Ang kaniyang walang pag-iimbot na dedikasyon sa pampulitika at pang-ekonomiyang pag-unlad ng

bansa ay karapat-dapat na tularan maging ng mga susunod na henerasyon.

Namatay si Roxas ng atakihin sa puso noong Abril 15, 1948 sa Clark Field, Pampanga para sa isang
talumpati. Ang kaniyang balo ay ang dating Trinidad de Leon na kaniyang iniwan na may dalawang
anak.

Mga Patakaran, Programa, at Kontribusyon ng Administrasyong Roxas (Mayo 28, 1946 – Abril 15,
1948)

Ipinahayag ni Pangulong Manuel Roxas sa kaniyang unang State of the Nation Address ang mga hamon
na kinakaharap ng bansa pagkatapos ng digmaan. Isa na rito ang kakapusan ng pondo para sa
rehabilitasyon sa iba’t ibang sektor ng lipunan, kakapusan sa pagkain, at implasyon.

Sa pagsisikap na lutasin ang napakalaking problemang sosyo-ekonomiko noong panahong iyon,

muling inayos ni Pangulong Roxas ang pamahalaan at nagmungkahi ng malawak na programang
pambatasan. Kabilang sa mga gawain ng unang taon ng Ikatlong Republika ay ang pagtatatag ng
Rehabilitation Finance Corporation na muling itinatag noong 1958 bilang Development Bank of the
Philippines), ang paglikha ng Department of Foreign Affairs sa pamamagitan ng Executive Order No. 18,
s. 1964, at ang rebisyon ng mga batas sa pagbubuwis upang mapataas ang mga kita ng pamahalaan.
Si Pangulong Roxas ay kumilos upang palakasin ang soberanya sa pamamagitan ng pagmumungkahi
ng isang Bangko Sentral para sa Pilipinas upang pangasiwaan ang sistema ng pagbabangko ng
Pilipinas na itinatag ng Republic Act No. 265. Nakapaloob sa batas na ito na ang Bangko Sentral ng
Pilipinas ay may responsibilidad na pangasiwaan ang sistema ng pananalapi at pagbabangko ng
Republika. Tungkulin ng Bangko Sentral na gamitin ang mga kapangyarihang upang makamit ang
mga sumusunod na layunin:

(a) Upang mapanatili ang katatagan ng pananalapi sa Pilipinas.

(b) Upang mapanatili ang internasyonal na halaga ng piso sa iba pang malayang mapapalitang pera.

(c) Upang itaguyod na tumataas ang produksyon, trabaho, at kita ng Pilipinas.

Si Pangulong Roxas ay nangampanya para sa parity amendment ng 1935 Constitution. Ang susog na ito
na hinihingi ng Philippine Trade Relations Act o Bell Trade Act ay magbibigay sa mga mamamayan at
industriya ng Amerika ng karapatang gamitin ang mga likas na yaman ng bansa bilang kapalit ng
suporta sa rehabilitasyon mula sa Amerika. Ang pag-amyenda ay kinakailangan upang makaakit ng
mga pondo para sa rehabilitasyon ng Pilipinas.

Noong Marso 11, 1947 ay may kabuuang 432,933 (78.89% ng mga botante) ang bumoto pabor sa pag-
amyenda ng parity. Ang pag-apruba ng susog ay nagbigay sa bansa ng $620 milyon bilang kabayaran
sa pinsala sa digmaan, sa pamamagitan ng Philippine War Damage Commission.

Ang pondong ito ay ginamit ng pamahalaan upang masimulan ang mga proyekto para sa muling
pagsasaayos ng mga nasirang mga istraktura tulad ng mga kalsada, tulay, paaralan, at iba pang mga
gusali na winasak ng digmaan.

Isang pangunahing inisyatiba na nagmula sa mga paunang talakayan sa panahon ng digmaan tungkol
sa hinaharap na seguridad ng Pilipinas ay ang US–Philippine Military Bases Agreement ng 1947 na
nagbigay sa Amerika ng karapatang panatilihin ang paggamit ng labing-anim na base militar na
walang renta at maaari pang gumamit ng pito para sa loob ng 99 taon.

Pinangunahan din ng administrasyong Roxas ang patakarang panlabas ng Republika. Itinalagang

Kalihim ng Ugnayang Panlabas si Pangalawang Pangulong Elpidio Quirino. Si Heneral Carlos P.
Romulo, bilang permanenteng kinatawan ng Pilipinas sa United Nations. Si Heneral Carlos P. Romulo
ay tumulong sa paghubog ng internasyonal na pagkakakilanlan ng bansa sa bagong tatag na yugto
para sa internasyonal na diplomasya at relasyon.

Sa panahon ng administrasyong Roxas, ang Pilipinas ay nagtatag ng diplomatikong ugnayan sa mga

dayuhang bansa at naging kasapi sa mga internasyonal na samahan tulad ng United Nations General
Assembly, United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO), World Health
Organization (WHO), International Labor Organization (ILO), at iba pa.
Binigyan niya rin ng pansin ang sektor ng agrikultura. Ipinagkaloob din ni Roxas ang amnestiya sa
lahat ng mga kinasuhan at sinasabing nakipag sabwatan sa mga Hapon kabilang na si dating
Pangulong Jose P. Laurel.

Nagbigay ng amnestiya si Pangulong Roxas sa mga gerilya noong panahon ng pannakop ng mga
Hapones subalit ang pang-aabuso ng militar sa mga kanayunan ay nagpaigting sa kilusang Hukbong
Bayan Laban sa mga Hapon o Hukbalahap na pinamunuan ng ni Luis Taruc. Patuloy na
nakipaglalaban ang Hukbalahap sa kalayaan at karapatan ng mga magsasaka. Nais nilang magkaroon
ng reporma sa lupa. Hindi nagtagumpay si Pangulong Roxas na pasukuin ang mga kasapi ng
Hukbalahap.

Noong Abril 15, 1948, kasunod ng isang talumpati sa harap ng mga nagtitipon na airmen sa Clark Field
Air Base ay namatay si Pangulong Roxas sa atake sa puso. Si Bise Presidente Elpidio Quirino ang
pumalit sa kaniya sa pagkapangulo noong Abril 17, 1948.

Pangulong Elpidio R. Quirino

Si Pangulong Elpidio R. Quirino ay ipinanganak sa Vigan, Ilocos Sur
noong Nobyembre 16, 1890. Ang Kaniyang ama ay si Don Mariano
Quirino, isang provincial jail warden at ang kaniyang ina ay si Dona Note: Please add a
Gregoria Rivera Quirino. Nagtapos siya ng kaniyang elementarya sa photo/illustration of
Pangulong Elpidio R.
Caoayan, kung saan kalaunan ay nagtrabaho siya bilang guro sa
Quirino.
isang paaralan sa baryo. Nagpatuloy siya upang makuha ang
kaniyang degree sa abogasya sa Unibersidad ng Pilipinas at
pagkatapos noon ay nailagay ang kaniyang pangalan bilang
pangalawa sa pinakamataas sa bar exam.

Bago naging ika anim na Pangulo ng Republika ng Pilipinas noong 1948, nagsilbi si Elpidio Quirino sa
bansa bilang Congressman, Senador, Kalihim ng Pananalapi, Kalihim ng Ugnayang Panlabas, at Bise-
Presidente.

Sa kabila ng hindi magandang kapalarang dinanas niya at ng kaniyang pamilya sa panahon ng

pananakop ng mga Hapones, si Pangulong Quirino ay nagpakita ng taos-pusong kabaitan sa
pamamagitan ng pagpapatawad sa higit sa 100 mga bilanggo ng digmaang Hapones.

Sa panahon ng kaniyang pamumuno, pinagbuti niya ang estado ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas
upang epektibong mawakasan ang kilusang Hukbalahap.

Si Pangulong Quirino ay pinangalanang “Ama ng Serbisyong Panlabas” para sa kaniyang mahusay na

mga nagawa bilang Kalihim ng Ugnayang Panlabas at bilang Pangulo, kung saan nakakuha siya ng
mas mataas na tulong pang-ekonomiya mula sa Amerika at nagawang pahusayin ang ugnayan ng
Pilipinas sa internasyonal na pamayanan.

Walang alinlangang ginampanan ni Pangulong Quirino ang kaniyang mga tungkulin bilang pinuno ng
estado na may pagmamahal at determinasyon.
Mga Patakaran, Programa, at Kontribusyon ng Administrasyong Quirino (Abril 17, 1948 –
Disyembre 30, 1953)

Batay sa unang State of the Nation Address ni Pangulong Elpidio Quirino, layunin niya na palakasin
ang tiwala ng mga tao sa gobyerno at ibalik ang kapayapaan sa bansa. Upang makamit ang mga ito,
naglakbay ang Punong Tagapagpaganap sa buong bansa upang siyasatin mismo ang kalagayan ng
bansa.

