1. Kako razumijete: “Novac je zasnovan na povjerenju”? Obrazložite svoj odgovor.

Novac je ljudska tvorevina koja je nastala kako bi se regulisali ekonomski odnosi I transakcije
izmedju dvije strane. Odnosno novac zapravo predstavlja univerzalno I opsteprihvaceno
sredstvo razmjene. Novac je nastao iz potrebe ljudi da se regulise razmjena medjutim prvobitni
oblici novca bili su zasnovani na samoj njegovoj vrijednosti I rijetkosti. Ovdje je rijec o fizickoj
vrijednosti sto znaci da su se zlato srebro ili drugi oblici robnog novca bili zasnovani na samoj
vrijednosti . Istorijski posmatrano novac je dugo vremena imao pokrice u vrijednom dobru kao
npr zlato sto mu je I davalo vrijednost I zbog toga su ljudi I imali povjerenje u njega. Tada samo
povjerenje nije bilo u novcu vec u zlato koje je bilo u osnovi novca , odnosno novac je bio
pokriven zlatom. Zemlje su zlatni standard napustile I od tada novac nije zasnovan na pokricu I
vrijednosti zlata vec na povjerenju. Dakle Novac je zasnovan na povjerenju zato sto njegova
vrijednost ne zavisi od njegovog fizickog svojstva, tezine ili materijala od kojeg je izradjen.
Umjesto toga vrijednost novcu daje povjerenje da ce taj novac biti prihvacen kao sredstvo
razmjene. Zbog toga pojedinci I institucije imaju povjerenj u novac koji emituje organ koji vrsi I
sprovodi monetarnu vlast, zato sto postoji povjerenje u taj novac I koristi se kao sredstvo
razmjene, sama to svojstvo sredstva razmjene daje mu funkciju novca. Ukoliko biodlucili da
emitujemo svoju novcanicu tesko da bi smo mogli ubijediti pojedince I institucije da je
vrijednost naseg novca ista vrijednija od samog papira koji ga predstavlja. Svi ucesnici
transakcije I ekonomski subjekti moraju vreovati da ce novac koji posjeduju biti prihvacen od
drugih kao nacin placanja. To se postize zajednickim dogovorom I povjerenjem u instituciju koja
upravlja novcem. Povjerenje ce zavisiti I od same vrijednosti novca , pa tako inflacija smanjuje I
obezvredjuje novac I utice na smanjenje povjerenja ekonomskih subjekata u sam novac. Kako bi
se novac koristio u razmjeni I stekao povjerenje neophodno je da ga karakterisu osnovne
funkcije novca, da je sredstvo razmjene, cuvar vrijednosti I da vjerujemo da ce zadrzati svoju
vrijednost, I da je obracunska jedinica koja mjeri vrijednost roba I usluga I izvrsenih transakcija u
jednoj ekonomiji. Ukratko novac je zasnovan na povjerenju jer njegova vrijednost zavisi od
zajednickog dogovora ekonomskih subjekata koji ucestvuju u transakciju da ce novac prihvatiti
kao sredstvo razmjene I da ce zadrzati vrijednost.
2. Zašto se na predmetu “Monetarna ekonomija i bankarstvo II” insistira na kontekstu razmišljanja
R = N? Objasnite svoje razumijevanje

R= N predstvalja ravnotezu I jednakost produktivnosti odnosno proizvodnje proizvoda I