Itinatag ni Pangulong Quirino ang Action Committee on Social Amelioration sa pamamagitan ng

Administrative Order No. 68 upang mahusay na maisulong ang kapakanan ng mga mamamayan sa
mga rural na distrito.

Ipinagpatuloy ni Pangulong Quirino ang pamana ng kaniyang hinalinhan na si Pangulong Manuel

Roxas para sa ikabubuti ng masa. Nagpatayo siya ng maayos na sistema ng irigasyon at isinulong ang
paggamit ng hydroelectric plants tulad ng Ambuklao Dam at hydroelectric and fertilizer plants sa Maria
Cristina Falls. Nagpamahagi rin siya ng lupa sa Isabela, Cotabato, Bukidnon, at Lanao.

Itinatag niya rin ang Social Security Study Commission sa bisa ng Executive Order No. 150 upang
magsasagawa ng masinsinan at maingat na pagsisiyasat sa mga suliraning panlipunan at pang-
ekonomiya ng mga manggagawa at bumalangkas ng batas na nagpapaunlad ng kapakanang
panlipunan.

Ang Labor Management Advisory Board na itinatag sa pamamagitan ng Executive Order No. 158 ay
bumalangkas ng mga patakaran sa paggawa para mapigilan ang mga alitan sa trabaho.

Isinulong niya ang Minimum Wage Law at pag-amyenda sa Women’s Compensation Act at 8-Hour Labor
Law upang maipatupad ito ng maayos. Nagsagawa rin siya ng mga pabahay sa lungsod ng Quezon.

Kabilang sa maraming programa sa pagpapaunlad ang pagbibigay ng trabaho para sa mga lokal na
mamamayan sa kani-kanilang mga lugar.

Ang Agricultural Credit and Cooperative Financing Administration na itinatag ng Republic Act. No. 821 ay
nakatulong sa mga magsasaka sa pagkuha ng pautang gayundin sa pagbuo ng mga asosasyon at
kooperatiba upang mahusay na maibenta ang kanilang mga produktong pang-agrikultura.

Nakipag-ugnayan ang administrasyong Quirino sa mga pinuno at miyembro ng Hukbong Bayan Laban
sa Hapon o Hukbalahap at Pambansang Kaisahan ng mga Magbubukid (PKM) para itaguyod ang
kapayapaan at wakasan ang rebelyon.

Sa pamamagitan ng Proclamation No. 76 noong 1948, ang gobyerno ay nagbigay ng amnestiya sa mga
rebeldeng sumuko ng armas. Nabigo ang negosasyon na hikayatin ang pinuno ng Hukbalahap na si
Luis Taruc at iba pang lider ng mga rebelde dahil pumayag silang magparehistro ngunit hindi
kailanman magdi-disarma.
Mula 1950 hanggang 1953, nagsikap sina Kalihim ng Tanggulang Pambansa Ramon Magsaysay at
Pangulong Quirino sa reporma sa Sandatahang Lakas ng bansa at sa pagtataguyod ng kapakanan ng
mga mamamayan sa kanayunan sa pamamagitan ng Economic Development Corporation (EDCOR) at
Land Settlement and Development Corporation (LASEDECO). Ang pangunahing layunin nito ay
mabigyan ng tirahan, lupa, at kabuhayan ang mga gerilyang sumuko sa pamahalaan. Nagbunga ito ng
malaking pagpapabuti sa problema ng rebelyon sa bansa. Mayroong mahigit 25,000 armadong
komunista noong unang bahagi ng 1950 dalawang-katlo rito ay maaaring nahuli, pinatay, o kusang
loob na sumuko.

Ang administrasyong Quirino ay nagtapos sa halalan sa pagkapangulo noong 1953. Ito ay isang
labanan sa pagitan ng kasalukuyang Liberal Party ni Pangulong Elpidio Quirino laban sa Nacionalista
na kandidato na si Ramon Magsaysay. Ito ay isang napakalaking tagumpay para kay Ramon
Magsaysay na nakakuha ng 2,912,992 boto o 68.9% ng mga botante.
Alam mo ba?

Noong Pebrero 10, 2015 ay naglabas ng Presidental Proclamation No. 967 si dating Pangulong
Benigno S. Aquino III na nagdedeklara sa araw ng Nobyembre 16, 2015 bilang araw ni
Pangulong Elpidio Quirino. Ito ay para gunitain ang kaniyang ika-125 kapanganakan.

Ating Tandaan

Si Manuel Roxas ay ang naging huling pangulo sa ilalim ng Pamahalaan ng Commonwealth at ang
unang pangulo ng Ikatlong Republika ng Pilipinas.

Sa panahon ng kaniyang administrasyon ay sinikap niyang matugunan ang napakalaking problema sa

ekonomiya, trabaho, kabuhayan, at imprastraktura dulot ng pinsala ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig.

Ang Philippine Rehabilitation Act at ang Philippine Trade Act ay isinabatas ng Kongreso sa panahon ng
kaniyang paumuno.

Si Pangulong Elpidio Quirino ang pumalit kay Pangulong Manuel Roxas ng ito ay bawian ng buhay
nang atakihin sa puso matapos ang talumpati sa Clark Air Base, Pampanga.
Layunin ng administrasyong Quirino na palakasin ang tiwala ng mga tao sa gobyerno at ibalik ang
kapayapaan sa bansa.
Ang Agricultural Credit and Cooperative Financing Administration na itinatag ng Republic Act. No. 821 ay
nakatulong sa mga magsasaka sa pagkuha ng pautang gayundin sa pagbuo ng mga asosasyon at
kooperatiba.

Nagpatayo si Pangulong Quirino ng maayos na sistema ng irigasyon at isinulong ang paggamit ng

hydroelectric plants tulad ng Ambuklao Dam at hydroelectric and fertilizer plants sa Maria Cristina
Falls.
Sa panahon ng kaniyang panunungkulan ay nagpatuloy ang kilusang gerilya na Hukbong Bayan
Laban sa Hapon o Hukbalahap.
Ating Tuklasin

Gawain A: [Pagtatala] Magsulat ng tatlong (3) kontribusyon nina Pangulong Roxas at Pangulong
Quirino na nagdulot ng kaunlaran sa lipunan at bansa. (6 puntos)

Kontribusyon ni Pangulong Roxas Kontribusyon ni Pangulong Quirino

1. 1.

2. 2.

3. 3.

Gawain B: [Pagpapaliwanag] Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa dalawa (2) o higit pang
pangungusap. (6 puntos)

1. Paano mo ilalarawan ang kondisyon ng Pilipinas pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
2. Paano hinarap ni Pangulong Roxas at Pangulong Quirino ang hamon at suliranin sa kanilang
pamumuno?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

3. Bakit hindi nagtagumpay si Pangulong Roxas at Pangulong Quirino sa pagpapanatili ng kaayusan at

katahimikan ng bansa lalong-lalo na ang pagpapasuko sa mga gerilya?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

Gawain C: [Sanaysay] Magsulat ng isang sanaysay ni binubuo ng dalawa (2) o higit pang talata na
binubuo ng tatlo (3) o higit pang pangungusap tungkol sa patakaran na ipinatupad nina Pangulong
Roxas at Pangulong Quirino. Ilahad sa sanaysay ang naging ambag ng patakarang ito sa pag-unlad ng
lipunan at bansa. (10 puntos)

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

Aralin 4
Ang mga Patakaran at Programa ng Administrasyon nina
Magsaysay (1953-1957) at Garcia (1957-1961)

Ating Misyon

● Nasusuri ang mga patakaran at programa ng pamahalaan upang matugunan ang mga
suliranin at hamon sa kasarinlan at pagkabansa ng mga Pilipino.

● Naiisa-isa ang mga kontribusyon nina Pangulong Magsaysay at Garcia na nakapagdulot ng

kaunlaran sa lipunan at sa bansa.

● Nakasusulat ng maikling sanaysay tungkol sa mga patakaran ng piling pangulo at ang

ambag nito sa pag-unlad ng lipunan at bansa.
 Ating Talakayin

Pangulong Ramon Magsaysay

Si Ramon Magsaysay ay ipinanganak sa Iba, Zambales
noong Agosto 31, 1907. Siya ay pangalawang anak ni
Exequiel Magsaysay at Perfecta Del Fierro. Siya ay nag-aral sa
Unibersidad ng Pilipinas at kumuha ng kursong inhinyerong Note: Please add a
mekanikal, bagamat sa Colegio de Jose Rizal niya natapos photo/illustration of
Pangulong Ramon
ang Antas sa Komersyo. Naging tanyag siya bilang isang Magsaysay.
mahusay na pinuno ng gerilya sa panahon ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig. Siya ay pinangalanan bilang
gobernador militar ng Iba, Zambales ni General Douglas
MacArthur nang palayain ng Amerika ang Pilipinas.

Naglingkod siya bilang Kongreso ng Partidong Liberal sa Zambales mula 1946 hanggang 1950. Bilang
politiko, nagkaroon siya ng mahalagang papel sa pagpasa ng GI Bill of Rights sa Kongreso ng Amerika
kung saan ang makikinabang nito ay ang mga Pilipinong beterano ng digmaan. Inihalal ni Pangulong
Elpidio Quirino si Magsaysay upang maging kalihim ng depensa upang mahawakan ang pagbabanta
ng mga Hukbong Bayan Laban sa mga Hapon o Hukbalahap. Nagtagumpay siya sa kampanya laban sa
Hukbalahap gamit ang parehong mga solusyon sa militar at pulitika.

Noong 1953 ay nanalo siya sa pagka-pangulo laban kay Quirino. Siya ang ika-pitong pangulo ng
Pilipinas. Siya ay kilala rin bilang “Presidente ng Masang Pilipino.”Sa panahon ng kaniyang
panunungkulan, ipinatupad niya ang mga pangunahing proyekto tulad ng reporma sa lupa,
panlipunang kapakanan, at mga gawaing pampubliko.

Binuksan niya ang pintuan ng Malacanang sa mga mamamayang Pilipino kung saan sila ay binigyan
ng pagkakataong lumapit sa kaniya ng direkta. Ang mga mamamayan ay nabigyan ng kalayaan upang
ipahayag ang kanilang mga hinaing sa pangulo.

Noong Marso 17, 1957, namatay si Pangulong Magsaysay at ang 25 pang pasahero ng bumagsak ang
sinasakyan nitong eroplanong Douglas C-47 o tinatawag na Mt. Pinatubo sa bundok ng Manunggal,
Cebu. Si Pangalawang Pangulong Carlos P. Garcia ang humalili sa kaniya sa pagka pangulo noong
Marso 18, 1957.

Mga Patakaran, Programa, at Kontribusyon ng Administrasyong Magsaysay (Disyembre 30, 1953

– Marso 17, 1957)

Ang pagtulong sa masa sa kanayunan ay naging sentro ng panunungkulan ni Pangulong Ramon

Magsaysay. Sa kaniyang unang Executive Order, itinatag niya ang Presidential Complaint and Action
Commission na nag-imbestiga sa iba't ibang reklamo ng mamamayan at nagrekomenda ng mga
solusyon sa pamamagitan ng iba't ibang ahensya ng gobyerno. Ang Komisyon ay nagsilbi upang
palakasin ang tiwala ng bansa sa pamahalaan nito. Ito ay nakita bilang isang katuparan ng pangako ni
Pangulong Magsaysay na nakasaad sa kaniyang talumpati na maging isang Pangulo para sa mga tao.
Ang Social Security Law of 1954 o Republic Act No. 1161 ay naglalayon na maitatag ng unti-unti ang
isang sistema ng panlipunang seguridad na angkop sa mga pangangailangan ng mga tao sa buong
Pilipinas. Ito ay naglalayon ding mabigyan ng mga benepisyo ang mga manggagawa kung sakaling
mawalan ng trabaho, magkaroon ng karamdaman o kapansanan, at kamatayan.

Sa pagsisikap na lutasin ang mga problema ng komunismo at rebelyon, hinangad ni Pangulong

Magsaysay na protektahan ang mga magsasaka sa pamamagitan ng paglikha ng mga batas tulad ng
Agricultural Tenancy Act of the Philippines. Ito ang nagtakda ng porsyento sa hatian ng kita sa pagitan
ng may-ari ng lupa ta magsasaka. Nakapaloob din dito ang mga karapatan at responsibilidad ng mga
may-ari ng lupa at mga nangungupahang magsasaka.

Ang Land Reform Act of 1955 o Republic Act No. 1400 ay may layuning ilipat ang mga lupaing
agrikultural sa mga nangungupahang magsasaka, subalit hindi ito naisakatuparan sapagkat ginamit
ng mga mayayamang haciendero ang kanilang pera upang mapigilan ito.

Ang Court of Agrarian Relations o Republic Act No. 1267 ay may layuning ipatupad ang lahat ng mga
batas at regulasyon na namamahala sa ugnayan ng kapital at paggawa sa lahat ng lupang pang-
agrikultura sa ilalim ng anumang sistema ng pagtatanim.

Ang National Resettlement and Rehabilitation Administration (NARRA) o Republic Act No. 1160 ay
naglalayong maayos ang sistema ng pabahay para sa mga mahihirap na Pilipino.

Sinubukan ni Magsaysay na makuha ang loob ang mga magsasaka sa pamamagitan ng pagbibigay sa
kanila ng mga lupain at mga kasangkapan kung susuporta sila sa gobyerno. Dahil sa mga
magagandang programa ng administrasyong Magsaysay ay nagtagumpay siya laban sa mga rebelde
sa pagsuko ng pinuno ng Huk na si Luis Taruc noong 1954.

Sa larangan ng internasyonal na diplomasya at depensa, pinangunahan ni Pangulong Magsaysay sa

pamamagitan ng Manila Pact of 1954 o Southeast Asia Collective Defense Treaty ang pagtatatag ng
Southeast Asia Treaty Organization (SEATO).

Ang Laurel-Langley Agreement na nilagdaan sa panahon ng administrasyong Magsaysay ay nagbigay

sa Pilipinas ng isang katangi-tanging sistema ng kalakalan sa Amerika at iba pang mga bansa.
Kabilang sa mga probisyon nito ay ang karapatan at kapangyarihan ng Pangulo ng Pilipinas na
magpataw ng mga quota o bilang ng produktong papasok sa Pilipinas at pag-alis ng buwis sa
produkto ng Pilipinas na iniluluwas sa Amerika.

Pangulong Carlos P. Garcia

Si Carlos Polestico Garcia ay naupo bilang Pangulo ng Pilipinas
mula 1957 hanggang 1961. Siya ay ipinanganak noong
Nobyembre 4, 1896 sa Lungsod ng Talibon, Bohol. Ang
Note: Please add a
kaniyang mga magulang ay sina Policronio Garcia at Ambrosia photo/illustration of
Polistico. Nag-aral siya sa Silliman University at Silliman Pangulong Carlos P. Garcia.
Institute sa lungsod ng Dumaguete at kinalaunan nagtapos din
siya ng abogasya sa Philippine Law School noong 1922 sa
Maynila.

Si Garcia ay isang abugado, makata, at guro. Siya ay nagsilbi rin pinuno ng gerilya sa panahon ng
Digmaang Pasipiko. Siya ay naging kongresista, gobernador, at senador ng bansa. Noong 1954 si
Garcia ay nagsilbi bilang pangalawang pangulo sa ilalim ng administrasyon ni Ramon Magsaysay at
naging kalihim ng Ugnayang Panlabas sa loob ng apat na taon.

Naging pangulo siya nang namatay si Magsaysay noong 1957 ng bumagsak ang eroplanong
sinasakyan nito.

Mga Patakaran, Programa, at Kontribusyon ng Administrasyong Garcia (Marso 18, 1957 –

Disyembre 30, 1961)
Si Pangulong Carlos P. Garcia, sa kaniyang talumpati sa pagpapasinaya ay humingi ng tulong at
suporta sa masa sa pagtupad sa napakalaking responsibilidad ng pagka pangulo at sa pagpapatuloy
ng pamana ng administrasyong Magsaysay. Ginamit ni Pangulong Garcia ang momentum ng
kampanya ng nakaraang administrasyon sa social welfare at nilagdaan ang pag-amyenda ng Social
Security Law sa pamamagitan ng Republic Act 1792 na nagtatag ng Social Security System noong
Setyembre 1, 1957.

Itinaguyod ng administrasyong Garcia ang patakarang “Filipino First” na pinapaboran ang mga
negosyong Pilipino kaysa sa mga dayuhang namumuhunan. Isa itong pambansang pagsisikap ng mga
Pilipino na makamit ang malaki at dominanteng partisipasyon sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.
Nangampanya ang administrasyon para tangkilikin ng mga mamamayan ang mga produkto at
serbisyong Pilipino. Nagpatupad din ng mga kontrol sa pag-import upang matulungan ang
industriyang Pilipino.