usluga u jednoj ekonomiji I ponude novca koji se nalazi u opticaju, odnosno ovo predstavlja
osnovni concept ravnoteze u monetarnoj ekonomiji. To znaci da je kolicina dobara I usluga
koja se proizvede u jednom periodu jednaka kolicini novca koja se koristi za kupovinu tih
dobara I usluga. Kada ravnoteza odnosno klackalica kako je cesto nazivamo nije u ravnotezi ,
onda dolazi do ekonomskih devijacija , inflacije I deflacije. Kada kolicina novca koja se nalazi
u opticaju prelazi I veca je u odnosnu na proizvodnju dobara I usluga, odnosno kada rast
proizvodnje nije dovoljan da pokrije rast ponude novca, novac gubi na vrijednosti odnosno
rastu cijene. Suprotno tome je deflacija , pojava u kojoj nivo cijena pada . Ova pojava se
objasnjava kao visak proizvodnje nad ponudom novca, odnosno proizvodnja porizvoda I
usluga je veca u odnosu na ponudu novca, kolicinu novca u opticaju koja se koristi za
kupovinu tih proizvoda I usluga. Zbog toga sto je ponuda veca od traznje , proizvodjaci se
ovom ekonomskom fenomenu prilagodjavaju smanjenjem cijena, dok se u situaciji kada je
ponuda novca veca u odnosu na proizvodnju, kada je traznja za dobrima veca u odnosu na
ponudu jer ljudi raspolazu sa vise novca , proizvodjaci ce se prilagoditi povecanjem cijena.
Milton Fridman I ostali monetaristi smatraju da je inflacija cisti monetarni fenomen, I da
zavisi od odnosa proizvodnje I ponude novca. Zbog toga u monetarnoj ekonomiji je od
velikog znacaja da postoji ravnoteza izmedju proizvodnje I ponude kako bi se izbjegli
negativni efekti inflacije I deflacije. Centralna banka I druge institucije su odgovorne za
upravljanje monetarnom politikom I trebaju da nastoje da pazljivo upravljaju ponudom
novca I da je prilagodjavaju proizvodnji kako bi se osigrala stabilnost cijena I odrzivi
ekonomski rast. Blago povecanje ponude novca praceno je blagom I kako bi ekonomisti rekli
zdravom inflacijom koja ukazuje na sirenje ekonomije I produktivnosti, pa se povecava
ekonomska aktivnost medjutim prekomjerno upumpavanje novca u opticaju moze biti
kratkorocno resenje ali ne I dugorocno. Zbog toga se na predmetu insistira razumijevanje
monetarne ekonomije na ovaj nacin, da ce odnos produktivnosti I ponude novca proizvesti
ekonomske fenomene I pojave inflaciju I deflaciju koji su cisti proizvod ekspanzivne I
restriktivne monetarne politike.
3. Da li Centralna banka Crne Gore vodi aktivnu monetarnu politiku? Obrazložite svoj odgovor.

CB JE VRHOVNA MONETARNO KREDITNA INSTITUCIJA. ONA UPRAVLJA MONETARNOM POLITIKOM

ZEMLJE A ONO PREDSTAVLJA SKUP… REGULISE KOLICINU NOVCA U OPTICAJU TAKO DA ONA BUDE
OPTIMALNA

Zbog toga sto je Crna Gora izvrsila dolarizaciju , odnosno eurizaciju u nasem slucaj I
prihvatila euro kao nacionalnu valutu I opsteprihvaceno sredstvo, Centralna Banka Crne
Gore ne vrsi emisionu funkciju odnosno ne stampa novac I nema uticaja na ponudu novca
na taj nacin, vec zavisi od Evropske centralne banke. Medjutim to ne znaci da Centralna
Banka Crne Gore ne vrsi aktivnu monetarnu politiku KROZ NEKE DRUGE INSTRUMENTE
MONETARNE POLITIKE. Centralna Banka Crne Gore je finansijska institucija koja se bavi
regulacijom, kontrolom bankarskog sistema , obezbjedjuje finansijsku infrastrukturu
finansijskog sistema I sigurnost finansijskih trzista I obavlja monetarnu politiku odnosno
trebala bi da upravlja ponudom novca I da kontorlise I prati stabilnost cijena. Kao sto sam
vec rekao iako CBCG ne moze da utice na ponudu novca preko dostampavanja, moze na
druge nacine. Centralna Banka Crne Gore moze vrsiti intevenciju putem stope obavezne
reserve, smanjenjem stope obavezne reserve moze omoguciti vecu ponudu novca, vecu
dostupnost za kreditiranje I vecu ekspanziju depozita –samim tim I povecati novac u
opticaju. Centralna Banka takodje prati kretanje kamatnih stopa I vrsi statisticki pregled
kamatnih stopa I makroekonomskih modela ali ne moze da utice na referentne kamatne
stope jer su joj definisane od strane CBE. CBCG MORA DA ISPOSTUJE RKS KOJE POSTAVI.
Centralna banka medjutim moze upravljati ponudom I preko OPERACIJA NA OTVORENOM
TRZISTU kupovine I prodaje HOV – UGL OBVEZNICA I DRZAVNIH ZAPISA na otvorenom
trzistu kao I odobravanjem eskontnih kredita bankarskom sistemu. KREDITI POSLOVNIM
BANKAMA I PRIMJER, KREDITI DRZAVI I RIZIK OD POJAVE INFLACIJE. Na ove nacine CB
obezbjedjuje rezervu I likvidnost za bankarski sistem, ali utice I na ponudu novca. CBCG bi
trebala da bude nezavistan organ, odnosno da nije pod politickim uticajem medjutim u
praksi cesto nije slucaj. ZLOUPOTEEBA Ministarstvo finansija moze traziti intervencije CBCG
u emisiji duznickih HOV za potrebe zaduzivanja , time se upumpava novac ali se I zaduzuje .
To sve utice na promjenu ponude novca. Svjedoci smo takodje da se inflacija moze javiti I
preko uticaja I pritiska fiskalne politike na monetarnu putem kao sto je vec navedeno
zaduzivanjem preko emisije obveznica, kreiditiranje, I redistribucijom ili preraspodjelom
stavki bruto zarade I povecanja neto zarade. Sve u svemu CBCG vrsi kontrolu bankarskog
sistema, regulaciju I obezbjedivanje finansijskog sistema I infrastructure kao I kontrole stope
obavezne reserve I intervencija u kontroli monetarne baze preko upravljanja aktivom.
4. Kreiranje depozita: Ko su učesnici? Objasnite njihovu ulogu u procesu.

Četiri glavna učesnika u multiplikaciji depozita su:

1. Depozitari (Deponenti): Depozitari su pojedinci, preduzeća ili institucije koje polažu

novac u banku. Oni su vlasnici sredstava koja deponiraju i čine početne depozite u
bankarskom sistemu.

2. Banke: Banke primaju depozite od deponenata i čuvaju ta sredstva kao rezerve. One
koriste deo tih rezervi za plasiranje zajmova drugim klijentima. Kroz proces
pozajmljivanja, banke stvaraju nove depozite kod zajmoprimaca, čime se depoziti
umnožavaju.

3. Zajmoprimci: Zajmoprimci su pojedinci, preduzeća ili institucije koji traže zajam od

banke. Kada banka odobri zajam zajmoprimcu, novac se prenosi na račun zajmoprimca i
taj iznos se tretira kao novi depozit u banci.

4. Centralna banka: Centralna banka ima nadzor nad bankarskim sistemom i igra ključnu
ulogu u procesu multiplikacije depozita. Ona postavlja rezervne zahteve za banke i
reguliše likvidnost u sistemu. Također, centralna banka može sprovesti monetarne
politike koje utiču na kamatne stope, što može uticati na sposobnost banaka da plasiraju
zajmove i stvaraju nove depozite.

Ovi četiri učesnika - depozitari, banke, zajmoprimci i centralna banka - igraju ključnu ulogu u
procesu multiplikacije depozita, koji omogućava umnožavanje depozita u bankarskom
sistemu.

5. Kada banka kreira “novac”? Objasnite svoj odgovor

AKO DODJE OVO PRVO ISPRICATI O ONOM PRETHODNOM PITANJU TJ KAKO CB UTICE
NA PONUDU NOVCA TJ KREIRA KOLICINU NOVCA U OPTICAJU.