Kaugnay ng layunin ng pamahalaan na makapag sarili ay ang “Austerity Program,” na inilarawan ni

Pangulong Garcia sa kaniyang unang State of the Nation Address bilang “mas maraming trabaho, higit
na pagtitipid, mas produktibong pamumuhunan, at higit na kahusayan.” Ito ay naglalayong pakilusin
sa bansa ang pambansang pagtitipid.

Ang Anti Graft and Corrupt Practices Act sa pamamagitan ng Republic Act No. 301 ay naglalayong
pigilan ang katiwalian at itaguyod ang katapatan at tiwala ng publiko.

Ang isa pang tagumpay ng administrasyong Garcia ay ang Bohlen–Serrano Agreement ng 1959 na
nagpaikli sa termino ng pananatili ng mga base militar ng Amerika sa bansa mula sa nakaraang 99
patungo sa 25 taon.
Natalo si Pangulong Garcia kay Bise Presidente Diosdado Macapagal sa halalan sa pagkapangulo
noong 1961.

Alam mo ba?

Si Heneral Carlos P. Romulo ay ang tinaguriang “Little Giant” at itinuturing na isa sa

pinakadakilang lingkod bayad na nagsilbi sa pamahalaan ng Pilipinas mula sa administrasyong
Manuel Quezon hanggang administrasyong Ferdinand Marcos. Siya ang naging kinatawan ng
Pilipinas sa paggawa ng charter ng United Nations. Noong 1949 ay nahalal siya bilang pangulo ng
ikaapat na General Assembly ng United Nations.

Ating Tandaan

Si Pangulong Ramon Magsaysay ay ang ika pitong pangulo ng Pilipinas na kilala rin bilang “Presidente
ng Masang Pilipino.”

Ipinatupad ni Pangulong Magsaysay ang mga pangunahing proyekto tulad ng reporma sa lupa,
panlipunang kapakanan, at mga gawaing pampubliko.

Ang National Resettlement and Rehabilitation Administration (NARRA) o Republic Act No. 1160 ay
nakatulong sa bansa upang maging maayos ang sistema ng pabahay para sa mga mahihirap na
Pilipino.

Ang Agricultural Tenancy Act of the Philippines ay ang batas na nagprotekta sa mga magsasaka at
nakatulong upang matigil ang rebelyon ng mga magsasaka.

Ang Laurel-Langley Agreement na nagbigay ng karapatan at kapangyarihan sa Pangulo ng Pilipinas na

magpataw ng mga quota o bilang ng produktong papasok sa Pilipinas at pag-alis ng buwis sa mga
produkto ng Pilipinas na iniluluwas sa Amerika.

Namatay si Pangulong Magsaysay nang bumagsak ang sinasakyan nitong eroplanong sa bundok ng
Manunggal, Cebu. Si Panglangawang Pangulong Carlos P. Garcia ang humalili sa kaniya sa
pagkapangulo.

Itinaguyod ng administrasyong Garcia ang patakarang “Filipino First” na pinapaboran ang mga
negosyong Pilipino kaysa sa mga dayuhang namumuhunan. Nangampanya ang administrasyon para
tangkilikin ng mga mamamayan ang mga produkto at serbisyong Pilipino. Nagpatupad din ng mga
kontrol sa pag-import upang matulungan ang industriyang Pilipino.
Ang Anti Graft and Corrupt Practices Act sa pamamagitan ng Republic Act No. 301 ay batas na
nakatulong sa pamahalaan upang mapigilan ang katiwalian at itaguyod ang katapatan at tiwala ng
publiko sa pamahalaan.

Ang isa pang tagumpay ng administrasyong Garcia ay ang Bohlen–Serrano Agreement ng 1959 na
nagpaikli sa termino ng pananatili ng mga base militar ng Amerika sa bansa mula sa nakaraang 99
patungo sa 25 taon.

Ating Tuklasin

Gawain A: [Pagtatala] Magsulat ng tatlong (3) kontribusyon nina Pangulong Magsaysay at Pangulong
Garcia na nagdulot ng kaunlaran sa lipunan at bansa. (6 puntos)

Kontribusyon ni Pangulong Magsaysay Kontribusyon ni Pangulong Garcia

1. 1.

2. 2.

3. 3.

Gawain B: [Pagpapaliwanag] Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa dalawa (2) o higit pang
pangungusap. (6 puntos)

1. Paano mo ilalarawan ang pamumuno ni Pangulong Magsaysay at Pangulong Garcia?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
2. Paano nagtagumpay si Pangulong Magsaysay sa pagpapasuko sa mga gerilya ?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

3. Paano nakatulong sa bansa ang patakaran ni Pangulong Garcia na “Filipino First?”

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
Gawain C: [Sanaysay] Magsulat ng isang sanaysay ni binubuo ng dalawa (2) o higit pang talata na may
tatlo (3) o higit pang pangungusap tungkol sa patakaran na ipinatupad nina Pangulong Magsaysay at
Pangulong Garcia. Ilahad sa sanaysay ang naging ambag ng patakarang ito sa pag-unlad ng lipunan at
bansa. (10 puntos)

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

Aralin 5
Ang mga Patakaran at Programa ng Administrasyon nina
Macapagal (1961- 1965) at Marcos (1965-1972)

Ating Misyon
 ● Nasusuri ang mga patakaran at programa ng pamahalaan upang matugunan ang mga
suliranin at hamon sa kasarinlan at pagkabansa ng mga Pilipino.

● Naiisa-isa ang mga kontribusyon nina Pangulong Macapagal at Marcos na nakapagdulot ng

kaunlaran sa lipunan at sa bansa.

● Nakasusulat ng maikling sanaysay tungkol sa mga patakaran ng piling pangulo at ang

ambag nito sa pag-unlad ng lipunan at bansa.

Ating Talakayin

Pangulong Diosdado P. Macapagal

Si Diosdado Pangan Macapagal ay ipinanganak sa San Nicolas,
Lubao, Pampanga noong Setyembre 28, 1910. Siya ay ikalawa sa
apat na anak ni Urbano Macapagal at Romana Pangan. Siya ay
Note: Please add a
photo/illustration of
tinagurian bilang “Batang Mahirap Mula sa Lubao” dahil anak siya Pangulong Diosdado P.
ng isang magsasaka. Macapagal.

Nagtapos siya ng elementarya mula sa Mababang Paaralan ng

Lubao at ng sekondarya mula sa Mataas na Paaralan ng Pampanga. Nagtapos siya ng kolehiyo mula
sa Pamantasan ng Santo Tomas. Nagkamit siya ng degree sa larangan ng Abogasya. Siya ay nanguna
sa bar exam noong 1936. Nagkamit din siya ng pagka-Doktor ng Batas na Sibil at Doktor ng
Ekonomiya.

Naging unang asawa niya si Purita de la Rosa. Nang sumakabilang buhay ito, naging pangalawang
asawa niya si Evangeline Macaraeg. Anak niya si Gloria Macapagal Arroyo, ang naging ika labing apat
at pangalawang babae na naging pangulo ng Pilipinas.

Una siyang nagtrabaho bilang abogado para sa isang tanggapang Amerikano. Nahalal siya sa
Kongreso noong 1949 at sa muli noong 1953. Siya ang may-akda ng Rural Health Law at Minimum
Wage Law. Nahalal siya bilang Pangalawang Pangulo noong 1957 at naging Pangulo noong 1961.

Sa eleksyon ng 1963, maraming nanalong kandidato mula sa Partidong Liberal at naging pangulo ng
Senado si Ferdinand E. Marcos na isa ring Liberal katulad ni Macapagal. Subalit nagkaroon ng
hidwaan sina Marcos at Macapagal. Humiwalay sa Partido Liberal si Marcos at ginawa siyang
kandidato ng Partido Nasyonalista sa pagkapangulo sa halalan ng 1965. Tinalo ni Marcos si Macapagal
sa halalang iyon. Humalili siya bilang pangulo ng Kumbensyong Konstitusyonal noong 1971.