Centralna banka ima emisionu funkciju sto znaci da ona moze vrsiti emisiju novac,
stampanje, operacije kupovine na otvorenom trzistu , eskontnim kreditiranje bankarskog
sektora. Medjutim kada je u pitanju bankarski sistem, komercijalne banke one kreiraju
novac putem kreditiranja odnosno process koji se naziva multiplikacija depozita.
Multiplikacija depozita se odnosi na proces u kojem se inicijalni depozit u banci može
umnožiti kroz stvaranje novih depozita u bankarskom sistemu zahvaljujuci sposobnosti
banaka da koriste deo depozita kao osnovu za pozajmljivanje drugim klijentima tj za davanje
kredita. PRIMJER NEKI BLA BLA ZA PLASIRANJE ZAJMOVA NAJUONOSNIJE

Multiplikacija depozita može imati značajan uticaj na ukupnu novčanu masu u ekonomiji.
Kada se novi depoziti stvaraju putem pozajmljivanja, ukupna količina novca u opticaju se
povećava. To može podsticati ekonomsku aktivnost i povecati potrošnje i investicija. To
stimulise ekonomski rast I pozitivno utice na ekonomske zivote, otvaraju se preduzeca,
krediti se koriste za reinvesticije u kompanije.

Medjutim multiplikacija depozita znaci povecanje monetarne mase, odnosno povecanje

ponude novca sto moze izazvati inflaciju. Međutim, ukoliko se previše novca stvori, to može
dovesti do inflacije. Multiplikacija depozita nosi određena ograničenja i rizike. Gubi se
povjerenje u bankarsk sistem.. Inflacija – opsti rast nivoa cijena moze smanjiti vrijednost
novca I time uticati na dalji ekonomski zivot, smanjiti investicije, ekonomske aktivnosti I
potrosnju. Takodje prekomjerno odobravanje kredita moze izazvati pojavu losih I
nenaplativih kredita koji idu na stetu bankarskog sistema, takodje mogucnost da banke ne
budu likvidne I da dodje do jurisa na banke I finansijske nestabilnosti usled lose procjene
rizika. To stvara process kontracije kredita. Gubljenje povjerenja u bankarski sector itd…

Banka mora biti pažljiva pri proceni kreditne sposobnosti zajmoprimaca i pridržavati se
regulatornih zahteva. Ako se zajmoprimci ne mogu vratiti svoje zajmove, to može dovesti do
gubitaka za banku. Također, povlačenje velikog broja depozita od strane deponenata može
stvoriti likvidnostne probleme za banku.

KAKO INSTRUMENTI MP UTICU NA NJU

Multiplikacija depozita je process u kojem kada dodje do povecanja reserve dolazi do

visestrukog povecanja depozita, odnosno sa rastom reserve banke imaju visak rezervi sa
kojim odobravaju kredite , kada odobre kredit banke otvaraju transakcioni racun klijentu ili
n avec postojecem racunu prebacuju sredstva po osnovu odobrenog kredita itako stvaraju
nove depozite. Ovo je prikaz prostog modela I na taj nacin banke kreiraju nove depozite koji
se pokrivaju rezervama. Pored toga banke mogu kupovati HOV I drugu imovinu ali je I to
nacin na koji se kreira novi novac, tako sto ce se taj cek kojim je placena kupovina
deponovati u nekoj drugoj banci I nastavice se multiplikacija. Multiplikacijom se zapravo
visestruko povecavaju depoziti tako sto banka odobrava kredit. Ovakva aktivnost je
omogucena za revolucionarnim bankarskim principom poslovanja koji je nazvat bankarstvo
sa djelimicnom rezervom. Deponenti dakle polazu sredstva u banku I tada rastu reserve.
Rezerve mogu rasti I prodajom HOV ili eskontnim kreditiranjem banke I tada se sa
rezervama mogu finansirati krediti . Banka moze da odobri I kreira novac samo do visine
viska rezervi sa kojim raspolaze. Sama banka ne moze da vrsi multiplikaciju depozita jer
moze da stvori samo novog novca odnosno odobri kredit I time kreira deposit samo do
visine viska rezervi. Medjutim kada posmatramo bankarski sistem u cjelini tada kada dodje
do smanjenja viska rezervi , te reserve ne napustaju bankarski sistem ve prelaze I nalaze put
u drugu banku I tako se multiplikacija nastavlja. Ovaj process se nastavlja odobravaju se
krediti I visestruko se povecavaju depoziti. Dakle banke kreiraju novac odobravanjem
kredita jer tada stvaraju nove depozite cinom pozajmljivanja do visine viska reserve sa kojim
raspolazu a bankarski sistem omogucava multiplikaciju depozita I time povecanje novcane
mase.

6. Kakav uticaj na ekonomski život ima multiplikacija depozita, odnosno pozajmljivanje (krediti)?
Obrazložite svoj odgovor

Multiplikacija depozita je process visestruke ekspanzije depozita , odnosno visestrukog povecanja I

kreiranja depozita izazvane povecanjem rezervi, odnosno kreditiranjem. Kreditiranjem se stvaraju
novi depoziti , jer banke na racun klijenta po osnovu kredita polazu depozite na koriscenje jer se
depoziti kreirajuiz duga, cinom pozajmljivanja I klijent banke te depozite moze koristiti za tekucu ili
investicionu potrosnju ili ce ih deponovati na racune drugih banaka I time ce se process
multiplikacije nastaviti. Multiplikacija depozita ima I pozitivne I negativne efekte na ekonomski zivot
ali zavisi od situacije.

Kada se vrsi multiplikacija depozita to znaci da banke odobravaju kredite ekonomskim entitetima,
domacinstvu , inostranstvu, privatnom sektoru I drzavi koji to koriste za tekucu ili investicionu
potrosnju. Povecanje investicija I potrosnje I rast ekonomske aktivnosti stimulise ekonomski rast I
pozitivno utice na ekonomske zivote, povecane su investicije, potrosnja, otvaraju se preduzeca,
krediti se koriste za reinvesticije u kompanije. Medjutim multiplikacija depozita znaci povecanje
monetarne mase, odnosno povecanje ponude novca sto moze izazvati inflaciju. Inflacija – opsti rast
nivoa cijena moze smanjiti vrijednost novca I time uticati na dalji ekonomski zivot, smanjiti
investicije, ekonomske aktivnosti I potrosnju.Takodje prekomjerno odobravanje kredita moze
izazvati pojavu losih I nenaplativih kredita koji idu na stetu bankarskog sistema, takodje mogucnost
da banke ne budu likvidne I da dodje do jurisa na banke I finansijske nestabilnosti usled lose
procjene rizika. To stvara process kontracije kredita. Gubljenje povjerenja u bankarski sector itd…

Zbog toga multiplikacija depozita ima velikog uticaja na ekonomski zivot ali regulatori I monetarna
vlast treba pazljivo da nadgleda proce kako bi se osiguralo da ne dodje do negativnih posledica po
ekonomiju jedne zemlje I ugrozio ekonomski zivot njenih entiteta.

7. Kritika “prostog modela multiplikacije depozita” – objasnite što i na koji način utiče na
multiplikaciju depozita u “prostom modelu”

Njega ce podsticati monetarna politika tj cb kroz svoje instrumente kao sto je smanjenje SOR ili RKS
ili kroz davanje kredita kako bi se vise depozita kreiralo.

Zatim podstice ga i potraznja za kreditom. Banke ce zeljeti da odgovore tim zahtjevima i vise novca
ce pustati u opticaj. Bice sklonije davanju zajmova i odobravanju kredita kako bi zadovoljile tu
traznju

Takodje, visak rezervi igra bitnu ulogu. Kada banka namiri regulatorne zahtjeve u vidu SOR, visak
rezervi je taj koji joj omogucava dalju multiplikaciju novca. Sto je on veci, mogucnosti banke da
kreiraju nove depozite se povecavaju.

Kamatne stope – Pad kamatnih stopa može podstaći potražnju za kreditom jer postaje jeftinije
zaduzivati se. Kada banke lako mogu pozajmljivati po nižim kamatnim stopama, to može rezultirati
ekspanzijom kredita i stvaranjem novih depozita.

Multiplikaciju depozita ce ogranicavati SOR, instrument koji je regulisan od strane CB a koji se mora
ispostovati kako bi se uspostavila stabilnost banke. Ono omogucava manji rizik i takodje povjerenje
klijenata kad znaju da banka dio njihovog novca cuva. Medjutim, kada se utvrdi visoka stopa, banke
ce manje moci da koriste novca za svoje aktivnosti kroz koje ostvaruje profit.