Namatay si Macapagal dahil sa atake sa puso, pneumonia, at sakit sa bato sa Makati Medical Center
noong Abril 21, 1997 sa edad na 86. Inilibing siya sa Libingan ng mga Bayani sa Taguig, Maynila.
Mga Patakaran, Programa, at Kontribusyon ng Administrasyong Macapagal (Disyembre 30,
1961- Disyembre 30, 1965)
Binigyang diin ni Pangulong Diosdado Macapagal sa kaniyang talumpati sa pagpapasinaya noong
Disyembre 30, 1961 ang mga responsibilidad at layunin na dapat makamit sa bagong panahon.
Binanggit niya na nais niyang matigil ang katiwalian at tiniyak sa publiko na mananaig ang katapatan
sa kaniyang pagka pangulo. Nilayon din ni Pangulong Macapagal ang pagsasakatuparan at
pagtataguyod ng kapakanan ng bawat mamamayan sa pamamagitan ng pagtutulungan ng gobyerno
at pribadong sektor. Nais niya ring maibsan ang kahirapan sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga
solusyon sa kawalan ng trabaho ng mamamayang Pilipino.

Kabilang sa mga batas na ipinasa noong administrasyong Macapagal ay ang Agricultural Land Reform
Code o Republic Act No. 3844. Itinadhana ng batas na ito ang pagbubuwag sa sistema ng kasama,
pagpapalit sa sistema ng pag-uupa, at pamamahagi ng lupa sa mga magsasaka. Isa itong batas na
siyang nagtatag ng Land Bank of the Philippines. Ang batas na ito ay hindi naging matagumpay dahil
sa kakulangan ng pondo.

Ang programang International Rice Research Institute ay pinasinayaan noong Pebrero 7, 1962 upang
maging masagana ang produksyon ng palay. Isa sa magandang bunga ng pagsasaliksik dito ay ang
“miracle rice” na nagbigay ng mas maraming ani sa mga magsasaka kaysa sa ordinaryong binhi.

Ang Republic Act No.3518 na nagtatag ng Philippine Veterans Bank ay may layuning tulungan ang mga
beterano ng digmaan at pamilya nito.

Ang Republic Act No. 3470 na nagtatag ng National Cottage Industries Development Authority (NACIDA)
ay naglalayong ayusin, buhayin, at itaguyod ang pagtatatag ng mga lokal na industriya.

Ang Republic Act No. 4156 na nagtatag ng Philippine National Railways (PNR) para magpatakbo ang
pambansang riles at mga tram. Inalis ng administrasyon ang mga kontrol sa foreign exchange bilang
bahagi ng decontrol program sa pagtatangkang isulong ang pambansang katatagan at paglago ng
ekonomiya.

Sa larangan ng ugnayang panlabas, ang Pilipinas ay naging isang founding member ng Greater
Malayan Confederation o Maphilindo sa pamamagitan ng Manila Accord ng 1963. Ito ay isang
organisasyong pangrehiyon ng mga estadong Malay, kabilang na ang Pilipinas, Indonesia, at Malaysia.
Nais nitong lutasin ang mga suliraning pambansa at pangrehiyon sa pamamagitan ng diplomasya.
Subalit, ang organisasyong ito ay hindi nagtagumpay dahil sa isyu sa teritoryo sa Sabah sa pagitan ng
Pilipinas at Malaysia. Matatandaan na noong 1878, ang sultan ng Sulu ay nagpaupa ng Sabah sa
British North Borneo Co., kung saan ang kumpanya ay magbabayad ng 5,300 Mexican na piraso ng
ginto sa isang taon sa Kaharian ng Sulu. Subalit noong 1936 ay nahinto ang pagbabayad nang
mamatay si Sultan Jamalul Kiram II.

Noong 1939, ang mataas na hukuman ng North Borneo ay naglabas ng isang desisyon na
pinangalanan ang siyam na pangunahing tagapagmana ng huling sultan ng Sulu na ang mga inapo ay
ipinipilit ang kanilang pag-angkin sa Sabah. Pagkatapos ng desisyon ng korte, sumunod ang British
North Borneo Co. sa loob ng ilang taon.
Noong 1962 ay itinakda ng Pilipinas ang pag-angkin nito sa Sabah matapos na bigyan ng mga
tagapagmana ng Sultan ng Sulu at North Borneo ang gobyerno na pinamumunuan noon ni Pangulong
Diosdado Macapagal na makipag-ayos. Inihain ni Macapagal sa United Kingdom ang pag-angkin ng
Pilipinas ng soberanya, hurisdiksyon, at pagmamay-ari sa Sabah.

Noong 1963, ang Sabah ay isinama sa Malaysia nang ideklara nito ang kalayaan mula sa United
Kingdom. Ang British North Borneo Co. ay huminto sa pagbabayad at ang mga karapatan nito sa
Sabah ay inilipat sa bagong tatag na Federation of Malaysia. Inaako ng bagong gobyerno ang
pagbabayad ngunit sa ringgit. Hanggang sa kasalukuyan, ang Sabah ay hinahabol at nais makuhang
muli ng sultanato ng Sulu.

Kabilang din sa mga nagawa ni Pangulong Macapagal ang pagpapakalat ng Pambansang Wika at ang
pagbabago ng petsa ng Araw ng Kalayaan mula Hulyo 4 na naging Hunyo 12. Ang Hulyo 4 ay
ideneklara bilang Philippine Republic Day at sa kasalukuyan ay ginugunita bilang Philippine-American
Friendship Day.

Pangulong Ferdinand E. Marcos

Si Ferdinand Edralin Marcos ay ipinanganak noong Setyembre 11,
1917 sa Sarrat, Ilocos Norte. Siya ay nanilbihan bilang isang
abogado at Pangulo ng Senado sa loob ng tatlong taon. Ang Note: Please add a
kaniyang ama ay si Mariano R. Marcos na isang abogado at naging photo/illustration of
kinatawan ng distrito ng Ilocos Norte. Ang kaniyang ina ay si Josefa Pangulong Ferdinand E.
E. Marcos na isang guro. Si Marcos ay nag-aral ng abogasya noong Marcos.
mga huling taon ng 1930 sa Unibersidad ng Maynila.

Mula 1946 hanggang 1947 si Marcos ay naging technical assistant ni Manuel Roxas, ang unang pangulo
ng malayang Republika ng Pilipinas. Siya ay naging miyembro ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng
Pilipinas mula 1949 hanggang 1959, ng Senado mula 1959 hanggang 1965, at nagsilbi bilang pangulo
ng Senado mula 1963 hanggang 1965.

Noong 1965, si Marcos na isang kilalang miyembro ng Liberal Party ay tumiwalag matapos mabigo na
makuha ang nominasyon ng kaniyang partido para sa pagka pangulo. Pagkatapos ay tumakbo siya
bilang kandidato ng Nasyonalista para sa pangulo laban sa pangulo ng Liberal na si Diosdado
Macapagal.

Nanalo si Marcos at itinalaga bilang pangulo noong Disyembre 30, 1965. Noong 1969 siya ay muling
nahalal at naging unang pangulo ng Pilipinas na naglingkod sa ikalawang termino. Sa panahon ng
kaniyang unang termino ay nagawa niyang mapabuti ang estado ng agrikultura, industriya, at
edukasyon. Ngunit ang kaniyang administrasyon ay magulo dahil na rin sa dumaraming
demonstrasyon at rebelyon.

Naging pangulo siya ng 21 taon. Si Ferdinand Edralin Marcos ay ang ika sampung Pangulo ng
Republika ng Pilipinas mula Disyembre 30, 1965 hanggang Pebrero 25, 1986. Nagpasiya siya na ilagay
ang bansa ilalim ng batas militar. Si Marcos ay tinanggal mula sa katungkulan matapos ang People
Power Revolution noong 1986.

Ang asawa ni Marcos mula 1954 ay si Imelda Romualdez Marcos ay isang dating beauty queen. Si
Imelda ay naging isang makapangyarihang pigura pagkatapos simulan ang martial law noong 1972.
Madalas siyang mabatikos dahil sa kaniyang pagtalaga sa kaniyang mga kamag-anak sa
mahahalagang posisyon sa gobyerno, habang siya naman ay gobernador ng Metropolitan Manila
mula 1975 hanggang 1986.

Si Marcos ay umalis sa bansa noong Pebrero 25, 1986 sa paghimok ng Amerika. Tumakas siya
papuntang Hawaii kung saan siya ay nanatili doon hanggang sa kaniyang kamatayan noong
September 28, 1989.

Mga Patakaran, Programa, at Kontribusyon ng Administrasyong Marcos (Disyembre 30, 1965 –

Pebrero 25, 1986)
Ang huling pangulo ng Ikatlong Republika ng Pilipinas ay si Pangulong Ferdinand E. Marcos. Sa
kaniyang unang termino, binigyang niya ng diin sa kaniyang talumpati bilang pangulo ang mensahe
na “This nation can be great again.”