Kapitalni zahtjevi - banka mora drzati odredjeni dio kapitala kako bi bila sigurna i stabilna in a taj
nacin osigurala likvidnost i solventnost te zadrzala povjerenje svojih klijenata.

Kreditni rizik – banka ne moze svima odobravati kredite kako bi izbjegla rizik od nevracanja istih te
mora uvijek utvrditi kreditnu sposobnost svojih klijenata kroz njihove prihode, kreditnu istoriju ili
koleteral.

Monetarna politika tj CB – svi oni instrumenti mogu uticati negativno na Mult.

Situacija na trzistu – krize, politicka nestabilnost, inflacije, recesije, niska potraznja za kreditima,
nepovjerenje koje vlada u sistem, smanjenje potrosnje i investiranja,…

8. Ekonomska razlika depozita i zajma. Objasnite svoj odgovor.

Depoziti I zajmi predstavljaju stavke I instrumenteI koji su vezu izmedju stedisa I duznika odnosno
onih koji imaju vise finansisjkih sredstava I oni kojima su finansijska sredstva potrebna I koji se preko
posrednika povezuju u finansijskom sistemu. Depoziti predstavljaju sredstva deponenata koje polazu
I daju na cuvanje depozitnim institucijama radi stednje. Depoziti predstavljaju visak finansijskih
sredstava stedisa koje deponenti cuvaju na racunima banaka Ili daju na cuvanje banci. Banka zatim
depozite koristi kako bi finansirala svoje aktivnosti , odobravala kredite I kupovala HOV, za
investicije. Pored toga u deposit se stavljaju sve vrste pokretne imovine, radi bezbjednosti I nema
prenosa prava raspolaganja. Kod depozita u svakom trenutku mozemo povuci sredstva I deposit je
koristan za deponenta. AKO SU PO VIDJENJU. Deponent moze placate depozitaru ili depozitar cak
moze placate deponentu kako bi privukao vise njih. Kada povlaci sredstva deponent ne mora uvjek
dobiti istu jedinicu al ice dobiti istog kvaliteta I kolicine.

Sa druge strane imamo zajam koji se finansira iz depozita. Odnosno banke prikupljajudepozite I
odobravaju kredite Ili zajmove. Zajam se moze odnositi I na pozajmljivanje radi upotrebe nekog
dobra coomodatum contract ili pozajmljivanje fungibilnog dobra mutuum contract. Rok trajanja
zajma je sastavni dio ugovora razmjenjuje se sadasnje dobro za buduce I kamata je takodje sastavni
dio zajma. Zajam zapravo predstavlja finansijska sredstva koja je zajmoprimac (depozitna institucija)
pozajmio zajmodavcu na upotrebu , a zajmodavac se obavezuje da ce mu u dogovorenom roku
vratiti finansijska sredstva uz dogovorenu naknadu ili kamatu. Ono sto je kljuc razumjeti jeste da su
depoziti nastali iz potrebe deponenata da obezbjede I stede svoja sredstva, kasnije su banke uvidjele
da ta sredstva mogu da pozajmljuju I nastao je zajam. Dakle iz depozita proizilaze zajmovi , ali
takodje moramo razumjeti I jednu od najvaznijih ekonomskih razlika depozita I zajma a to je I
racunovodstvena razlika. Za banku deposit je obaveza koju mora isplatiti pasiva a kredit aktiva jer je
pozajmio sredstva klijentu, a sa pogleda klijenta depoziti su imovina odnosno aktiva a kredit je
obaveza. Dakle ekonomska razlika zapravo lezi u tome da su depoziti sredstva I Imovina deponenata
koju deponenti mogu povuci u bilo kojem momentu I nastali su zbog sigurnosti sredstava stedisa ,
dok su zajmovi finansijska sredstva koja je zajmoprimac pozajmio od zajmodavca na koriscenje I
obavezao se da ce mu otplatiti finansijska sredstva po roku dospijeca uz dogovorenu kamatu.