Si Pangulong Marcos na naharap sa hamon ng katiwalian sa gobyerno ay muling inorganisa ang

Sandatahang Lakas, Philippine Constabulary, at Bureau of Internal Revenue. Sa pagtatangkang lutasin
ang problema sa technical smuggling ay muli niyang inayos ang Bureau of Customs.

Ang administrasyon na may layuning palakasin ang lokal na ekonomiya ay gumawa ng mga programa
sa pagtatayo at mga proyekto sa patubig. Ang pagtataguyod ng pamana, kultura, at sining ng Pilipinas
ay nakamit sa pamamagitan ng pagtatatag ng Cultural Center of the Philippines o CCP noong 1969.

Sa ilalim ng administrasyong Marcos, naging host ang bansa ng Manila Summit noong 1966. Ang
kumperensya ay naglalayong lutasin ang Digmaang Vietnam at hangarin na pagpapanumbalik ng
kapayapaan at pagtataguyod ng katatagan at pag-unlad ng ekonomiya sa buong rehiyon ng Asia-
Pacific.

Ipinatupad ni Marcos ang “green revolution.” Layunin nito na paunlarin ang pagtatanim at maparami
ang mapagkukunan ng pagkain. Ipinagpatuloy niya rin ang programang “miracle rice.” Hinikayat niya
ang pagtatayo ng mga kooperatiba upang makatulong sa pagpapautang ng pondo para sa mga
magsasaka. Nagpadala siya ng mga espesyalista sa mga lalawigan upang turuan ang mga magsasaka
na maparami ang kanilang ani. Sa ganitong paraan, lalaki ang produksyon ng bigas at hindi na
kailangang umasa sa angkat ng ibang bansa.

Sa ilalim ng administrasyong Marcos ay binuksan ang kalakalan sa pagitan ng Pilipinas at Tsina,

maging sa mga bansa sa Silangang Europa.

Sa ugnayang pangkapayapaan, ang Pilipinas ay naging founding member ng Association of Southeast

Asian Nations o ASEAN na naitatag noong Agosto 8, 1967 sa Bangkok, Thanilad. Kasama ang mga
bansang Indonesia, Singapore, Malaysia, at Thailand. Ang ASEAN ay may layuning pabilisin ang
paglago ng ekonomiya, pag-unlad ng lipunan at kultura, at pagtataguyod ng kapayapaan at
katatagan ng mga bansang kasapi rito.

Sa ilalim ng panunungkulan ni Pangulong Marcos ay nagpatayo siya ng mga imprastraktura gaya ng

mga tulay, daan, irigasyon, ospital, at paaralan. Bahagi ng salaping nautang ng pamahalaan sa
International Monetary Fund o IMF at World Bank ay inilaan sa pagpapagawa ng Pan-Philippine
Highway. Ito ay ang nagdurugtong ng mga kalsada, tulay, at daungan upang madaling maabot ang
mga lugar ng Luzon, Samar, Leyte, at Mindanao.

Ang Republic Act No. 5186 o Investments Incentives Act ay naglalayong maayos ang industriya at
ekonomiya ng bansa. Hinihikayat nito ang mga namumuhunang Pilipino at dayuhan na paunlarin ang
mga industriyang pang-agrikultura, pagmimina, at pagmamanupaktura. Sa ganitong paraan ay
mapapataas ang pambansang kita, mapapataas ang mga eksport, magbibigay ng mas maraming
pagkakataon para sa trabaho, at pagkakataon upang itaas ang antas ng pamumuhay ng mga tao.

Ang Republic Act No. 4864 o Police Act of 1966 ay may patakaran at layunin na magkaroon ng mas
mataas na antas ng kahusayan sa organisasyon, pangangasiwa, at operasyon ang mga lokal na
ahensya ng pulisya. Layunin din nitong panatilihin ang kapayapaan, kaayusan, at ipatupad ang mga
batas na walang kinikilingan.

Ang Republic Act No. 5173 na nagtatag ng Philippine Coast Guard ay may layuning magpatupad ng mga
batas, magpahayag, at mangasiwa ng mga regulasyon para sa pagtataguyod ng kaligtasan ng buhay
at ari-arian sa loob ng maritime jurisdiction ng Pilipinas.

Kahirapan at kawalan ng hustisya ang mga dahilan ng pagkakatatag ng mga samahang kumakalaban
sa pamahalaan. Noong 1968, pinamunuan ni Jose Maria Sison ang pagtatatag ng Communist Party of
the Philippines o CPP. Noong 1969 naman ay naitatag ang New People’s Army o NPA sa pangunguna ni
Bernabe Buscayno.

Nanalo si Pangulong Marcos sa kaniyang muling pagtakbo sa halalan noong 1969 sa pagkapangulo
laban kay Sergio Osmeña Jr. ng Liberal Party. Nakakuha si Pangulong Marcos ng 5,017,343 boto o
61.47% ng mga botante.

Sa paglaki ng oposisyon kay Pangulong Marcos dahil sa katiwalian sa administrasyon, nakita ng

Liberal Party ang pagkakataon sa midterm elections noong 1971. Ang Meeting de Avance ng Liberal
Party na ginanap sa Plaza Miranda noong Agosto 21, 1971 ay naputol nang binato ng mga bomba ang
mga kandidato ng oposisyon na ikinamatay ng siyam na tao at nasugatan ang halos isang daan. Dahil
sa pangyayaring ito, sinuspinde ni Pangulong Marcos ang Writ of Habeas Corpus na humantong sa
pag-aresto at pagkakakulong sa dalawampung katao.

Ang pambobomba sa Plaza Miranda, kasabay ng pagtaas ng lakas ng Partido Komunista ng Pilipinas,
at ang pananambang sa convoy ni Secretary of Defense Juan Ponce Enrile noong gabi ng Setyembre
22, 1972 ang dahilan para sa deklarasyon ni Pangulong Marcos ng Batas Militar sa publiko noong
Setyembre 23, 1972 sa bisa ng Proklamasyon Bilang 1081.
Noong 1981, sa pamamagitan ng Proklamasyon Bilang 2045, inalis ang Batas Militar sa buong bansa at
minarkahan ang simula ng “Bago” o Ikaapat na Republika ng Pilipinas.

Alam mo ba?

Noong Nobyembre 27, 1970 ay naglakbay si Blessed Pope Paul VI sa Pilipinas. Dinaluhan ito ng
63.2 milyong Pilipinong mananampalataya sa Katoliko. Ito ang unang beses na bumisita sa
bansa ang pinuno ng simbahang Katoliko. Siya ay nakaligtas sa isang pagtatangkang pagpatay
sa kaniyang pagdating. Pinangasiwaan niya ang unang Papal Mass sa Manila Cathedral,
gayundin ang open-air mass sa Rizal Park.

Ating Tandaan

Si Pangulong Diosdado Macapagal ay tinagurian bilang “Batang Mahirap Mula sa Lubao” dahil anak
siya ng isang magsasaka.

Siya ang nagdeklara na ang Hunyo 12, 1898 ang Araw ng Kalayaan ng Pilipinas.

Kabilang sa mga batas na ipinasa noong administrasyong Macapagal ay ang Agricultural Land Reform
Code o Republic Act No. 3844 na magbubuwag sa sistema ng kasama at pamimigay ng lupa sa mga
magsasaka.

Ang“miracle rice” ang magandang bunga ng pagsasaliksik ng International Rice Research Institute na
nakatulong upang maging masagana ang produksyon ng palay ng mga magsasaka.

Si Pangulong Ferdinand E. Marcos ay ang huling pangulo ng Ikatlong Republika ng Pilipinas.

Binigyang diin ni Pangulong Marcos sa kaniyang talumpati ang mensahe na “This nation can be great
again.”

Naging pangulo siya ng Pilipinas sa loob ng dalawampu’t isang (21) taon. Nakapagpatayo ng
maraming paaralan, kalsada, tulay, ospital, at iba pang imprastraktura.

Ipinatupad ni Marcos ang “green revolution” na nakatulong sa pag-unlad ng pagtatanim at maparami

ang mapagkukunan ng pagkain. Sa ilalim din ng kaniyang administrasyon ay binuksan ang kalakalan
sa pagitan ng Pilipinas at Tsina.
Sa ilalim ng kaniyang panunungkulan, ang Pilipinas ay naging founding member ng Association of
Southeast Asian Nations o ASEAN kasama ang mga bansang Indonesia, Singapore, Malaysia, at
Thailand.

Si Pangulong Marcos ay nagpasiyang ideklara ang Batas Militar sa publiko noong Setyembre 23, 1972
sa bisa ng Proklamasyon Bilang 1081.

Si Pangulong Marcos ay tinanggal mula sa katungkulan matapos ang People Power Revolution noong
1986.

Ating Tuklasin

Gawain A: [Pagtatala] Magsulat ng tatlong (3) kontribusyon nina Pangulong Macapagal at Pangulong
Marcos na nagdulot ng kaunlaran sa lipunan at bansa. (6 puntos)

Kontribusyon ni Pangulong Macapagal Kontribusyon ni Pangulong Marcos

1. 1.

2. 2.

3. 3.

Gawain B: [Pagpapaliwanag] Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa dalawa (2) o higit pang
pangungusap. (6 puntos)

1. Paano mo ilalarawan ang pamumuno ni Pangulong Macapagal at Pangulong Marcos?

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

2. Paano nagtagumpay ang programang International Rice Research Institute sa ilalim ng

administrasyong Macapagal?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
3. Paano nakatulong ang mga imprastrakturang ipinatayo ni Pangulong Marcos sa pagsulong ng
kaunlaran ng bansa?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

Gawain C: [Sanaysay] Magsulat ng isang sanaysay ni binubuo ng dalawa (2) o higit pang talata na may
tatlo (3) o higit pang pangungusap tungkol sa patakaran na ipinatupad nina Pangulong Macapagal at
Pangulong Marcos. Ilahad sa sanaysay ang naging ambag ng patakarang ito sa pag-unlad ng lipunan
at bansa. (10 puntos)

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

Buod

Nakamit ng Pilipinas ang kalayaan mula sa Amerika noong Hulyo 4, 1946.

Naging mahirap ang pagbangon ng Pilipinas matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig dahil sa
kakulangan ng pondo. Naging malaking hamon sa pamahalaan ang rekonstruksiyon at pagsasaayos
ng bansa.
Sinikap ng pamahalaan na matugunan ang hamon na ito kaya napilitan ang pamahalaan na pumasok
sa hindi pantay at makatarungang mga kasunduan sa Amerika kapalit ng tulong pinansiyal na
ibabahagi nito sa bansa.

Maraming mga impluwensya ang naiwan ng Amerika sa Pilipinas. Kabilang na rito ang kaisipang
kolonyal na kung saan ang mga Pilipino ay nagkaroon ng higit na paghanga sa kultura at produkto ng
mga Amerikano. Ang kaisipang ito ay nakaaapekto sa pagkakakilanlan ng mga Pilipino.

Ang isang estado ay binubuo ng apat na elemento. Ang mga ito ay ang tao, teritoryo, pamahalaan, at
soberanya.

Ang Pilipinas bilang isang ganap na estado ay nagtataglay ng soberanya na tumutukoy sa

kapangyarihan at kalayaan ng estado na pamunuan ang sarili nitong estado. Ang isang estadong
nagtataglay ng soberanya ay may mga karapatang tinatamasa na kailangang igalang ng mga dayuhan
o ng iba pang estado.

Matapos maitatag ang Ikatlong Republika ng Pilipinas ay nagkaroon ng pagkakataon at kalayaan ang
mga Pilipino na pamunuan ang sarili nitong bansa.

Bilang isang demokratiko at republikanong bansa, ang mga pinuno ay pinipili at inihahahalan ng mga
tao.

Maraming mga programa, patakaran, at kontribusyon ang inilatag at isinulong ng mga pangulong
nanungkulan sa Ikatlong Republika ng Pilipinas upang mapaunlad ang lipunan at bansa. Tunay na
kahanga-hanga ang kanilang dedikasyon, paglilingkod, at pagmamahal sa bayan sapagkat sila ay
hindi sumuko sa mga hamon at suliranin na kanilang kinaharap sa panahon ng kanilang
panunungkulan.

Ang mga naging Pangulo ng Ikatlong Republika ng Pilipinas ay sina Pangulong Manuel Roxas na
nanungkulan mula 1946 hanggang 1948, Pangulong Elpidio Quirino na nanungkulan mula 1948-1953,
Pangulong Ramon Magsaysay na nanungkulan mula 1953 hanngang 1957, Pangulong Carlos Garcia na
nanungkulan mula 1957 hanggang 1961, Pangulong Diosdado Macapagal na nanungkulan mula 1961
hanggang 1965, at Pangulong Ferdinand Marcos na nanungkulan mula 1965 hanggang 1986.

Proyektong Pang-Yunit: [Photo essay] Pumili ng isang pangulong namuno sa Ikatlong Republika ng
Pilipinas. Maghanap ng kaniyang larawan at i-detalye ang kaniyang talambuhay at kontribusyon sa
bansa. Gawin ito sa short bond paper. (10 puntos)

Lagumang Pagsusulit: [Pagpipili] Piliin ang tamang salita sa loob ng saknong at bilugan ito. (15
puntos)

1. Ang isang ganap na estado tulad ng Pilipinas ay binubuo ng (tatlo, apat) na elemento.
2. Ang (Military Bases Agreement, parity rights) ay isang kasunduan sa pagitan ng Pilipinas at Amerika
na nagbibigay ng pahintulot para sa mga Amerikano na magkaroon ng mga base militar sa iba’t ibang
lugar sa Pilipinas.
3. Ang (panloob na soberanya, panlabas na soberanya) ay tumutukoy sa kapangyarihan ng estado na
magpatupad ng batas, patakaran, at utos sa loob ng bansa
4. Ang (panloob na soberanya, panlabas na soberanya) ay tumutukoy sa kapangyarihan ng estado sa
pagpigil sa mga dayuhan o ibang estado na nanghihimasok at nangingialam sa pamamahala ng
estado.
5. Ang bawat estado ay may karapatang pamahalaan ang (sarili, ibang) estado.

6. Ang unang pangulo para sa Ikatlong Republika ng Pilipinas ay si (Pangulong Ferdinand E. Marcos,
Pangulong Manuel A. Roxas)

7. Ang Pilipinas ay naging kasapi ng internasyonal na samahan na (United Nations, ASEAN) sa panahon
ng administrasyong Roxas.

8. Si (Pangulong Quirino, Pangulong Garcia) ang nagsulong ng paggamit ng hydroelectric plants.

9. Si (Pangulong Quirino, Pangulong Garcia) ay pinangalanang “ Ama ng Serbisyong Panlabas” dahil

nagawa niyang pahusayin ang ugnayan ng Pilipinas sa internasyonal na pamayanan.

10. Si (Pangulong Macapagal, Pangulong Magsaysay) ay kilala rin bilang “Presidente ng Masang
Pilipino.”

11. Sa (Bundok Manunggal, Bundok Pinatubo) bumagsak ang sinasakyang eroplano ni Pangulong
Magsaysay.

12. Si (Pangulong Marcos, Pangulong Garcia) ang humalili sa kay Pangulong Magsaysay ng ito ay
pumanaw.

13. Ang (Austerity Program, Technical Assistant Program) ay naglalayong pakilusin sa bansa ang
pambansang pagtitipid.

14. Ang nagwika ng “This nation can be great again” ay si (Pangulong Marcos, Pangulong Garcia).

15. Ang Pangulong nagdeklara ng batas militar sa Pilipinas ay si (Pangulong Marcos, Pangulong
Garcia).

Mga Tamang Sagot

AP 6 -Yunit 3

Aralin 1

Gawain A Pagpasya
1. X
2. /
3. X
4. /
5. /
Gawain B Pagpapaliwanag
6 puntos: Magkakaiba ang sagot ng mga mag-aaral

Gawain C Pananaliksik

Rubrik sa Pagmamarka ng Pananaliksik

Pamantayan 5 3 1 Iskor
(Pinakamahusay) (Mahusay) (Mapaghuhusayan pa)

Nilalaman Napakahusay at mahusay at Hindi gaanong

detalyado ang detalyado ang kadetalyado ang ginawang
ginawang pananaliksik. ginawang pananaliksik.
pananaliksik.

Presentasyon Organisado, malikhain, Malinaw, at Maayos ang presentasyon

malinaw, at maayos ang maayos ang ngunit may hindi malinaw
presentasyon. presentasyon. na bahagi.

Kabuuang Marka _____/10

Aralin 2

Gawain A Pagpapasya

1. Tama
2. Mali
3. Tama
4. Tama
5. Mali

Gawain B Pagpapaliwanag

8 puntos: Magkakaiba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.

Gawain C Pananaliksik

Rubrik sa Pagmamarka ng Pananaliksik

Pamantayan 5 3 1 Iskor
(Pinakamahusay) (Mahusay) (Mapaghuhusayan pa)

Nilalaman Napakahusay at mahusay at Hindi gaanong

detalyado ang detalyado ang kadetalyado ang ginawang
ginawang pananaliksik. ginawang pananaliksik.
pananaliksik.

Presentasyon Organisado, malikhain, Malinaw, at Maayos ang presentasyon

malinaw, at maayos ang maayos ang ngunit may hindi malinaw
presentasyon. presentasyon. na bahagi.

Kabuuang Marka _____/10

Aralin 3

Gawain A Pagtatala

6 puntos: Magkakaiba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.

Gawain B Pagpapaliwanag

6 puntos: Magkakaiba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.

Gawain C Sanaysay
 Rubrik sa Pagmamarka ng Sanaysay

Pamantayan 5 3 1 Iskor
(Pinakamahusay) (Mahusay) (Katanggap-tanggap)

Nilalaman May 2 o higit pang May 1 talata na May 2-1 na

talata ang naisulat naisulat tungkol sa pangungusap lamang
tungkol sa paksa. paksa. ang naisulat tungkol sa
paksa.

Balirala Wasto ang gamit May isang di- May dalawang di-
ng salita, bantas, wastong gamit na wastong gamit na
at baybay sa mga salita, bantas, o salita, bantas, o
pangungusap. baybay sa mga baybay sa mga
pangungusap. pangungusap.

Kabuuang Marka _____/10

Aralin 4

Gawain A Pagtatala

6 puntos: Magkakaiba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.

Gawain B Pagpapaliwanag

6 puntos: Magkakaiba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.

Gawain C Sanaysay

Rubrik sa Pagmamarka ng Sanaysay

Pamantayan 5 3 1 Iskor
(Pinakamahusay) (Mahusay) (Katanggap-tanggap)

Nilalaman May 2 o higit pang May 1 talata na May 2-1 na

talata ang naisulat naisulat tungkol sa pangungusap lamang
tungkol sa paksa. paksa. ang naisulat tungkol sa
paksa.

Balirala Wasto ang gamit May isang di- May dalawang di-
ng salita, bantas, wastong gamit na wastong gamit na
at baybay sa mga salita, bantas, o salita, bantas, o
pangungusap. baybay sa mga baybay sa mga
pangungusap. pangungusap.

Kabuuang Marka _____/10

Aralin 5

Gawain A Pagtatala

6 puntos: Magkakaiba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.

Gawain B Pagpapaliwanag

6 puntos: Magkakaiba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.

Gawain C Sanaysay

Rubrik sa Pagmamarka ng Sanaysay

Pamantayan 5 3 1 Iskor
(Pinakamahusay) (Mahusay) (Katanggap-tanggap)

Nilalaman May 2 o higit pang May 1 talata na May 2-1 na

talata ang naisulat naisulat tungkol sa pangungusap lamang
ang naisulat tungkol sa
 tungkol sa paksa. paksa. paksa.

Balirala Wasto ang gamit May isang di- May dalawang di-
ng salita, bantas, wastong gamit na wastong gamit na
at baybay sa mga salita, bantas, o salita, bantas, o
pangungusap. baybay sa mga baybay sa mga
pangungusap. pangungusap.

Kabuuang Marka _____/10

Proyektong Pang-Yunit: Photo essay

Rubrik sa Pagmamarka ng Photo essay

Pamantayan 5 3 1 Iskor
(Pinakamahusay) (Mahusay) (katanggap-
tanggap)

Nilalaman Napakahusay ng Mahusay ang Walang

nagawang photo nagawang photo Kaugnayan sa
essay. essay. paksa ang photo
essay.

Balirala Wasto ang gamit ng May isang di-wastong May dalawang di-
salita, bantas, at gamit na salita, wastong gamit na
baybay sa mga bantas, o baybay sa salita, bantas, o
pangungusap. mga pangungusap. baybay sa mga
pangungusap.

Kabuuang Marka _____/10

Lagumang Pagsusulit: Pagpipili

1. apat
2. Military Bases Agreement
3. panloob na soberanya
4. panlabas na soberanya
6. Pangulong Manuel A. Roxas
7. United Nations
8. Pangulong Quirino
9. Pangulong Quirino
10. Pangulong Magsaysay
11. Bundok Manunggal
12. Pangulong Garcia
13. Austerity Program
14. Pangulong Marcos
15. Pangulong Marcos
Mga Sanggunian:

De Guzman A., (2018)Bayanihan 6, Diwa Learning Systems Inc.

Third republic: Govph. Official Gazette of the Republic of the Philippines. (n.d.). Retrieved April 1, 2022,
from https://www.officialgazette.gov.ph/featured/third-republic/

Biography of Senate president Roxas - Senate of the Philippines. (n.d.). Retrieved April 1, 2022, from
https://legacy.senate.gov.ph/senators/senpres/roxas.asp

Www.senate.gov.ph. (n.d.). Retrieved April 1, 2022, from

https://www.senate.gov.ph/lisdata/2149118233!.pdf

Look back: When the Senate said 'no' to US bases renewal. RAPPLER. (2016, September 16). Retrieved
April 1, 2022, from https://www.rappler.com/newsbreak/iq/146410-look-back-senate-no-us-base-
renewal-1991/

YouTube. (2021, April 7). Ang pilipinas Bilang Isang Ganap na Estado (AP6-Q3-module2). YouTube.
Retrieved April 1, 2022, from https://www.youtube.com/watch?v=jwzPAw8nYbA

Admin, D. E. (2019, December 16). Mga Karapatan ng Isang Bansang malaya. DEPED TAMBAYAN.
Retrieved April 1, 2022, from https://www.depedtambayan.ph/mga-karapatan-ng-isang-bansang-
malaya/

Ang Pangulo Ko: Manuel A. Roxas. YouTube. (2015, April 9). Retrieved April 1, 2022, from
https://youtu.be/9-UWt76qWw8

PTVPhilippines. (2015, November 17). Xiao Time: Guro to pangulo: Ang Pamana ni Elpidio Quirino
Bilang Pangulo ng Pilipinas. YouTube. Retrieved April 1, 2022, from https://www.youtube.com/watch?
v=ckfDSAx_iLg

R.A. 34. (n.d.). Retrieved April 1, 2022, from

https://lawphil.net/statutes/repacts/ra1946/ra_34_1946.html

Xiao Time: Guro to pangulo: Ang Pamana ni Elpidio Quirino Bilang Pangulo ng Pilipinas. YouTube.
(2015, November 17). Retrieved April 1, 2022, from https://youtu.be/ckfDSAx_iLg

Talambuhay ni Ramon Magsaysay. Talambuhay ni Ramon Magsaysay | Talambuhay ng mga Bayani ng

Pilipinas. (n.d.). Retrieved April 1, 2022, from
https://bayaningfilipino.blogspot.com/2017/08/talambuhay-ni-ramon-magsaysay.html

Mga Pangulo ng Pilipinas: Kontribusyon at Mga Nagawa (Unang Bahagi). Mga Pangulo ng Pilipinas:
Kontribusyon At Mga Nagawa (Unang Bahagi) | Talambuhay ng mga Bayani ng Pilipinas. (n.d.).
Retrieved April 1, 2022, from https://bayaningfilipino.blogspot.com/2020/10/mga-pangulo-ng-
pilipinas-kontribusyon-at-mga-nagawa.html

Aispinay. (1970, January 1). Diosdado Macapagal. Retrieved April 1, 2022, from
https://biograpiya.blogspot.com/2010/03/diosdado-macapagal.html

INQUIRER.net. (2020, July 31). Sabah: A Timeline. INQUIRER.net. Retrieved April 1, 2022, from
https://globalnation.inquirer.net/189914/sabah-a-timeline

Talambuhay ni Ferdinand Marcos. Talambuhay ni Ferdinand Marcos | Talambuhay ng mga Bayani ng

Pilipinas. (n.d.). Retrieved April 1, 2022, from
https://bayaningfilipino.blogspot.com/2017/07/talambuhay-ni-ferdinand-marcos.html

Proclamation no. 967, S. 2015: GOVPH. Official Gazette of the Republic of the Philippines. (2015,
February 10). Retrieved May 5, 2022, from
https://www.officialgazette.gov.ph/2015/02/10/proclamation-no-967-s-2015/

XIAOTIME, 14 January 2013: Carlos P. Romulo, Kinilala Noon Bilang mr. Philippines. IT'S XIAOTIME!
(2013, January 16). Retrieved May 5, 2022, from https://xiaochua.net/2013/01/15/xiaotime-14-january-
2013-carlos-p-romulo-kinilala-noon-bilang-mr-philippines/